Dokumenty Urzędu Nauczycielskiego Kościoła

116 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) cji Soboru w eklezjologii i teologii pastoralnej. Teologia Ogólnej instrukcji katechetycznej (1971) poczynając, soborowa bowiem ujmuje prawo Kościoła w kategoriach a na Dyrektorium ogólnym o katechizacji (1997) koń- eklezjologicznych, a teologia pastoralna nie zrezygnowa- cząc. W nich „rysuje się pełny obraz katechezy”, znaj- ła tak łatwo z traktowania go jako podstawowej funkcji dujemy tam „odniesienia do wszystkich elementów urzeczywistniania się Kościoła. W każdym razie w wyni- tworzących metodologię katechetyczną (…). Są one ku dyskusji Ojców Soboru nabrało ono rumieńców ekle- inspiracją do przemyślenia fundamentalnych linii kate- zjalnych: „Ta nowa optyka postrzegania prawa Kościoła, chezy (…) szczególnie poprzez nowe spojrzenie na nie- w której świadomość prawna staje się częścią świadomo- które podstawowe (…) punkty odniesienia, jak słowo ści religijnej, wskazała na konieczność konfrontacji ius Boże, wiara i Kościół” (s. 735). Ecclesiae z soborową eklezjologią i założeniami dusz- Dobrze się stało, że ks. prof. Daniel Brzeziński wydo- pasterskimi” (W. Góralski, s. 687). Można powiedzieć, był z zapomnienia i przybliżył nam dwa dokumenty Jana że w wyniku podejmowanej przez Ojców Soboru z dnia Pawła II dotyczące „oceny i swoistego bilansu odnowy na dzień reformy Kościoła, prawo kościelne stało do ich liturgii rzymskiej po Soborze Watykańskim II” (s. 745). dyspozycji, czego imponujący wyraz mamy w przyswo- Chodzi tu o dwa listy apostolskie, które podkreślały jonym dla języka polskiego Posoborowym prawodaw- rocznice uchwalenia pierwszego dokumentu Vaticanum stwie kościelnym (t. 1–12, oprac. E. Sztafrowski, Warsza- II, którym była Konstytucja o liturgii świętej. Pierwszy wa 1971–1983). W uchwalanych bowiem dokumentach z nich ukazał się w dwudziestopięciolecie promulgowa- mamy albo do czynienia z formalnym nakazem uwzględ- nia dokumentu (Vicesimus quintus annus z 1988 r.), a dru- nienia w przygotowywanym Kodeksie Prawa Kanonicz- gi z racji ogłoszenia jego czterdziestolecia (Spiritus et nego (KPK) całościowej ich treści, albo bezpośrednie Sponsa z 2004 r.). zlecenie określonych spraw czy polecenie rewizji insty- Podstawę odnowy liturgii stanowiła odnowiona ekle- tucji regulowanych przez KPK. W niektórych dokumen- zjologia. To prawda fundamentalna. Jest jednak i drugie tach zawarte zostały określone i na nowo definicje sensu przesłanie, które wskazuje na sprzężenie zwrotne, które stricto prawne (s. 694–695). One wszystkie – jak już po- istnieje pomiędzy liturgią a eklezjologią: jaka liturgia, wiedziano – „znalazły swoje urzeczywistnienie w poso- taki Kościół (taka eklezjologia), bo liturgia jest epifanią borowym ustawodawstwie Stolicy Apostolskiej poprze- Kościoła. Wśród teologicznych aksjomatów odnowy li- dzającym opracowanie nowego KPK, które promulgował turgicznej Jan Paweł II wymienia trzy, o których należy Jan Paweł II 25 stycznia 1983 r. (s. 700). W kilka lat póź- pamiętać i je rozwijać: anamnestyczny wymiar liturgii niej dokonano reformy prawa Kościołów Wschodnich. (s. 749–750); obecność słowa Bożego w liturgii (s. 750– Tekst po uzyskaniu aprobaty papieskiej został wydany 751); objawienie się Kościoła samemu sobie (epifania drukiem i promulgowany 18 października 1990 r. przez Kościoła) (s. 752). Myślę, że warto byłoby wskazane ak- Jana Pawła II (s. 705). sjomaty odnowy liturgicznej uzupełnić o czwarty, a mia- Ostatnie dwa teksty poświęcone są inspiracjom so- nowicie: permanentną odnowę liturgii. Na ten temat pisa- borowym w katechezie i liturgii. Jeśli chodzi o zagad- łem w artykule O potrzebie permanentnej odnowy liturgii nienie katechezy, to „niezależnie od braku stanowi- („Roczniki Teologiczne” 50 [2003], z. 8, s. 51–67). ska Vaticanum II odnośnie do katechezy, wpływ treści jego dokumentów oraz myśli na katechezę i ruch kate- * chetyczny był ogromny, zarówno co do treści, metod, jak i adresatów. Sobór Watykański II wyzwolił nowe Wrażenie, z którego trudno się wydobyć po przeczyta- inicjatywy i nowe kierunki katechetyczne, przyczynił niu tego tomu, to odczucie dokonanej autodestrukcji Ko- się do trwałego umieszczenia katechezy w działalności ścioła. Nie oznacza to, że przyczynę dokonanej „masakry” duszpasterskiej Kościoła, podtrzymał tworzenie cen- widzę w dokumentach. Nie. Widzę ją we łzach Pawła VI, trów czy ośrodków katechetycznych na poziomie za- który został oszukany przez przyjaciela, z którym – jak równo regionalnym, jak i diecezjalnym” (K. Misiaszek, mówi Psalmista – jadł chleb. Chodzi więc o szukanie od- s. 728). Chodzi tu o wypracowanie katechezy o kierun- powiedzi na pytanie: Na czym polega prawdziwa refor- ku antropologicznym, a także publikowanie tzw. kate- ma? Papież Benedykt w tekście o Istocie prawdziwej re- chizmów dla dorosłych, „w których autorzy integralnie formy stwierdził, że prawdziwa reforma to ablatio, które złączyli orędzie zbawienia z życiem człowieka doro- staje się congregatio (w: Kościół – wspólnota w drodze, słego” (s. 729), oraz skupienie uwagi na katechezie do- Kielce 2009, s. 129–136). rosłych. Okres posoborowy to przede wszystkim niezwykle żywy nurt publikowanych dokumentów, od Marek Marczewski (Lublin)

DOKUMENTY URZĘDU NAUCZYCIELSKIEGO KOŚCIOŁA

238. Kodeks Teodozjusza: Księga Szesnasta, tł. Tekst częśc. łac. Agnieszka Caba, oprac. Monika Ożóg, Monika Wój- S. 1–125 mają podwójną numerację. Tekst równol. cik, wstęp Michał Stachura, Kraków: Akademia „Igna- łac. i pol. tianum”, Wydaw. WAM 2014, LXIII, 277 [2] s., biblio- Kolejny tom serii „Synody i Kolekcje Praw” (ukazują- gr., indeksy, seria: Źródła Myśli Teologicznej 71. Synody cej się w ramach szerszej serii wydawniczej: „Źródła My- i Kolekcje Praw 7, ISBN 978-83-7614-164-0 („Ignatia- śli Teologicznej”) poświęcony został szesnastej księdze num”), 978-83-7505-493-4 (WAM). Kodeksu Teodozjusza. Kodeks ten „należał w starożyt- Tyt. okł.: Codicis Theodosiani: Liber Sextus Decimus. ności i należy także dzisiaj do najważniejszych zbiorów Tyt. na s. przedred.: Kodeks Teodozjusza XVI. ustaw cesarskich III–V w. Wpływał on na kulturę prawną OPRACOWANIA OGÓLNE 117

ówczesnych mieszkańców Imperium i stanowił podsta- konsekrowanego oraz świeckich (w tym szczególnie do wę dla działalności prawników-praktyków” (s. V). Szes- rodzin, nauczycieli, wychowawców, katechetów i mło- nasta księga tegoż Kodeksu podejmuje kwestie religijne. dzieży). Lektura tego starożytnego dzieła pośrednio odsłania obraz ówczesnego Kościoła, ukazuje relację cesarstwa do 241. PAPIESKA KOMISJA BIBLIJNA, Natchnie- chrześcijaństwa, a ponadto pozwala sporządzić listę ist- nie i prawda Pisma Świętego. Słowo, które od Boga niejących wtedy herezji. Prezentowane dzieło dzieli się pochodzi i mówi o Bogu, aby zbawić świat, przedm. na jedenaście tytułów: 1. O wierze katolickiej; 2. O bisku- kard. Gerhard Müller, Kielce: „Verbum” 2014, 240 s., pach, kościołach i duchownych; 3. O mnichach; 4. O tych, ISBN 978-83-930550-5-0. którzy walczą o religię; 5. O heretykach; 6. Nie należy po- Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej „nie jest ofi- wtarzać świętego chrztu; 7. O odstępcach; 8. O Żydach, cjalną deklaracją Magisterium Kościoła, ani nie przedsta- czcicielach nieba i Samarytanach; 9. Niech Żyd nie ma wia całej doktryny na temat natchnienia i prawdy Pisma chrześcijańskiego niewolnika; 10. O poganach, ofiarach Świętego” (s. 7). Zawiera jedynie wyniki wnikliwej ana- i świątyniach; 11. O religii. lizy egzegetycznej tekstów biblijnych pod kątem ich pochodzenia od Boga i zawartej w nich prawdy. Dokument 239. DRÓŻDŻ Bogusław, Od zdumienia do speł- dzieli się na trzy części. Pierwsza, zatytułowana Świa- nienia. Śladami encyklik błogosławionego Jana Paw- dectwo ksiąg biblijnych o ich pochodzeniu od Boga, na ła II, Legnica: Diecezjalne Centrum Edukacyjne, Bi- podstawie analizy wybranych fragmentów Starego i No- blioteka im. bł. Jana Pawła II Wyższego Seminarium wego Testamentu podejmuje kwestię natchnienia Pisma Duchownego Diecezji Legnickiej 2013, 121 [3] s., il. Świętego, badając jego pochodzenie. Druga część nosi kolor., seria: Nowa Ewangelizacja Dzisiaj 8, ISBN 978- tytuł Świadectwo tekstów biblijnych na temat objawio- 83-64013-08-9. nej w nich Prawdy i zgłębia problem prawdy słowa Boże- Opracowanie niniejsze wpisuje się w szereg publika- go, uwydatniając orędzie o Bogu i Jego planie zbawienia. cji, które starają się upowszechniać i zgłębiać nauczanie Trzecia część, zatytułowana Interpretacja słowa Bożego św. Jana Pawła II. Autor sięga do szczególnie znaczącej i stojące przed nią wyzwania, poświęcona jest niektórym grupy pism Świętego Papieża, jaką stanowi jego czter- wyzwaniom, które sama Biblia stawia przed czytającym naście encyklik. Każdą z nich prezentuje na kilku stro- ją z tej racji, że pewne jej aspekty wydają się zaprzeczać nach, starając się pokazać, że stanowi ona bardzo kon- rozumieniu jej jako słowa Bożego. kretny drogowskaz, wskazujący człowiekowi drogę ku spełnieniu. 242. Sobór Watykański II. Złoty jubileusz, red. Marcin Cholewa, Szymon Drzyżdżyk, Marek Gilski, 240. Napisałem do was, abyście wiedzieli, że ma- wstęp Grzegorz Szewczyk, Kraków: „Scriptum” 2013, cie życie wieczne. Listy pasterskie abp. Henryka J. 264 s., ISBN 978-83-64028-20-5. Muszyńskiego Metropolity Gnieźnieńskiego w latach Niniejsza publikacja wpisuje się w liczną grupę opra- 1992–2010, red. Mirosław Jasiński, wstęp abp Józef Ko- cowań, upamiętniających 50-lecie Soboru Watykańskie- walczyk, Gniezno [Tczew]: Oficyna Wydawnicza „Edy- go II. Autorzy, pragnąc upowszechnić nauczanie Soboru, tor” 2013, 295 [1] s., ISBN 978-83-932285-7-7. analizują je zarówno z perspektywy historycznej, teolo- Książka stanowi zbór listów pasterskich abpa Henry- gicznej, jak i duszpasterskiej. Dzięki harmonizowaniu ka Muszyńskiego kierowanych do wiernych archidiecezji tak różnych wymiarów autorom udało się uzyskać swo- gnieźnieńskiej. Jest to swego rodzaju podsumowanie ma- iste, unikatowe na skalę światową, kompendium wiedzy łego wycinka pracy duszpasterskiej Arcybiskupa. Listy o Vaticanum II. Po słowie wstępnym oraz wprowadzeniu prezentowane są w kolejności chronologicznej. Metropo- do problematyki soborowej omówione zostały wszystkie lita Gnieźnieński zwracał się do swoich diecezjan z oka- dokumenty ostatniego Soboru. Najpierw przedstawiono zji najważniejszych wydarzeń duszpasterskich w archi- cztery konstytucje, po nich dziewięć dekretów, a na koń- diecezji. Swoje słowa kierował do kapłanów, osób życia cu trzy deklaracje.

OPRACOWANIA OGÓLNE

243. Hereditatis custos. Księga dla uczczenia Księ- Próba „uwspółcześnienia” reguł zakonów żeńskich pozo- dza Profesora Józefa Patera, red. Andrzej Tomko, wstęp stałych po kasacie klasztorów w 1810 r., s. 105–111; FI- abp Józef Kupny, Wrocław: PWT 2014, 531 [1] s., il. (gł. TYCH Tadeusz, Ksiądz Gerhard Hirschfelder (* 17 lu- kolor.), ISBN 978-83-7454-258-6. tego 1907 r. Kłodzko – † 1 sierpnia 1942 KL Dachau). Treść: KUPNY Józef abp, List gratulacyjny, s. 5; TOM- Wybitny przedstawiciel duchowieństwa Ziemi Kłodzkiej, KO Andrzej, Kustosz dziedzictwa, s. 7–8; Wokół osoby: s. 113–132; HARASIMOWICZ Jan, Ikonografia „katolic- SWASTEK Józef, Curriculum vitae, s. 11–19; Zdjęcia, kiej reformy”. Ilustracje publikacji książkowych Johan- s. 20–34; MATWIJOWSKI Krystyn Jakub, Archiwista, na Leisentrita, administratora apostolskiego Łużyc w la- bibliotekarz, muzealnik – historyk Kościoła, s. 35–40; tach 1562–1586, s. 133–146; JAWORSKA Kazimiera, SOKOŁOWSKI Grzegorz, Iter academicum atque scien- Działania resortu bezpieczeństwa wobec ks. kan. Adama tiae, s. 41–54; Bibliografia prac ks. prof. dr. hab. Józefa Szczepana Łańcuckiego, s. 147–156; JERZAK Norbert, Patera, s. 55–79; Prace magisterskie i doktorskie napisane Gajków w czasie opieki duszpasterskiej Rycerskiego Za- pod kierunkiem ks. prof. Józefa Patera, s. 81–86; Histo- konu Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, s. 157–168; ria: BISKUP Marcin, Wrocławski „Dom ziarna” koleb- KOGUT Mieczysław, Zarys dziejów protestanckiego ko- ką formacji do kapłaństwa, s. 89–104; DOLA Kazimierz, ścioła w Namysłowie do 1945 r., s. 169–179; KOPIEC 118 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Jan bp, Stan wiedzy archiwalnej w kapitulnym środo- wieckiej, red. Tadeusz Borutka, Bielsko-Biała, Kraków: wisku Wrocławia na początku XVII wieku. Fryderyka „Czuwajmy” 2013, 919 [2] s., il. (gł. kolor.), ISBN 978- Berghiusa „Repetytorium dokumentów”, s. 181–188; 83-68262-26-9. KUCHARSKI Wojciech, Vita beati Ceslai – XV-wiecz- Treść: BORUTKA Tadeusz, Wstęp, s. 7–10; Tabula ny żywot bł. Czesława na tle hagiografii dominikanów gratulatoria, s. 11–71; URBANIEC Jerzy, Kalendarium polskich w średniowieczu, s. 189–200; LEC Zdzisław, posługi Księdza Biskupa Tadeusza Rakoczego, s. 73– Zagadnienie czytelnictwa książek należących do biblio- 251; Droga życiowa: BORUTKA Tadeusz, Środowisko teki jezuitów w Świdnicy Śląskiej w latach 1629–1778, rodzinne i parafialne Księdza Tadeusza Rakoczego pierw- s. 201–208; MANDZIUK Józef, Zgromadzenie Sióstr szego Biskupa Bielsko-Żywieckiego, s. 255–275; DY- św. Elżbiety na Dolnym Śląsku w latach 1945–1956, DUCH Jan, Lata seminaryjne Biskupa Tadeusza Rako- s. 209–220; MIROŃCZUK Tadeusz, Człowiek Kościo- czego, s. 277–290; BORUTKA Tadeusz, Powołanie do ła, s. 221–229; MOSZUMAŃSKI Krzysztof, Życie reli- życia Diecezji Bielsko-Żywieckiej i najważniejsze decy- gijne w Świebodzicach do roku 1945 i po zakończeniu zje jej Biskupa, s. 291–311; BORUTKA Tadeusz, Zasługi drugiej wojny światowej, s. 231–242; NOCHOWICZ Ks. Biskupa Tadeusza Rakoczego w organizacji i w czasie Tomasz, Sprawa obiektowa kryptonim „Turyści”. Inwi- pielgrzymki Jana Pawła II do Diecezji Bielsko-Żywiec- gilacja duszpasterstw młodzieży na terenie województwa kiej 22 maja 1995 roku, s. 313–333; Instytucjonalno- wałbrzyskiego 1980–1989, s. 243–263; PIELA Michał -wspólnotowy wymiar życia diecezjalnego: CZERNIK SDS, Encyklika Ojca świętego Piusa XI Mit brennender Stanisław, Administracja Diecezji Bielsko-Żywieckiej Sorge (14 marca 1937) przedmiotem sporu pomiędzy rzą- i troska Biskupa Ordynariusza o jej infrastrukturę, s. 337– dem III Rzeszy a Kościołem katolickim, s 265–282; PRA- 345; TRACZ Szymon, Troska o artystyczne dziedzictwo SAŁ Andrzej, Organy w kościele pw. św. Jana Chrzciciela sztuki sakralnej w Diecezji Bielsko-Żywieckiej w la- w Jodłowie. Przyczynek do dziejów budownictwa orga- tach 1992–2012. Analiza wybranych zagadnień, s. 347– nowego w dawnym Hrabstwie Kłodzkim, s. 283–296; 373; KOŁATA Sławomir, Formacja kandydatów do ka- ROK Bogdan, Przyczynek do rekonstrukcji staropolskie- płaństwa dla Diecezji Bielsko-Żywieckiej (1992–2012), go atlasu sanktuariów maryjnych, s. 297–303; WRÓ- s. 375–389; BORUTKA Tadeusz, Formacja kapłanów, BLEWSKI Stanisław, Sub Tuum praesidium confugimus. s. 391–406; MAREK M. Emanuela SSND, MĄKINIA Kult św. Józefa na Śląsku w świetle wezwań kościołów Franciszek SAC, DYMEK Magdalena FDC, Ożywienie w czasie średniowiecza, s. 305–320; Teologia i filozofia: życia konsekrowanego w Diecezji Bielsko-Żywieckiej, DEC Ignacy bp, Rok 2014 – Jan Paweł II wśród świę- s. 407–421; BORUTKA Tadeusz, Apostolat świeckich tych Kościoła, s. 323–330; GŁÓD Franciszek, Człowiek w pasterskiej posłudze Księdza Biskupa Tadeusza Rako- poszukuje jednoczącej filozofii życia, s. 331–348; JA- czego, s. 423–439; PŁONKA Franciszek, Duszpasterstwo ROSIEWICZ Andrzej, Człowiek ikoną przebóstwienia Rodzin w 20-leciu Diecezji Bielsko-Żywieckiej, s. 441– w ujęciu św. Grzegorza Palamasa. Wschodnie studium 456; BORUTKA Tadeusz, Pasterska troska Księdza Bi- antropologiczno-teologiczne, s. 349–375; JEZIERSKA skupa Tadeusza Rakoczego o środowisko akademickie Ewa J. OSU, Kazanie na górze podtekstem Listu św. Ja- w Diecezji Bielsko-Żywieckiej, s. 457–473; KROCZEK kuba, s. 377–384; KICIŃSKI Jacek CMF, Aktualność for- Piotr, Duszpasterska troska Księdza Biskupa Tadeusza macji duchowej w życiu i posłudze prezbiterów według Rakoczego o środowisko samorządowców terytorialnych wskazań Pastores dabo vobis, s. 385–395; KOŁODZIEJ i przedstawicieli zawodów prawniczych, s. 475–486; Re- Marcin, Wskazania najnowsze w kwestii partykularne- alizacja funkcji prorockiej w diecezji: BORUTKA Ta- go prawa liturgicznego w archidiecezji wrocławskiej, deusz, Kaznodziejstwo Pierwszego Biskupa Bielsko-Ży- s. 397–412; LISZKA Piotr CMF, Pole semantyczne ter- wieckiego Tadeusza Rakoczego w pięćdziesiątą rocznicę minów łacińskich animus, spiritus i mens odpowiadają- przyjęcia święceń kapłańskich, s. 489–506; BORUT- cych terminowi „duch”, s. 413–420; ŁUŹNIAK Adam, KA Tadeusz, Najważniejsze zagadnienia duszpasterskie Kapłańskie świadectwo wiary w kontekście encykliki i apostolskie zawarte w listach i komunikatach Księdza Ojca świętego Franciszka Lumen fidei, s. 421–430; PIET- Biskupa Tadeusza Rakoczego – Pierwszego Ordynariusza KIEWICZ Rajmund, Góra Gerizim i Samarytanie. Histo- Diecezji Bielsko-Żywieckiej, s. 507–532; STIDENSKI ria teraźniejszości, s. 431–440; ROSIK Mariusz, Błogo- Marek, Biskup – „pierwszym katechetą” diecezji. Posłu- sławieństwo przeklętych, s. 441–446; SIEMIENIEWSKI ga katechetyczna Księdza Biskupa Tadeusza Rakoczego, Andrzej bp, Mistrz starożytnej medytacji monologicz- s. 533–554; SATŁAWA Henryk, Szkolnictwo katolickie nej: Jana Kasjana „Rozmowa z Abba Izaakiem”, s. 447– w Diecezji Bielsko-Żywieckiej (rys historyczny), s. 555– 454; SROCZYŃSKI Piotr, Samoocena katechizowanych, 562; ŚWIEŻY-SOBEL Alina, „Życzę wam dobrych na- s. 455–462; TUPIKOWSKI Jerzy CMF, Gabriela Marcela tchnień” – troska Biskupa Tadeusza Rakoczego o rozwój projekt „filozofii konkretnej”, s. 463–476; WENZ Wie- diecezjalnego wydania tygodnika „Gość Niedzielny”, sław, Prawo powszechne Kościoła o zakresie współpra- s. 563–573; BĄCZEK Piotr, Troska Biskupa Tadeusza cy i współdziałania wikariusza biskupiego z biskupem Rakoczego o rozwój Tygodnika Katolickiego „Niedzie- diecezjalnym, s. 477–506; WOŁYNIEC Włodzimierz, la” i powstanie diecezjalnej edycji „Niedziela na Podbe- Trynitologia i chrystologia starożytnego synodu w An- skidziu”, s. 575–583; PĘDZIWIATR Jacek M., Miejsce tiochii (344/345 r.), s. 507–516; ZAPOTOCZNY Robert, Radia Diecezjalnego „Anioł Beskidów” w życiu Ko- Księdza Bronisława Markiewicza zasady wychowawcze, ścioła bielsko-żywieckiego i posłudze pasterskiej Księ- s. 517–527. dza Biskupa Tadeusza Rakoczego, s. 585–597; BORUT- KA Tadeusz, SAMSEL Robert, Z działalności naukowej 244. In aedificationem Corporis Christi. W 50-le- w Diecezji Bielsko-Żywieckiej, s. 599–613; BORUT- cie święceń prezbiteratu Księdza Biskupa Tadeusza KA Tadeusz, JEZIOREK Dawid, Troska Księdza Bisku- Rakoczego pierwszego pasterza diecezji bielsko-ży- pa Tadeusza Rakoczego o rozwój życia naukowego ludzi OPRACOWANIA OGÓLNE 119

świeckich w Diecezji Bielsko-Żywieckiej, s. 615–632; TUKIENDORF Marek, MACIEK-KAMIŃSKA Krysty- Diecezjalne życie liturgiczne: RUCKI Sebastian, Wi- na, Akademicka odpowiedzialność za młode pokolenie, zytacje kanoniczne i poświęcenia kościołów, s. 635–653; s. 235–237; NICIEJA Stanisław Sławomir, Akademic- ZAWADA Sławomir, Troska Księdza Biskupa Tadeusza ka odpowiedzialność za młode pokolenie, s. 239–241; Rakoczego o Liturgiczną Służbę Ołtarza, s. 655–667; ZY- SZWEDZIK Katarzyna, Czy świadomość ekologiczna ZAK Wojciech, Beatyfikacje i kanonizacje świętych i bło- w Polsce jest wystarczająca? Świadomość GMO, s. 243– gosławionych związanych z Diecezją Bielsko-Żywiecką 247; Aneksy: Encyklika papieża Franciszka Lumen fidei. w ciągu dwudziestu lat jej istnienia, s. 669–690; KRA- Fragmenty, s. 249–256; Adhortacja apostolska papieża MARSKI Radosław OFMConv., Sanktuaria maryjne Franciszka Evangelii gaudium „O głoszeniu Ewangelii i pobożność maryjna w diecezji, s. 691–710; OSTROW- we współczesnym świecie”. Fragmenty, s. 257–262. SKI Maciej, Kultura uświęcania czasu. Refleksja teologiczno-pastoralna w świetle nauczania Księdza Biskupa 246. Kościół – komunia i dialog. Księga pamiątko- Tadeusza Rakoczego, s. 711–727; WAL Jan, Kształto- wa ofiarowana Księdzu Biskupowi Kazimierzowi Ry- wanie religijno-patriotycznego wymiaru życia Diece- czanowi w 75. rocznicę urodzin, red. Przemysław Kan- zji Bielsko-Żywieckiej przez Księdza Biskupa Tadeusza tyka, Jarosław Czerkawski, Tomasz Siemieniec, Kielce: Rakoczego, s. 729–758; Diaconia caritatis w diecezji: „Jedność” 2014, 519 s., bibliogr., seria: Biblioteka Kie- SAMSEL Robert, W służbie misjom katolickim, s. 761– leckich Studiów Teologicznych 6, ISBN 978-83-7660- 773; BUDNIAK Józef, Troska o jedność chrześcijan 988-1. w posłudze biskupiej Tadeusza Rakoczego, s. 775–790; Treść: KANTYKA Przemysław, CZERKAWSKI Ja- KRÓL-CEBULSKA Elżbieta, Wydział ds. Ewangeliza- rosław, SIEMIENIEC Tomasz, Słowo wstępne, s. 5–7; cji w Kurii Diecezjalnej, s. 791–801; ORZESZYNA Jan, Osoba i dzieło Biskupa Kazimierza Ryczana w komu- Problematyka obrony życia ludzkiego w pasterskim sło- nii Kościoła kieleckiego: KALINOWSKI Mirosław, List wie Biskupa Bielsko-Żywieckiego Tadeusza Rakoczego, Dziekana Wydziału Teologii KUL, s. 19–20; TAMBOR s. 803–820; OLESZKO Józef, Troska Biskupa Tadeusza Paweł, List Rektora Wyższego Seminarium Duchownego Rakoczego o dzieci i młodzież, s. 821–843; LUBASZKA w Kielcach, s. 21–22; CHUCHRA Maria Monika, KOZA Stanisław, Dzieło stypendialne w Diecezji Bielsko-Ży- Stanisław Józef, KOWALSKI Mirosław, CZERKAWSKI wieckiej, s. 845–857; CZADER Ignacy, Opieka nad ludź- Jarosław, Bibliografia publikacji Księdza Biskupa - Kazi mi w podeszłym wieku, ubogimi i chorymi, s. 859–876; mierz Ryczana, s. 23–50; OSTROWSKI Jerzy, Duszpa- KRYWULT Jacek, Wpływ działalności Księdza Biskupa sterz i nauczyciel w służbie wspólnoty, s. 51–57; CZER- Tadeusza Rakoczego na życie społeczno-samorządowe KAWSKI Jarosław, Działalność naukowo-dydaktyczna i kulturalno-polityczne, s. 877–884; KASPRZYKOWSKI Biskupa Kazimierza Ryczana, s. 59–64; LEDWOŃ Ire- Artur, Solidarny z „Solidarnością”. Związki Biskupa Ta- neusz Sławomir OFM, Chrystologia przepowiadania Bi- deusza Rakoczego i Kościoła katolickiego z NSZZ „So- skupa Kazimierza Ryczana w latach 2001–2011, s. 65–76; lidarność” Regionu Podbeskidzie i ludźmi pracy, s. 885– KRZYSZOWSKI Zbigniew, Kerygma pastoralna Bisku- 899; KRZEMIEŃ Marcin, Zaangażowanie i inicjatywy pa Kazimierza Ryczana, s. 77–90; KWAŚNICKI Andrzej, duszpasterskie Księdza Biskupa Tadeusza Rakoczego na Rozwój sieci parafialnej i dekanalnej w diecezji kielec- Żywiecczyźnie, s. 901–913. kiej w latach 1999–2013, s. 91–113; Biblijno-teologiczne implikacje komunii Kościoła: SIEMIENIEC Tomasz, 245. Konsekwencje wiary. Wykłady otwarte zorga- Komunia wiernych z Chrystusem jako fundament relacji nizowane w okresie Wielkiego Postu 2014, red. Marcin we wspólnocie eklezjalnej w świetle Ap 1,9, s. 117–131; Worbs, Opole: Red. Wydaw. WT UO 2014, 265 s., Uni- KOWALSKI Marcin, „Abyśmy się stali w Nim sprawie- wersytet Opolski: Wydział Teologiczny, seria: Sympozja dliwością Bożą” (2 Kor 5,21b). Zarys Pawłowej nauki 85, ISBN 978-83-63950-32-3. o usprawiedliwieniu i jej eklezjalne implikacje, s. 133– Treść: WORBS Marcin, Wprowadzenie, s. 5–7; Arty- 146; KANTYKA Przemysław, Pojednanie z Lutrem? Oce- kuły: CZAJA Andrzej bp, Rodzina jako „Kościół domo- na dialogu katolicko-luterańskiego w przededniu 500-leia wy”. Fenomen i wartość rodziny chrześcijańskiej, s. 9–21; Reformacji, s. 147–158; Wiara, duchowość i wartości KROK Dariusz, Profilaktyka i rozwiązywanie kryzysów uniwersalne w komunii Kościoła: PIĄTEK Jan, Wiara rodzinnych, s. 23–43; DOLA Tadeusz, Akademicka od- sprzymierzeńcem rozumu, s. 161–175; BORTO Paweł, powiedzialność za młode pokolenie. Perspektywa chrze- Znaczenie „oczu wiary” według encykliki Lumen fidei, ścijańska, s. 45–58; KOPIEC Jan bp, Co Kościół zrobił s. 177–186; CHMIELEWSKI Marek, Czym jest życie du- dla ubogich i potrzebujących?, s. 59–68; WALENCIK chowe chrześcijanina?, s. 187–195; JAGIEŁŁO Jarosław, Dariusz, Ograniczenie działalności charytatywnej Ko- O idei uniwersytetu katolickiego, s. 197–208; Posługa bi- ścioła katolickiego w okresie PRL, s. 69–104; DRECH- skupa w komunii Kościoła: SOWA Władysław, Posłu- SLER Arnold, Działalność Caritas Diecezji Opolskiej ga biskupa na podstawie wybranych dokumentów Urzę- po 1989 roku, s. 105–138; WIATKOWSKI Mirosław, du Nauczycielskiego Kościoła katolickiego, s. 211–227; Ochrona środowiska w działaniach człowieka XXI wie- CZERKAWSKI Jarosław, Katechetyczna posługa bisku- ku, s. 139–160; PODZIELNY Janusz, Ekologia w myśli pa w przekazie prawd wiary i jej realizacja w przepowia- chrześcijańskiej, s. 161–180; MAKUCHOWSKA Marze- daniu Biskupa Kazimierza Ryczana, s. 229–245; GACIA na, Styl mówienia o ekologii w „Gościu Niedzielnym”, Tadeusz, Obraz biskupa w Carmina Wenancjusza Fortu- s. 181–198; WIATKOWSKI Mirosław, KÓZKA Karina, nata, s. 247–261; WĄSIK Wojciech, Władza rządzenia Poziom świadomości ekologicznej mieszkańców woje- biskupa diecezjalnego w Kościele partykularnym według wództwa opolskiego, s. 199–216; PIECUCH Joachim, KPK z 1983 r. Zarys problematyki, s. 263–276; Komu- Normatywny charakter sprawiedliwości ekologicznej nia Kościoła wobec wyzwań współczesności: ŚMIGIEL i jej wielowymiarowość, s. 217–234; Głosy w dyskusji: Wiesław bp, Zaangażowanie katolików świeckich w poli- 120 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) tykę – specyfika sytuacji w Polsce, s. 279–291; ŚWIĘS Ka- kryzys społeczeństwa. Humanizm tomistyczny w służbie zimierz, Młodzież wobec wartości prorodzinnych, s. 293– godności człowieka, s. 208–222; SMUNIEWSKI Cezary, 306; KULIGOWSKI Roman, Niewiara jako wyzwanie dla Come vincere le avversità? L’attualità del pensiero del be- nowej ewangelizacji, s. 307–314; FIAŁKOWSKI Marek ato Jerzy Popiełuszko nel superamento delle crisi contem- OFM, Kościół wobec okultyzmu, s. 315–323; Komunia poranee, s. 224–240; Informacje o autorach, s. 243–246. Kościoła wobec wyzwań duszpasterskich: PRZYGO- DA Wiesław, Budowanie komunii Kościoła dzięki świa- 248. Przesłanie Jana Pawła II na XXI wiek, red. dectwu miłości w świetle motu proprio „Intima Ecclesiae Marko Jačov, Franciszek Ziejka, Władysław Zuziak, Kra- natura”, s. 327–338; MARIAŃSKI Janusz, Wiara i prak- ków: Wydaw. Naukowe UPJP II 2014, 356 [20] s., il. ko- tyki religijne a wartości prospołeczne młodzieży szkol- lor., ISBN 978-83-7438-377-6. nej, s. 339–361; JANOCHA Witold, Wspólnota rodzinna Publikacja niniejsza jest zbiorem referatów wygłoszo- z dzieckiem niepełnosprawnym w poszukiwaniu źródła nych w dniach 15–18 listopada 2011 r. na Uniwersytecie del nadziei, s. 363–378; KALINOWSKI Mirosław, W służ- Salento, gdzie spotkali się uczeni z kilku europejskich uni- bie życiu. Opieka paliatywno-hospicyjna, s. 379–390; wersytetów, aby podjąć próbę poddania naukowej refleksji MĄKOSA Paweł, Geneza i perspektywy duszpasterstwa przesłania pozostawionego przez Jana Pawła II. Polaków w warunkach emigracji, s. 391–402; LIPIEC Dariusz, Przywództwo w parafii, s. 403–414; PIERON 249. SEWERYNIAK Henryk, SITKOWSKA Ka- Bartłomiej, Udział proboszcza w zarządzaniu majątkiem tarzyna, ROBAK Marek, Kultura – media – teologia. parafii, s. 415–430; Nauczanie w komunii Kościoła: GO- Metodyka pisania prac dyplomowych, Płock: Płocki LISZEK Piotr, Katecheza w służbie wychowania perso- Instytut Wydawniczy 2013, 256 s., bibliogr., ISBN 978- nalistycznego, s. 433–442; WROŃSKA Halina, Koordy- 83-63012-16-8. nacja działalności katechetycznej, s. 443–452; KICIŃSKI Książka ta jest skierowana głowinie do studentów teo- Andrzej, Katechizm – komunia i dialog, s. 453–461; DYK logii i kultury mediów, choć z pożytkiem może być wy- Stanisław, Współczesne kierunki refleksji teologicznej korzystana także przez studiujących inne nauki humani- nad przepowiadaniem, s. 463–476; SŁOTWIŃSKA Hele- styczne. Zamierzeniem autorów było, by ich opracowanie na, Źródła teologiczne w pedagogice religii, s. 477–492, stało się „praktyczną pomocą w opanowaniu rzemio- ZAJĄC Marian, Pedagogizacja maryjna w świetle naucza- sła pisania i redagowania prac dyplomowych: licencjac- nia prymasów Polski w II Rzeczypospolitej, s. 493–504; kich, magisterskich i doktorskich na studiach wyższych” Informacje o autorach, s. 505–516. (s. 11). W pierwszej części opisane zostały: specyfika metodologiczna teologii, teologie kontekstualne oraz podsta- 247. Kryzys i prawda. Imperatywy przywracanego wowe pojęcia z zakresu pisania prac naukowych. W dru- porządku, red. Grzegorz Noszczyk, Cezary Smuniewski, giej części poruszono zagadnienia dotyczące: organizacji Katowice: Księg. św. Jacka 2013, 246 s., streszcz. przy ar- procesu pisania pracy, seminarium naukowego, promoto- tykułach, seria: Studia i Materiały Wydziału Teologiczne- ra i tematu, poszukiwania literatury oraz tworzenia planu. go Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 75, ISBN 978- Część trzecia poświęcona została metodom badawczym. 83-7030-907-7. W czwartej części omówiono zasady tworzenia struktury Tekst częśc. ang. i wł. pracy. Ostatnia część książki prezentuje technikę pisania Treść: NOSZCZYK Grzegorz, SMUNIEWSKI Ceza- pracy. ry, Wstęp, s. 7–14; MASPERO Giulio, Logos e filiazione: La Cristi etico-educativa attuale, s. 16–26; CALABRE- Sobór Watykański II. Złoty jubileusz = poz. 242. SE Gianfranco, La chiesa e l’educazione della persona, nella società Europea contemporanea: tra crisi e propo- 250. Veritas Christi Liberat. Księga Pamiątko- sta, s. 28–42; POŁOWIANIUK Jacek M., Le Cristi Dei wa ku czci Księdza Biskupa Jacka Jezierskiego w 65. socerdoti e la formazione seminaristica, s. 44–59; KRÓ- rocznicę urodzin, 40. rocznicę kapłaństwa i 20. roczni- LIKOWSKI Janusz, Kryzys w Kościele i drogi wyjścia. cę biskupstwa, red. Katarzyna Parzych-Blakiewicz, Pa- Propozycje czerpane z historii Kościoła, s. 60–71; NO- weł Rabczyński, Jacek Maciej Wojtkowski, Olsztyn: WACKI Krzysztof, „Trudna jest ta mowa”. Kryzys dia- Warmińskie Wydaw. Diecezjalne 2014, 762 s., ISBN 978- logu?, s. 72–83; WANCK John, Communications in the 83-61864-38-7. third millennium: crisis or new springtime?, s. 84–90; Treść: Listy gratulacyjne: PISZCZ Edmund abp, WOODALL George J., Crisis in moral theology, s. 92– s. 13; BAŻANOWSKI Rudolf bp, s. 14; WYSOCZAŃ- 111; KACZMARSKI Bartosz, Kryzys w relacji między SKI Wiktor bp, s. 15; GÓRECKI Ryszard, s. 17; HANC chrystologią a liturgią. Problem z chrystologicznymi fun- Wojciech, s. 18; LESIŃSKI Andrzej, s. 19; ROGOWSKI damentami liturgii, s. 112–125; MAJ Grzegorz, Pneu- Cyprian, s. 21; Kazania uniwersyteckie: ZIEMBA Woj- matologia w kryzysie?, s. 126–146; SZYSZKA Tomasz, ciech abp, Według danej mi łaski Bożej, jako roztropny Przyczyny oraz sposoby zaradzania sytuacjom kryzyso- budowniczy, położyłem fundament, ktoś inny zaś wzno- wym w systemie redukcji jezuickich w Maynas, s. 148– si budynek. Niech każdy jednak baczy na to, jak budu- 164; NOSZCZYK Grzegorz, Demographic aspects of je (1 Kor 3,10), s. 25–52; Tłumaczenie: JUNGMANN family crisis in the age of recession, s. 166–174; NO- Joseph Andreas SJ, Pobożność średniowieczna. Jej po- GAL Piotr Paweł, TREJNIS Zenon, Kryzys czy rozwój. wstanie w wyniku sporów chrystologicznych (tłum. Bp Z badań nad pozycją wojska w Polskiej Rzeczpospolitej J. Wojtkowski), s. 55–67; Biogram jubilata: PARZYCH- Ludowej w latach 1944–1989, s. 176–190; KOCIŃSKI -BLAKIEWICZ Katarzyna, Biskup Jacek Jezierski – na- Marek Andrzej, O kryzysach powiązanych z matematyką uczyciel teologii, kapłan, ekumenista, s. 71–94; Biblia jako nauką myślenia i narzędziem opisu rzeczywistości, i liturgia: KARCZEWSKI Marek, Jakże możemy znać s. 192–207; SZYMONIK Marian, Aby przezwyciężyć drogę (J 14,5)? Czasowniki oida i gneōskō w kontekście Biblistyka 121 teologicznym J 14,1-14, s. 97–109; KRAWCZYK Ro- 1922, s. 545–566; Prawo i pedagogia Kościoła: BIELI- man, Prawda Chrystusa wyzwala i zobowiązuje w świe- NOWICZ Adam, Znacznie katechizmu księdza Tadeusza tle Ewangelii świętego Jana, s. 111–122; MATCZAK Świrtuna, s. 569–578; MAJERCZYK Maria Teresa SDS, Bartłomiej, Oświeceniowe źródła Ruchu Liturgicznego, Czy można korzystać z pedagogiki waldorfskiej podczas s. 123–131; MATYSIAK Bogdan Wiktor, Właściwości nauczania religii w przedszkolu?, s. 579–594; ŚWITO teologiczne hebrajskiego rdzenia ’mn, s. 133–143; NA- Lucjan, Biskup jako podmiot alienacji majątku kościel- LEWAJ Aleksandra, Kai hē Martha diēkonei (J 12,2b). nego, s. 595–609; SZTYCHMILER Ryszard, Ochrona Marta z Betanii w świetle Janowego opisu namaszczenia, prawa do życia w nauczaniu i prawie Kościoła na prze- s. 145–153; NOWAK Władysław, Teologiczno-pastoralna łomie XX i XXI wieku, s. 611–621; ZELLMA Anna, wizja liturgii w Sacrosanctum Concilium Soboru Waty- Katechetyczny wymiar kanonicznych wizytacji parafii, kańskiego II, s. 155–171; ROPIAK Sławomir, Dramat li- s. 623–635; Teologia: HAJDUK Ryszard CSsR, Terapeu- turgiczny w wykonaniu Scholi Teatru Węgajty z perspek- tyczny wymiar ewangelizacji, s. 639–654; KALINOW- tywy duszpasterskiej, s. 173–184; Filozofia współczesna SKI Mirosław, Zasady życia społecznego w teologii pa- i kultura: EWERTOWSKI Stefan, Transcendencja ludz- storalnej, s. 655–662; NOWAK Przemysław, Christus in kiej osoby, s. 187–201; JASIŃSKI Karol, Koncepcja vobis spes gloriae! Osoba biskupa Ratyzbony Rudolfa objawienia Boga w myśli Martina Bubera, s. 203–224; Voderholzera oraz szkic jego teologicznych poszukiwań, KLIMCZUK Zygmunt, Religijność młodzieży powiatu s. 663–676; PAWLIK Jacek Jan SVD, Dialog profetycz- kętrzyńskiego – regres czy zmiana?, s. 225–247; KUNIC- ny – charyzmat i perspektywa Zgromadzenia Słowa Bo- KI Zdzisław, Pismo, zatruty farmakon i osłabienie mitu. żego, s. 677–685; RABCZYŃSKI Paweł, Wiara w Jezu- Post-dekonstrukcyjne dopiski, s. 249–258; ROSŁAN sa Chrystusa i Jego Kościół dzisiaj, s. 687–697; SZRAM Jan, O pożytkach jakie daje literatura piękna, s. 259–265; Mariusz, Cnota pokory we wczesnej greckiej myśli pa- SARKOWICZ Eugeniusz, Astrologowie, magowie, mę- trystycznej, s. 699–712; TOWAREK Piotr, Egzorcyzm drcy, a może politycy? Trzej Królowie w kulturze, nie autoapologią Jezusa Chrystusa, s. 713–723; WYSOCKI tylko duchowej, s. 267–276; WISZOWATY Edward, Marcin, Radości i troski biskupiego życia z perspektywy Wartości chrześcijańskie w kontekście współczesnych listów św. Ambrożego z Mediolanu, s. 725–740; ŻMU- przemian społeczno-kulturowych, s. 277–290; Ekume- DZIŃSKI Marek, Kairos wiary jako perspektywa No- nizm: HINTZ Marcin bp, Libertas christiana – reforma- wej Ewangelizacji, s. 741–751; Informacje o autorach, cyjne rozumienie wolności i jej kontynuacje, s. 293–302; s. 752–756. JAROSZEWICZ-PIERESŁAWCEW Zoja, Starowier- cy-bezpopowcy u progu XXI wieku, s. 303–313; KAR- BIBLISTYKA SKI Karol, Kardynał Jan Willebrands – prekursor dą- żeń ekumenicznych w Kościele katolickim, s. 315–326; 251. Biblia kodem kulturowym Europy, red. Stefan KIJAS Zdzisław J. OFMConv, Na drogach wszechjed- Szymik, Lublin: Wydaw. KUL 2013, 298 s., bibliogr., in- ności. Włodzimierz Sołowjow (1853–1900) i początki deksy, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II: In- ruchu ekumenicznego w prawosławiu?, s. 327–350; JA- stytut Nauk Biblijnych, seria: Analecta Biblica Lublinen- SKÓŁA Piotr, Jedność Kościoła w świetle Nowego Testa- sia 9, ISBN 978-83-7702-625-0. mentu, s. 351–361; Święci: BOSKO Janina RM, Św. Ja- Prawdopodobnie błędny nr serii, powinien być raczej cek w sztuce sakralnej diecezji elbląskiej i archidiecezji nr 10. warmińskiej, s. 365–370; JÓZEFCZYK Mieczysław, El- Treść: SZYMIK Stefan, Wprowadzenie, s. 7–10; WIT- blążanie jako promotorzy kultu błogosławionej Doroty, CZYK Henryk, Psalm 137 w kantacie „An Wasserflüssen s. 371–376; KOWALCZYK Marta, Aspekty teologiczne Babylon” J.S. Bacha i w arii „Va, pensiero” G. Verdie- objawień bł. Doroty z Mątów według Liber de festis Mi- go, s. 11–21; KOWALSKI Marcin, Hiob wzywa Zmar- strza Jana z Kwidzyna, s. 377–388; RANDOMAŃSKA twychwstałego. Ujęcie dramatu zbawienia w „Mesjaszu” Zenona, Święty Jacek – na Warmii mało znany, s. 389– G.F. Haendla, s. 23–44; KNAPIŃSKI Ryszard, Egzege- 404; Historia: ACHREMCZYK Stanisław, Marcin Kro- za biblijna w sztuce – słowo obrazem się staje, s. 45–75; mer o Polakach, s. 407–424; BIELAWY Krzysztof, Dzie- SZYMIK Stefan, „Wieża Babel” P. Breugla czytana ocza- je parafii luterańskiej w Świętajnie – na Mazurach – po mi biblisty, s. 77–92; ADAMCZEWSKI Bartosz, Ewan- 1945 r., s. 425–446; JODKOWSKI Marek, Z dziejów Ko- gelia według św. Marka jako opus classicum literatury ścioła katolickiego w Górowie Iławeckim w XIX i pierw- chrześcijańskiej Europy, s. 93–111; CHROSTOWSKI szej połowie XX wieku, s. 447–458; KALINOWSKA Waldemar, „Nad rzekami Babilonu” (Ps 137,1). Polskie Ambrozja Jadwiga OSB, Archiwum Sióstr Benedyktynek reminiscencje pieśni żydowskich wygnańców w począt- Misjonarek w Otwocku (ABMO): wykaz niedrukowanej kach „zamordowanego królestwa” (1795–1831), s. 113– korespondencji ks. Antoniego Jagowskiego z lat 1945– 135; WRÓBEL Mirosław Stanisław, Biblijne inspiracje 1974, s. 459–463; KOPICZKO Andrzej, Kościół i parafia w twórczości Juliusza Słowackiego, s. 137–146; RAKO- w Głotowie w świetle protokołu powizytacyjnego z 1726 CY Waldemar, Recepcja Pawłowej nauki o usprawiedli- roku, s. 465–473; ROZEN Barbara, Kręte drogi kobiece- wieniu z wiary w „Fauście” J. Goethego i w „Braciach go powołania dla świata i Kościoła – Alicja Byszewska Karamazow” F. Dostojewskiego, s. 147–159; PAWŁOW- (1886–1972), s. 475–495; STASIEWICZ Krystyna, Igna- SKI Zdzisław, Historia Józefa egipskiego w powieści cego Krasickiego polityka bez fanfar, s. 497–507; WI- Tomasza Manna Józef i jego bracia, s. 161–178; ZA- ŚNIEWSKI Jan, Włączenie terytorium Wewa (Melzak) WADZKI Arnold, Biblijne pojęcie „odkupienia” w poezji do rodziny chrześcijańskiej, s. 509–519; WOJTKOWSKI Zbigniewa Herberta?, s. 179–212; RADZISZEWSKI Ste- Jacek Maciej, Muzeum Archidiecezji Warmińskiej w mi- fan, „Emaus to dla niej pusty dźwięk”. O pewnej podró- sji Kościoła, s. 521–543; ZAWADZKI Wojciech, Siostry ży z marksizmu do wiary, czyli Anny Kamieńskiej portret miłosierdzia św. Wincentego à Paulo w Malborku 1866– biblijny, s. 213–238; LIS Marek, Biblia w „Dekalogu” 122 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Krzysztofa Kieślowskiego i milczenie teologów, s. 239– zusa w Kanie Galilejskiej; 16. Pascha w Jerozolimie; 17. 247; POPIELEWSKI Wojciech OMI, Od „Siódmej pie- Cztery kobiety pod krzyżem; 18. Kobieta Apokalipsy częci” I. Bergmana aż po „Legion” S. Stewarta – czego (s. 7–111). Natomiast po Dopowiedzeniach omówione są laicka sztuka filmowa szuka w Apokalipsie św. Jana?, zagadnienia: Maryja w refleksji teologicznej w sformuło- s. 249–265; SZYMIK Jerzy, „Divina commedia Ratzin- waniach Soboru Watykańskiego II, w islamie i w dialogu geriana”. Biblia a kultura radości, s. 267–287; Indeks międzyreligijnym (s. 111–123). Całość zamyka Podsu- miejsc biblijnych, s. 289–292; Indeks miejsc pozabiblij- mowanie (s. 124–132). W Aneksie znajdują się: Biblio- nych, s. 293–294; Indeks autorów, s. 295–298. grafia 35 prac książkowych F. Mannsa, a po niej wł. Rias- sunto i Spis treści. 252. BRZUSZEK Bogdan OFM, Maryja, kobieta he- Temat zawarty w tytule tej pracy ma znaczenie dla brajska, która uwierzyła. Biblijna mariologia Frédéri- dialogu ekumenicznego, ale szczególnie międzyreligijne- ca Mannsa OFM, Poznań 2013 [2014], 135 s. [6]. Nad- go, gdyż Maryja w dialogu między religiami nie zajmuje bitka z: „Studia Franciszkańskie” (t. 23, Poznań 2013, wiele miejsca. Jeżeli muzułmanie respektują matkę Jezu- s. 21–106), ISSN 0860-0775. sa (Issa), to po stronie żydowskiej jest inaczej. Współ- Celem niniejszego opracowania jest wierne przedsta- czesna wspólnota judeochrześcijańska, żyjąca w Jerozo- wienie polskiemu czytelnikowi wnikliwych przemyśleń limie, w trosce o szacunek dla starszych braci zdaje im o. Fryderyka Mannsa (ur. 1942), profesora Franciszkań- się im wtórować, że przekład określenia „Maryja, matka skiego Studium Biblijnego w Jerozolimie, na temat oso- Boża” na język hebrajski jest niemożliwy bez oburzenia by Maryi, sformułowanych w świetle Starego i Nowego z ich strony. Aby nie niepokoić nikogo, wspólnota propo- Testamentu. Wolą o. F. Mannsa było nakreślenie biblijne- nuje przekład: ‘em immanouel (Matka Emmanuela) lub go obrazu Maryi także z myślą o Kościele współczesnych ‘em Yeshouah Eloheynou (Matka Jezusa naszego Boga). judeochrześcijan i o ich sąsiadach żyjących w dzisiejszej Zaś zdaniem prof. F. Mannsa, przekład hebrajski słów Palestynie – muzułmanach. Wydaje się, że autor cel ten z Ewangelii Łukasza 1,43: „Matka Pana” ‘em ‘adonay, osiągnął, choćby przez sam fakt odświeżenia istniejącego może być modelem dla współczesnego przekładu: Mary- od dawna problemu. ja Theotokos, Bogarodzicielka. Chwała Maryi wywodzi Do podjęcia tego tematu przygotował się przez studia się z Jej wiary, a nie z tego, że pochodzi Ona z narodu nad starożytną literaturą żydowską, nad genezą i rozwo- żydowskiego: „Szczęśliwa jesteś, żeś uwierzyła” – mówi jem teologii judeochrześcijańskiej, nad wzajemnymi rela- do Niej Elżbieta. A więc fakt, że Maryja jest kobietą he- cjami judaizmu i chrześcijaństwa w pierwszych wiekach, brajską, jest szczególnie ważny w kontekście aktualnego przez publikacje na temat Ewangelii według św. Jana Kościoła jerozolimskiego, jeśli chce się uniknąć jego po- Apostoła, a także przez źródłowe wydanie z komentarza- działu na chrześcijan pochodzenia arabskiego i chrześci- mi apokryfu maryjnego: Le récit de la dormition de la jan kultury hebrajskiej. Vierge Marie (Vatican grec 1982). Contribution a l’étude Maryja już w Wieczerniku była więzią jedności po- des origines de l’exégése chrétienne (Jerusalem 1989). między braćmi Jezusa i Apostołami, a Ewangelia dzieciń- Dokumentuje to zamieszczona w Aneksie jego bibliogra- stwa Mateusza i Łukasza pod względem literackim jest fia. Sam autor wyjaśnił, że temat Maryja, kobieta hebraj- bliska midraszowi, z tym że midrasz hebrajski wyjaśnia ska, która uwierzyła podjął dlatego, ponieważ w mediach Pismo samym Pismem, a midrasz chrześcijański przeni- lansowany jest program aryjski, który głosi, że Jezus nie ka osoba Jezusa Chrystusa, który jest kluczem otwierają- był Żydem. Równocześnie encyklopedia żydowska igno- cym bramę do rozumienia obydwóch Testamentów, a tak- ruje Maryję pośród córek Izraela. Są więc laguny, które że osoby i posłannictwa Maryi, Matki Mesjasza. Ponadto trzeba zapełnić. nasza wiara we Wcielenie zobowiązuje nas do oglądania Prezentowane opracowanie jest oparte głównie na Maryi i Jezusa również w kontekście społecznym i reli- trzech jego książkach: Heureuse es-tu toi qui as cru. Ma- gijnym Galilei w I w. rie, une femme juive (Paris 2005) – tł. wł. Beata Coeli che ha creduto. Maria, una donna ebrea (Milano 2009); Salezy Bogdan Brzuszek OFM (Kraków) Jésus, fils de David. Les Évangiles, leur contexte juif, et les Pères de l’Église (Paris 1994) oraz Que sait-on de Marie de la Nativité? (Paris 2007) – tł. wł. Trenta do- 253. DOGONDKE Dariusz, Charakter deuterono- mande e trenta risposte su Maria e la nascita di Gesù mistyczny Księgi Malachiasza. Teologiczne implika- (Milano 2007). cje intertekstualnej analizy biblijnej, wstęp Krzysztof Ich treść została ujęta we Wstępie (s. 3–7) oraz w 18 Siwek, Warszawa: „Verbinum” 2013, 216 s., bibliogr., rozważaniach nad tekstami biblijnymi: 1. Dawidowe po- streszcz. ang., seria: Lingua Sacra. Monografie 3, ISBN chodzenie Maryi; 2. Codzienne życie Maryi w Galilei; 978-83-7192-464-4. 3. Maryja zachowywała dzień szabatu; 4. Zwiastowanie Praca poznańskiego egzegety, dotycząca w zasadni- Maryi; 5. Józefie, nie bój się wziąć do siebie Maryi; 6. Jak czej treści Księgi Malachiasza, wzbogaca w sposób istot- przyrzekł ojcom naszym, Abrahamowi i jego potomstwu ny dorobek biblijny w naszym kraju: po pierwsze, ze na wieki; 7. Porodziła swego syna pierworodnego, owinę- względu na niewielką ilość publikacji, które dotyczą te- ła w go w pieluszki i położyła w żłobie; 8. Starzec wziął matyki proroków mniejszych, po wtóre, z powodu pod- Dziecię w objęcia; 9. Oto Magowie ze wschodu przyby- jęcia w swej pracy intertekstualnej analizy biblijnej dla li do Jerozolimy i do Betlejem; 10. Herod będzie szukał ukazania zasadniczych linii przewodnich w teologii Ma- Dziecięcia, aby go zgładzić; 11. Józefie, wstań, weź Dzie- lachiasza. Zasadnicza teza autora pracy opiera się na prze- cię i Jego matkę, i uchodź do Egiptu; 12. Dwunastoletni konaniu o istniejącej zależności proroka od treści Księ- Jezus, nowy Samuel, w Świątyni; 13. Lud pielgrzymów; gi Powtórzonego Prawa, ale także, i w tym leży nowość 14. Czyż jego braci nie żyją pośród nas?; 15. Matka Je- ujęcia, od treści tzw. dzieła deuteronomistycznego (Joz – Biblistyka 123

