Nüzhet-Ül Ervah 01.Indd
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
NÜZHETÜ’L-ERVÂH Bilgelerin Tarihi ve Özdeyişleri ŞEMSÜDDÎN EŞ-ŞEHREZÛRÎ TÜRKİYE YAZMA ESERLER KURUMU BAŞKANLIĞI YAYINLARI: 62 Bilim ve Felsefe Serisi : 25 Kitabın Adı : NÜZHETÜ’L-ERVÂH VE RAVZATÜ’L-EFRÂH Bilgelerin Tarihi ve Özdeyişleri Müellifi : Şemsüddîn Muhammed b. Mahmûd eş- Şehrezûrî (ö. 687/1288) Özgün Dili : Arapça Metin - Çeviri : Yrd. Doç. Dr. Eşref Altaş İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü (İslâm Felsefesi), Öğretim Üyesi Editör : Prof. Dr. İlhan Kutluer Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü (İslâm Felsefesi), Öğretim Üyesi Son Okuma : Yazma Eser Uzm. Yrd. Zehra Gökgöz Arşiv Kayıt : Süleymaniye Yazma Eser Kütp., Hamidiye No. 1447, Fatih No. 4515 Kapak Görseli : Süleymaniye Yazma Eser Kütp., Yeni Cami No. 908 Kitap Tasarım : Yüksel Yücel Baskı : Mega Basım Yayın San. ve Tic. A.Ş. Cihangir Mh. Güvercin Cd. No: 3/1 Baha İş Mrk. A Blok Kat: 2 34310 Avcılar / İstanbul Tel.: 0212 412 17 00 Sertifika No: 12026 Baskı Yeri ve Yılı : İstanbul 2015 Baskı Miktarı : 1. Baskı, 2000 adet KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI Library of Congress A CIP Catalog Record Şemsüddîn eş- Şehrezûrî Bilgelerin Tarihi ve Özdeyişleri, Nüzhetü’l-Ervâh 1. Felsefe Tarihi, 2. Ahlâk, 3. Hikmetli Sözler, 4. Filozoflar, 5. Âdâb, 6. Şemsüddîn eş- Şehrezûrî, 7. Hikemiyât ISBN: 978-975-17-3801-1 Copyright © Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Her hakkı mahfuzdur. Bütün yayın hakları Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı’na aittir. Başkanlığın izni olmaksızın tümüyle veya kısmen, hiçbir yolla ve hiçbir ortamda yayınlanamaz ve çoğaltılamaz. T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Süleymaniye Mh. Kanuni Medresesi Sk. No: 5 34116 Fatih / İstanbul Tel.: +90 (212) 511 36 37 Faks: +90 (212) 511 37 00 [email protected] www.yek.gov.tr NÜZHETÜ’L-ERVÂH Bİlgelerİn Tarİhİ ve Özdeyİşlerİ (ELEŞTİRMELİ METİN - ÇEVİRİ) ŞEMSÜDDÎN EŞ-ŞEHREZÛRÎ (ö. 1288) Eleştirmeli Metin - Çeviri Eşref Altaş Editör İlhan Kutluer TAKDİM İnsanlık tarihi, akıl ve düşünce sahibi bir varlık olan insanın kurduğu medeniyetleri, medeniyetler arasındaki ilişkileri anlatır. İnsan, zihnî faali- yetlerde bulunma kabiliyetiyle bilim sanat ve kültür değerleri üretir, ürettiği kültür ve düşünce ile de tarihin akışına yön verir. Medeniyetler, kültürler, dinler, ideolojiler, etnik ve mezhebî anlayışlar arasındaki ilişkiler kimi zaman çatışma ve ayrışmalara, kimi zaman da uz- laşma ve iş birliklerine zemin hazırlamıştır. İnsanların, toplumların ve devletlerin gücü, ürettikleri kültür ve mede- niyet değerlerinin varlığıyla ölçülmüştür. İnsanoğlu olarak daha aydınlık bir gelecek inşâ edebilmemiz, insanlığın ortak değeri, ortak mirası ve ortak kazanımı olan kültür ve medeniyet değerlerini geliştirebilmemizle müm- kündür. Bizler, Selçuklu’dan Osmanlı’ya ve Cumhuriyet’e kadar büyük devletler kuran bir milletiz. Bu büyük devlet geleneğinin arkasında büyük bir mede- niyet ve kültür tasavvuru yatmaktadır. İlk insandan günümüze kadar gök kubbe altında gelişen her değer, haki- katin farklı bir tezahürü olarak bizim için muteber olmuştur. İslam ve Türk tarihinden süzülüp gelen kültürel birikim