Dorota Zając, Stanisław Hofman Nazwy miejscowe powiatu piaseczyńskiego Informator krajoznawczy o ziemi piaseczyńskiej Piaseczno, 2017 Redakcja: Kamila Bokacka, Danuta Kaluga Korekta: Kamila Bokacka, Danuta Kaluga Projekt graficzny: Skład i łamanie: aborkowski.pl Copyright © 2017 … Wszelkie prawa, włącznie z prawem do reprodukcji tekstów w całości lub w części, w jakiejkolwiek formie – zastrzeżone. Publikację wydano we współpracy z Powiatową Biblioteką Publiczną w Piasecznie. Wydanie I ISBN … Druk: … Wydawca: Adres Telefon Adres www e-mail: Spis treści 1. Wstęp ................................................................................................................................. 005 2. Pochodzenie nazw miejscowych powiatu piaseczyńskiego ............................................. 009 3. O powiecie piaseczyńskim ................................................................................................ 037 4. Herby miejscowości powiatu piaseczyńskiego oraz herby rodów związanych z tym terenem ................................................................................................ 041 5. Bibliografia ........................................................................................................................ 049 SPIS TREŚCI • 3 1. Wstęp Publikacja ta ma na celu w sposób prosty i przystępny objaśnić nazwy miejscowości (mia- sta, osady, wsie, przysiółki, kolonie itd.), nazwy wodne (rzeki, jeziora, stawy), nazwy górek i kompleksów leśnych powiatu piaseczyńskiego. Dla wymienionych wyżej pozycji zastosowano układ alfabetyczny. Informacje w obrębie poszczególnych haseł obejmują dane historyczne (pierwsze wzmianki o danym obiekcie), ob- jaśniają pochodzenie nazw, a także określają lokalizację i przynależność do danej gminy. Zdarza się, że pochodzenie nazwy miejscowości nie jest do końca znane. Brak pełnych informacji powoduje, że dopuszczać można różne wyjaśnienia. Nazwy często zmieniały swoje brzmienie. Przechodziły przeobrażenia pod wpływem obcych językowych naleciałości, zaś cza- sami i same ulegały zmianie. Nazwy miejscowe były tworzone w oparciu na wyrazach pospolitych, nazwach osobowych, geograficznych i innych. Znaczna część nazw powstawała według reguł tworzenia formantów nazwotwórczych lub też są wyrazami złożonymi, zrostami czy zestawieniami nazw. Zazwyczaj porządkowaniu nazw służą różne klasyfikacje. Najczęściej stosowaną w Polsce jest klasyfikacja prof. Witolda Taszyckiego. Uczony dzieli nazwy pochodzenia słowiańskiego na nazwy: miejsc, grupy ludzi i miejsca, które ci zamieszkują. Dalszy podział ma charakter semantyczny (tzn. znaczeniowy). Mamy tu nazwy topograficzne, kulturowe, dzierżawcze, pa- tronimiczne (odojcowskie), etniczne, rodowe, służebne i relacyjne. Według powyższej klasyfikacji prof. Taszyckiego w wykazie nazw powiatu piaseczyńskiego występują: 1) nazwy topograficzne – jest to grupa najliczniejsza, gdzie znaczenie nazw wiąże się z na- turalnymi warunkami występującymi na danym terenie. Są to: · ukształtowanie terenu – np. Góra (góra), Brodnica (bród); gleba – tu charakterystyczne dla Mazowsza są miejsca podmokłe, piaszczyste, kamie- · niste (np. Bagienki, Moczydła, Piaski, Piaseczno