Jules Schelvis: ‘Wij Willen Dat De Wereld Weet Wat Er in Vernietigings- Kamp Sobibor Is Gebeurd!’ Inhoud Inhoud

Pensioen-Pensioen- enen UitkeringsraadUitkeringsraad magazinemagazine AANSAANSPPRAAKRAAK Maart 2010

Jules Schelvis: ‘Wij willen dat de wereld weet wat er in vernietigingskamp Sobibor is gebeurd!’ Inhoud Inhoud

Mag ik u even aanspreken? 3

‘Kwalitatief goede dienstverlening 4 tot de laatste oorlogsgetroffene gegarandeerd!’ Staatssecretaris Jet Bussemaker (VWS) en staatssecretaris Jetta Klijnsma (SZW) dragen zorg voor een goede overgangswet van de PUR naar de SVB

De Stichting Sobibor 8 • Jules Schelvis: ‘Wij willen dat de wereld weet wat er in vernietigingskamp Sobibor is gebeurd!’ • Jan Goedel: ‘In Yad Vashem ontdekte ik dat mijn ouders zijn vermoord in Sobibor’

‘alleen redde je het niet aan de 12 dodenspoorweg’ Han de Bruïne werkte als krijgsgevangene aan de Pakan Baroe Spoorweg op Sumatra

‘Nooit Meer’ is een oproep tot actie 16 Nooit Meer Auschwitz Lezing 2010 door Louise Arbour

Auschwitz nu. drie generaties verder 18 Multimediale tentoonstelling van Judith Belinfante en Alexander David Jansen in de Hollandse Schouwburg en in Westerbork

Zoek?! 20

Vraag en Antwoord 22

Puzzel 23

colofon / Adressen 24

2 AANSPRAAK - MAART 2010 Inhoud

Mag ik u even aanspreken? R ogier Fokke Foto:

De Pensioen- en Uitkeringsraad organiseert samen met pen van oorlogsmisdadigers. In de eerste plaats is het het Nederlands Auschwitz Comité en het Centrum een duidelijk signaal aan andere oorlogsmisdadigers voor Holocaust- en Genocidestudies de jaarlijkse Nooit of plegers van misdaden tegen de menselijkheid, dat Meer Auschwitz Lezing. Spreekster dit jaar was Louise hun misdaden niet vergeten worden en dat zij geen Arbour, de voormalige hoofdaanklaagster van het moment van rust zullen kennen. Joegoslavië-tribunaal. Verderop in dit blad treft u een impressie aan van die indrukwekkende lezing. Misschien belangrijker nog is wat Louise Arbour in haar lezing daarover zei: door de veroordeling van De lezing viel dit jaar samen met twee processen in oorlogsmisdadigers herstellen wij de morele wereld Duitsland tegen oorlogsmisdadigers uit de Tweede waarin wij willen leven. Een voormalige Sobibor- Wereldoorlog. In München staat John Demjanjuk te- gevangene gaf een mooi voorbeeld van zijn morele recht voor zijn rol in het vernietigingskamp Sobibor en wereld. Op de vraag van een journalist op welke in Aken is het proces gaande tegen de Nederlandse straf hij hoopte voor Demjanjuk antwoordde hij, dat oorlogsmisdadiger Heinrich Boere. Bij het proces tegen Demjanjuk wel veroordeeld moest worden, maar wat Demjanjuk zijn ook Nederlandse belanghebbenden hem betreft daarna gewoon in een verzorgingshuis betrokken als zogenoemde nevenaanklagers. U heeft zou mogen worden opgenomen om daar te sterven. in de kranten kunnen lezen dat er nogal wat te doen is om deze processen. Volgens sommigen zou het slechts om ‘kleine vissen’ gaan en de beide verdachten zouden inmiddels te oud en te ziek zijn om nog terecht te kunnen staan. Dat mag misschien waar zijn en wie de twee verdachten heeft gezien vraagt zich inderdaad af wat bijvoorbeeld een gevangenisstraf voor redelijk doel zou dienen. Maar er is een groot Ronald Leopold belang verbonden aan het ter verantwoording roe- Algemeen secretaris / directeur

Pensioen- en Uitkeringsraad Magazine 3 ‘Kwalitatief goede dienstverlening bij de SVB tot de laatste oorlogsgetroffene gegarandeerd!’

Begin februari 2010 is er een afgerond voorstel naar de Tweede Kamer gegaan voor de Wet uitvoering wetten voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen (Wuvo), waarin de overdracht van taken van de Pensioen- en Uitkeringsraad (PUR) naar de Sociale Verzekeringsbank (SVB) wordt geregeld. Het werk van beide staatssecretarissen zit er op. Nu is het afwachten of de wet door beide Kamers wordt goedgekeurd. Als dat zo is, kunnen de uitvoerende taken van de PUR per 1 januari 2011 worden ondergebracht bij de SVB in Leiden.

Staatssecretaris Jet Bussemaker (VWS) en Staatssecretaris Jetta Klijnsma (SZW) dragen zorg voor een goede overgangswet van de PUR naar de SVB

Wat is uw persoonlijke betrokkenheid bij Waar staan we nu met het wetsvoorstel de overgang van de PUR naar de SVB? voor de overgang dat in de Tweede Kamer Jet Bussemaker: ‘Als verantwoordelijk staatssecretaris voorligt en wat komt er nog aan? voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen moet ik Jet Bussemaker: ‘We hebben ontzettend veel werk zorgdragen voor een goede en verantwoorde overgang. voor dit wetsvoorstel verricht. In dit wetsvoorstel Ik ben verantwoordelijk voor de PUR en ik blijf ook na wordt geregeld dat de PUR beslist over de toelating 2011 verantwoordelijk voor de toekomstige wetsuit- tot de wetten voor verzetsdeelnemers en oorlogsge- voering binnen SVB verband. Ik vind het van het aller- troffenen en dat de SVB zorg draagt voor de uitvoe- grootste belang dat we in lijn met de ereschuld en bij- ring ervan en dus voor cliënten die al eerder tot deze zondere solidariteit die blijft gelden voor onze doelgroep wetten zijn toegelaten. Het uitvoeringsbestel moest daar ook bij deze overgang vorm aan weten te geven.’ worden herzien omdat het cliëntenbestand afneemt. Jetta Klijnsma: ‘Ik ben verantwoordelijk voor de SVB Daardoor moet de PUR ook afslanken. Op termijn zou in de brede zin van het woord. Ik spreek dan ook regel- de PUR te klein worden om als zelfstandige organi- matig met de voorzitter van de raad van bestuur van de satie verder te kunnen. Vandaar dat gezocht is naar SVB, Erry Stoové, die naar mij terugkoppelt wat er speelt een stabiele en grotere organisatie waarbinnen een bij de SVB en dus straks ook over de wetsuitvoering aparte eenheid voor de wetsuitvoering op de lange voor oorlogsgetroffenen. Inhoudelijk ga ik niet over de termijn diezelfde kwaliteit van dienstverlening kan wetten voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen.’ blijven bieden. Er is ook een brief van mij naar de Jet Bussemaker: ‘Erry Stoové is zeer betrokken bij Tweede Kamer gegaan waarin de plannen over de onze doelgroep, niet alleen als voorzitter van de SVB, exacte voortgang op dit beleidsterrein worden toe- maar ook vanwege zijn Indische achtergrond en zijn gelicht. Alle cliëntenorganisaties hebben ingestemd rol als voorzitter van het Indisch Herinneringscentrum met de manier waarop de overgang van de PUR naar in Bronbeek. In die hoedanigheid kom ik hem vaak de SVB is geregeld. Ik moet zeggen dat ik daar heel tegen. Er is hem veel aan gelegen om de overgang blij mee ben, want er bestond natuurlijk veel angst van de huidige PUR taken naar de SVB zo goed en onzekerheid of het allemaal wel goed zou gaan mogelijk te laten verlopen.’ met de materiële zorg in de toekomst. Bij deze zeer