2 Krl). Autor nie tylko ukazuje zasadność poszukiwania ukazuje powiązania dawniejszej obrzędowości z dzi- deuteronomistycznego charakteru Księgi Malachiasza siejszymi praktykami religijnymi. Odsłonięcie ukrytego (rozdz. I), ale omawia szczegółowo główne wątki, które nieraz biblijnego tła istniejących zwyczajów i zarazem pozostają wspólne dla proroka i dzieła deuteronomistycz- ogrom zebranego materiału jest niewątpliwym walorem nego. Wśród tych wątków uwagę autora skupiło zwłasz- pracy krakowskiego badacza. cza przymierze (rozdz. II) i nawrócenie (rozdz. III) – jako wspólny cel przepowiadania u proroka i dzieła deuterono- 256. JANUS Ewa, Grzechy ludzi Kościołów Apo- mistycznego. Do tego należy dołączyć również wątki po- kalipsy i Jezusowe sposoby ich przezwyciężania (Ap mniejsze, jakimi są: teologia ziemi, kult ofiarniczy i me- 2–3), Kraków: Wydaw. Naukowe UPJP II 2013, 337 s., sjanizm (rozdz. IV), które okazują się być wspólne dla bibliogr., streszcz. ang., ISBN 978-83-7438-368-4. Malachiasza i dzieła deuteronomistycznego. Wskazane Księga Objawienia św. Jana nie przestaje intrygować przez autora wnioski z pewnością będą podstawą do dal- i inspirować wielością wątków i tematów. Świadectwem szych badań w obszarze intertekstualności biblijnej. tego wciąż aktualnego oddziaływania jest opracowanie E. Janus dotyczące tej księgi, a zwłaszcza części zwanej 254. HOŁUBOWSKI Rafał SAC, Biblijne podsta- „Listami do siedmiu Kościołów” w specyficznym aspek- wy apostolstwa w pismach św. Wincentego Pallotie- cie grzechów ludzi Kościoła. Pośród wielości opracowań go, przedm. Mariusz Malkiewicz, Ząbki: „Apostolicum” tej części autorka słusznie dostrzega istniejący niedosyt 2013, 202 [6] s., bibliogr., seria: Studia Pallotyńskie 1, w badaniach nad negatywnymi postawami wśród wie- ISBN 978-83-7031-887-1. rzących w Chrystusa. Stąd podjęcie tej tematyki w for- Opracowanie pallotyńskiego teologa, dotyczące bi- mie rozprawy, której autorka nadała bardzo interesującą blijnych podstaw apostolstwa w pismach św. Wincente- strukturę. Po omówieniu sytuacji historycznej i politycz- go Pallottiego, wykracza daleko poza wąsko rozumia- no-gospodarczej siedmiu wspólnot (rozdz. I), następuje ne badanie hagiograficzne dzieł świętego założyciela zestawienie postaw negatywnych ze sposobami ich poko- w najważniejszym aspekcie jego myśli. Autor sięga głę- nania: prawda sposobem przezwyciężania grzechów sło- biej w pisma św. Wincentego, starając się przedstawić wa w formie kłamstwa i bluźnierstwa (rozdz. II); miłość i poddać analizie biblijne źródła teologii apostolstwa. Do lekarstwem na grzechy zaniedbania i letniości (rozdz. szczególnie oryginalnych ujęć należy usystematyzowa- III); wiara w Boga jako antidotum na bałwochwalstwo nie tychże źródeł w trzech uzupełniających się obszarach, (rozdz. IV). Dodatkowego waloru pracy nadaje cenna które stanowią zarazem treść poszczególnych rozdziałów: próba autorki sformułowania w każdym rozdziale ak- wzorce apostolstwa, motywacje apostolskie oraz środki tualizacji przesłania. Od strony metodologicznej trzeba niezbędne w działalności apostolskiej. W celu lepszego jednak zauważyć niezbyt szczęśliwe umiejscowienie pa- ich zrozumienia autor stara się dotrzeć do wersji tekstów ragrafu teologicznego Pojęcie grzechu (s. 42–54) w roz- biblijnych stosowanych przez Pallottiego, analizuje ety- dziale pierwszym, poświęconym, według tytułu, sytuacji mologię ważniejszych biblijnych wyrażeń, nawiązuje historycznej i polityczno-gospodarczej siedmiu Kościo- do scholastycznej interpretacji biblijnej i konfrontuje ze łów Azji Mniejszej. Nie umniejsza to jednak pozytywnej współczesnymi osiągnięciami egzegezy biblijnej. Autor oceny całości pracy. uwzględnia przy tym historyczno-kościelny kontekst wypowiedzi św. Wincentego, zakorzenionych w dziewiętna- 257. JASIŃSKI Andrzej Sebastian OFM, Komentarz stowiecznej myśli teologicznej, aby tym lepiej dostrzec do Księgi proroka Ezechiela. Rozdziały 21–30, Opole: oryginalność przesłania tego wielkiego apostoła. Red. Wydaw. WT UO 2013, 338 [8] s., bibliogr., streszcz. ang., Uniwersytet Opolski: Wydział Teologiczny, se- 255. GAJOWNIK Marek, Biblijne tło polskich zwy- ria: Opolska Biblioteka Teologiczna 130, ISBN 978-83- czajów wielkopostnych i wielkanocnych, Kraków: Wy- 63950-06-4. daw. Naukowe UPJP II 2013, 344 s., ISBN 978-83-7438- Kolejna pozycja opolskiego egzegety stanowi konty- 344-8. nuację zapoczątkowanej kilka lat temu pracy nad syste- Polska biblistyka, a właściwie patrząc szerzej, rów- matycznym komentarzem do Księgi Ezechiela (zob. Ez nież polska kultura, otrzymuje wraz z publikacją książki 1–10; OBT 77; Ez 11–20; OBT 111). Trzeci tom tegoż M. Gajownika ogromnie cenną prezentację polskich zwy- komentarza poświęcony jest rozdziałom Ez 21–30, które czajów wielkopostnych i wielkanocnych na ich biblijnym przynależą do dwóch grup tematycznych. Pierwsza z nich tle. Odczytywanie bowiem i rozumienie tekstu biblijnego (Ez 21–24) ukazuje zbliżającą się klęskę Jerozolimy. Na- nie kończy, ale wręcz rozpoczyna długi proces oddziały- tomiast druga (Ez 25–30) zawiera wyrocznie przeciwko wania Pisma Świętego na postawy ludzi i całych społe- obcym narodom. Do opracowania dołączona jest biblio- czeństw na przestrzeni wieków i w historii narodów, które grafia, która uzupełnia spis podany już w poprzednich to- swą kulturę oparły na tradycjach i inspiracjach biblijnych. mach komentarza. Pozostaje życzyć autorowi szybkiego Autor podjął się trudnego zadania ukazania tych inspira- ukończenia opus vitae wraz z wydaniem całości cennego cji biblijnych, obecnych w literaturze, w pracach twórców komentarza, opatrzonego w konieczne indeksy autorów sztuk wizualnych i w dziełach muzycznych, czerpiących i cytowanych dzieł. natchnienie i odwołujących się do Biblii (rozdz. I). Rów- nocześnie bardzo wiele z tradycji i zwyczajów ludowych, 258. KAMYKOWSKI Łukasz, Biblia, słowo Boże, zwłaszcza w okresie Wielkiego Postu i Wielkanocy, na- Chrystus – pełnia Objawienia. Pytanie o wzajemne re- wiązuje do treści biblijnych i stanowiło w przeszłości lacje na kanwie wybranych tekstów, cz. 2a: Od czasów swoistą obrzędowość „roku polskiego” (rozdz. II). W tym apostolskich do średniowiecza, Kraków: Wydaw. Na- kontekście polskie zwyczaje wielkanocne zasługują na ukowe UPJP II 2013, 158 s., seria: Biblioteka Ekumenii baczniejszą uwagę autora (rozdz. III), który umiejętnie i Dialogu 36, ISBN 978-83-7438-365-3. 124 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Publikacja krakowskiego teologa zawiera w sobie Przekł. na podstawie tł. z jęz. hebr. dokonanego przez część opracowanych refleksji z konwersatoriów prowa- Annę Horodecką i Jurija Gołowanowa. dzonych przez autora dla doktorantów WT UPJPII w Kra- W zasłużonej już dla polskiej biblistyki serii „Vocatio” kowie. Tematem zajęć był tekst biblijny jako narzędzie ukazuje się kolejny tom, tym razem poświęcony Księdze objawienia, widziany na przestrzeni wieków. „Kryterium Psalmów, w nowym przekładzie dynamicznym. Wpisuje zasadniczym” – jak zaznacza autor we wstępie – „było się on w długą tradycję translatorską tej księgi, tłumaczo- pokazanie różnorodności ujęć tekstu natchnionego i po- nej niemal w każdej epoce. W każdym przekładzie po- dejścia do niego tak w teorii, jak i w praktyce, z czym zostaje najistotniejszą zasada podania tekstu w sposób wiązało się wybieranie autorów i tekstów” (s. 8). W ten możliwie najbardziej zrozumiały dla współczesnych od- sposób czytelnik otrzymuje prezentację fragmentów, biorców. Zdaniem redaktora serii, ks. prof. W. Chrostow- najczęściej w oryginale, dzieł św. Klemensa Rzymskie- skiego: „Tym razem chodzi o daleko idące ukierunko- go, św. Ireneusza z Lyonu, Orygenesa, św. Augustyna, wanie na wszechstronne zrozumienie tekstu świętego, św. Leona Wielkiego, św. Bonawentury i św. Tomasza wykorzystujące zastosowanie dynamicznych równoważ- z Akwinu, opatrzone zwięzłym komentarzem teologicz- ników znaczeniowych” (Wstęp, s. 10). Nadzieję budzi nym, który uwzględnia specyfikę epoki i kontekstu ekle- również fakt, że publikacja przekładu jest zarazem zwia- zjalnego wypowiedzi. W ten sposób cenne świadectwo stunem zakrojonego na wielką skalę projektu, który ma o podejściu do ksiąg natchnionych w minionych wiekach obejmować tzw. dynamiczny przekład Pisma Świętego uczy zarówno poprawnej interpretacji Pisma Świętego, Starego i Nowego Testamentu. jak i szacunku dla dotychczasowego bogactwa tradycji jego rozumienia. 261. Nowy Komentarz Biblijny. Nowy Testament, t. 2, cz. 1: Ewangelia według św. Marka 1,1–8,26, KLICH Anna Emmanuela OSU, Chrystocentryzm wstęp, przekł. z oryg., komentarz Artur Malina, Często- hermeneutyki biblijnej Jana Pawła II w katechezach chowa: Edycja Świętego Pawła 2013, 519 [9] s., bibliogr., o psalmach i kantykach = poz. 420. indeksy, ISBN 978-83-7797-204-5. Kolejny tom w serii Nowego Komentarza Biblijne- 259. KRĘCIDŁO Janusz MS, Honor i wstyd w in- go, tym razem poświęcony pierwszej części Ewange- terpretacji Ewangelii. Szkice z egzegezy antropolo- lii według św. Marka (1,1–8,26), zapowiada zwieńcze- gicznej, wstęp: Krzysztof Siwek, Warszawa: „Verbinum” nie ważnego etapu, jakim jest publikacja komentarza do 2013, 397 s., bibliogr., streszcz. ang., seria: Lingua Sacra. wszystkich ewangelii kanonicznych. Opracowanie kato- Monografie 1, ISBN 978-83-7192-463-7. wickiego egzegety zasadniczym kształtem nie odbiega Książka warszawskiego egzegety stanowi niewątpli- od stylu przyjętego przez redaktorów serii: wstęp, tekst wie „absolutne novum w obszarze polskiej biblistyki” i komentarz opatrzony szczegółową literaturą, podaną (z recenzji ks. prof. W. Pikora KUL JPII, Lublin), biorąc pod każdą omówioną perykopą oraz jej aspekt kerygma- pod uwagę uprzystępnienie polskim czytelnikom podej- tyczny. Wymaga jednak podkreślenia ogromna erudycja ścia antropologiczno-kulturowego w badaniach nad tek- autora, który od wielu już lat zajmuje się Markową Ewan- stem biblijnym. Punktem wyjścia dla badań autora są ele- gelią, obecna zwłaszcza w szczegółowych wyjaśnieniach menty kulturowe, które determinują społeczne interakcje. egzegetycznych. Na tym większą uwagę zasługuje pod- Do takich elementów można z pewnością zaliczyć kate- jęty przez autora aspekt kerygmatyczny, który nie jest gorie honoru i wstydu, które w cywilizacji śródziemno- prostym powtórzeniem wniosków z komentarza, co bar- morskiej czasów Nowego Testamentu stanowiły istotne dziej otwarciem perspektywy na całość Pisma Świętego, wartości i kryteria, wokół których oscylowały wszystkie z uwzględnieniem współczesnych sytuacji egzystencjal- inne. W ich świetle, po zapoznaniu czytelników w roz- nych człowieka w konfrontacji do orędzia Dobrej Nowi- dziale pierwszym z zastosowaną metodą, autor podejmuje ny. Lektura komentarza A. Maliny stanowi tym samym się analizy wybranych tekstów z Ewangelii kanonicznych: cenny wkład w rozumienie tej najkrótszej, choć przez to w rozdziale drugim podejmuje kwestię honoru w Ma- wcale nie mniej ważnej Ewangelii. teuszowej Ewangelii dzieciństwa (Mt 1–2); w rozdziale trzecim interpretuje w tej perspektywie Osiem błogosła- 262. LINKE Waldemar CP, Literacka ojczyzna To- wieństw (Mt 5,3-12); w rozdziałach czwartym i piątym biasza. Tło kulturowe Tb jako klucz teologicznej lek- analizuje wybrane teksty Ewangelii według św. Mar- tury księgi, wstęp Krzysztof Siwek, Warszawa: „Verbi- ka w koncepcji honoru i wstydu w rodzinie i względem num” 2013, 676 s., bibliogr., streszcz. ang., seria: Lingua osoby Jezusa (Mk 11,27-33); w rozdziale szóstym autor Sacra. Monografie 3, ISBN 978-83-7192-465-1. sięga po teksty Ewangelii według św. Łukasza w aspek- Tom warszawskiej serii biblijnej „Lingua Sacra” sta- cie honoru dziedziczonego (Łk 3–24); wreszcie, w roz- nowi prawdziwe wydarzenie dla polskiej biblistyki. To dziale siódmym, prezentuje zagadnienie honoru i wstydu „pierwsza w nowożytnej egzegezie biblijnej polskoję- w Janowej narracji o męce i śmierci krzyżowej Jezusa (J zyczna monografia poświęcona Księdze Tobiasza” (z re- 18–19). Można mieć tylko nadzieję, wraz z autorem tej cenzji ks. prof. Załęskiego). Choć sam tytuł sugerowałby cennej publikacji, że tak podjęte nowe podejście egzege- zatrzymanie się jedynie na aspektach literackich i kultu- tyczne przyczyni się do głębszego wniknięcia w przesła- rowych, to głębsze studium zebranego przez autora manie biblijnych tekstów. teriału ukazuje jasno, że ten podstawowy poziom lektury jest dla niego punktem wyjścia do pełniejszego odczyta- 260. Księga Psalmów. Nowy przekład dynamicz- nia przesłania Księgi Tobiasza. Równocześnie erudycja ny, wstęp Waldemar Chrostowski, Warszawa: „Vocatio” językowa autora zarówno w językach starożytnych, jak 2013, 323 [10] s., seria: Prymasowska Seria Biblijna, i współczesnych, pozwoliła na pogłębione podejście do ISBN 978-83-7829-075-9. zachowanych wersji językowych i ich synoptyczną lektu- Biblistyka 125 rę. „Nie tworzy on jednak kolejnego opracowania z zakre- trastu pomiędzy judaizmem a hellenizmem (rozdz. III); su krytyki tekstu, ale w wielości wersji stara się uchwycić ujęcie apologetyczne judaizmu w greckiej szacie (rozdz. wewnętrzny rozwój teologiczny tego dzieła” (z recenzji IV); przedstawienie wielkich tematów Starego Testamen- ks. prof. Załęskiego). Część pierwsza monografii poświę- tu w postaci zreinterpretowanej i dostępnej dla żydów cona jest życiu społecznemu, ze szczególnym uwzględ- w diasporze i pogan (rozdz. V); retoryka hebrajska i grec- nieniem małżeństwa i rodziny jako podstawowych insty- ka obecne w Księdze Mądrości (rozdz. VI); przykłady tucji wychowawczych, narodowych i religijnych. Część analiz tekstu księgi w oparciu o figury retoryczne juda- druga obejmuje zagadnienia z życia religijnego, jakie izmu i hellenizmu (rozdz. VII). Tym samym monografia uwidaczniają się w księdze w postaci wątków teologicz- B. Poniżego wpisuje się nie tylko w jego bogaty dorobek nych, praktyk pobożności oraz pojawiającej się angelolo- naukowy, ale wydatnie wzbogaca istniejące już opraco- gii i demonologii na tle myśli mezopotamskiej i perskiej. wania Księgi Mądrości w polskiej biblistyce. Dzięki temu autor „w sposób nowatorski przedstawia ju- daizm okresu Drugiej Świątyni, odchodząc od uprosz- 265. SZARLEJ Jolanta, Językowy obraz człowieka czeń, które sprowadzają wewnętrzną różnorodność ju- w profetycznych księgach Starego Testamentu, Biel- daizmu do dwóch orientacji: zhellenizowanej i wrogo sko-Biała: Akademia Techniczno-Humanistyczna 2013, nastawionej do hellenizacji” (z recenzji ks. prof. Załęskie- 255 s., bibliogr., streszcz. ang., seria: Rozprawy Naukowe go), kierując uwagę czytelnika ku Wschodowi, ku diaspo- 46, ISBN 978-83-63713-44-7. rze żydowskiej żyjącej w państwie Arsacydów i kultywu- Publikacja J. Szarlej, językoznawczyni i adiunkta jącej wiarę przodków. w Katedrze Teorii i Praktyk Komunikacji w Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, należy do 263. PINDEL Roman, Mowy obronne św. Pawła tego typu monografii, w których lingwista wnosi ogromny w Dziejach Apostolskich. Analiza teoretyczna Dz 24 wkład z owoców swych badań do rozumienia tekstu biblij- i 26 w kontekście zastosowania retoryki w biblistyce, nego. Świadoma trudności podejmowanych analiz języko- Kraków: Wydaw. Naukowe UPJP II 2012, 252 s., biblio- wych dotyczących obrazu człowieka, autorka przedstawia gr., ISBN 978-83-7438-323-3. w rozdziale wstępnym odmienne sposoby wyrażania my- Księga Dziejów Apostolskich jest nie tylko udrama- śli w językach semickich i europejskich. Następnie uka- tyzowaną narracją o działalności apostołów, ale zawiera zuje tło działalności proroków w Izraelu, których przepo- również w jednej trzeciej treści wygłoszone przez nich wiadanie stanowi materiał językowy do analizy obrazu mowy. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują prze- człowieka. Istotnym rozdziałem w rozprawie jest omó- mówienia św. Pawła, wypowiedziane w kontekście jego wiona metodologia tzw. kognitywna, według której au- obrony przed władzami żydowskimi (Dz 24) i rzymskimi torka prezentuje podjęte analizy językowe. Zasadniczy (Dz 26). Teksty te stanowią przedmiot analizy retorycz- trzon rozprawy stanowi odtworzenie biblijnych wyobra- nej w najnowszej książce R. Pindela, opatrzone obszer- żeń o człowieku, o jego naturze, relacjach ze Stwórcą i ze nym wstępem do zastosowania tej metody we współcze- światem innych stworzeń. Odtworzenie to jest możliwe snej egzegezie (rozdz. I) i panoramicznym spojrzeniem dzięki „analizie materiału językowego, w którym wystę- „od retoryki antycznej do analizy retorycznej” (rozdz. II). pują rdzenie hebrajskie, określające człowieka jako gatu- Cennym wkładem jest w tej części wstępnej analiza re- nek, jako byt biologiczny oraz jako byt osobowy” (Stresz- toryczna wybranych współczesnych przemówień o cha- czenie, s. 250). Wyniki dokonanych badań bardzo wiele rakterze obrony, co tylko podkreśla aktualność zagad- mogą wnieść we współczesne ujęcia antropologiczne, dla nienia. W rozdziałach poświęconych mowom obronnym których Biblia pozostaje fundamentem spojrzenia na czło- św. Pawła, zdaniem recenzenta: „na szczególne podkre- wieka, istoty słabej i rozumnej zarazem, w jego krucho- ślenie i uznanie zasługuje wielka akrybia, z jaką pisze ści i ulotności z jednej strony, jak i zdolności do pano- autor, piękny i precyzyjny język, jasność wyrażania my- wania nad najbardziej gwałtownymi emocjami – z drugiej śli, sprawiające, że czytelnik pomimo trudności omawia- strony; w jego zróżnicowaniu na mężczyznę i niewia- nych zagadnień, z uwagą i zainteresowaniem wsłuchuje stę, a zarazem stale przekraczającą siebie w otwarciu na się w kolejno stawiane problemy i próbę ich rozwiązania” świat relacji osobowych i społecznych w rodzinie i w spo- (z recenzji ks. A. Barona). łeczeństwie. W ten sposób człowiek stale jest zaprasza- ny, aby się stawać na „obraz i podobieństwo Boże” (Rdz 264. PONIŻY Bogdan, Między judaizmem a hel- 1,26). Autorce pozostaje życzyć dalszych owocnych ba- lenizmem. Σοφία Σαλωμώνος księga spotkania, Po- dań nad biblijnymi tekstami pozostałych części Starego znań: Red. Wydaw. WT UAM 2013, 182 [1] s., biblio- i Nowego Testamentu. gr., streszcz. ang., Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu: Wydział Teologiczny, seria: Studia i Mate- 266. Targum Neofiti 1 – Księga Rodzaju. Tekst riały 166, ISBN 978-83-63266-50-9. aramejski – przekład, aparat krytyczny – przypisy, W serii publikacji teologicznych UAM ukazuje się tł. i oprac. Mirosław Stanisław Wróbel, Lublin: „Gau- kolejna książka nestora polskiej egzegezy Księgi Mądro- dium” 2014, LII, 553 [1] s., bibliogr., indeks, Katolicki ści – ks. prof. B. Poniżego. Stanowi ona swoistą syntezę Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II: Wydział Teologii, dotychczasowych badań autora nad księgą, która pozo- Instytut Nauk Biblijnych; Polska Akademia Nauk, Od- staje świadectwem spotkania pomiędzy judaizmem a hel- dział w Lublinie; Komitet Nauk Teologicznych Polskiej lenizmem. W kolejnych rozdziałach zostają omówione Akademii Nauk, seria: Biblia Aramejska 1, ISBN 978- następujące zagadnienia: wzajemne odniesienia Greków 83-7548-164-8. i Żydów w Aleksandrii jako historyczne tło powstania Publikację pierwszego tomu projektu „Biblii Aramej- księgi (rozdz. I); relacja Księgi Mądrości do innych ksiąg skiej”, poświęconemu Księdze Rodzaju, należy uznać Starego Testamentu (rozdz. II); próba zdefiniowania kon- za moment przełomowy dla biblistyki polskiej. Daje on 126 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) początek uprzystępnieniu polskiemu czytelnikowi tek- dotyczy tekstów ukazujących metaforę drzewa w odnie- stu aramejskiego targumu wraz z polskim przekładem, sieniu do pojedynczego człowieka, zarówno od strony on- z aparatem krytycznym i przypisami. Projekt ten obejmu- tycznej, egzystencjalnej, moralnej i religijnej, jak i w re- je w pierwszym etapie 15 tomów do Pięcioksięgu w uję- lacji do jednostek o szczególnym znaczeniu. Natomiast ciu Targumu Neofiti 1 (tomy 1–5), Targumu Pseudo-Jo- część druga poświęcona jest społeczności ludzkiej w od- natana (tomy 6–10) i Targumu Onkelosa (tomy 11-15). niesieniu do Izraela i do narodów pogańskich, głównie Całość będzie poprzedzona, zgodnie z zapowiedzią wy- w perspektywie historiozbawczej: wybranie, kara, zba- dawcy, specjalnym tomem wprowadzającym polskich wienie. Przy takim ujęciu można mówić, zdaniem auto- czytelników w lekturę i bogatą treść tekstów targumicz- ra, o „swoistej antropologii i etyce w obrazach” (Wstęp, nych. Pierwszy tom, poświęcony Księdze Rodzaju za- s. 14). Dołączone indeksy cytowanych miejsc biblijnych, wiera również ogólny wstęp do Targumu Neofiti 1, uka- nazw gatunków omówionych drzew, jak również symbo- zujący historię odkrycia rękopisu zawierającego targum, liki antropologicznej poszczególnych drzew i ich części omówienie literackie tekstu oraz jego teologię, co po- składowych w relacji do rzeczywistości ludzkich czynią zwala na lepsze uchwycenie znaczenia dla pełniejszego monografię niezwykle cenną pomocą w dalszych bada- zrozumienia Biblii. Indeks autorów oraz odniesień biblij- niach nad antropologią biblijną. nych i pozabiblijnych wraz z dołączoną bibliografią ist- niejących opracowań pozwalają na dalsze pogłębione ba- PATROLOGIA dania nad tym dotychczas mało uczęszczanym obszarem biblistyki. 269. Ecclesia in republica. Studia patrystyczne zebrane w 90. rocznicę ustanowienia Administracji Apo- 267. WOJCIECHOWSKI Michał, Bóg stał się dziec- stolskiej na Górnym Śląsku, wybór i red. Wincenty My- kiem. Objaśnienie Ewangelii dzieciństwa Jezusa, Czę- szor, Katowice: Księg. św. Jacka 2014, 255 s., bibliogr. stochowa: Edycja Świętego Pawła 2013, 169 [3] s., ISBN i streszcz. przy artykułach, Uniwersytet Śląski w Katowi- 978-83-7797-182-6. cach: Wydział Teologiczny, seria: Studia Antiquitatis Chri- Monografia na temat Ewangelii dzieciństwa Jezusa stianae. Series Nova 15, ISBN 978-83-7030-938-1. dobrze wpisuje się w popularyzatorski nurt działalności Treść: MYSZOR Wincenty, Wprowadzenie, s. 7–8; prof. M. Wojciechowskiego, olsztyńskiego biblisty. Za- SŁOMKA Jan, Teologiczne przesłanki urzędu biskupa: sadniczy trzon książki stanowią rozdziały poświęcone rola biskupa w Kościele według Ignacego Antiocheń- Ewangelii dzieciństwa według św. Mateusza 1–2 (rozdz. skiego, s. 9–16; UCIECHA Andrzej, Geneza i rozwój II), i św. Łukasza 1–2 (rozdz. III). Godnym zauważenia struktur organizacyjnych w starożytnym Kościele – pro- jest jednak rozdział wstępny, który wprowadza czytelni- blem badawczy, s. 17–35; PIWOWARCZYK Przemy- ka w lekturę tych specyficznych fragmentów. W sposób sław, Wybór biskupa w świetle Apostolskiego porządku bardzo przystępny i jasny autor wyjaśnia, jak odczyty- kościelnego na tle praktyki gmin chrześcijańskich do po- wać Ewangelie dzieciństwa, omawia pochodzenie Jezusa czątku III w. n.e., s. 36–50; SORDYL Krzysztof, Biskupi wzmiankowane w innych tekstach Nowego Testamentu, wobec pryscylianizmu: Synody hiszpańskie wobec schi- przybliża zagadnienie datacji narodzin Jezusa, odnosi się zmy pryscyliańskiej, s. 51–69; SZCZUR Piotr, Opieka do informacji o dalszych Jego krewnych, dokonuje po- duszpasterska jako zadanie biskupa w praktyce św. Jana równania z opisami narodzin Jezusa w apokryfach i sze- Chryzostoma. Zarys problematyki, s. 70–89; KA- rzej zatrzymuje się nad tłem historyczno-religijnym ju- SPRZAK Dariusz, Augustyn – „polityk teocentryczny”, daizmu w aspekcie nadziei mesjańskich. Załączony tekst s. 90–113; Aneks źródłowy: Tłumaczenia wybranych Mt 1–2 i Łk 1–2 w tłumaczeniu autorskim oraz skrótowo tekstów augustyńskich do artykułu: Augustyn – „polityk omówiona obszerna bibliografia polsko- i obcojęzyczna teocentryczny” (D. Kasprzak), s. 114–132; KAMCZYK czyni z publikacji prof. M. Wojciechowskiego cenny ma- Wojciech, Biskup jako „pasterz” i „owca” w nauczaniu teriał wprowadzający w rozumienie opisów dzieciństwa św. Augustyna, s. 133–152; MYSZOR Wincenty, Au- Jezusa. dientia episcopalis jako zadanie duszpasterskie według św. Augustyna, s. 153–179; Aneks źródłowy: Audientia 268. WRONKA Stanisław, Jak drzewo zasadzone episcopalis: wybrane źródła (W. Myszor), s. 180–200; nad płynącą wodą (Ps 1,3). Antropologiczny wymiar TERKA Mariusz, Troska biskupa o duchownych w świe- metafory drzewa w Biblii, Kraków: Wydaw. Naukowe tle korespondencji św. Grzegorza Wielkiego, s. 201–233; UPJP II 2013, 293 s., bibliogr., indeksy, streszcz. niem., KEMPA Jacek, Biskup w nauce soboru trydenckiego. ISBN 978-83-7438-319-6. Ujęcie teologiczno-dogmatyczne, s. 234–245; WOJT- Monografia S. Wronki, która podejmuje tematykę an- CZAK-SZYSZKOWSKI Jerzy, Uprawnienia biskupów tropologicznego wymiaru metafory drzewa w Biblii, na- w szóstej, piętnastej i szesnastej księdze „Dekretu” Bur- leży do tych pozycji, która może stać się dobrym punktem charda z Wormacji, s. 246–255. odniesienia w pogłębionej lekturze fragmentów nawiązu- jących do drzewa i jego symboliki. Autor w syntetycznym 270. DOLNICKI Damian, Czystość serca a chrze- wstępie dokonuje wpierw wprowadzenia w teksty zawie- ścijańska doskonałość. Studium w oparciu o pisma rające metaforę drzewa oraz omawia zastosowaną meto- św. Jana Kasjana, Opole: Red. Wydaw. WT UO 2014, dę analizy lingwistycznej. W zasadniczym trzonie pracy 202 [2] s., bibliogr., streszcz. niem., Uniwersytet Opol- autor przechodzi do analizowanych tekstów, które zosta- ski: Wydział Teologiczny, seria: Opolska Biblioteka Teo- ły zestawione według kryterium treściowego, z tym jed- logiczna 142, ISBN 978-83-63950-38-5, 978-83-7342- nak zastrzeżeniem, że punktem odniesienia nie są drzewa 410-4. w ich rozróżnieniach gatunkowych, co człowiek, do któ- Współczesna kultura zdaje się niezbyt sprzyjać czysto- rego metafora się odwołuje. Pierwsza część opracowania ści, szczególnie w wymiarze sfery płciowości. Czystość PATROLOGIA 127 jest powszechnie uważana za wartość nieaktualną, która skiej duchowości. Bez niego niemożliwe byłoby owocne utraciła zdolność ubogacenia życia przeciętnego człowie- dążenie do doskonałości. Na koniec podjęto temat mo- ka. Absolutyzacja wolności osobistej powoduje, że we- dlitwy, która jest uprzywilejowanym miejscem otwierania zwanie do czystości (obojętnie, w jaki sposób rozumianej) się na Boże wsparcie i podejmowania skutecznej współ- zwykle wydaje się być zachętą do wyzbycia się tego, co pracy z łaską. mi się słusznie należy, do czego mam święte i naturalne Rozdział czwarty (Duchowe dobrodziejstwa nabytej prawo, jako wszechwładny posiadacz i użytkownik swo- czystości, s. 153–187) poświęcony jest duchowym do- jego ciała i ducha – jako człowiek. Tak jak na wiele innych brodziejstwom, jakie stają się udziałem człowieka, któ- sfer życia ludzkiego, także i szeroko rozumiana czystość ry dzięki swojemu wysiłkowi i Bożej pomocy osiągnął zostaje zbanalizowana, ewentualnie sprowadzona wyłącz- nieskazitelną czystość. Kasjan zdaje się dostrzegać czte- nie do wspomnianej już czystości płciowej. ry zasadnicze obszary, w których najbardziej widoczne Tym bardziej cenną wydaje się być rozprawa ks. Da- są efekty osiągniętej wcześniej czystości. Jako pierw- miana Dolnickiego, który, opierając się na pismach sze omówione zostało przekonanie, że czystość uzdalnia św. Jana Kasjana (Ojca Kościoła żyjącego na przełomie człowieka do bardziej owocnej współpracy z łaską Bożą. IV i V w.), pokazuje czytelnikom czystość serca jako rze- Następnie przedstawiono wpływ tej cnoty na jakość mo- czywistość obejmującą całego człowieka, we wszystkich dlitwy. Kolejną korzyścią, jaka staje się udziałem ludzi wymiarach jego istnienia i jako wartość, która potrafi być o czystym sercu, jest to, że dzięki tej cnocie mogą osią- inspirująca. gnąć prawdziwą wiedzę. Ostatnim dobrodziejstwem pły- Publikacja ma cztery rozdziały. Pierwszy z nich (Kon- nącym z doskonałej czystości jest przekonanie, że staje cepcja czystości, s. 19–71) wyjaśnia, jak Opat z Mar- się ona niejako przedsionkiem królestwa Bożego, które sylii rozumiał naturę czystości. Najpierw przedstawio- jest ostatecznym celem chrześcijańskiego życia. W ten na została bogata terminologia, której Galijczyk używał sposób w czterech rozdziałach omówiona została ca- w odniesieniu do czystości. Pozwoliło to na odkrycie róż- łość wizji czystości, jaką pozostawił w swoich pismach norodności treści, która kryje się pod poszczególnymi po- św. Jan Kasjan. jęciami. Dalej autor opisuje poszczególne rodzaje czy- Komentując pisma św. Jana, autor publikacji umiesz- stości. Pierwszy z nich dotyczy niebiańskiego ideału tej cza kasjanowe rozumienie czystości w szerokiej perspek- cnoty, zaś dwa kolejne odsłaniają jej ludzką postać. Czy- tywie biblijnego wezwania do doskonałości chrześcijań- stość, zdaniem Kasjana, obejmuje wszystkie sfery czło- skiej – świętości. Wskazuje również na to, że czystość wieka, lecz szczególną jej postacią jest czystość serca, jako cnota z jednej strony wymaga od człowieka podjęcia którą rozumieć należy jako swoisty wyznacznik, wskazu- bardzo konkretnych działań, mających na celu „wyćwi- jący na poziom osiągniętej doskonałości. Dopełnieniem czenie” postawy czystości serca, a z drugiej – koniecz- całej koncepcji czystości jest ukazanie jej w relacji do in- ność nieustannej otwartości serca i bardzo konkretnej nych cnót oraz w przeciwieństwie do wad. współpracy z łaską Bożą. W drugim rozdziale (Wysiłek człowieka w dążeniu do Autor publikacji otwiera przed czytelnikiem ciekawy czystości, s. 73–111) przedstawiono zadania, które stają świat Ojców Pustyni, ich przeżywania wiary, modlitwy, przed człowiekiem pragnącym dążyć do czystości. Ska- ascezy. Szeroka bibliografia może być pomocna dla tych żona grzechem ludzka natura boryka się z różnymi sła- wszystkich, których zainteresuje ważna dla duchowości bościami, które tym samym odciągają człowieka od postać św. Jana Kasjana. wszelkiej doskonałości. Po scharakteryzowaniu tego zagadnienia ukazano konieczność podjęcia zdecydowane- ks. Marcin Cytrycki (Opole) go wysiłku woli, bez którego niemożliwe jest zabiega- nie o czystość. W tym kontekście niezbędne okazuje się praktykowanie ascezy, a zwłaszcza podejmowanie rady- 271. DRĄCZKOWSKI Franciszek, Sakramento- kalnego postu oraz przyjmowanie postawy nieustannego logia patrystyczna w zarysie, Pelplin: „Bernardinum” czuwania. Ostatnim zagadnieniem związanym z ludzkim 2014, 199 s., indeksy, ISBN 978-83-7823-435-7. wysiłkiem, który jest niezbędny do osiągnięcia czystości, Treść prezentowanej książki została oparta na materia- jest ukazanie wartości pobytu na pustyni. Opat z Marsylii łach wcześniej opracowanych przez autora, będących naj- uważał bowiem, że życie monastyczne jest uprzywilejo- pierw podstawą wykładów z sakramentologii patrystycz- wanym miejscem zdobywania chrześcijańskiej doskona- nej, jak informuje czytelników F. Drączkowski w swej łości. przedmowie. Ponadto dodaje, że zarys sakramentologii Kasjan wielokrotnie w swoim nauczaniu podkreślał, „adresowany jest nie tylko do studentów teologii, ale rów- że sam ludzki wysiłek nie jest w stanie doprowadzić czło- nież do szerokiej rzeszy duszpasterzy” (s. 8). Autor omó- wieka do szczytów doskonałości. Dlatego też kolejny wienie poszczególnych sakramentów oparł na tekstach rozdział (Konieczność Bożej pomocy w osiąganiu czy- źródłowych, przytaczając wiele tekstów dosłownie, a także stości, s. 113–152) poświęcony jest zagadnieniom zwią- na opracowaniach współczesnych autorów. Pomocą w ko- zanym z Bożą pomocą, bez której niemożliwe jest osią- rzystaniu z tej monografii służy nie tylko przejrzysty spis gnięcie nieskazitelnej czystości. W pierwszej kolejności treści, lecz także Indeks tematyczny (s. 189–195). autor wskazuje na przekonanie, że Bóg pomaga człowie- kowi poprzez słowa Pisma Świętego, w których daje za- 272. GRZEGORZ Z NAZJANZU, Chrystus cierpią- chęty i pokazuje potrzebę zabiegania o czystość. Następ- cy, tł., wstęp i przypisy Robert R. Chodkowski, Lublin: nie omówiono poglądy Galijczyka dotyczące współpracy TN KUL 2013, 145 [2] s., bibliogr., indeksy, Towarzy- człowieka z Bogiem. Współdziałanie z łaską, którego stwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego ważnym elementem jest pokonanie pychy i wypracowa- Jana Pawła II, seria: Źródła i Monografie 404, ISBN 978- nie cnoty pokory, stanowi kluczowy element chrześcijań- 83-7306-626-7. 128 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Tekst tragedii ukazuje mękę, śmierć i zmartwychwsta- Tyt. oryg.: James, 1–2 Peter, 1–3 John, Jude (Ancient nie Jezusa Chrystusa i przypisywany jest przez wszystkie Christian commentary on Scripture, New Testament XI). rękopisy Grzegorzowi z Nazjanzu, natomiast tytuł, Chry- Publikacja zawiera komentarze do kolejnych ksiąg stus cierpiący, został zaproponowany przez pierwszego Nowego Testamentu, stanowiące wypowiedzi poszcze- wydawcę w XVI w. Mimo że polski przekład tego tekstu gólnych Ojców Kościoła do danej perykopy biblijnej. ukazał się już w 1995 r., to tłumacz obecnego, prof. R. Układ treści przypomina starożytne kateny, będące popu- Chodkowski, uznał, by ponownie go opublikować, gdyż larną formą przybliżania czytelnikowi nauczania biblijne- poprzednie tłumaczenie zawiera wiele błędów i niestaran- go, a więc przekazu słowa Bożego. ności. Tragedia jest centonem, czyli utworem w dużej czę- ści skomponowanym z wypowiedzi innych autorów. 277. NIEŚCIOR Leon OMI, Mowa misyjna Jezusa w interpretacji patrystycznej, Wrocław: PWT 2013, 431 273. GRZEGORZ Z NYSSY, O tytułach psalmów, s., bibliogr., streszcz. ang., ISBN 978-83-63642-13-6. tł. i wstęp Marta Przyszychowska, Kraków: Wydaw. Podstawą patrystycznych interpretacji stała się dla au- WAM 2014, 129 [2] s., bibliogr., indeks, seria: Źródła tora niniejszej publikacji perykopa biblijna zawierająca Myśli Teologicznej 72, ISBN 978-83-7767-168-9. przekaz mowy misyjnej Jezusa: Mt 10, Mk 6 i Łk 9. Ana- Podst. przekł.: In inscriptiones Psalmorum. liza wewnątrztekstowa pozwoliła autorowi na zapropono- Omawiany traktat powstał w latach 376–378 i stanowi wanie dziesięciu elementów tematycznych ukazujących komentarz poświęcony nagłówkom poszczególnych psal- misyjność owego przekazu. Do nich należą: żniwo wiel- mów. Ich tytuły zawierają interpretację Psałterza, a ich kie, posłanie wybranych, prymat własnego narodu, gło- treść jest owocem kontemplacji psalmów. Grzegorz tytuły szenie królestwa Bożego słowem i czynem, moc nad nie- psalmów komentuje w odniesieniu do duchowego rozwo- przyjacielem, kwestia zapłaty, ubóstwo apostolskie, misja ju duszy człowieka. Ostatecznie da się zauważyć pięć eta- pokoju, odrzucenie i prześladowanie. Doniosłą wartością pów duchowego rozwoju: od oderwania się od zła po wy- opracowania jest zamieszczona w monografii Bibliogra- żyny kontemplacji. Prezentowany komentarz Grzegorza fia (s. 395–421). należy do ważnych osiągnięć literatury wczesnochrześci- jańskiej. 278. SZRAM Mariusz, Cnota pokory w nauczaniu greckich Ojców Kościoła IV wieku, Lublin: Wydaw. 274. JAN KASJAN, Rozmów dwadzieścia cztery, KUL 2014, 252 s., bibliogr., streszcz. ang., Katolicki Uni- cz. 1: Rozmowa I–X, tł. i wstęp Ludwik Wrzoł, Poznań: wersytet Lubelski Jana Pawła II: Instytut Historii Kościo- Red. Wydaw. WT UAM 2013, 368 [1] s., seria: Pisma Oj- ła i Patrologii, ISBN 978-83-7702-808-7. ców Kościoła w Polskim Tłumaczeniu 6, ISBN 978-83- Autor dokonuje analizy cnoty pokory w nauczaniu 63266-38-7. czterech Ojców greckich: Bazylego Wielkiego, Grzego- Repr. wyd. Poznań: Fiszer i Majewski Księgarnia rza z Nazjanzu, Grzegorza z Nyssy i Jana Chryzostoma. Uniwersytecka 1928, seria: Pisma Ojców Kościoła w Pol- Poszczególne rozdziały zawierają omówienie różnych skim Tłumaczeniu 6. aspektów nauczania o niej u przytoczonych Ojców. I tak Tom jest wznowieniem wcześniej wydanego tekstu autor przedstawia: terminologię pokory i pychy, istotę po- głównego dzieła Jana Kasjana, zawierający dziesięć spo- kory i inne odmiany uniżenia, miejsce pokory wśród in- śród dwudziestu czterech rozmów z mnichami. Są świa- nych cnót, rolę pokory jako lekarstwa na pychę, wzorce dectwem monastycyzmu galijskiego w drugiej połowie osobowe ludzi pokornych, sposoby zdobywania pokory. IV w. i jednocześnie propozycją do osiągnięcia doskona- Zwieńczeniem pracy jest Bibliografia (s. 209–240) z po- łości duchowej. działem na źródła i opracowania.