itp.); nawodnienie – bardzo często tworzono nazwy miejscowe od nazw wodnych, głównie · rzek (np. Biała od rzeki Białej, Jeziorna od rzeki Jeziory – obecnie Jeziorki). Nazwy powstawały też od barwy wody (np. Czarna od koloru wody); od jego nurtu (Bystra). WSTĘP • 5 Tworzono również nowe miejscowości, dodając przyrostki nazwotwórcze (Czyrńsk od rzeki Czarnej – dziś Czersk, Bielsko od rzeki Białej); roślinność – nazwy miejscowości powstały od obszarów zadrzewionych, jak np. Brzezi- · ny (Brzezina oznacza las brzozowy), Buk, Bukowno (od drzewa buk), Buczynów (od mło- dego lasu bukowego, czyli tzw. buczyny), Łęg (od lasów, łąk, zagajników na terenach podmokłych), Bieleń, Wrzosy (od nazw dzikich roślin), Chmieliny (od roślin uprawnych), Kłosowa (od części roślin); zwierzęta dzikie lub hodowlane – np. Jastrzębie od jastrzębia, Żabieniec od żab, Łoś · od łosia, Kozie od kozy czy Kaczorowa od kaczek; 2) nazwy kulturowe – są związane z działalnością człowieka tworzącego kulturę materialną, duchową, społeczną: · nazwy związane z kultem religijnym (np. Krzyże, Góra Kalwaria, Kalwaria Pacławska); nazwy, które ukazują sposoby pozyskiwania ziemi pod uprawę roli i zabudowę, · np. Poręba, Porąbka (poręba – miejsca w lesie, gdzie rąbie się drwa), Łazy (łaz – pole orne powstałe przez wykarczowanie lub wypalenie), Zgorzelec (zgorzeć, spłonąć); nazwy, które informują o osadnictwie i budownictwie na danym terenie. Są tu nazwy · utworzone przez dodanie wyrazu gród, np. Gródek, Białogard (gard = gród), członu miasto np. Nowe Miasto, wyrazu dwór, np. Nowodwór. W średniowieczu, w okresie kolonizacji na prawie niemieckim, niektóre nowo zakładane osady otrzymywały pew- ne ulgi, tzw. wolnizny, czyli zwolnienie od świadczeń, głównie w daninach i pracach rolnych. To zwalnianie ma również swój ślad w dawnych nazwach (np. Zduńska Wola, Suchowola, Wola Prażmowska, Wólka Kozodawska); nazwy związane z obronnością, np. Osiek, Osiecko (osiek – warownia leśna z pni drzew), · Przeworsk (przewora – zapora), Płoty, Ogrodzieniec; nazwy związane z handlem, np. Nowy Targ; utworzone także od nazw dni, kiedy odby- · wały się targi (np. Środa, Sobótka); nazwy związane z wytworami kultury materialnej, np. Ławki, Kuźnice (od kuźni), Huci- · ska (od huty), Cegielnia, Pieczyska (od piekarni), Smoleń; · nazwy z zakresu kultury społecznej np. Stan, Poświętne; · nazwy żartobliwe np. Wielkie Oczy, Kozirynek, Ryczywół; 3) nazwy dzierżawcze – tworzone od imienia, nazwiska lub przezwiska właściciela albo pierwszego założyciela wsi, miasta czy osady, np. Radków, Radom, Baranów, Piotrków, Marian- ka, Aleksandrów, Adamów, Halinów; 4) nazwy patronimiczne – początkowo oznaczały potomków lub poddanych człowieka, którego imię, nazwisko, przezwisko, zawód lub godność występują w podstawie nazwy, np. Wojsłwice (Wojsław), Boguszowice (Bogusz), Biskupice (biskup), Dobczyce (Dobiesław); 5) nazwy rodowe – określające całą rodzinę, ród. Tworzone były od imienia lub przezwiska założyciela rodu, użyte w formie liczby mnogiej, np. Nosy, Many, Łapy, Koziegłowy, Trąbki; 6 • NAZWY MIEJSCOWE POWIATU PIASECZYŃSKIEGO 6) nazwy służebne – w tej grupie znajdują się określenia ludzi ze względu na ich wykonywa- ny zawód, związany z