4 AANSPRAAK - MAART 2010 L ock E llen Foto:

Staatssecretaris Jet Bussemaker (VWS) en Staatssecretaris Jetta Klijnsma (SZW) dragen zorg voor een goede overgangswet van de PUR naar de SVB

kwetsbare groep heb ik er samen met mijn mede- vervullen. Hij kent de organisatie tot in de haarvaten werkers alles aan gedaan om ervoor te zorgen dat en hij wil precies weten wat uitvoering van deze we eventuele bezwaren weg konden nemen. En dat taak voor zowel de cliënten als voor de medewerkers belangrijke onderdelen, waaronder de cliëntenraad betekent.’ en het informatiemagazine Aanspraak, gewoon kun- Jet Bussemaker: ‘Dat geldt ook voor de kwartier- nen blijven voortbestaan. De cliënt zal verder niets maker bij de PUR, mevrouw Hans Dresden. Zij heeft merken van de overgang.’ een jarenlange ervaring en wordt zeer gewaardeerd Jetta Klijnsma: ‘Vanuit mijn ervaring met de SVB als voorzitter van het College van Raadskamers bin- weet ik dat het een uitvoeringsorgaan is dat heel nen en buiten de PUR. Ik kom haar ook overal tegen zorgvuldig werkt. Op het Ministerie van SZW krijg in het veld voor oorlogsgetroffenen en nu weer aan ik vrijwel geen klachten binnen over de SVB en de tafel voor deze overgangswet. Ik heb het volste ver- Ombudsman evenmin. De SVB neemt pas iets onder trouwen dat Hans Dresden en Matt Kemp samen de haar hoede als ook heel zeker en helder is dat men dit voorbereiding voor de overgang van de PUR naar de ook kan uitvoeren. Ik vind dat ze dat heel netjes en SVB inhoudelijk goed zullen regelen en dat alles tegen zorgvuldig doen. Ze doen het bovendien prima qua die tijd goed in orde zal zijn. We hebben regelmatig klantvriendelijkheid. Net zoals bij de PUR de gewoon- overleg met hen. Ik heb gemerkt dat ze kunnen reke- te is, heeft ook de SVB als beleid dat je altijd met een nen op de steun van beide organisaties en dat werkt mens met verstand van zaken kunt spreken. Dat is heel prettig.’ voor de cliënten van de PUR een goed vooruitzicht.’ Wanneer verwacht u een reactie van de Kunt u iets zeggen over de rol van de Tweede Kamer op het wetsvoorstel? kwartiermakers, respectievelijk Hans Jet Bussemaker: ‘In november 2008 heb ik een Dresden bij de PUR en Matt Kemp bij de SVB? uitgebreid overleg met de Kamer gehad over de Jetta Klijnsma: ‘Matt Kemp werkt al heel lang bij contouren van dit wetsvoorstel. Alle hoofdlijnen zijn de SVB en geniet het vertrouwen van zijn mede- toen al gepresenteerd en hadden de goedkeuring van werkers om de rol van kwartiermaker te kunnen de Kamer. Sindsdien is het wetsvoorstel heel inten-

Pensioen- en Uitkeringsraad Magazine 5 sief met de klankbordgroep besproken. Die groep is speciaal hiervoor in het leven geroepen en vertegen- woordigd alle belangengroepen rond de PUR. Ook de cliëntenraad van de PUR was hierin vertegenwoor- digd. De continuïteit van de materiële zorg voor deze doelgroep en van de goede dienstverlening die men bij de PUR gewend is, willen wij bij deze overgang naar de SVB garanderen. Het is aan de Kamer om aan de definitieve wet goedkeuring te geven. Mijn indruk

is dat we in ieder geval kunnen rekenen op een breed Jet Bussemaker draagvlak voor deze overgang en ik verwacht niet veel problemen. We moeten er nu alles aan doen om de kwartiermakers hun werk zo goed mogelijk gewend aan het werken met - ook oudere - cliënten. te laten doen, zodat de definitieve overgang per Zo’n overgang en zo’n samenwerkingsverband tussen 1 januari 2011 kan plaatsvinden en de materiële zorg twee ministeries en een uitvoeringsorganisatie van voor cliënten wordt geborgd.’ wetten en regelgeving is in de politiek eerder vertoond en we zullen daar samen zeker uitkomen. Wat voor Welke adviezen van belangengroepen cliënten van de PUR aangenaam kan zijn in deze sa- en de cliëntenraad heeft u ter harte menwerking met de SVB, is dat de SVB er naar streeft genomen en welke niet? dat de dienstverlening aan de cliënt excellent is. Een Jet Bussemaker: ‘Ik heb naar hen geluisterd en een goed contact met de cliënt is heel belangrijk.’ aantal van hun adviezen overgenomen. Zij brachten Jet Bussemaker: ‘En wat natuurlijk erg belangrijk is, veel punten naar voren wat betreft garanties voor de is dat de medewerkers van de PUR die meegaan ver- kwaliteit van dienstverlening. Ook zal op hun verzoek stand van zaken hebben en betrokkenheid bij de doel- op het SVB-briefpapier een verwijzing staan naar de groep en begrip voor hun situatie. Een groot deel van PUR en zal het cliëntenblad Aanspraak blijven bestaan. de medewerkers van de PUR gaat mee naar de SVB.’ Ik heb één verzoek niet volledig kunnen overnemen: ‘Wat te doen als de SVB regels niet uitvoert zoals de Hebben de PUR en de Stichting Pelita met PUR dat deed.’ Daarbij verlangden de cliëntenor- het Project Gerichte Benadering alles ganisaties van mij dat ik de SVB dan tot de orde zou geprobeerd om de potentiële cliënten uit roepen. Dat verzoek heb ik niet ingewilligd omdat de Indische doelgroep te bereiken? je niet twee kapiteins op een schip kunt hebben en Jet Bussemaker: ‘Ja, ik ben onder de indruk van dan zou ik in het vaarwater zitten van de staatssecre- het aantal aanvragen dat dit Project Gerichte Bena- taris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, omdat dering toch heeft opgeleverd. De PUR en Pelita heb- zij verantwoordelijk is voor de SVB. Hier hebben we ben aangetoond dat zij alles hebben gedaan om fikse discussies over gehad met de klankbordgroep. de potentiële cliënten in het binnen- en buitenland We hebben daar de constructie voor gevonden dat te wijzen op de mogelijkheden en onmogelijkhe- de SVB de beleidsregels van de PUR volgt en advies den van de wetten voor oorlogsgetroffenen. Het aan het college van Raadskamers moet vragen als de project is nagenoeg afgerond en ik denk dat we PUR-beleidsregels geen uitsluitsel geven. Hun advies alles geprobeerd hebben om de laatste rechtheb- zal alleen bij zeer zwaarwegende argumenten niet benden onder de werking van de wet te krijgen. De opgevolgd hoeven te worden. doelgroep van de PUR is al op leeftijd, dus het aantal Ik ben de klankbordgroep dankbaar dat ze ook naar eerste aanvragen neemt af. Ik verwacht niet dat het mij hebben geluisterd, omdat niet alles wat ze voor- aantal eerste aanvragen in de toekomst nog groot stelden haalbaar was. Ik ben blij met het begrip en zal zijn. Uiteraard blijven de wetten nog altijd open de opbouwende houding van de klankbordgroep. voor nieuwe aanvragen.’ Mogelijk zullen Jetta Klijnsma en ik soms samen zaken moeten oplossen, maar ik blijf aanspreekbaar en ver- Wat is de rol van de buitenlandse posten antwoordelijk voor de eenheid voor verzetsdeelnemers in de nieuwe situatie bij de SVB? en oorlogsgetroffenen binnen de SVB.’ Jet Bussemaker: ‘Ik heb met de minister van Bui- Jetta Klijnsma: ‘De SVB heeft natuurlijk als primaire tenlandse Zaken (BZ), Maxime Verhagen, duidelijke taak alle sociale verzekeringen toe te passen en is afspraken gemaakt over de kwaliteit van de dienst-