275. JAN KASJAN, Rozmów dwadzieścia cztery, HISTORIA KOŚCIOŁA. HAGIOGRAFIA. cz. 2: Rozmowa XI–XXIV, tł. i wstęp Ludwik Wrzoł, BIOGRAFIE, PAMIĘTNIKI Poznań: Red. Wydaw. WT UAM 2013, 528 [1] s., seria: I WSPOMNIENIA Pisma Ojców Kościoła w Polskim Tłumaczeniu 7, ISBN 978-83-63266-42-4. Historia Kościoła Repr. wyd. Poznań: Fiszer i Majewski Księgarnia Uniwersytecka 1929, seria: Pisma Ojców Kościoła w Pol- 279. 25-lecie wznowienia stosunków dyplomatycz- skim Tłumaczeniu 7. nych między Stolicą Apostolską i Polską = 25 anni dal Niniejszy tom jest kontynuacją poprzedniego, będące- ristabilimento delle relazioni diplomatiche fra la San- go także wznowieniem wcześniej wydanego tekstu Jana ta Sede e la Polonia, przygot. tekstów Józef Trela, red. Kasjana. Przekład zawiera rozmowy od jedenastej do tekstów pol. Krzysztof R. Jaśkiewicz, Warszawa: Wydaw. dwudziestej czwartej, zawierające pouczenia mnichów na Sióstr Loretanek 2014, 141, [1] s., [24] s. tabl, il. (gł. ko- temat zdobywania doskonałości duchowej. lor.), ISBN 978-83-7257-672-9. Tekst równol. pol. i wł. Kodeks Teodozjusza: Księga Szesnasta = poz. 238. Treść: MIGLIORE Celestino abp, Wstęp, s. 5–6; PA- ROLIN Pietro kard., List Sekretarza Stanu, s. 7–8; JAN 276. List św. Jakuba, I–II List św. Piotra, I–III List PAWEŁ II papież, Przemówienie skierowane do Pana Je- św. Jana, List św. Judy, oprac. wyd. pol. Dariusz Sztuk rzego Kuberskiego, Ambasadora RP przy Stolicy Apo- SDB, Ząbki: „Apostolicum” 2014, 269 s., bibliogr., in- stolskiej, s. 9–12; SODANO Angelo kard., Obowiązek deksy, seria: Ojcowie Kościoła Komentują Biblię. Nowy wdzięczności, s. 13–14; KOWALCZYK Józef abp, Suk- Testament 11, ISBN 978-83-7031-850-5 (tom 11), 978- ces współczesnej dyplomacji i wyzwanie na przyszłość, 83-7031-710-2 (komplet). s. 15–21; SUCHOCKA Hanna, Wolność religijna na prze- HISTORIA kościoła. hagiografia.biografie, pamiętniki i wspomnienia 129 strzeni 25 lat od nawiązania stosunków dyplomatycznych między władzami państwowymi a lokalnym Kościołem. między Polską a Stolicą Apostolską, s. 23–28; DZIWISZ Autor wykazuje w pracy szczególną rolę bpa Henryka Stanisław kard., Dyplomatyczne relacje Polski ze Stolicą Przeździeckiego, przybliżając wiele jego inicjatyw, któ- Apostolską, s. 29–35; FRANKIEWICZ Stefan, Osobiste rym przyświecały: konsolidacja i identyfikacja lokalnego wspomnienia, s. 37–39; GULBINOWICZ Henryk kard., Kościoła oraz ożywienie religijne. Podobnie wskazuje na Polska po 25 latach nawiązania stosunków dyplomatycz- ożywioną działalność nie tylko duszpasterską, ale i poli- nych ze Stolicą Apostolską, s. 41–44; GRAJEWSKI An- tyczną ówczesnego duchowieństwa. drzej, Długa droga do normalizacji, s. 45–50; LIBERA Piotr bp, Srebrny jubileusz, s. 51–56; ŁĄCZKOWSKI CASTELLI Francesco, Ojciec Pio i Święte Oficjum. Wojciech, Wznowienie stosunków dyplomatycznych Pol- Odtajnione archiwa Watykanu = poz. 298. ski ze Stolicą Apostolską w 1989 roku, s. 57–61; KOPIEC Jan bp, Refleksje historyka nad 25. rocznicą nawiązania 281. CIEŚLAK Stanisław SJ, Działalność społeczno- stosunków dyplomatycznych między Polską a Stolicą -kulturalna jezuitów galicyjskich w stowarzyszeniach Apostolską, s. 63–67; ZOLL Andrzej, Ważny akt, s. 69– katolickich 1856–1914, Kraków: „Ignatianum”, Wydaw. 71; MIGLIORE Celestino Mons., Presentazione, s. 73– WAM 2013, 468 s., il., bibliogr., seria: Studia i Materia- 74; PAROLIN Pietro Card., Lettera del Segretario di Stato, ły do Dziejów Jezuitów Polskich 23, ISBN 978-83-7614- s. 75–76; GIOVANNI PAOLO II, Discorso al Signor Je- 139-8 („Ignatianum”), 978-83-7767-947-0 (WAM). rzy Kuberski, ambasciatore della Repubblica Popolare di Autor opisuje szeroki wachlarz działalności jezuitów Polonia presso la Santa Sede, s. 77–80; SODANO Angelo galicyjskich w latach 1856–1914 zarówno na polu religij- Card., Un dovere di gratitudine, s. 81–82; KOWALCZYK nym, jak i społeczno-kulturalnym. Dla pełniejszego ro- Józef Mons., Successo della diplomazia contemporanea zumienia tej działalności S. Cieślak przedstawił najpierw e sfida per il futuro, s. 83–88; SUCHOCKA Hanna, Liber- uwarunkowania aktywności Towarzystwa Jezusowego tà di religione nei venticinque anni di rapporti diplomatici w Galicji w wymienionych latach (rozdz. I), by potem tra Polonia e Santa Sede, s. 89–94; DZIWISZ Stanisław opisać kościelne organizacje i stowarzyszenia (rozdz. II) Card., Tratti della diplomazia pontificia in Polonia, s. 95– oraz stanowe stowarzyszenia katolickie-społeczne, w tym 101; FRANKIEWICZ Stefan, Ricordi personali, s. 103– głównie Sodalicje Mariańskie (rozdz. III). Osobną uwagę 105; GULBINOWICZ Henryk Card., La Polonia dopo 25 poświęcił Stowarzyszeniu św. Zyty (rozdz. IV). Ponad- anni di relazioni diplomatiche con la Santa Sede, s. 107– to zwrócił uwagę na „opiekę nad młodzieżą przemysłową 110; GRAJEWSKI Andrzej, La lunga strada verso la nor- i rękodzielniczą” (rozdz. V). malizzazione, s. 111–116; LIBERA Piotr Mons., Giubileo d’argento, s. 117–121; ŁĄCZKOWSKI Wojciech, Conte- 282. CITLAK Amadeusz, Wokół problemów toż- sto storico e prospettive delle relazioni diplomatiche tra samości pierwszych chrześcijan, Podkowa Leśna: „Si- Polonia e Santa Sede, s. 123–127; KOPIEC Jan Mons., gna Temporis” 2013, 203 s., bibliogr., tab., ISBN 978-83- Considerazioni storiche sul 25 delle relazioni diplomati- 62161-04-1. che tra Polonia e Santa Sede, s. 129–133; ZOLL Andrzej, Autor w obecnym wydaniu zebrał wydane już przez Un atto importante, s. 135–137. siebie fragmenty swoich pozycji naukowych, które na nowo przeredagował dodając do nich nowe, oryginal- Biskup August Hlond i jego diecezja = poz. 310. ne treści. Celem publikacji jest kompleksowa prezentacja kształtowania się tożsamości pierwszych chrześci- 280. BYLINA Sławomir, Relacje państwo – Kościół jan i wprowadzenie w proces leżący u jej podstaw, czyli katolicki na Południowym Podlasiu w II Rzeczypospo- proces rozchodzenia się z judaizmem i podejmowanych litej, Drohiczyn: Drohiczyńskie Wydaw. Naukowe, Kuria pierwszych prób odnalezienia się w świecie grecko-rzym- Diecezjalna w Drohiczynie 2013, 318 [22] s., il., bibliogr., skim. Działania te zaowocowały wypracowaniem przez indeksy, tab., streszcz. ang., niem., seria: Biblioteka Dro- chrześcijaństwo nowych form egzystencji religijnej. Au- hiczyńska 21, ISBN 978-83-60239-56-8. tor wykazuje, że od samego początki relacje prachrze- Pozycja ks. dra Sławomira Byliny dotyczy relacji po- ścijan z judaizmem były napięte. Wyznawcy Chrystusa, między państwem i Kościołem katolickim na terenie Po- odcięci od korzeni swojej wiary, poszukiwali nowej prze- łudniowego Podlasia (dawnej diecezji podlaskiej w okre- strzeni egzystencji. Również świat pogański, na wskroś sie międzywojennym). Jest ona uzupełnioną i na nowo politeistyczny, był sam w sobie trudny do zaakceptowania zredagowaną dysertacją doktorską autora. W pierwszym przez chrześcijan. Wobec sytuacji prześladowań wyznaw- rozdziale autor przedstawił specyfikę wymienionego te- cy Chrystusa zmuszeni byli także do duchowej walki. Ich renu pod względem uwarunkowań terytorialnych, struk- celem było zachowanie własnej, religijnej tożsamości, tury demograficzno-społecznej ludności, stosunków na- która koncentrowała się przede wszystkim na przekona- rodowościowych i wyznaniowych. Dalej przedstawił niu o zbawiennym charakterze śmierci Jezusa. obraz diecezji podlaskiej w okresie II Rzeczypospolitej pod względem jej funkcjonowania oraz organizacji po- 283. CUCHAREC Stanislav Ioan, Odrodzenie ży- szczególnych komórek kościelnej administracji. Zasadni- cia religijnego i społecznego Kościoła katolickiego cza treść tematyczna dotycząca relacji państwo–Kościół w Mołdawii, Kraków: Wydaw. Naukowe UPJP II 2014, na Południowym Podlasiu pod względem organizacyj- 290 [2] s., bibliogr., streszcz. ros., rum., ISBN 978-83- nym i politycznym składa się na treść trzeciego rozdzia- 7438-370-7. łu, zaś w dalszej części scharakteryzowano owe rela- Społeczeństwo Mołdawii, chociaż posiada wielką cje pod względem zagadnień społecznych i religijnych. spuścizną tradycji, historii i dziedzictwa swojej tożsamo- W ostatnim rozdziale omówiono zagadnienia dotyczące ści, to jako państwo jest tworem nowym. Autor przyjrzał kwestii majątkowych, które były tematem rozmów po- się krótkiej historii Kościoła katolickiego w Mołdawii 130 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) po ustanowieniu samodzielnej Administracji Apostol- 285. Dziedzictwo Kresów. Przeszłość i teraźniej- skiej w Mołdawii 28 października 1993 r., podniesionej szość, red. Irena Kozimala, Anna Królikowska, Beata 27 października 2001 r. do statusu diecezji. Treść pu- Topij-Stempińska, Kraków: Akademia „Ignatianum”, blikacji podzielił na pięć rozdziałów. W pierwszym dał Wydaw. WAM 2013, 297 s., bibliogr., indeksy, ISBN zarys historii Kościoła katolickiego w Mołdawii już od 978-83-7614-154-1 („Ignatianum”), 978-83-277-0028-5 czasów starożytnych, poprzez trudny okres rozłamu Ko- (WAM). ścioła i funkcjonowania w okresie nowożytnym po koniec Treść: Wprowadzenie, s. 7–8; NALEŹNIAK Pa- XX w. (s. 11–51). Dalej opisał warunki działalności Ko- weł, Jozef Piłsudski, ostatni romantyk i obrońca Kresów, ścioła katolickiego w Mołdawii (s. 52–109), działalność s. 9–38; JANUSZEWSKA-JURKIEWICZ Joanna, Kre- duszpasterską (s. 110–153) i życie zakonne po „odrodze- sy w myśli polskich elit Wilna i Lwowa w okresie mię- niu” katolicyzmu w kraju (s. 154–190). Dyskurs kończy dzywojennym, s. 39–60; MARECKA-DANESI Urszula, charakterystyka obecności Kościoła katolickiego w życiu TOPIJ-STEMPIŃSKA Beata, Ks. Kazimierz Kucharski społecznym Mołdawii (s. 191–254). SJ – bohater wileńskiego ruchu niepodległościowego, s. 61–78; POWĘSKA Katarzyna, Unowocześniona gawę- 284. Droga do stabilizacji polskiej administracji da Melchiora Wańkowicza o Kresach w kontekście utwo- kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych po ru Szczenięce lata, s. 79–100; KALCZYŃSKA Maria, II wojnie światowej. W 40. rocznicę wydania konsty- Dziedzictwo kulturowe Kresowian na Śląsku Opolskim. tucji apostolskiej Pawła VI Episcoporum Poloniae coe- Procesy przemian i postulaty badawcze, s. 101–116; tus, red. Wojciech Kucharski, Wrocław: Ośrodek „Pa- HOLD-ŁUKASIK Marta, „Kresowiacy z urodzenia, Dol- mięć i Przyszłość” 2013, 274 s., indeksy, streszcz. ang., noślązacy z historycznej konieczności” – przykład prze- niem., seria: Konferencje Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” siedleńców z Siemianówki koło Lwowa, s. 117–140; BA- 4, ISBN 978-83-934597-8-0. DETKO Alicja, Śląski Lwów a może lwowski Śląsk, czyli Treść: PIELA Michał, Wstęp, s. 7–10; KOPIEC Jan wpływ Kresowian (głównie Lwowian) na rozwój spo- bp, Relacje państwo – Kościół w Polsce w latach 1945– łeczny i kulturalny Górnego Śląska w okresie od 1945– 1989, s. 11–32; PIETRZAK Jerzy, Rola prymasa Hlonda 1959 roku, s. 141–166; MALEWSKA Alicja, Tutejsi czy w ustanowieniu polskiej administracji kościelnej na zie- Wilniuki? O samoidentyfikacji Polaków na Wileńszczyź- miach przyłączonych do Polski po II wojnie światowej. nie, s. 167–190; JARKIEWICZ Katarzyna, Pamięć jako Trudne odkrywanie faktów, s. 33–45; CICHOCKA Mar- religia. Obecność religijności kresowej w katolicyzmie ta, Działalność prymasa Stefana Wyszyńskiego wobec polskim, s. 191–217; WALEWANDER Edward, Religij- Pomorza Zachodniego w latach 1949–1953, s. 47–56; JA- ność na dawnych Kresach – wczoraj i dziś, s. 219–237; WORSKA Kazimiera, Działalność Komisji Episkopatu STUKUS Katarzyna, Życie i działalność księdza Prałata Polski do spraw Ziem Zachodnich i Północnych na rzecz Józefa Obrembskiego, s. 239–256; Bibliografia, s. 257– zmiany statusu administracji kościelnej na terytorium 277; Indeks osobowy, s. 279–290; Indeks nazw geogra- przyłączonym do Polski po II wojnie światowej, s. 57– ficznych, s. 291–297. 68; MYSZOR Jerzy, Granice diecezji wrocławskiej – aspekt polityczny, s. 69–81; MUTOR Marek, Działalność 286. DZIWOKI Julia, Kancelaria kurii diecezjal- wrocławskiego biskupa Bolesława Kominka w Rzymie nych Kościoła rzymskokatolickiego w II Rzeczypo- w latach 1960–1972, s. 83–99; GRAJEWSKI Andrzej, spolitej, Częstochowa: Wydaw. im. Stanisława Podobiń- Normalizacja administracji kościelnej na Ziemiach Za- skiego Akademii im. Jana Długosza 2013, 466 s., il. (gł. chodnich w kontekście watykańskiej polityki wschod- kolor.), bibliogr., indeks, streszcz. ang., niem., ISBN 978- niej, s. 101–120; KUCHARSKI Wojciech, Stabilizacja 83-64256-03-5. polskiego Kościoła na Ziemiach Zachodnich i Północ- Praca dr Julii Dziwoki, adiunkta w Instytucie Historii nych w świetle raportów polskich dyplomatów w Rzymie Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, to owoc z lat l945–1972, s. 121–136; PATER Józef, Ks. Karol Mi- badań autorki nad kancelariami diecezjalnymi (wcześniej lik jako administrator apostolski Dolnego Śląska, s. 137– biskupimi) Kościoła rzymskokatolickiego w okresie II 146; HANICH Andrzej, Powstanie, rozwój i stabilizacja Rzeczypospolitej. W publikacji ukazano proces tworze- struktury diecezjalnej Kościoła katolickiego na Śląsku nia się oraz rozwoju urzędów administracyjnych Kościo- Opolskim po II wojnie światowej, s. 147–171; WEJMAN ła rzymskokatolickiego w odrodzonej Polsce po ukaza- Grzegorz, Kościół na Pomorzu Zachodnim i Środkowym niu się nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego w 1917 r. Nadodrzu przed bullą papieża Pawła VI Episcoporum Po- Poprzez termin „kancelaria” autorka rozumie czynności loniae coetus i po niej, s. 173–193; KOPICZKO Andrzej, aktotwórcze towarzyszące powstawaniu kościelnej do- Diecezja warmińska za rządów bp. Józefa Drzazgi (1965– kumentacji urzędów administracyjnych oraz cały urząd 978). Zarys problematyki, s. 195–209; STRAUCHOLD administracyjny obejmujący czynności kancelaryjne Grzegorz, „Także i na «naszej» ziemi zaświeci słońce”. i merytoryczne. W rozbudowanych dwóch rozdziałach Obraz demograficzny ziem inkorporowanych w publi- wstępnych autorka przybliża organizację Kościoła rzym- cystyce katolickiej lat 40. XX w., s. 211–225; KOLTAN skokatolickiego w odrodzonej Rzeczypospolitej w latach Edyta, Wpływ zmian granicy polsko-niemieckiej po II 1918–1939 i analizuje funkcjonowanie administracji ko- wojnie światowej na żeńskie zgromadzenia zakonne na ścielnej w czasie zaborów. Kolejno przedstawia prawne Dolnym Śląsku na przykładzie Zgromadzenia Sióstr Ma- podstawy działania kurii diecezjalnych i ich kancelarii ryi Niepokalanej, s. 227–235; WÓJTOWICZ Norbert, oraz przybliża ich tok i sposób urzędowania. Nie zabra- Sprawa o kryptonimie „Kaszub-2” – przyczynek do pro- kło rozdziału dotyczącego władz i struktur diecezjalnych, pagandy Stowarzyszenia PAX dotyczącej polskiej orga- reorganizujący ówczesny system kancelaryjny zgodnie nizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, z KPK i treścią uchwał synodalnych. Ostatni, szósty, roz- s. 237–249. dział poświęcono problemowi archiwizacji materiałów HISTORIA kościoła. hagiografia.biografie, pamiętniki i wspomnienia 131 archiwalnych wytworzonych przez kancelarie diecezjalne 289. LESZCZYŃSKI Mariusz bp, W służbie ewan- i tworzenia diecezjalnych agend archiwalnych. gelizacji. Szkice z historii Kościoła w Polsce XX wieku, Lublin: TN KUL 2014, 183 [4] s., bibliogr., indeks, 287. GIL Andrzej, SKOCZYLAS Ihor, Kościoły streszcz. ang., wł., Towarzystwo Naukowe Katolickiego wschodnie w państwie polsko-litewskim w procesie Uniwersytetu Lubelskiego, seria: Prace Wydziału Teolo- przemian i adaptacji. Metropolia kijowska w latach gii 161, ISBN 978-83-7306-652-6. 1458–1795, Lublin – Lwów: Instytut Europy Środkowo- Publikacja biskupa pomocniczego diecezji zamojsko- -Wschodniej 2014, 683 [1] s., [50] s. tabl., il. kolor., bi- -lubaczowskiej stanowi zbiór pięciu części dotyczących bliogr., indeksy, ISBN 978-83-60695-77-7. terenów Polski południowo-wschodniej w ubiegłym stu- Autorzy pracy, Andrzej Gil – historyk i politolog, autor leciu. Ich treść obejmuje zagadnienia dotyczące udziału wielu prac dotyczących szeroko pojętej tematyki wschod- kard. Karola Wojtyły w obchodach milenijnych w Luba- nioznawczej, i Ihor Skoczylas – historyk, badacz Cerkwi czowie w 1966 r. (s. 13–30), osoby bpa Mariana Recho- prawosławnej i unickiej, gruntownie opracowali dzieje wicza i jego motywów historyczno-patriotycznych w na- metropolii kijowskiej w państwie polsko-litewskim. Wie- uczaniu pasterskim (s. 35–80) oraz osoby ks. infułata le pracy poświęcili dziejom struktur administracyjnych Stanisława Cichego, kapłana wyświęconego we Lwowie Cerkwi tradycji kijowskiej, wykazując jej wiodącą rolę jeszcze w 1945 r. (s. 81–101). Kolejne eseje historyczne w formowaniu „staroruskiej wspólnoty etnokulturowej” autor poświęcił: Środkom masowego przekazu w archi- oraz w formowaniu terytorialno-politycznej organiza- diecezji lwowskiej obrządku łacińskiego w 20-leciu mię- cji społeczności ruskiej. Całość treści składa się z sied- dzywojennym (s. 103–134) oraz Akcji Katolickiej w Pol- miu rozdziałów: pięciu dotyczących ściśle tematu oraz sce w latach 1945–1953 (s. 135–158). rozdziału wprowadzającego i końcowego wraz ze spisa- mi i indeksami: Cerkiew wschodnia. Kultura kijowskiego 290. ORCZYK Adam, Kształcenie i formacja du- chrześcijaństwa oraz ruska wspólnota narodowo-wyzna- chownych w średniowieczu, Lublin: „Polihymnia” 2013, niowa – tytułem wprowadzenia (s. 9–48); Przed wiel- 218 s., bibliogr., ISBN 978-83-7847-102-8. kim podziałem. Metropolia kijowska w latach 988–1458 Książka przybliża tematykę przygotowania do ka- (s. 49–82); Wobec Wschodu i Zachodu. Metropolia kijow- płaństwa przyszłych duchownych w okresie średniowie- ska w latach 1458–1596 (s. 83–135); Dwie Rusie. Me- cza. Autor dowodzi, że już we wczesnym średniowie- tropolia podzielona (1596–1648) (s. 137–216); Wbrew czu wypracowano rozwiązania formacyjne, wpisując je powstaniom i wojnom. Religijno-kulturowa odnowa me- w powstający system szkolnictwa kościelnego. Przetrwa- tropolii kijowskiej w latach 1648–1720 (s. 217–324); ły one do czasu reformatorskiego Soboru Trydenckiego, „Nowa unia”. Metropolia kijowska w latach 1720–1795 którego dekrety nakazywały m.in. tworzenie seminariów (s. 325–426); Kontynuacja. „Niepamięć” i „przypomnie- duchownych. nie”. Dziedzictwo metropolii kijowskiej w okresie naj- Autor omawia kluczowe inicjatywy podejmowane na nowszym (s. 427–683). przełomie starożytności i średniowiecza. Starożytny system kształcenia uczeń–mistrz przechodzi do idei tworze- JAKUBEK-RACZKOWSKA Monika, Tu ergo flec- nia szkół kościelnych (klasztornych, biskupich i parafial- te genua tua. Sztuka a praktyka religijna świeckich nych – s. 23–67). Nie zabrakło rozdziału ukazującego w diecezjach pruskich państwa zakonu krzyżackiego wkład dynastii karolińskiej w formacji duchownych, two- do połowy XV wieku = poz. 234. rzących system szkół przy biskupstwach i klasztorach. Zo- stała również zaprezentowana reguła życia kanonickiego 288. Jubileusz 200-lecia lokalii w Ligocie Turaw- opracowana przez św. Chrodeganga (s. 69–97). Dzieło od- skiej 1813–2013, red. Sławomir Pawiński, Opole: Red. nowy życia duchownych propagowano w ramach reformy Wydaw. WT UO 2013, 160 s., il. (gł. kolor.), Uniwersytet gregoriańskiej, soborów powszechnych i synodów pro- Opolski: Wydział Teologiczny, seria: Z Dziejów Kultury wincjonalnych w XIII i XIV w. Ukazano ponadto kapitu- Chrześcijańskiej na Śląsku 78, ISBN 978-83-7342-362-6, ły katedralne jako instytucje odpowiedzialne za formację 978-83-63950-09-5. przyszłych pokoleń kapłańskich oraz zakres i metody tegoż W 2013 r. podopolska parafia w Ligocie Turawskiej nauczania (s. 133–151). Tematykę wieńczy rozdział przy- świętowała jubileusz 200 lat od ustanowienia samodziel- bliżający dzieło formacji kapłańskiej w strukturach uni- nej lokalii. Wydana staraniem parafii i Redakcji Wydaw- wersytetów i kolegiów uniwersyteckich (s. 177–196). nictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego publikacja jest materialnym akcentem pragnącym upa- 291. Religia i polityka na obszarze Europy miętnić rok jubileuszowy w parafii. Jej treść podzielono Wschodniej, Kaukazu i Azji Centralnej, red. Tomasz na trzy rozdziały. Pierwszy z nich poświęcono historii lo- Stępniewski, Lublin – Warszawa: Instytut Europy Środ- kalii w Ligocie Turawskiej. W drugim rozdziale opubliko- kowo-Wschodniej, Wydaw. KUL 2013, 304 s., seria: Stu- wano 5 kazań ks. prob. Sławomira Pawińskiego dotyczą- dia Wschodnie Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, cych przeżywanego przez parafię jubileuszu. W ostatniej ISBN 978-83-60695-99-9, 978-83-7702-763-9. części Patrycja Kałuża podjęła się dzieła tłumaczenia na Treść: STĘPNIEWSKI Tomasz, Słowo wstępne, język polski wszystkich dokumentów dotyczących utwo- s. 9–11; ZENDEROWSKI Radosław, Konflikt etnicz- rzenia lokalii w 1813 r., które przechowywane są w tam- ny, konflikt religijny, konflikt etnoreligijny jako konflik- tejszym archiwum parafialnym. Oryginalny tekst za- ty polityczne, s. 13–33; CURANOVIĆ Alicja, Kontrolo- mieszczono w postaci dokumentacji fotograficznej. wana ,,zemsta Boga”: znaki szczególne poradzieckiego systemu wyznaniowego, s. 35–48; SZYSZLAK Tomasz, Ks. August Hlond na Górnym Śląsku 1922–1926. Li- Próba teoretycznego ujęcia postradzieckich konfliktów sty pasterskie – odezwy – przemówienia = poz. 313. religijnych, s. 49–64; LEGUCKA Agnieszka, Czynnik re- 132 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) ligijny w poradzieckich konfliktach zbrojnych, s. 65–80; wieków XIX i XX, a całość podzielona została na osiem KOZYRSKA Antonina, Wymiar społeczny i polityczny rozdziałów. podróży zagranicznych Jana Pawia II do państw postso- Treść pierwszego rozdziału poprzedza wprowadzenie wieckich, s. 81–109; OLEJARZ Tomasz, STĘPNIEW- historyczne, ukazujące Ujazd od strony kościelnej i miej- SKI Tomasz, Prawosławie jako element konstytutywny skiej do 1810 r. Tę część autor dopełnia scharakteryzowa- ,,dyplomacji konfesyjnej” Federacji Rosyjskiej wobec niem przemian politycznych i administracyjnych miasta. wybranych państw obszaru poradzieckiego, s. 111–139; Wymienia ponadto miejscowości należące do parafii wraz NADSKAKUŁA Olga, Stosunek Rosyjskiej Cerkwi Pra- z podaniem danych demograficznych (s. 9–34). Chociaż wosławnej do opozycji politycznej w Rosji, s. 141–153; autor zamieścił w rozdziale paragraf dotyczący począt- SZEPTYCKI Andrzej, Działalność Ukraińskiego Kościo- ków parafii, to jedynie skrótowo omówił kwestie jej przy- ła Greckokatolickiego – wymiar krajowy i międzynarodo- należności dekanalnej. To jeden z nielicznych mankamen- wy, s. 155–170; STRUTYŃSKI Maciej, Kijów i Moskwa. tów pracy. Być może autor nie chciał powielać informacji Polityka zagraniczna i religia w ocenie współczesnych zebranych w przedwojennych opracowaniach. ugrupowań nacjonalistycznych na Ukrainie, s. 171–183; Drugi rozdział poświęcony został obiektom sakralnym JAROSZEWICZ Marta, Religia i stosunki międzynaro- (s. 35–119). Gruntownie opisano zarówno obecny kościół dowe we współczesnej Białorusi, s. 185–200; GIL An- parafialny pw. św. Andrzeja, pochodzący z 1613 r., jak drzej, Polityka władz wobec katolików w Białoruskiej i kościoły filialne: w Starym Ujeździe (z 1992 r.), w Nie- Socjalistycznej Republice Radzieckiej w okresie między- zdrowicach (tymczasowy z 1947 r. i obecny z 1996 r.) wojennym, s. 201–217; RAŚ Maciej, Rosja wobec świa- i kościół pątniczy w Studzionce. W przypadku każdej ta islamu, s. 219–235; TARNAWSKI Marcin, Islam jako świątyni autor gruntownie przybliżył zarówno nierucho- czynnik rosyjskiej polityki, s. 237–252; SZABACIUK mą, jak i ruchomą strukturę obiektów. Podkreślił, że poza Andrzej, Islamofobia w Federacji Rosyjskiej: geneza kościołem parafialnym ważne miejsce na mapie parafii i potencjalne skutki zjawiska, s. 253–267; KOZŁOWSKI i Górnego Śląska posiada pielgrzymkowy kościół Nawie- Krzysztof, Polityczny obraz islamu w poradzieckiej Azji dzenia NMP w Studzionce wraz z kaplicami słynącego Centralnej, s. 269–283; NIECZUJA-OSTROWSKI Pa- łaskami obrazu i Źródła Maryi (z 1861 r.). W tej części au- weł, Religia w polityce w państwach Kaukazu Południo- tor przybliżył historię i specyfikę ruchu pielgrzymkowego wego, s. 285–301. do Studzionki, datowanego jeszcze na połowę XVIII w. Ks. Szygula pokusił się także o pełny spis pozostałych Studia soborowe. Historia i nauczanie Vaticanum kaplic (także tych nieistniejących), krzyży przydrożnych II = poz. 236. i 5 cmentarzy, które na stan posiadanej wiedzy w sposób dostateczny opisał. Warto tutaj wspomnieć o kaplicach Studia soborowe. Historia i recepcja Vaticanum II św. Bartłomieja, św. Barbary, czy też św. Mikołaja w nie- = poz. 237. istniejącym już starym szpitalu. Na odrębny rozdział zło- żyła się kwestia materialnego uposażenia parafii. W tym 292. SZYGULA Werner, Dzieje miejscowości i pa- miejscu scharakteryzowano pozostałe budynki parafialne rafii Ujazd w XIX i XX wieku, Opole: Red. Wydaw. (s. 121–132). Powstaje jednak pytanie: czy tak mała ilość WT UO 2014, 359 s., [46] s. tabl., il., bibliogr., indeks, zebranego materiału nie sugerowałaby połączenia roz- streszcz. niem., Uniwersytet Opolski: Wydział Teologicz- działów pod jednym tytułem: Materialna struktura para- ny, seria: Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku fii: budynki i uposażenie (s. 133–138)? 82, ISBN 978-83-7342-408-1, 978-83-63950-39-2. Kolejny z rozdziałów autor poświęcił proboszczom Monografia dotycząca dziejów Ujazdu jako miejsco- parafii i ich współpracownikom: wikariuszom, siostrom wości i parafii była od dłuższego czasu bardzo oczekiwa- boromeuszkom (obecnym w parafii przez 100 lat – do na przez lokalne środowisko. Wiadomo przecież, że Ujazd 1967 r.) i współpracownikom świeckim. W przypadku jest jednym z najstarszych miast na Śląsku. Swoje począt- duszpasterzy autor pokusił się o ich w miarę pełne zesta- ki czerpie z dziedzictwa kościelnej i świeckiej przynależ- wienie, rozpoczynając katalog proboszczów od ks. Gün- ności do biskupów wrocławskich, którzy w Ujeździe po- thera (1252–1253). Skąpa baza materiałów źródłowych siadali siedzibę swoich górnośląskich włości od początku ogranicza się od XVIII w. w zasadzie do schematyzmów XII do połowy XV w. Autorem monografii i zarazem dy- diecezjalnych. Ponieważ książka omawia kwestie XIX- sertacji doktorskiej, obronionej na Wydziale Teologicz- i XX-wieczne, stąd autor do 1810 r. wymienił jedynie per- nym Uniwersytetu Opolskiego, jest ks. prałat Werner sonalia duchownych i ewentualnie daty ich posługi w pa- Szygula, który od 1969 r. posługuje w parafii, w tym od rafii. Więcej informacji zamieścił w krótkich biogramach 1971 do 2011 r. jako proboszcz. Jak sam podkreśla, mia- proboszczów i wikariuszy po 1810 r. sto doczekało się kilka pomniejszych monografii na swój W rozdziale piątym scharakteryzowano pracę dusz- temat, ale nie podejmowano w nich problematyki życia pasterską w parafii (s. 157–194). Zastosowano tutaj kla- religijnego. Zadanie to wydawało się tym bardziej trud- syczny podział na posługę sakramentalną, nauczanie ne, że w 1945 r. plebania wraz z archiwum parafialnym i szczególne akcje duszpasterskie. Do tych ostatnich au- spłonęła w skutek działań wojennych (zachowały się nie- tor zaliczył wizytacje biskupie i dziekańskie, rekolekcje liczne dokumenty). Brakujące XIX-wieczne źródła autor i misje ludowe oraz peregrynacje kopii cudownego obra- zgromadził podczas kwerendy przeprowadzonej w Ar- zu Matki Boskiej Częstochowskiej (z 1996 r.; pominięto chiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu i Archiwum prawie zupełnie pierwszą peregrynację – z 1966 r.). Uzu- Państwowym w Opolu. Najnowszą bazę źródłową stano- pełnieniem części duszpasterskiej jest omówienie życia wiły: wytwór powojennej kancelarii parafialnej, kroniki religijnego i praktyk religijnych (rozdz. VI, s. 195–228). szkolne i liczne wywiady z parafianami. Zebrany materiał Chociaż rozmiarowo ustępuje on innym rozdziałom (poza pozwolił opracować dzieje miasta i parafii na przełomie rozdz. III), to cechuje go bardzo rozbudowany układ wy- HISTORIA kościoła. hagiografia.biografie, pamiętniki i wspomnienia 133 mieniający szczegółowo praktyki obowiązkowe i poboż- 294. ŻMUDZIŃSKI Marek, Apologia Kościoła ka- nościowe wiernych, zwyczaje i tradycje religijne oraz tolickiego w Listach Episkopatu Polski 1945–1970, działające w parafii bractwa, stowarzyszenia i grupy reli- Olsztyn: WT UWM 2013, 267 [1] s., bibliogr., streszcz. gijne. Ks. Szygula nie zapomniał o powołaniach z terenu ang., seria: Biblioteka Wydziału Teologii Uniwersytetu parafii zarówno do życia kapłańskiego, jak i konsekrowa- Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie 79, ISBN 978-83- nego. Udało mu się nie tylko zestawić w krótkich bio- 928653-9-1. gramach 20 kapłanów urodzonych po 1810 r., ale także Ks. Marek Żmudziński podejmuje ważną proble- na podstawie opublikowanych wizytacji i schematyzmów matykę dotyczącą zmagania się Kościoła katolickiego wymienił dalszych 18 kapłanów urodzonych przed tym w Polsce z komunistycznym państwem i jego aparatem rokiem. Warto wspomnieć, że z parafii pochodziła kandy- przemocy w latach 1945–1970 (czyli w okresie stalinow- datka na ołtarze, Służebnica Boża Anna Kaworek, współ- skim i gomułkowskim). Publikacja zawiera opis drama- założycielka Zgromadzenia Sióstr Michalitek w Miejscu tycznych wydarzeń Kościoła katolickiego związanych Piastowym (s. 226). ze strony władzy z administracyjnym prześladowaniem Ostatnie dwa rozdziały ks. Szygula poświęcił spra- i restrykcjami wobec duchowieństwa i wiernych. Były wom oświaty (rozdz. VII, s. 229–280) oraz opieki spo- to przecież czasy pokazowych procesów, rugowania Ko- łecznej i zdrowotnej (rozdz. VIII, s. 281–318). Ta pokaź- ścioła z przestrzeni publicznej, grabieży mienia i dyskre- nych rozmiarów część publikacji (1/4 książki) ubogaca dytowania chrześcijańskiego światopoglądu. Źródłem ba- wiedzę czytelnika o kwestie, które jakkolwiek od same- dawczym stały się listy Episkopatu Polski o charakterze go początku w gestii Kościoła, od czasów pruskich zosta- pasterskim, kierowane do wiernych, i o charakterze admi- ły zdominowane przez lokalną władzę administracyjną. nistracyjnym, których adresatem był rząd PRL. Pozostałą Obecność i towarzyszenie tymże instytucjom obecne jest część źródeł stanowiły listy pasterskie prymasów Polski, nadal w działaniach duszpasterskich Kościoła, jak moż- komunikaty i inne urzędowa pisma Kościoła powszech- na to wyczytać także w niniejszej publikacji dotyczącej nego i lokalnego (Wstęp, s. 9–13). Apologię Kościoła au- Ujazdu. tor rozpatruje w kilku perspektywach: debaty publicznej, Autor pisze: „Niniejsza publikacja, która ukazała się misji charytatywno-opiekuńczej, działalności oświatowo- w 400. rocznicę powstania obecnego kościoła parafial- -naukowej i pastoralnej. nego i 790. rocznicę nadania Ujazdowi praw miejskich (których nigdy nie utraciło) [jest] głębokim ukłonem dla Hagiografia wszystkich dawnych i obecnych mieszkańców parafii, jej nauczycieli i duszpasterzy” (s. 323). Z pewnością jej brak 295. ALBERIGO Giuseppe, Życie św. Jana XXIII. zubożyłby bardzo naszą wiedzę. A z drugiej strony, któż Duchowa biografia papieża, tł. Krzysztof Stopa, Kra- zdołałby się pokusić o lepszą monografię, niż „ojciec para- ków: Wydaw. Księży Sercanów 2014, 339 [1] s., seria: fii”, budowniczy nie tylko 2 kościołów, ale także zatroska- Świadkowie Wiary na Dziś, ISBN 978-83-7519-246-9. ny duszpasterz, skrzętnie przechowujący w pamięci i za- Tyt. oryg.: Vita di papa Giovanni. Biografia di un pon- piskach wiadomości z ostatniego półwiecza? Dla lepszej tefice. lektury zadbano o ubogacenie książki licznymi ilustra- W swej książce Giuseppe Alberigo – profesor histo- cjami (99 zdjęć na 48 odrębnie numerowanych stronach rii Kościoła Uniwersytetu Bolońskiego, współpracujący książki, wydanych na kredowym papierze). Opatrzono ją w przygotowaniu dokumentacji do procesu beatyfika- także w aparat krytyczny, indeksy osób i miejscowości cyjnego Jana XXIII, wybitny znawca najnowszej histo- i zestawienie wykorzystanej bibliografii. rii Kościoła i papiestwa, przedstawia duchową biografię św. Jana XXIII. Z lektury jego biografii wyłaniają się trzy ks. Piotr Górecki (Gliwice) zasadnicze elementy, które pozostaną stałymi punktami odniesienia w całym jego życiu. Przede wszystkim jest to nieustanne dążenie do uświęcenia i wierności łasce – 293. Wybór źródeł do historii Towarzystwa jak wskazuje pisany przez niego przez sześćdziesiąt lat św. Wincentego a Paulo na ziemiach polskich, red. Wa- Dziennik duszy. Temu dążeniu towarzyszyła obserwacja cław Umiński, Kraków: Wydaw. Instytutu Teologicznego wydarzeń historycznych. Trzecim elementem jest Ko- Księży Misjonarzy 2013, 19 [1] s., il., indeksy, ISBN 978- ściół – najbliższy mu horyzont w całym jego życiu. Na 83-7869-135-8. tle pozornej „zwyczajności” jego gestów, w której ocenie W 2013 r. Rodzina Wincentyńska w świecie przeży- zdarzało się, że mylono prostotę z powierzchownością, wała jubileusze: 200-lecia urodzin bł. Fryderyka Ozanama posłuszeństwo z biernością, pokorę z bezosobowością, i 180-lecie powstania pierwszej konferencji św. Wincen- wybija się postać człowieka zdolnego sprawić, by wszy- tego a Paulo. Zamiarem redaktora było zapoznanie czy- scy bezpośrednio odczuli Bożą miłość. telnika z tekstami źródłowymi Towarzystwa dotyczący- mi jego historii na ziemiach polskich. Na wprowadzenie 296. BANACH Agnieszka, Ojciec Pio, wielki w temat składają się dwa krótkie teksty będące zarysem stygmatyk, konsult. Zbigniew Zarembski, Warszawa: historii Towarzystwa św. Wincentego a Paulo na ziemiach Grupa Wydawnicza „Foksal” 2014, 164 [4] s., bibliogr., polskich (s. 7–10) oraz omówienie najważniejszych źró- ISBN 978-83-280-0767-3. deł drukowanych dotyczących Towarzystwa (s. 11–16). Książka jest biografią Ojca Pio, jednego z najbardziej Część właściwą stanowią: Ustawy towarzystwa z 1835 r. znanych świętych naszych czasów, nie tylko na naszym (s. 17–36), regulaminy (ogólny dla Rad Centralnych i dla kontynencie, ale i na całym świecie. Był pierwszym ka- Rad Wyższych) z 1932 r. (s. 37–68), 3 statuty z 1922, płanem stygmatykiem kanonizowanym przez Kościół, 1932 i 1949 r. (s. 69–84) i 3 inne teksty dotyczące zakła- stał się słynny za życia, a jego liczne dzieła są kontynu- dania konferencji w miejscowościach (s. 85–116). owane do dzisiaj. 134 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Autorka opisuje w kolejnych rozdziałach narodzi- 298. CASTELLI Francesco, Ojciec Pio i Święte Ofi- ny świętego, pojawienie się stygmatów, wizje, objawie- cjum. Odtajnione archiwa Watykanu, tł. Edward Au- nia i ekstazy przeżywane przez niego, walkę z diabłem, gustyn, Kraków: „Serafin” 2014, 298 s., il., ISBN 978- cuda i inne niezwykłe zdarzenia, wiedzę nadprzyrodzoną 83-63243-31-9. świętego, cierpienia i dziedzictwo Ojca Pio. Jednocze- Tyt. oryg.: Padre Pio e il Sant’Uffizio (1918–1939). śnie Ojciec Pio przedstawiony jest jako człowiek twardo Fatti, protagonisti, documenti inediti. stąpający po ziemi. Uzupełnieniem treści jest kalenda- Publikacja, oparta na systematycznej analizie odtaj- rium życia Ojca Pio, modlitwy do Ojca Pio oraz biblio- nionych źródłach watykańskich, ukazuje bardzo szcze- grafia zawierająca najważniejsze publikacje dotyczące gółowo stanowisko Świętego Oficjum dotyczące Ojca tego świętego. Pio. Problem narastał przez wiele lat. Przede wszystkim książka wyjaśnia kwestię decyzji z maja 1931 r., kiedy to 297. BRZUSZEK Salezy Bogdan OFM, Brat Domi- kardynałowie Świętego Oficjum zakazali Ojcu Pio odpra- nik Ignacy Drabczyński OFM, wierny syn św. Fran- wiania Mszy św. publicznie i cofnęli mu prawo spowiada- ciszka z Asyżu i męczennik Katynia (1916–1940). Wyd. nia. Praca daje ponadto okazję do zgłębienia ważnych te- Drukarnia „Styl” Anna Dura, Kraków 2014, 207 s., 36 matów dotyczących Kurii Rzymskiej na początku XX w. fot., errata. ISBN 978-83-937912-6-2. dzięki analizie do dziś niepublikowanego dokumentu Lex Publikacja ta jest pierwszą próbą pełnego ujęcia ży- et Ordo z 1911 r., stanowiącego ogólną regulację działal- cia i działalności tego młodego franciszkanina, alumna ności Kongregacji. Jest to dokument o wyjątkowym zna- promowanego na czwarty rok teologii w Studium Filo- czeniu, pozwalający zrekonstruować sposób pracy Świę- zoficzno-Teologicznym Prowincji Matki Bożej Anielskiej tego Oficjum w tym czasie. Zakonu Braci Mniejszych w Wieliczce, a we wrześniu 1939 r., za zgodą przełożonych, sanitariusza ochotnika 299. KONOPKA Bogusław, Kult bł. Anieli Salawy w szpitalu polowym Armii „Lublin”, w nieznanych oko- w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem Sieprawia licznościach i niewiadomych przyczyn zaliczonego do i Krakowa, Wrocław: PWT 2013, 368 s., il. (w tym ko- grona kapelanów Wojska Polskiego w stopniu porucznika lor.), Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, seria: i zamordowanego w maju 1940 r. w Katyniu. Rozprawy Naukowe 96, ISBN 978-83-7454-227-2. Autor biografii ukazuje życie br. Dominika Ignacego Autor z autopsji poznał wszystkie źródła archiwalne Drabczyńskiego w rodzinie, w zakonie, posługę w polo- odnoszące się do Anieli Salawy, jej rodziców i rodzeń- wym szpitalu w Chełmie oraz pobyt w niewoli sowieckiej, stwa. Dotarł do wielu miejsc jej kultu, otrzymał wiele li- w oparciu o zebrane dokumenty oraz świadectwa i foto- stów i zdjęć od gorliwych czcicieli Błogosławionej. Po- grafie bliskich mu osób i miejsc. Zaś w wypadku ich braku znał kilka osób z rodziny bł. Anieli Salawy, sporządził opiera się na wnioskach wyciągniętych przez analogię. Do- jej drzewo genealogiczne. Źródła te autor wykorzystał tyczy to zwłaszcza miejsca i okoliczności zagarnięcia do w swej pracy. niewoli, drogi do obozu przejściowego w Szepietówce i do Książka obejmuje siedem rozdziałów. Pierwszy przy- specjalnego – dla oficerów Wojska Polskiego w Kozielsku, bliża Siepraw na przełomie XIX i XX w. oraz sytuację oraz miejsca kaźni, jak też jej dokonania w Katyniu. polityczną, religijną i społeczną w Galicji. W drugim roz- Biografia składa się z Wprowadzenia (s. 5–11), Rozdziału dziale przedstawiono rodowód Anieli Salawy oraz zagad- wstępnego (s. 13–28), w którym autor próbuje odpowiedzieć nienia związane z jej życiem i duchowością, w trzecim na ważne pytanie: za kogo był uważany br. Dominik w obo- opisano sławę jej świętości (fama sanctitatis) w Siepra- zie jenieckim w Kozielsku?, Chronologii życia (s. 29–31) wiu, Krakowie, Ziębicach i innych miejscowościach oraz z pięciu rozdziałów dotyczących życiorysu: I. Miasto w Polsce. Czwarty rozdział jest omówieniem formularza Kęty i dom rodzinny (s. 33–52); II. W Zakonie Braci Mniej- mszalnego ku czci bł. Anieli Salawy, a piąty – oficjum szych – Franciszkanów (s. 53–76); III. W drodze z Chełma brewiarzowego ku jej czci. W szóstym rozdziale przed- do obozów polskich jeńców wojennych (s. 77–121); IV. Mę- stawiono pozostałe formy kultu: ikonografię, godzinki ku czeńska śmierć w Katyniu (s. 123–146); V. Sylwetka fizyczna czci bł. Anieli Salawy i inne nabożeństwa. Ostatni roz- i duchowa oraz pamięć o męczeństwie (s. 147–162). Całość dział opisuje pobeatyfikacyjny kult oraz podjęte prace zamykają: Posłowie pt. Męczeństwo. Refleksja teologiczna prowadzące do kanonizacji Anieli Salawy. (s. 163–190); Bibliografia (s. 191–194) oraz Aneks zawie- rający 13 wybranych utworów poetyckich, poświęconych 300. KUSIAK Franciszek, Ze św. Franciszkiem tysiącom Ofiar Katynia (s. 194–207). Podtytuł publikacji, z Asyżu poprzez śmierć cielesną do nieba na obraz- Biografia udokumentowana, według intencji autora, ma in- kach z minionych wieków, Warszawa: Franciszkańskie formować, że zgromadzone dokumenty mogą i powinny być Centrum dla Europy Wschodniej i Azji Północnej 2014, pomocne w dalszych opracowaniach, bowiem pamięć o br. 360 s., il. kolor., bibliogr., streszcz. wł., ISBN 978-83- Dominiku trwa nieprzerwanie, a jego prywatny kult zatacza 935348-1-4. coraz szersze kręgi. Jest to nienumerowany IV tom prac prof. Franciszka Br. Dominik Ignacy Drabczyński w obozie sowieckim Kusiaka, poświęconych św. Franciszkowi z Asyżu w jego w Kozielsku był jedynym synem duchowym św. Fran- świętych obrazkach, na który trzeba patrzeć w kontekście ciszka z Asyżu i jednym z wielu tysięcy „wojskowych trzech pierwszych. Łączy je bowiem ściśle sama osoba misjonarzy”, którzy z Polski wnieśli do sowieckiej Rosji Poverella z Asyżu, przekazywana w bogatej sztuce ma- znaki wiary katolickiej. Jest on męczennikiem za wiarę łoobrazkowej, od wieków obecnej w życiu wiernych Ko- i katolicką Polskę, męczennikiem miłości Boga, bliźnie- ścioła katolickiego. Pierwsze trzy tomy to: Święty Fran- go i Ojczyzny. ciszek z Asyżu i kolekcjoner jego przedstawień (wyd. Bernardinum, Pelplin 2009; PPT 16 [2010], nr 2 [32], Salezy Bogdan Brzuszek OFM (Kraków) s. 611); Matka Boska Anielska i św. Franciszek Serafic- HISTORIA kościoła. hagiografia.biografie, pamiętniki i wspomnienia 135 ki w złotym okresie obrazka religijnego (1846–1946). nej roli w życiu duchowym jego naśladowców i w ogóle Wstęp teologiczny: Salezy B. Brzuszek OFM, Wprowa- katolików. Obrazki religijne, zwane też dewocyjnymi czy dzenie: Zenon M. Styś OFM (wyd. Bernardinum, Pel- świętymi, w przeszłości powielane masowo – niekiedy plin 2011; PPT 17 [2011], nr 2 [34], s. 530); Stygmaty- za ich oryginałami w świątyniach – były z natury swojej zacja św. Franciszka z Asyżu na obrazkach koronkowych „Biblią dla nie umiejących czytać”. z XIX wieku (wyd. Franciszkańskie Centrum dla Europy Do niniejszego IV tomu można także odnieść sło- Wschodniej i Azji Północnej, Warszawa 2012; PPT 18 wa prof. Anny Sutowicz, wyjęte z jej recenzji t. I Święty [2012], nr 2 [36], s. 290). Franciszek z Asyżu i kolekcjoner jego przedstawień: „Do Wszystkie cztery tomy stanowią swoistą biografię moich rąk trafiła niezwykła książka. Niezwykła z wielu św. Franciszka i zarazem poważny przyczynek do historii powodów. Najpierw dla swej niepowtarzalnej naukowej jego kultu w Polsce na tle europejskim. Łącznie liczą one koncepcji, która jednocześnie odbiera jej prawo klasyfi- 1064 strony druku, formatu A4, z 1261 doskonałymi ko- kowania w znanych gatunkach narracji historycznej i pu- lorowymi ilustracjami, wkomponowanymi w tekst druko- blicystycznej. Jest to pozycja niebanalna także, a może wany na kredowym papierze. Każdy z nich przez recen- przede wszystkim, z powodu bogatego ładunku wiedzy zentów nazywany jest monografią, ale w rzeczywistości szczegółowej odnoszącej się do wszelkich znanych wi- jest to monografia czterotomowa. Łączy je ściśle nie tylko zerunków świętego Franciszka, równie oryginalnej oso- osoba św. Franciszka, ukazywana w różnych odsłonach bowości swoich czasów. Autor pracy, prof. Franciszek jego życia i kultu pośmiertnego, ale także metoda, cel Kusiak [Uniwersytet Wrocławski], zabiera czytelnika i motywy opracowania kolekcji jego małoobrazkowych w podróż po świecie świętych obrazków, obrazów, rzeźb, wizerunków, gromadzonej przez lata. miniatur. Stanowią one jednak tylko pretekst do odwie- Treść IV tomu została rozpracowana w 7 rozdziałach, dzenia miejsc dzieciństwa autora, miejsc jego pracy jako które poprzedza Wstęp ujęty w podpunktach: [obrazki], dawnego oficera politycznego Wojska Polskiego i histo- podstawowa teza badawcza, układ pracy, ikonografia, ryka, nade wszystko zaś osobistych spotkań ze świętym źródła i literatura (s. 7–17); rozdział I. Żałobne obrazki i jego oryginalną osobowością” (cyt. za: Perspectiva. Le- religijne (Zarys historii; Funkcje obrazków żałobnych gnickie Studia Teologiczno-Historyczne 10 [2011], nr 2 i ich treści; Rodzaje modlitw i religijny przekaz; Pod- [19], s. 427–431). stawowe motywy ikonograficzne; Dane osobowe i inne treści na obrazkach żałobnych ze szczególnym uwzględ- Salezy Bogdan Brzuszek OFM (Kraków) nieniem tercjarzy i czcicieli św. Franciszka – s. 19–71) ilustrowany reprodukcjami 58 obrazków w kolorze; roz- dział II. Cuda św. Franciszka i sceny z jego życia na ob- 301. ŁOPAT Jerzy OFMConv, Leksykon postaci razkach żałobnych (Krzyż i Ewangelia; Przyroda nie- franciszkańskich z XIII i XIV wieku, Niepokalanów: ożywiona i ożywiona; Różaniec i czaszka; Cud uścisku; Wydaw. Ojców Franciszkanów 2011, 925 [2] s., bibliogr. Stygmaty; Odpust dla Porcjunkuli – s. 73–112, 53 ilustra- przy hasłach, indeks, ISBN 978-83-7766-018-8. cje); rozdział III. Ku zachodowi „słońca człowieczego Dołączono: ŁOPAT Jerzy OFMConv, Leksykon po- rodu” (Na spotkanie ze śmiercią; Testament; Znaczenie staci franciszkańskich z XIII i XIV wieku, Niepokala- pracy; Ludzkie radości i cierpienia cielesne – s. 113–143, nów: Wydaw. Ojców Franciszkanów 2012, 52 s., bibliogr. 42 ilustracje); rozdział IV. Transitus (Ostatnie dni przed przy hasłach, ISBN 978-83-7766-042-3. śmiercią cielesną; Bracia nad ciałem Serafickiego Ojca; Autor (ur. 1964), filozof zakorzeniony w myśli szko- Przeniesienie ciała św. Franciszka do Asyżu – zatrzyma- ły franciszkańskiej średniowiecza (praca magisterska: nie konduktu u św. Klary i pogrzeb w kościele św. Jerze- Współczesne interpretacje poznania Boga wg św. Bona- go; Śmierć niektórych świętych – s. 145–201, 89 ilustra- wentury, Niepokalanów 1997, praca doktorska: Rozumie- cji); rozdział V. Relikwie św. Franciszka w bazylice jego nie natury Boskiej u św. Bonawentury, nie opublikowa- imienia w Asyżu (Bazylika; Święty Franciszek w swoim na, promotor – o. prof. Edward Iwo Zieliński OFMConv, grobowcu – s. 203–231, 38 ilustracji); rozdział VI. Po- KUL), wykładowca w WSD franciszkanów Łódź-Ła- moc Maryi i świętych, a zwłaszcza Patriarchy Serafic- giewniki, UKSW, w Instytucie Teologicznym w Kaliszu. kiego i Bractwa Paska w wybawieniu dusz z czyśćca Studia i profesorska praca korespondują z pracą nad oma- (Czyściec; Msze św. i inne formy pomocy duszom czyść- wianym tu Leksykonem. cowym; Bractwo Paska św. Franciszka – s. 233–275, 66 Książka J. Łopata jest wydarzeniem: 1450 ducho- ilustracji); rozdział VII. Chwała św. Franciszka (Niebo; wych synów św. Franciszka, klarysek i tercjarzy z XIII Apoteoza św. Ojca Franciszka; Ukoronowanie Najświęt- i XIV w.! Aż trudno uwierzyć! Stoimy przed preceden- szej Maryi Panny i Święta Trójca; W otoczeniu francisz- sem w skali światowej. Książka ma orientować i pomagać kanów; Rzeczy ostateczne – s. 277–326, 54 ilustracje). w dotarciu do materiałów o poszukiwanym autorze. Wiel- Całość wieńczy Zakończenie (s. 327–330), Bibliografia ką galerię 1450 postaci franciszkańskich z XIII i XIV w. (s. 331–356), zestawiona w trzech grupach: źródła druko- otwiera anonim: A. Brat angielski, gwardian Londynu wane, źródła ikonograficzne i literatura oraz streszczenie (ok. 1250 r.), zamyka Zyta z Lukki (ok. 1218–1272). Zna- w języku włoskim (s. 357–360) pt. Con san Francesco my kilku, kilkunastu – mediewiści mogą znać może kil- d’Assisi attraverso la morte corporale al Cielo nelle im- kadziesiąt – zaprezentowanych tu osób. maginette dei tempi passati. Autor przyjął następującą strukturę prezentacji swo- Autorzy recenzji stwierdzają, że wszystkie cztery pra- ich bohaterów: 1. w miarę możności kilka informacji bio- ce prof. Kusiaka stanowią poważny przyczynek do dal- graficznych, 2. spis manuskryptów (tytuł, data powstania, szych badań nad popularyzacją dzieł wielkich mistrzów, miejsce aktualnego przechowywania, inne dane), 3. ko- rozwojem ikonografii franciszkańskiej, jak też nad dzie- lejne wydania dzieł, ewentualnie także reedycje, 4. lite- jami kultu św. Franciszka, nie mówiąc już o ich poważ- ratura o autorze, jego dziełach i poglądach. Szczególną 136 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) uwagę zwrócono na literaturę polską, jeżeli taka w ogól- nedykta XVI, t. 1: 2005–2009, Kraków: Wydaw. Księży ne istnieje. Sercanów 2013, 356 s., bibliogr., indeks, ISBN 978-83- Przy niektórych postaciach udało się pozyskać bardzo 7519-229-2 (t. 2), 978-83-7519-227-8 (całość). mało informacji. Niekiedy znamy jedynie datę śmierci lub inny szczegół z jego życia. Mimo tego nie rezygno- 304. PODLEJSKI Zygmunt, Świadkowie Boga. wano z umieszczania tych postaci w Leksykonie, by ocalić Święci i błogosławieni wyniesieni na ołtarze przez Be- dla historii to, co tylko się da. Niech nie dziwi, że jedni nedykta XVI, t. 2: 2010–2012, Kraków: Wydaw. Księży mają kilkanaście i więcej stron, inni kilka wierszy. Sercanów 2013, 295 s., bibliogr., indeks, ISBN 978-83- Leksykon może być przydatny dla badaczy franciszka- 7519-229-2 (t. 2), 978-83-7519-227-8 (całość). nizmu, kultury średniowiecza, historyków mediewistów, W dwóch tomach autor prezentuje sylwetki świętych filozofów, teologów, filologów, romanistów, badaczy kul- i błogosławionych wyniesionych na ołtarze przez Bene- tury Europy Zachodniej, ponieważ tutaj pojawiają się ów- dykta XVI. czesne wszystkie nacje Europy. Posiada niekwestiono- Tom pierwszy zawiera biografie osób wyniesionych wane znaczenie dla polskiego czytelnika, o większości na ołtarze w latach 2005–2009. Są to: Marianna Cope bowiem zamieszczonych w Leksykonie postaci brak ja- (1838–1918), s. 9–12; Ascensión Nicol Goni (1868– kichkolwiek informacji w języku polskim. 1940), s. 13–15; Władysław Findysz (1907–1964), s. 16– Autor nie odkłada pracy nad Leksykonem. Jest świa- 19; Bronisław Markiewicz (1842–1912), s. 20–24; Igna- domy białych plam w swoim olbrzymim dziele, nad któ- cy Kłopotowski (1866–1931), s. 25–28; Klemens August rym – jak pisze w Przedmowie – będzie dalej pracował. von Galen (1878–1946), s. 29–32; Zygmunt Gorazdowski Leksykon narodził się i pozostaje w trakcie dojrzewania (1845–1920), s. 33–38; Józef Bilczewski (1860–1923), do powtórnych narodzin. Zawinione i niezawinione bra- s. 39–42; Feliks z Nikozji (1715–1787), s. 43–46; Kajetan ki „będzie można usunąć w następnych wydaniach, jeśli Catanoso (1879–1963), s. 47–48; Albert Hurtado Crucha- Czytelnik zechce uprzejmie podjąć współpracę z auto- ga (1901–1952), s. 49–51; Józef Tápies Sirvant (1869– rem, przysyłając mu swoje uwagi, refleksje, informacje 1936) i sześciu współbraci: Paschalis Araguás Guárdia, oraz bezwzględnie krytykując nieścisłości”. Sylwester Arnau Pascuet, Józef Boher Foix, Franciszek Castell Brenuy, Piotr Martret Moles i Józef Jan Juanmarti Stanisław Celestyn Napiórkowski OFMConv (Lublin) s. 52–54; Maria od Aniołów Ginard Martí (1894–1936), s. 55–57; Eurozja Fabries Barban (1866–1932), s. 58–60; Karol de Foucauld (1858–1916), s. 61–66; Maria Pia Ma- 302. MARECKI Józef, ROTTER Lucyna, Jak czytać sterna (1881–1951), s. 67–69; Maria od Ukrzyżowania wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli Curcio (1877–1957), s. 70–72; Józef Anaklet González hagiograficznych, wyd. 2 uzup., Kraków: „Universitas” Flores (1888–1927) i 12 Towarzyszy: Józef Dionizy Lu- 2013, 902 [1] s., il., bibliogr., ISBN 978-83-242-2320-6. dwik Padilla Gomez, Jerzy Rajmund Vargas González, Na każdym kroku spotykamy się z rzeźbami i zabyt- Rajmund Wincenty Vargas González, Józef Lucjan Eze- kami sztuki malarskiej, wyobrażającymi postacie biblijne, chiel Huerta Gutiérrez, Salvador Huerta Gutiérrez, Michał świętych, błogosławionych oraz osoby uznane za świąto- Gómez Loza, Ludwik Magaňa Servín, Józef Sánchez del bliwe. Pełne ich są muzea, galerie sztuki, ulice, niekiedy Rio, Józef Trynidad Rangel Montaňo, Andrzej Solá Mo- prywatne domy, kaplice przydrożne, a przede wszystkim list, Leonard Pérez Lários i Dariusz Acosta Zurita s. 73– świątynie. W większości przypadków opatrzeni są niezro- 80; Eliasza od św. Klemensa Fracasso (1901–1927), s. 81– zumiałymi przedmiotami, które dla współczesnego czło- 83; Augustyn Thevarparampil „Kunjachan” (1891–1973), wieka mogą stanowić jedynie zbiór niezrozumiałych ele- s. 84–85; Alojzy Biraghi (1801–1879), s. (86–87; Ludwik mentów, czasem czysto dekoracyjnych. A przecież każda Monza (1898–1954), s. 88–91; Maria Teresa od św. Józe- z tych kompozycji, każdy z atrybutów niesie ze sobą prze- fa Tauscher (1855–1938), s. 92–94; Maria od Męki Taral- słanie, istotną treść duchową, historyczną czy pouczenie lo (1866–1912), s. 95–96; Ryta od Jezusa (1848–1913), moralne. Symbolika hagiograficzna może przemówić do s. 97–99; Eustachy van Lieshout (1890–1943), s. 100– współczesnego człowieka, jeśli ten na nowo odkryje za- 103; Mojżesz Tovini (1877–1930), s. 104–106; Sara Sal- pomniany nieco język symboli, przypomniany w tym lek- kaházi (1899–1944), s. 107–109; Maria Teresa od Jezusa sykonie. Scrilli (1825–1889), s. 110–112; Teodora Guérin (1798– W opracowaniu zastosowano następujący schemat 1856), s. 113–115; Rafał Guízar Valencia (1878–1938), przedstawień poszczególnych osób: imię świętego lub s. 116–118; Filip Smaldone (1848–1923), s. 119–121; błogosławionego w kolejności alfabetycznej; krótka nota Róża Venerini (1656–1728), s. 122–124; Małgorzata biograficzna; data wspomnienia w kalendarzu liturgicz- Maria López de Maturana (1884–1934), s. 125–126; Pa- nym; opis stroju, w którym święty jest przedstawiany; weł Józef Nardini (1821–1862), s. 127–129; Marian de alfabetycznie uszeregowane atrybuty omawianej postaci la Mata Aparício (1905–1983), s. 130–131; Eufrozja od oraz wyjaśnienie znaczenia poszczególnych atrybutów. Najświętszego Serca Jezusa (1877–1952), s. 132–133; Leksykon może być wykorzystany przez badaczy sym- Alojzy Boccardo (1861–1936), s. 135–137; Maria Mag- boliki chrześcijańskiej, artystów, hagiografów, znawców dalena od Męki Pańskiej (1845–1921), s. 138–139; Fran- duchowości chrześcijańskiej, a także przez wszystkich, ciszek Spato (1924–1964), s. 140–141; Maria Róża od Je- którzy, pragnąc zidentyfikować bezimiennych świętych zusa Pellesi (1917–1972), s. 142–144; Maria del Carmen spoglądających z obrazów, pociągnięci ich przykładem, od Dzieciątka Jezus (1834–1899), s. 145–147; Antoni od chcą osiągnąć świętość. św. Anny Galvăo (1739–1822), s. 148–150; Karol Liviero (1866–1932), s. 151–153; Karol od św. Andrzeja (1821– 303. PODLEJSKI Zygmunt, Świadkowie Boga. 1893), s. 154–156; Jerzy Preca (1880–1962), s. 157–159; Święci i błogosławieni wyniesieni na ołtarze przez Be- Maria Eugenia od Jezusa Milleret (1817–1898), s. 160– HISTORIA kościoła. hagiografia.biografie, pamiętniki i wspomnienia 137

162; Szymon z Lipnicy (ok. 1435–1482), s. 163–167; 1489), s. 74–78; Kandyda Maria od Jezusa (1845–1912), Bazyli Antoni Maria Moreau (1799–1873), s. 168–170; s. 79–81; Maria od Krzyża (1842–1909), s. 82–84; Kami- Maria Celina od Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny la Baptysta Varano (1458–1524), s. 85–87; Julia Salzano (1878–1897), s. 171–172; Stanisław Papczyński (1631– (1846–1929), s. 88–89; Andrzej Bessette (1845–1937), 1701), s. 173–175; Maria Luiza Merkert (1817–1872), s. 90–93; Alfonsa Clerici (1860–1930), s. 94–96; Szilard s. 176–178; Albertyna Berkenbrock (1919–1931), s. 179– Ignac Bogdanffy (1911–1953), s. 97–99; Maria Barba- 180; Manuel Gónez Gonzáles (1877–1924), s. 181–182; ra Maix (1818–1873), s. 100–102; Jan Paweł II (1920– Adílio Daronch (1908–1924), s. 183; Franciszek Jäger- 2005), s. 103–115; Justyn Maria Russolillo (1891–1955), stätter (1907–1943), s. 184–189; Celina Chludzińska- s. 116–118; Jerzy Häfner (1990–1942), s. 119–121; Ma- -Borzęcka (1833–1913), s. 190–192; 498 Hiszpańskich ria Klara od Dzieciątka Jezus (1843–1899), s. 122–123; Męczenników, s. 193–209; Zefiryn Naumuncurá (1886– Siostra Dulce (1914–1992), s. 124–126; Maria Serafina 1905), s. 210–211; Antoni Rosmini-Serbati (1797–1855), od Najświętszego Serca (1849–1911), s. 127–129; Jan s. 212–215; Lindalwa Justo de Oliveira (1553–1993), de Palafox y Mendoza (1600–1659), s. 130–131; Aloj- s. 216–219; Józefina Nicoli (1863–1924), s. 221–223; Ce- zy Andricki (1914–1943), s. 132–134; Małgorzata Ru- lestyna od Matki Bożej (1848–1925), s. 224–226; Kande- tan (1736–1794), s. 135–137; Jan Prassek (1911–1943), laria od św. Józefa (1863–1940), s. 227–229; Maria Mag- s. 138–140; Edward Müller (1911–1943), s. 141–142; dalena od Wcielenia (1770–1824), s. 230–233; Maria Hermann Lange (Arminius Lange) (1912–1943), s. 143– Róża Flesch (1826–1908), s. 234–236; Marta Maria Wiec- 145; Serafino Morazzone (1747–1822), s. 146–148; Kle- ka (1874–1904), s. 237–242; Maria Józefina od Jezusa mens Vismara (1897–1988), s. 149–150; Enrichetta Al- Ukrzyżowanego (1894–1948), s. 243–244; Jakub z Gha- fieri (1891–1951), s. 151–153; Jan Schefler (1887–1952), ziru (1875–1954), s. 245–248; Józefa Hendrina Stenmn- s. 154–157; Helena Aiello (1895–1961), s. 158–161; ns (1852–1903), s. 249–253; Wincencja Maria Poloni Franciszek Paleari (1863–1939), s. 162–164; Drińskie (1802–1855), s. 254–256; Michał Sopoćko (1888–1975), Męczennice: Maria Julia Ivanišević (1893–1941), Ma- s. 257–260; Franciszek Pianzola (1881–1943), s. 261– ria Berchmana Leidenix (1865–1941), Maria Krescencja 262; Franciszek Jan Bonifacio (1912–1946), s. 263–266; Bojanc (1885–1941), Maria Antonia Fabjan (1907–1941) Kajetan Kosma Damian Errico (1791–1860), s. 267–269; i Maria Bernadeta Banja (1912–1941), s. 165–169; An- Narcyza od Jezusa (1832–1869), s. 270–271; Alfonsa tonina Maria Verna (1773–1838), s. 170–171; Anna Ma- Muttathupa Dathu od Niepokalanego Poczęcia (1910– ria Janer Anglarill (1800–1885), s. 172–174; Gwidon Ma- 1946), s. 272–273; Maria Bernarda od Najświętszego ria Conforti (1865–1931), s. 175–177; Alojzy Guanella Serca Maryi (1848–1924), s. 274–276; Ludwik Martin (1842–1915), s. 178–181; Bonifacja Rodríguez Castro (1823–1894) i Maria Zelia Martin (1831–1877), rodzice (1837–1905), s. 182–184; Karol Lampert (1894–1944), św. Teresy z Lisieux, s. 277–281; Piotr Kibe Kasui (1587– s. 185–189; Franciszek Esteban Lacal (1888–1936) i To- 1639) i 187 Towarzyszy, s. 282–289; Józef Eulalio Valdés warzysze: Juan Antonio Pérez Mayo, Manuel Gutiérrez (1820–1889), s. 290–291; Archanioł Tadini (1846–1912), Martin, Cecilio Vega Domínguez, Juan Pedro Cotillo s. 292–295; Bernard Tolomei (1272–1348), s. 296–297; Fernández, Pascual Aláez Medina, Francisco Polvorinos Noniusz Álvares Pereira (1360–1431), s. 298–300; Ger- Gómez, Justo González Lorente, Candido Castan San truda Comensoli (1847–1903), s. 301–303; Katarzyna José, José Vega Riano, Serviliano Riaňo Herrero, Franci- Volpicelli (1839–1894), s. 304–306; Rafał Ludwik Ra- szek Esteban Lacal, Vincenta Blanco Guadilla, Gregorio firinga (1856–1919), s. 307–308; Emilia de Villeneuve Escobar Garcia, Juan José Caballero Rodríguez, Publio (1811–1854), s. 309–311; Eustachy Kugler (1867–1946), Rodríguez Moslares, Justo Gil Pardo, Ángel Francisco s. 312–314; Damian z Molokai (1840–1889), s. 315–319; Bocos Hernández, Maecelino Sánchez Fernández, José Zygmunt Szczęsny Feliński (1822–1859), s. 320–324; Guerra Andrés, Daniel Gómez Lucas, Justo Fernández Rafał Arnáiz Barón (1911–1938), s. 325–326; Franci- González, Clemente Rodríguez Tejerina i Eleuterio Prado szek Coll (1812–1875), s. 327–330; Maria od Krzyża Villarroel s. 190–193; Cándido Castán San José (1894– Jugan (1792–1879), s. 331–334; Cyriak Maria Sancha y 1936), s. 194–197; Hildegarda Burjan (1883–1933), Hervás (1833–1909), s. 335–336; Karol Gnocchi (1902– s. 198–202; Maria Agnieszka od Najświętszego Sakra- 1956), s. 337–339; Zoltán Lajos Meszlényi (1892–1953), mentu (1904–1981), s. 203–206; Józef Toniolo (1845– s. 340–342; Maria-Alfonsyna Danil Ghattas (1843–1927), 1918), s. 207–210; Piotr Adrian Toulorge (1757–1793), s. 343–345). s. 211–214; Hildegarda z Bingen (1098–1179), s. 215– Tom II zawiera biografie osób wyniesionych na ołtarze 219; Matka od św. Ludwika (1763–1825), s. 220–223; Jan w latach 2010–2012. Są to: Józef Samsó y Elias (1887– Józef Lataste (1832–1869), s. 224–229; Cecylia Eusepi 1936), s. 7–9; Bernard Franciszek de Hoyos (1711–1735), (1910–1928), s. 230–233; Marian Arciero (1707–1788), s. 10–13; Anioł Paoli (1642–1720), s. 14–18; Józef Tous y s. 234–236; Ludwik Brisson (1817–1908), s. 237–240; Soler (1811–1871), s. 19–22; Teresa Manganiello (1849– Gabriel Maria Allegra (1907–1976), s. 241–244; 14 fran- 1879), s. 23–25; Maria Pierina de Micheli (1890–1945), ciszkańskich męczenników z Pragi: Fryderyk Bachstein, s. 26–29; Jerzy Popiełuszko (1947–1984), s. 30–43; Ema- Jan Martínez, Szymon, Bartłomiej Dalmasoni, Krzysztof nuel Lozano Garrido (1920–1971), s. 44–47; Alojzy Groz- Zelt, Jan Dydak, Emanuel, Jan Bodeo, Hieronim, Kasper de (1923–1943), s. 48–50; Stefan Nehmé (1889–1938), Daverio, Jakub z Augsburga, Klemens ze Szwabii, Jan s. 51–52; Leopold z Alpandeire (1864–1956), s. 53–55; i Antoni s. 245–248; Jakub Berthieu (1838–1896), s. 249– Maria od Najczystszej od Krzyża Salvat y Romero (1926– 251; Piotr Calungsod (ok. 1654–1672), s. 252–253; Jan 1998), s. 56–57; Gerhard Hirschfelder (1907–1942), Chrzciciel Piamarta (1841–1913), s. 254–256; Maria Car- s. 58–61; Jan Henryk Newman (1801–1890), s. 62–66; men Sallés y Barangueras (1848–1911), s. 257–260; Ma- Klara Badano (1971–1990), s. 67–70; Anna Maria Adorni rianna Cope (1838–1918), s. 261; Katarzyna Tekakwitha (1805–1893), s. 71–73; Stanisław Kazimierczyk (1433– (1656–1680), s. 262–264; Anna Schäffer (1882–1925), 138 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) s. 265–268; Maria Luisa Prosperi (1799–1847), s. 269– Wówczas parafię przejęli księża diecezjalni, kontynuując 271; Maria Krescencja Perez (1897–1932), s. 272–274; nadal gorliwą działalność duszpasterską. W nocy z 25 Maria Troncatti (1883–1969), s. 275–278 i Łazarz Pillai na 26 maja 1933 r. kapłana wywieziono, a świątynię za- (1712–1752), s. 279–282. mknięto. Bolszewicy zamienili kościół na stajnię dla koł- chozowych koni. Po drugiej wojnie światowej były w nim 305. SZUMIŁ Halina Irena, Pani Podola, Wołynia magazyny. 27 maja 1989 r. wierni siłą odebrali zniszczo- i Lublina, Lublin: Multipress G. Wodecki, D. Wodecka ną świątynię. Od tego czasu podjęli pracę nad odbudo- 2014., 87 s., il. (w tym kolor.), bibliogr. wą kościoła podominikańskiego. W okresie od 1 wrze- Brak numeru ISBN. śnia 1992 do 1 lipca 2001 r. przy parafii pracowały dwie Z okazji przekazania obrazu Matki Bożej Latyczow- siostry służki. skiej przez Zgromadzenie Sióstr Służek NMP Niepoka- Rozdział III omawia burzliwe dzieje kultu cudowne- lanej dla archidiecezji lubelskiej i przeniesienia go z ka- go obrazu Matki Bożej Latyczowskiej od jego początków. plicy sióstr przy ul. I Armii WP 9 do parafii Matki Bożej Rozdziału IV, pt. Najświętsza Maryja Panna w Latyczow- Różańcowej przy ul. Bursztynowej 20 w Lublinie oraz skim Obrazie, opisuje cudowny Wizerunek Bogurodzicy poprzedzającej ten fakt peregrynacji obrazu od w dniach i kolejne konserwacje obrazu. 15 września do 4 października 2014 r. po dwudziestu W aneksie książki zamieszczone są modlitwy i kilka wybranych świątyniach Lublina, ukazała się publika- pieśni do Matki Bożej Latyczowskiej. Na końcu podana cja autorstwa Haliny Ireny Szumił, poświęcona łaskami jest wybrana bibliografia. „Ufamy, że Pani Podola, Woły- słynącemu Wizerunkowi Bogarodzicy, „Świętej Wygnan- nia i Lublina – czytamy w Zakończeniu publikacji – nie ki” – Pani Podola, Wołynia i Lublina. przestała i teraz, jak przed wiekami, czuwać nad swym Na okładce książki znajduje się zdjęcie obrazu Matki ludem, przyjmując w 1945 r. dla swego Cudownego Wi- Bożej Latyczowskiej i zdjęcie kościoła pw. Matki Bożej zerunku gościnę w kaplicy u Sióstr Służek w Lublinie, Różańcowej w Lublinie. Ponadto w książce zamieszczo- a teraz w świątyni parafii Matki Bożej Różańcowej (ul. nych jest z różnego okresu kilka zdjęć Matki Bożej Laty- Bursztynowa 20), bierze łaskawie pod opiekę cały swój czowskiej. wierny lud i wyprasza dla niego u Syna obfite łaski”. Publikację otwierają słowa abpa lubelskiego Stanisła- wa Budzika. W tekście, zatytułowanym Patronka Nowej Maria Leontyna Wójcik (Lublin) Ewangelizacji, czytamy: „Losy słynącego łaskami obrazu, który przywędrował na ziemie Rzeczypospolitej z Wiecz- nego Miasta, na stałe związały się z historią Polski. Mary- 306. ŚWIĘCKI Jacek, Jan XXIII, wypróbowany ja wiernie towarzyszyła ludowi Bożemu, który z miłością święty, Kraków: Wydaw. WAM 2014, 236 [1] s., biblio- i wdzięcznością oddawał się pod Jej opiekę na wszystkich gr., ISBN 978-83-277-0092-6. etapach swojej, jakże często dramatycznej historii. Śmiało Książka opisuje drogę do świętości zupełnie normal- można powiedzieć, że Ta, która czczona jest Salus Populi nego człowieka, Angelo Roncallego, który został pa- Romani, stała się także «Znakiem pociechy i niezawodnej pieżem Janem XXIII. W dwóch częściach przedstawio- nadziei» (4. prefacja o NMP) dla narodu polskiego i lu- no jego proste życie. W pierwszej opisano życie kleryka dów zamieszkujących Rzeczpospolitą”. skupiającego się na własnej doskonałości, lata służby Z kolei Słowo Księdza Kustosza – Józefa Dziducha, wojskowej, czas wewnętrznych burz i niepokojów, czas proboszcza parafii Matki Bożej Różańcowej, informuje dojrzewania i okres pontyfikatu. W drugiej części przed- o przygotowaniu kościoła do przyjęcia i intronizacji ob- stawiono zasady wiodące Jana XXIII do świętości: trzy- razu, wybraniu odpowiedniego miejsca w prezbiterium manie się wskazówek wybranych świętych, wierność du- nad tabernakulum, aby ten piękny wizerunek Matki Bo- chowości ignacjańskiej, dążenie do prostoty życia, ufność żej i Jej Syna, Jezusa Chrystusa, słynący łaskami i cudami w Boże miłosierdzie, zażyłość z Jezusem, zakorzenienie mógł być dostępny i widoczny dla wiernych przybywają- w rodzinie i domowej tradycji. Treść książki uzupełniona cych do świątyni. została bibliografią i kalendarium życia Jana XXIII. Książka składa się z czterech rozdziałów. Rozdział I poświęcony jest dziejom miasta Latyczowa, założonego 307. Św. Wincenty Pallotti apostoł wiary, red. Ma- na Podolu prawdopodobnie w XIV w. po wypędzeniu Ta- rian Kowalczyk SAC, Mirosław Mejzner SAC, War- tarów. W 1366 r. Latyczów zostaje przez króla Kazimierza szawa: Wydaw. UKSW 2013, 484 s., indeksy, seria: Bi- III Wielkiego wraz z całym Podolem włączony do Kró- blioteka Centrum Teologii Apostolstwa „Pallottianum” lestwa Polskiego. Miasto to było zniszczone kilkakrotnie w Ołtarzewie 1, ISBN 978-83-64181-24-5. przez Tatarów. Po drugim rozbiorze Polski w 1793 r. Laty- Treść: KOWALCZYK Marian, Wprowadzenie, czów wraz z całym Podolem znalazł się w granicach Rosji s. 11–16; I. Zagrożenia wiary: GOMUŁCZAK Fran- i był miastem powiatowym guberni podolskiej. ciszek, Kryzys – symptom destrukcji czy rozwoju? Ko- Rozdział II podaje rys historyczny parafii w Latyczo- ściół w czasach Pallottiego – rys historyczny, s. 19–37; wie. Około 1430 r. wybudowano w Latyczowie drewnia- PARZYSZEK Czesław, Pallotti wobec zjawiska seku- ny kościół i erygowano parafię rzymskokatolicką. Ko- laryzacji i dechrystianizacji, s. 39–60; GÓRALCZYK ściół ten w 1453 r. wraz z całym miastem został spalony Paweł, Współczesne zagrożenia wiary, s. 61–73; LA- podczas najazdu Tatarów. Pod koniec XVI w. przybyli do CHOWSKA Izabela, Kryzysy wiary w XXI wieku, s. 75– Latyczowa dominikanie z Rzymu, którym powierzono 91; GOMUŁCZAK Franciszek, Kryzys – destrukcja czy prowadzenie duszpasterstwa. Przy zamku był już kościół rozwój? Kościół przełomu XX i XXI wieku, s. 93–131; murowany z kamienia. GOŁASZEWSKA Karolina, Bóg uświadomiony i Bóg W 1832 r. na mocy ukazu carskiego został skasowany nierozpoznany: religijna tożsamość św. Wincentego Pal- klasztor ojców dominikanów, a zakonników wywieziono. lottiego wobec postawy współczesnego ateizmu, s. 133– HISTORIA kościoła. hagiografia.biografie, pamiętniki i wspomnienia 139