powinnościami służebnymi na rzecz dworu książęcego lub królewskiego, np. Bobrowniki (bobrownicy – zajmujący się bobrami), Piekary (od piekarzy), Sokolniki (sokol- nicy – przygotowujący sokoły do łowów); 7) nazwy etniczne – określały początkowo mieszkańców ze względu na ich pochodzenie z danej okolicy, np. Raciborzany (z Raciborza), Holendry (z Holandii), Lipiany (z Lipna), Cygany (ludność romska); 8) nazwy relacyjne – utworzone od już istniejących nazw geograficznych: rzek, wsi, miast (np. nazwa miejscowości Rawa od rzeki Rawa) oraz nazwy utworzone od istniejących już miej- scowości za pomocą określeń: nowy, stary, mały (np. Nowy Sącz, Nowy Czarnów, Stara Wieś); 9) nazwy zdrobniałe – powstały na podstawie już istniejących nazw lub przenoszenia nazw z jednych obiektów na inne, np. Strzelczyki (koło wsi Strzelce), Rakowiec (koło Rakowa). Dla łatwiejszego zrozumienia nazw określających rodzaj obiektów lub miejscowości przed- stawiamy ich skróconą charakterystykę: folwark – rodzaj wielkiego gospodarstwa rolnego nastawionego na masową produk- · cję roślinną lub zwierzęcą; kępa – niewielka (zazwyczaj) piaszczysta wyspa na rzece porośnięta roślinnością · (np. wodolubnymi drzewami), zanikająca przy bardzo wysokich stanach wód; klucz – kilka posiadłości pod jednym zarządem stanowiących jeden organizm gospo- · darczy należący do jednego właściciela (np. klucz folwarków); kolonia – miejscowość, która została utworzona w wyniku ekspansji na tereny odda- · lone od wcześniej istniejącej zabudowy; letnisko – miejscowość o dobrych warunkach klimatycznych położona zazwyczaj · w pobliżu dużego miasta, z dobrym połączeniem komunikacyjnym. W letnisku znaczny procent zabudowań stanowią pensjonaty, hotele oraz budynki przeznaczone do okre- sowego przebywania (lato, zima); miasto – miejscowość ukształtowana historycznie, o intensywnej zabudowie i niewiel- · kim obszarze rolnym; nowiny – miejscowości, które zakładano w XVIII-XIX wieku na tzw. surowym korzeniu · (czyli w miejscu wcześniej niezagospodarowanym i niezamieszkanym), często w związ- ku z uwłaszczeniem; okolica szlachecka – teren, na którym w wyniku podziału majątku powstawa- · ło czasem nawet kilka wsi, np. okolica szlachecka Brzumino ze wsiami satelitami: Brzumino-Kawęczyn, Brzumino-Racibory, Brzumino-Kopana (z czasem zanikał pierw- szy człon nazwy, a potomkowie rodu przyjmowali nazwiska od nazwy wsi, w której mieszkali); osada – niewielkie skupisko zabudowań na terenie wiejskim (np. leśna, rybacka, ko- · lejowa), często wchodzące w skład innej, większej miejscowości; WSTĘP • 7 przysiółek – skupisko kilku gospodarstw stanowiących integralną część wsi, lecz po- · łożone poza jej zwartą zabudową; towarzystwa włościańskie – powstawały pod koniec XIX i na początku XX wieku · z dwóch przyczyn: zadłużeni właściciele majątków chcieli je częściowo sprzedać, zaś nabywcy, mieszkańcy danego terenu, otrzymywali wsparcie finansowe od Banku Ziem- skiego Włościańskiego w Warszawie na zakup ziemi. Zawiązywali oni towarzystwa wło- ściańskie w celu uzyskania kredytu spłacanego przez 30 lat i dłużej; · wieś – miejscowość o zwartej lub rozproszonej zabudowie, o charakterze rolniczym; wieś szlachecka – wieś zamieszkana przez ubogą