6 AANSPRAAK - MAART 2010 bezoekers hun verhaal kunnen zien of downloaden op hun iPod als zij ook die kampen willen bezoeken. Daarnaast steunen wij financieel de professionele hulpverlening voor de Nebenkläger in het proces in München tegen Demjanjuk.’

Hoe is het bij de SVB geregeld voor het personeel van de PUR? Jetta Klijnsma: ‘Uiteraard hebben we bij de SVB

Jetta Klijnsma goede arbeidsvoorwaarden en werkplekken voor ons personeel en een vriendelijk personeelsbeleid. Er wordt goed gezorgd voor het personeel van de PUR verlening aan verzetsdeelnemers en oorlogsgetrof- dat meegaat en we willen graag de kennis waarbor- fenen buiten Nederland. In november 2009 spraken gen van de medewerkers van de PUR die meegaan. de PUR, de SVB en het ministerie van BZ over de Het is belangrijk dat zij die kennis breed kunnen toekomst van de dienstverlening aan de doelgroep uitdragen binnen de SVB, zodat die behouden blijft in het buitenland. Voor een goede dienstverlening voor de toekomst. Voor de cliënten is het belangrijk aan personen die buiten Nederland een beroep doen dat deze medewerkers met veel kennis van zaken dit op één van de Nederlandse oorlogswetten, werkt de werk voor de doelgroep zorgvuldig blijven doen en PUR - en vanaf 1 januari 2011 ook de SVB - nauw daarom is het voor de SVB belangrijk dat de PUR- samen met de Nederlandse diplomatieke of consu- medewerkers goed hun werk kunnen voortzetten laire vertegenwoordiging. Er komt meer voorlichting binnen de SVB vestiging Leiden.’ via de website en er zal meer Engelstalige voorlichting komen. De Nederlandse diplomatieke of consulaire Er was ongerustheid bij de cliënten over vertegenwoordiging in het buitenland blijft op ver- de waarborging van de privacy bij de SVB, zoek informatie over de oorlogswetten verstrekken. is die angst weggenomen? De kwaliteit van de dienstverlening blijft ook buiten Jetta Klijnsma: ‘De bescherming van de persoons- Nederland gegarandeerd. gegevens is in alle vestigingen gegarandeerd. Spreek- uren met cliënten van de PUR kunnen straks op meer- Naast de uitvoering van de wetten zijn er ook andere dere vestigingen van de SVB in het land op afspraak contacten met het buitenland. Zo heb ik net de con- worden gehouden. Op alle kantoren van de SVB is er sul-generaal van Vancouver op bezoek gehad omdat een luisterend oor en kun je op afspraak van mens ik naar de Olympische Winterspelen in Vancouver ga. tot mens met elkaar praten en uitleg krijgen van de Maar in Vancouver en Toronto zit ook een grote groep medewerkers. De SVB heeft ook zijn eigen klachten- oorlogsgetroffenen die ik zal bezoeken. Daarnaast zal procedures en mensen kunnen natuurlijk altijd naar ik een school bezoeken en lesgeven aan de leerlingen de Ombudsman.’ over de oorlog in Nederland. Ik zou het leuk vinden Jet Bussemaker: ‘Jazeker, dit was een punt dat zeer als die Canadese scholieren mij bijvoorbeeld kunnen begrijpelijk vaak ter sprake kwam in de klankbord- vergezellen bij een bezoek aan een bevrijdingsfestival groep. Wat dat betreft geeft de SVB exact dezelfde in Nederland. Zo probeer ik een goede relatie met de privacygarantie als de PUR op dit moment. Ook buitenlandse posten te onderhouden. In 2009 ben ik de SVB heeft professionals in dienst om de privé- naar Auschwitz en Sobibor geweest en daarvoor heb gegevens van haar cliënten te beschermen. Men is ik met overlevenden kamp Ravensbrück bezocht bij gewend om zorgvuldig met persoonlijke en financiële de herdenking. Mijn grote prioriteit is om in Sobibor gegevens van cliënten om te gaan. Men was bang een goede gedenkplaats te maken. Mijn ministerie dat cliënten van de PUR bij de SVB een nummer zou- ondersteunt vele projecten in het kader van het pro- den zijn en met hun bijzondere achtergrond zou dat ject ‘Erfgoed van de Oorlog’. We moeten ervoor zor- idee echt verschrikkelijk zijn. Vandaar dat we ervoor gen dat nieuwe generaties deze oorlogsverhalen kun- zorgen dat ze die persoonlijke aandacht die ze nu nen blijven horen. Zo is er op dit moment een mooi krijgen van de PUR vanaf 1 januari 2011 wordt voort- initiatief van twee mensen die met de overlevenden gezet bij de SVB.’ naar de kampen gaan en hun verhalen ter plekke fil- men en op het internet plaatsen, zodat toekomstige Interview: Ellen Lock

Pensioen- en Uitkeringsraad Magazine 7 L ock E llen Foto:

‘Wij willen dat de wereld weet wat er in vernietigingskamp Sobibor is gebeurd!’