153; EGGEN Wilhelmus M.G., To answer a threat to dokonały się za jego wstawiennictwem, w tym cudu be- faith or to the Word?, s. 155–188; CHRUDZIMSKA Be- atyfikacyjnego i kanonizacyjnego. Ubogaceniem treści ata, Czy kwestionowanie wieczności piekła niesie za- książki jest również korespondencja nadsyłana do pa- grożenie dla wiary? Teologia nadziei ks. Wacława Hry- pieża przez dzieci, stroskanych rodaków, przedstawicie- niewicza, s. 189–225; II. Życie i wiara św. Wincentego li Kościoła i państwa polskiego, a także dziękczynnych Pallottiego: MEJZNER Mirosław, Burzliwa epoka. Tło modlitw – w tym Matki Teresy z Kalkuty – za niezwykły historyczno-religijne życia Wincentego Pallottiego, dar, jakim był dla współczesnego świata pontyfikat Jana s. 227–246; MANELSKI Artur, Bóg w wierze św. Win- Pawła II. centego Pallottiego, s. 247–258; GALBAS Adrian, Pal- lotti – świętość dla apostolstwa, s. 259–274; KOWAL- Biografie, pamiętniki i wspomnienia CZYK Marian, Tryptyk Pallottiego: Maryja, Duch Święty i poznanie Chrystusa, s. 275–284; FORYCKI 310. Biskup August Hlond i jego diecezja, red. Jerzy Roman, Św. Wincenty Pallotti a apostolat Miłosierdzia Myszor, Katowice: Księg. św. Jacka, WT UŚ 2013, 220 Bożego, s. 285–292; STAWICKI Stanisław, O „uster- s., indeks, ISBN 978-83-7030-904-6. kach” Wincentego Pallottiego, s. 293–309; PALLOTTI Treść: SKWORC Wiktor abp, Słowo Arcybiskupa Ka- Wincenty, Testament duchowy, s. 311–316; III. Dzie- towickiego na rozpoczęcie sesji naukowej – Biskup Au- ło Pallottiego w rozkrzewianiu wiary: LASAK Józef, gust Hlond i jego diecezja, s. 7–8; Wykaz skrótów, s. 9–10; Wiara w życiu Pallottiego – wiara w życiu pallotynów, MYSZOR Jerzy, Czy na Górnym Śląsku potrzebna była s. 319–321; KOWALCZYK Marian, Odnowa wiary – nowa diecezja, s. 11–21; KRZYŻANOWSKI Leszek, Pol- priorytet dla całego współczesnego Kościoła (ponadcza- sko-niemiecka rywalizacja o Górny Śląsk (1919–1921) sowość idei św. Wincentego Pallottiego), s. 323–346; i jej oddziaływanie na kształt miejscowych stosun- WYRODEK Małgorzata, Formacja do świętości dla ków wyznaniowych, s. 22–36; OLSZOWSKI Grzegorz, apostolstwa we Wspólnotach Wieczernikowych, s. 347– Ks. August Hlond – program duszpasterski dla nowej die- 358; OSIAL Wojciech, Wspólnota i jej ewangelizacyjna cezji, s. 37–47; KŁAKUS Michał, Współpracownicy ad- misja w myśli św. Wincentego Pallottiego, s. 359–372; ministratora apostolskiego ks. Augusta Hlonda, s. 48–56; KOŁODZIEJSKI Sebastian, Kazania św. Wincentego BEDNARSKI Damian, August Hlond i Józef Gawlina: Pallottiego do alumnów i kapłanów (wybór tekstów), współpracownicy i wizjonerzy, s. 57–67; SZEWCZYK s. 373–381; FORYCKI Roman, Zjednoczenie apostol- Leszek, Diecezja śląska (katowicka) na łamach „Gościa stwa katolickiego, s. 383–420; SMOLAREK Dariusz, Niedzielnego” w latach 1923–1926, s. 68–79; OLSZAR Repertuar śpiewów Stowarzyszenia Apostolstwa Kato- Henryk, Anno Santo 1925 w życiu ks. Augusta Hlonda lickiego w Polsce, s. 421–465; Aneks: Teksty pieśni pal- i Ślązaków, s. 80–90; DUDAŁA Halina, Genealogia kard. lotyńskich, s. 467–484. Augusta Hlonda – uwagi prozopograficzne, s. 91–101; DUDAŁA Halina, Materiały archiwalne do dziejów Ad- 308. TORNIELLI Andrea, Tajemnica Ojca Pio i Ka- ministracji Apostolskiej Śląska Polskiego w zbiorach Ar- rola Wojtyły, przedm. Wanda Półtawska, tł. Bernadetta chiwum Archidiecezjalnego w Katowicach, s. 102–112; Tomaszek, wyd. 2, Częstochowa: Edycja Świętego Pawła OLSZAR Henryk, Sprawozdanie z sesji naukowej „Bi- 2014, 111 [1] s., ISBN 978-83-7797-333-2. skup i jego diecezja” w rocznicę powstania Administra- Tyt. oryg.: Il Segreto do Padre Pio e Karol Wojtyla. cji Apostolskiej Śląska Polskiego, s. 113–120; KŁAKUS Ojciec Pio i Karol Wojtyła spotkali się po raz pierw- Michał, Źródła do dziejów diecezji katowickiej (1923– szy w 1948 r., kiedy Karol Wojtyła, młody ksiądz studiu- 1926), s. 121–211; Indeks osób, s. 213–216; Indeks miej- jący w Rzymie, udał się po raz pierwszy do San Giovan- scowości, s. 217–220. ni Rotondo, by poznać Ojca Pio, tajemniczego mnicha ze stygmatami. W 1962 r. Wanda Półtawska, od wielu lat 311. CZAJA Andrzej bp, Szczerze o Kościele, rozm. znajoma Wojtyły, zachorowała na nowotwór. Nadzieje na Tomasz Ponikło, Kraków: Wydaw. WAM 2014, 307 s., przeżycie były nikłe. Przyszły papież, jako biskup Krako- indeks, ISBN 978-83-277-0090-2. wa, napisał list do Ojca Pio, który po przeczytaniu listu Prezentowana książka, będąca owocem rozmów, jakie oświadczył profetycznym tonem: „Jemu nie można od- przeprowadził z biskupem opolskim A. Czają T. Ponikło, mówić”. Kobieta cudownie powróciła do zdrowia, a Woj- podzielona jest na dwie główne części: Wiara i Kościół. tyła wysłał poruszający list z podziękowaniem. Od tam- W części pierwszej bp Czaja prezentuje swoje poglądy tej chwili między zakonnikiem ze stygmatami a papieżem na najważniejsze tematy chrześcijaństwa, dotyczące m.in. Polakiem powstała serdeczna więź. doświadczenia wiary, Boga chrześcijan, poziomów wiary, szatana. W części drugiej zabiera głos w ważnych spra- 309. WILKOŃSKA Joanna, Święty Jan Paweł II. Hi- wach polskiego Kościoła, odpowiadając m.in. na pytania storia życia, wyd. uzup., Kraków: Wydaw. WAM 2014, o powołania i formację, schorzenia wiary, zło w Kościele, 437 s., [80] s. tabl., il. (gł. kolor.), ISBN 978-83-277- autorytet biskupa czy odejścia z kapłaństwa. Część druga 0065-0. zawiera także opinię biskupa na temat kondycji polskiej Książka, opisująca historię życia Ojca Świętego Jana teologii, a także pozwala poznać stanowisko opolskie- Pawła II, który dla milionów ludzi różnych ras, narodo- go hierarchy w kwestii ewangelizowania proboszczów wości i wyznań był prawdziwym świadkiem Chrystusa, i związków Kościoła z polityką. przeplatana jest jego osobistymi wspomnieniami, zawiera liczne anegdoty, wypowiedzi przyjaciół i współpracow- 312. FLORKOWSKA Marzena, Być prochem ników. Ta szczególna biografia uzupełniona jest o cenne w ręku Boga. Ojciec Piotr Rostworowski (1910–1999), dokumenty – listy Karola Wojtyły do Ojca Pio, kolejne Kraków: MMF 2013, 421 s., il., bibliogr., indeksy, ISBN wersje testamentu papieża czy świadectwa cudów, jakie 978-83-932133-8-2. 140 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Składająca się z czterech rozdziałów książka M. Flor- 315. PYRCHAŁA Paweł, Jasne promienie z szarych kowskiej (Środowisko rodzinne, s. 19–79; Benedyktyn, teczek. Świadkowie wiary w czasie totalitaryzmów XX s. 80–193; Kameduła, s. 194–258; Dziedzictwo, s. 259– wieku. Nieugięci z Zabrza: ks. Paweł Janik, ks. Antoni 316) ma na celu przybliżenie postaci o. P. Rostworow- Thomeczek, ks. Jan Dolla, ks. Franciszek Pieruszka, skiego, ukazanie jego trudnej i niezwykłej drogi życia, Katowice: Drukarnia Archidiecezjalna 2013, 479 [1] s., il. roli w rozwoju życia monastycznego w Polsce i na świe- (w tym kolor.), ISBN 978-83-7593-075-7. cie, a także jego wpływu na kolejne pokolenia świeckich. „Szare teczki – to pozostałość totalitarnych struktur fa- Dogłębne poznanie, dzięki niniejszej pracy, losów o. Ro- szystowskiego i komunistycznego państwa. W teczkach stworowskiego może być, jak czytamy we Wstępie (s. 7), gromadzono różne dokumenty, opinie, donosy i obserwa- „także cennym źródłem wiedzy o historii Polski XX wie- cje dotyczące kontrolowania codziennego życia obywa- ku. (…) Pozwala na zetknięcie się z dziejami ziemiaństwa teli celem poddania ich surowym normom postępowania polskiego, prześledzenie życia politycznego I wojny świa- narzuconym przez wszechwładne państwo” – wyjaśnia towej, okresu międzywojennego, problematyki okupacji we Wstępie (s. 9) autor niniejszego studium, którego ce- hitlerowskiej, walki państwa z Kościołem w czasach PRL, lem było odczytanie na podstawie zachowanych w sza- poznanie mechanizmów systemu sądownictwa lat 60. XX rych teczkach dokumentów historii czterech kapłanów, wieku w Polsce oraz przemian lat 80.”. Na końcu pracy żyjących na Górnym Śląsku w czasie dwóch totalitary- zamieszczone zostały aneksy zawierające wybrane reflek- zmów XX w.: ks. P. Janika (1888–1944), ks. A. Thomecz- sje i wspomnienia o. Rostworowskiego, kalendarium jego ka (1887–1962), ks. J. Dolli (1900–1976) i ks. F. Pierusz- życia, drzewo genealogiczne, a także dokumentacja foto- ki (1904–1986). Nie pretendujące do miana wyczerpującej graficzna zebrana dzięki życzliwości jego rodziny, Archi- biografii opracowanie, pozwala poznać wiele faktów z ży- wum Benedyktynów w Tyńcu, Archiwum Kamedułów we cia „nieugiętych” śląskich kapłanów, wyjaśnia ich bo- Frascati oraz prywatnych osób. gatą działalność duszpasterską, realizowaną w trudnych i skomplikowanych czasach, a także dostarcza wielu in- Kardynała Augusta Hlonda działalność edukacyj- formacji na temat ówczesnych społeczno-politycznych no-społeczna i organizacyjno-pasterska = poz. 425. uwarunkowań i mechanizmów ideologicznych, jak rów- nież partyjnych działań stosowanych w XX w. przez każ- 313. Ks. August Hlond na Górnym Śląsku 1922– dorazową rządzącą partię, a tym samym zapoznaje czytel- 1926. Listy pasterskie – odezwy – przemówienia, nika z całokształtem warunków, w jakich przypadło żyć red. Jerzy Myszor, Katowice: „Emmanuel” 2013, 123 ludności Zabrza i okolic w okresie wspomnianych totalita- [1] s., bibliogr., indeks, Uniwersytet Śląski w Katowi- ryzmów. Książka jest bogato udokumentowana zdjęciami cach: Wydział Teologiczny, seria: Źródła do Dziejów osób, miejsc, wydarzeń i dokumentów, które autor odszu- Kościoła Katolickiego na Górnym Śląsku 4, ISBN 978- kał w różnych archiwach polskich i niemieckich. 83-63757-34-2. Prezentowana książka składa się z dwóch części. 316. RYSZKA Czesław, Prymas ze Śląska. Słu- Pierwsza, będąca wprowadzeniem, przedstawia m.in. ga Boży Kardynał August Hlond (1881–1948), wstęp ks. A. Hlonda jako administratora apostolskiego na Gór- abp Wiktor Skworc, Katowice: Księg. św. Jacka 2013, nym Śląsku, zaznajamia czytelnika z jego programem 308 s., il., bibliogr., ISBN 978-83-7030-901-5. duszpasterskim oraz rysuje genezę Zjazdów Katolickich Cz. Ryszka, autor ponad 60 książek, w swej naj- i ich cele. Część drugą stanowi zbiór wszystkich rozpro- nowszej publikacji, poprzez logicznie zaprojektowane szonych listów pasterskich, odezw, przemówień i słów rozdziały: I. Szybkie dojrzewanie (s. 9–54); II. Na uko- w dyskusji ks. A. Hlonda z okresu od listopada 1922 r. chanym Śląsku (s. 55–106); III. Prymas II Rzeczypospo- do czerwca 1926 r. W książce zamieszczono ponadto litej (s. 107–195); IV. Ostatnie lata dla Polski i Kościoła najważniejsze publikacje związane z pobytem ks. Hlon- (s. 197–276), buduje monument postaci kard. A. Hlonda, da na Górnym Śląsku jako administratora apostolskiego jak i kościelnych instytucji przez niego współtworzonych, i pierwszego biskupa katowickiego, a także kalendarium skupiając się przede wszystkim na jego fenomenie dusz- jego działalności z lat 1922–1926. pasterskim, a także na niezwykłej jego osobowości i cno- tach, nie pomijając przy tym podejmowanych przez niego 314. KRZYSZTOFIŃSKI Mariusz, W służbie Chry- organizacyjno-administracyjnych zadań, jak też i jego he- stusa Króla. Ks. Józef Sondej, Rzeszów: Instytut Pamię- roicznej walki. Poza wstępem abp. W. Skworca i zasadni- ci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Na- czym korpusem pracy, jaki stanowią cztery jej rozdziały, rodowi Polskiemu 2013, 288 s., [38] s. tabl., il. (w tym na uwagę zasługuje zamieszczone na końcu książki, ka- kolor.), bibliogr., ISBN 978-83-7629-589-3. lendarium życia kard. Hlonda (s. 285–299) oraz wybór Książka opowiada o życiu i posłudze ks. infułata Jó- opracowań, przybliżających jego osobę, nauczanie i do- zefa Sondeja, wieloletniego proboszcza parafii pw. Chry- konania (s. 300–304). stusa Króla w Rzeszowie, a także organizatora nielegalne- go budownictwa świątyń w tym mieście w okresie PRL, TEOLOGIA FUNDAMENTALNA który, jak czytamy w Słowie wstępnym abp. I. Tokarczu- ka (s. 9), „należał do najbardziej zasłużonych kapłanów 317. BARTNICKI Sławomir, Wiarygodność Ob- z czasów jego pracy biskupiej”. Cennym uzupełnieniem jawienia chrześcijańskiego według kardynała Avery książki są zdjęcia ilustrujące ważniejsze fakty z życia Dullesa, Lublin: Wydaw. KUL 2013, 308 s., bibliogr., i działalności ks. Sondeja oraz wybór dokumentów z ar- streszcz. ang., Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw- chiwów kościelnych i akt przechowywanych przez Insty- ła II: Wydział Teologii, ISBN 978-83-7702-672-4. tut Pamięci Narodowej, stanowiących podstawę źródłową Książka przedstawia argumentację kard. Avery Dul- niniejszej pracy. lesa za wiarygodnością Objawienia chrześcijańskiego. teologia fundamentalna 141

Autor wychodzi od przestawienia trzech rodzajów Obja- wej Komisji Teologicznej Teologia dzisiaj: perspekty- wienia właściwych dla koncepcji objawienia amerykań- wy, zasady i kryteria, s. 89–96; DOLA Tadeusz, Teologia skiego teologa. Następnie w zasadniczych dla rozprawy w służbie Communio Ecclesiae, s. 97–106; WĄSEK Da- częściach przedstawia kolejno: zastosowane przez Dulle- mian, Teologia a inne dyscypliny naukowe, s. 107–116; sa uzasadnianie oparte na zrównoważonej relacji między DADACZYŃSKI Jerzy, Problem racjonalności episte- wiarą a rozumem, reinterpretację tradycyjnych argumen- mologicznej i naukowości teologii w dokumencie Mię- tów i propozycje nowych argumentów na rzecz wiarygod- dzynarodowej Komisji Teologicznej Theology Today, ności objawienia chrześcijańskiego. Całość rozprawy za- Perspectives, Principles and Criteria, s. 117–136; PRZY- mykają rozważania na temat wiary umotywowanej jako BECKI Adam, Teologia w dialogu ze światem, s. 137– odpowiedzi na Boże Objawienie. 144; POTOCKI Andrzej, Teologia dzisiaj dla katechetyki i katechezy, s. 145–163. 318. DURAJ Jan, Objawienie, doświadczenie i teologia Boga Trójjedynego a pochodzenie Kościoła, Kra- 321. Teologia fundamentalna, t. 1: Człowiek – filo- ków: „Serafin” 2013, 432 s., bibliogr., indeks, streszcz. zofia – Bóg, red. Tadeusz Dzidek, Łukasz Kamykowski, ang., wł., ISBN 978-83-63243-18-0. Andrzej Napiórkowski OSPPE, wyd. 4, poszerz., Kra- Książka jest syntetycznym omówieniem katolickiej ków: Wydaw. Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana nauki o Trójcy Świętej. Na jej strukturę składają się cztery Pawła II 2014, 115 s., Uniwersytet Papieski Jana Pawła II rozdziały. Pierwszy przedstawia obraz Boga z Objawie- w Krakowie: Wydział Teologiczny, seria: Podręczniki 1, nia Starego Testamentu. W drugim autor udziela odpo- ISBN 978-83-7438-366-0. wiedzi na pytanie, kim jest Bóg Jezusa Chrystusa, którego Na okł. odmienny tyt. serii: Podręczniki Wydziału On nazywa Ojcem. W świetle świadectw Nowego Testa- Teologicznego 1. mentu J. Duraj przedstawia rozumienie Boga jednego i je- Treść: Wprowadzenie do teologii fundamentalnej, dynego jako Ojca, Syna i Ducha Świętego. Rozdział trze- s. 6–16; Wstęp do tomu I, s. 17–18; SIKORA Piotr, Pro- ci jest prezentacją historycznego procesu kształtowania blem idei Boga, s. 19–24; DZIDEK Tadeusz, KOŚCIEL- się dogmatu o Trójcy Świętej. Natomiast rozdział czwar- NIAK Krzysztof, SIKORA Piotr, WĄSEK Damian, Ate- ty ukazuje powiązania pomiędzy pochodzeniem Kościoła izm – droga negacji Boga, s. 25–52; DZIDEK Tadeusz, a Tajemnicą Trójcy Świętej. SIKORA Piotr, Drogi afirmacji Boga, s. 53–86; DESE- LAERS Manfred, KAMYKOWSKI Łukasz, SIKORA 319. Jaki początek?, cz. 1: Wiara i rozum o początku Piotr, Bóg a zło (rozumność wiary w Boga w kontekście świata, red. Rajmund Pietkiewicz, Wrocław: Towarzystwo doświadczenia zła), s. 87–113; Zakończenie, s. 115. Studiów Interdyscyplinarnych przy Papieskim Wydziale Teologicznym 2013, 165 s., bibliogr. przy artykułach, se- 322. Wiara w poszukiwania zrozumienia. Herme- ria: Fides et Ratio 2, ISBN 978-83-7454-231-9. neutyki teologiczne 50 lat po Soborze Watykańskim II Treść: Transkrypcja z alfabetu hebrajskiego, s. 7; Tran- / Glaube, der Verstehen Sucht. Theologische Herme- skrypcja z alfabetu greckiego, s. 8; PIETKIEWICZ Raj- neutiken 50 Jahre nach dem II. Vatikanischen Kon- mund, Wstęp, s. 9–11; IREK Waldemar, Po co pytać o po- zil, red. Andrzej Anderwald, Reinhold Zwick, przedm. czątek?, s. 13–24; PIETKIEWICZ Rajmund, Czy Bóg bp Andrzej Czaja, Opole: Red. Wydaw. WT UO 2014, stworzył świat w siedem dni? Początek według Księgi Ro- 165 [4] s., streszcz. przy artykułach, Uniwersytet Opol- dzaju, s. 25–48; SIEMIENIEWSKI Andrzej bp, Ojcowie ski: Wydział Teologiczny, seria: Colloquia Theologica 19, Kościoła czytają Księgę Rodzaju, s. 49–68; MARYNIAR- ISBN 978-83-63950-28-6. CZYK Andrzej, Kreacjonizm filozoficzny a ewolucjo- Tekst częśc. niem. nizm, s. 69–118; MANIKOWSKI Maciej, Czy ewolucja Treść: CZAJA Andrzej bp, Przedmowa, s. 5–10; AN- ma koniec? Ewolucja ukierunkowana ku…, s. 119–140; DERWALD Andrzej, ZWICK Reinhold, Wprowadze- PREŚ Paweł, Od Wielkiego Wybuchu do Wielkiego Roz- nie, s. 11–18, DOLA Tadeusz, Powitanie gości, s. 19–22; darcia, czyli o ciemnych sprawach wszechświata, s. 141– KÖNEMANN Judith, Słowo pozdrowienia, s. 23–29; 162; Noty o autorach, s. 163–165. ANDERWALD Andrzej, Auf der Suche nach dem Ge- samtsinn. Über die hermeneutische Notwendigkeit der 320. O naturze teologii, red. Bogusław Kochanie- Relation zwischen Theologie und anderen Formen der wicz, Poznań: Red. Wydaw. WT UAM 2013, 168 s., Uni- Wissenschaft, s. 31–46; DEMITRÓW Andrzej, Herme- wersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu: Wydział neutyka biblijna 20 lat po dokumencie Papieskiej Komisji Teologiczny, seria: Studia Theologiae Fundamentalis 5, Biblijnej Interpretacja Biblii w Kościele (1993). Wnioski ISBN 978-83-63266-62-2. i wyzwania, s. 47–60; FEITER Reinhold, ... vera signa Treść: KOCHANIEWICZ Bogusław, Przedmowa, praesentiae vel consilii Dei discernere (Gaudium et spes, s. 7–8; SZYMIK Jerzy, Rozum na drodze do nieskończo- 11). Hermeneutische Überlegungen zur Pastoraltheolo- ności, czyli o teologii na uniwersytecie według J. Ratzin- gie, s. 61–74; GLOMBIK Konrad, Die Besonderheit der gera/Benedykta XVI, s. 9–24; TRONINA Antoni, Teolo- Hermeneutik in der Moraltheologie, s. 75–92; PIECUCH gia owocem słuchania słowa Bożego, s. 25–36; FERDEK Joachim, Heideggers Hermeneutik der Faktizität und die Bogdan, Rola wiary w refleksji teologicznej, s. 37–46; Theologie, s. 93–103; SAJAK Clauss Peter, Hermeneu- SALIJ Jacek OP, Mądrościowy wymiar teologii, s. 47– tische Kompetenz als Schlüssel religiöser Bildung? Eine 56; KRÓLIKOWSKI Janusz, Sensus fidei i sensus fide- aktuelle fachdidaktische Debatte, s. 105–120; SCHÜL- lium a zadania teologii, s. 57–70; NAPIÓRKOWSKI LER Thomas, Der CIC – die Krönung des II. Vatikanum? Stanisław Celestyn, O metodzie teologii. Nad lekturą do- Zur Hermeneutik des Bruches vs. Hermeneutik der Kon- kumentu Teologia dzisiaj, s. 71–88; KOCHANIEWICZ tinuität (Papst Benedikt XVI.) am Beispiel des kirchli- Bogusław, Tradycja według dokumentu Międzynarodo- chen Verfassungsrechtes, s. 121–138; WERBICK Jürgen, 142 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Theologisch-hermeneutische Folgerungen aus der Dog- Treść: PTASZEK Robert, Wstęp, s. 7–8; SKUZA matischen Konstitution über die göttliche Offenbarung Sylwia, Elementy magii i okultyzmu utrwalone i za- Dei Verbum, s. 139–156; WOJACZEK Krystian, Herme- chowane w języku na przykładzie przysłów i związ- neutics of pastoral work with marriages, s. 157–165. ków frazeologicznych polskich i włoskich, s. 11–20; NOWAKOWSKI Dawid, Alegoria rajskich drzew i jej 323. Wierzę w Boga. Interdyscyplinarne spojrzenie znaczenie według Lodovica Lazzarelliego, s. 21–38; na wiarę, red. Bogusław Kochaniewicz, Poznań: Red. Wy- GÓRNY Tomasz, Hermetyzm a literatura, s. 39–47; SO- daw. WT UAM 2013, 205 s., Uniwersytet im. Adama Mic- WIŃSKA Agata, Scientia Hermetica na linii czasu, czyli kiewicza w Poznaniu: Wydział Teologiczny, seria: Col- idea okresów historycznoliterackich hermetyzmu, s. 49– loquia Disputationes 23, ISBN 978-83-61884-54-7. 56; SÓJKA Tomasz, Alchemiczny obraz animae mediae Treść: KOCHANIEWICZ Bogusław, Wprowadzenie, naturae w interpretacji Carla Gustava Junga, s. 57–68; s. 7; DOGONDKE Dariusz, Od słuchania do oglądania KOTKOWSKA Karolina Maria, Dynamika dyskur- Boga. Biblijne ujęcie początku i celu wiary, s. 9–21; PO- sywnego obrazu świata w ezoterycznej prasie polskiej NIŻY Bogdan, Naturalne poznanie Boga w świetle Pisma na przestrzeni dwóch dekad, s. 69–81; JAKÓBCZYK- Świętego (Mdr 13,1-9 i Rz 1,18-23), s. 23–41; WOJT- GOLA Aleksandra, Dwie kaplice. Analiza porównaw- CZAK Adam, Maryja szczytem wiary Izraela, s. 43–70; cza wątków neoplatońskich w kaplicy Zygmuntowskiej CZĘSZ Bogdan, Ojcowie Kościoła jako nauczyciele w katedrze wawelskiej i kaplicy rodziny Chigich w ko- wiary, s. 71–85; NIZIŃSKI Rafał Sergiusz, Rozumność ściele Santa Maria del Popolo w Rzymie, s. 85–97; KA- wiary. Polemika z fideizmem Karla Bartha, s. 87–105; SPEREK Andrzej, Romantyzm a tradycja ezoteryczna. HADRYŚ Jacek, Wiara w doświadczeniu wewnętrznej Obecność ezoterycznych wątków i inspiracji w twórczo- ciemności Matki Teresy z Kalkuty, s. 107–115; SOIŃ- ści Augusta Cieszkowskiego i Zygmunta Krasińskiego, SKI Borys Jacek, Kryzysy na drodze rozwoju wiary. Per- s. 99–114; OBSULEWICZ Beata K., Epitafium ofiarom spektywa psychologiczno-pastoralna, s. 117–140; WIE- przesądów, czyli o Michale Duniaku Marii Konopnic- RADZKA Anna, Obraz rodzica a kształtowanie się wiary kiej, s. 115–127; ŁOBOŻEWICZ Ada, Od królewskich dziecka, s. 141–156; KWIATKOWSKI Dariusz, Chrzest dworów po stragany. Kręte ścieżki hermetyzmu renesan- sakramentem wprowadzającym człowieka w „podwo- sowego w kulturze staropolskiej, s. 131–143; WÓJTO- je wiary” w świetle Katechizmu Kościoła Katolickiego, WICZ Magdalena, Magiczne funkcje wybranych liczb s. 157–168; SZULC Miłosz Jan, Credo in Spiritum Sanc- w kulturze tradycyjnej, s. 145–152; SYGUDA Magdale- tum – zarys myśli pneumatologicznej Benedykta XVI/ na, Wierzenia i rytuały magiczne ludu polskiego związa- Josepha Ratzingera, s. 169–179; SŁOWIŃSKI Jan, Wy- ne z ciążą, porodem i połogiem w XIX i na początku XX chowanie potomstwa w wierze – istotny obowiązek czy wieku, s. 153–168; HRYCIUK Dariusz, Rola filmu i in- jedynie dobra wola małżonków katolickich?, s. 181–192; nych mass mediów w kształtowaniu przekonań młodzie- LIJKA Kazimierz, Symbol wiary we Mszy św. według ży lubelskiej na temat ideologii ezoterycznych. Prezen- bp. Wilhelma Duranda, s. 193–205. tacja wyników badań empirycznych, s. 169–181; Noty o autorach, s. 183–184. 324. Zrozumieć wiarę, red. Przemysław Artemiuk, Płock: Płocki Instytut Wydawniczy 2013, 269 [2] s., 326. GÓRZNA Sylwia, Dzieci Abrahama. Dialog ISBN 978-83-63012-36-6. Kościoła katolickiego z islamem i judaizmem w Polsce Treść: Wprowadzenie, s. 7–8; ARTEMIUK Przemy- w okresie pontyfikatu Jana Pawła II, Słupsk: Wydaw. sław, Dlaczego warto wierzyć?, s. 9–32; TUŁOWIECKI Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku 2013, 200 [1] Dariusz, Religijność w diecezji łomżyńskiej, Próba dia- s., Akademia Pomorska w Słupsku, ISBN 978-83-7467- gnozy socjologicznej, s. 33–87; SKIERKOWSKI Ma- 211-5. rek, Wiara i rozum, s. 89–115; CHABEREK Michał, Książka jest studium z zakresu dialogu międzyreligij- O pochodzeniu ciała człowieka – wiara w stworzenie czy nego i zawiera prezentację dialogu Kościoła katolickie- w ewolucję?, s. 117–163; ARTEMIUK Przemysław, Apo- go z islamem i judaizmem w Polsce w czasie pontyfikatu logia chrześcijaństwa wobec postmodernizmu, s. 165– Jana Pawła II (1978–2005). W rozprawie można wyróż- 213; DOBRZYCKI Mateusz, Tomaśa Halika rozumienie nić dwie części. Pierwsza dotyczy ogólnego przedstawie- wiary, s. 215–248; RAJSKA Anna, Pełna wiary, pełna ła- nia dialogu w świetle dokumentów kościelnych jako ka- ski, pełna piękna... Wizerunki Maryi Niepokalanej dłuta tegorii religijnej, społecznej i politycznej oraz rozumienia Gustawa Żemły, s. 249–257; WITESKA-CHMIELEW- dialogu w ujęciu Jana Pawła II. Natomiast druga, zasad- SKA Karolina, Wiara w medalu zastygnięta, s. 259–264; nicza – dialog międzyreligijnego w Polsce. Autorka doko- DAWIDCZYK Norbert, Wiara rodząca zaangażowanie, nuje kolejno prezentacji takich zagadnień, jak: tematyka s. 265–269. spotkań papieża z wyznawcami islamu i judaizmu podczas jego pielgrzymek do Ojczyzny, instytucjonalizacja NAUKI O RELIGIACH dialogu międzyreligijnego oraz inicjatywy podejmowane w Polsce na rzecz dialogu międzyreligijnego. Religiologia 327. MIGDA Andrzej, Mistycyzm pentekostalny 325. Ezoteryczne tropy w kulturze Zachodu, red. w Polsce, Kraków: „Nomos” 2013, 413 [1] s., bibliogr., Robert T. Ptaszek, Diana Sobieraj, Lublin: Wydaw. KUL streszcz. ang., ISBN 978-83-7688-136-2. 2013, 184 s., bibliogr. i streszcz. przy artykułach, wykr., Książka zawiera charakterystykę mistycyzmu pente- Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II: Wydział kostalengo w Polsce. A. Migda, kulturoznawca oraz re- Filozofii, seria: Religijność Alternatywna 3, ISBN 978- ligioznawca związany z Instytutem Religioznawstwa 83-7702-667-0. Uniwersytetu Jagiellońskiego, wskazuje w swojej książ- NAUKI O RELIGIACH 143 ce na obecność mistycyzmu w protestanckich środowi- Filozofii, seria: Religijność Alternatywna 4, ISBN 978- skach pentekostalnych w Polsce i znaczenie mistycznej 83-7702-862-9. duchowości w życiu wspólnot pentekostalnych. Mono- Treść: PTASZEK Robert, Wstęp, s. 7–9; GRZESIAK grafia obejmuje cztery rozdziały: Mistyka a doświadcze- Krzysztof, Koncepcje zbawienia w głównych nurtach nie religijne, Mistycyzm protestancki, Zielonoświątkowe chrześcijaństwa, s. 13–21; MODRAS Krzysztof, „Droga doświadczenia religijne w świetle cech dystynktywnych prosta” do zbawienia w islamie, s. 23–36; ZAJĄC Ewa, doświadczenia mistycznego, Aktywność wspólnoty a mi- Koncepcja zbawienia w głównych nurtach judaizmu, stycyzm pentekostalny. s. 37–51; SAJDEK Paweł, Zbawienie czy wyzwolenie? Koncepcje mukti w systemach indyjskich, s. 53–64; NO- MOCH Michał, Swoi i obcy. Tożsamość Koptów WAK Marek, Czy religia gnozy głosi ideę samozbawie- i Maronitów w arabskich tekstach kultury = poz. 469. nia?, s. 67–81; KARP Hanna, Tantryzm jako dalekow- schodnia technika samozbawienia, s. 83–95; DULSKA Oblicza tolerancji i nietolerancji religijnej. Aspek- Małgorzata Alicja, „Radżajoga nowoczesna” – synkre- ty prawno-historyczne i teologiczne = poz. 357. tyczna koncepcja autosoteriologiczna Józefa Świtkow- skiego, s. 97–107; SERAFIN Karolina A., Mitologicz- 328. Religijność w dobie popkultury, red. Tomasz ne i filozoficzne uwarunkowania idei samozbawienia, Chachulski, Jerzy Snopek, Magdalena Ślusarska, Warsza- s. 111–120; WIOŃCZYK Grzegorz, Idea samozbawienia wa: Wydaw. UKSW 2014, 329 s., il., indeks, ISBN 978- jako zaprzeczenie miłości w teologii Josepha Ratzinge- 83-64181-35-1. ra/Benedykta XVI. Perspektywa teologiczno-filozoficz- Treść: Wstęp, s. 5–9; MIKOŁEJKO Zbigniew, Reli- na, s. 121–132; MALDJIEVA Viara, Językowe konse- gia bez właściwości, s. 11–17; KUDYBA Wojciech, Ję- kwencje idei samozbawienia, s. 133–147; ZWOLIŃSKI zyk religijny w kulturze masowej, s. 18–24; KOEHLER Andrzej, Transhumanizm jako technokratyczna wersja Krzysztof, Uwiedzeni własną perswazją. Współczesna idei samozbawienia, s. 151–174; HRYCIUK Dariusz, kultura chrześcijańska a popkultura, s. 25–35; PYCKA Nowa generacja synkretyzmu w ujęciu Emergent Church, Anna M., Kościół na sprzedaż – oblicza desakralizacji, s. 175–182; KAMIŃSKI Ireneusz, Kościół Eutanazji, ko- s. 36–62; ŚLUSARSKA Magdalena, Marketing religijny, pimiści, Kościół Modyfikacji Ciała i wyznawcy świętego sacrobiznes i „dewocjonalia na topie”, s. 63–92; MÜLD- Czajnika – konsekwencje kulturowe samozbawczych po- NER-NIECKOWSKI Piotr, Ciężkie czasy chrześcijań- szukiwań człowieka, s. 183–198; KIEREŚ Henryk, Uto- stwa. O języku niektórych forów internetowych i o no- pizm i idea „samozbawienia”, s. 199–212; Noty o auto- wym gatunku tekstowym, s. 93–105; WITEK Halina, rach, s. 213–215. Konsument sacrum. Wokół kaplicy św. Barbary w Sile- sia City Center, s. 106–115; SZURIK Bartosz, Eschatolo- Psychologia religii gia chrześcijańska w popkulturze, s. 116–126; KUBIAK Anna E., Żałoba on-line. Cybernetyczne obcowanie, 330. Małżeństwo, rodzina, rozwód, red. Barbara s. 127–145; JARECKA Urszula, Świeckie „anioły”. Wy- M. Kaja, Bydgoszcz: Wydaw. Uniwersytetu Kazimie- obrażenia para-anielskie w kulturze popularnej, s. 146– rza Wielkiego 2013, 223 [1] s., bibliogr. przy artykułach, 172; SMOCZYŃSKI Rafał, O nieuchwytnym obiekcie streszcz. ang., tab., ISBN 978-83-7096-886-1. satanizmu, s. 173–181; DYBCIAK Krzysztof, Pokolenie Treść: KAJA Barbara M., Wprowadzenie, s. 8–10; Jana Pawła II – zjawisko religijne czy medialno-popkul- MIOTK-MROZOWSKA Magdalena, Propozycja rozwo- turowe?, s. 182–190; KRUSZYŃSKA Agnieszka, Trzej jowej koncepcji jakości życia. Jak optymalizować jakość królowie w maju, czyli motywy (quasi-) religijne w ske- życia młodych rodziców?, s. 11–29; KAJA Barbara M., czach kabaretowych, s. 191–210; PLUCIŃSKA Dorota, HOŁTYŃ Beata, Wartości młodzieży amerykańskiej, hin- Hagiografia we współczesnej kulturze popularnej. Jan duskiej i fińskiej a wartości młodzieży polskiej, s. 30–54; Paweł II w konwencji humorystyczno-anegdotycznej, SOKAL Urszula, Obraz małżeństwa i przyszłej rodziny s. 211–229; PAWŁOWSKA-JĄDRZYK Brygida, Sa- u młodych dorosłych, s. 55–76; HOŁTYŃ Beata, SAWIC- crum i skandal. O nawiązaniach do religii w przekazie re- KA Karolina, Relacje córki z ojcem a jej styl przywiąza- klamowym, s. 230–243; JAROSZ-MACKIEWICZ Edy- nia do partnera, s. 78–101; ZAJĄC Magdalena, Zasoby ro- ta, Biomechaniczne stworzenie świata w popkulturowej dzicielskie w sytuacji stresu związanego z wychowaniem twórczości Hansa Rudiego Gigera, s. 244–251; HALL dziecka niepełnosprawnego, s. 102–126; KAJA Barbara Dorota, Medytacja z Michaelem Jacksonem i piłkarzyki M., Bliskie związki emocjonalne dorosłych dzieci rozwie- w kaplicy. Świętość i codzienność w czasach popkultury, dzionych rodziców. Przemijający syndrom rozwodowy?, s. 252–260; GŁOWACKI Bartosz, Reggae jako przykład s. 127–146; KAJA Barbara M., WRÓBLEWSKA Anna przekazu religijnego w muzyce popularnej, s. 261–281; W., Psychospołeczne funkcjonowanie dorosłych dzie- ŁĘCICKI Grzegorz, Obraz życia mniszego w wybra- ci rozwiedzionych rodziców, s. 147–186; HOŁTYŃ Be- nych polskich filmach fabularnych i seriali telewizyjnych ata, Istota udzielania wsparcia w związkach małżeńskich, z czasów PRL-u oraz III RP, s. 282–298; WINEK Teresa, s. 187–215; KAJA Barbara M., Zakończenie – zrozumieć Książka religijna dla dzieci w kontekście zjawisk kultury świat życia człowieka, s. 216–220. popularnej, s. 299–316. 331. ROSTOWSKI Jan, ROSTOWSKA Teresa, Mał- 329. Zbawienie bez Zbawiciela? Idea samozbawie- żeństwo i miłość. Kontekst psychologiczny i neuropsy- nia i jej kulturowe konsekwencje, red. Robert T. Pta- chologiczny, Warszawa: „Difin” 2014, 354 s., bibliogr., szek, współpr. Diana Kwietniewska, Lublin: Wydaw. seria: Engram, ISBN 978-83-7930-129-4. KUL 2014, 215 s., bibliogr. i streszcz. przy artykułach, Książka prezentuje szerokie spektrum zagadnień wy- Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II: Wydział jaśniających złożoność i specyfikę relacji zachodzących 144 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) w małżeństwie i innych związkach interpersonalnych Krytyka technokratycznej koncepcji homo oeconomi- opartych na miłości. Składa się ona z dwóch zasadniczych cus w nauczaniu Jana Pawła II, s. 28–37; BIELA Bog- części: I. Dobór partnerów do małżeństwa w świetle teo- dan, Świat gospodarki a wyzwanie nowej ewangeliza- rii psychologicznych, oraz II. Bioneuropsychologiczne cji, s. 38–58; KŁOS Jan, Wolny rynek w perspektywie uwarunkowania miłości partnerów związków małżeń- biblijnej, s. 59–71; DRÓŻDŻ Bogusław, Chrześcijań- skich. W pierwszej części omówione zostały najważniej- ska postawa lidera biznesu w kontekście relatywistycz- sze teorie psychologiczne, wyjaśniające dobór partnerów nej interpretacji kulturowych znaczeń, s. 72–82; ZIOM- do małżeństwa, m.in. teoria społecznej wymiany, teoria BRA Andrzej, Ekonomia jako źródło cierpień, s. 83–92; sprawiedliwości, teorie bodźca – wartości – roli czy kom- CERNIK Tomasz, Working poor na obrzeżach życia spo- plementarności potrzeb według R. Wincha. Ponadto w in- łecznego a sprawiedliwa płaca, s. 93–106; WOLAŃSKI teresujący sposób przedstawiono podobieństwo w za- Bogusław, Zharmonizowanie pracy ze świętem budo- kresie sześciowymiarowego modelu dobranego związku waniem społeczeństwa o ludzkim obliczu, s. 107–120; małżeńskiego w ujęciu J. Rostowskiego oraz podobień- CELARY Ireneusz, Chrześcijańska wizja niedzielnego stwo małżonków w zakresie osobowości w świetle kon- świętowania wobec procesu laicyzacji w Polsce, s. 121– cepcji H.J. Eysencka i H.G. Gougha. Druga część książki 138; FABIŚ Artur, Duchowy wymiar starzenia się homo koncentruje się głównie na psychologicznych i neuropsy- oeconomicus, s. 139–146; Część II: Społeczna: LIPSKI chologicznych uwarunkowaniach miłości małżeńskiej Aleksander, Homo oeconomicus: powszechne prawo na- i partnerskiej. Wskazano na genetyczne, ewolucyjne turalne czy lokalna doktryna ideologiczna, s. 149–162; i neuronalne uwarunkowania miłości małżeńskiej, a także KAPIAS Michał, Cnota egoizmu u homo oeconomicus, czynniki związane z funkcjonowaniem psychiki ludzkiej. s. 163–178; ADAMUS-MUSZYŃSKA Anna, Homo Dużą zaletą książki jest bogactwo treści, komunikatywny oeconomicus w dobie idei społecznej odpowiedzial- język oraz rzetelne odwołanie się do najnowszej literatu- ności, s. 179–191; POLOK Grzegorz, PUT Agniesz- ry przedmiotu. ka, Realizowanie strategii społecznej odpowiedzialno- ści powołaniem lidera biznesu, s. 192–209; WALASIK BUKALSKI Sławomir, Style przywiązaniowe nup- Artur, Współczesna teoria finansów publicznych w per- turientów oraz inne czynniki psychologiczne jako pre- spektywie paradygmatu homo oeconomicus, s. 210–223; dykatory jakości narzeczeństwa. Analiza empiryczna CZECH Maria, SZEWCZYK Łukasz, Homo oecono- = poz. 232. micus na rynku usług finansowych w Polsce – wybrane zagadnienia, s. 224–235; JANECZEK Zdzisław, Ignacy Socjologia religii Potocki (1750–1809) – przykład racjonaliści ograniczo- nej w sferze działalności ekonomicznej na tle epoki i hi- 332. BANIAK Józef, Portret księdza w wyobraże- storii rodowej, s. 236–263. niach i ocenach polskiej młodzieży. Studium socjologiczne, Kraków: „Nomos” 2013, 332 [1] s., bibliogr., in- 334. MARIAŃSKI Janusz, Kościół katolicki w Pol- deks, streszcz. ang., tab., ISBN 978-83-7688-131-7. sce w przestrzeni życia publicznego. Studium socjolo- Praca empiryczna prof. Józefa Baniaka jest owocem giczne, Toruń: „Adam Marszałek” 2013, 385 s., bibliogr., jego 25-letnich badań (1983, 1991, 2008) nad obrazem streszcz. ang., ISBN 978-83-7780-774-3. kapłana w oczach polskiej młodzieży szkół średnich i stu- Ks. prof. Janusz Mariański wzywa w swej książce dentów. Przedmiotem zainteresowań prof. Baniaka jest do odpowiedzialnego namysłu nad kondycją społecz- kapłaństwo instytucjonalne jako fakt religijny, kulturo- ną i religijną Kościoła katolickiego w przestrzeni pu- wy i społeczny, widoczny w zawodzie księdza, zakotwi- blicznej społeczeństwa naszego kraju, wskazując na jej czony w religijnej i społecznej świadomości młodzieży. uwarunkowania, konteksty i wielorakie zależności. Au- Prezentowana książka składa się z Wprowadzenia, sied- tor poddaje krytycznej ocenie wiele powierzchownych, miu rozdziałów: Teoretyczne i metodologiczne założenia nieadekwatnych potocznych wyobrażeń, przesądów czy własnych badań socjologicznych; Kapłaństwo instytucjo- szablonowych konstruktów światopoglądowych uprze- nalne w ujęciu i ocenie badanej młodzieży; Kapłan jako dzeń. Ukazuje, że Kościół nie może widzieć siebie je- typ roli społecznej w ujęciu badanej młodzieży; Autory- dynie w obrazie opinii publicznej, nie może korygować tet kapłana w spostrzeżeniach i ocenie badanej młodzie- swoich wymagań według niej, ponieważ straciłby wów- ży; Model kapłana parafialnego w ujęciu i ocenie badanej czas swoją ewangeliczną tożsamość. Korpus prezento- młodzieży; Obowiązek celibatu księży rzymskokatolickich wanej pracy składa się z pięciu rozdziałów: I. Tożsamość w spostrzeżeniach i ocenie badanej młodzieży; Religij- kościelna Polaków przed 1989 rokiem; II. Tożsamość ne i społeczne korelaty postaw badanej młodzieży liceal- kościelna Polaków po 1989 roku; III. Kościół a życie nej i akademickiej wobec kapłaństwa instytucjonalnego społeczne; IV. Kościół urzeczywistniający się w parafii; i księży parafialnych, a wieńczy Zakończenie, Podsumo- V. Kościół katolicki w Polsce i jego wierni wobec wy- wanie wyników badań, Bibliografa, Aneks, Indeks osobo- zwań cywilizacyjnych. wy oraz streszczenie w języku angielskim. 335. Podstawowe pojęcia socjologii religii w eks- 333. Homo oeconomicus w pastoralno-społecznej plikacji ks. Janusza Mariańskiego, oprac. Marek Mar- przestrzeni, red. Ireneusz Celary, Grzegorz Polok, Ka- czewski, Lublin: „Polihymnia” 2013, 232 s., indeks, towice: Księg. św. Jacka 2013, 263 s., bibliogr. i streszcz. ISBN 978-83-7847-098-4. przy artykułach, wykr., ISBN 978-83-7030-911-4. Ks. prof. Janusz Mariański jest jednym z najbar- Treść: Wykaz skrótów, s. 7; Wstęp, s. 9–10; Część I: dziej znanych i doświadczonych badaczy socjologii reli- Pastoralna: SAMSEL Robert, Homo oeconomicus w ka- gii w kraju. Dlatego praca dr. hab. M. Marczewskiego jest tolickiej nauce społecznej, s. 13–27; OLSZAR Henryk, cennym przedstawieniem rozumienia kluczowych termi- TEOLOGIA DOGMATYCZNA 145 nów tejże dyscypliny wiedzy przez ks. prof. J. Mariań- towanie niedzieli w tradycji kulturowej Górnego Ślą- skiego. Książka zawiera trzynaście rozdziałów: Deseku- ska: ZIMOŃ Damian abp, Świętowanie w życiu para- laryzacja/Rewitalizacja religii; Duchowość; Globalizm/ fialnym przez uczestnictwo we mszy świętej na ziemiach Globalizacja; Indywidualizm/Indywidualizacja; Instytu- polskich w XIX w., s. 15–21; PAWŁOWICZ Weronika, cjonalizacja/ Dezinstytucjonalizacja; Nowe ruchy religij- Świętowanie w życiu rodzinnym: świadkowie wiary. ne; Odkościelnienie; Pluralizm/Pluralizacja/Radykalny Edycje żywotów świętych przełomu XIX i XX w., s. 22– pluralizm; Religia/Religijność; Rewitalizacja tradycyjnych 35; OLSZAR Henryk, „Niedziela Boża i nasza”. Walka formacji religii światowych; Sekularyzacja; Główne scena- biskupa Herberta Bednorza z władzą ludową o dzień Pań- riusze przemian religijności; Socjologia religii. Ważnym ski wolny od pracy, s. 36–43; II. Współczesne przemia- dodatkiem do książki jest Słownik i Indeks haseł. ny w świętowaniu niedzieli: DRÓŻDŻ Bogusław, Istota świętowania, czyli dlaczego mamy świętować?, s. 47–54; 336. Religia i Kościół w świadomości katolików ŚWIĄTKIEWICZ Wojciech, Profanizacja dies Domini. świeckich w Polsce i w Niemczech. Kontynuacja czy Między przyzwoleniem a zgorszeniem, s. 55–70; SKI- zmiana nastawienia?, red. Józef Baniak, Poznań: Wy- TEK Rafał, Współczesne przemiany religijno-kulturowe daw. Naukowe UAM 2013, 266 s., bibliogr. i streszcz. a desakralizacja niedzieli, s. 71–84; DRÓŻDŻ Alojzy, przy artykułach, ISBN 978-83-62243-77-8. Rodzina zanurzona w fenomenie weekendowym. Krót- Tekst częśc. niem. ka analiza teologicznomoralna, s. 85–95; MISIAK Ro- Treść: BANIAK Józef, Wprowadzenie. Religijność man, Świętowanie dnia Pańskiego w perspektywie toż- i kościelność katolików w Polsce na tle zmiany pokolenio- samości, s. 96–113; ZIĘBA Kamila, Świadczenie pracy wej i społecznej, s. 7–48; Część pierwsza. Uwarunko- w dni ustawowo wolne od pracy na tle przepisów prawa wania religijności młodzieży szkolnej: BANIAK Józef, pracy i prawa wspólnotowego, s. 114–119; WĘGRZEC- Wierzenia i praktyki religijne gimnazjalistów polskich. KI Janusz, Niedziela wartością osobową i społeczną. Ko- Studium socjologiczne na przykładzie badań w Kaliszu, ściół a demokratyczne państwo prawa, s. 120–132; III. s. 51–73; JAMNIAK Bartosz, Przeżycia i doświadczenia Chrześcijańska perspektywa świętowania niedzieli: religijne dzieci w wieku szkolnym, s. 75–88; SZAUER BASIUK Maciej, Biblijne i patrystyczne korzenie święto- Remigiusz, Wpływ stylu życia na religijność młodzieży. wania dnia Pańskiego, s. 135–142; SURMIAK Wojciech, Analiza socjologiczna, s. 89–104; Część druga. Wierze- „W niedzielę oraz święta nakazane uczestniczyć we mszy nia i praktyki religijne młodzieży u progu dorosłości: świętej i powstrzymywać się od prac niekoniecznych” – MISZCZAK Ewa, Stan wiedzy maturzystów z woje- prawno-moralny sens pierwszego przykazania kościel- wództwa lubelskiego na temat świętości. Raport z badań, nego, s. 143–159; CZOGALIK Kornelia, Supermarket s. 107–121; ZIMNICA-KUZIOŁA Emilia, Lednica jako w kościele, kościół w supermarkecie, czyli o godność jedna z form ewangelizacji młodzieży, s. 123–136; Część dnia Pańskiego, s. 160–168; HOINKIS Andrzej, Teologia trzecia. Wpływ nowych mediów na religijność katoli- świętowania niedzieli jako dnia Pańskiego, s. 169–178; ków i postrzeganie Kościoła instytucjonalnego w Pol- BIELA Bogdan, Kształtowanie świątecznego charakteru sce: KIŻEWSKA Aleksandra, Internet jako czynnik kształ- niedzieli w parafii – aspekt pastoralny, s. 179–191; SO- tujący przemiany życia religijnego młodych, s. 139–154; SNA Krzysztof, Wychowanie do świętowania niedzieli ZDUNIAK Agnieszka, Obraz Kościoła w oczach inter- w świetle listu apostolskiego Dies Domini, s. 192–206; nautów po wyborze nowego papieża, s. 155–168; Część BUDNIAK Józef, Świętowanie niedzieli, Dnia Pańskie- czwarta. Kulturowe uwarunkowania i zróżnicowania go, w rodzinach o różnej przynależności wyznaniowej, religijności i kościelności katolików w Polsce i w Niem- s. 207–218; Noty o autorach, s. 219–223; Piekarskie Sym- czech: BANIAK Józef, Od sacrum do profanum. Desa- pozja Naukowe. Wykaz publikacji, s. 224–226; Plan XXII kralizacja rytów przejścia w Polsce w świetle wyników Sympozjum, s. 227–228. badań socjologicznych, s. 171–205; GAJOS Leszek, Rola wartości religijnych w kształtowaniu tożsamości miesz- TEOLOGIA DOGMATYCZNA kańców wiejskich parafii na Podkarpaciu, s. 207–224; KUBICKI Dominik, Przezwyciężanie zwrotu od Veritas BAŃKA Aleksander R., De angelis. Chrześcijańska Prima do prawdy ewolucyjnej busolą reorientacji Kościo- nauka o aniołach w świetle doktryny Tomasza z Akwi- ła i społeczeństwa polskiego w odtworzeniu międzypoko- nu = poz. 231. leniowej więzi kulturowej, s. 225–239; KAMIŃSKI Wła- dysław, Religiosität und Einstellungen zur katholischen 338. BARTOSZEK Jan, Soborowa idea związku Kirche in Deutschland angesichts des Wandels der Zu- natury i misji prezbiteratu w świetle polskiej myśli gänge zu sozialen und materiellen Ressourcen der Gesell- teologicznej, Tarnów: „Biblos” 2013, 284 s., bibliogr., schaft. Aktueller Stand der Forschung, s. 241–266. streszcz. ang., seria: Rozprawy Naukowe 14, ISBN 978- 83-7793-177-6. 337. Świętowanie niedzieli w wymiarze społeczno- Książka jest publikacją ambitnego doktoratu, w ra- -etycznym. XXII Społeczne Sympozjum Piekarskie, mach którego autor dokonuje pogłębionej lektury doku- red. Arkadiusz Wuwer, Katowice: Księg. św. Jacka, WT mentów soborowych i publikacji polskich teologów in- UŚ 2013, 223 [5] s., streszcz. przy artykułach, ISBN 978- terpretujących wzajemne powiązania „natury” i „misji” 83-7030-905-3. prezbiteratu. Podjęte analizy zmierzają do odpowiedzi na Na s. 4. okł. odmienna nazwa sympozjum: XXII Pie- pytanie: Jaki rodzaj argumentacji teologicznej pojawia się karskie Sympozjum Naukowe, Katowice – Piekary Ślą- w tekstach źródłowych w celu wyjaśnienia tytułowego za- skie, 24-25 maja 2013 r. gadnienia. W rozdziale pierwszym (Natura i misja prezbi- Treść: SKWORC Wiktor abp, Słowo wstępne, teratu – dar uczestnictwa w kapłaństwie Chrystusa) autor s. 9–10; Wykaz skrótów, s. 11; Wstęp, s. 12–14; I. Świę- zastanawia się: „co to znaczy, że prezbiterat – w swej na- 146 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) turze i misji – jest uczestnictwem w kapłaństwie Chry- ba oceny), dokonuje podsumowania swoich badań, kon- stusa?” Rozdział drugi (Misja jako konsekwencja natury centrując się nad kwestią wspólnotowości, służebności prezbiteratu – zgodność posługi i świadectwa) jest próbą i ekumenicznej otwartości Kościoła. W sumie ta niezbyt syntezy dorobku rodzimej myśli teologicznej w tytułowej obszerna praca podejmuje problem ważny i aktualny kwestii. Rozdział trzeci (Natura i misja prezbiteratu – ob- i zapewne nie jest ostatnim głosem autorki. szar stałej formacji) podkreśla wagę stałej formacji ka- płanów. Zaś rozdział czwarty (Związek natury i misji pre- JEZIERSKI Jacek bp, Maryja początkiem nowego zbiteratu – wnioski) jest podsumowaniem wcześniejszych świata, Zarys mariologii katolickiej = poz. 235. analiz wraz z próbą ostatecznej odpowiedzi na wcześniej postawione pytanie. Całość zamyka Zakończenie, boga- KLICH Anna Emmanuela OSU, Chrystocentryzm ty zestaw Bibliografii oraz angielski przekład planu pracy hermeneutyki biblijnej Jana Pawła II w katechezach wraz z podsumowaniem w tymże języku. o psalmach i kantykach = poz. 420.

DRĄCZKOWSKI Franciszek, Sakramentologia pa- KOSTIUCZUK Jakub abp, O tajemnicy zbawienia trystyczna w zarysie = poz. 271. = poz. 356.