bizim için büyük bir zenginlik kaynağıdır. Bilgiye, hikmete, irfana dayanan medeniyet değerlerimiz tarih boyunca sevgiyi, hoşgörüyü, adaleti, kardeşlik ve dayanışmayı ön planda tutmuştur. Gelecek nesillere karşı en büyük sorumluluğumuz, insan ve âlem tasav- vurumuzun temel bileşenlerini oluşturan bu eşsiz mirasın etkin bir şekilde aktarılmasını sağlamaktır. Bugünkü ve yarınki nesillerimizin gelişimi, geç- mişimizden devraldığımız büyük kültür ve medeniyet mirasının daha iyi idrak edilmesine ve sahiplenilmesine bağlıdır. Felsefeden tababete, astronomiden matematiğe kadar her alanda, Me- dine’de, Kahire’de, Şam’da, Bağdat’ta, Buhara’da, Semerkant’ta, Horasan’da, Konya’da, Bursa’da, İstanbul’da ve coğrafyamızın her köşesinde üretilen de- ğerler, bugün tüm insanlığın ortak mirası hâline gelmiştir. Bu büyük ema- nete sahip çıkmak, bu büyük hazineyi gelecek nesillere aktarmak öncelikli sorumluluğumuzdur. Yirmi birinci yüzyıl dünyasına sunabileceğimiz yeni bir medeniyet pro- jesinin dokusunu örecek değerleri üretebilmemiz, ancak sahip olduğumuz bu hazinelerin ve zengin birikimin işlenmesiyle mümkündür. Bu miras bize, tarihteki en büyük ilim ve düşünce insanlarının geniş bir yelpazede ürettik- leri eserleri sunuyor. Çok çeşitli alanlarda ve disiplinlerde medeniyetimizin en zengin ve benzersiz metinlerini ihtiva eden bu eserlerin korunması, ter- cüme ya da tıpkıbasım yoluyla işlenmesi ve etkin bir şekilde yeniden inşâ edilmesi, Büyük Türkiye Vizyonumuzun önemli bir parçasıdır. Bu doğrul- tuda yapılacak çalışmalar, hiç şüphesiz tarihe, ecdadımıza, gelecek nesillere ve insanlığa sunacağımız eserleri üretmeye yönelik fikrî çabaların hasılası olacaktır. Her alanda olduğu gibi bilim, düşünce, kültür ve sanat alanla- rında da eser ve iş üretmek idealiyle yeniden ele alınmaya, ilgi görmeye, kaynak olmaya başlayan bu hazinelerin ülkemize ve tüm insanlığa hayırlar getirmesini temenni ederim. Aziz milletimiz, bu kutsal emaneti yücelterek muhafaza etmeyi sürdürecektir. Recep Tayyip Erdoğan T. C. Cumhurbaşkanı SUNUŞ Tarih boyunca kültür ve düşünce üretme gücü, büyük medeniyetler inşa etmenin en önemli unsuru olmuştur. Uzun soluklu ve evrensel nitelikte bir medeniyet üretebilmek ise geçmişten miras alınan birikimin geleceğe taşınabilmesi ile mümkündür. Tarih öncesi çağlardan itibaren köklü mede- niyetlere beşiklik yapmış olan coğrafyamız; köklerinden bilgiye, hikmete ve irfana dayalı gelenekler çıkarmıştır. Her kültürün sahip olduğu klasikler ve başyapıtlar, başka kültürler ta- rafından takdir edildiği ve kabul gördüğünde medeniyetler arası etkileşim ortaya çıkar. Medeniyet coğrafyamız ise tarihinde üç temel karşılaşma ve etkileşime şahit olmuştur. Bunlardan birincisi ve en önemlisi Bağdat’ta ger- çekleşen yabancı milletlere ait Grek, Süryani, Hint, Fars vb. düşünce ürünle- rinin İslâm medeniyetine kazandırılmasıdır. Böylece Müslüman düşünürler başta tıp, matematik, astronomi, felsefe ve ilâhiyat olmak üzere pek çok alanda şaheserler ortaya koymuştur. Endülüs’te ise ikinci karşılaşma olarak İslâm düşünürlerinin eserleri Yahudi ve Hıristiyan topluluklar tarafından kabul görmüştür. Üçüncü ve son karşılaşmada ise Osmanlı’da İslâmiyet, Hıristiyanlık ve Yahudilik yan yana kültür ve düşünce