Jules Schelvis (Amsterdam 7 januari 1921) werd en bestaat uit vijf betonnen grafkisten waarin de be- op 1 juni 1943 met zijn vrouw en schoonfami- stemmingen Sobibor, Bergen-Belsen, Terezin (There- lie vanuit Westerbork op transport gesteld. Hij sienstadt), Mauthausen en Auschwitz-Birkenau en nam zijn gitaar mee als ‘welkome afleiding om de aantallen gedeporteerde en vermoorde Joden zijn je gedachten ergens anders te hebben’. Bij aan- gebeiteld.’ komst in Sobibor wist hij zich bij een groep mannen te voegen die voor arbeid in het turfkamp Met gitaar op reis Dorohucza geselecteerd was. Dit moment bleek In november 2009 vertelde Jules Schelvis voor de achteraf bepalend voor zijn overleven. Duitse rechter in München bij het proces tegen de van oorlogsmisdaden verdachte Demjanjuk zijn ver- De herinnering levend houden haal. ‘In april 1941 werden alle Nederlanders van Voorafgaand aan de Holocaust Memorial Day op veertien jaar en ouder verplicht tot het bezit van een 27 januari 2010 las Jules Schelvis bij het treinstation Muiderpoort de eerste namen voor van de in vernietigings- en concentratiekampen vermoorde Neder- landse slachtoffers. Bij dit station begon zijn reis naar het doorgangskamp Westerbork met als eindstation Sobibor, waar hij zijn vrouw en zijn schoonouders ver- loor. Jules Schelvis zei op 23 januari 2010 in het NOS- journaal: ‘Door het hardop voorlezen van de namen van de vermoorde Joden, herdenken we hen en blijft de herinnering aan hen levend.’ Schelvis vertelde waarom hij de Stichting Sobibor heeft opgericht. ‘Jarenlang werd in de media alleen Auschwitz genoemd en herdacht, terwijl er nog meer vernietigingskampen zijn geweest, waar men geen S pits weet van heeft. Om Sobibor niet in vergetelheid te laten geraken, vond ik dat er in Westerbork een monu-

ment moest worden opgericht voor allen die in Sobi- D irk P. H . bor en andere kampen zijn vermoord. In mijn eentje kon ik natuurlijk niets beginnen, vandaar dat ik een Foto: stichting oprichtte. Het monument is er gekomen Jules Schelvis leest de namen voor

8 AANSPRAAK - MAART 2010 persoonsbewijs. Joden kregen een ‘J’ in hun per- De Stichting Sobibor soonsbewijs gestempeld en waren zo gemakkelijk te traceren voor de Duitsers. Op 26 mei 1943 werd ik De Stichting Sobibor werd in 1999 opgericht met mijn vrouw bij mijn schoonfamilie in huis opge- door Jules Schelvis, één van de 18 Nederlandse pakt. In die dagen werd de hele stadswijk in één keer overlevenden van het Duitse vernietigingskamp opgerold en werden alle Joodse mannen, vrouwen en Sobibor in Polen. In 2010 is hij één van de drie kinderen naar het Jonas Daniël Meijerplein gebracht. Nederlandse ooggetuigen van Sobibor die nog Onder strenge bewaking werden we met de tram in leven is. De stichting wordt gesteund door naar het Station Muiderpoort gereden en vervolgens nabestaanden, vrienden en degenen die zich bij gedeporteerd naar Westerbork. Begin juni 1943 werd Sobibor betrokken voelen. Haar doel is ervoor te ik met mijn vrouw Rachel en mijn schoonfamilie in ijveren dat de herinnering aan dit vernietigings- een goederenwagon geladen. We stonden met 61 kamp blijft voortbestaan. man zo opeengepropt dat je je niet kon bewegen. In Sobibor zijn ongeveer 170.000 Europese Joden Een echtpaar tilde een kinderwagen in onze wagon. door vergassing vermoord, van wie er onge- Er stonden twee emmers in de wagon: één met water veer 33.000 uit Nederland afkomstig waren. Nog en één om onze behoeften in te doen. Al snel stonk geen 50 hebben de oorlog overleefd, waarvan het er enorm. Ik had mijn gitaar meegenomen, om- 18 uit Nederland. De meeste overlevenden ont- dat ik ’s avonds na het werk bij het kampvuur gitaar snapten tijdens de opstand die op 14 oktober wilde spelen. Na 72 uur stopte de trein ergens in 1943 uitbrak. Na die opstand besloten de nazi’s een moerasgebied. De schuifdeur werd geopend en het kamp op te heffen. Er werden driehon- er sprong een SS-er naar binnen met een getrokken derd joden uit het vernietigingskamp Treblinka revolver die ons toesnauwde: ‘Over enige minuten gehaald om Sobibor te slopen. Na de sloop zijn rijden wij u een kamp binnen. Daar zullen alle voor- zij doodgeschoten om alle sporen van het kamp werpen van waarde worden afgenomen. Om de uit te wissen. leiding daarbij te helpen verzoek ik u deze alvast aan mij af te geven.’ Velen gaven hem zijn of haar siera- den. Hij maakte zich snel uit de voeten en de trein De selectie reed verder. ‘Opeens zag ik mijn zwager in een groep mannen op Na enkele honderden meters kwam de trein tot stil- een apart gedeelte van een veld staan. Razendsnel stand. We zagen een kamp liggen met een aantal bedacht ik dat ik daar bij wilde horen. Ik vroeg de wachttorens, omgeven door een dubbele rij prik- SS-er, die de selectie maakte, in mijn beste HBS-Duits keldraad. Boven de poort van de naastgelegen toe- of ik mij bij die groep mocht aansluiten. Hij vroeg gangsweg zag ik een bord hangen met de tekst hoe oud ik was. ‘Zwei und zwanzig, Herr Offizier’, ‘SS-Sonderkommando Sobibor’. Per tien wagons antwoordde ik hem, maar hij snauwde: ‘Ich bin reden we het kamp binnen. Er was een klein wacht- Oberscharführer!’ ‘Gesund?’ vroeg hij mij vervolgens. huis en een aantal barakken met bloembakken voor Ik antwoordde: ‘Jawohl, Herr Oberscharführer!’ Met de ramen. Rond een kale vlakte stond een aantal een knik maakte hij mij duidelijk dat ik me vlug bij barakken en wachttorens. Onder het toeziend oog de groep moest aansluiten. Hij bepaalde toen dat van de SS werd iedereen met zwepen de wagons uit- ik mocht blijven leven. Een andere SS-er zei dat we geslagen door mannen in blauwe pakken die Jiddisch iedere avond zouden terugkeren naar Sobibor om spraken. Waar het niet snel genoeg ging, kwam de samen met onze familie te eten. ‘Zij gaan nu dou- SS nog hardhandiger helpen. Als opgejaagde dieren chen,’ vervolgde hij, ‘daarom worden de mannen werden we een barak ingedreven, waar onze bagage van de vrouwen gescheiden, want jullie begrijpen wel op grote hopen werd gegooid. Verbouwereerd zag dat gezamenlijk baden niet kan!’ In de verte zag ik ik mijn gitaar vermorzeld worden tussen de bagage. dat de grote groep mannen zich al begon uit te kle- Bij het verlaten van de barak scheidde een SS-er de den. Onder zijn luid ’eins-zwei-drei-vier’-geschreeuw mannen van de vrouwen. Dit gebeurde zo snel dat marcheerden wij met 81 man in de richting van de ik geen tijd had om afscheid te nemen van mijn twee wagons en een locomotief, die al klaar stonden vrouw en mijn schoonfamilie. Toen ik probeerde om voor vertrek. De afstand die deze trein aflegde was te kijken naar mijn vrouw, werd ik met een wapen zo groot, dat we begrepen dat we hier niet meer bedreigd en toegeschreeuwd dat ik voor me moest zouden terugkeren. In werkkamp Dorohucza moes- kijken, doorlopen en mijn ‘Maul halten’.’ ten wij turf steken die werd gebruikt als brandstof