339. Dlaczego jeszcze jestem w Kościele?, red. 341. KOWALCZYK Marian, Antropologia teolo- Krzysztof Góźdź, Sławomir Kunka, Lublin: Wydaw. giczna w perspektywie personalizmu chrześcijańskie- KUL 2013, 124 [3] s., Katolicki Uniwersytet Lubelski go, Warszawa: Wydaw. UKSW 2014, 257 [2] s., bibliogr., Jana Pawła II: Wydział Teologii, ISBN 978-83-7702- seria: Biblioteka Centrum Teologii Apostolstwa „Pallotia- 783-7. num” w Ołtarzewie 2, ISBN 978-83-64181-33-7. W swojej treści ta niewielka w rozmiarach książka, Pretendująca do roli podręcznika monografia jest wydana przez KUL, daje odpowiedź na tytułowe pyta- zarysem antropologii teologicznej w perspektywie per- nie, gdzie przewodnikiem jest sam Joseph Ratzinger. In- sonalizmu chrześcijańskiego. Autor, koncentrując się spiracją do poszukiwań jest jedna z ostatnich oficjalnych na analizie tekstów źródłowych (Biblia, dokumenty wypowiedzi Benedykta XVI, który 28 lutego 2013 r. Magisterium Kościoła), omawia zagadnienie stworze- w przemówieniu do kolegium kardynalskiego powie- nia świata i człowieka (rozdz. I), pokazuje człowieka dział: „Kościół nie jest instytucją wymyśloną i stworzoną jako obraz i podobieństwo Stwórcy w wymiarze natu- przy stoliku, ale czymś żywym. Żyje on w ciągu dzie- ry, poza- i nadprzyrodzoności (rozdz. II), nawiązuje do jów, stając się, jak każda istota żywa, przekształcając się. nurtu hamartologicznego, ze szczególnym uwzględnie- Jednakże w swej naturze pozostaje taki sam. Jego sercem niem skutków grzechu pierworodnego (rozdz. III), od- jest Chrystus. Jestem jeszcze w Kościele, ponieważ nie słania rolę chrystocentryzmu w antropologii, akcentując jest to mój Kościół, tj. stworzony przez mnie, lecz jest to wagę odkupienia (rozdz. IV). Problem usprawiedliwie- Kościół Jezusa Chrystusa. Jestem więc nie w moim, lecz nia człowieka i wynikających z tego faktu darach oma- w Jego Kościele! Poprawnie rozumiany Kościół ma swo- wia w rozdziale piątym i szóstym. Kwestią powołania ją istotę nie w sobie samym, lecz w odniesieniu do czegoś człowieka do świętości we wspólnocie eklezjalnej zaj- poza nim, w odniesieniu do tego, który go ustanowił, do muje się w rozdziale siódmym, aby zakończyć opisem Chrystusa”. Książka Dlaczego jeszcze jestem w Koście- eschatologicznego wymiaru antropologii (rozdz. VIII). le? ukazuje całe piękno, głębię i sens eklezjologii Josepha Wstęp, Zakończenie oraz Bibliografia odnoszą się do Ratzingera–Benedykta XVI (t. 8/1 i 8/2 Opera Omnia) licznych publikacji powstałych na kanwie współczesnej i nie waha się przed trudnymi pytaniami współczesności, antropologii teologicznej. starając się na nie rzetelnie odpowiedzieć. 342. KUCZA Grzegorz, Osoba ludzka integralna 340. DZIEGIELEWSKA Anna, Przynależność do jako „locus eschatologicus”. Personalistyczna rein- Kościoła według Lumen gentium i Dominus Iesus, terpretacja eschatologii chrześcijańskiej, Katowice: przedm. Józef Zabielski, Białystok: Wydaw. św. Jerzego Księg. św. Jacka 2013, 435 s., bibliogr., streszcz. ang., se- 2013, 153 [1] s., bibliogr., indeksy, ISBN 978-83-62071- ria: Studia i Materiały Wydziału Teologicznego Uniwer- 34-0. sytetu Śląskiego w Katowicach 74, ISBN 978-83-7030- Monografia jest prawdopodobnie drukiem rozpra- 903-9. wy doktorskiej absolwentki Wydziału Teologicznego Autor rozprawy już we Wprowadzeniu podkreśla, że UKSW. Określony tytułem problem autorka analizuje pragnie mówić „(...) o wydarzeniach ostatecznych przez w czterech rozdziałach, poprzedzonych Wykazem skró- pryzmat osoby, Osoby Boga i osoby ludzkiej”. Na kan- tów, Wstępem, a zwieńczonych Zakończeniem i zesta- wie całej pracy stara się odpowiedzieć na pytanie, w jaki wem Bibliografii. Pierwszy rozdział (Pojęcie Kościoła) sposób przekazywać współczesnemu człowiekowi praw- przedstawia genezę Kościoła, jego naturę oraz stosowa- dy wiary o wydarzeniach zbawczych. Jedną z możliwych ne nazwy i obrazy dla jego opisu. W drugim rozdziale dróg jest uwzględnienie osoby ludzkiej w kontekście ca- (Katolickość Kościoła) koncentruje się na uzasadnieniu łego bogactwa jej osobowego bytu zarówno na płaszczyź- teologicznego pojęcia „katolickości” oraz jego znaczenie indywidualnej, jak i społecznej. W celu precyzyjnego nia w obszarze społeczno-religijnym. Rozdział trzeci uściślenia postawionej tezy posługuje się pojęciem inte- (Przynależność do Kościoła a problem zbawienia) od- gralnej osoby ludzkiej. Już w pierwszej części monogra- słania historycznie problem, który pojawia się w trzech fii wskazuje na historyczny kontekst nauki o integralności wymiarach: soteriologicznym, chrystologicznym i ekle- osoby ludzkiej. Kolejna, druga partia książki uzasadnia- zjologicznym. Nie pominięto też współczesnych ujęć nia przekonanie, że integralność osoby ludzkiej stanowi tego zagadnienia. W ostatnim rozdziale, czwartym (Pró- warunek konieczny dla eschatologii zorientowanej per- TEOLOGIA DOGMATYCZNA 147 sonalistycznie. Finalna, trzecia część rozprawy jest próbą wstania Kościoła katolickiego tradycji bizantyjskiej. Aby stworzenia modelu interpretacji dogmatu eschatologicz- lepiej zrozumieć problem podziału w łonie chrześcijań- nego w duchu personalistycznym. G. Kucza kończy swe stwa wschodniego, z należytą uwagą trzeba odnieść się analizy prezentacją innych możliwych sposobów ujęcia do dezintegracji wschodniej wspólnoty słowiańskiej me- eschatologii w duchu personalistycznym. Nawiązuje do tropolii kijowskiej. Na kolejnych stronach monografii od- modelu egzystencjalnego, historiozbawczego. Proponu- najdujemy opis rzeczywistych opcji rozwoju katolickiego je przedstawienie wydarzeń eschatycznych w kontekście Kościoła kijowskiego (rozdz. I), obecność w nim okre- teologii miłosierdzia Bożego i obietnicy Bożej, czy też ślonej tożsamości wyznaniowej (rozdz. II). Rzeczywiste przez pryzmat teologii nadziei. Całość opatrzona jest bo- podstawy teorii wschodniej eklezjologii katolickiej wła- gatym zestawem Bibliografii i Zakończeniem w języku ściwej dla opcji tradycyjnej, jej charakterystykę, zawar- angielskim. tość merytoryczną i znaczenie jednostkowe podejmuje J. Moskałyk w trzecim rozdziale. Perspektywę rozwoju 343. Maryja w tajemnicy Kościoła. Recepcja i per- dla tego nurtu eklezjologii zarysowuje czwarta część pra- spektywy nauki soborowej. Sympozjum Polskiego To- cy, zatytułowana Nowy wymiar kontynuacji. Całość wień- warzystwa Mariologicznego. Spotkanie kustoszów czy zakończenie i wybór literatury przedmiotu. sanktuariów polskich, Kalwaria Zebrzydowska 20–22 września 2012 r., red. Anna Gąsior, Janusz Królikowski, 345. NABRZEŻNY Antoni, Sakrament wyzwolenia. wprow. Grzegorz M. Bartosik OFMConv, Częstochowa: Zbawcze posłannictwo Kościoła w posoborowej teo- Polskie Towarzystwo Mariologiczne 2013, 168 s., [16] logii holenderskiej, Lublin: Wydaw. KUL 2013, 274 s., s. tabl., il. kolor., Polskie Towarzystwo Mariologiczne, se- bibliogr., streszcz. ang., hol., Katolicki Uniwersytet Lu- ria: Biblioteka Mariologiczna 16, ISBN 978-83-926760- belski Jana Pawła II: Wydział Teologii, Instytut Teolo- 6-5. gii Dogmatycznej, Katedra Pneumatologii i Eklezjologii, Treść: BARTOSIK Grzegorz M. OFMConv, Wpro- ISBN 978-83-7702-688-5. wadzenie, s. 5–6; BARTOSIK Grzegorz M. OFMConv, Monografia stanowi rozprawę habilitacyjną autora, Sowo powitania, s. 7–9; BARTOSIK Grzegorz M. OFM- który odsłania dokonania posoborowych teologów holen- Conv, Sprawozdanie z 23. Międzynarodowego Kongre- derskich i flamandzkich w zakresie sakramentologicznej su Mariologiczno-Maryjnego w Rzymie (4–9 września interpretacji Kościoła. Dowartościowany został nurt ekle- 2012), s. 11–16; Referaty: BARTOSIK Grzegorz M. zjologii oddolnej, skoncentrowany na sakramentalnym OFMConv, Mariologia i pneumatologia; tematy wspól- wymiarze Kościoła, w ścisłym związku z egzystencjalną ne i kwestie dyskutowane, s. 19–59; KOWALCZYK Ma- sytuacją człowieka, a zwłaszcza z historią jego cierpienia rian SAC, Macierzyńskie pośrednictwo Maryi, s. 61–74; i zachodzącymi w społeczeństwie zjawiskami radykalnej SIUDY Teofil, Maryja pierwowzorem Kościoła, s. 75–82; sekularyzacji, indywidualizmu, desekularyzacji, detrady- KUMALA Janusz MIC, Obecność Maryi jako Niewiasty cjonizacji oraz brutalizacji życia w sferze prywatnej i pu- Eucharystii w kulcie chrześcijańskim, s. 83–97; KRÓLI- blicznej. Ze względu na swój humanistyczny, pragma- KOWSKI Janusz, Kult Matki Bożej w świetle nauczania tyczny i kontekstualny charakter rozprawa może stanowić II Soboru Watykańskiego, s. 99–111; GĄSIOR Anna, Ma- pomoc w nawiązaniu dialogu również z czytelnikiem ryjna kobieta w kobiecym Kościele, s. 113–124; KLAU- spoza kręgów ściśle kościelnych. Składa się z trzech roz- ZA Karol, Recepcja posoborowej mariologii w kulturze działów: (I) Kościół jako sakrament zmartwychwstałego masowej w Polsce, s. 125–148; Appendix: Ojciec Święty Chrystusa, (II) Kościół jako sakrament historii, (III) Ko- Benedykt XVI do mariologów, s. 151–153; KRÓLIKOW- ściół jako sakrament przyszłości. Całość zamykają: Za- SKI Janusz, Wypowiedź w ramach dyskusji panelowej kończenie, Summary oraz bogata Bibliografia. podczas 23. Międzynarodowego Kongresu Mariologicz- no-Maryjnego w Rzymie (4–9 września 2012), s. 155– 346. OBIEDZIŃSKI Paweł, Władza papieża i kole- 158; Program 23. Międzynarodowego Kongresu Mario- gium biskupów w Kościele. Natura teologiczna i wza- logiczno-Maryjnego. Mariologia poczynając od Soboru jemne relacje w ujęciu ks. Piotra Semenenki CR, Watykańskiego II. Recepcja, podsumowanie i perspek- Kraków: Wydaw. Naukowe UPJP II 2014, 320 [5] s., bi- tywy, s. 159–161; Program Sekcji Polskiej Międzynaro- bliogr., ISBN 978-83-7438-387-5. dowego Kongresu Mariologiczno-Maryjnego w Rzymie Książka jest publikacją pracy doktorskiej, napisanej 2012, s. 162–163; Program Sympozjum Polskiego Towa- na Wydziale Teologicznym UPJPII w Krakowie – Sekcja rzystwa Mariologicznego. Spotkanie kustoszów sanktu- w Tarnowie (promotor: ks. prof. dr hab. J. Królikowski). ariów polskich, s. 164–166. Inspiracją i podstawą opracowania jest myśl eklezjolo- giczna Piotra Semenenki – jednego ze współzałożycie- 344. MOSKAŁYK Jarosław, Własna tożsamość li Kongregacji Zmartwychwstania Pańskiego. Pierwszy Kościoła. Wybrane elementy katolickiej eklezjologii rozdział pracy (System teologiczny P. Semenenki i jego wschodniej, Poznań: Red. Wydaw. WT UAM 2013, 160 odniesienie eklezjologiczne) ma charakter historyczno- s., bibliogr., indeks, streszcz. ang., Uniwersytet im. Ada- -teologiczny. Następny rozdział, przy pomocy metody ma Mickiewicza w Poznaniu: Wydział Teologiczny, seria: spekulatywnej, analizuje zagadnienie Władzy w Koście- Studia i Materiały 168, ISBN 978-83-63266-78-3. le. W trzecim rozdziale (Władza papieża w Kościele) Książka stanowi opracowanie trudnego problemu przy pomocy egzemplaryzmu trynitarnego została omó- dla wielu wspólnot unijnych, jakim jest napięcie między wiona natura i charakter władzy następcy św. Piotra pragnieniem historycznej wierności a wyborem priory- w Kościele. W czwartym rozdziale dokonano charak- tetów w ramach duchowo-eklezjologicznego dziedzic- terystyki Władzy biskupów w Kościele. Całość wieńczy twa bizantyjskiego. Dla rozwiązania tak postawionego podsumowanie w postaci zwartego, piątego rozdziału zadania badawczego autor przedstawia szersze tło po- (Natura teologiczna i wzajemne relacje podmiotów wła- 148 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) dzy w Kościele), który ukazuje hierarchiczno-trynitar- Treść: STRUZIK Zdzisław, s. 9–11; Część I: Ojco- ną naturę władzy oraz zachodzące relacje między pod- wie Kościoła na Soborze Watykańskim II: PRZY- miotami funkcjonującymi w Chrystusowym Kościele. SZYCHOWSKA Marta, Rozwój dogmatów w świetle W pracy nie brakuje dobrego Zakończenia oraz zestawu Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym Sobo- Bibliografii. ru Watykańskiego II, s. 15–21; WILCZYŃSKI Krystian, Ojcowie Soborowi wracają do Ojców Kościoła, s. 23–41; 347. SIENKIEWICZ Edward, Wspólnota Kościoła, KOCHAŃCZYK-BONIŃSKA Karolina, Miejsce i rola Szczecin: WT US 2013, 498 s., bibliogr., streszcz. ang., patrologii we współczesnych poszukiwaniach teologicz- ISBN 978-83-937330-0-2. nych, s. 43–51; Część II: Sobór Watykański II i odno- Obszerna monografia jest próbą spojrzenia na Kościół wa liturgiczna: POTYCZKA Marcin, Związek Eucha- jako miejsce i przestrzeń realizacji międzyludzkiej wspól- rystii z sakramentami wtajemniczenia chrześcijańskiego, noty, której podstawowym zadaniem jest doprowadzenie s. 55–69; KARWACKA Klaudia, Liturgia sakramentu człowieka do Jezusa Chrystusa i Jego misterium paschal- święceń a wzrost wiary Kościoła lokalnego, s. 71–83; nego. Autor zastrzega już we Wstępie, że nie chce propo- HOLNICKI-SZULC Jakub, Jan Paweł II wobec zmian nować nowego sposobu uprawiania eklezjologii czy też w liturgii katolickiej na tle „reformy reformy” pontyfi- budować nowego modelu, bądź wprowadzać odmiennego katu Benedykta XVI, s. 85–100; Część III: Teologia po klucza hermeneutycznego na tym polu. „Problemem nie Soborze Watykańskim II: GOŁAŚ Marek, Soborowe jest zatem jakaś eklezjologia personalistyczna, ale Ko- spojrzenie na Maryję w ujęciu Karola Wojtyły/Jana Paw- ściół jako wspólnota osób; stale do osób (zarówno Osób ła II, s. 103–110; BABIŃSKI Jarosław, Antropologia ade- Bożych, jak i ludzkich) odnoszony, ponieważ tylko w taki kwatna Jana Pawła II jako wyraz posoborowej reorienta- sposób może być wspólnotą – komunią” (s. 13). W miej- cji teologii, s. 111–120; DROŻYŃSKI Tomasz, Twórcza sce krytykowanego przez eklezjologów ostatnich dzie- podmiotowość a Kościół w świecie współczesnym. Filo- sięcioleci chrystocentryzmu w nauce o Kościele skłania zoficzne implikacjeVaticanum II w świetle Exsistenz and się ku ujęciom zorientowanym pneumatologicznie, hi- Aggiornamento Bernarda Lonergana, s. 121–134; KŁO- storiozbawczo i trynitarnie. W siedmiu rozdziałach pra- SOWSKI Marcin, „Człowiek jest pierwszą i podstawową cy (I. Societas czy communio; II. Communio personarum; drogą Kościoła” (Jan Paweł II). Interdyscyplinarność teo- III. Chrystus jako podstawa i punkt wyjścia eklezjologii; logii, psychologii i filozofii w służbie rozumienia wiary IV. Trynitarny wymiar eklezjologii communio; V. Kościół i życia wiarą, s. 135–143; Część IV: Sobór Watykań- komunią z Ojcem; VI. Duch Święty a Kościół; VII Com- ski II i życie Kościoła: GĘBALSKA-BEREKETS Anna, munio Kościoła ujęte horyzontalnie) autor uzasadnia, że Czy związki niesakramentalne są drogą do prawdziwe- idea wspólnoty, kiedy zawiera w sobie wymiar commu- go szczęścia? Refleksja teologiczna na temat współ- nio, może pomóc w adekwatnym opisie tajemnicy wiary, czesnej rodziny w oparciu o nauczanie soborowe (LG, jaką reprezentuje w sobie Kościół. KDK) oraz encyklikę Familiaris Consortio Jana Pawła II, s. 147–168; TANKE Charles Vianney, Misyjność Kościo- 348. SKŁADANOWSKI Marcin, Niewiele mniej- ła i nowa ewangelizacja w nauczaniu Jana Pawła II i So- szy od aniołów. Współne chrześcijańskie świadectwo boru Watykańskiego II, s. 169–180; STRUZIK Zdzisław, o człowieku, Lublin: Wydaw. KUL 2014, 284 s., il. kolor., Aktualność przesłań teologicznych Soboru Watykańskie- bibliogr., streszcz. ang., ISBN 978-83-7702-821-6. go II, s. 181–194. Tytuł pracy nawiązuje do tekstu Ps. 8. Autor dokonuje chrześcijańskiej interpretacji ludzkiej tożsamości w jej 350. Wiara w świetle dokumentów II Soboru Wa- odniesieniu indywidualnym i zbiorowym. W swych anali- tykańskiego, red. Marek Jagodziński, Jerzy Karbownik, zach, uwzględniając kontekst ekumeniczny, próbuje usta- wprow. bp Henryk Tomasik, Radom: Wydaw. Diecezji lić, w jaki sposób chrześcijanie dostrzegają, oceniają i re- Radomskiej 2013, 128 [1] s., seria: Theologia Radomien- agują na współczesne zjawiska natury etycznej w świecie. sia 11, ISBN 978-83-61147-97-8. Towarzyszy temu próba oceny działań podejmowanych Treść: TOMASIK Henryk bp, Wprowadzenie, s. 5–6; przez Kościoły i Wspólnoty chrześcijańskie (rozdz. 1: JAGODZIŃSKI Marek, Wiara szuka i wymaga rozumie- Wobec świata: współczesne konteksty chrześcijańskiego nia, s. 7–35; SIENKIEWICZ Edward, Wierzę w świę- świadectwa; rozdz. 2: Wobec kryzysu tożsamości i sensu: ty Kościół powszechny, s. 37–58; JAGODZIŃSKI Ma- człowiek przed Bogiem; rozdz. 3: Wobec egoizmu i samot- rek, Kościół według II Soboru Watykańskiego, s. 59–76; ności: człowiek we wspólnocie stworzeń; rozdz. 4: Wobec WOJTKUN Jarosław, Pytanie o wiarę w Roku Wiary, egzystencjalnej niepewności i rozpaczy: człowiek w na- s. 77–90; SKROK Dariusz Zbigniew, Eucharystia w ży- dziei na ostateczne spełnienie; rozdz. 5: Wobec proble- ciu Kościoła wg Konstytucji o liturgii II Soboru Watykań- mu wiarygodności: perspektywy wspólnego świadectwa skiego i refleksji J. Ratzingera, s. 91–114; SIUDY Teofil, o człowieku). Całość zamyka: Zakończenie, Wykaz skró- Maryjny wymiar Kościoła wg Konstytucji dogmatycznej tów i Bibliografia. Lumen gentium, s. 115–128.

Sobór Watykański II. Złoty jubileusz = poz. 242. 351. WIŚNIEWSKI Marcin, Święty Józef w tajemnicy Chrystusa, przedm. Wojciech Hanc, Kalisz: Cen- 349. Sobór Watykański II w służbie odnowy wiary. trum Józefologiczne 2013, 380 s., bibliogr., streszcz. wł., Nauczanie soborowe w kontekście pontyfikatu Jana seria: Józefologia 1, ISBN 978-83-931755-4-3. Pawła II, red. Zdzisław Struzik, Jarosław Babiński, War- Monografia jest publikacją pracy doktorskiej, napisa- szawa: Instytut Papieża Jana Pawła II 2013, 194 s., seria: nej na Wydziale Teologicznym UO (promotor: ks. prof. Sympozja Instytutu Papieża Jana Pawła II 9, ISBN 978- dr hab. S. Rabiej). W swym zamierzeniu pragnie wska- 83-61250-64-7. zać, jak budować józefologię w powiązaniu z całą dog- TEOLOGIA DOGMATYCZNA 149 matyką, a zwłaszcza z chrystologią i mariologią. Autor Ostatnia partia tekstu jest skupiona na pasterskiej po- stara się ukazać obecność tych fundamentalnych zasad słudze kapłana, która winna mieć charakter integrujący w pierwszym rozdziale, który stanowi wprowadzenie hi- przez posługę słowu Bożemu, Eucharystii i Bożemu mi- storyczno-metodologiczne. Kolejne trzy rozdziały sta- łosierdziu. Całość opatrzona jest Zakończeniem w języku nowią pewną syntezę uzasadnienia józefologii zbudo- polskim i ang. oraz wykazem Bibliografii. wanej na kluczu współczesnej chrystologii integralnej. W pierwszym rozdziale została ukazana relacja św. Jó- 353. WOJTCZAK Adam OMI, Serva Domini. Z ma- zefa do osoby Wcielonego Syna Bożego. W pierwszej ryjnego nauczania Benedykta XVI, Poznań: Red. Wy- kolejności przedstawione zostało małżeństwo Patriarchy daw. WT UAM 2013, 296 s., bibliogr., streszcz. ang., Uni- z Maryją, które stanowi fundament relacji z Jezusem. wersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu: Wydział Jest to temat istotny z chrystologicznego punktu widze- Teologiczny, seria: Studia i Materiały 167, ISBN 978-83- nia, gdyż zaprzeczanie bądź potwierdzanie prawdziwo- 63266-70-7. ści tego małżeństwa miało zawsze konotacje z nauką Książka jest zbiorem ośmiu artykułów, publikowa- o Chrystusie. Została podjęta refleksja nad charakterem nych wcześniej w polskich czasopismach i monografiach ojcostwa św. Józefa, gdyż spory w tym względzie zawsze teologicznych. Zaktualizowana i poprawiona wersja skła- odnosiły się do obrony Boskiej natury Zbawiciela i Jego da się na osiem zasadniczych rozdziałów. Pierwsze trzy pochodzenia jedynie do Ojca Niebieskiego. W czwartym dotyczą tajemnicy wcielenia (Zwiastowanie Maryi; Fiat – rozdziale została podjęta próba osadzenia Józefa w tajem- odpowiedź Maryi; Służebnica Boga i człowieka). Drugi nicy Kościoła. Kościół jako Mistyczne Ciało Chrystusa blok tekstów – kolejne cztery rozdziały – podejmuje ta- we wszystkich przejawach swego istnienia jest uobecnie- jemnicę posłania Maryi przez pryzmat cnót teologalnych: niem Wcielonego Chrystusa. W ten sposób Jego Mistycz- wiary, nadziei i miłości. Przedstawia Maryję jako kobietę ne Ciało aktualizuje i kontynuuje zbawcze posłannictwo wiary, wielką Wierzącą, która może być Przewodniczką Mistrza z Nazaretu. Józef został tu ukazany najpierw jako Roku Wiary. Ostatni, ósmy rozdział jest próbą odczytania pierwszy uczeń Chrystusa i wzór dla każdego wierzącego teologicznych ikon Maryi zawartych w dwóch częściach w Kościele. W części tej zostały przywołane teologiczne „trylogii chrystologicznej Benedykta XVI”: Jezus z Na- podstawy aktualności Patrona Kościoła powszechnego, zaretu. Autor w całym opracowaniu potwierdza, że sobo- jak również konkretne współczesne okoliczności i pro- rowa i posoborowa nauka Magisterium Kościoła obfituje blemy, w których Lud Boży uciekał się i nadal wypra- w wypowiedzi na temat Matki Jezusa. Inspiruje do tego sza pomoc u swego Patrona. Patronat Józefa ma również sam papież, kiedy głosi, że „(...) teksty należące do spu- wymiar prorocki i eschatologiczny. Józef podobnie jak ścizny pozostawionej przez ojców soborowych, zgodnie kierował niegdyś Świętą Rodziną, wspomaga dziś cały ze słowami bł. Jana Pawła II, «nie tracą wartości ani bla- Kościół w drodze do wieczności. Droga ta realizuje się sku». Konieczne jest, aby były należycie odczytywane, już tu na ziemi, stąd Cieśla z Nazaretu pomaga dostrzec poznawane i przyswajane jako miarodajne i normatyw- zbawczą wartość ludzkiej pracy, jest patronem w dro- ne teksty Magisterium. (…) Jeśli je odczytujemy i przyj- dze do jedności całego Kościoła, który poprzez dialog mujemy w świetle prawidłowej hermeneutyki, mogą być ekumeniczny nieustannie o nią zabiega. Patriarcha zo- i coraz bardziej stawać się wielką mocą służącą zawsze stał także ukazany jako ktoś mogący zbliżyć chrześcijan potrzebnej odnowie Kościoła”. i wyznawców judaizmu. Wreszcie Opiekun Zbawiciela jest przyzywany jako patron dobrej śmierci i może w ten 354. ZAJĄC Marta, Przestrzeń kobiety w chrześci- sposób dla wielu być pomocą w przygotowaniu i przeży- jańskiej koncepcji Boga. Głosy teologów XX-wiecznych ciu swego osobistego doświadczenia narodzin do nowe- a (kon)teksty feminizmu, Katowice: Wydaw. Uniwersy- go życia. tetu Śląskiego 2013, 261 [3] s., bibliogr., indeksy, streszcz. ang., fr., seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego 352. WŁOCH Mirosław, Kapłaństwo prezbiterów w Katowicach 3001, ISBN 978-83-226-2138-7. w ujęciu Fultona J. Sheena, Kraków: Wydaw. Naukowe Książka stanowi polemikę z feministyczną kryty- UPJP II 2014, 229 [1] s., bibliogr., streszcz. ang., ISBN ką chrześcijaństwa. W obszarze dwudziestowiecznej 978-83-7438-354-7. teologii klasycznej (R. Guardini, H.U. von Balthasar, Monografia jest próbą analizy dorobku pisarskie- J. Ratzinger) autorka podejmuje najczęściej poruszane go sługi Bożego, bpa Fultona J. Sheena pod kątem po- w tekstach feministycznych elementy chrześcijańskiej ruszanej przez niego problematyki kapłaństwa. Spośród doktryny. Znajdziemy wśród nich następujące: obraz ogromnego dorobku pisarskiego F. Sheena autor wziął Boga jako Ojca; historyczny Jezus a Chrystus, Boży Syn pod uwagę dwie książki: The Priest Is Not His Own oraz i Słowo Ojca; postać Marzi, dziewiczej Matki Boga; sek- Those Mysterious Priests, najbardziej znamienne dla tej sualne konotacje sceny zwiastowania; utworzenie kobie- problematyki. W obu publikacjach zawarte są spostrze- ty z żebra mężczyzny. Za pośrednictwem tych i innych żenia i refleksje na temat życia kapłańskiego, dopełnio- często podnoszonych w środowisku feministycznym ne własnym doświadczeniem autora. To spojrzenie na ka- kwestii, przy okazji szczegółowego omówienia tychże płaństwo przez F. Sheena dokonane jest z perspektywy w przestrzeni współczesnej teologii i biblijnej egzegezy, przemian soborowych. Pierwszy rozdział dotyczy natury książka stanowi także pole konfrontacji myślenia „po- kapłaństwa prezbiterów, którego źródłem jest kapłaństwo pularnego” z teologicznym, podkreślając schematyzm Jezusa Chrystusa. Drugi rozdział skupia się na formie ka- tzw. nowoczesności i dynamizm Tradycji. W rezultacie, płaństwa, które naśladuje Chrystusa czystego, ubogiego uwolnione z deprecjonujących założeń feministycznych i posłusznego. Trzeci rozdział omawia znaczenie modli- ideologii, poza ramami krzywego zwierciadła feminizmu twy w posłudze kapłana. Kolejny rozdział poświęcony teologiczna męskość i kobiecość wchodzą w nowe, za- jest znaczeniu pobożności maryjnej w życiu prezbitera. skakujące układy. 150 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

EKUMENIZM I TEOLOGIA spektywy prawosławia spogląda na dążenie człowieka do PORÓWNAWCZA zbawienia w Kościele, podkreślając wartość życia liturgicznego, modlitwy indywidualnej i wspólnotowej, ka- 355. Ekumenizm w posoborowym półwieczu. Suk- płaństwa oraz monastycyzmu. Autor, mając świadomość, cesy i trudności katolickiego zaangażowania na rzecz iż prawosławny chrześcijanin żyje nie tylko we wspól- jedności chrześcijan, red. Marcin Składanowski, Tade- nocie Kościoła, odnosi się również do współczesnych usz Syczewski, Lublin: Wydaw. KUL 2013, 286 s., bi- wyzwań, których on doświadcza wraz z innymi chrze- bliogr. i streszcz. przy artykułach, Katolicki Uniwersytet ścijanami. Koncentruje się szczególnie na problemach Lubelski Jana Pawła II: Wydział Teologii, seria: Teologia związanych z nauczaniem religii oraz rolą szkoły w pro- w Dialogu 14, ISBN 978-83-7702-734-9. cesie wychowania dzieci i młodzieży” (s. 4 okł.). Treść: Korespondencja z kardynałem Maurem Piacen- zą, s. 11–14; SKŁADANOWSKI Marcin, Ekumeniczne MOSKAŁYK Jarosław, Własna tożsamość Kościo- spojrzenie na posoborowe półwiecze. Wprowadzenie, ła. Wybrane elementy katolickiej eklezjologii wschod- s. 15–23; Część I: Zbieranie owoców. Sukcesy i trud- niej = poz. 344. ności zaangażowania ekumenicznego. Drohiczyn, 26 października 2013 roku: Komitet organizacyjny kon- 357. Oblicza tolerancji i nietolerancji religijnej. ferencji, s. 27; KANTYKA Przemysław, Dialog ekume- Aspekty prawno-historyczne i teologiczne, red. Piotr niczny katolicko-protestancki – założenia, zakres, rezul- Jaskóła, Ewa Kozerska, Piotr Sadowski, Andrzej Szymań- taty, s. 29–50; ULACZYK Stanisław, Zespół Bilateralny ski, Opole: Red. Wydaw. WT UO 2014, 387 s., Uniwersy- Katolicko-Prawosławny. Spojrzenie historyczne z nutą tet Opolski: Wydział Teologiczny, Instytut Ekumenizmu optymizmu na przyszłość, s. 51–63; KARDAŚ Szymon, i Badań nad Integracją, seria: Ekumenizm i Integracja 30, Stosunki polsko-rosyjskie: perspektywy zbliżenia na tle ISBN 978-83-63950-40-8. geopolitycznych realiów, s. 65–79; ROMASZKO-BA- Treść: Wprowadzenie, s. 5–6; KUBIAK Przemy- NAŚ Marta, Pluralistyczno-relatywistyczny model chry- sław, Kilka uwag na temat surowości rzymskiego pra- stologii Paula Knittera, s. 81–99; SULICH-COWLEY wa karnego w świetle komentarzy jurystów oraz pism Małgorzata, Zarys konfliktu chrześcijańsko-chrześcijań- retorów, s. 7–20; SYLWESTRZAK Andrzej, Akwina- skiego w Indiach na przełomie XVI i XVII wieku, s. 101– ty filozofia prawa natury i sprawiedliwości, s. 21–39; 113; KOPIEC Piotr, Ewangelicki Kościół w Niemczech – KACZMARCZYK Aleksandra, Żydzi w drukowanych wspólnota polityczna czy teologiczna, s. 115–128; wydaniach Consilia Oldradusa de Ponte, s. 41–55; SO- LEŚNIEWSKI Krzysztof, Ekumeniczne zaangażowanie KALSKA Edyta, Średniowieczny proces inkwizycyjny Kościoła prawosławnego a wyzwania współczesności przeciwko heretykom, s. 57–70; SONDEL Janusz, Pro- w teologicznej refleksji metropolity Johna D. Zizioulasa, fesorowie Akademii Krakowskiej w walce z herezją Jana s. 129–141; PAWŁOWSKI Sławomir SAC, Wędrówka Husa i Marcina Lutra, s. 71–92; GAJ Beata, Nietoleran- pielgrzyma Johna Bunyana (1678) – protestancka „Droga cja czy apologetyka – quaestio i dyskurs w łacińskiej lite- na Górę Karmel”, s. 143–155; SKŁADANOWSKI Mar- raturze Śląska w XVI i XVII wieku, s. 93–104; MAKIŁ- cin, Chciwi nie odziedziczą królestwa Bożego (Ef 5,5). ŁA Dariusz, Epistola de tolerantia Johna Locke’a oraz Ubóstwo a wiarygodność misji chrześcijańskiej, s. 157– jej związek z kształtowaniem się idei tolerancji religij- 169; Część II: BIAŁEK Rafał, Ekumeniczne znaczenie nej jako zasady konstytucyjnej ustroju nowożytnej An- Zjazdów Gnieźnieńskich, s. 173–184; FOTIJU Eleni, glii, s. 105–120; KOPIEC Jan bp, Między tolerancją Ekumenizm pomiędzy zagrożeniem a szansą. Trudno- a odrzuceniem – nuncjusze papiescy z początku XVIII ści greckiego prawosławia w ekumenicznym otwarciu, wieku wobec głównych problemów Polski, s. 121–125; s. 185–200; GIERS Dariusz, Eklezjologia ekumeniczna SADOWSKI Piotr, Albert Joseph von Hoditz (1706– Yvesa Congara, s. 201–213; GRZESZEK Paweł, Dekanat 1778) miłośnik starożytności i propagator tolerancji?, Sokołów Podlaski w latach 1867–1939. Geneza i dzieje, s. 127–138; KROT Andrei, Tolerancja i nietolerancja s. 215–236; POŁOWIANIUK Jacek, Formacja prezbi- władz Imperium Rosyjskiego wobec Kościoła unickie- terów w świetle teologii komunii. Studium teologiczno- go w XVIII–XIX stuleciu: poglądy badaczy zachodnich, -kanoniczne, s. 237–258; RYTEL-ANDRIANIK Paweł, s. 139–144; FILIPIAK Zbigniew, Projekty regulacji praw Jewish Children in the Catholic Convents in German-Oc- ludności żydowskiej w Królestwie Polskim z 1817 roku, cupied Poland, s. 259–269; SKŁADANOWSKI Marcin, s. 145–154; USOSZYN Jauhien, Granice tolerancji. Io- Drohiczyńskie wezwanie do jedności. Refleksje nad prze- sif Siemaszko między Rzymem a wymaganiami władz słaniem bł. Jana Pawła II w czasie nabożeństwa ekume- Imperium Rosyjskiego, s. 155–164; BARANOWSKA nicznego w Drohiczynie 10 czerwca 1999 roku, s. 271– Marta, Fryderyk Nietzsche o genezie i funkcjach reli- 283; Noty o autorkach i autorach, s. 285–286. gijności, s. 165–180; ANTONÓW Radosław, Anarchiści wobec religii, s. 181–191; TUNIA Anna, Wolność w za- 356. KOSTIUCZUK Jakub abp, O tajemnicy zba- kresie wyboru formy zawarcia małżeństwa w prawie II wienia, Białystok: Wydaw. Uniwersytetu w Białymstoku RP i Polski Ludowej, s. 193–204; GAJEK Jan Sergiusz 2013, 176 s., bibliogr., indeks, streszcz. ang., ISBN 978- archim., „Służyć Bogu i narodowi”. Kościół greckokato- 83-7431-394-0. licki w Białorusi – problemy z tolerancją w latach 1993– Jeden z recenzentów niniejszej książki, K. Leśniew- 2013, s. 205–210; STADNICZENKO Stanisław Leszek, ski, charakteryzuje ją w następujący sposób: „(…) w pro- Tolerancja – istotnym zagadnieniem w budowie współ- sty i zrozumiały sposób ukazuje działanie Boga w osobie czesnej demokracji, s. 211–230; SZYMAŃSKI Andrzej, ludzkiej, świecie i Kościele. Arcybiskup dr Jakub Ko- Antychrześcijańska ofensywa współczesności. Chrysto- stiuczuk swoimi rozważaniami ogarnia szerokie spektrum fobia łamaniem prawa do wolności religijnej, s. 231–254; zagadnień dotyczących współczesnego człowieka. Z per- SZTYCHMILER Ryszard, Pozytywna i negatywna wol- TEOLOGIA MORALNA, ETYKA. KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA 151 ność religijna w mediach, s. 255–264; MEZGLEWSKI siątych XX w. Dopiero dwa następne rozdziały podej- Artur, Tolerancja religijna a wolność religijna – indywi- mują problematykę implikowaną przez tytuł omawianej dualna i kolektywna, s. 265–274; SOBCZYK Paweł, To- monografii. Trzeci rozdział dokumentuje powstanie oraz lerancja versus wolność religijna. Ewolucja czy rewo- funkcjonowanie duszpasterstwa prawosławnego w Mary- lucja w doktrynie Kościoła katolickiego?, s. 275–286; narce Wojennej RP, które przyjęło formę organizacyjną MIELNIK Barbara, Tolerancja religijna a rytualny ubój Dekanatu Prawosławnego. Z kolei czwarty rozdział ana- zwierząt w Unii Europejskiej, s. 287–301; BEDNARSKI lizuje rolę Dekanatu Prawosławnego w życiu duchowym Paweł, Lautsi versus Italy. Czy krzyż jest sprawą we- i społecznym marynarzy, kadry, rezerwistów i ich rodzin. wnętrzną Republiki Włoskiej?, s. 303–316; KLEJNOW- Książkę wieńczą załączniki w postaci dokumentów i kil- SKI-RÓŻYCKI Dariusz, Tolerancja religijna w prawie kunastu fotografii. chińskim, s. 317–327; PORADA Rajmund, „Tolerancja z wiary”. Religijne korzenie tolerancji, s. 329–340; JA- TEOLOGIA MORALNA, ETYKA. SKÓŁA Piotr, Misyjne aspekty tolerancji, s. 341–348; KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA GLOMBIK Konrad, Tolerancja jako postawa moralna, s. 349–360; CZARNECKA Agnieszka, Od tolerancji do Teologia moralna, etyka wolności religijnej – o rewolucyjności ustaleń Vaticanum II, s. 361–372; ŠTEFAŇAK Ondrej, Tolerancja w środo- 360. CEBULA Adam, Uczucia moralne. Współcze- wisku młodzieży słowackiej – elementy teorii i empirii, sny emotywizm a filozofia moralna szkockiego Oświe- s. 373–383. cenia, Warszawa: „Semper” 2013, 152 s., bibliogr., ISBN 978-83-7507-245-7. 358. SZAŁAJKO Aldona, Rzymskokatolicki obraz Rozprawa poświęcona jest analizie emotywizmu, bę- Marcina Lutra. Ekumeniczne znaczenie katolicko-lu- dącego jednym z głównych stanowisk we współczesnej terańskiego dokumentu Marcin Luter – świadek Jezu- debacie w obszarze filozofii moralności. Autor zarysowu- sa Chrystusa (1983), Kraków: Wydaw. Księży Sercanów je szerszy kontekst historyczno-filozoficzny, na którego 2013, 141 s., bibliogr., ISBN 978-83-7519-217-9. tle wyłonił się nurt emotywistyczny w filozofii moralno- Zgodnie z intencją autorki, książka podejmuje próbę ści pierwszej połowy XX w. Kierunek ten stanowi konty- ukazania znaczenia katolicko-luterańskiego dokumentu nuację tradycji oświeceniowej, na co wskazuje wspólny na temat Marcina Lutra dla procesu przemiany rzymsko- schemat pojęciowy, wykorzystywany przez współcze- katolickiego i ewangelickiego obrazu Ojca Reformacji. snych przedstawicieli emotywizmu oraz przedstawicieli Publikacja obejmuje trzy rozdziały, z których pierwszy sentymentalizmu etycznego XVIII w. Rozprawa omawia poświęcony jest genezie i strukturze wspomnianego do- obecne w literaturze wątki krytyczne wobec emotywizmu kumentu dialogu, kolejny zajmuje się osobą i dziełem i ukazuje szereg nowych zagadnień pojawiających się na Marcina Lutra w perspektywie ekumenicznej, a ostat- gruncie modelu analizy koncepcji emotywistycznych. Ca- ni podejmuje kwestię znaczenia katolicko-luterańskiego łość zagadnień została omówiona w czterech rozdziałach. uzgodnienia na temat Lutra. W końcowej części książ- Pierwszy z nich ukazuje emotywizm jako paradygmat ki zamieszczono również tekst omawianego dokumentu metaetyczny i dotyczy propozycji modyfikacji standardo- w tłumaczeniu S.C. Napiórkowskiego (przedruk z autor- wego podziału stanowisk metaetycznych, genezy emoty- skiej publikacji tłumacza) oraz bibliografię, która nie ma wizmu oraz charakterystyki współczesnego emotywizmu. jednak charakteru wyczerpującego. W drugim rozdziale autor omawia intuicjonizm etyczny, głównie teorie F. Hutchesona i G.E. Moore’a. Kolejny 359. SZEŁOMOW Aleksander, Duszpasterstwo pra- rozdział został poświęcony emotywizmowi psychologicz- wosławne w Marynarce Wojennej Rzeczypospolitej nemu, głównie z perspektywy teorii D. Hume’a i Ch.L. Polskiej w latach 1995–2012, Olsztyn: Wydaw. Uni- Stevensona. W ostatnim rozdziale jest mowa o emotywi- wersytetu Warmińsko-Mazurskiego 2013, 260 [14] s., [9] zmie intersubiektywistycznym, widzianym z perspekty- s. tabl., il. (gł. kolor.), ISBN 978-83-7299-840-8. wy teorii A. Smitha i R.M. Hare’a. W kolejnych rozdzia- Zamiarem autora było ukazanie – na tle bogatej pa- łach zostały omówione poszczególne teorie, ich główne noramy historycznej – siedemnastoletniej (1995–2012) dylematy oraz zostały zaproponowane alternatywy. We działalności prawosławnego duszpasterstwa w Marynar- wstępie autor następująco opisuje swoje zamierzenie ba- ce Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej. Rok 1995 wyzna- dawcze: „Celem nadrzędnym niniejszej pracy jest ukaza- cza praktyczny początek prawosławnego duszpasterstwa nie szeregu napięć i niekonsekwencji charakteryzujących wojskowego w Marynarce Wojennej, z kolei rok 2012 zo- każdą z analizowanych koncepcji metaetycznych. Syste- stał wyznaczony jako końcowa cezura badanego okresu mowe wyrafinowanie dwudziestowiecznych odpowied- ze względu na przeprowadzenie reformy duszpasterstwa ników teorii Hutchesona, Hume’a i Smitha nie stanowi wojskowego w całych Siłach Zbrojnych RP i redukcji pod tym względem żadnej istotnej przewagi. Symetrycz- stanu osobowego kapelanów wojskowych. Prezentowa- ność owych konstrukcyjnych uchybień, wychodząca na na publikacja jest więc w jakiejś mierze próbą podsumo- jaw przy analizie każdej z wspomnianych wyżej par me- wania sposobu i uwarunkowań funkcjonowania prawo- taetycznych stanowisk, świadczyć musi o ich fundamen- sławnego duszpasterstwa w polskiej marynarce wojennej talnym charakterze: brak wewnętrznej koherencji okazuje ostatniego okresu. Pierwszy rozdział przedstawia rys hi- się w ostatecznym rozrachunku immanentną cechą emo- storyczno-prawny prawosławnego duszpasterstwa woj- tywizmu” (s. 11–12). skowego, począwszy od jego początków w okresie śre- dniowiecza aż do czasów II wojny światowej. Drugi 361. GIERTYCH Wojciech OP, Jak żyć łaską. Płod- rozdział omawia kwestię reaktywowania prawosławne- ność Boża w czynach ludzkich, wyd. 2 popr., Pelplin: go duszpasterstwa wojskowego w latach dziewięćdzie- „Bernardinum” 2014, 320 s., ISBN 978-83-7823-451-7. 152 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Książka autorstwa teologa Domu Papieskiego do- nych w bioetyce. Opiera się na założeniu, że człowiek jest tyczy jednego z podstawowych zagadnień teologii mo- podmiotem, zasadą i celem wszelkiego działania ludzkie- ralnej ogólnej. Chodzi o sposoby przejawiania się ła- go, a jego dobro – naczelnym zadaniem medycyny i nauk ski wewnątrz ludzkiego postępowania. Zdaniem autora, empirycznych, w tym biologii. Omawiając różne techniki obecność łaski uwalnia człowieka od potrójnej represji: współczesnej medycyny, Hołub analizuje argumenty ich emocjonalnej, w której uczucia skoncentrowane są na so- zwolenników i przeciwników, a ukazując rozstrzygnię- bie, intelektualnej, w której zniewolony umysł zamyka cia, odwołuje się do dobra osoby ludzkiej i jej godności. się w swojej zawężonej perspektywie i nie dąży ku peł- Publikacja składa się z dwóch części. Pierwsza z nich to ni prawdy, oraz duchowej, w której łaska zahamowana bioetyka ogólna, w której omawiane są pojęcia i źródła wewnętrznie nie prowadzi do przemiany ludzkiego eto- bioetyki, etos hipokratejski, zagadnienie człowieka jako su. W związku z tym konieczny jest dyskurs teologicz- osoby, a także problem radzenia sobie z dylematami mo- ny skoncentrowany na łasce, owocującej wewnątrz twór- ralnymi. Autor omawia systemy normatywne bioetyki czo działającego człowieka, który ukaże drogi i szerokie personalistycznej, do której zaliczył perspektywę dobra, wymiary osobowego wyzwolenia. Inspiracją dla autora koncepcję prawa naturalnego, ideę godności osoby ludz- stała się głównie druga część Sumy teologicznej św. To- kiej, cnoty oraz personalizm ontologiczny. Przedmiotem masza z Akwinu i zawarty w niej opis płodności łaski, drugiej części książki są zagadnienia bioetyki szczegóło- przejawiającej się w dojrzałym, ofiarnym człowieku, któ- wej, w której autor omawia status ontologiczny embrio- ry otwarty na nadprzyrodzone wsparcie, staje się ikoną nu ludzkiego, kwestię aborcji i komórek macierzystych, Boga. Publikacja zrodziła się w ramach prowadzonych klonowania człowieka, zapłodnienia in vitro, problemy przez autora wykładów z teologii moralnej fundamental- współczesnej genetyki, relacje lekarz – pacjent, problem nej i omawia zasadnicze psychiczne i moralne składniki transplantacji oraz eutanazji. uświęconego postępowania. Całość problematyki zosta- ła przedstawiona w 10 rozdziałach, które dotyczą takich 364. JASUDOWICZ Tadeusz, CZEPEK Jakub, KA- zagadnień, jak: komplementarność natury i łaski w życiu PELAŃSKA-PRĘGOWSKA Julia, Międzynarodowe chrześcijanina, szczęście, którym Bóg obdarowuje czło- standardy bioetyczne. Dokumenty i orzecznictwo (stan wieka, płodność Boża w czynach ludzkich, moralna kwa- prawny na 12 maja 2014 r.), Warszawa: Wolters Kluwer lifikacja ludzkich czynów, wolność, sumienie, rola uczuć 2014, 288 s., ISBN 978-83-264-3322-1. w moralności, dary Ducha Świętego. Niektóre z zawar- Publikacja stanowi zbiór dokumentów dotyczących tych w książce rozdziałów ukazały się wcześniej drukiem ochrony praw człowieka w kontekście rozwoju nauk na łamach czasopism: „W drodze” czy „Znak”. i technik biomedycznych, zaopatrzone komentarzami au- torskimi polskich prawników, przybliżającymi prezento- 362. GŁUCHOWSKI Paweł, Prawo do posiadania wane zagadnienia. Szerokie spektrum zagadnień biome- potomstwa? Katolik wobec in vitro, Kraków: „Scrip- dycznych dotyczy m.in. praw prokreacyjnych, eutanazji tum”2014, 97 s., bibliogr., ISBN 978-83-64028-21-2. i interwencji medycznej, genetyki, transplantacji i eks- Książka, o charakterze broszurowym, dotyczy zasad- perymentów medycznych, ochrony danych medycznych niczo jednego argumentu w dyskusjach na temat zapłod- oraz zarządzania opieką zdrowotną. Publikacja składa się nienia in vitro, jakim jest prawo do posiadania potom- z pięciu rozdziałów, w których zostały umieszczone tek- stwa. Odpowiedź na pytanie o to, czy małżeństwo, chcące sty i komentarze do poszczególnych dokumentów: Eu- mieć dzieci, ma prawo do potomstwa, Głuchowski udzie- ropejskiej Konwencji o Prawach Człowieka i Biomedy- la z perspektywy nauczania Kościoła katolickiego na te- cynie, a także protokoły dodatkowe do niej, deklaracje mat małżeństwa i prokreacji. Książka składa się z trzech UNESCO Uniwersalne standardy bioetyczne, Soft law rozdziałów. Pierwszy z nich dotyczy relacji małżeństwo – Rady Europy oraz orzecznictwo Europejskiego Trybu- potomstwo i omawia istotę, przymioty i cele małżeństwa, nału Praw Człowieka. Książka jest przeznaczona głów- a także problematykę prawa małżonków do potomstwa. nie dla pracowników służby zdrowia, członków komisji Przedmiotem drugiego rozdziału jest sztuczne zapłodnie- bioetycznych, prawników specjalizujących się w prawie nie in vitro. Zostało w nim omówione pojęcie sztucznego medycznym oraz naukowców i studentów prawa i me- zapłodnienia, istota i przyczyny niepłodności, zagrożenia dycyny. związane z technikami sztucznej prokreacji, a także ocena in vitro w nauczaniu Kościoła katolickiego. W ostatnim 365. SIKORA Adam, Europejskie standardy bio- rozdziale jest mowa o konsekwencjach kanoniczno-kar- etyczne w perspektywie dialogu cywilizacyjnego, Po- nych zastosowania metod sztucznego zapłodnienia in vi- znań: Red. Wydaw. WT UAM 2013, 215 s., bibliogr., tro. Autor poszukuje odpowiedzi na to, czy w przypadku streszcz. ang., Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Po- zastosowania in vitro mamy do czynienia jedynie z pro- znaniu: Wydział Teologiczny, seria: Studia i Materiały blemem moralnym ujmowanym w kategorii grzechu, czy 165, ISBN 978-83-63266-34-9. także z odpowiedzialnością karną. Prezentowana książka dotyczy porównawczego ukazania poszczególnych zagadnień z zakresu bioetyki, które 363. HOŁUB Grzegorz, Osoba w labiryncie decyzji przedstawiają wypowiedzi Magisterium Kościoła katolic- moralnych. Bioetyka w perspektywie personalistycz- kiego oraz dokumenty Rady Europy i Unii Europejskiej. nej, Kraków: Wydaw. św. Stanisława BM 2014, 296 s., bi- Poszczególne kwestie są omawiane z perspektywy etycz- bliogr., seria: Bioetyka 5, ISBN 978-83-7422-593-9. nej, która jest podstawą dla postulatów rozwiązań prak- Publikacja jest podręcznikiem bioetyki personalistycz- tycznych. Choć trudno mówić o dialogu lub polemi- nej i ujmuje zagadnienia bioetyczne, uwzględniając opra- ce między poszczególnymi podmiotami kościelnymi cowania autorów polskich i zagranicznych oraz ukazując i świeckimi, zabierającymi głos w kwestiach współcze- rozstrzygnięcia w świetle różnych koncepcji filozoficz- snej bioetyki, to autor ukazał elementy wspólne i rozbież- TEOLOGIA MORALNA, ETYKA. KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA 153 ne w ich podejściu do nich. Publikacja składa się z sied- ka zagadnień, które dotyczą kwestii społecznej o zasięgu miu rozdziałów. Pierwszy z nich stanowi charakterystykę globalnym. Na początku przedstawiony został temat sa- podmiotów dialogu bioetycznego, a zatem Kościoła kato- mej globalizacji wraz z jej szansami oraz zagrożeniami lickiego – i jego orędzia na temat życia oraz Rady Euro- dla człowieka. Dalej autor poświęca uwagę zagadnieniom py i Unii Europejskiej – i ich zaangażowania w obszarze ekologii, ukazując przejawy i przyczyny współczesne- bioetyki. Kolejne rozdziały dotyczą zagadnień szczegóło- go kryzysu w tym względzie, jak również drogi wyjścia wych, aktualnych we współczesnej debacie bioetycznej: z niego, opierając się przede wszystkim na chrześcijań- statusu embrionu ludzkiego, sztucznej prokreacji, klono- skiej doktrynie ekologicznej. W kolejnym rozdziale pod- wania, pozyskiwania i wykorzystywania komórek macie- jęta jest tematyka integralnego rozwoju ludzkiego, który rzystych, transplantacji komórek, tkanek i narządów oraz stanowi zasadnicze powołanie każdego człowieka. Przed- problemu umierania, śmierci i eutanazji. Zdaniem auto- ostatnia część analizowanej książki prezentuje aksjolo- ra, „głównym zadaniem tego opracowania jest dokonanie giczne podstawy pokoju, którymi są przede wszystkim: krytycznej analizy porównawczej rozwiązań proponowa- prawda, sprawiedliwość, miłość i wolność. W ostatnim nych przez europejskie instytucje świeckie i Kościół ka- rozdziale ks. Łużyński skupił się natomiast wokół mo- tolicki. Znaczącym elementem tej analizy jest także swo- ralnych aspektów wojny, analizując m.in. warunki wojny ista krytyka wewnętrznej spójności proponowanych przez sprawiedliwej, jak i dokonując kwalifikacji różnych dzia- instytucje europejskie rozwiązań. Powstaje bowiem py- łań wojennych, a także terroryzmu. tanie, czy rozwiązania te, nawiązując w najbardziej fundamentalnej warstwie do idei praw człowieka, są konse- 368. MAZUR Jan OSPPE, Pro familia et societate. kwentnymi obrońcami tychże praw – także w najbardziej Wybrane zagadnienia polityki społecznej. Wykłady szczegółowym wymiarze proponowanych rozwiązań dla studentów kierunków: nauki o rodzinie i praca so- prawnych” (s. 16). cjalna, Kraków: Wydaw. Naukowe UPJP II 2013, 171 [1] s., bibliogr., ISBN 978-83-7438-360-8. Świętowanie niedzieli w wymiarze społeczno-etycz- Książka o. dra hab. Jana Mazura OSPPE, prof. UPJPII, nym. XXII Społeczne Sympozjum Piekarskie = poz. ma na celu przekazanie najbardziej podstawowej wiedzy 337. na temat wybranych problemów, jakie podejmuje polityka społeczna. Jest to ujęcie fragmentaryczne, pomyślane jako 366. ZIMOWSKI Zygmunt abp, Na drodze człowieka pomoc w zajęciach dydaktycznych ze studentami nauk cierpiącego. Bóg nawiedził lud swój, tł. Piotr Kosowski, o rodzinie oraz pracy socjalnej. Oprócz ogólnego omówie- Lublin: Wydaw. KUL 2013, 271 s., Katolicki Uniwersytet nia pojęcia oraz wiodących koncepcji polityki społecznej, Lubelski Jana Pawła II, ISBN 978-83-7702-758-5. zostały tu przedstawione jej aspekty działaniowe. Chodzi Tyt. oryg.: Dio ha visitato il popolo. Sulla via dell’uo- zwłaszcza o politykę społeczną wobec rodziny, rynku pra- mo che soffre. cy, jak również ubóstwa. Całość refleksji autor oparł na Książka składa się z wcześniej publikowanych tek- odpowiedniej aksjologii i etyce, przede wszystkim perso- stów przemówień, wygłaszanych przy różnych okazjach nalistycznej. Dopiero w tej perspektywie można bowiem, przez przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Służby zdaniem o. Mazura, uprawiać autentyczną politykę spo- Zdrowia, abp. Zygmunta Zimowskiego. Całość dotyczy łeczną, której głównym zadaniem jest to, aby każdemu teologicznego spojrzenia na problematykę życia, zdro- człowiekowi żyło się lepiej i bezpieczniej. wia, choroby i cierpienia człowieka. Książka składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy i ostatni dotyczą misji i tro- 369. Społeczeństwo rozumne. O relacji między jed- ski Kościoła wobec człowieka cierpiącego. Drugi roz- nostkami a racjonalnością, red. Katarzyna Cikała, Ka- dział został poświęcony problematyce życia ludzkiego mil Drążkiewicz, Wojciech B. Zieliński, Kraków: Wy- z perspektywy wiary w Chrystusa. Jest w nim m.in. mowa daw. Naukowe UPJP II 2014, 158 [2] s., bibliogr. przy o teologii życia oraz wyzwaniach współczesnej bioetyki. artykułach, ISBN 978-83-7428-371-4. Przedmiotem kolejnego rozdziału jest teologiczne rozu- Treść: CIKAŁA Katarzyna, DRĄŻKIEWICZ Kamil, mienie człowieka słabego. Autor zamieścił tu m.in. tekst ZIELIŃSKI Wojciech, Wstęp, s. 5–6; DRĄŻKIEWICZ na temat duchowości osób chorych, czy wskazania etycz- Kamil, W poszukiwaniu drugiego, s. 7–17; LISZKA- ne i duchowe dla pracowników służby zdrowia. Rozdział DRĄŻKIEWICZ Agnieszka, Nowoczesne społeczeń- czwarty dotyczy współczesnych wyzwań związanych stwo między wiarą a rozumem w późnej twórczości Pie- z ubóstwem i cierpieniem, w tym m.in. problemów zdro- ra Paola Pasoliniego, s. 18–27; KOWALCZYK Wojciech, wotnych w dzieciństwie, zapobieganiu zarażeniem się wi- Społeczeństwo nieobywatelskie. Rozumność elit versus rusem HIV, doświadczeniu starości, ludziom cierpiącym bierność elektoratu, s. 28–37; CIKAŁA Katarzyna, Spo- na ubytki słuchu oraz trędowatym. łeczeństwo konsumentów. Kilka słów o racjonalizacji na sprzedaż, s. 38–52; ZIELIŃSKI Wojciech Bartłomiej, Katolicka nauka społeczna Proletariusze w jaskini. O roli episteme i doksy w społe- czeństwie, s. 53–67; JEDLIKOWSKA Dorota, Problem 367. ŁUŻYŃSKI Wiesław, Globalna kwestia spo- edukacji międzykulturowej wyzwaniem dla dyskursu łeczna. Wybrane zagadnienia z perspektywy naucza- akademickiego, s. 68–81; RZEPKA Agnieszka, Globali- nia społecznego Kościoła, Toruń: Wydaw. Naukowe zacja – społeczeństwo informacyjne – społeczeństwo glo- UMK 2013, 186 s., bibliogr., streszcz. ang., seria: Scripta balne, s. 82–93; BOIŃSKA Marta, GURSKA Aleksan- Theologica Thoruniensia 30, ISBN 978-83-231-3179-3. dra, Psychopatyczne oblicze refleksyjnej nowoczesności, Niniejsza publikacja autorstwa ks. dra hab. Wiesława s. 94–108; NAPIERAŁA Maria, Jak to się dzieje, że roz- Łużyńskiego, pracownika Wydziału Teologicznego Uni- mawiamy ze sobą, czyli tworzenie i rozumienie przeka- wersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, obejmuje kil- zów językowych w ujęciu psycholingwistyki, s. 109–120; 154 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