üretebilmiştir. Nite- kim içerdiği zengin nakışlarla oldukça zengin bir kilim gibi olan Anadolu coğrafyamız, bu dönemlere ait, etkileşim ve karşılaşmanın örnekliğini tasvir eden sayısız el yazmalarına ev sahipliği yapmaktadır. “İlim ve sanat iltifat görmediği yerden göç eder” sözü ile İbn Sînâ, bin sene önce hikmet ve irfan nehrinin aktığı mecrayı dile getirmiştir. Coğ- rafyamızın hak ettiği ve tüm unsurlarıyla insanımızın arzu ettiği istikrar; bizi biz yapan değerlerden güç alarak, ilim ve sanatın her dalına hak etti- ği kıymeti vererek yola çıkılan yeni bir medeniyet tasavvuru ile mümkün olacaktır. Bu ufuk ile hareket eden, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı; medeniyet mirasımıza ait eser- lere sahip çıkarak bu eserleri etkin bir şekilde yeniden inşa etmeyi hedefle- mektedir. Buhara’dan Endülüs’e, Semerkant’tan Belgrad’a, Bağdat’tan Ka- zan’a kadar geniş bir bölgede kalıcı bir etki bırakıp medeniyet coğrafyamızın kodlarını oluşturan, insanlığın ise ortak mirası olan yazma eserlerin yeniden bilim, sanat ve kültür camiasının istifadesine sunulması ile ancak bu inşa faaliyeti başarıya ulaşacaktır. Kültür ve medeniyetimizin klasik eserlerinin; çeviri, çeviri yazı, tıpkıbasım ve eleştirmeli basımının yapılması sonucunda bu eserlerin ihtiva ettiği bilgi ve değerler bilimsel, kültürel ve toplumsal düzlemde bir özgüvenin, özgünlüğün gelişmesine vesile olacaktır. Medeniyet coğrafyamız üzerinde yaşayan toplumların ürettiği bilim, felsefe, sanat, din ve tarih gibi geniş ihtisas sahalarını ilgilendiren temel me- tinleri okuyucuya ulaştırma gayesi, kadim zamanlardan beri medeniyetlerin kesişim noktası olan coğrafyamıza yeni bir ruh ve güç katacaktır. Yalçın Topçu T. C. Kü ltü r ve Turizm Bakanı İÇİNDEKİLER TAKDİM 4 SUNUŞ 6 GİRİŞ Şehrezûrî’nin Hayatı, Eserleri ve Nüzhetü'l-Ervâh 15 Şehrezûrî’nin Hayatı 15 Şehrezûrî’nin Eserleri 20 Nüzhetü’l-Ervâh 23 Nüzhetü’l-Ervâh’ın Adı, Şehrezûrî’ye Aidiyeti ve Yazım Tarihi 23 Nüzhetü’l-Ervâh’ın Kaynakları 25 Nüzhetü’l-Ervâh’ın Baskıları ve Tercümeleri 37 Farsça Tercümeleri 37 Türkçe Tercümesi 38 Nüzhetü’l-Ervâh’tan Yapılan Bazı Seçmeler 38 Nüzhetü’l-Ervâh’ın Nüshaları ve Nüshalar Arasındaki Farklılıklar 38 Tahkîkte Takip Edilen Yöntem ve Tercüme Hakkında 50 Kaynaklar 73 NÜZHETÜ’L-ERVÂH [Müellifin Girişi] 86 Felsefenin Başlangıç Dönemi Hakkında 100 Bilgelerin İlki İnsanlığın Babası Âdem (s.a.) 132 Hz. Âdem’in oğlu Şît (a.s.) 134 Rabbânî Büyük Bilge Empedokles 142 Hermesler Hermes’inin Haberi 152 Hermes’in Öğütlerinden, Hikmetlerinden ve Âdâbından Seçmeler 160 Thoth’un Âdâbından 188 {Hermes’in Öğrencisi} Nebi ve Filozof Asklepios 192 Müteellih Bilge {Filozof} Pisagor{’un Haberi} 198 Pisagor’un Âdâbı ve Öğütleri 216 Zahit, Müteellih, Bilge Sokrat’ın Haberi 240 Müteellih Zahit Bilge Sokrat’ın Âdâbı 154 Metafizikçi Bilge Eflâtun’un Haberi ve Âdâbı 318 Eflâtun’un Âdâbı, Hikmetli Sözleri ve Öğütleri 324 Nikomakhos oğlu Bilge Aristo’nun Haberleri 348 Bilge Aristo’nun Âdâbı 360 Müteellih Münzevî Kinik Diyojen’in Haberleri] 374 Münzevî Kinik Diyojen’in Âdâbı 378 Bilge Hipokrat’ın Haberleri 394 Şair Homeros’un Haberleri 408 Şair Homeros’un Âdâbı 410 Atina Kanunlarının Koyucusu Solon’un Haberleri 422 Şair Solon’un Âdâbı 424 Elea halkından Teleutagoras’ın