Pensioen- en Uitkeringsraad Magazine 9 wegens gebrek aan benzine. Dit werk was zo zwaar ik vele moordpartijen en in het laatste oorlogsjaar dat er wekelijks wel 80 mannen stierven, vandaar dat ook geallieerde bombardementen. Ik ben nog naar ze vanuit Sobibor iedere week een verse ploeg lieten Auschwitz verplaatst, maar werd daar geselecteerd aanrukken. We werden bewaakt door Oekraïense voor werk met een groep mannen uit onze wagons. wachtmannen.’ Daar moesten we meteen weer vertrekken omdat ze elders mankracht nodig hadden in wapenfabrieken. Overleven Naarmate de oorlog vorderde werden we gedepor- ‘In Dorohucza sneuvelden zoveel mensen van uitput- teerd naar werkkampen in het westen, omdat de ting en afranseling, dat mijn instinct zei dat ik hier Russen in opmars waren. Op een van de tochten weg moest. Ik hoorde van een groep Poolse Joden kreeg ik hevige pijnen van een zweer aan mijn voet die een drukkerij moesten oprichten voor de nazi’s. en werd ik op een brits gelegd van iemand die aan Voor de bezetting was ik drukker van beroep. Ik tyfus was overleden. Zo kreeg ik ook vlektyfus en probeerde toen alles te doen om met mijn zwager ben uiteindelijk door de Fransen bevrijd uit een zie- bij die drukkersploeg te komen. Mijn zwager wilde kenbarak in ‘Erholungslager’ Vaihingen. Zij brachten in dat kamp blijven, omdat hij ’s avonds voor de me naar een ziekenhuis waar ik door de Fransen nazi’s liedjes moest zingen en dacht dat dit hem werd verpleegd. Ik werd daar voor het eerst weer als zou sparen. Ik kon met de drukkersploeg mee naar mens behandeld. Nooit voelde een echt bed met een een volgend werkkamp. Je had geen idee waar je kussen en dekens zo heerlijk als na de hel die ik had terecht zou komen. In de werkkampen overleefde doorstaan. Maanden later terug in Amsterdam ont- ‘In Yad Vashem ontdekte ik dat mijn ouders zijn vermoord in Sobibor’

Oorlogspleegkind Jan (Sally Israël) Goedel ont- Helaas werd een van hun kinderen ernstig ziek dekte pas 50 jaar na de oorlog dat zijn ouders in en werd ik in 1946 naar de dames Baljet in Ede Sobibor zijn vermoord. Jan Goedel (Amsterdam, gebracht, waar mijn jongste broer Fred al verbleef. 8 oktober 1938) meldde zich aan bij de Stichting Mijn naam werd Jan Baljet. Toen ik mijn Mulo- Sobibor en is getuige in het proces tegen Demjan- diploma haalde, kreeg ik van de dames Baljet mijn juk. Samen met Jules Schelvis en nog 15 andere echte naam Sally Israël Goedel te horen voor op mijn getuigen reist hij herhaaldelijk naar München diploma. Iedereen bleef mij echter Jan noemen. In om bij dit proces aanwezig te zijn. Jan Goedel 1979 kreeg mijn vrouw een baan als maatschappelijk wil voor de rechtbank het gezicht zijn van zijn werker in Wageningen. De wethouder van Sociale vermoorde ouders. Zaken, Auke Osinga, stelde zich aan haar voor en vertelde over zijn Friese achtergrond en over de oorlog. Wat kunt u zich nog herinneren Mijn vrouw herkende mij in zijn verhaal en zo vond van uw ouders? ik door puur toeval mijn Friese oorlogsgezin terug. ‘Niets kan ik me herinneren van mijn ouders, hele- Voor mijn pleegouders heb ik met steun van Auke maal niets. Ook niet dat ik op vierjarige leeftijd ben in 1996 een Yad Vashem onderscheiding in Israël weggehaald uit de Hollandse Schouwburg door de aangevraagd. Toen wist ik nog niet waar mijn ouders studentenondergrondse. De ondergrondse heeft mij waren vermoord. Op de reis naar Israël, die ik met met mijn twee broertjes ondergebracht bij pleeg- mijn vrouw maakte in 1989, zag ik in Yad Vashem ouders. Na enkele omzwervingen kwam ik bij mijn de ‘In Memoriam’ boeken liggen. Ik las dat mijn pleegouders, de familie Osinga, in Jutrijp terecht. Mijn beide ouders op 28 mei 1943 in Sobibor zijn vergast. jongere broertje Pim ging naar Limburg en mijn Hierdoor was ik zeer geëmotioneerd en vanaf dat jongste broertje Fred naar Ede. Ik heb alles van horen moment interesseerde de geschiedenis van Sobibor zeggen. Mijn Friese pleegouders beschouwden mij als mij steeds meer. Via het Rode Kruis en de gemeente deel van het gezin. Ik werd Jan Visser genoemd, een Amsterdam kreeg ik alle persoonsregistratiegegevens wees na het bombardement van Rotterdam. Ik kreeg van mijn ouders uit de oorlog met voor hen beiden de een protestantse opvoeding en moest me verstoppen sterfdatum 28 mei 1943 in Sobibor. Toen het proces op de hooizolder als er Duitsers in de buurt waren. tegen Demjanjuk begon attendeerde mijn vrouw mij