MICHALSKA Paulina, Emocje a decyzje, s. 121–129; seria: Biblioteka Teologii Duchowości 3, ISBN 978-83- JAKUBIEC Marek, Nieracjonalność dyskursu prawnego 930004-3-2. w świetle teorii Roberta Alexy’ego, s. 130–139; NYZIO Prezentowane studium stanowi propozycję ujęcia Arkadiusz, Racjonalne społeczeństwo a dyskurs politycz- duchowości Jana Pawła II z perspektywy personalizmu ny okresu polskiej transformacji systemowej, s. 140–155; i chrystocentryzmu. W oparciu o ten klucz autor publi- Noty biograficzne, s. 156–158. kacji dokonał analizy semantyczno-kontekstualnej ter- minów typowych dla teologii duchowości obecnych 370. STAWARZ Marietta, Kryteria wartościowania w nauczaniu papieża. Wyniki tych analiz zawarł w pierw- bogactwa w kontekście nauczania społecznego Kościo- szym rozdziale, w drugim natomiast przedstawił ducho- ła, Kraków: Wydaw. Naukowe UPJP II 2013, 354 s., bi- wość personalistyczno-chrystologiczną w encyklikach, bliogr., ISBN 978-83-7438-352-3. a w trzecim tę duchowość rozpatrzył w adhortacjach Jana Analizowana publikacja stanowi książkową wersję Pawła II. Zwieńczeniem publikacji jest bardzo szeroka bi- pracy doktorskiej autorki, którą obroniła na Uniwer- bliografia. sytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Celem tej książki jest odpowiedź na pytanie, jakimi kryteria- 373. IVENS Michael SJ, Przewodnik po ćwicze- mi Kościół wartościuje bogactwo w swoim nauczaniu niach duchowych, tł. Grażyna Piłkowska, Kraków: Wy- społecznym. Aby zrealizować tak postawiony cel ba- daw. WAM 2013, 398 s., bibliogr., indeks, ISBN 978-83- dawczy, niniejsza publikacja została podzielona na pięć 7767-892-3. rozdziałów. Pierwszy z nich przedstawia wielowymia- Tyt. oryg.: Understanding the Spiritual Exercises. rowe rozumienie bogactwa. Drugi omawia interpreta- Zamysłem autora książki jest przedłożenie w miarę cję bogactwa w nauczaniu Kościoła, biorąc pod uwagę szerokiej wiedzy dotyczącej korzystania z Ćwiczeń du- perspektywę biblijno-historyczną. Rozdział trzeci pre- chowych św. Ignacego. Autor obok niezbędnych komen- zentuje integralną koncepcję człowieka jako kryterium tarzy i objaśnień podaje także wiele odniesień do tekstów oceny bogactwa, zawierając właśnie jego wartościowa- źródłowych założyciela nowego wówczas zakonu. Spis nie z uwagi na godność osoby ludzkiej. W przedostat- treści ukazuje strukturę duchowych ćwiczeń rozłożonych nim rozdziale omówione zostają zasady moralne i spo- na cztery tygodnie. łeczne jako kryterium oceny bogactwa (m.in.: miłość, sprawiedliwość społeczna, pomocniczość, solidarność). 374. OPALA Jan CMF, Kult Matki Bożej w życiu W piątym rozdziale tej książki autorka prezentuje nato- i nauczaniu św. Jana Pawła II ze szczególnym uwzględ- miast konkretne wskazania Kościoła inspirowane oceną nieniem kultu Matki Boskiej Fatimskiej, przedm. Jó- bogactwa. Ważne jest tu przede wszystkim, aby bogac- zef Swastek, Warszawa: „Palabra” 2014, 320 s., bibliogr., two, jako skuteczne narzędzie pomocy, służyło godności ISBN 978-83-89691-79-5. człowieka, miłości, sprawiedliwości społecznej, pomoc- Na s. red. błędny ISBN. niczości oraz solidarności. Monografia jest opublikowaną rozprawą doktorską, w której autor przybliża czytelnikowi ważny aspekt życia 371. SZULIST Janusz, W Bogu początek. Reinter- i działalności Jana Pawła II, jakim był kult Matki Bożej, pretacja koncepcji pokoju bł. Jana XXIII w naucza- zwłaszcza w kontekście wydarzeń fatimskich. W poszcze- niu społecznym Benedykta XVI, Pelplin: „Bernardi- gólnych rozdziałach uwaga autora skoncentrowana zosta- num” 2013, 189 [1] s., bibliogr., streszcz. ang., ISBN ła na przedstawieniu i zinterpretowaniu faktów fatimskich 978-83-7823-343-5. i ich związków z decyzjami Jana Pawła II. Celem monografii ks. dra hab. Janusza Szulista, adiunkta na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Miko- 375. Orędzie fatimskie w nauczaniu i pobożności łaja Kopernika w Toruniu, jest ukazanie sposobu, w jaki Kościoła, red. Sławomir Pawiński, Opole: Red. Wydaw. po pięćdziesięciu latach od ogłoszenia encykliki Pacem WT UO 2013, 188 s., streszcz. przy artykułach, Uniwersy- in terris (1963 r.) funkcjonuje koncepcja pokoju św. Jana tet Opolski: Wydział Teologiczny, seria: Opolska Bibliote- XXIII w nauczaniu Benedykta XVI. Ogólna struktu- ka Teologiczna 137, ISBN 978-83-63950-25-5. ra pracy odzwierciedla chronologię nauczania Kościoła Treść: PAWIŃSKI Sławomir, Wstęp, s. 5–6; FERDEK w kwestii pokoju i składa się z dwóch większych rozdzia- Bogdan, Objawienia maryjne a znaki czasów, s. 7–18; łów. Pierwszy z nich zawiera przesłanie pokoju zawar- GLOMBIK Konrad, Przesłanie moralne objawień fa- te zasadniczo w encyklice Pacem in terris Jana XXIII, timskich, s. 19–30; MATEJA Erwin, Matka Boża kulcie natomiast w drugim zaprezentowana jest interpretacja tej Kościoła. Poprawne i niewłaściwe formy kultu maryjne- doktryny w nauczaniu społecznym papieża Benedykta go, s. 31–38; CZAPLA Krzysztof SAC, Wielka Nowen- XVI. Chodzi tu zwłaszcza o dynamiczną koncepcję poko- na Fatimska (2009–2017) – maryjne wezwanie na dziś, ju, którego centrum stanowi osobowe otwarcie społeczeń- s. 39–66; PAWIŃSKI Sławomir, Orędzie fatimskie w pol- stwa. Aksjologicznego fundamentu w tym względzie na- skiej twórczości kaznodziejskiej, s. 67–92; ŁYSY Hubert, leży zaś szukać, zdaniem autora, w godności osoby oraz Przygotowanie bezpośrednie do Pierwszej Komunii Świę- jej prawach. tej nawiązujące do objawień fatimskich, s. 93–116; KO- STORZ Jerzy, Objawienia fatimskie w nowych podręcz- TEOLOGIA DUCHOWOŚCI nikach do gimnazjum, s. 117–128; WALOSZEK Joachim, Prace redakcyjne nad modlitewnikiem i śpiewnikiem Fa- 372. CHMIELEWSKI Marek, Duchowość we- timskiej Pani (komunikat), s. 129–131; POŹNIAK Grze- dług Jana Pawła II. Studium na podstawie encyklik gorz, Przegląd śpiewów ku czci Matki Bożej Fatimskiej, i adhortacji, Lublin: Polskie Stowarzyszenie Teologów s. 133–142; KLEJNOWSKI-RÓŻYCKI Dariusz, „W To- Duchowości 2013, 355 s., bibliogr., streszcz. ang., wł., bie jedność”. Teologia ikony Matki Boskiej Fatimskiej, teologia pastoralna. duszpasterstwo rodzin 155 s. 143–149; LIS Marek, Fatimskie wydarzenia w filmach 2013, 378 s., [16] s. tabl., il. (w tym kolor.), Bractwo fabularnych, s. 151–161; WAJS Piotr, Audiowizualne św. Jakuba Apostoła w Więcławicach Starych, ISBN przedstawienia objawienia fatimskiego w mediach spo- 978-83-62862-42-9. łecznościowych na przykładzie serwisu You Tube, s. 163– Treść: BARIO BARIO Julián aabp, Prefacjo, s. 11– 175; LEPIARCZYK Joanna, Aktualizacja orędzia z Fati- 13; Przedmowa, s. 15–17; Preface, s. 19–21; JACKOW- my w rudzkiej parafii, s. 177–185. SKI Antoni, MRÓZ Franciszek, MRÓZ Łukasz, Wstęp, s. 23–26; Introduction, s. 27–30; Introducción, s. 31–34; 376. PASZKOWSKA Teresa, Fraternitas – od pra- Artykuły: VILLAVERDE Elisardo Temperán, 1200 gnienia do urzeczywistnienia, Lublin: Wydaw. KUL años de peregrinación a Santiago de Compostela. Razo- 2013, 355 s., bibliogr., streszcz. ang., wł., Katolicki Uni- nes de la peregrinación, s. 37–62; 1200 lat pielgrzymo- wersytet Lubelski Jana Pawła II: Wydział Teologii, Insty- wania do Santiago de Compostela. Powody pielgrzymo- tut Teologii Duchowości, ISBN 978-83-7702-749-3. wania, s. 63–88; RYŚ Grzegorz bp, Tożsamość i jedność We Wstępie autorka zanotowała następujące słowa: Europy – w XXX rocznicę „Aktu Europejskiego”, s. 89– „Nowa kultura życia braterskiego i dojrzała duchowość 95; The identity and unity of Europe – on the 30th an- braterstwa mogą być budowane jedynie na tej podstawie: niversary of the „European Act”, s. 97–103; Identidad perspektywie wertykalnej i głębi duchowego przeżywa- y unidad de Europa – en El XXX aniversario del „Acto nia codzienności. Techniczne wskazania tu nie wystarczą” Europeo”, s. 105–111; JAWORSKA Agnieszka, WCI- (s. 24). Z takim założeniem zostały napisane poszczegól- SŁO Roman MS, Narracja o odnalezieniu grobu św. Ja- ne rozdziały monografii, ukazujące różne płaszczyzny ro- kuba (invento) w perspektywie autentyczności tradycji zumienia braterstwa – od ujęć biblijnych, poprzez Osobę jakubowej, s. 113–122; ROSZAK Piotr, Droga wiary Jezusa Chrystusa, do praktyk życia braterskiego wspólnot i kultury na Camino de Santiago. O hermeneutyce wia- monastycznych oraz formacji eklezjalnej. ry i tradycji na Szlaku św. Jakuba, s. 123–137; ADAM- CZYK Stanisław J., Symbolika i metafora muszli oraz 377. SĘKALSKI Cezary, W poszukiwaniu we- perły w chrześcijaństwie, s. 139–161; MRUK Wojciech, wnętrznej przemiany. Rozwój duchowy w Ćwicze- Biskup uciekający po dachu czyli kult św. Jakuba Apo- niach ignacjańskich, Kraków: „Serafin” 2013, 347 s., bi- stoła ukazany w dziele Historia Compostellana, s. 163– bliogr., ISBN 978-83-63243-19-7. 175; MURRAY Michael, Comparative perspectives on Od lat osiemdziesiątych XX w. rekolekcje ignacjań- the Camino Frances and Via de la Plata pilgrim itinerar- skie cieszą się w Polsce nie słabnącą popularnością. Tej ies, s. 177–184; Szlaki pielgrzymkowe Camino Frances praktyce towarzyszy edycja przeróżnych publikacji po- i Via de la Plata w ujęciu porównawczym, s. 185–193; magających rekolektantom w dobrym przeżyciu Ćwiczeń MATUSZEWSKA-SULIMA Bogna, Chrześcijańskie św. Ignacego. Również autor niniejszej książki, C. Sę- inicjatywy na Camino de Santiago, s. 195–205; KA- kalski, będący specjalistą z duchowości chrześcijańskiej ZIMIERCZAK Jerzy Grzegorz, Ikonografia św. Jaku- i psychoterapeutą, daje współczesnemu czytelnikowi swo- ba Starszego na niemieckich drogach: Tillyschanz – ją propozycję przeżycia rekolekcji ignacjańskich. Norymberga – Rothenburg – Rottenburg – Freiburg, s. 207–215; GAŁUSZKA Beata, KOSZEK Rafał, Wa- 378. ZALEWSKI Sławomir, Walka z osobowym loty turystyczne początkowego odcinka Camino de la złem. Studium o posłudze egzorcyzmowania w Koście- Plata (Sewilla–Plasencia), s. 217–231; OKOŃ Marek, le katolickim, Płock: Płocki Instytut Wydawniczy 2013, Vezelay – ważny średniowieczny punkt zborny pielgrzy- 614 s., bibliogr., indeks, streszcz. ang., wł., ISBN 978-83- mów do Santiago, s. 233–242; KARPAŁA Barbara, Mis- 63012-15-1. sa Sancti Iacobi w muzyce, s. 243–251; PASŁAWSKA Publikacja jest szeroko zakrojonym studium odnoszą- Kamila, „Procesja pielgrzymów” czy apoteoza pielgrzy- cym się do fenomenu egzorcyzmu, ukazanym z perspek- ma? Co przedstawia drzeworyt Michaela Wolgemuta?, tywy biblijnej, historycznej, a przede wszystkim prak- s. 253–256; ROZYNKOWSKI Waldemar, Pielgrzymki tyki posługi egzorcyzmowania. Poszczególne rozdziały do św. Jakuba z obszaru państwa zakonu krzyżackiego przedstawiają aspekty tych spojrzeń: Natura bytowa Sza- w Prusach – zarys problematyki badawczej, s. 257–268; tana i demonów; Sposoby działania demonicznego; Cele HASS Waldemar, „Ku czci św. Jakuba” – czyli o piel- działania demonicznego; Historia egzorcystatu w Koście- grzymowaniu do Jakubowa (i przez Jakubów)… Szkic le; Istotne cechy duchowości egzorcysty; Znajomość zna- do dziejów Sanktuarium św. Jakuba Apostoła w Jaku- ków wskazujących na stan opętania; Postawa egzorcysty bowie, s. 269–276; MRÓZ Franciszek, MRÓZ Łukasz, podczas rozeznawania stanu opętania; Rozeznanie przy- 5000 km polskich odcinków Drogi św. Jakuba. To nadal czyn opętania; Posługiwanie mocą wypływającą z istot- początek drogi?, s. 277–295; PŁOSZCZYCA Jan, Piel- nych wymiarów egzorcyzmu; Uwolnienie jako cel posługi grzymki do Santiago de Compostela w ofercie polskich egzorcystycznej. Auror ponadto dołączył bardzo szeroką biur turystycznych. Turysta czy Pielgrzym?, s. 297–313; Bibliografię. MRÓZ Franciszek, MRÓZ Łukasz, Droga św. Jaku- ba w Polsce. Kalendarium wydarzeń: sierpień 2012 r. – TEOLOGIA PASTORALNA. sierpień 2013 r., s. 315–333; Komunikaty: RIGLER DUSZPASTERSTWO RODZIN Metodij, To present and future with the wisdom of the past – Slovenia, s. 337–342; W teraźniejszość i przy- Teologia pastoralna szłość z wiedzą z przeszłości – Słowenia, s. 343–348; ORZECHOWSKA-KOWALSKA Kazimiera, Wstępne 379. 1200 lat pielgrzymek do grobu św. Jaku- badania dotyczące pielgrzymów polskich w Santiago de ba w Santiago de Compostela, red. Antoni Jackowski, Compostela w latach 1631–1717, s. 349–360; BOŻEK Franciszek Mróz, Łukasz Mróz, Kraków: „Czuwajmy” Ryszard, PAWLIKOWSKI Jerzy, STEFANIAK Łukasz, 156 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Polscy wojskowi pielgrzymi na Camino de Santiago dzia, miłosierdzie Apostolstwa Chorych); zespołowe apo- 2012, s. 361–378. stolstwo chorych (Stowarzyszenie Apostolstwa Chorych i jego założenia oraz inne formy zespołowego apostol- 380. CHRZĄSTOWSKA Małgorzata, Powołanie i od- stwa chorych). Zgromadzony w pracy materiał stanowi powiedzialność. Uczestnictwo kobiet w pastoralnej po- kompleksową analizę problematyki cierpienia i ewange- słudze Kościoła, Poznań: Red. Wydaw. WT UAM 2014, lizacji prezentowanej na łamach „Apostolstwa Chorych”. 105 [2] s., bibliogr., streszcz. ang., Uniwersytet im. Adama Może stanowić przyczynek do dalszych badań w tym za- Mickiewicza w Poznaniu: Wydział Teologiczny, seria: Stu- kresie. Rozprawa stanowi również źródło kształtowania dia i Materiały 169, ISBN 978-83-63266-82-0. świadomości społecznej oraz wychowania do szacunku Niniejsze opracowanie akcentuje rolę kobiet w apo- wobec cierpienia i ludzi nim dotkniętych. stolstwie i duszpasterstwie. Celem pracy było prześle- dzenie eklezjalnego nauczania na ten temat. Jest to tym 383. NIESPOREK Marcin, Formacja chrześcijań- bardziej cenne, że temat uczestnictwa kobiet w posłudze ska w wielkopostnych listach pasterskich biskupów duszpasterskiej Kościoła po Soborze Watykańskim II nie polskich w latach 1979–2005. Studium teologiczno- był jeszcze na gruncie polskim w takiej formie analizo- -pastoralne, Tarnów: „Biblos” 2014, 351 s., bibliogr., wany. Z tego względu niniejsze opracowanie wydaje się streszcz. fr., ISBN 978-83-7793-192-9. mieć istotną wartość nie tylko poznawczą, ale również Autor rozprawy przedstawia problemy, z którymi bo- systematyzującą. rykał się Kościół w omawianym okresie, oraz prezentuje wskazany przez biskupów program duszpasterski. 381. HAJDUK Ryszard CSsR, Ewangelia na forum W tym celu w poszczególnych rozdziałach ukazał: spo- świata. Od apologetyki do marketingu narracyjnego, łeczno-polityczny kontekst powstawania listów oraz ich Kraków: „Homo Dei” 2013, 279 [1] s., bibliogr., ISBN klasyfikację (kontekst historyczno-społeczny analizowa- 978-83-62579-95-2. nych listów, geneza listów wielkopostnych, próba klasy- Opracowanie zawiera pewne praktyczne wskazania fikacji przedstawianych listów, tematy wiodące w listach dotyczące przekazu Słowa. Jednak akcentuje także du- wielkopostnych); uświęcający charakter formacji chrze- chowy wymiar dzieła ewangelizacji. Autor czyni to po- ścijańskiej (modlitwa, pokuta i nawrócenie, sakramenty, przez omówienie następujących problemów: ewange- naśladowanie); chrześcijanin w prorockiej misji Chrystu- lizowanie, tzn. głosić Chrystusa i głosić jak Chrystus; sa (małżeństwo i rodzina, wspólnota kapłaństwa służeb- Ewangelia jako Boża odpowiedź na potrzeby współcze- nego, wspólnota życia konsekrowanego, małe wspólnoty; snych ludzi; niedogodności i przeszkody w głoszeniu Do- nowa ewangelizacja); aktywność eklezjalną jako źródło brej Nowiny; apologetyka w służbie ewangelizacji; mowa przemiany świata (konieczność świadectwa dojrzałej ateńska św. Pawła (Dz 17,16-34) jako wzór obrony praw- wiary, diakonia elementem wiarygodności chrześcijań- dy chrześcijańskiej w czasach współczesnych; ewangeli- skiej, sprawiedliwość i solidarność w życiu społecznym) zacja w pierwszych wiekach chrześcijaństwa; przepowia- oraz ocenę zagrożeń kultury współczesnej (krytyka no- danie Ewangelii w czasach patrystycznych na przykładzie wych form ateizmu, odrzucenie cywilizacji śmierci, nega- działalności kaznodziejskiej Jana Chryzostoma; mistago- cja postaw hedonistyczno-materialistycznych). giczna proklamacja Ewangelii; głoszenie orędzia chrze- ścijańskiego w świecie mass mediów; przekaz Ewangelii Nowy człowiek w dziele nowej ewangelizacji = poz. a marketing religijny; zastosowanie postulatów marketin- 421. gu narracyjnego w ewangelizacji. 384. PRZYBECKI Adam, Stać się Kościołem słowa, Homo oeconomicus w pastoralno-społecznej prze- proroctwa i dialogu. Impulsy dla polskiego duszpa- strzeni = poz. 333 sterstwa, Poznań: Red. Wydaw. WT UAM 2013, 160 s., bibliogr., streszcz. ang, seria: Maneat Quaestio 24, ISBN 382. LENIK Danuta, Misja ewangelizacyjna osób 978-83-63266-58-5. cierpiących, Kraków: Wydaw. Naukowe UPJP II 2013, Niniejsza książka jest zbiorem tekstów poświęco- 335 [1] s., bibliogr., Uniwersytet Papieski Jana Pawła II nych problemom duszpasterstwa w nowej sytuacji spo- w Krakowie: Wydział Teologiczny, seria: Rozprawy Dok- łeczno-politycznej, jaka zaistniała w Polsce po przełomie torskie, ISBN 978-83-7438-314-1. 1989 r. Jej tytuł stanowi swoistą parafrazę zdania pocho- Autorka opracowania ukazuje ludzki i nadprzyro- dzącego z encykliki Ecclesiam suam, w której papież Pa- dzony wymiar cierpienia oraz jego walory ewangeliza- weł VI, mówiąc o konieczności prowadzenia przez Ko- cyjne. Czyni to poprzez przybliżenie czytelnikowi takich ściół dialogu ze światem, stwierdza: „Kościół powinien zagadnień, jak: problem apostolatu ewangelizacyjne- stać się Kościołem słowa, orędzia i rozmowy”. Już tytuł go (godność i powołanie człowieka, apostolskie zadania książki podkreśla podstawową ideę, która jest punktem Kościoła, misja ewangelizacyjna Kościoła, różne formy orientacji dla treści poszczególnych jej rozdziałów. Jest to apostolstwa); apostolstwo modlitwy ludzi chorych (mo- próba przeprowadzenia refleksji nad stanem duszpaster- dlitwa w życiu chrześcijańskim, rodzaje modlitwy osób stwa Kościoła w Polsce i zarazem propozycja do dyskusji chorych, modlitwy liturgiczne towarzyszące życiu sakra- nad jego kształtem w aktualnej sytuacji. mentalnemu, teksty modlitw chorych, teksty modlitw; Wspomnianą refleksję otwiera rozważanie poświęco- inne formy pobożności); apostolstwo cierpienia (chrze- ne dialogowi ze światem jako jednym z kryteriów teologii ścijańskie ujęcie cierpienia, cierpienie jako wartość i za- katolickiej. Następnie omówiona zostaje recepcja Sobo- danie, cierpienie jako ofiara i służba, świadectwo życia ru Watykańskiego II w polskim duszpasterstwie, by da- osób cierpiących); apostolstwo miłosierdzia (miłosierdzie lej ukazać jego dylematy po przełomie 1989 r. Rozprawa w Objawieniu Bożym, chrześcijańska postawa miłosier- omawia również wyzwania, wobec których staje duszpa- teologia pastoralna. duszpasterstwo rodzin 157 sterstwo w Polsce w związku z procesem jednoczenia się 386. „Przyszłość ludzkości idzie przez rodzinę”, Europy, oraz profetyczną rolą Kościoła w procesie integra- red. Maria Ryś, Warszawa: Instytut Papieża Jana Pawła II cji europejskiej. Nie brakuje też rozważań poświęconych 2013, 378 s., streszcz. przy artykułach, tab., wykr., ISBN konieczności wypracowania podstaw teologii polskiego 978-83-61250-69-2. duszpasterstwa, a także jego poszukiwaniom właściwych Treść: RYŚ Maria, Słowo wstępne, s. 11–15; Część sposobów prowadzenia dialogu ze społeczeństwem. Ca- I: Znaczenie miłości, małżeństwa i rodziny: PÓŁ- łość zamyka rozdział, w który autor próbuje przedstawić TAWSKA Wanda, Koncepcja pięknej miłości Jana sugestie przydatne w formułowaniu odpowiedzi na bar- Pawła II, s. 19–27; GUZEWICZ Mieczysław, Znacze- dzo ważne dla kościelnej wspólnoty pytanie: Jak być Ko- nie małżeństwa dla rodziny, s. 29–37; GAJOSZ-BU- ściołem w Polsce? Warto jednak dodać, że główne zarysy RZYŃSKA Anna Ewa, BURZYŃSKI Tadeusz, Wycho- tej odpowiedzi można znaleźć nie tylko w ostatnim roz- wanie do miłości w nauczaniu Jana Pawła II, s. 39–57; dziale książki, ale także w poprzedzających go rozważa- STARNAWSKI Witold, Jan Paweł II wciąż nieodkryty, niach, które w różny sposób i w różnych wymiarach na- s. 59–69; LECHOWICZ Wiesław, Rodzina szkołą wia- wiązują do tego pytania. ry – Kościołem domowym, s. 71–87; PETRYK Włodzi- mierz, Rodzina fundamentem społeczeństwa, s. 89–105; ks. Józef Mikołajec (Opole) Część II: Możliwości wspierania miłości, małżeństwa i rodziny: A) W wychowaniu: OLBRYCHT Katarzy- na, Wychowanie w rodzinie – wychowanie do wartości Studia soborowe. Historia i nauczanie Vaticanum „domu”, s. 109–122; DUDZIAK Urszula, Budowanie II = poz. 236. więzi małżeńskiej, s. 123–136; KRÓL Paweł, Jak roz- mawiać z dziećmi o seksualności?, s. 137–142; STRU- Studia soborowe. Historia i recepcja Vaticanum II ZIK Zdzisław, Wartości przekazywane i praktykowane = poz. 237. przez osoby starsze w rodzinie, s. 143–159; B) W kwestiach bioetycznych i prawnych: BIAŁY Stanisław, SZEŁOMOW Aleksander, Duszpasterstwo prawo- Problemy bioetyczne w rodzinie, s. 161–172; STOJA- sławne w Marynarce Wojennej Rzeczypospolitej Pol- NOWSKA Wanda, Rodzina w polskim ustawodawstwie, skiej w latach 1995–2012 = poz. 359. s. 173–187; Część III: Wobec zagrożeń: SZEWCZYK Władysław, Działania Kościoła w Polsce dla małżeństw Duszpasterstwo rodzin i rodzin, s. 191–196; ZYGMA Anna Elżbieta, Globa- lizacja zachodniej rewolucji kulturowej u podstaw no- 385. BORUTKA Tadeusz, ŚWIERCZEK Antoni, Ro- wej etyki światowej, s. 197–206; GAWRON Krystian, dzina silna Bogiem. Teologiczno-duszpasterska reflek- Wojna o kształt rodziny we Francji, s. 207–218; GOR- sja na temat rodziny, Kraków: Instytut Nauk o Rodzinie. BANIUK Julia, Rodzina migracyjna – sytuacją kryzy- Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Papieskie- sogenną dla dziecka, s. 219–244; KOPACZ Grzegorz, go Jana Pawła II 2013, 158 s., bibliogr., ISBN 978-83- Zaburzenia psychiczne jako przyczyna lub skutek bra- 62862-33-7. ku miłości, s. 245–248; Część IV: Przykłady podej- Pozycja ta ukazuje rozwój duszpasterstwa rodzin mowanych działań na rzecz wspierania małżeństw w archidiecezji krakowskiej i kształt tego duszpasterstwa i rodzin – w Polsce i poza jej granicami: PUSZKIE- z jego elementami występującymi w każdym duszpaster- WICZ Oskar Józef OFM, Dziecięca Krucjata Niepoka- stwie rodzin, ale i specyficznymi, występującymi jedynie lanej szansą uchronienia rodzin przed współczesnymi na terenie Kościoła krakowskiego. Podwaliny pod jego zagrożeniami, s. 249–266; PAKUR Mirosława, Działal- rozwój położył kard. Karol Wojtyła, który stworzył in- ność Wspólnoty Trudnych Małżeństw „Sychar” na rzecz tegralną wizję duszpasterstwa rodzin. Obejmowała ona rodzin, s. 267–271; KORDONSKYY Roman, Działal- zarówno proces przygotowania do małżeństwa, forma- ność Stowarzyszenia Pomocy Rodzinie „Droga” w Bia- cję i edukację małżonków oraz pozostałych członków ro- łymstoku, s. 273–286; LANDWÓJTOWICZ Paweł, Po- dziny, jak i pomoc uczestnikom życia rodzinnego w sy- radnictwo rodzin doświadczających rozłąki migracyjnej tuacjach trudnych i kryzysowych. W dobie kryzysu, czy w perspektywie antropologicznej, s. 287–302; MŁYŃ- wręcz zaniku autentycznej i dozgonnej miłości małżeń- SKI Józef, Potrzeba studiowania „Nauki o Rodzinie” na skiej, a także rodzinnej, oraz gwałtownego spadku w cy- emigracji, s. 303–322; GRZYBOWSCY Irena i Jerzy, wilizacji euroatlantyckiej dzietności rodzin, podjęty pro- Budowanie godności małżeństwa. Spotkania Małżeń- blem duszpasterstwa rodzin coraz bardziej zyskuje na skie od Syberii po Pensylwanię, s. 323–338; SUCHEC- znaczeniu. Oto zawartość tomu: Wykaz skrótów (s. 5–6); KA Sabina, Pomoc rodzinie emigracyjnej na przykładzie Przedmowa (s. 7–10); Wstęp (s. 11–14); rozdz. I: Kryzys Niemiec, s. 339–350; BOLCZYK Henryk, Troska o ro- rodziny we współczesnym świecie (s. 15–30); rozdz. II: dzinę w Carlsbergu w „Marianum”, s. 351–358; KOR- Wkład ks. kardynała Karola Wojtyły w rozwój duszpaster- DONSKYY Roman, Działania na rzecz rodzin na Ukra- stwa rodzin (s. 31–42); rozdz. III: Społeczna funkcja ro- inie, s. 359–372; Noty o autorach, s. 373–378. dziny (s. 43–52); rozdz. IV: Fundamenty chrześcijańskiej rodziny (s. 53–76); rozdz. V: Środki służące osiągnięciu 387. Rodzina miłością wielka. XXIII Społeczne podstawowych celów rodziny (s. 77–84); rozdz. VI: Meto- Sympozjum Piekarskie, red. Wojciech Surmiak, Kato- dy służące realizacji podstawowych celów rodziny (s. 85– wice: Księg. św. Jacka 2014, 311 s., il., bibliogr. i streszcz. 106); rozdz. VII: Duszpasterstwo rodzin w sytuacjach przy artykułach, ISBN 978-83-7030-937-4. szczególnych (s. 107–128); rozdz. VIII: Szczególne zada- Na s. 4. okł. odmienna nazwa sympozjum: XXIII Pie- nia rodziny w społeczeństwie (s. 129–144); Zakończenie karskie Sympozjum Naukowe, Piekary Śląskie, 24 maja (s. 145–148); Bibliografia (s. 149–155). 2014 r. 158 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Treść: KORFANTY Stanisław, Słowo wstępne, s. 93–104; MADEJ Małgorzata, Wpływ osoby uzależnio- s. 9–10; SKWORC Wiktor abp, Słowo wstępne, s. 11–12; nej od seksu na funkcjonowanie rodziny, s. 105–112; RO- Wykaz skrótów, s. 13–14; SURMIAK Wojciech, „All You WICKA Magdalena, Uzależnienia XXI wieku: zakupoho- Need Is Love! Love Is All You Need!” Wprowadzenie/ lizm i pracoholizm. Charakterystyka, diagnoza i terapia, Introduction, s. 15–22; Część I: Materiały sympozjalne: s. 113–124; SYGA Magdalena J., Anhedonia i filozofia Program XXIII Sympozjum Piekarskiego, s. 25; KEM- powolności w kontekście pracoholików Yuppie, s. 125– PA Jacek, Miłość u źródeł. Benedykt XVI przewodnikiem 130; SUCHY Justyna, Pracoholik w rodzinie – korzyści po teologicznej prawdzie o miłości Boga i człowieka, czy zagrożenia?, s. 131–146; CIEŚLIK Damian, Podło- s. 29–40; WILK Dorota, „Tak mi dopomóż, Panie Boże że uzależnień żywieniowych – wartościowanie etyczne, (…) w Trójcy jedyny”. Trynitarny fundament moralności s. 147–158; CYTRYCKI Marcin, Czy można uzależnić małżeńskiej, s. 41–53; PORADA Ewa, Amor coniugalis się od sportu?, s. 159–168; ZDZIARSKI Maciej, Uzależ- we współczesnym świecie, s. 54–71; WOJACZEK Kry- nienia behawioralne w debacie publicznej i dyskursie me- stian, Pastoralna troska o małżeństwo i rodzinę, s. 72–84; dialnym, s. 169–176; DREGAN Klaudia, Uzależnienia WYROSTKIEWICZ Michał, Jak rozpalić na nowo mał- behawioralne w opinii internautów, s. 177–182; MAR- żeńską i rodzinną miłość… mocą wierności?, s. 87–97; SOLLEK Marcin, Kontekst powstawania uzależnień be- WÓJTOWICZ Marek, Uczciwość jako cecha relacji mał- hawioralnych – okiem terapeuty, s. 183–188; GLOMBIK żeńskiej, s. 98–107; ZADROGA Adam, Czynnik trwało- Konrad, Złożoność problemu odpowiedzialności w sytu- ści więzi małżeńskiej, s. 108–122; KARKOSZ Albert, Jak acji uzależnienia człowieka, s. 189–202; LANDWÓJTO- rozpalić na nowo małżeńską i rodzinną miłość… łaską WICZ Paweł, Uzależnienia behawioralne w perspektywie Boga?, s. 123–130; Część II: Artykuły i materiały na- terapii systemowej rodziny, s. 203–218; Noty o autorach, desłane: JÓŹWIK Magdalena, Misterium amoris Trójje- s. 219–223. dynego źródłem miłości małżeńskiej w ujęciu Hansa Ursa von Balthasara, s. 133–143; DROŻDŻ Alojzy, Współcze- LITURGIKA. MUZYKA KOŚCIELNA sne ludzkie pomysły na rodzinę, s. 144–161; SZOSTOK Ewa, Miłość na rynku matrymonialnym – ekonomiczna Liturgika teoria małżeństwa G.S. Beckera z perspektywy personalistyczno-teologicznej, s. 162–174; RUMAN Natalia 389. BEGIERSKI Robert, Przestrzeń liturgiczna Maria, Godność rodziny według myśli antropologiczno- w myśli teologicznej Josepha Kardynała Ratzingera – -etycznej Jana Pawła II. Wychowanie do miłości, s. 175– Benedykta XVI, przedm. Paweł Bortkiewicz, Świdnica: 193; JUROSZEK Weronika, Wybór współmałżonka Wydaw. WSD „Adalbertus” 2013, 244 s., bibliogr., Papie- w świetle teorii frustracji, s. 194–212; MYLA Olga, Czy- ski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Wyższe Semi- stość małżeńska podstawą właściwej relacji w rodzinie, narium Duchowne Diecezji Świdnickiej, seria: Biblioteka s. 213–225; BARTOSZEK Antoni, Moralne aspekty sto- Diecezji Świdnickiej 27, ISBN 978-83-60663-74-5. sowania środków antykoncepcyjnych (z uwzględnieniem Myśl teologiczna Josepha Ratzingera, obok wnikliwe- sytuacji trudnych), s. 226–245; KANIA Witold, Życie ro- go oparcia w teologii dogmatycznej, w dużej mierze sku- dzinne w świetle idei postępu, s. 246–260; RUMAN Na- pia się na liturgii. Różnym jej zagadnieniem Ratzinger talia Maria, Antidotum na rzeczywistość codzienną rodzi- poświęcił wiele traktatów. Celem autora niniejszego opra- ny w XXI wieku. Implikacje teologiczno-pedagogiczne, cowania jest ukazanie liturgicznej przestrzeni w koncep- s. 261–281; SOSNA Krzysztof, Miłość – fundamentem cji późniejszego papieża, Benedykta XVI, ujętej w całości wychowania dziecka z niepełnosprawnością, s. 282–294; jego refleksji teologicznej. Osiągnięcie tegoż celu R. Be- WANDRASZ Marian, Święta Rodzina wzorem dla na- gierski oparł głównie o pisma Ratzingera oraz o dokumen- szych rodzin, s. 295–304; Aneks: Piekarskie Sympozja ty Soboru Watykańskiego II. Ramy czasowe poddanych Naukowe. Wykaz publikacji, s. 305–306; Noty o auto- analizie tekstów zawierają się od czasów pracy akademic- rach, s. 307–311. kiej i duszpasterskiej aż do wyboru Josepha Ratzingera na papieża. Pierwszy rozdział opracowania poświęcony jest 388. Zniewoleni działaniem. Uzależnienia behawio- kwestii pochodzenia świątyni i jej symboliki w oparciu ralne a rodzina, red. Piotr Morciniec, Opole: Red. Wy- o jej starotestamentalny wizerunek, teologię i kosmolo- daw. WT UO 2013, 223 [4] s., streszcz. przy artykułach, giczne znaczenie. W drugim rozdziale autor podejmuje re- Uniwersytet Opolski: Wydział Teologiczny, Instytut Nauk fleksję nad teologicznym i pastoralnym aspektem budowy o Rodzinie, seria: Człowiek – Rodzina – Społeczeństwo świątyni chrześcijańskiej. Tematyka trzeciego rozdziału 24, ISBN 978-83-63950-29-3, 978-83-7342-396-1. skupia się na właściwej perspektywie wnętrza sakralnego. Treść: MORCINIEC Piotr, Wprowadzenie, s. 5–8; W kolejnym rozdziale autor analizuje symbolikę ołtarza KROK Dariusz, Uzależnienia behawioralne a zmiana jako miejsca ofiary i uczty. Ostatni rozdział dotyczy po- jakości życia w perspektywie kontrowersji nad DSM-V, zostałych elementów przestrzeni celebracji: miejsca prze- s. 9–24; WORONOWICZ Bohdan T., Uzależnienia beha- wodniczenia, ambony i tabernakulum. wioralne ze szczególnym uwzględnieniem patologiczne- go hazardu oraz uzależnienia od komputera i sieci, s. 27– 390. Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów. 54; MINCZYŃSKI Marcin, Rodzina a osoba uzależniona Odnowiony zgodnie z postanowieniem świętego Sobo- od Internetu, s. 55–64; MITORAJ Wacław, Zachowania ru Watykańskiego II, wydany z upoważnienia Papie- o charakterze seksualnym w aspekcie uzależnień beha- ża Jana Pawła II, dostosowany do zwyczajów diecezji wioralnych, s. 65–76; KMIECIAK Błażej, Uzależnienie polskich. Wydanie wzorcowe, Katowice: Księg. św. Jac- od pornografii – między prawem a społeczeństwem, s. 77– ka 2013, 461 s., indeks, ISBN 978-83-7030-837-7. 92; MICHASIÓW Marian, Wirtualna zdrada? Interakcje Treść: Przedmowa, s. 9–13; Część I. Liturgia bisku- pomiędzy osobą zniewoloną cyberseksem a jej rodziną, pia w ogólności: Przymioty i znaczenie liturgii biskupiej, Liturgika. muzyka kościelna 159 s. 17–21; Obowiązki i posługi w liturgii biskupiej, s. 22– Wprowadzenie nowego proboszcza, s. 356–358; Dodat- 28; Kościół katedralny, s. 29–32; Niektóre normy ogól- ki: Strój prałatów, s. 361–364; Tabela pierwszeństwa dni ne, s. 33–47; Część II. Msza Święta: Msza wspólnotowa liturgicznych, s. 365–367; Tabela Mszy obrzędowych, biskupa diecezjalnego, s. 51–64; Inne Msze celebrowa- w różnych potrzebach, wotywnych i za zmarłych, s. 368– ne przez biskupa, s. 65–68; Część III. Liturgia godzin 369; Skorowidz rzeczowy, s. 371–453; Wykaz skrótów, i celebracje Słowa Bożego: Liturgia Godzin. Wprowa- s. 455. dzenie, s. 71; Nieszpory sprawowane w główne uroczy- stości, s. 72–75; Nieszpory sprawowane w formie prost- 391. Formacja liturgiczna, red. bp Wacław Józef szej, s. 76; Jutrznia, s. 77; Godzina czytań, s. 78; Godzina Świerzawski, współred. Adelajda Sielepin CHR, Zawi- przedpołudniowa, południowa i popołudniowa, s. 79; chost: Ośrodek Formacji Liturgicznej, Sandomierz: Wy- Modlitwa na zakończenie dnia – kompleta, s. 80; Celebra- daw. Diecezjalne i Drukarnia 2013, 511 s., bibliogr. przy cje słowa Bożego, s. 81–82; Część IV. Celebracja Miste- art., Ośrodek Formacji Liturgicznej w Zawichoście we riów Pańskich w ciągu roku: Wprowadzenie, s. 85–87; współpr. z Instytutem Liturgicznym UP JPII w Krakowie, Okres Adwentu i Narodzenia Pańskiego, s. 88–89; Święto seria: Mysterium Christi. Podręcznik Liturgiki Ogólnej Ofiarowania Pańskiego, s. 90–92; Okres Wielkiego Po- i Szczegółowej 8, ISBN 978-83-257-0697-5. stu, s. 93–94; Środa Popielcowa, s. 95–96; Zgromadzenia Treść: ŚWIERZAWSKI Wacław Józef bp, Słowo wielkopostne, s. 97–98; Niedziela Palmowa czyli Męki wprowadzające, s. 5–10; SIELEPIN Adelajda CHR, Pańskiej, s. 99–101; Msza Krzyżma, s. 102–106; Świę- Wstęp, s. 11–13; ŚWIERZAWSKI Wacław Józef bp, For- te Triduum Paschalne, s. 107; Msza Wieczerzy Pańskiej, macja liturgiczna: od mystagogii do mistyki zakorzenionej s. 108–111; Liturgia Męki Pańskiej, s. 112–119; Wielka w liturgii, s. 15–40; ZIEMANN Eugeniusz, Duchowość Sobota, s. 120; Okres Wielkanocy. Wigilia Paschalna, liturgiczna kapłana, s. 41–55; ŚWIERZAWSKI Wacław s. 121–134; Inne obchody okresu Wielkanocy, s. 135– Józef bp, Kapłan w trosce o własną liturgiczną formację, 136; Okres zwykły, s. 137; Dni modlitw błagalnych i dni s. 57–79; ARASZCZUK Stanisław, Formacja liturgicz- kwartalne, s. 138; Uroczystość Najświętszego Ciała na kapłanów i ludu Bożego, s. 81–95; ŚWIERZAWSKI i Krwi Chrystusa, s. 139–143; Wspomnienie wszystkich Wacław Józef bp, Każda parafia ośrodkiem formacji litur- wiernych zmarłych, s. 144–145; Część V. Sakramenty: gicznej, s. 97–133; SPOCIŃSKI Michał, Formacja litur- Wtajemniczenie chrześcijańskie, s. 149–165; Sakrament giczna młodzieży w praktyce duszpasterskiej ks. Józefa święceń, s. 166–191; Sakrament małżeństwa, s. 192–197; Winkowskiego, s. 135–148; SIELEPIN Adelajda CHR, Sakrament pokuty i pojednania, s. 198–202; Sakrament Rok liturgiczny w katechumenacie. Dialog formacyjny, namaszczenia chorych, s. 203–207; Część VI. Sakra- s. 149–173; SIELEPIN Adelajda CHR, Bogactwo ducho- mentalia: Obrzędy błogosławieństwa opata, s. 211–215; wych treści sakramentu pokuty i pojednania w posobo- Obrzędy błogosławieństwa ksieni, s. 216–219; Obrzędy rowej księdze obrzędów pokuty, s. 175–198; MISTAK konsekracji dziewic, s. 220–227; Obrzędy wieczystych Zbigniew, Jak organizować katechumenat w diecezji, ślubów zakonników, s. 228–233; Obrzędy wieczystych s. 199–232; ŚWIERZAWSKI Wacław Józef bp, Święty ślubów zakonnic, s. 234–239; Obrzędy ustanowienia lek- Papież i jego mystagogia przez miłość do Chrystusa–Eu- torów i akolitów, s. 240–245; Obrzędy pogrzebu pod prze- charystii, Chrystusa–Hostii, s. 233–264; KOPEREK Ste- wodnictwem biskupa, s. 246–250; Obrzędy położenia ka- fan CR, Kościelnotwórczy charakter Eucharystii: rzym- mienia węgielnego lub rozpoczęcia budowy kościoła, skokatolicki punkt widzenia w ujęciu encykliki Jana s. 251–256; Obrzędy poświęcenia kościoła, s. 257–273; Pawła II Ecclesia de Eucharistia, s. 265–289; PARTYKA Obrzędy poświęcenia kościoła, w którym już stale spra- Waldemar COr, Rola muzyki i sztuki w nauczaniu Jana wuje się służbę Bożą, s. 274–275; Obrzędy poświęcenia Pawła II, s. 291–306; FEDOROWICZ Szymon, Charak- ołtarza, s. 276–285; Obrzędy błogosławieństwa kościoła, ter dydaktyczny liturgii, s. 307–317; GŁOWA Włady- s. 286–293; Obrzędy błogosławieństwa kielicha i pateny, sław, Funkcja lektora w liturgii i jego formacja, s. 319– s. 294–295; Obrzęd błogosławieństwa chrzcielnicy czyli 338; SZCZEPANIEC Stanisław, Posługiwanie świeckich nowego źródła chrzcielnego, s. 296–299; Obrzęd błogo- w liturgii, s. 339–349; KOPEREK Stefan CR, Współ- sławieństwa nowego krzyża przeznaczonego do publicz- udział organisty i zakrystianina w sprawowaniu liturgii, nej czci, s. 300–302; Obrzęd błogosławieństwa dzwonów, s. 351–358; WORBS Marcin, Język liturgii: słowo – mil- s. 303–305; Obrzęd koronacji wizerunku Najświętszej czenie – gest, s. 359–372; ŚWIERZAWSKI Wacław Józef Maryi Panny, s. 306–311; Obrzęd błogosławieństwa bp, Język ojczysty w liturgii wymaga ciągłego wtajem- cmentarza, s. 312–316; Publiczne przebłaganie za zbez- niczania w znaczenie słów, s. 373–399; ZIMOŃ Damian czeszczenie kościoła, s. 317–322; Procesje, s. 323–324; abp, Próby zbliżenia wiernych do uczestnictwa w liturgii Obrzęd wystawienia i błogosławieństwa eucharystyczne- Mszy Świętych na ziemiach polskich, s. 401–418; NOS- go, s. 325–329; Obrzędy błogosławieństw sprawowane SOL Alfons abp, Postawa ekumeniczna wobec tajemni- przez biskupa, s. 330–333; Część VII. Ważniejsze dni cy Eucharystii, s. 419–431; NOWAK Jacek SAC, Prawo w życiu biskupa: Wybór biskupa, s. 337; Święcenia bi- liturgiczne, s. 433–452; CICHY Stefan bp, Rola przepi- skupa, s. 338; Objęcie diecezji, s. 339; Przyjęcie biskupa sów prawnych w liturgii, s. 453–468; ŚWIERZAWSKI w jego kościele katedralnym, s. 340–341; Nałożenie pa- Wacław Józef bp, Słowo na zakończenie ośmiotomowej liusza, s. 342–343; Przeniesienie biskupa na inną stolicę serii „Mysterium Christi”, s. 469–472; Noty o autorach, albo jego rezygnacja, s. 344; Śmierć i pogrzeb biskupa, s. 473–490; Spis treści tomów 1–8, s. 491–506; Notka s. 345–346; Wakans stolicy biskupiej, s. 347; Obchodze- wydawnicza, s. 507; Publishing note, s. 508. nie niektórych rocznic, s. 348; Część VIII. Celebracje liturgiczne związane z uroczystymi aktami rządów 392. JUNGMANN Josef Andreas SJ, Liturgia pier- biskupa: Synody plenarne lub prowincjalne oraz synod wotnego Kościoła do czasów Grzegorza Wielkiego, tł. diecezjalny, s. 351–353; Wizytacja pasterska, s. 354–355; Teresa Lubowiecka, posł. Helmut Jan Sobeczko, Kraków: 160 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

„Tyniec” 2013, 503 s., bibliogr., indeksy, seria: Modlitwa człowieka ku wolności. Dlatego też każdy z rozdziałów Kościoła 16, ISBN 978-83-7354-438-3. traktuje o innym aspekcie ludzkiej wolności. W rozdziale Tyt. oryg.: The Early Liturgy to the Time of Gregory pierwszym autor skupia się na centralnym miejscu, jakie the Great. wyzwolenie człowieka zajmuje na różnych etapach misji Książka stanowi zbiór wykładów, jakie J.A. Jung- Jezusa Chrystusa. Rozdział drugi koncentruje się na wy- mann SJ wygłosił w 1949 r. na Uniwersytecie Notre zwoleniu człowieka jako misji całego Kościoła świętego. Dame w USA. Chociaż od pierwszego jej wydania mi- Treścią trzeciego rozdziału jest ukazanie wyzwalającego nęło ponad pół wieku, nie straciła ona nic ze swej aktu- charakteru słowa Bożego i formacyjnego wymiaru litur- alności. Sama jej struktura podzielona jest na pięć czę- gii słowa. Rozdział czwarty skupia się nad rolą sakramen- ści. Całość poprzedza rozdział wprowadzający, w którym tów w procesie formacji człowieka wolnego. W ostatnim autor ukazuje konieczność studiowania historii liturgii rozdziale autor podejmuje kwestę deuterokatechumenatu i w ogólny sposób przedstawia stan badań nad nią. Część jako mistagogii człowieka wolnego. pierwsza podzielona została na cztery rozdziały (II–V), w których autor podejmuje istotne zagadnienia związa- 395. OSTAPCZUK Jerzy, Sobotnie i niedzielne pe- ne z kultem pierwotnego Kościoła (sprawowanie kultu, rykopy liturgiczne z Ewangelii Mateusza w cerkiew- znaczenie niedzieli i Wielkanocy, Eucharystia). W drugiej nosłowiańskich lekcjonarzach krótkich, Warszawa: części, na którą składa się pięć rozdziałów (VI–X), zawar- Wydaw. Naukowe ChAT 2013, 632 [1] s., bibliogr., ISBN te są treści dotyczące liturgii sprawowanej w III w. (Eu- 978-83-60273-28-9. charystia, chrzest, Skład Apostolski, pobożność ludowa, Autor książki za przedmiot badań obrał drugą część obrona przed gnostycyzmem). Kolejna część, obejmu- synaksarionu cerkiewnosłowiańskich ewangeliarzy jąca rozdziały XI–XV, zawiera treści dotyczące charak- krótkich, zawierających perykopy z Ewangelii według terystycznych elementów liturgii sprawowanej w wieku św. Mateusza. Celem, jaki sobie postawił, jest przyczynek konstantyńskim (wpływy pogańskie, kult męczenników, do upowszechnienia badań nad mało znanymi aspektami spory chrystologiczne). W czwartej części autor prezen- liturgii spisanej w języku starocerkiewnym. W pierwszym tuje rozwój liturgii od IV w. (rozdz. XVI–XVIII). Z kolei rozdziale autor prezentuje archeografię zawierającą dane część piąta z rozdziałami XIX–XXIII to prezentacja litur- katalogów rękopiśmiennych Ewangelii w języku cerkiew- gii rzymskiej przed epoką św. Grzegorza Wielkiego. nosłowiańskim. Rozdział drugi zawiera krytykę tekstu cerkiewnosłowiańskiej tradycji rękopiśmiennej. W ko- 393. KRAKOWIAK Czesław, Msze Święte z udzia- lejnym rozdziale zawarta jest analiza tradycji liturgicz- łem dzieci, Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2013, nych dotyczących poszczególnych formuł wprowadza- 153 [5] s., bibliogr., ISBN 978-83-7797-211-3. jących, form perykop sobotnich i niedzielnych, perykop Książka jest zbiorem artykułów, w których na prze- dni powszednich oraz tekstów siedemnastego tygodnia. strzeni lat autor komentował dwa ważne dokumenty do- Ostatni, czwarty, rozdział poświęcony jest metodologii tyczące Mszy Świętych z udziałem dzieci: Dyrektorium cerkiewnosłowiańskich wydań ewangeliarzy i oparty zo- o Mszach z udziałem dzieci (1973) oraz Modlitwy eucha- stał na dwóch przykładach: Ewangeliarzu archangielskim rystyczne przeznaczone na Msze Święte z udziałem dzieci i Ewangeliarzu z monasteru Putna. Książka zawiera boga- (1983). Kolejne artykuły opublikowano jako następują- ty aneks, na który składają się teksty wybranych perykop ce po sobie rozdziały: Directorium de Missis cum pue- liturgicznych omawianej kategorii lekcjonarzy. ris. Nowy dokument Kongregacji Kultu Bożego, s. 7–16; Liturgia Mszy Świętej z udziałem dzieci, s. 17–34; Msze 396. Reformy liturgii a powrót do źródeł, red. Ja- Święte z udziałem dzieci według nowego Mszału rzym- nusz Mieczkowski, Przemysław Nowakowski CM, Kra- skiego dla diecezji polskich, s. 35–45; Modlitwy euchary- ków: Wydaw. Naukowe UPJP II 2014, 397 s., streszcz. styczne w Mszach Świętych z udziałem dzieci, s. 47–73; przy artykułach, seria: Ad Fontes Liturgicos 4, ISBN 978- Formacja katechizowanych do świadomego i czynne- 83-7438-382-0. (UP) go udziału we Mszy Świętej, s. 75–90; Niedzielna Msza Tekst częśc. ang., niem., ros., słow., wł. Święta a katecheza dzieci i młodzieży, s. 91–110; Cele- Treść: NOWAKOWSKI Przemysław CM, Wprowa- bracje liturgiczne z udziałem dzieci i młodzieży, s. 111– dzenie, s. 5–8; DZIWISZ Stanisław kard., Pozdrowienie 120. Ponadto w książce znajdują się następujące anek- uczestników sympozjum, s. 9–11; Część I. Idea refor- sy: Dyrektorium o Mszach Świętych z udziałem dzieci, my liturgii: POTT Thomas OSB, La riforma liturgica s. 123–141; Zalecenia duszpasterskie Episkopatu Polski come una idea del XX secolo (Reforma liturgiczna jako w związku z Dyrektorium o Mszach Świętych z udziałem idea XX wieku), s. 15–28; ŠAK Štefan, Liturgická ob- dzieci, s. 143–148; Wybrana literatura, s. 149–150; Wy- nova v pravoslávnej teológii (Reforma liturgiczna w teo- kaz skrótów, s. 151. logii prawosławnej), s. 29–35; MATEJA Erwin, Sobo- rowa reforma liturgii Mszy Świętej jako próba powrotu 394. KULBACKI Piotr, Liturgia w formacji czło- do źródeł, s. 37–50; Część II. Wokół reformy Soboru wieka ku wolności. Studium w świetle myśli i dzieła Watykańskiego II: BOSELLI Goffredo, La liturgia nelle ks. Franciszka Blachnickiego, Lublin: „Polihymnia” lingue vive: uno dei maggiori frutti della riforma liturgi- 2013, 574 s., bibliogr., streszcz. ang., ISBN 978-83-7847- ca del Concilio Vaticano II (Liturgia w nowych językach: 106-6. jeden z największych owoców reformy liturgicznej So- Celem, jaki postawił sobie autor niniejszej publika- boru Watykańskiego II), s. 53–60; MIECZNIKOWSKI cji, jest wykazanie, że założyciel Ruchu Światło–Ży- Janusz, Reforma liturgiczna Soboru Watykańskiego II cie, ks. Franciszek Blachnicki, w ramach swych poszu- w ocenie abpa Marcela Lefebvre’a i lefebrystów, s. 61– kiwań teologicznych i duszpasterskich widział w liturgii 84; GALLO Marco, La nuova formula di assoluzione i formacji liturgicznej podstawowy wymiar prowadzenia del Rito della Penitenza. Un tentativo di rendere ade- Liturgika. muzyka kościelna 161 guatamente le fonti che l’hanno ispirato? (Nowa formu- 397. Rytuał strażacki, oprac. Andrzej Zakrzewski, ła rozgrzeszenia w obrzędzie pokuty. Próba uczynienia wprow. Tomasz Lewicki, Jarosław Kamiński, Płock: odpowiednimi źródeł, które ją inspirowały?), s. 85–97; Płocki Instytut Wydawniczy 2013, 80 s., ISBN 978-83- BOHÁČ Vojtech, Realizacja wymagań reformy soboro- 63012-17-5. wej w greckokatolickich księgach liturgicznych na Sło- Treść: LEWICKI Tomasz, KAMIŃSKI Jarosław, wacji w latach 1968–2012, s. 99–129; Część III. Histo- Wprowadzenie, s. 5–7; Część I. Liturgia: Obrzędy Mszy ryczne reformy liturgii: BLAZA Marek SJ, Wybrane Świętej z udziałem ludu ze wspomnienia św. Floriana zagadnienia dotyczące reformy Triduum Paschalnego Męczennika, s. 11–35; Liturgia godzin ze wspomnienia w rytach rzymskim i bizantyjskim, s. 134–165; LOSSKY św. Floriana Męczennika, s. 36–52; Błogosławieństwa, André, Le Typicon liturgique byzantin et son application s. 53–56; Litania do św. Floriana Męczennika, s. 57–58; comme retour aux sources (Bizantyjski Typikon liturgicz- Część II. Ceremoniał strażacki dotyczący uroczysto- ny i jego aplikacja jako powrót do źródeł), s. 167–178; ści patriotyczno-religijnej z udziałem strażackiej asy- GLEVAŇÁK Michal, Lektúra Starého zákona v cirkev- sty honorowej, s. 61–76; Hymn OSP RP Rycerze Flo- noslovanských prekladoch Božskej liturgie sv. Jakuba, riana, s. 77. brata Pánovho (Lektura Starego Testamentu w starocer- kiewnych przekładach Boskiej Liturgii św. Jakuba, brata 398. Sakramenty i sakramentalia, red. bp Wacław Pańskiego), s. 179–194; CIUPKA Stanisław, Obecność Józef Świerzawski, współred. Adelajda Sielepin CHR, hellenistycznego terminu mysterion w początkach litur- Kraków, Zawichost: Ośrodek Formacji Liturgicznej, San- gii Kościoła, s. 195–209; NOWAKOWSKI Przemysław domierz: Wydaw. Diecezjalne i Drukarnia, 2013, 391 s., CM, Źródła reformy liturgicznej Piotra Mohyły, s. 212– bibliogr. przy artykułach, Ośrodek Formacji Liturgicznej 231; NYIRÁN János, Le fonti liturgiche in ungherese w Zawichoście we współpr. z Instytutem Liturgicznym della Chiesa Greco-cattolica. Dai manoscritti agli stam- UPJPII w Krakowie, seria: Mysterium Christi. Podręcz- pati (Źródła liturgiczne Kościoła grekokatolickiego w ję- nik Liturgiki Ogólnej i Szczegółowej 4, ISBN 978-83- zyku węgierskim. Od rękopisów do dzieł drukowanych), 257-0505-3. s. 233–256; SZMAŃKO Taras, Kształtowanie się kom- Treść: ŚWIERZAWSKI Wacław Józef bp, Słowo ponentu liturgicznego unijnej tożsamości kościelnej wprowadzające, s. 5–7; SIELEPIN Adelajda CHR, Wstęp, w XVII i XVIII wieku, s. 257–272; Część IV. Tradycje s. 9–10; ŚWIERZAWSKI Wacław Józef bp., Sakramenty lokalne: VÉGHSEŐ Tamás, L’introduzione della lingua chrześcijańskiej inicjacji czyli katechumenat w dzisiej- ungherese nella liturgia greco-cattolica nei secoli XIX– szej praktyce Kościoła, s. 11–34; SOBECZKO Helmut XX e le sue conseguenze (Wprowadzenie języka węgier- Jan, Zagadnienia duszpasterskie i obrzędowe posoboro- skiego do liturgii greckokatolickiej w XIX–XX wieku wej liturgii chrztu dzieci, s. 35–44; SOBECZKO Helmut i jego konsekwencje), s. 275–283; VASYLYSHYN Igor, Jan, Problematyka duszpasterska sakramentu bierzmowa- Нові видання богослужбових книг першої половини nia, s. 45–63; MAŁYS Konrad OSB, Duch i forma w li- ХХ століття у Греко-Католицькій церкві як плід лі- turgii Mszy Świętej, s. 65–75; ŚWIERZAWSKI Wacław тургійної реформи (Nowe wydanie ksiąg liturgicznych Józef bp., Mystagogia sakramentalna. Metodyczne uwa- w pierwszej połowie XX wieku w Kościele greckoka- gi na temat homilii, s. 77–96; MARGAŃSKI Bolesław, tolickim jako owoc reformy liturgicznej), s. 285–299; Nadzwyczajny szafarz Komunii Świętej, s. 97–112; DE- KRAJNC Slavko, Le fonti liturgiche antiche – fonti di CYK Jan, Sakrament pokuty i pojednania, s. 113–132; ispirazione per l’inculturazione dei libri liturgici slove- MATWIEJUK Kazimierz, Posługa jednania w Kościele, ni odierni (Wpływ miejscowych źródeł liturgicznych na s. 133–156; KRAKOWIAK Czesław, Sakrament namasz- inkulturację słoweńskich ksiąg liturgicznych), s. 301– czenia chorych. Biblijne podstawy sakramentu namasz- 316; RUDEJKO Vasyl, Літургія Слова у словацькому czenia chorych, s. 157–200; CIEŚLIK Paweł, Liturgia греко-католицькому Літургіконі „Трьох Янів” 1986 sakramentu święceń, s. 201–219; SOBECZKO Helmut р. (Liturgia Słowa w słowackim grekokatolickim litur- Jan, Ważniejsze zagadnienia duszpasterskie i obrzędowe gikonie «Trzech Janów» 1986 r.), s. 317–332; Część V. liturgii sakramentu małżeństwa, s. 221–230; KONEC- Perspektywy dalszych reform: PEKOVŠEK Robert, KI Krzysztof, Odnowione obrzędy konsekracji dziewic, Liturgy through the eyes of contemporary philosophy s. 231–246; KRAKOWIAK Czesław, Profesja zakonna (Liturgia w oczach współczesnej filozofii), s. 335–351; według Ordo professionis religiosae (1970), s. 247–280; DOBOS András, La restituzione dell’unità dei sacramen- MIAZEK Jan, Poświęcenia kościoła i ołtarza, s. 281–300; ti dell’iniziazione cristiana. Una sfida per le Chiese Gre- MIAZEK Jan, Błogosławieństwa, s. 301–315; KRAKO- co-cattoliche della regione carpatica (Odzyskanie jedno- WIAK Czesław, Pogrzeb chrześcijański, s. 317–341; ści sakramentów inicjacji chrześcijańskiej. Wyzwanie ARASZCZUK Stanisław, Liturgia a nabożeństwa lu- dla Kościołów grekokatolickich regionu karpackiego), dowe, s. 343–355; NOWAKOWSKI Przemysław CM, s. 353–366; SOLANSKYY Avhustyn, Деякі ідеї рефор- Synteza bizantyjska – o liturgii Kościoła prawosławne- ми уставу Богослужень для відновлення ширшого go i greckokatolickiego, s. 357–385; Noty o autorach, вживання Псалмів та літургійних текстів у Богослу- s. 387–389. женнях (Kilka idei reformy liturgicznej dla szerszego stosowania psalmów w oficjach bizantyjskich), s. 367– 399. Teologia liturgiczna. W poszukiwaniu syntezy 380; MOJZEŠ Marcel, Dal cambiamento della forma w teologii, red. Bogusław Migut, wprow. Czesław Krako- alla riscoperta del contenuto della liturgia. Una visione wiak, Lublin: Wydaw. KUL 2013, 182 [1] s., Katolicki Uni- dell’approccio alla liturgia per il XXI secolo (Od zmiany wersytet Lubelski Jana Pawła II: Wydział Teologii, Instytut formy do ponownego odkrycia treści liturgii. Wizja litur- Liturgiki i Homiletyki, ISBN 978-83-7702-796-7. gii XXI wieku), s. 381–390; Spis autorów Ad Fontes Li- Treść: Wykaz skrótów, s. 7–8; KRAKOWIAK Cze- turgicos 4, s. 391–393. sław, Wprowadzenie, s. 9–11; MIGUT Bogusław, Teolo- 162 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) gia liturgiczna. Próba systematyzacji, s. 13–26; AROCE- nii Bożego dzieła stwórczego, dotyczy kategorii musica NA Félix María, Liturgia jako symbolon chrześcijańskiego instrumentalis. W ten sposób autorka dokonuje przenie- logosu i ethosu. Pierwsza charakterystyka „teologii litur- sienia pojęć ze świata filozofii starożytnej w obszar bi- gicznej”, s. 27–72; FAGERBERG David W., Moje ro- blijno-teologicznej tożsamości chrześcijaństwa IV–V zumienie teologii liturgicznej, s. 73–101; SODI Manilo, stulecia, co dopiero później zostanie szczegółowo usys- Teologia liturgiczna sztuką syntezy teologicznej, s. 103– tematyzowane w filozofii Boecjusza – w jego dziele 138; MIGUT Bogusław, Teologia liturgiczna jako ukie- O nauce muzyki. Bardzo trafnie pisze o tym we wstępie runkowanie teologii na Objawienie Boże w perspektywie o. prof. Jacek Salij, pokazując tym samym wartość pu- życia chrześcijańskiego, s. 139–181. blikacji autorki: „Ze strony Antoniny Karpowicz była to bardzo szczęśliwa decyzja, żeby właśnie według schema- 400. W służbie miłości. Eucharystia, red. Dawid tu ustalonego przez Boecjusza uporządkować przedsta- Czaicki, Kraków – Siedlce: „Unitas” 2013, 323 [1] s., wianie augustyńskiej muzykologii. Bo przecież Boecjusz ISBN 978-83-61071-57-0. tego trójpodziału nie wymyślił, tylko w różnych starożyt- Treść: CZAICKI Dawid, Słowo redaktora, s. 5–6; nych dziełach na temat muzyki rozpoznał jego obecność. Część I: PIEKARZ Danuta, Od szabatu do niedzieli, Znajduje się on również w dialogu Augustyna, choć nie- s. 9–21; JEZIORSKI Sławomir, Teologiczny sens święto- wykluczone, że sam autor dialogu tego sobie do końca wania niedzieli, s. 23–46; KROCZEK Piotr, Kilka uwag nie uświadamiał” (s. 9–10). kanoniczno-duszpasterskich dotyczących wypełnia- nia obowiązku świętowania, s. 47–59; Część II: WRO- 402. MIŚKIEWICZ Grzegorz, Grecki etos muzycz- NIKOWSKI Bartosz, Obrzędy wstępne Mszy Świętej, ny i jego wpływ na kształtowanie się koncepcji śpiewu s. 63–100; DĘBIEC Jakub, Aspersja, s. 101–111; WAL- Kościoła w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, Lu- CZAK Roman, Wyposażenie liturgiczne ołtarza: krzyż, blin: „Polihymnia” 2014, 144 s., bibliogr., ISBN 978-83- świece, obrus, s. 113–126; KLAJA Grzegorz, Jak czytać 7847-172-1. katolicki ołtarz, s. 127–155; BAĆ Tomasz, Liturgia sło- Praca obejmuje treści wiążące muzykę z jej historią, wa Bożego, s. 157–180; BIELSKI Sebastian OFMConv, filozofią i estetyką. Autor wskazuje na jedną z najważniej- Ambona jako stół słowa Bożego, s. 181–197; ZACHARA szych relacji, w jakiej muzyka znajduje się od wieków: Maciej MIC, Liturgia eucharystyczna, s. 199–237; JUR- na jej związek ze słowem. Publikacja ma na celu uzasad- KIEWICZ Tomasz CSsR, Przyjmowanie Ciała i Krwi nienie tezy na temat „muzyczności” kultury greckiej oraz Chrystusa w dziejach Kościoła, s. 239–270; Część III: jej oddziaływania na formujące się różnorodne koncepcje KRAKOWIAK Czesław, Msza Święta w małych gru- śpiewu Kościoła w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. pach, s. 273–293; GŁOWACKI Zbigniew Michał, Du- Szczegółowym celem rozprawy jest wykazanie ciągłości chowość roku liturgicznego, s. 295–315; CZAICKI Da- istnienia dorobku myśli muzycznej, powstałej w obrębie wid, Podziękowanie, s. 317–318. kultury greckiej na tle zmian, jakie dokonały się na etapie powstawania religii chrześcijańskiej, która, choć funkcjo- Muzyka kościelna nowała w świecie antyku i była jego częścią, wypracowy- wała jednak własne, odrębne zasady etyki. GARNCZARSKI Stanisław, Polska pieśń adwento- Opisywana publikacja składa się z pięciu rozdziałów. wa w drukach od XVII do XX wieku, cz. I: Opracowa- Trzy pierwsze poświęcone są historycznym uwarunko- nie zebranych źródeł; cz. II: Przekazy źródłowe bada- waniom rozwoju muzycznego etosu w ramach kultury nych pieśni = poz. 233. starożytnej Grecji, a rozdziały czwarty i piąty stanowią omówienie procesu kształtowania się typowo chrześci- 401. KARPOWICZ-ZBIŃKOWSKA Antonina, Teo- jańskich koncepcji śpiewu liturgicznego i jej relacjom do logia muzyki w dialogach filozoficznych św. Augusty- myśli greckiej. na, Kraków: Wydawnictwo Nomos 2013, 148 s., ISBN 978-83-7688-149-2. 403. Mszał Jagiellonów z Jasnej Góry. Wydanie fo- Jest to publikacja o charakterze interdyscyplinarnym totypiczne, red. Remigiusz Pośpiech, Opole: Red. Wy- (zagadnienia filozoficzne, teologiczne i patrystyczne), po- daw. WT UO, Wydaw. i Drukarnia Świętego Krzyża rządkująca powszechnienie znane z późniejszej filozofii 2013, LVII, 335 [1] s., il. kolor., Uniwersytet Opolski: starożytne kategorie muzyki obecne w myśli św. Augu- Wydział Teologiczny, Instytut Liturgii, Muzyki i Sztuki styna, odnosząc je do świata filozofii pierwszych wieków Sakralnej, seria: Musica Claramontana – Studia 2; Klasz- chrześcijaństwa. Ma ona zatem charakter refleksji histo- tor OO. Paulinów Jasna Góra: Zespół Naukowo-Redak- riozoficznej, estetycznej i kulturoznawczej. cyjny Jasnogórskich Muzykaliów, ISBN 978-83-63950- Autorka, która jest teologiem i muzykologiem roz- 14-9, 978-83-7342-381-7, 978-83-63614-08-9. miłowanym w badaniach teologicznych i filozoficznych W 2013 r. staraniem Zespołu Naukowo-Redakcyjne- pryncypiów muzyki, zamieszcza w opisywanym dziele go Jasnogórskich Muzykaliów pod przewodnictwem prof. kolejno interpretację trzech kategorii, czerpiąc z najstar- Remigiusza Pośpiecha (UWr, UO) ukazała się na polskim szych zachowanych pism św. Augustyna, jakim są jego rynku wydawniczym fototypiczna kopia zabytkowego dialogi filozoficzne, przede wszystkim w sześciu księ- Mszału jasnogórskiego (Missale Paulinorum z ok. 1506 r., gach dialog O muzyce. Rozdział pierwszy, zatytułowa- zwany powszechnie Mszałem Jagiellonów lub też Msza- ny Harmonia wszechstworzenia i jego poszczególnych łem Olbrachta), będącego najcenniejszym, unikatowym części, dotyczy kategorii musica mundana (harmonia rękopisem liturgiczno-muzycznym biblioteki paulinów na wszechświata); rozdział drugi, pt. Harmonia w człowie- Jasnej Górze (AJG, sygn. III-3, olim. R. 589). ku, dotyczy kategorii muisca humana, a rozdział trzeci, Edycję rękopisu poprzedza dwujęzyczne Wprowadze- noszący tytuł Dzieła ludzkie jako uczestnictwo w harmo- nie (w języku polskim i angielskim) Remigiusza Pośpie- Liturgika. muzyka kościelna 163 cha (s. V–VIII), w którym wskazuje on, iż jest to „istot- opis zewnętrzny mszału: oprawę, wymiary i strukturę ne, wręcz podstawowe źródło pozwalające poznać sposób księgi, materiał pisarski, ubytki, paginację, rodzaj i układ sprawowania liturgii Mszy św. w klasztorach paulińskich pisma, dekoracje (miniatury, inicjały figuralne). Cennym w okresie późnego średniowiecza, jako wspaniałe dzie- uzupełnieniem opisu jest szczegółowa tabela schema- ło sztuki, zawierające barwne miniatury, ozdobne inicja- tyczna z dokładnym zaznaczeniem foliacji, przybliżająca ły oraz bogato zróżnicowaną ornamentykę, a także jako czytelnikowi nie tylko budowę księgi, ale także dostar- swoisty pomnik kultury staropolskiej” (s. V). W konklu- czająca wielu cennych, wręcz detalicznych, informacji zji wyraża nadzieję, iż publikacja ta, przygotowana przez o zabytku (rodzaje składek, dekoracje, wymiary minia- grono specjalistów, przyczyni się do jeszcze bardziej tur, anomalie). wszechstronnych badań nad liturgią mszalną w polskich Następnie na 335 kartach przedstawiono kunsztowne klasztorach paulińskich oraz liturgiczno-muzycznej tra- reprodukcje kolejnych stron Mszału. Szkoda, iż nie jest dycji zakonnej. to facsimile oryginalnego źródła, a jedynie wydanie fo- W dalszej kolejności zamieszczono teksty nauko- totypiczne z nieznacznym pomniejszeniem formatu (320 we trzech specjalistów: liturgisty, muzykologa i history- x 240 mm). Zachowano jednak wiernie wszystkie możli- ka sztuki. Każdy z nich podejmuje zagadnienia właściwe wie najdrobniejsze szczegóły oryginału, jak np. przebicia dla swojej kompetencji, podając dodatkowo tłumaczenie atramentu, czy drobne uszkodzenia, co sprawia, iż mamy w języku angielskim, dzięki czemu opracowanie staje się do czynienia z literalnym odzwierciedleniem wzorca. dostępne szerszemu gronu naukowców. Dodatkowo, dla uzyskania jak największej przydatności I tak ks. Helmut Jan Sobeczko (UO) w artykule Dzie- badawczej, do edycji dołączono płytę CD ze zdjęciami je Mszału rzymskiego i jego adaptacje diecezjalne i za- wszystkich najważniejszych miniatur. konne (s. IX–XXII) podejmuje ogólne kwestie związane Strona techniczna przedstawia się nadzwyczaj ko- z powstaniem mszału jako najważniejszej księgi litur- rzystnie. Pozycja została wydana niebywale starannie od gicznej. Ukazuje rękopis pauliński na tle innych średnio- strony edytorskiej, co sprawia wręcz wrażenie bezpośred- wiecznych ksiąg liturgicznych, zwłaszcza dotyczących niego „obcowania” z oryginałem. Fakt ten dodatkowo po- celebracji eucharystycznych. Podkreśla, iż jakkolwiek tęguje wierna imitacja okładki rękopisu. o powstaniu jednej księgi do celebrowania Mszy św. za- Zespołowi naukowo-redakcyjnemu należą się wyra- decydowały w dużej mierze względy praktyczne, to jed- zy wielkiego uznania za podjęcie się ogromnego trudu nak każda z ksiąg ma odrębną specyfikę i swoją histo- upublicznienia i udostępnienia szerokiemu gronu bada- rię. W kolejnych ustępach prezentuje poszczególne etapy czy tak cennego zabytku, jakim jest Mszał Jagiellonów. kształtowania się Mszału rzymskiego: okres improwiza- Z pewnością publikacja ta zainteresuje wielu naukowców cji i sakramentarzy; powstanie mszału w okresie przedtry- dawnej kultury muzycznej Polski, a szczególnym zainte- denckim; Mszał rzymski Piusa V (1570); Mszał rzymski resowaniem cieszyć się będzie wśród liturgistów i muzy- Pawła VI (1970). kologów. Niezwykle cennym przedłożeniem, ułatwiającym podjęcie następnych szczegółowych badań naukowych ks. Piotr Wiśniewski (Lublin) nad dziejami muzyki liturgicznej w dawnej Polsce, jest opracowanie Jakuba Kubieńca (UJ), zatytułowane Miej- sce Mszału Jasnogórskiego w liturgiczno-muzycznej tra- 404. POŹNIAK Grzegorz, Katalog organów diecezji dycji paulinów (s. XXIII–XLV). Przedstawia ono bowiem opolskiej, Opole: Redakcja Wydawnictw WT UO 2014, szczegółową zawartość Mszału Jagiellonów w szerokim 235 s., il., tab., indeksy, seria: Z Dziejów Kultury Chrze- kontekście paulińskiej tradycji liturgiczno-muzycznej, co ścijańskiej na Śląsku 80, ISBN 978-83-63950-30-9. z kolei pozwala określić jej specyfikę. Krakowski medie- Wydany w Opolu Katalog organów diecezji opol- wista podaje kolejno, z dokładnym określeniem foliacji, skiej (część I) autorstwa ks. dr. hab. Grzegorza Poźnia- treść księgi: kalendarz; proprium de tempore (pars hie- ka jest owocem jego kilkunastoletniej pracy badawczej malis); ordo missae; praefationes; canon missae maior; nad instrumentarium zachowanym w kościołach diece- ordinarium missae; proprium de tempore (pars aestiva); zji opolskiej. Można więc uważać tę pracę za owoc de- proprium de sanctis; commune sanctorum; missae pecu- cyzji ks. abp. Alfonsa Nossola, który w sierpniu 2002 r., liares; sequentiarium; praefationes; missa de s. Stanislao; jako ówczesny Biskup Opolski, powołał do istnienia w ra- kyriale (fragment). J. Kubieniec stwierdza, iż analiza za- mach Kurii Diecezjalnej Referat ds. Muzyki Kościelnej, wartości kodeksu ukazuje zasadniczą zgodność liturgii mianując ks. Grzegorza Poźniaka referentem tej jednost- paulińskiej z macierzystą tradycją węgiersko-paulińską. ki. Wśród wyznaczonych wtedy zadań znalazło się także Ponadto wskazuje na pewne cechy charakterystyczne i to, aby otoczyć opieką organy piszczałkowe znajdujące omawianego rękopisu, m.in. na nadzwyczaj bogaty ze- się w kościołach diecezji. Jednym z wyrazów tej troski staw mszy wotywnych, czy dużą spójność układu i dobo- o instrumentarium diecezji stała się kwestia poznania ich ru tekstów modlitw i śpiewów z przekazami węgierskimi; historii i zabezpieczenia zachowanych świadectw o trady- ale także „na pewną niezależność liturgiczną klasztoru ja- cji budownictwa organowego na Śląsku oraz troska o ich snogórskiego od prowincji węgierskiej”. Cennym dopeł- aktualny stan techniczny. Początek podjętej pracy wiązał nieniem opracowania są synoptyczne zestawienia przeka- się w pierwszym rzędzie z ustaleniem, jakie instrumenty zu wybranych melodii różnych tradycji, w świetle których znajdują się w poszczególnych kościołach i jaka jest ich można suponować pewne związki przekazu muzycznego proweniencja. Prowadzone w ramach pracy referatu wizy- tradycji zakonnej z wpływami lokalnego chorału diece- tacje instrumentów doprowadziły do zebrania podstawo- zjalnego. wych informacji o każdym z nich. Bogactwo zebranego Ks. Wojciech Lippa (Opole) prezentuje z kolei Syn- i uporządkowanego materiału pozwoliło przygotować wy- tetyczny opis źródła (s. XLVII–LVII). Zwraca uwagę na danie I części Katalogu organów diecezji opolskiej. 164 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