10 AANSPRAAK - MAART 2010 dekte ik tot mijn stomme verbazing dat mijn moeder In hoger beroep werd hij vrijgesproken omdat hij te en zus Bergen-Belsen hadden overleefd en in Zweden oud en te ziek was. Demjanjuk kan in de komende waren. Mijn moeder is 86 jaar geworden en met mijn maanden wegens gebrek aan bewijs worden vrijge- zus, die in 1952 naar Melbourne is geëmigreerd, heb sproken. Toch gaat Schelvis telkens met een groep ik elke maand telefonisch contact. Later, op zoek Nebenkläger naar München. Waarom wil hij getui- naar informatie over mijn vrouw, ontdekte ik wat de gen tegen Demjanjuk? Schelvis: ‘Wij willen dat de betekenis van ‘Sonderkommando’ inhield en dat mijn wereld weet wat er in Sobibor is gebeurd. Dit is vrouw en mijn schoonouders meteen na aankomst in waarschijnlijk het laatste proces tegen een vermoe- Sobibor zijn vergast.’ delijke kampbeul. De misdaden die hij zou hebben begaan verjaren niet, hoe ziek of oud hij ook is. Als Getuigen van het vernietigingskamp de rechters kunnen bewijzen dat hij inderdaad in Sobibor Sobibor is geweest, dan heeft hij zeker een functie Jules Schelvis vertelde onlangs als getuige zijn ver- gehad in deze moordfabriek. Dan maakte hij deel uit haal voor de Duitse rechtbank in München in de van een systeem dat belast was met de bewaking en zaak tegen de Oekraïense Demjanjuk, die verdacht vernietiging van Joden. Demjanjuk beroept zich op wordt te hebben gewerkt als kampbewaker in het het feit dat hij tot dit werk gedwongen werd, maar vernietigingskamp Sobibor. Schelvis heeft al eerder, dat pleit hem niet vrij.’ in 1985, voor een Duitse rechtbank als medeaankla- ger gediend tegen de kampbeul Frenzel in Sobibor. Interview: Ellen Lock ‘In Yad Vashem ontdekte ik dat mijn ouders zijn vermoord in Sobibor’

op een bericht in de krant hierover. Zij zei: ‘Dit is je laatste kans om iets voor je ouders te kunnen bete- kenen!’ Mijn leven lang heb ik mijn ouders gemist, waardoor ik in mijn latere leven ernstige problemen ondervond van mijn oorlogsverleden. Als kind werd ik steeds verplaatst en zodoende gestoord in mijn hechtingsproces. Mijn ouders zijn onbekenden voor mij en vergast in Sobibor. Ik heb me bij de Stichting L ock

Sobibor aangemeld als Nebenkläger. Ik wil voor de E llen Duitse rechtbank getuigen namens mijn ouders. Toen de rechter hun namen uitsprak was het de eerste keer Foto: in mijn leven dat ik hun namen hoorde noemen.’ Jan Goedel met familieportret

Wat als de uitspraak van de als nabestaanden allen onze ouders in Sobibor heb- Duitse rechter teleurstellend is? ben verloren en tot op heden de problemen hiervan ‘We worden goed begeleid door professionele hulp- ondervinden. In de rechtszaak krijgen wij drie dagen verleners van Joods Maatschappelijk Werk, door per week ’s ochtends en ’s middags anderhalf uur de mensen van het Nederlands Instituut voor Oorlogs- tijd om te getuigen. Demjanjuk moet daar volgens documentatie, de Stichting Sobibor en door onze het Duitse recht bij aanwezig zijn. Hij kijkt ons niet Duitse advocaten. Voorafgaand aan de rechtzaak aan, spreekt nauwelijks en ligt alleen maar op bed. hebben we op 30 september 2009 een bijeenkomst We worden door de rechter uitvoerig ondervraagd en gehad met onze advocaten waar alle voors en tegens keurig netjes behandeld. Eén ding is zeker: Door onze goed zijn besproken. Na iedere zitting in München getuigenverklaringen en aanwezigheid in München praten we alles door met onze hulpverleners. Ook hebben we voor het gezicht van de hele wereld is ter sprake gekomen dat de uitkomst voor ons Sobibor op de kaart kunnen zetten!’ teleurstellend kan zijn. We ondervinden veel steun van elkaar. We hebben met elkaar gemeen dat we Interview: Ellen Lock

Pensioen- en Uitkeringsraad Magazine 11 L ock E llen Foto:

‘Alleen redde je het niet aan de dodenspoorweg!’

Han de Bruïne werkte als krijgsgevangene aan de Pakan Baroe spoorweg op Sumatra

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de in dienst bij het KNIL. Op 10 december 1941 meldde Japanners verschillende spoorwegen laten aan- ik me in Bandoeng en ik werd ingedeeld in Tjimahi leggen in de bezette gebieden. De bekendste bij de ‘korpsopleiding reserve officieren artillerie’. Als spoorlijn waar krijgsgevangenen aan moesten jonge militairen werden infanteristen meteen inge- werken is de Birma-Siam Spoorweg in Thailand. zet bij de Slag bij Tjiater op 7 maart 1942, waar het De beroemde film ‘The Bridge on the River KNIL de Japanse opmars naar Bandoeng probeerde Kwai’, uit 1957, is gebaseerd op deze oorlogs- te stuiten. We moesten de KNIL-militairen munitie geschiedenis. brengen, maar liepen dus ook door de vuurlinies en de Japanner zag het verschil niet tussen een leerling Minder bekend is de hel van de Pakan Baroe- en een volleerde officier. Ontzettend veel jongeman- Moeara Spoorweg op Sumatra. Bij de aanleg nen zijn voor mijn ogen gesneuveld en krijgsgevan- van deze zogenoemde ‘dodenspoorweg’ in een genen werden meteen gedood. Na deze laatste strijd moerasgebied zijn tienduizenden mensen omge- dreigde Japan met een aanval op Bandoeng, waar komen. Via de ‘Stichting Herdenking Birma-Siam veel vluchtelingen zaten. Toen capituleerde het KNIL Spoorweg en Pakan Baroe Spoorweg’ kwam op 8 maart 1942.’ de redactie in contact met een Pakan Baroe- overlevende, de heer Han de Bruïne, die zijn Sabotage verhaal in Aanspraak wilde vertellen. ‘We moesten het materieel inzamelen en naar de Japanse legerbasis brengen in Tjimahi. Met mijn dienstmaten probeerde ik zoveel mogelijk materieel Slag bij Tjiater te saboteren. We lieten de motoren van tractoren Han de Bruïne: ‘Op 7 december 1941 werd Pearl kapot draaien, voordat we ze inleverden. We trokken Harbor, de Amerikaanse marinebasis op Hawaï, aan- de slagpennen uit veertig kanonnen en gooiden ze gevallen door Japan. Als achttienjarige jongeman in in het moeras. Vervolgens werden we als krijgsge- de vijfde klas van de HBS moest ik meteen verplicht vangenen naar het zogenoemde ‘kale koppen kam-

12 AANSPRAAK - MAART 2010 pement’ gebracht in Tjimahi. Ik had het geluk dat ik dagen durende reis de regen op onze bagage. In de de eerste anderhalf jaar in dezelfde jappenkampen Emmahaven werd alle kletsnatte bagage op de kade als mijn vader heb gezeten. We hadden veel steun gegooid. Via de gevangenis in Padang, waar op advies aan elkaar. Begin 1944 is mijn vader overgeplaatst van een Nederlandse arts de romusha`s gescheiden naar de Struiswijk-gevangenis in Batavia. Ik werd werden van de krijgsgevangenen omdat de romusha`s naar het 10e bataljon in Batavia gedeporteerd, onder heel veel dysenterie onder de leden hadden, werden de beruchte kampleider Sonei, die maanziek was. we per trein naar Payakumbu gebracht en vervolgens Urenlang moesten we op appèl staan, ook midden in per vrachtauto naar Pakan Baroe 1. De reis er naartoe de nacht. In het 10e bat. was al bekend dat wij op was indrukwekkend omdat je vanaf de vrachtauto transport zouden gaan voor zware dwangarbeid, dus de ongerepte natuur kon zien. In kamp Pakan Baroe kregen we iets beter te eten.’ mochten we van de Japanners één briefkaart schrijven met negen verplichte zinnen en één zin naar vrije De Pakan Baroe Spoorweg interpretatie.’ ‘Begin mei 1944 werd ik op het eerste transport KNIL-krijgsgevangenen en andere geallieerde militai- Stijfsel met zout ren gesteld met eindbestemming Pakan Baroe op ‘We hadden nauwelijks tijd om te eten en we aten Sumatra. De Japanners lieten de krijgsgevangenen iedere ochtend sagomeelpap. Dit stijfsel, een soort een spoorweg aanleggen door een moerasgebied behanglijm, smaakte opgewarmd en met zout wat van Pakan Baroe naar Moeara voor vervoer van oor- beter. We werkten in Logas vaak van ‘s morgens logsmateriaal en steenkool. Aan ons transport waren 6 uur tot ‘s avonds 23 uur met maar een half uurtje al vele transporten met Javaanse dwangarbeiders, de pauze. Dit is het pannetje waar ik in het kamp als het zogenoemde romusha’s, voorafgegaan. Als gevolg even kon in kookte. van de hitte, de besmettelijke ziekten, het zware werk, ’s Avonds kregen we een kopje rijst. Wilde postelein ondervoeding en mishandeling, stierven zij bij bosjes. vond ik in het oerwoud en ik at varentoppen om In ‘Op Dood Spoor’, het meest recente standaardwerk vitaminen binnen te krijgen. Om te overleven zocht over het Pakan Baroe-drama, becijfert historicus Henk je een team van ongeveer tien man bijeen, een zoge- Hovinga dat ruim 80.000 van de 102.000 romusha’s noemde ‘kongsi’. Zo’n kongsi betekende dat een van bij de aanleg van de Pakan-Baroe-Moeara Spoorweg ons altijd oplette bij de rechtmatige verdeling van het moeten zijn omgekomen. Van de bijna 5.000 geal- eten. Vond je iets buiten, iets wat je kon gebruiken, lieerde krijgsgevangenen, onder wie ongeveer 4.000 dan deelde je dat met elkaar. Eén van ons bleef altijd Nederlanders, stierven er 700 bij het werk langs de op onze spullen passen in de barak. Je had elkaar spoorbaan aan uitputting, ondervoeding en tropen- nodig om te overleven, alleen redde je het niet aan ziekten. Bovendien kwamen er nog eens bijna 5.800 de dodenspoorweg. Op een dag verkocht ik mijn dwangarbeiders (onder meer 4.000 romusha’s) om horloge, dat gerepareerd was door mijn kongsi- toen geallieerde onderzeeërs de schepen Junyo Maru genoot die horlogemaker was geweest in Holland. en Van Waerwijck torpedeerden die waren afgela- Het leverde veel geld op waarmee ik een blok trassi, den met arbeidsslaven op weg naar de spoorbaan. een groot blok visafval, kon kopen bij de lokale De Japanners beschouwden de romusha`s als minder- waardig. Ze lieten ons bijvoorbeeld wel onze doden begraven, maar de zieke romusha’s werden gewoon achtergelaten. Je zag hun lijken liggen in het oerwoud langs het spoor, maar je sloot je daarvoor af. We werden ingescheept vanuit de havenstad Tand- joeng Priok op Java in een groot vrachtschip, waarin eerder steenkolen waren vervoerd. Door al het kolen- gruis werden we zwart als mijnwerkers. De Japanners hadden Koreaanse bewakers aangesteld die ons nog L ock