Publikacja zawiera inwentaryzatorski opis organów oraz sposobów kształtowania ducha i formacji chrześci- znajdujących się w kościołach 18 dekanatów, co stano- jańskiej w rodzinie i przez rodzinę. Lektura książki może wi połowę opisanych instrumentów diecezji opolskiej pomóc duszpasterzom w podejmowaniu i realizacji róż- (w skład diecezji opolskiej wchodzi w sumie 36 dekana- nych dzieł z myślą o małżeństwie i rodzinie, a samych tów, aktualnie prowadzone są prace redakcyjne mające małżonków i rodziców może zmobilizować do kształto- na celu wydanie II części Katalogu opisującego organy wania życia małżeńskiego i rodzinnego na miarę ewange- w kolejnych 18 dekanatach). W wydanej I części znala- licznego ideału i stwórczego zamysłu Boga. zły się opisy organów z następujących dekanatów: Do- brodzień, Głogówek, Głubczyce, Gorzów Śląski, Kamień 406. Dla Jego bolesnej męki. Homilie, kazania Śląski, Kędzierzyn, Kluczbork, Koźle, Leśnica, Olesno, i rozważania pasyjne na Wielki Post oraz Triduum Opole, Opole Szczepanowice, Paczków, Prószków, Sioł- Paschalne, Częstochowa: „Regina Poloniae” 2014, 320 kowice, Ujazd, Zagwiździe i Zawadzkie. Wybór tych wła- [4] s., ISBN 978-83-62244-77-7. śnie dekanatów do I części Katalogu podyktowany był Jest to opracowanie przez księży archidiecezji często- jedynie kolejnością ukończenia prac związanych z zebra- chowskiej i przez księży Pallotynów materiałów duszpa- niem potrzebnych materiałów. sterskich do wykorzystania podczas niedzielnych homi- Opis każdego instrumentu zawiera wpierw krótkie lii, piątkowych Dróg krzyżowych oraz kazań pasyjnych i najważniejsze informacje o danej świątyni. Jest to ważne w okresie Wielkiego Postu. Homilie i Drogi Krzyżowe z tej racji, że często powodem zbudowania lub przebudo- są opracowane w trzech wersjach: dla dzieci, młodzieży wania instrumentu była wcześniejsza przebudowa świą- i dorosłych. Wspólnym mianownikiem tychże materia- tyni lub przeniesienie instrumentu ze starego do nowo łów, obok głoszenia orędzia o męce, śmierci i zmartwych- wybudowanego kościoła. Następnie podana jest wielkość wstaniu Jezusa Chrystusa, było przygotowanie do kanoni- organów wyrażona w ilości sekcji brzmieniowych (ilości zacji Jana Pawła II w 2014 r. manuałów) oraz ilości głosów. Opis zawiera także infor- mację o budowniczym i roku budowy organów. W dalszej 407. KOSMANA Ignacy OFMConv, Rola wzoru kolejności opisane są w prostym schemacie: prospekt, osobowego w kształtowaniu chrześcijańskiego życia. traktura, wiatrownice, kontuar oraz miechy. Opis dopeł- Studium z homiletyki na przykładzie św. Maksymilia- nia pełny wykaz dyspozycji podany wraz z zakresem kla- na Kolbego, Niepokalanów: Wydaw. Ojców Franciszka- wiatur dla poszczególnych sekcji oraz wykaz łączników, nów 2013, 660 s., bibliogr., streszcz. ang., ISBN 978-83- włączników ręcznych i nożnych. Opis kończy się uwa- 7766-064-5. gami dotyczącymi tabliczek znamionowych znajdujących Rozprawa habilitacyjna o. Ignacego Kosmany OFM- się w niektórych stołach gry, które najczęściej określają Conv ma na celu ukazanie roli wzoru osobowego, jakim budowniczego, rok budowy oraz opus firmy. jest osoba świętego na przykładzie św. o. Maksymilia- W ramach poszczególnych dekanatów wymienione są na Kolbego, w kształtowaniu i formacji chrześcijańskie- także i te kościoły, w których aktualnie znajdują się wy- go życia w kontekście współczesnych czasów. Ponadto łącznie instrumenty elektroniczne. Najczęściej są to świą- autor chciał odpowiedzieć w swojej pracy na pytanie, tynie zbudowane w ostatnich dziesięcioleciach. jak współcześnie ukazywać świętego w przepowiada- Dzięki opracowanej publikacji autor przyczynia się niu. Przedmiotem rozprawy jest zatem analiza przepo- do zachowania wielu cennych informacji dotyczących wiadania hagiograficznego w oparciu o homilie i kaza- poszczególnych organów, co składa się w szerszym wy- nia o św. Maksymilianie. Rozprawa składa się z czterech miarze na dzieło lepszego poznania tradycji budownic- rozdziałów: I. Pojęcie wzoru osobowego, jego znacze- twa organowego w całym regionie. Wydany Katalog or- nie dla wychowania chrześcijańskiego i miejsce w obec- ganów diecezji opolskiej może stanowić doskonały punkt nych procesach społecznych; II. Wzory osobowe w Biblii, wyjścia dla dalszych, szczegółowych badań organolo- w wypowiedziach Magisterium Ecclesiae i w hagiogra- gicznych nad śląską tradycją budownictwa organowego. fii; III. Sylwetka duchowa św. Maksymiliana Kolbego. Przygotowany Katalog dostarcza także potrzebnych in- IV. Św. Maksymilian Maria Kolbe jako wzór osobowy dla formacji tym wszystkim, którzy opisując historię parafii współczesnych chrześcijan. i kościołów, będą mogli zaczerpnąć kompetentnych i wia- rygodnych wiadomości na temat organów znajdujących 408. KOZICKI Kazimierz OMI, Jeżeli się nie na- się w poszczególnych świątyniach. wrócicie… Homilie niedzielne. Rok A, Kraków: Wy- daw. Księży Sercanów 2013, 521 s., ISBN 978-83-7519- ks. Franciszek Koenig (Gliwice) 250-6. Autor homilii snuje refleksje nad czytaniami biblijnymi przypadającymi w roku liturgicznym Roku A na HOMILETYKA każdą niedzielę. Są to w większości teksty homilii wy- głoszonych przez autora w czasie jego pracy duszpaster- 405. CZAJA Andrzej bp, Rodzina miłością wielka. skiej w Kanadzie. Poprzez swoje rozważania nad tek- Pasterska myśl o rodzinie, Opole: Red. Wydaw. WT UO stem ewangelicznym autor homilii ożywiał wiarę swoich 2014, 109 [2] s., Uniwersytet Opolski: Wydział Teolo- słuchaczy, a teraz swoich czytelników, zachęcając za giczny, seria: Pomoce Duszpasterskie 26, ISBN 978-83- św. Pawłem, by z bojaźnią i drżeniem zabiegali o własne 63950-36-1, 978-83-7342-405-0. zbawienie. Homilie stanowią ubogacającą i praktyczną Kolejny tom pasterskiego nauczania bpa Andrzeja pomoc duszpasterską. Czai zawiera homilie, listy pasterskie, referaty oraz wywiady z Pasterzem diecezji opolskiej na temat współcze- 409. GULBINOWICZ Henryk kard., Pro Deo et Pa- snej sytuacji rodziny, diagnozy problemów ją drążących tria. Wybór homilii, kazań i mów okolicznościowych HOMILETYKA 165 z lat 1980–1994, wybór i oprac. Stanisław Antoni Bo- że daje wskazania dla nabożeństwa chrzcielnego z udzia- gaczewicz, wstęp Włodzimierz Suleja, Stanisław Anto- łem dzieci. ni Bogaczewicz, Eugeniusz Sakowicz, Wrocław: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrod- 412. NAPIÓRKOWSKI Andrzej OSPPE, Homilie na ni przeciwko Narodowi Polskiemu 2013, 302 [2] s., 40 rok A, Kraków: Wydaw. WAM 2013, 359 s., seria: Ver- s. tabl., il., bibliogr., indeks, ISBN 978-83-62584-42-0. bum Domini, ISBN 978-83-7767-942-5, 978-83-7767- „Dorastanie w atmosferze wielopokoleniowej rodzi- 998-2 (komplet). ny oraz otwartość domu dla spotkań z kręgiem bliższych i dalszych krewnych, a także z osobami z licznego gro- 413. NAPIÓRKOWSKI Andrzej OSPPE, Homilie na na przyjaciół i znajomych ukształtowała w młodzieńcu rok B, Kraków: Wydaw. WAM 2013, 367 s., seria: Ver- towarzyszącą mu przez całe życie postawę życzliwości bum Domini, ISBN 978-83-7767-996-5, 978-83-7767- i łatwość nawiązywania kontaktów międzyludzkich” – 998-2 (komplet). tak o kard. Henryku Gulbinowiczu napisał prof. Włodzi- mierz Suleja we wstępie do książki Pro Deo et Patria. 414. NAPIÓRKOWSKI Andrzej OSPPE, Homilie na Tom zawiera wybór homilii, kazań i mów okoliczno- rok C, Kraków: Wydaw. WAM 2013, 336 s., seria: Ver- ściowych z lat 1980–1994, w opracowaniu dr. Stani- bum Domini, ISBN 978-83-7767-997-5, 978-83-7767- sława A. Bogaczewicza. Okazją do przygotowania tej 998-2 (komplet). wyjątkowej publikacji, wydanej staraniem wrocław- Wielką radość i nieustanną wdzięczność dla autora skiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej i miasta trzech zbiorów homilii budzą słowa Jezusa i o Jezusie. Wrocław, była przypadająca 17 października 2013 r. 90. Tę radość czerpie on z lektury i medytacji nad Pismem rocznica urodzin kardynała. W książce możemy wyróż- Świętym, która daje mu ożywcze światło na każdy dzień. nić cztery grupy tekstów: 1. Wypowiedzi Kardynała z lat Kaznodzieja w swoich homiliach podkreśla, iż wspólno- 1980–1981; 2 Nauczanie Kardynała z okresu stanu wo- ta z Bogiem i między ludźmi szczególnie oczyszcza się jennego w Polsce w latach 1981–1983; 3. Przemówienia i ożywia w czasie niedzielnej Eucharystii, kiedy groma- Kardynała z lat 1983–1989; 4. Wypowiedzi Kardynała dzimy się w swoich świątyniach, aby słuchać słowa Bo- z początku lat 90. żego. Dlatego zamiarem autora homilii jest pomoc w bu- dowaniu wspólnoty z Bogiem słuchaczom i czytelnikom 410. MICHALIK Józef abp, Kazania społeczno-pa- poprzez wskazywanie natchnienia do trafnego odczyty- triotyczne, red. Witold Ostafiński, wstęp bp Józef Zawit- wania Chrystusowego nauczania i osobistego nawróce- kowski, Warszawa: Wydaw. Sióstr Loretanek 2014, 382 nia, aby z mocą świadczyć wobec świata o Zmartwych- [1] s., indeks, seria: W Nadziei na Czyny z Wiary 6, ISBN wstałym Panu. Seria „Verbum Domini” poświęcona jest 978-83-7257-666-8 (t. 6), 978-83-7257-512-8 (całość). refleksji nad słowem Bożym, obecnym w życiu każdego Kolejny tom nauczania abpa Józefa Michalika doty- chrześcijanina, działającym w świecie oraz rozważanym czy tym razem kwestii społeczno-patriotycznych. Zbiór w liturgii Kościoła. kazań i przemówień Pasterza diecezji przemyskiej zo- stał uporządkowany w następujących kategoriach: 1. Ka- 415. Nauczanie Biskupa Opolskiego Alfonsa Nosso- zania dożynkowe; 2. Przemowy związane z rocznicami la. Listy pasterskie i odezwy 1977–2009, wstęp bp An- i wydarzeniami historycznymi; 3. Przemówienia do sto- drzej Czaja, Opole: Red. Wydaw. WT UO 2014, 558 s., warzyszeń i grup zawodowych; 4. Mowy skierowane do Uniwersytet Opolski: Wydział Teologiczny, seria: Pomo- członków Akcji Katolickiej i innych grup formacyjnych. ce Duszpasterskie 24, ISBN 978-83-7342-398-5, 978-83- Pozycja jest przedstawieniem głosu Kościoła w ważnych 63950-33-0. sprawach społecznych i wskazuje na współczesne obsza- Tom zawiera zbiór listów pasterskich i odezw abpa ry życia kościelnego, które łączą się z życiem świeckim, Alfonsa Nossola z lat 1977–2009, które zostały uporząd- a które należy kształtować w duchu Ewangelii. kowane w następujących kategoriach: 1. Listy pasterskie na Wielki Post; 2. Listy na Tydzień Ekumeniczny; 3. Listy 411. NADOLSKI Bogusław TChr, Homilie chrzciel- pasterskie i odezwy związane z wydarzeniami w Koście- ne. Modlitwy wiernych, Kraków: Wydaw. WAM 2013, le powszechnym; 4. Listy pasterskie i odezwy związane 119 [1] s., seria: Verbum Domini, ISBN 978-83-7767- z wydarzeniami w Kościele w Polsce; 5. Listy pasterskie 916-6. i odezwy związane z wydarzeniami w diecezji opolskiej; Jan Paweł II w liście apostolskim Tertio millennio ad- 6. Listy pasterskie i odezwy dotyczące ważnych spraw veniente pisze o świadomości chrzcielnej jako podstawie społecznych; 7. Listy pasterskie skierowane do poszcze- chrześcijańskiego życia. Wiele wspólnot parafialnych or- gólnych grup wiernych; 8. Odezwy Biskupa Opolskiego ganizuje kilka razy w roku specjalne nabożeństwa o cha- w związku ze święceniami kapłańskimi. rakterze chrzcielnym lub łączy je z nabożeństwami ró- żańcowymi, majowymi i czerwcowymi. Książka zawiera 416. PRZYCZYNA Wiesław, Homilia pięćdziesiąt wzory takich nabożeństw oraz okolicznościowe homilie. lat po Soborze Watykańskim II. Pytania – proble- Tom zawiera przede wszystkim 22 homilie chrzcielne my – wyzwania, Kraków: „M” 2013, 241 [1] s., bibliogr., z uwzględnieniem okresu liturgicznego, kiedy odbywa się streszcz. ang., seria: Redemptoris Missio 32, ISBN 978- chrzest. Ponadto autor wskazuje na potrzebę opracowa- 83-7595-569-9. nia programu duszpasterstwa sakramentu chrztu św. i sam Książka jest monografią prezentującą stan badań nad daje pewne sugestie ku temu. Proponuje podkreślenie ob- homilią jako podstawową jednostką przepowiadania pięć- chodów rocznicy i wspomnienia chrztu (1. Wspólnotowe dziesiąt lat po Soborze Watykańskim II. Podtytuł książki formy wspomnienia chrztu; 2. Indywidualne formy wspo- dookreśla zakres całej monografii, który założył sobie au- minania chrztu; 3. Prywatne wspominanie chrztu), a tak- tor, skupiając się w swoich badaniach na zagadnieniach, 166 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) które rodzą pytania, stwarzają problemy i stanowią swo- KATECHETYKA. PEDAGOGIKA iste wyzwania, zarówno w płaszczyźnie teoretycznej, jak i praktycznej. W. Przyczyna we wstępie do monografii Katechetyka postawił cztery pytania, na które starał się znaleźć odpowiedzi: 1. Jak przedstawia się sytuacja w polskiej myśli 419. Katecheza w służbie wiary, red. Stanisław Ła- homiletycznej i w praktyce?; 2. W jakim stopniu polska bendowicz, wstęp bp Henryk Tomasik, Radom: Wydaw. homiletyka i posługa słowa przyswoiła sobie nauczanie Diecezji Radomskiej „Ave” 2013, 209 [3] s., ISBN 978- Kościoła powszechnego na temat homilii?; 3. Które z za- 83-91147-06-0. gadnień teoretycznych znalazły zastosowanie w praktyce, Treść: TOMASIK Henryk bp, Słowo Biskupa, s. 5; a z którymi nadal są problemy?; 4. Co robić, aby homilia ŁABENDOWICZ Stanisław, Wprowadzenie, s. 7–8; JA- stał się skutecznym środkiem komunikacji orędzia zbaw- GODZIŃSKI Marek, Główne wyzwania II Soboru Wa- czego w liturgii? tykańskiego, s. 9–28; DZIEWIECKI Marek, Rola Ka- Autor monografii porusza m.in. takie kwestie, jak: ge- techizmu Kościoła Katolickiego w ukazywaniu istoty neza i sens słowa „homilia”, miejsce homilii w celebracji, wiary chrześcijańskiej, s. 29–44; WOJTKUN Jarosław, soborowa koncepcja homilii, jej treść i funkcje, efektyw- Powołanie chrześcijańskie jako doświadczenie wiary, ność przekazu, modele homilii, etyka homilii, głosze- s. 45–52; MAJ Adam, Świadkowie wiary w przekazie nie kazań w liturgii. Oryginalnymi tematami podjętymi katechetycznym, s. 53–60; TURZYŃSKI Piotr, Wiara w monografii przez autora są: uznanie rozmowy za pa- w dialogu z kulturą, s. 61–77; SWEND Daniel, Współ- radygmat dla homilii, refleksja nad homilią synagogalną czesna apologia wiary chrześcijańskiej, s. 78–90; PRZY- jako prototypem homilii chrześcijańskiej, poszukiwanie GODA Wiesław, Współczesne sposoby komunikowania alternatywnych miejsc głoszenia homilii, relacja mię- wiary w praktyce Kościoła, s. 91–106; ŁABENDOWICZ dzy homilią a polityką oraz podkreślenie znaczenia etyki Wiesław, Wychowanie w wierze podstawowym zadaniem w przekazie homilijnym i w korzystaniu z pomocy homi- katechezy, s. 107–120; MATWIEJUK Kazimierz, Litur- lijnych. gia jako miejsce wzrostu wiary i źródło jej dynamicznego przekazu, s. 121–131; HERC Tomasz, Odkryć na nowo 417. SZOSTAKIEWICZ Jacek, Siostro droga i drogi treść wiary celebrowanej, s. 132–139; PŁUSA Sławomir, bracie. Rozważania na niedziele i święta, rok C, Siedl- Doświadczenie religijne w komunikacji wiary w kontek- ce: Wydaw. Diecezji Siedleckiej 2013, 158 [1] s., ISBN ście nowej ewangelizacji, s. 140–154; MATULEWICZ 978-83-61071-58-7. Elżbieta, Orędzie o wierze wyznawanej, celebrowanej, Jest to zbiór krótkich homilii w oparciu o rok litur- przeżywanej i przemodlonej w liście apostolskim bł. Jana giczny C, które autor opatrzył takim oto Wstępem: „Przy- Pawła II Św. Jan od Krzyża, mistrz w wierze, s. 155–166; gotowane rozważania, dotykające codziennego życia, WŁOSIŃSKI Marian, Katecheza uczy odpowiedzialno- wychodzą naprzeciw potrzebie zgłębiania słowa Bożego. ści społecznej za to, w co się wierzy, s. 167–177; KULI- Każdy człowiek błąkający się w gąszczu różnych słów, GOWSKI Roman, Znaczenie nauczania Benedykta XVI docierających z różnego rodzaju publikatorów i przeży- o wierze dla katechety, s. 178–185; PRZYBYŁOWSKI wający codzienne doświadczenia, znajdzie w nich uko- Jan, Kapłańskie wychowywanie w wierze – „być solą jenie i siłę do kroczenia przez życie z nową nadzieją. ziemi”, s. 186–197; KĄDZIOŁKA Władysław, Urzeczy- «Siostro Droga i Drogi Bracie», zachęcam Was, w spo- wistnienie misji chrześcijańskiej w Roku Wiary, s. 198– sób bardzo indywidualny i osobisty, do wzięcia tych roz- 209; Dane o autorach, s. 211–212. ważań do ręki, szczególnie wtedy, gdy ciężko Ci jest iść dalej” (s. 6). 420. KLICH Anna Emmanuela OSU, Chrystocen- tryzm hermeneutyki biblijnej Jana Pawła II w kate- 418. ZIMOŃCZYK Krzysztof SCJ, Trwajcie w wie- chezach o psalmach i kantykach, Kraków: Wydaw. Na- rze, nadziei, miłości. Homilie A, B, C, wyd. 2, uzup., ukowe UPJP II 2014, 389 [4] s., bibliogr., streszcz. ang., Kraków: Wydaw. Księży Sercanów 2014, 591 s., indeksy, tab., Międzyzakonny Wyższy Instytut Katechetyczny, se- ISBN 978-83-7519-241-4. ria: Duc in Altum 15, ISBN 978-83-7438-384-4. W książce zostały zebrane kazania, które wcześniej Opracowanie ukazuje, w jaki sposób Jan Paweł II już były publikowane w oddzielnych tomikach na po- zastosował chrystocentryczną hermeneutykę biblijną szczególne lata roku liturgicznego. W publikacji obok w swoich katechezach o psalmach i kantykach. Pierw- homilii niedzielnych znajdziemy również homilie na szy rozdział charakteryzuje zasady hermeneutyki biblij- uroczystości i święta. Teksty prezentowanych homilii nej stosowane przez Jana Pawła II. Drugi ukazuje główne są krótkie i charakteryzują się prostym przekazem, któ- tematy chrystologiczne psalmów i kantyków w kateche- ry trafia do serc słuchaczy i czytelników. Autor prowa- zach Jana Pawła II. W trzecim rozdziale zaprezentowa- dzi dyskretny dialog z czytelnikiem w oparciu o słowo no chrystocentryzm aktualizacji w katechezach biblijnych Boże i żywą refleksję nad duchowym życiem współcze- Jana Pawła II. Czwarty rozdział wskazuje na oryginal- snych ludzi. Homilie są niezwykle poglądowe zarówno ność katechez biblijnych Jana Pawła II. od strony treści, jak również od strony edytorskiej. Licz- ne i barwne przykłady oraz odwołania do życia sprawia- 421. Nowy człowiek w dziele nowej ewangelizacji, ją, że homilie dobrze odczytuje się w kontekście życia red. Grażyna Weronika Dryl OSU, Kraków: Wydaw. Na- „zabieganego” współcześnie czytelnika i słuchacza sło- ukowe UPJP II 2013, 235 s., Międzyzakonny Wyższy In- wa Bożego. stytut Katechetyczny w Krakowie, seria: Duc in Altum 14, ISBN 978-83-7438-362-2. Treść: DRYL Grażyna Weronika OSU, Wprowadze- nie, s. 7–10; Część I. Referaty i artykuły: RYŚ Grze- Katechetyka. pedagogika 167 gorz bp, Homilia, s. 13–16; ZUZIAK Władysław, Otwar- techetyki, s. 91–102; ZELLMA Anna, Dydaktyka dla cie sympozjum, s. 17–18; JAWORSKA Maria, Słowo do katechetyki, s. 103–124; OSIAL Wojciech, Katechety- uczestników sympozjum, s. 19–20; RYŚ Grzegorz bp, ka w spotkaniu z pedagogiką, s. 125–140; MASTALSKI Nowa ewangelizacja dla przekazu wiary, s. 21–33; HA- Janusz, Współczesne zasady edukacyjne w służbie kate- RĘZGA Stanisław, Jezus powołuje i formuje uczniów, chezy, s. 141–152; DZIWOSZ Elżbieta, Ortodydaktyka aby z Nim byli i by mógł ich posłać, s. 35–45; BANDU- w katechezie osób niepełnosprawnych, s. 153–168; WA- RA Adam, Przekaz wiary w starożytności chrześcijań- LULIK Anna, Nauki empiryczne i warsztat badawczy ka- skiej, s. 47–55; BOGACZ Roman, Duchowość nowe- techetyków, s. 169–180; KURZYDŁO Dariusz, Badania go człowieka w Corpus Paulinum. Zarys problematyki, empiryczne w katechetyce na przykładzie zastosowania s. 57–85; DYK Stanisław, Słowo Boże a przekaz wiary ankiety audytoryjnej, s. 181–214; KOPICZKO Tomasz, w Kościele, s. 87–111; BŁASIAK Anna, Przekaz i cele- Katecheza a komunikacja wiary we współczesnym kon- browanie wiary w rodzinie, s. 113–129; CHAŁUPNIAK tekście społecznym, s. 215–230; OSEWSKA Elżbie- Radosław, Katecheza w służbie przekazu i formacji wiata, Poszukiwanie koncepcji edukacji religijnej w szkole ry. Nowa ewangelizacja (w nowej) katechezie, s. 131– w obszarze języka angielskiego, s. 231–242; CZEKAL- 152; NOWAKOWSKI Przemysław, Liturgia jako miejsce SKI Ryszard, La nouvelle évangélisation en Pologne, wtajemniczenia i doświadczenia nowości wiary – środ- s. 243–248; Noty o autorach, s. 249–250. kiem czy celem ewangelizacji?, s. 153–168; WAL Jan, Diakonia wspólnoty a przekaz wiary chrześcijańskiej, Pedagogika s. 169–187; DRYL Grażyna Weronika OSU, Pascha Je- zusa źródłem nowego życia i powołania. Celebracja sło- 424. Integralność w pedagogice religii, red. Marian wa Bożego, s. 189–204; SKOCZNY Włodzimierz, Je- Włosiński, Włocławek: Wyższa Szkoła Humanistyczno- zus Ewangelii w nauczaniu Benedykta XVI, s. 205–210; -Ekonomiczna 2013, 210 [1] s., bibliogr. przy artykułach, Część II. Konspekty katechez: PATRZYK Aurelia, Te- ISBN 978-83-61609-31-5. mat: Biblia. List Boga do człowieka. Konspekt kateche- Tyt. równol.: Integrita v pedagogike náboženstva. zy dla klasy I gimnazjum, s. 213–221; ZAKRZEWSKA Tyt. równol.: L’Integralità nella pedagogica della re- Dominika, Temat: Jezus głosi królestwo Boże i wzywa do ligione. nawrócenia. Konspekt katechezy dla klasy I ponadgimna- Tekst częśc. słowac., wł. zjalnej, s. 223–230; KOŁTON Joanna Małgorzata, Temat: Treść: WŁOSIŃSKI Marian, Wprowadzenie, s. 9–11; Chrzest święty – dar i zadanie. Konspekt katechezy dla WŁOSIŃSKI Marian, Integracyjny wymiar Jasnej Góry, klasy I gimnazjum, s. 231–235. s. 13–42; BIELAK Jozef, Współpraca wolnej woli z ła- ską w dziele zbawienia człowieka w nauczaniu święte- 422. OCYTKO Anetta, Katechizacja w archidiece- go Maksyma Wyznawcy, s. 43–50; ŠURÀB Marian, The zji krakowskiej w latach 1990–2012. Studium kate- Catechetical Aim of the Homily, s. 51–56; JARAB Jozef, chetyczne na podstawie przeprowadzonych badań, Integrita celoživotného procesu a formácie (teologický Kraków: Wydaw. Naukowe UPJP II 2013, 345 [1] s., bi- aspekt), s. 57–67; GALIS TOMÁŠ, Biskup diecezjalny bliogr., tab., wykr., ISBN 978-83-7438-359-2. jako ojciec, brat i przyjaciel kapłanów, s. 69–77; GAVEN- Książka stanowi studium katechetyczne na temat re- DOVÁ Olga, Ladislav Hanus – il filosofo della kultura alizacji posoborowego modelu katechezy w archidiecezji nella Slovacchia [Ladislav Hanus – twórca filozofii kul- krakowskiej. Pierwszy rozdział dotyczy zagadnienia po- tury na Słowacji], s. 79–89; PYRZYK Ireneusz, Janusz soborowego modelu katechezy ukształtowanego w świe- Korczak – uczestnik męczeństwa, s. 91–101; WŁOSIŃ- tle dokumentów katechetycznych Kościoła po Vaticanum SKI Marian, Wartość młodości w przesłaniu Jana Paw- II. W drugim rozdziale zostały przeanalizowane doku- ła II, s. 103–116; VIVODA Michał, La pedagogia della menty Kościoła krakowskiego dotyczące organizowania fede secondo Joseph Ratzinger [Pedagogia viery podla dzieła katechizacji w archidiecezji krakowskiej. W trze- Josepha Ratzingera], s. 117–125; ŠURÀB Marian, Em- cim rozdziale ukazano przeprowadzone badania wśród pathy in the Homily, s. 127–132; BIELAK Jozef, Wy- katechetów archidiecezji krakowskiej dotyczące realiza- miary tożsamości kapłańskiej w nauczaniu Jana Pawła II, cji zadań, celu katechezy i formacji ustawicznej kateche- s. 133–144; WŁOSIŃSKI Marian, Integralne zadania re- tów. Rozdział czwarty zawiera wyniki badań, a piąty ma ligii, s. 145–154; GAVENDOVÁ Olga, Crisi dell’espe- charakter postulatów i wniosków. rienza religiosa e problema del senso dell’essere [Kryzys doświadczenia religijnego i problem sensu bycia], s. 155– 423. Status metodologiczny katechetyki, red. Ka- 166; ZAHATLAN Pavol, Das Anliegen der echten Katho- zimierz Misiaszek SDB, Warszawa: Wydaw. UKSW lizität, s. 167–173; BIELAK Jozef, The Faith in God is 2013, 251 s., streszcz. przy artykułach, seria: Studia Kate- reasonable [Wiara zdecydowana], s. 175–185; DOJČÁR chetyczne 9, ISBN 978-83-64181-28-3. Martin, Interreligious and interspiritual understanding. Treść: Wykaz skrótów, s. 7–8; MISIASZEK Kazimierz A few remarks on interpersonality, s. 187–194; Recenzje, SDB, Wprowadzenie, s. 9; CZEKALSKI Ryszard, W po- s. 195–210. szukiwaniu współczesnego ujęcia katechetyki, s. 11–30; MARCZEWSKI Marek, Zasada formalna teologii pasto- 425. Kardynała Augusta Hlonda działalność edu- ralnej a wypracowanie właściwej koncepcji katechetyki, kacyjno-społeczna i organizacyjno-pasterska, red. s. 31–54; CHAŁUPNIAK Radosław, Katechetyka jako Krzysztof Śleziński, Bielsko-Biała: Kolegium Nauczy- teologia praktyczna. Zdefiniowanie tożsamości eklezjal- cielskie; Regionalny Ośrodek Kultury 2014, 175 s., ISBN nej, s. 55–70; TOMASIK Piotr, Kwestie fundamentalne 978-83-939-48-1-5. metodologii katechetyki, s. 71–90; BEDNARCZYK Ra- Treść: ŚLEZIŃSKI Krzysztof, Wprowadzenie, fał, W poszukiwaniu obszarów współpracy liturgiki i ka- s. 5–6; GREGER Piotr bp, Słowo wstępne, s. 7–8; I. 168 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40)

W kontekście problematyki historycznej: BUDNIAK 427. Miłość jako sprawność moralna w wychowa- Józef, Kościół rzymsko-katolicki na Śląsku Cieszyńskim niu, red. Iwona Jazukiewicz, Ewa Rojewska, Szczecin: w latach 1918–1925, s. 11–20; WNĘTRZAK Grzegorz, Wydaw. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „Za- Formacja narodowa i polityczna duchowieństwa Śląska pol” Dmochowski, Sobczyk 2013, 281 s., bibliogr. przy Cieszyńskiego w przededniu powstania diecezji kato- artykułach, seria: Sprawności Moralne w Wychowaniu, wickiej, s. 21–39; KOCUREK Danuta, „Gość Niedziel- ISBN 978-83-7518-549-2. ny” wsparciem nauczania kardynała Augusta Hlonda, Treść: JAZUKIEWICZ Iwona, ROJEWSKA Ewa, s. 41–56; II. W kontekście problematyki filozoficznej: Wprowadzenie, s. 5–11; I. Miłość i wychowanie: KAMIŃ- BORTKIEWICZ Paweł TChr, Personalizm społeczny SKI Krzysztof, Restytuowanie cnoty miłości w wychowa- kardynała Augusta Hlonda, s. 59–71; DANCÁK Pavol, niu – poszukiwaniem normalności, s. 15–29; BOUŻYK Communio personarum, s. 73–90; GEBAUER Anna, Maria, Miłość jako cel wychowania we współczesnej kul- Prawo naturalne w nauczaniu kardynała Augusta Hlon- turze, s. 31–61; HENDRYK Cezary, Miłość w wychowa- da, s. 91–98; III. Działalność organizacyjna w kon- niu. Implikacje teoretyczne, s. 63–80; II. Miłość w wy- tekście potrzeb wychowawczo-społecznych: ŚLEZIŃ- chowaniu rodzinnym: MAZAN Andrzej, Rola miłości SKI Krzysztof, Wychowanie chrześcijańskie młodzieży w pedagogice rodziny, s. 83–96; MICZYŃSKA-KOWAL- w kontekście przemian społeczno-politycznych i na- SKA Maria, Miłość i jej wpływ na proces wychowania uczania kardynała Augusta Hlonda, s. 101–111; SAM- w rodzinie, s. 97–116; BASSA Bożena, Wychowanie do SEL Robert, Nauczanie doktrynalne i społeczne kardy- odpowiedzialnej miłości rodzicielskiej, s. 117–135; JAC- nała Augusta Hlonda w okresie sprawowania posługi KOWSKA Ewa, Miłość macierzyńska – od miłości hero- pasterskiej na Śląsku (1922–1926), s. 113–124; CHO- icznej do miłości warunkowej, s. 137–157; REGULSKA DOROWSKI Krzysztof, Prymas August Hlond jako pre- Agnieszka, Wychowanie dziecka w rodzinie do miłości, kursor Akcji Katolickiej w Polsce, s. 125–131; IV. Wo- s. 159–174; PIETRZAK-SZYMAŃSKA Barbara, Płacz kół problematyki rodziny i małżeństwa: RYGUŁA bez łez, dotyk bez przyjemności… Miłość matczyna Piotr, Wkład kardynała Augusta Hlonda w debatę na te- a dziecko przedwcześnie urodzone, s. 175–182; MOZGA- mat małżeństwa i prawa małżeńskiego w Polsce między- WA Katarzyna, Język miłości w relacji rodzic – dziecko wojennej, s. 135–150; MISIK Maria Teresa, O wycho- w ujęciu Gary’ego Chapmana, s. 183–192; III. Miłość wawczej roli domu rodzinnego. Zapatrywania Augusta w wychowaniu chrześcijańskim: PACZKOWSKI Mie- Hlonda na wartość i funkcje domu rodzinnego w kontek- czysław, Miłość i jej przejawy w relacjach międzyludz- ście współczesnej refleksji pedagogicznej, s. 151–164; kich. Perspektywa wczesnochrześcijańska (II–V wiek), JENDRYCZKO Andrzej, Doktor Jan Hlond – brat Pry- s. 195–236; CHOLEWA Marcin, GILSKI Marek, Miłować masa Polski, s. 165–175. całym umysłem (Łk 10,27). Poznawczy wymiar miłości, s. 237–252; BOJARSKA-SZOT Teresa, Nauka o miłości 426. KOSTKIEWICZ Janina, Kierunki i koncepcje w Sumie Teologii, II–II, 23–46 Tomasza z Akwinu, s. 253– pedagogiki katolickiej w Polsce 1918–1939, Kraków: 272; Zamiast zakończenia… Miłość w przypowieści i ży- „Impuls” 2013, 734 s., bibliogr., indeks, ISBN 978-83- ciu, s. 273–277; Noty o autorach, s. 279–281. 7850-153-4. Książka J. Kostkiewicz to nowatorska monografia 428. Myśleć sercem, czyli być dla… Krótka histo- naukowa na temat kierunków i koncepcji pedagogiki ria spotkań nauczycieli i pracowników oświaty w Pie- katolickiej w Polsce w latach 1918–1939. Celem stu- karach Śląskich 2004–2013, red. Maria Kopsztejn, wy- dium jest próba stworzenia ogólnego wizerunku peda- bór tekstów Joanna Grajewska-Wróbel, Piekary Śląskie: gogiki katolickiej w tym przełomowym okresie histo- JotKa Jolanta Kubik Usługi Wydawnicze 2013, 303 s., rii naszego kraju. Jest to rekonstrukcja i reinterpretacja ISBN 978-83-64414-00-8. koncepcji pedagogicznych głównych przedstawicie- Treść: SZŁAPKA Lucyna, Moja Litanijo, s. 9; GRA- li pedagogiki katolickiej tego okresu i ich klasyfikacja JEWSKA-WRÓBEL Joanna, KOPSZTEJN Maria, Sło- oraz wyłonienie głównych kierunków w jej rozwoju. wo wstępne, s. 11–14; Część I. Homilie i rozważania: Książka składa się z ośmiu rozdziałów: W poszukiwaniu SZYMIK Jerzy, Ojcostwo Boga a współczesny kryzys istoty katolickiej pedagogiki: Jakiej pedagogice można etosu ojca, s. 17–25; HUDEK Wiesław, W szkole Maryi nadać miano katolickiej? Dwie płaszczyzny odpowiedzi uczymy się nadziei. Różańcowe zamyślenia nad posługą (I); Pedagogika katolicka o orientacji tomistycznej (II); nauczyciela i wychowawcy, s. 26–33; KOPSZTEJN Ma- Katolicki nurt pedagogiki kultury (III); Między katolic- ria, „Ten, kto odkrywa życie, może znaleźć skarb” (P. Co- ką pedagogiką kultury a pedagogiką personalistyczną elho). Refleksje pielgrzyma z drogi do Santiago de Com- (IV); Pedagogika personalistyczna o orientacji społecz- postella, s. 34–38; Część II. Nauczyciel odpowiedzialny nej (V); Pedagogika personalistyczna o orientacji egzy- za drugiego człowieka: SZYMIK Jerzy, Teologia ślą- stencjalnej (VI); Pedagogika zaangażowana: religijno- ska. „Myśleć sercem, czyli być dla…”, s. 41–47; ZĄZEL -patriotyczno-narodowe koncepcje „walczące” (VII); Władysław, Nauczycielu dobry… Podpowiedz i doradź, Dyskursywno-krytyczny kierunek rozwoju pedagogiki s. 48–50; RUSIECKI Mieczysław, Odpowiedzialność katolickiej: polemika z nowym wychowaniem (VIII). i obowiązki nauczyciela, s. 51–82; OLBRYCHT Ka- Warty zauważenia jest obszerny wybór bibliograficzny tarzyna, Uznanie w człowieku osoby – odpowiedzią na literatury przedmiotu (s. 649–723). Prezentowana roz- dylematy współczesnego wychowania i podstawa ich prawa stanowi cenny wkład w badania z zakresu peda- rozstrzygania, s. 83–93; POLOK Grzegorz, Współodpo- gogiki ogólnej, pedagogiki społecznej i porównawczej wiedzialność nauczyciela za siebie i innych, s. 94–116; oraz historii oświaty. Z jej bogactwa będą korzystać nie MŁYNARZ Bogna, „To miejsce jest ziemią świętą” – tylko pedagodzy, lecz także filozofowie, socjolodzy re- czyli współczesny Mojżesz na pustyni polskiej szkoły, ligii, teolodzy i historycy. s. 117–120; SKRZYPCZAK Robert, Wiara z nieba a wia- Katechetyka. pedagogika 169 ra demonów, s. 121–134; HUDEK Wiesław, Obecność zdrowotne jako obszar urzeczywistniania się sprawno- Boga w procesie edukacji. Spostrzeżenia duszpasterza ści moralnej, s. 83–102; PAWŁUCKI Andrzej, Prakty- i poety, s. 135–142; Część III. Wielcy Górnoślązacy: ka zdrowia publicznego w systemach politycznych kon- GRAJEWSKA-WRÓBEL Joanna, „Był jednym z nas”. serwatyzmu, autorytaryzmu i liberalizmu w Europie, Wojciech Korfanty (1873–1939) – katolik, patriota, spo- s. 103–123; DZIUBIŃSKI Zbigniew, Refleksja na temat łecznik, polityk, publicysta, s. 145–155; GRAJEWSKA- sportu w świetle nauczania Jana Pawła II, s. 125–136; -WRÓBEL Joanna, „Ancilla Domini” – sztuka życia BIELSKI Janusz, Przemiany filozofii edukacyjnej – per- i służby społecznej Matki Ewy von Tiele-Winckler z Mie- sonalistyczna koncepcja reformy oświaty, s. 137–143; chowic (1866–1930), s. 156–170; GRAJEWSKA-WRÓ- GOGOLIK Mirosław, Wychowanie personalistyczne BEL Joanna, Bł. ks. Józef Czempiel – „Święty był wśród w szkołach katolickich, s. 145–159; CELIŃSKA-MI- nas”, s. 171–184; GRAJEWSKA-WRÓBEL Joanna, „Do SZCZUK Agata, Perspektywa personalistyczna w psy- młodych i o młodych” – Prymas Polski Kardynał August chologii – próba odpowiedzi na wyzwanie indywidual- Hlond (1881–1948). W trosce o polską młodzież, s. 185– ności, s. 161–177; KOLOCIŃSKI Tomasz, Jan Paweł 193; GRAJEWSKA-WRÓBEL Joanna, „Bądź odważ- II jako nauczyciel i świadek personalizmu. Kilka uwag ny – idź!”. Biskup Bolesław Kominek – wielki nauczyciel z perspektywy nauki społecznej Kościoła, s. 179–189; narodów, s. 194–203; GRAJEWSKA-WRÓBEL Joanna, OSTROWSKA Małgorzata, Pedagogika miłości Jana Ksiądz doktor Herbert Bednorz (1908–1989) – biskup Pawła II drogą wychowania dzieci i młodzieży, s. 191– na trudne czasy, s. 204–214; WLOKA Alfred, Ksiądz bi- 206; KORZENIOWSKA Monika, Jedność myśli i życia skup dr Herbert Bednorz – sumienie Śląska, s. 215–218; w osobie Jana Pawła II, s. 207–222; OLCZYK Maciej, GRAJEWSKA-WRÓBEL Joanna, „Uwierzyliśmy miło- Seksualność człowieka w pedagogice personalistycz- ści i o niej świadczymy” – Sługa Boży ksiądz Franciszek nej. Śladami etycznej myśli Karola Wojtyły, s. 223–249; Blachnicki (1921–1987) i jego Oaza Życia, s. 219–224; Noty o autorach, s. 251–252. GRAJEWSKA-WRÓBEL Joanna, Wygnanie biskupów katowickich w latach 1952–1956 nowym doświadcze- 430. Pedagogie katolickich zgromadzeń zakon- niem łączności z diecezją, s. 225–246; Część IV. Wo- nych, t. 2: Historia i współczesność, red. Janina Kost- kół warsztatów metodycznych: KOPSZTEJN Maria, kiewicz, Kazimierz Misiaszek SDB, Kraków: „Impuls” Śląskość – pomnik trudnej historii, tradycji i kultury, 2013, 457 s., il., bibliogr. przy artykułach, ISBN 978-83- s. 249–257; KOPSZTEJN Maria, Poszerzyć przestrzeń 7850-156-5, 978-83-7850-136-7. ojczyzny – o patriotyzmie serca Jana Pawła II, s. 258– Treść: MISIASZEK Kazimierz SDB, Wstęp, s. 7–9; 263; GRAJEWSKA-WRÓBEL Joanna, „Szukałem was, MAJ Adam, Pedagogia oratoriów [Kongregacja Orato- a wy przyszliście do mnie. I za to was dziękuję” – Papież rium Świętego Filipa Neri], s. 11–37; ZAWADKA Janusz, Jan Paweł II (1920–2005). W trosce (nie tylko) o polską Pedagogia mariańska [Zgromadzenia Księży Marianów], młodzież, jej wychowawców i nauczycieli, s. 264–277; s. 39–80; PELCZARSKI Kazimierz, Pedagogia redemp- KOPSZTEJN Maria, Mistrzostwo pedagogiczne, czyli torystów [Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela], jak nauczyciel staje się mistrzem, s. 278–284; KOPSZ- s. 81–113; CHORAB Monika, KOSTKIEWICZ Janina, TEJN Maria, Wpływ Internetu i gier komputerowych na Pedagogia oblatów [Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów], występowanie zachowań patologicznych wśród dzieci s. 115–131; JANIKULA Gabriela, Pedagogia adoratorek i młodzieży, s. 285–294; Noty o autorach, s. 295–298; Po- [Zgromadzenia Adoratorek Krwi Chrystusa], s. 133–184; dziękowania, s. 299. KLUZ Magdalena Renata, HANDERSKA Joanna Jolan- ta, KARDACH Bernadetta Paulina, Pedagogia jadwiża- 429. Osoba a wychowanie. Wokół pedagogiki per- nek [Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi], s. 185–222; sonalistycznej i edukacji zdrowotnej według Jana ŻMICHROWSKA Maria Jolanta, Pedagogia niepoka- Pawła II, red. Krzysztof Guzowski, Alicja Kostencka, lanek [Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Grzegorz Barth, Lublin: Wydaw. KUL 2013, 254 s., bi- Najświętszej Maryi Panny], s. 223–244; PIELA Michał, bliogr. i streszcz. przy artykułach, Katolicki Uniwersytet Pedagogia salwatoriańska [Towarzystwa Boskiego Zba- Lubelski Jana Pawła II: Wydział Teologii, Katedra Per- wiciela]: Aspekt historyczny, s. 245–260; CHUDY To- sonalizmu Chrześcijańskiego KUL, seria: Personalizm. masz, Pedagogia salwatoriańska [Towarzystwa Boskiego Sympozja 3, ISBN 978-83-7702-539-0. Zbawiciela]: Współczesność, s. 261–299; HENSCHKE Treść: Od redaktorów, s. 5–6; GUZOWSKI Krzysz- Eleonora, Pedagogia zmartwychwstanek [Zgromadzenia tof, KOSTECKA Alicja, BARTH Grzegorz, Wstęp, Sióstr Zmartwychwstanek], s. 301–344; PRYBA Andrzej, s. 7–10; Część I. Założenia pedagogiki personalistycz- Pedagogia świętorodzinna [Zgromadzenia Misjonarzy nej Jana Pawła II: NOWAK Marian, Pedagogika per- Świętej Rodziny], s. 345–366; WIŚNIEWSKI Tomasz sonalistyczna – wyzwania i nadzieje dnia dzisiejszego, Krystian, Pedagogia oriońska [Zgromadzenia Małe- s. 13–33; KOWALCZYK Stanisław, Personalizm spo- go Dzieła Boskiej Opatrzności], s. 367–403; MACHAJ łeczny Ojca Świętego Jana Pawła II, s. 35–44; TYRA- Agnieszka, Pedagogia orionistek [Zgromadzenia Sióstr WA Jan, Wolność i prawda jako podstawa wychowania Małych Misjonarek Miłosierdzia], s. 405–417; SAKOW- personalistycznego, s. 45–52; GOLISZEK Piotr Tomasz, SKA Edyta Elżbieta, Pedagogia pasjonistek [Zgromadze- Wychowanie personalistyczne – ocalić prawdę o osobie nia Sióstr Męki Pana Naszego Jezusa Chrystusa], s. 419– ludzkiej, s. 53–63; SADOWSKI Marek, Wybrane ele- 454; Nota o autorach, s. 455–457. menty antropologii Karola Wojtyły/Jana Pawła II jako podstawa wychowania personalistycznego, s. 65–80; 431. Sprawności moralne a rozwój moralny, red. Część II. Wybrane zagadnienia z pedagogiki perso- Iwona Jazukiewicz, Ewa Rojewska, Szczecin: Wydaw. nalistycznej i edukacji zdrowotnej według Jana Paw- Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „Zapol” Dmo- ła II: TCHORZEWSKI Andrzej M. DE, Wychowanie chowski, Sobczyk 2013, 142 s., bibliogr. przy artykułach, 170 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) seria: Sprawności Moralne w Wychowaniu, ISBN 978- lozoficzna konfrontacja między pogaństwem a chrze- 83-7518-546-1. ścijaństwem w okresie wczesnej patrystyki, s. 129–150; Treść: JAZUKIEWICZ Iwona, ROJEWSKA Ewa, KASPRZAK Sylwester, Pogaństwo i chrześcijaństwo Wprowadzenie, s. 7–8; ZARZYCKA Beata, ŚLIWAK Ja- w prawie rzymskim okresu dominatu, s. 151–188; NIE- cek, PARTYKA Józef, KUTERA Anna, Struktura wartości ŚCIOR Leon, Ojcowie Apostolscy o misjach, s. 189–196; a makiawelizm, czyli co nas powstrzymuje przed manipu- ZALEWSKI Dariusz, Koncepcja dzieła misyjnego u Oj- lowaniem innymi, s. 9–35; ŚLIWAK Jacek, ZARZYCKA ców Kościoła w II wieku, s. 197–210; STRĘKOWSKI Beata, Formy samoświadomości a altruizm, czyli kiedy Stanisław, Misje u Ojców Kościoła III wieku, s. 211–229; koncentracja na sobie sprzyja pomaganiu innym, s. 37–68; BRZOZOWSKI Janusz, Papież Grzegorz I Wielki – misja CZUSZ Agnieszka, OTRĘBSKI Wojciech, Wrażliwość angielska św. Augustyna, s. 231–245; CICHY Damian, moralna wychowanka – możliwości pomiaru u osób z nie- Misje u Ojców złotego wieku patrystyki, s. 247–270; FĄS pełnosprawnością umysłową, s. 69–102; ZIÓŁKOWSKA Ludwik SVD, Doktryna misyjna św. Augustyna, s. 271– Anna, Od myślenia moralnego do działania, s. 103–112; 310; KLUJ Wojciech, Misje inter gentes jako azjatyc- WAWRZYNÓW Kazimiera Joanna, Czas i twórcze spo- ka próba uwspółcześnienia misji ad gentes, s. 311–318; wolnienie w edukacji inspirującej rozwój moralny, s. 113– WIŚNIEWSKI Jan, Podbój i ewangelizacja terytorium 138; Zamiast zakończenia… Popękany zbiornik, s. 139; Wewa (Melzak), s. 319–331. Noty o autorach, s. 141–142. 434. WRZOS Marcin OMI, Bibliografia polskich 432. ŚWIDRAK Ewelina, Świadomość wychowaw- czasopism misyjnych. Lata 1945–2013, Poznań: Kuria cza we współczesnej rodzinie, Lublin: Wydaw. KUL Prowincjalna Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej 2013, 205 s., bibliogr., Katolicki Uniwersytet Lubelski 2014, 757 [1] s., bibliogr., seria: Studia i Materiały Misjo- Jana Pawła II: Wydział Nauk Społecznych, Instytut Peda- logiczne 29, ISBN 978-83-63775-14-8. gogiki, seria: Biblioteka Katedry Pedagogiki Chrześcijań- Na grzb. akronim serii: SiMM. skiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła Bibliografia zawiera niemal kompletną listę artyku- II 6, ISBN 978-83-7702-813-1. łów, które zostały opublikowane w 33 tytułach w powo- Termin „świadome wychowanie” i pokrewny mu jennej prasie misyjnej. Analizie poddano 99,73% czaso- „świadomość wychowawcza” funkcjonuje częściej w ży- pism misyjnych – jak pisze autor we wstępie – z których ciu codziennym niż w teorii i praktyce pedagogicznej. wyodrębniono prawie 15 000 artykułów. W Bibliografii Celem niniejszej dysertacji jest ukazanie na podstawie pominięto jedynie mniej istotne listy misjonarzy, kate- analizy literatury przedmiotowej fenomenu świadomo- chezy czy homilie oraz papieskie dokumenty misyjne, ści wychowawczej we współczesnej rodzinie oraz pod- które były publikowane w prawie wszystkich periody- niesienie poziomu świadomości wychowawczej wśród kach. Publikacja Bibliografii jest pierwszym tak wyczer- rodziców i dziadków poprzez sformułowanie wskazówek pującym opracowaniem polskich powojennych czaso- pomocnych w praktyce wychowawczej. Główny pro- pism misyjnych. blem rozprawy został zawarty w pytaniu: Jak funkcjonuje świadomość wychowawcza we współczesnej rodzinie? 435. WRZOS Marcin OMI, Polskie czasopiśmien- Całość pracy obejmuje pięć rozdziałów: I. Świadomość – nictwo misyjne po II wojnie światowej. Studium mi- historia i definicja pojęcia; II. Świadomość wychowaw- sjologiczno-prasoznawcze, Poznań: Kuria Prowincjalna cza w literaturze pedagogicznej; III. Rodzina miejscem Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej 2013, 545 [1] świadomego wychowania jej członków; IV. Zagrożenia s., bibliogr., seria: Studia i Materiały Misjologiczne 28, świadomości wychowawczej w rodzinie; V. Implikacje ISBN 978-83-63775-08-7. pedagogiczne. Na szczególną uwagę zasługują końcowe Na grzb. akronim serii: SiMM. wskazania praktyczne, dotyczące tego, jak wzmacniać Autor poddaje analizie polskie powojenne czasopisma świadomość wychowawczą w każdym z wyróżnionych misyjne, czyli takie, które w swojej specjalizacji wydaw- etapów życia rodzinnego oraz wyszczególnione zadania niczej w większości objętości są związane z działalnością dla poszczególnych środowisk wychowawczych. misyjną Kościoła katolickiego. W rozdziale pierwszym, zatytułowanym Fenomen polskiego czasopiśmiennic- MISJOLOGIA twa misyjnego, autor próbuje odpowiedzieć na następu- jące pytania: W jakim kontekście historycznym pojawia 433. Początki doktrynalne misji, red. Ludwik Fąs się polskie czasopiśmiennictwo misyjne? Jaka jest nauka SVD, wstęp , Pieniężno: Misyjne Seminarium Duchowne Kościoła dotycząca środków społecznego przekazu? Ja- Księży Werbistów 2013, 331 s., streszcz. przy artykułach, kie miejsce zajmują czasopisma misyjne w systemie pra- ISBN 978-83-928265-9-0. sy katolickiej w Polsce, jaka jest ich historia? Treść: Wstęp, s. 9–12; Introduction, s. 13–17; JA- W rozdziałach od drugiego do piątego przeprowa- SIŃSKI Karol, Bóg jako źródło prawdy, dobra i szczę- dzone zostały badania podstawowych idei teologicznych ścia człowieka, s. 19–28; WĘCŁAWIK Józef, Trynitar- zawartych w polskich czasopismach misyjnych. Tytuły na miłość Boża w misji Chrystusa według Hansa Ursa misyjne podzielono prasoznawczo ze względu na treść, von Balthasara, s. 29–70; RABCZYŃSKI Paweł, Jezus target i nakład na: niskonakładowe popularne, wielkona- Chrystus – centrum misji Kościoła, s. 71–77; STUDNIK kładowe popularne, popularnonaukowe i naukowe cza- Michał, Motywacja altruistyczna a motywacja misyj- sopisma misyjne, co odpowiada kolejnym rozdziałom na, s. 79–87; SZYMCZYCHA Kazimierz, Misje podsta- pracy. Znajdziemy tu odpowiedzi na następujące pytania wą wiarygodności chrześcijaństwa, s. 89–109; SZPYRA badawcze: Jakie główne idee z historycznych i biblijnych, Szczepan, Adresaci misji w Nowym Testamencie, s. 111– systematycznych i praktycznych dyscyplin teologicznych 128; RADZISZEWSKA-SZCZEPANIAK Danuta, Fi- znajdują się na ich łamach? Kim są wydawcy tytułów mi- PRAWO KANONICZNE I WYZNANIOWE 171 syjnych i jaki to miało wpływ na ich treść? Jak w historii 438. Małżeństwo jedno i nierozerwalne…: argu- rozwijały się poszczególne czasopisma, jak zmieniała się menty prawa kanonicznego w orzekaniu o nieważno- ich treść? Na zakończenie zaś każdego z tych rozdziałów ści małżeństwa, red. Roman Szewczyk, Ełk: „Adalberti- pojawia się paragraf poddający syntezie idee teologiczne num” 2012, 235 [2] s., bibliogr. przy artykułach, wykr., zawarte w analizowanych rodzajach czasopiśmiennictwa ISBN 978-83-60737-75-0. misyjnego. Treść: DOLINA Józef CR, Moralna pewność sędzie- Ostatni, szósty rozdział, zatytułowany Funkcje cza- go kościelnego wyrokującego w sprawach o nieważność sopiśmiennictwa misyjnego, jest swego rodzaju syntezą małżeństwa, s. 9–22; ZDANIS Romuald, Poważny brak dysertacji. Mamy tam próbę odpowiedzi na następujące rozeznania oceniającego jako niezdolność do zawarcia pytania: Dlaczego w niektórych periodykach misyjnych małżeństwa, s. 23–32; SULEWSKA Anna, Kanoniczne idee teologiczne są obecne, a w niektórych nie, i czy ta aspekty określania osobowości dojrzałej oraz pojęcie nie- zależność wynika z realizacji funkcji wyznaczonych dojrzałości w procesach o nieważność małżeństwa, s. 33– przez redakcję i wydawcę? Czy funkcje czasopiśmiennic- 40; DOLINA Józef CR, Nierozerwalność sakramental- twa misyjnego po II wojnie światowej różnią się od tych nego węzła małżeńskiego, s. 41–53; DOLINA Józef CR, z okresu II Rzeczypospolitej? W tym również rozdziale Niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków z przy- opisano poszczególne funkcje prasy misyjnej, ich reali- czyn natury psychicznej – jako tytuł nieważności mał- zację w poszczególnych grupach tytułów misyjnych oraz żeństwa, s. 55–75; ŁUPIŃSKI Stanisław, Związek mał- ich wpływ na publikacje idei teologicznych w poszcze- żeński w wymiarze nadprzyrodzonym, s. 77–83; ŚWITO gólnych grupach periodyków misyjnych. Lucjan, Wybrane elementy dowodzenia w procesie o nie- ważność małżeństwa, s. 85–109; BORAWSKI Ireneusz, PRAWO KANONICZNE Lekomania i narkomania w relacji do poważnego braku I WYZNANIOWE rozeznania oceniającego (kan. 1095 n. 2), s. 111–126; LESZCZYŃSKI Grzegorz, Gwarancje prawa do obro- 436. GUZ Tadeusz, Filozofia prawa III Rzeszy Nie- ny w świetle Instrukcji Dignitas Connubi, s. 127–146; mieckiej, Lublin: TN KUL 2013, 278 s., bibliogr., indek- STAWNIAK Henryk SDB, Niezdolność do zawarcia mał- sy, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu żeństwa (kan. 1095 KPK) w świetle przemówień papie- Lubelskiego Jana Pawła II, seria: Źródła i Monografie skich do Roty Rzymskiej i nauki Kościoła, s. 147–170; 399, ISBN 978-83-7306-610-6. KRAIŃSKI Wiesław, Osobowość dyssocjalna jako przy- Prezentowana publikacja stanowi kompleksową czyna psychiczna stwierdzenia nieważności małżeństwa, i wnikliwą analizę filozofii prawa opartej na narodowym s. 171–194; WIŚNIEWSKI Hubert, Wykluczenie potom- socjalizmie. W pierwszej kolejności scharakteryzowane stwa jako tytuł nieważności małżeństwa, s. 195–205; zostały jej aprioryczne założenia, zasady i odniesienia do SZEWCZYK Roman, Orzekanie o nieważności małżeń- innych systemów filozoficznych, co pozwoliło w dalszej stwa w Sądzie Biskupim Diecezji Ełckiej na przestrzeni kolejności na wskazanie, w jaki sposób filozofia ta wpły- 1992–2012, s. 207–235. wała na kształtowanie się struktur władzy państwowej, a także na rozumienie człowieka i narodu. Dopiero na 439. Sobór Watykański II jako źródło Kodeksu kanwie tych rozważań, co jest jak najbardziej zrozumiałe, Prawa Kanonicznego. Materiały z Konferencji Dok- przeprowadzone zostały rozważania dotyczące stricte fi- torantów zorganizowanej na Wydziale Prawa Kano- lozofii prawa III Rzeszy Niemieckiej odnoszące się m.in. nicznego UKSW w dniu 12 czerwca 2013 roku, red. do rozumienia genezy, istoty oraz skutków prawa. W za- Marek Saj, Warszawa: „Scriptum” 2013, 244 s., streszcz. kończeniu znalazło się również odniesienie do uniwersy- ang. przy artykułach, Uniwersytet Kardynała Stefana Wy- tetów oraz do nauki i nauczania prawa czasów narodowe- szyńskiego w Warszawie: Wydział Prawa Kanonicznego, go socjalizmu w Niemczech. ISBN 978-83-64028-10-6. Treść: TACIKOWSKA Magdalena, Konstytucja Sa- JASUDOWICZ Tadeusz, CZEPEK Jakub, KAPE- crosanctum Concilium i jej wpływ na Kodeks Prawa Ka- LAŃSKA-PRĘGOWSKA Julia, Międzynarodowe nonicznego, s. 13–25; DELMANOWICZ Grzegorz, Re- standardy bioetyczne. Dokumenty i orzecznictwo = cepcja konstytucji dogmatycznej o Kościele w Kodeksie poz. 364. Prawa Kanonicznego, s. 27–48; PIELICHOWSKI Jerzy, Wpływ konstytucji Dei Verbum na Kodeks Prawa Ka- 437. KIWIOR Wiesław Kazimierz, Czynności po- nonicznego, s. 49–62; ROMANKO Agnieszka, Godność przedzające otwarcie dochodzenia w sprawie wyznaw- osoby ludzkiej w Konstytucji duszpasterskiej o Kościele cy, Warszawa: Wydaw. UKSW 2013, 236 s., bibliogr., w świecie współczesnym Gaudium et spes i jej znacze- streszcz. hiszp., wł., ISBN 978-83-64181-14-6. nie w procesie mediacji w Kodeksie Prawa Kanonicz- Charakteryzowane opracowanie stanowi naukową nego, s. 63–74; SZYMAŃSKA Kinga, Recepcja sobo- refleksję nad przygotowaniem procedowania spraw be- rowego Dekretu Inter mirifica w regulacjach Kodeksu atyfikacyjnych i kanonizacyjnych wyznawców, czyli Prawa Kanonicznego, s. 75–90; KOŁOTA Jacek, Dekret chrześcijan katolików, którzy za życia, w chwili śmierci Orientalium Ecclesiarum i jego wpływ na Kodeks Pra- i po śmierci cieszyli się opinią świętości oraz sławą łask wa Kanonicznego, s. 91–113; ZAJĄC Paweł, Recepcja uzyskiwanych od Boga za ich wstawiennictwem. Roz- ruchu ekumenicznego „Unitatis redintegratio” w Ko- ważania dotyczą w szczególności uwarunkowań sprawy deksie Prawa Kanonicznego i prawie pokodeksowym, beatyfikacyjnej i kanonizacyjnej wyznawcy, przygoto- s. 115–128; SZCZEPAŃSKI Maciej, Dekret Christus wań podejmowanych ze strony postulatora oraz docho- Dominus i jego wpływ na Kodeks Prawa Kanoniczne- dzenia preliminarne biskupa diecezjalnego lub epar- go, s. 129–143; TERYKS Paulina, Dekret Perfectae ca- chialnego. ritatis i jego wpływ na Kodeks Prawa Kanonicznego, 172 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) s. 145–153; MAZIARCZYK Sylwia, Wpływ rodziny FILOZOFIA SYSTEMATYCZNA chrześcijańskiej na budzenie i pielęgnowanie powołań I HISTORIA FILOZOFII kapłańskich w Dekrecie o formacji kapłańskiej Optatam totus w Kodeksie Prawa Kanonicznego, s. 155–168; OL- BAŃKA Aleksander R., De angelis. Chrześcijańska SZEWSKA Anna, Normy Kodeksu Prawa Kanoniczne- nauka o aniołach w świetle doktryny Tomasza z Akwi- go o roli świeckich w Kościele jako wynik nauki Soboru nu = poz. 231. Watykańskiego II, s. 169–178; WOJNAROWICZ Piotr, Dekret Ad gentes divinitus i jego wpływ na Kodeks Pra- 442. Cztery eseje metafizyczne, red. Mateusz Fal- wa Kanonicznego, s. 179–192; SUPLEWSKA Katarzy- kowski, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN SA; Fun- na, Posługa prezbiterów w dekrecie soborowym Presby- dacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi 2014, 414 terorum ordinis oraz w Kodeksie Prawa Kanonicznego, s., seria: Konkurs o Nagrodę im. Barbary Skargi 1, ISBN s. 193–208; TARNACKA Agata, Recepcja soborowej 978-83-01-17963-2 (PWN SA), ISBN 978-83-64547-05- Deklaracji Gravissimum educationis w kanonie 226 § 2 8 (Fundacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi). Kodeksu Prawa Kanonicznego, s. 209–218; BŁASZ- Treść: KOZŁOWSKI Marek, Przewrót kopernikań- KÓW-NOWAK Karolina, Deklaracja soborowa Nostra ski 2.0, s. 9–101; SOSNOWSKI Maciej, Przejścia meta- aetate jako podwaliny dialogu Kościoła katolickiego fizyki. Dwa eseje po Heglu, s. 103–223; WRÓBEL Szy- z religiami niechrześcijańskimi i jej wpływ na obecny mon, Powrót Alkibiadesa. Opowieść o stłumieniu Erosa, kształt kanonicznego porządku prawnego, s. 219–230; s. 225–339; ŻÓŁTAŃSKI Krzysztof, Subiektywne wpro- WASILEWICZ Urszula, Wolność religijna w deklaracji wadzenie do metafizyki, s. 341–414. Dignitatis humanae i Kodeksie Prawa Kanonicznego, s. 231–240. 443. DUCHLIŃSKI Piotr, W stronę aporetycznej filozofii klasycznej. Konfrontacja tomizmu egzysten- 440. STAWNIAK Henryk SDB, Inkardynacja w mi- cjalnego z wybranymi koncepcjami filozofii współcze- sji Kościoła w porządku prawnym Kościoła łacińskie- snej, Kraków: Akademia „Ignatianum”, Wydaw. WAM go, Warszawa: Wydaw. UKSW 2013, 398 s., bibliogr., 2014, 821 s., bibliogr., indeks, streszcz. ang., seria: Uni- streszcz. ang., ISBN 978-83-64181-00-9. versum Philosophiae, ISBN 978-83-7614-179-4 („Igna- Celem prezentowanej publikacji jest przedstawienie tianum), 978-83-277-0144-2 (WAM). relacji inkardynacji w całej jej złożoności i wieloaspek- Tom zawiera zbiór następujących rozpraw Piotra Du- towości istoty. Aby go zrealizować, autor w pierwszej chlińskiego (pracownika Akademii „Ignatianum”): O nie- części przedstawia proces kształtowania się instytu- powierzchownej dyskusji między systemami filozoficz- cji inkardynacji oraz jej stosowanie na przestrzeni od nymi, s. 7–22; Metafilozofia jako sytuacja problemowa, powstania Kościoła do czasów Soboru Watykańskiego s. 23–44; Dyskutowalność i filozofia, s. 45–95; Filozo- II, a w drugiej w sposób bardzo szczegółowy analizu- fia i metoda, s. 97–142; O różnych sposobach rozumienia je poszczególne normy dotyczące inkardynacji, które stylu filozofii klasycznej, s. 143–185; Status epistemolo- znalazły się w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. giczny filozofii naukowej, s. 187–231; Tomistyczna me- oraz innych aktach prawnych. Szczególnie wartościo- tafizyka naukowa, s. 233–279; Filozofia a nauka. Episte- we w prowadzonych przez autora rozważaniach wyda- mologiczne aspekty związków filozofii z nauką w ujęciu je się być to, że odnosi on instytucję inkardynacji w jej przedstawicieli tomizmu egzystencjalnego i zwolenni- obecnym kształcie do wyzwań współczesności, wska- ków filozofii w kontekście nauki, s. 281–348; Neotomizm zuje pojawiające się wątpliwości i proponuje możliwe a nauki przyrodnicze, s. 349–395; Wokół związków me- rozwiązania. tafizyki/ontologii z naukami szczegółowymi, s. 397–441; Punkt wyjścia w filozofii/metafizyce jako sytuacja proble- 441. STECZKOWSKI Piotr, Penitencjaria Apostol- mowa, s. 443–487; Metafizyka/ontologia a zdrowy rozsą- ska (XIII–XVI w.). Powstanie, ewolucja, odnowienie, dek jako sytuacja problemowa, s. 489–529; Status episte- Rzeszów – Mielec: Ireneusz Dzieszko 2013, 275 s., bi- mologiczny hipotez filozoficznych na gruncie klasycznej bliogr., ISBN 978-83-63805-05-0. teorii bytu i współczesnej filozofii naukowej, s. 531–578; Przedmiotowa publikacja traktuje o Penitencjarii Tomistyczna metafizyka życia, s. 579–631; Tomistycz- Apostolskiej w kontekście kanoniczno-historycznym. ne argumenty za istnieniem duszy w kontekście współ- Okres XIII–XVI w. był czasem bardzo doniosłym w jej czesnej filozofii umysłu, s. 633–676; Mądrość i filozofia, historii, ponieważ w tym czasie powstała i wykształciła s. 677–714; Czy filozofia wieczysta jest wieczysta? Uwa- się, w formie zbliżonej do współczesnej, instytucja wspo- gi o przyszłości pewnej koncepcji filozofii klasycznej, magająca Biskupa Rzymu w wypełnianiu jego posługi na s. 715–753; Rekapitulacja, s. 755–762. forum wewnętrznym. W pierwszej części autor analizuje elementy doktryny kanonicznej istotne dla powstania 444. Edyta Stein. Fenomenologia getyńsko-mona- Penitencjarii Apostolskiej, w szczególności charaktery- chijska. Źródła, zebrał, przetłumaczył i wprowadzeniem zuje takie pojęcia, jak: pokuta sakramentalna, plenitudo poprzedził Jerzy Machnacz, Wrocław: PWT 2014, 164 s., potestatis papieża oraz forum internum. W dalszej kolej- fot., ISBN 978-83-63642-25-9. ności przedstawia powstanie i organizację charakteryzo- Treść: MACHNACZ Jerzy, Wstęp, s. 5; GOTTSTEIN wanej instytucji, a także kompetencje, jakie posiadała na Dietrich, Forum Muenchener Phaenomenologie Interna- tym etapie rozwoju oraz obowiązujące w jej przypadku tional FMPI e.V., s. 6–7; MACHNACZ Jerzy, Wprowa- procedury. Następnie omawia poszczególne reformy Pe- dzenie, s. 9–24; PFÄNDER Alexander, Teoria poznania nitencjarii Apostolskiej, a w zakończeniu jej odnowienie i fenomenologia, s. 27–34; GEIGER Moritz, Estetyka fe- po Soborze Trydenckim. nomenologiczna, s. 37–47; REINACH Adolf, Co to jest fenomenologia?, s. 51–74; SCHELER Max, Nastawie- FILOZOFIA SYSTEMATYCZNA I HISTORIA FILOZOFII 173 nie fenomenologiczne, s. 77–81; CONRAD-MARTIUS Dominika, Gdzie tkwi diabeł? Stanfordzki eksperyment Hedwig, Fenomenologia transcendentalna i ontologiczna, więzienny Philipa Zimbardo i Powtórzenie Artura Żmi- s. 85–91; HÉRING Jean, Uwagi dotyczące istoty, jeste- jewskiego – próba porównania, s. 303–313; STEĆ Mał- stwa i idei. Edmundowi Husserlowi z okazji 60. urodzin, gorzata, Geneza zła moralnego oraz interdyscyplinarne s. 95–103; HILDEBRAND Dietrich von, Filozofia i fe- mechanizmy jego wyjaśnienia. Patologia osobowości nomenologia, s. 107–118; STEIN Edyta, Znaczenie fe- moralnej człowieka, s. 314–322; SEBESTA Antonina, nomenologii dla światopoglądu, s. 121–132; WALTHER Negatywne aspekty pseudoedukacji, s. 323–331; Aneks: Gerda, Zadanie i metoda ontologii i fenomenologii, MAGDZIAK Marek, Źle, beznadziejnie, okropnie... Zło s. 135–148; HUSSERL Edmund, Fenomenologia i antro- jako jakość ocen globalnych, s. 333–343. pologia, s. 151–162. 446. GALAROWICZ Jan, Martin Heidegger genial- 445. Etyka a zło, red. Dorota Probucka, Kraków: Wy- ny myśliciel czy szaman?, Kraków: Wydaw. WAM 2014, daw. Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego 2013, 343 252 s., bibliogr., ISBN 978-83-277-0040-7. s., ISBN 978-83-7271-842-3. Studium Jana Galarowicza na temat osoby i myśli Treść: GADACZ Tadeusz, Czy cierpienie jest złe?, Martina Heideggera (1889–1976) składa się z trzech czę- s. 7–15; DRWIĘGA Marek, Co począć z realnością zła?, ści: (I) Życie – osobowość – droga myślowa; (II) Głów- s. 16–23; DRABAREK Anna, Zło jako konsekwencja ne problemy; (III) Uzupełnienie i podsumowanie. W Za- narcyzmu i etnocentryzmu, s. 24–30; KŁOS Jan, Zło kończeniu autor pisze: „Jaki jest wynik mojego nowego człowieka a zło systemu, s. 31–40; BIAŁAS-JARO- spotkania z osobą i myśleniem Heideggera? Dwie kwe- SZEWSKA Anna, Radykalne czy banalne? Filozoficz- stie są bezsporne. Po pierwsze, Heidegger jest ciągle no-socjologiczny przyczynek do analizy zła moralne- najbardziej komentowanym i dyskutowanym filozofem go, s. 41–48; MIGASIŃSKA Jadwiga, Znoszenie Zła, współczesnym. Po drugie, bardzo mocno oddziałał on na s. 49–59; MIZDRAK Inga, Chichot zła jako efekt roze- myśl współczesną. Uważam jednak, że w jego osobowo- rwania wzajemności, s. 60–69; MUKOID Ewa, Lament ści, mentalności i twórczości występują dwie warstwy, i spektakl. Współczesne oblicza zła, s. 70–76; ROZMA- których rozdzielenie nie jest łatwe, ale możliwe. Istnieje RYNOWSKA Karolina, Przeżycie winy jako moment sa- wiele dowodów na to, że jest on myślicielem wybitnym modoświadczenia, s. 77–84; HOSTYŃSKI Lesław, Czy i oryginalnym, a może nawet genialnym. Z drugiej jednak świat konsumpcji jest źródłem zła?, s. 85–92; SEWERYN strony są u niego elementy odpychające i «szamańskie»” Anna, Masowo zindywidualizowany konformizm woli- (s. 241–242). tywny, s. 93–100; JURUŚ Dariusz, Świat według Key- nesa – czyli o złym oszczędzaniu i dobrym wydawaniu, 447. GALAROWICZ Jan, Zrozumieć człowieka s. 101–112; KOŻUCHOWSKI Józef, Klasyczna wizja cierpiącego, Kraków: Wydaw. WAM 2014, 268 s., biblio- zła. Ujęcie Josefa Piepera, s. 113–123; GRABOWSKA gr. przy rozdz., ISBN 978-83-277-0058-2. Barbara, Richard Rorty o okrucieństwie, s. 124–133; Praca zawiera osiem esejów poświęconych analizie KWARCIŃSKI Tomasz, Okrucieństwo jako paradygmat sytuacji będących źródłem cierpienia. Są to: rozstanie, zła moralnego. Między utylitaryzmem a kantyzmem, osamotnienie, pustka egzystencjalna, melancholia, zra- s. 134–142; BABIŃSKI Jarosław, Zło w ujęciu Emila M. niona egzystencja, choroba, starość, lęk. Do każdego ese- Ciorana, s. 143–154; KOSTYRA Maciej, Tergiwersacja ju dołączono wykaz literatury. „Adresatami książki nie są i pogarda jako postawy moralne. Nowoczesne społeczeń- filozofowie profesjonalni, lecz przede wszystkim osoby, stwo masowe w ujęciu Sørena Kierkegaarda i Petera Slo- które mają do czynienia z cierpiącymi, w szczególności terdijka, s. 155–163; BAL-NOWAK Maria, Czy samobój- lekarze, psychologowie, psychiatrzy, psychoterapeuci stwo jest złe czy „tylko” absurdalne. Przypadek Kiryłowa, i duszpasterze, a w istocie wszyscy ludzie, ponieważ – jak s. 164–173; MRUSZCZYK Magdalena, Problem aliena- napisał Tadeusz Żychiewicz – «W każdym z nas jest kacji w filozofii człowieka Karola Wojtyły, s. 174–187; SY- wałek Hioba»” (s. 8–9). NOWIEC Jakub, Dlaczego powinniśmy redukować zło w świecie? Analiza argumentacji Petera Singera, s. 188– Kardynała Augusta Hlonda działalność edukacyj- 195; STECKO Justyna, Próba współczesnej interpretacji no-społeczna i organizacyjno-pasterska = poz. 425. koncepcji diabła jako metafory zła na przykładzie my- śli Leszka Kołakowskiego, s. 196–206; DOMERACKI 448. KOWALCZYK Stanisław, Z problematyki an- Piotr, Figura Diabła w dyskursie filozoficznym. Perspek- tropologii personalistycznej, Lublin: Wydaw. KUL tywa de Rougemonta, s. 207–223; ZWEIFFEL Łukasz, 2014, 308 s., bibliogr., ISBN 978-83-7702-857-5. Polityka i zło, s. 224–230; SMROKOWSKA-REICH- Tom zawiera publikowane już wcześniej następują- MANN Agnieszka, Terroryzm a Zło według Jeana Bau- ce teksty ks. Stanisława Kowalczyka z zakresu antro- drillarda, s. 231–242; KABAT-RUDNICKA Danuta, Zło pologii personalistycznej: Antropologia filozoficzna – i jego uzasadnienie w teorii stosunków międzynarodo- koncepcja, metody, problematyka, s. 9–39; Powołanie wych, s. 243–253; RUDNICKI Zbigniew B., Zło poli- człowieka, s. 41–56; Podstawy światopoglądu chrze- tyczne w świetle zbrodni międzynarodowych, s. 254– ścijańskiego, s. 57–62; Światopogląd personalistycz- 268; ELŻANOWSKI Andrzej, Zło jako produkt ewolucji, ny w ujęciu ks. Wincentego Granata, s. 63–73; Wiedza s. 269–283; PROBUCKA Dorota, Koncepcje filozoficzne a mądrość – tożsamość czy sprzeczność?, s. 75–83; Kla- źródłem moralnego zła w relacji człowiek–zwierzę. Ary- syczne i współczesne koncepcje rozumu/racjonalności, stotelizm – kartezjanizm – kontraktualizm, s. 284–293; s. 85–107; Iluzje i zagrożenia nauki, s. 109–119; Wol- BAŁANDYNOWICZ Andrzej, Przemoc i psychoma- ność odpowiedzialna czy samozniewolenie?, s. 121–135; nipulacja mentalna w cyberprzestrzeni a łamanie kodu Idea wolności w personalizmie ks. Wincentego Grana- etycznego dzieci i młodzieży, s. 294–302; BRYKAJŁO ta, s. 137–146; Rola miłości w personalistycznej pedago- 174 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) gice J. Maritaina, s. 147–156; Główne nurty współcze- Zbiór tekstów K. Michalskiego poprzedzają: ZAGA- snej kultury a chrześcijaństwo, s. 157–169; Humanizacja JEWSKI Adam, Umarł Krzyś Michalski, s. 5; KRÓL kultury – zadanie intelektualistów w Europie przemian, Marcin, Filozof w obliczu Boga i śmierci, s. 9–14. s. 171–181; Personalizm społeczny Ojca Świętego Jana Pawła II, s. 183–194; Personalizm społeczny Czesła- 452. O Bogu i człowieku – tradycja i nowe poszu- wa Strzeszewskiego, s. 195–208; Sport w perspektywie kiwania, red. Krzysztof Śnieżyński, Kraków: Akade- humanistyczno-personalnej, s. 209–222; Personalizm mia „Ignatianum”, Wydaw. WAM 2013, 148 s., biblio- podstawą humanizacji sportu, s. 223–233; Kościół a lu- gr. i streszcz. przy artykułach, indeks, seria: Universum dzie w starszym wieku w świetle listu Jana Pawła II do Philosophiae, ISBN 978-83-7614-152-7 („Ignatianum”), osób w podeszłym wieku, s. 235–246; Człowiek istota 978-83-277-0021-6 (WAM). cierpiąca, s. 247–258; Humanizm a człowiek cierpiący, Treść: ŚNIEŻYŃSKI Krzysztof, Wstęp, s. 7–14; JA- s. 259–271; Filozoficzne podstawy etyki pielęgniarskiej, GODZIŃSKI Marek, Człowiek w perspektywie komunii, s. 273–294; Samotność – zagrożeniem czy wartością?, s. 15–40; FISCHER Norbert, Kants „moralisch-bestimm- s. 295–304. ter Monotheismus” und dessen Beziehung zur Christolo- gie, s. 41–63; RICKEN Friedo, Das Reich der Zwecke. 449. KROKOS Jan, Odsłanianie intencjonalności, Kant über die Bedeutung des Gottesbegriffs für den Auf- [Warszawa]: Wydaw. Libera Libri 2013, 282 s., bibliogr., bau der menschlichen Gemeinschaft, s. 65–81; TATAR seria: Monographiae Philosophicae, ISBN 978-83-63487- Tomasz, Historia w Bogu i Bóg w historii według Miko- 09-6. łaja Bierdiajewa, s. 83–112; ŚNIEŻYŃSKI Krzysztof, Pa- „Celem [rozprawy] jest odsłonięcie intencjonalności, mięć religijna jako problem filozoficzny, s. 113–144. a metodologiczną osobliwością to, że intencjonalność ma zostać jedynie odsłonięta, a nie np. systemowo wyjaśnio- 453. SZULAKIEWICZ Marek, Poszukiwania me- na. Takie sformułowanie tytułu naprowadza na metodę tafizyczne, Toruń: Wydaw. Naukowe UMK 2014, 248 filozofowania, którą współczesności przypomniał i przy- s., bibliogr., indeks, streszcz. ang., ISBN 978-83-231- wrócił Edmund Husserl, a która polega na odsłanianiu 3220-2. własnego oblicza fenomenów poprzez ich niezapośred- Przedstawiana książka prof. Marka Szulakiewicza niczony i wolny od uprzedzeń ogląd oraz zdanie sprawy (UMK w Toruniu) dotyczy sensu pytań metafizycznych z tego, co i jak się w tym oglądzie przedstawia. (...) Odsła- i religijnych we współczesnej kulturze. Praca składa się nianie intencjonalności każe nam zwrócić się do intencjo- z następujących rozdziałów: I. Kryzys kultury i metafizy- nalności samej, do fenomenu intencjonalności i pozwolić ka (s. 25–75); II. Miłość i dialog jako odpowiedź na cha- mu się odsłonić tak, byśmy mogli w nim dostrzec jego os (s. 77–123); III. Bóg dzisiaj – metafizyka w praktyce własne oblicze” (s. 4 okładki). (s. 125–178); IV. Od postmodernizmu do epoki neoreli- gijnej (s. 179–215). Konkluzję rozważań zawiera m.in. 450. MARSZAŁEK Izabela, Józef Tischner i filozo- Zakończenie: „Sensem filozofii nie jest zniesienie takich ficzne koncepcje zła. Czy zło jest w nas, czy między [metafizycznych] pytań i poszukiwań, nawet wtedy, gdy nami?, Kraków: Wydaw. WAM 2014, 334 s., bibliogr., łatwo dowodzi ona niemożliwości uzyskania nań odpo- indeks, ISBN 978-83-277-0069-8. wiedzi. Odwrotnie, sensem jest ich ponowne przywró- Przedstawiana praca składa się z dwóch części. cenie kulturze i człowiekowi. Bez dawnych pytań me- W pierwszej (Próby konceptualizacji zła w tradycji myśli tafizycznych uaktywniają się mechanizmy degradacji zachodniej) autorka charakteryzuje zagadnienia zła w uję- człowieka do bytu rzeczowego. Właśnie przywrócenie ciu starożytnych mitologii, dramatów greckich, św. Augu- pytań metafizycznych może umniejszyć negatywne skut- styna, św. Tomasza z Akwinu, I. Kanta i H. Arendt. Część ki cywilizacji technicznej i pomóc odzyskać człowiekowi druga (Antropologiczno-dialogiczna zasada zła) poświę- wymiar duchowy jego istnienia” (s. 223). cona jest problematyce zła w ujęciu ks. Józefa Tischnera (1931–2000). Omówione tu zostały następujące zagad- 454. W trosce o kulturę logiczną. Prace dedykowa- nienia: Ja aksjologiczne w relacji dramatu; zło w dialo- ne Księdzu Profesorowi Józefowi Herbutowi z okazji gu kuszenia i groźby, zło w żywiole błądzenia; zło w sce- osiemdziesiątej rocznicy urodzin, red. Kazimierz Marek nicznych przejawach; totalitarne zniewolenie. Wolsza, Opole: Red. Wydaw. WT UO 2014, 456 s., il., bibliogr. i streszcz. przy artykułach, Uniwersytet Opolski: 451. MICHALSKI Krzysztof, Eseje o Bogu i śmier- Wydział Teologiczny, seria: Opolska Biblioteka Teolo- ci, Warszawa: „Kurhaus Publishing” 2014, 188 [4] s., in- giczna 140, ISBN 978-83-63950-26-2. deks, seria: Refleksje, ISBN 978-83-63993-68-9. Treść: GUTOWSKI Piotr, List Przewodniczącego Tom zawiera następujące teksty K. Michalskiego Komitetu Nauk Filozoficznych PAN, s. 5; WOLSZA Ka- (1948–2013): Cisza śmierci, s. 15–22; Tischner, s. 23–31; zimierz M., Człowiek o kulturze logicznej, s. 7–9; Część Kochać Boga, s. 33–43; Refleksja o zmartwychwstaniu, I: Dorobek naukowy Księdza Profesora Józefa Her- s. 45–53; Nihilizm: miejsce dla Boga, s. 55–73; O wiecz- buta: WOLSZA Kazimierz M., Filozoficzna twórczość ności, o Bogu i o Nietzschem, który ogłosił Jego śmierć, Księdza Profesora Józefa Herbuta, s. 13–51; BESLER s. 75–94; Tischnerowy smak życia, s. 95–109; Tischner Gabriela, Między hipotezą a metodą. Po 35 latach od uka- i Kołakowski, s. 111–123; Kruchość tego wszystkiego. zania się książki ks. Józefa Herbuta Hipoteza w filozofii Na osiemdziesięciolecie Leszka Kołakowskiego, s. 125– bytu, s. 53–73; CICHOŃ Jan, Metodologia poznania teo- 143; W dyskusji z Kołakowskim: o prawdzie, o dobru logicznego w pismach Księdza Profesora Józefa Herbu- i o wolności, s. 145–162; Dobro w oczach Boga, s. 163– ta, s. 75–97; WOLSZA Kazimierz M., Wykaz publikacji 171; Zrozumieć przemijanie, s. 173–182; Cud dobra, Księdza Profesora Józefa Herbuta, s. 99–114; Część II: s. 183–185. Filozofia – język – religia: PIECUCH Joachim, Póź- komunikacja społeczna i media 175 ny Wittgenstein i sensowna mowa o Bogu, s. 117–136; dów Edith Stein, s. 121–138; Czas i przestrzeń spotka- SZUBKA Tadeusz, Michael Dummett o racjonalności nia, s. 139–143; Antropologiczne aspekty spotkania, religii, s. 137–151; BRONK Andrzej, „What then is it s. 144–149; O poznawaniu drugiego człowieka w spo- to be just a theistic, but a Catholic philosopher?”. Alas- tkaniu, s. 150–158; Podmiot osobowy a świat wartości, dair MacIntyre’s conception of philosophy, s. 153–160; s. 159–166; Znaczenie odpowiedzialności w spotkaniu, ROGALSKI Andrzej Krzysztof, Analiza niektórych wy- s. 167–174; Prawda człowieka a spotkanie, s. 175–183; rażeń języka w ujęciu Raya Jackendoffa, s. 161–180; Aksjologiczny sens bycia sobą, s. 184–191; Bycie sobą WOJTYSIAK Jacek, Boże atrybuty – próba uporządko- w świecie współczesnym, s. 192–207; Poznawanie dru- wania, s. 181–189; WALCZAK Monika, Intersubiektyw- giego człowieka w świetle poglądów Antoniego Kępiń- ny charakter wglądu i język. Stanowisko Bernarda J.F. skiego, s. 208–218. Lonergana (1904–1984), s. 191–207; TUPIKOWSKI Je- rzy, Język poezji vs język metafizyki. Perspektywa Mar- 457. Wokół genezy człowieka. Studia i rozprawy, tina Heideggera, s. 209–226; Część III: Znak i symbol red. Piotr Stanisław Mazur, Kraków: Akademia „Igna- w Biblii, teologii i liturgii: JASIŃSKI Andrzej Sebastian tianum”, Wydaw. WAM 2013, 250 s., bibliogr., streszcz. OFM, Dwa znaki (tpeAm) Ezechiela (Ez 12,1-6; 24,24- ang., seria: Universum Philosophiae, ISBN 978-83-7614- 27), s. 229–247; ZGRAJA Brunon, Ewa i Piotr jako ob- 150-3 („Ignatianum”), 978-83-277-0005-6 (WAM). razy Kościoła w Enarrationes in Psalmos. Przyczynek do Treść: MAZUR Piotr Stanisław, Wstęp, s. 7–10; LE- eklezjologii św. Augustyna, s. 249–259; JASKÓŁA Piotr, MAŃSKA Anna, Pochodzenie człowieka: ewolucja czy Perspektywa teologiczno-stwórcza w ewangelickim i ka- kreacja? Uwagi metodologiczne, s. 11–30; MAZUR Piotr tolickim ujmowaniu małżeństwa, s. 261–272; ŁYSY Hu- Stanisław, Geneza duszy ludzkiej w ujęciu klasycznym, bert, Symbolika jajka w przepowiadaniu w okresie Tridu- s. 31–53; MARYNIARCZYK Andrzej, Spór o opóźnio- um Paschalnego, s. 273–291; IV. Język teologii: DOLA ną animację. Prawdziwy czy pozorny problem?, s. 55–89; Tadeusz, Filozofowanie w teologii według Karla Rahnera, HOŁUB Grzegorz, Naturalizm a początek życia osoby, s. 295–307; FERDEK Bogdan, Teologiczna i filozoficzna s. 91–112; BIESAGA Tadeusz, Normana Forda ewolucja mesjanologia nad Renem, Mozelą i Menem, s. 309–323; poglądów w kwestii początku człowieka w okresie prena- GLOMBIK Konrad, Przekaz chrześcijańskiego orędzia talnym, s. 113–125; WALD Berthold, Wynalezienie pod- moralnego w świetle adhortacji apostolskiej papieża miotowości. Jan Duns Szkot – Kartezjusz – John Locke, Franciszka Evangelii gaudium, s. 325–341; PŁONKA s. 127–143; BIELAS Jacek, Bio-psychologiczne koncep- Jakub S., Miejsce substancjalnego obrazu rzeczywistości cje genezy poczucia tożsamości płciowej, s. 145–162; w teologii, s. 343–368; KAŁUŻA Krystian, Granice apo- LESZCZYŃSKI Damian, Metafory, hipostazy i nieporo- fazy. Filozoficzne problemy teologii negatywnej, s. 369– zumienia, s. 163–180; BRZÓSKA Radosław, Rola dzie- 392; WOLSZA Kazimierz M., Język religijny między dzictwa kulturowego i rozumienia praxis w kształtowaniu modelem a milczeniem, s. 393–412; Część V: Język człowieka w myśli Feliksa Konecznego, s. 181–198; KO- Kościołów i Wspólnot: SADOWSKI Piotr, Język prawa WALCZYK Monika Maria, Człowiek jako dzieło sztuki i prawa kanonicznego. Wybrane aspekty, s. 415–426; PO- w renesansowej wizji Leona Battisty Elbertiniego i Kata- RADA Rajmund, Typologia uzgodnień ekumenicznych, rzyny Kozyry – przedstawicielki polskiej sztuki krytycz- s. 427–442; RABIEJ Stanisław, Od uniwersalizmu do nej lat 90., s. 199–209; HUMPHRIES Carl, Genesis and partykularyzmu w Kościele i Europie, s. 443–452. the Concept of the Past, s. 211–235.

455. WALESZCZUK Zbigniew, Wolność osoby Zbawienie bez Zbawiciela? Idea samozbawienia ludzkiej w ujęciu Karola Wojtyły i Immanuela Kanta, i jej kulturowe konsekwencje = poz. 329. Wrocław: „Tum” 2014, 176 s., bibliogr., ISBN 978-83- 7454-268-5. KOMUNIKACJA SPOŁECZNA I MEDIA Ks. Zbigniew Waleszczuk (prof. etyki społecznej na Katolickim Uniwersytecie w Eichstät) następująco cha- 458. Dziennikarz – między prawdą a kłamstwem. rakteryzuje cel przedstawianej rozprawy: „Naszym celem VII Ogólnopolska Konferencja „Pamięć i tożsamość jest ukazanie wielkości etyki Kanta, która często bywa in- Polaków – dziś”, Łódź 19 października 2013 r., Łódź: terpretowana w sposób powierzchowny i niezgodny z in- Archidiecezjalne Wydaw. Łódzkie 2013, 156 s., ISBN tencją jej autora. Imperatyw kategoryczny, który zobo- 978-83-622934-29-4. wiązuje każdą osobę do działań moralnych, wynosi każdą Treść: KARCZ Bolesław, Biskup Karol Wojty- osobę, jest fundamentem godności człowieka nie tylko ła o mediach na Soborze Watykańskim II, s. 7–9; NA- dla Kanta, lecz także – jak to będziemy chcieli ukazać GRODZKI Krzysztof, Człowiek realizuje swoją wolność w niniejszej pracy – fundamentem myśli Karola Wojtyły” w prawdzie, s. 10–14; JĘDRASZEWSKI Marek abp, Pa- (s. 14). Autor porównuje myśl Kanta i Wojtyły na temat mięć i tożsamość według Jana Pawła II, s. 15–25; KA- wolności w aspektach daru (rozdz. I), zadania (rozdz. II) MIŃSKI Łukasz, Czy potrzebna jest instytucja pamięci?, i spełnienia (rozdz. III). s. 26–33; JAROSZYŃSKI Piotr, Metody zakłamywania pamięci – dawniej i dziś, s. 34–41; FEDYSZAK-RA- 456. WĘGRZECKI Adam, Wokół filozofii spotkania, DZIEJOWSKA Barbara, Wspólnota Polaków, jej elity, Kraków: Wydaw. WAM 2014, 220 [2] s., bibliogr., indeks, władze, media i rodziny a problemy z tożsamością naro- seria: Myśl Filozoficzna, ISBN 978-83-277-0105-3. dową, s. 42–58; ZWOLIŃSKI Andrzej, Fałszywy obraz Treść: Wprowadzenie do filozofii spotkania, s. 9–95; przeciw językowi, s. 59–77; RESZCZYŃSKI Wojciech, O poznaniu emocjonalnym, s. 99–110; Uwagi Romana Polskie symbole narodowe na drodze postępu i federa- Ingardena o poznawaniu drugiego człowieka, s. 111– cyjnej Europy, s. 78–86; WOJCIECHOWSKI Janusz, 120; Poznanie drugiego człowieka w świetle poglą- Dlaczego tożsamości Polaków zagraża strach przed wła- 176 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) snym państwem?, s. 87–91; WAŚKO Andrzej, Co wyni- Robert, Specyfika pracy dziennikarza w świetle naucza- ka z listy lektur? Uwagi krytyczne o polonistyce szkol- nia papieża Franciszka. Na kanwie 50. rocznicy dekretu nej po 1989 r., s. 92–101; ŁOSIEWICZ Dorota, Atak na soborowego Inter mirifica, s. 153–163; RAŚ Dariusz, In- rodzinę atakiem na tożsamość narodową. Wyzwania dla spiracje Inter mirifica. Wspólnota kościelna rozwija na- dziennikarza, s. 102–106; STANKIEWICZ-PODHO- uczanie odnośnie do mediów od czasów przedsoboro- RECKA Temida, Teatr – zabijanie tożsamości narodowej, wych, s. 165–178; LEGAN Michał OSPPE, Obraz jako s. 107–118; KRÓLIKIEWICZ Grzegorz, Siła kłamstwa źródło ubogacenia ducha oraz szerzenia i umacniania kró- jako władza, s. 119–122; PŁUŻAŃSKI Tadeusz M., Po- lestwa Bożego. Analiza na podstawie soborowego Dekre- kolenia AK i Żołnierzy Niezłomnych wzorcem dla dzi- tu o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mi- siejszej młodzieży, s. 123–129; głosy w dyskusji, s. 130– rifica, s. 179–195. 144; Partnerzy i Sponsorzy, s. 145–154. 461. Kieślowski czyta Dekalog, red. Marek Lis, Mi- 459. DZIEWIECKI Piotr, Edukacja medialna a na- chał Legan OSPPE, Opole: Red. Wydaw. WT UO 2014, uczanie religii w szkole, Warszawa: Dom Wydawniczy 140 [9] s., bibliogr., streszcz. ang., niem., ISBN 978-83- „Elipsa” 2013, 264 [1] s., bibliogr., streszcz. ang., ISBN 63950-45-3. 978-83-7151-937-6. Treść: LIS Marek, Wstęp, s. 5–6; ZANUSSI Krzysztof, Rozporządzenie MEN z 2008 r. w sprawie podsta- Mój przyjaciel Krzysztof Kieślowski, s. 7–10; BOBOW- wy programowej nałożyło na nauczycieli obowiązek SKI Sławomir, Dekalog, jeden, czyli wiecznie otwarta wychowania do mediów. Autor opracowania podejmu- rana, s. 11–16; LEGAN Michał, Sens dosłowny, moralny je zagadnienie, w jaki sposób nauczyciel religii może i mistyczny w Dekalogu, dwa, s. 17–28; KOTYŃSKI Ma- to zobowiązanie realizować. Podejmując wyzwanie ba- rek, Dekalog, trzy – świętowanie według Kieślowskiego, dawcze, trzeba zdawać sobie sprawę z potrzeby rozwo- s. 29–45; STACHÓWNA Grażyna, Dekalog, cztery – list ju edukacji medialnej w szkole oraz ze złożoności pro- zza grobu, czyli pokusa kazirodcza, s. 47–58; LUBELSKI blemu, wymagającego uwzględnienia zarówno zapisów Tadeusz, Dekalog, pięć – na spotkanie innego, s. 59–68; programowych szkoły, osiągnięć pedagogiki, mediów WIATER Elżbieta, Miłość i wstyd. Teologia ciała w De- oraz wskazań nauczania Kościoła. Za rozwojem edukacji kalogu, sześć, s. 69–76; VOYTSEL Kirill, Typographia medialnej przemawiają racje społeczno-kulturowe, edu- grzechu w Dekalogu, siedem – poza nadzieją i lękiem, kacyjne, jak i teologiczne. Autor na początku wyjaśnia, s. 77–82; LIS Marek, Dekalog, osiem – Stary Testament czym jest edukacja medialna w praktyce szkolnej i na- spotyka Ewangelię, s. 83–91; MARCZAK Mariola, Pa- uczaniu Kościoła, z uwzględnieniem wymagań progra- radoksy ludzkiej i Bożej miłości w Dekalogu, dziewięć, mowych i potrzeb wychowawczych, także związanych s. 93–106; KYCIA Tomasz, Dekalog, dziesięć – Kieślow- z zagrożeniami wynikającymi z odbioru mediów. W dru- ski demontuje Kieślowskiego, s. 107–126; ZANUSSI giej części pracy autor podejmuje analizę zadań nauczy- Krzysztof, Rozmowa Krzysztofa Zanussiego z publicz- cieli religii w zakresie edukacji medialnej: kształcenie nością, s. 127–133. kompetencji medialnych, wychowanie do korzystania z mediów i formacja duchowo-moralna. Trzecia część 462. Miejsca teologiczne w kulturze wizualnej, au- jest próbą wskazania kierunków edukacji w kontekście torzy Witold Kawecki CSsR i in., Kraków – Warszawa: nauczania religii. „Scriptum” 2013, 356 s., il., bibliogr., streszcz. przy arty- kułach, Instytut Dialogu Kultury i Religii UKSW, ISBN 460. Inter mirifica. Dziedzictwo i perspektywy. 978-83-64028-14-4. Tom jubileuszowy w 50. rocznicę ogłoszenia soboro- Treść: Wstęp, s. 9–11; Część metodologiczna: KA- wego Dekretu o środkach społecznego przekazywa- WECKI Witold CSsR, Teologia wobec kultury wizualnej, nia myśli, red. Andrzej Baczyński, Michał Drożdż, Mi- s. 15–29; WOJCIECHOWSKI Jan Stanisław, Locus the- chał Legan OSPPE, Kraków: Wydaw. Naukowe UP JP II ologicus kultury wizualnej, s. 31–57; Część analityczna: 2013, 198 s., ISBN 978-83-7438-402-5. FLADER-RZESZOWSKA Katarzyna, Na progu tajemni- Treść: DZIWISZ Stanisław kard., Słowo wstęp- cy. O teologicznych tropach w sztuce Tadeusza Kantora, ne, s. 5–7; CELLI Claudio M., Wykład inauguracyj- s. 61–101; JASZEWSKA Dagmara, Locus theologicus ny, s. 9–13; DEPO Wacław T., Pięćdziesiąt lat po Inter w filmie jako kategoria interdyscyplinarna. Między teolo- mirifica: doświadczenie polskie, s. 15–22; LOMBAR- gią a kulturoznawstwem, s. 103–164; KAWECKI Witold DI Federico, Przełom pontyfikatów – wyzwanie i szan- CSsR, Telewizja jako miejsce teologiczne, s. 165–217; sa dla komunikacji Watykanu, s. 23–30; ZASĘPA Tade- ŻUKOWSKA-GARDZIŃSKA Dominika, Ciało jako re- usz, OLEKŠAK Peter, 50 lat po ogłoszeniu Inter mirifica velatio Boga, s. 219–244; KLOCEK DI BIASIO Beata, – nowe wyzwania, s. 31–42; LIS Marek, Edukacja me- Nowa mitologia Igora Mitoraja: między Grecją a chrze- dialna: ważny postulat Inter mirifica, s. 43–56; MISZ- ścijaństwem, s. 245–294; WRZEŚNIAK Małgorzata, TAL Wojciech, Środki społecznego przekazu jako narzę- Miejsca teologiczne malarstwa, czyli o znaczeniu formy, dzie ewangelizacji: preewangelizacja, postewangelizacja, s. 295–319; MOJŻYN Norbert, Teologiczne implikacje s. 57–80; DROŻDŻ Michał, Media przestrzenią dialogu ochrony dziedzictwa artystycznego Kościoła w dobie glo- z człowiekiem. Inspiracje soborowe w myśli Jana Pawła balizacji, s. 321–345. s. II, s. 81–109; BACZYŃSKI Andrzej, Informacja w służ- bie człowieka z perspektywy Inter mirifica, s. 111–128; 463. PRZYBYSZ Monika Marta, Rzecznictwo pra- DZIEKAN-ŁANUCHA Agata, Ochrona danych osobo- sowe w instytucjach kościelnych w Polsce w kontek- wych na portalu społecznościowym Facebook z uwzględ- ście mediów społecznościowych, Kielce: „Jedność” nieniem wskazań dekretu Inter mirifica dotyczących 2013, 408 [7] s., bibliogr., streszcz. ang., wykr., seria: funkcjonowania tej sfery mediów, s. 129–152; NĘCEK Nowe Media i Kościół 3, ISBN 978-83-7660-910-2. SZTUKA, KULTURA I LITERATURA CHRZEŚCIJAŃSKA 177

Nowymi narzędziami pracy rzecznika prasowego Jest ono bowiem węzłem łączącym te czasy, jak i pierście- instytucji kościelnej są współcześnie media społecz- niem, przez który musi być przewleczona każda nić wy- nościowe, internetowe blogi, platformy mulimedialne, chodząca ze Starego Testamentu, a wchodząca w Nowy nowoczesne strony www oraz monitoring mediów, po- Testament. Concordia zatem jest łączeniem – na zasadzie zycjonowanie i optymalizacja w internecie. Autorka mo- przeciwstawienia – wydarzeń, osób, rzeczy Starego i No- nografii przybliża zarówno podstawy teologiczne- in wego Testamentu, będących w stosunku do siebie typo- stytucji rzecznika prasowego, jak i jej funkcjonowanie logicznymi zapowiedziami i ich realizacjami w czasie. w praktyce eklezjalnej, wkazując jej zróżnicowane funk- Książkę wzbogacają ilustracje. cje (obok informacyjnej i interpretracyjnej również ewangelizacyjna czy edukacyjna). Prezentowane w monogra- JAKUBEK-RACZKOWSKA Monika, Tu ergo flec- fii badania rzeczników instytucji kościelnych w Polsce te genua tua. Sztuka a praktyka religijna świeckich i europejskich konferencji episkopatów wskazują, jak w diecezjach pruskich państwa zakonu krzyżackiego ważną rolę w realizacji ewangelicznego nakazu „Idźcie do połowy XV wieku = poz. 234. i nauczajcie wszystkie narody” odgrywają funkcje komu- nikacyjne rzecznika w instytucjach kościelnych. Autorka 466. Królowa Polski o wielu obliczach. Wizerunki w ostatnim rozdziale wymienia zadania, postulaty i pro- Matki Bożej koronowane przez Prymasa Tysiąclecia pozycje dla Kościoła w Polsce, związane z rzecznictwem Stefana Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa: Instytut prasowym. Prymasa Wyszyńskiego; Częstochowa: Fundacja „Czas to Miłość” 2014, 341 [2] s., il. (w tym kolor.), ISBN 978- 464. Rodzina w mediach, media w rodzinie, red. 83-63576-03-5. Małgorzata Sitarczyk, Warszawa: „Difin” 2013, 192 s., Pozycja stanowi obszerny katalog do wystawy po- bibliogr. przy artykułach, tab., seria: Engram, ISBN 978- święconej wizerunkom Matki Bożej koronowanym przez 83-7641-772-1. prymasa Stefana kard. Wyszyńskiego. Oprócz opisów Treść: SITARCZYK Małgorzata, Wstęp, s. 9–15; PA- i ilustracji koronowanych obrazów Matki Bożej książ- STERNAK Agnieszka, URBAŃSKA-BULAS Monika, ka opisuje także historię i rozwój poszczególnych sank- Wirtualna relacja eurosieroty z eurorodzicem. Komunika- tuariów maryjnych w Polsce. Wzbogacona jest ponadto cja w rodzinie drogą mediów elektronicznych, s. 19–35; fragmentami homilii wygłoszonymi przez Prymasa Ty- SEUL Sylwia, Specyfika twórczości blogowej dziewcząt siąclecia podczas poszczególnych koronacji. i chłopców, s. 36–50; KOZŁOWSKA Anita, Falsyfika- cja jednostki ludzkiej na przykładzie kreowania wize- Kultura i literatura chrześcijańska runku mężczyzny w komercyjnej reklamie telewizyjnej, s. 51–65; ŁASKARZEWSKA Ewa, Medialny wizerunek 467. BIESIADA Jacek, Stanisława Okoniewskiego osób niepełnosprawnych i ich rodzin, s. 66–82; ULFIK- „Przegląd Kościelny” w latach 1902–1907. Bibliografia -JAWORSKA Iwona, DZIUBA Małgorzata, Korzystanie zawartości, Poznań: Red. Wydaw. WT UAM 2013, 113 s., z pornografii internetowej a oczekiwania wobec przy- il., indeks, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Pozna- szłego małżeństwa, s. 83–102; SITARCZYK Małgorza- niu: Wydział Teologiczny, seria: Ephemerides Ecclesiasti- ta, Dzieciństwo przed telewizorem. Konfrontacja poglą- cae Poznanienses 3, ISBN 978-83-63266-74-5. dów rodziców i nauczycielek przedszkoli, s. 105–122; Monografia jest poświęcona działalności wydawni- SIWEK-SZCZEPANIK Agata, Młode pokolenie – uza- czej i pasterskiej Stanisława Okoniewskiego, urodzone- leżnione od mass mediów?, s. 123–138; SIUDEM Anna, go w 1870 r. w Popowie Starym koło Kościana. Przyjął Osobowościowe uwarunkowania uzależnienia od Inter- święcenia kapłańskie w 1895 r., a w 1925 r. został miano- netu wśród młodzieży, s. 139–161; SIUDEM Ireneusz, wany biskupem koadiutorem diecezji chełmińskiej. Autor Preferencje gier komputerowych zawierających przemoc skupił się w swym opracowaniu na analizie merytorycz- a cechy osobowości gracza, s. 162–181; MIECHOWICZ nej zawartości miesięcznika „Przegląd Kościelny”, któ- Beata, Uzależnienie od Internetu – przegląd badań empi- ry pod redakcją S. Okoniewskiego ukazywał się w latach rycznych uwzględniający cechy społeczno-demograficz- 1902–1907. Dokonał zestawienia poszczególnych arty- ne, s. 182–192. kułów według dyscyplin teologicznych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na dzieje Kościoła katolickiego, a tak- SZTUKA, KULTURA I LITERATURA że zwrócił uwagę na niektóre aspekty życia kościelnego. CHRZEŚCIJAŃSKA Całość zamknął indeksem osobowym.

Sztuka 468. KOZŁOWSKA Anna, Od Psalmów słowiań- skich do rzymskich medytacji. O stylu artystycznym 465. KOBIELUS Stanisław, Concordia Novi et Ve- Karola Wojtyły, Warszawa: Wydaw. UKSW 2013, 358 teris Testamenti. Zapowiedzi dzieła odkupienia i jego s., bibliogr., indeks, ISBN 978-83-64181-26-9. spełnienie w teologii I sztuce średniowiecza, Poznań: Książka jest kolejną pozycją dotyczącą twórczości „Pallotinum” 2013, 185 [1] s., [60] s. tabl., il. kolor., bi- poetyckiej Karola Wojtyły. Autorka jednak wyraźnie uka- bliogr., streszcz. ang. ros., ISBN 978-83-7014-728-0. zała motyw napisania swej monografii, co dokumentuje Celem publikacji jest ukazanie, w jaki sposób autorzy w Uwagach wstępnych: „(…) w moim pojęciu bowiem ksiąg Starego Testamentu zapowiadali prawdy o posłan- warto dostrzec w nim [Wojtyle] nie tylko autora tekstów nictwie Mesjasza, których realizacja dokonała się w No- ważnych i nośnych w sferze duchowej czy intelektual- wym Testamencie. Książka jest próbą odniesienia całego nej (jak to się czyni bodaj najczęściej), ale także twórcę czasu, a więc przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, do pewnego projektu języka artystycznego mającego odda- punktu centralnego, jakim był fakt Wcielenia Chrystusa. wać światoodczucie poety” (s. 11). Autorka zatem doko- 178 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA TEOLOGICZNEGO 2014 NR 2 (40) nuje analizy języka Karola Wojtyły pod kątem zagadnień charakteryzują się zmiennością i wielowarstwowością” leksykalnych, głównie kładąc nacisk na poszukiwanie (s. 175). w jego poezji neologizmów słowotwórczych i środków poetyckich. Jednocześnie przedstawia całość jego poezji 470. Rękopisy w zbiorach kościelnych, oprac. To- wobec tradycji literackiej. masz Makowski, współpr. Patryk Sapała, Warszawa: Bi- blioteka Narodowa 2014, XLIX [3], 555 [1] s., bibliogr. 469. MOCH Michał, Swoi i obcy. Tożsamość Kop- przy hasłach, indeks, seria: Zbiory Rękopisów w Polsce 2, tów i Maronitów w arabskich tekstach kultury, War- ISBN 978-83-7009-716-5. szawa: „Agade” 2013, 191 s., bibliogr., streszcz. ang., Niniejszy tom zawiera ewidencję rękopisów prze- ISBN 978-83-87111-65-6. chowywanych w instytucjach kościelnych. We Wstępie Książka zawiera opis przemian tożsamościowych (s. XIII–XLV) wydawcy przedstawili stan badań nad Koptów i Maronitów w oparciu o przekazy tekstowe polskimi rękopisami, a także informacje związane z gro- XIX i XX w. Autor podjętą tematykę oparł o źródła arab- madzeniem i opracowaniem materiału. Korpus pracy za- skojęzyczne, literaturę w językach zachodnich, wywiady wiera rejestr poszczególnych jednostek kościelnych uło- biograficzne oraz informacje z portali internetowych. M. żonych alfabetycznie według miast ich występowania Moch doszedł do wniosku, że „w rzeczywistości dzie- (s. 1–394). Ogromną pomocą tej ewidencji jest dołączony je Koptów i Maronitów, a zarazem ich współczesność, Indeks nazw i nazwisk (s. 395–556). życie kulturalne, społeczne czy obrzędowość religijna,