wreder sloegen. De stank aan boord was onverdraag- E llen lijk. Iedereen moest zijn mok, pannetje en lepel bij zich houden en alle overige bagage werd op een grote Foto: hoop in het midden van het ruim gegooid. Door het Han de Bruïne met het pannetje waarin open middenluik erboven stroomde tijdens de drie hij kookte in het jappenkamp bevolking. De trassi kostte 40 gulden en je deelde het officieren, de goede niet te na gesproken, verloren. blok doormidden, at de helft op met je kongsi en je Officieren hoefden namelijk geen dwangarbeid te verkocht de andere helft binnen het kamp weer voor verrichten, dus zij hadden het vergeleken bij onze 40 gulden. Zo probeerde je overal winst te maken en zware dwangarbeid erg goed. Veel respect kreeg ik eten te regelen om samen te overleven. Als iemand voor de Nederlandse artsen in ons kamp die onder van een ander had gestolen, dan moest hij door het zware omstandigheden en met heel weinig midde- midden van de barak lopen en werd hij door iedereen len nog operaties probeerden uit te voeren om men- geslagen.’ senlevens te redden. Zo hadden de Japanners veel respect voor een tandarts in het kamp en ze gaven Er is meer tussen hemel en aarde hem zes ampullen met verdovingsmiddelen. Hij ge- ‘‘Pakan Baroe 2’ was het dodenkamp, waar de ern- bruikte slechts één ampul voor zijn kaakoperaties stig zieken met tropenziekten als malaria en beri-beri en de andere vijf gaf hij aan de artsen zodat zij er naartoe werden gebracht om te sterven. Ik had daar hun patiënten mee konden verdoven. Een keer ben als taak lijken te sjouwen en zieken te verzorgen. Men ik geopereerd aan een grote zweer op mijn bil. Die moest die lijken altijd goed bij het hoofd omhoog artsen stelden hun leven in de waagschaal voor ons houden, anders liepen de giftige stoffen eruit. Ook en waren echte helden.’ liep ik meer risico om op die manier zelf besmettelijke ziekten op te lopen! In dat dodenkamp Pakan Bevrijd Baroe 2 kregen sommige ernstig zieke mannen van ‘Toen de oorlog bijna was afgelopen was ik uitgeput, de hoge koorts ‘tropenkolder’. Ze hadden waanvoor- ziek van de beri-beri en ernstig verzwakt. Tijdens het stellingen en werden hyperactief. Velen zongen de werk begon een Jap opeens tegen mij te schreeuwen hele dag christelijke liedjes. We bonden deze gods- over de gouden zegelring van mijn grootvader. Hij dienstwaanzinnigen voor hun eigen bestwil zo snel moest en zou mijn ring hebben en beval dat ik ‘m mogelijk vast, want als de Japanner zo’n zieke van af moest doen. Ik bezweek niet en zei tegen hem: de koorts zag rondrennen, werd hij meteen neerge- ‘Alleen als jij je samoeraizwaard aan mij geeft, dan schoten. Ik was ziekenbroeder en zij werden door mij mag je ‘m hebben!’ Hij bleef mijn hand met de ring gevoed. Voor de eiwitten gaven we hen de maden vasthouden. Ik gaf hem een stomp en hij viel van die we vingen uit de latrines. Op onze wonden de dijk af. Hij werd uitgelachen door de aanwezige plaatsten we die maden omdat ze de bacteriën opa- Japanners en verdween uit het zicht. De volgende ten. Op mijn eigen zwerende enkel zag dit er eng uit, dag was ik doodsbang voor zijn wraak, maar op dat maar de wond genas wel snel. Aangezien er zoveel moment werd ons door romusha’s verteld dat de mensen om je heen doodgingen, waren de krijgsge- oorlog was afgelopen. In het oerwoud van Sumatra vangenen ook veel bezig met dood en leven en met drong dit nieuws langzaam door. Op 15 augustus goede en kwade krachten. Er was bijvoorbeeld één 1945, de dag dat Japan capituleerde, was er nog een bocht in het spoor over de rivier waar de romusha’s officiële Japanse ceremonie omdat de Pakan Baroe echt bang voor waren. Men zei dat die bocht was Spoorweg klaar was. Er werd een speciale goudkleu- behekst met kwade krachten, ofwel ‘goena-goena’, rige klinknagel geslagen. Er heeft echter nooit een omdat alle lorries die wij gebruikten daar uit de wis- behoorlijke trein over dat spoor gereden, want de sels vlogen. Ik geloof wel dat er meer tussen hemel rails bleven wegzakken in de modder van het moeras. en aarde is en zeker in Indië was dat zo. Er gebeurden Als we daar hadden moeten blijven werken, hadden daar zoveel onvoorstelbare dingen, dat ik er wel in we nu nog steeds grind kunnen storten, want het moest geloven.’ grind zakte weg in het moeras. Na één regenbui was de rails alweer scheefgezakt of er was een kudde Je mensbeeld verandert door olifanten overheen gelopen, waardoor we opnieuw de oorlog konden beginnen. Ook saboteerden wij waar moge- ‘De Engelse krijgsgevangenen in ons kamp hadden lijk de boel. Het aanleggen van die spoorlijn om de nog geen tropenervaring. Ze waren ontzettend vies, kolen van Sumatra te vervoeren was dus een hope- omdat ze zich niet wasten. Wij waren gewend om loze zaak. De Japanners bleven volhouden dat de ons heel goed schoon te houden, anders kreeg je spoorweg gereed moest komen en wilden niet inzien tropenzweren. De Engelsen waren vaker ziek en ver- dat dit niet lukte. Na de oorlog staken de rails op spreidden bacteriën. Hoewel mijn vader KNIL-officier sommige plaatsen nog slechts een halve centimeter was, ben ik in de jappenkampen mijn respect voor boven de grond.

14 AANSPRAAK - MAART 2010 Half september 1945 landde Lady Mountbatten in den in de nacht rechtop zitten en viel toen dood met een Dakota op een klein grasveld bij het kamp Pakan zijn hoofd achterover. Dit was voor mij het grootste Baroe. Iedereen kreeg beschuit en biscuit. We moch- dieptepunt in de oorlog, om mijn goede vriend met ten allemaal een bericht sturen dat haar piloot met- wie ik alles had doorstaan toch te moeten begraven. een naar Java bracht en verder door het Rode Kruis Daar moet ik nog vaak aan denken. werd verspreid. Zo kreeg mijn moeder bericht in het jappenkamp dat ik nog leefde. Een Amerikaanse piloot vloog mij met nog vijftig ex-krijgsgevangenen PAKAN als laatste groep naar Singapore. In de verschillende BAROE kampen in Singapore wachtten mannen, vrouwen en kinderen op verscheping naar het vaderland.’

Weerzien ‘Ik wilde mijn moeder graag terugvinden en heb alles op alles gezet om naar Java te kunnen terugkeren. De kapitein van onze militaire groep op het schip waarmee ik naar Java was gevaren pretendeerde ons niet te zien toen wij door marinemensen van H.M. Tromp werden opgehaald en naar Batavia gebracht. Nederlandse militairen mochten van de Engelse mili- Moeara taire commandant in Batavia niet aan land. Mijn moe- B ruïne der werd verpleegd in ‘Hotel des Indes’ in Batavia. Er

stond een Schot op wacht voor de poort, die me in H an de eerste instantie tegenhield. Ik wist hem te overtuigen.

Mijn moeder woog nog maar 35 kilo en mijn kleine Foto: broer was al even mager. Ze waren stom verbaasd om me te zien. De volgende dag arriveerde mijn vader. We sliepen in ons oude huis in Batavia dat was leeggeroofd. Na de oorlog was ik gewoon weer in dienst. Eind januari 1946 mocht ik met groot verlof naar Nederland. In het Suez-Kanaal kregen we echter Het Pakan Baroe monument in Bronbeek een telegram dat alle verloven ingetrokken waren vanwege de onrust in Nederlands-Indië. Ik had het Iedere dag brand ik een kaarsje voor mijn vrouw die zo ontzettend gehad met die oorlog. Uiteindelijk ik in november 1945 in Singapore had leren kennen. ben ik afgekeurd voor militaire dienst, vijf jaar dienst Vijf jaar geleden is ze overleden. We hadden het geluk inclusief krijgsgevangenschap aan de Pakan Baroe dat we dezelfde achtergrond hadden. Aan één woord Spoorweg was meer dan genoeg.’ of blik hadden we genoeg, omdat we allebei in een jappenkamp hadden gezeten. Haar moeder praatte Herdenken onophoudelijk over die oorlog, terwijl wij er vroeger ‘In de afgelopen jaren ben ik twee maal teruggekeerd juist nooit over spraken met onze kinderen. Je sprak naar de Pakan Baroe Spoorweg. De rails is overwoe- er later pas over als een van hen er naar vroeg. Ik kerd door het oerwoud, maar ik herkende nog een ga nooit naar de Herdenking op 15 augustus bij het wachthuisje. Op mijn laatste reis heb ik een kalebas Indisch Monument. Dat is me veel te druk. Ik ga liever gekocht, precies zo een die ik altijd vulde met water naar Bronbeek, want daar is het monument voor de tijdens mijn dwangarbeid. Op mijn reizen heb ik een Pakan Baroe Spoorweg, een marmeren steen die ik aantal romusha’s van destijds gesproken. Zij begrij- in 2006 namens alle Nederlandse oorlogsgetroffenen pen als geen ander hoe erg het was. Voor mij was het van de Pakan Baroe spoorweg heb mogen onthullen. werken aan die spoorlijn in de laatste oorlogsmaan- Met mijn vrouw ging ik altijd door het jaar heen naar den een ware hel, omdat ik zo verzwakt en ziek was het Indisch Monument, als het lekker rustig was, om en er vele medegevangenen om mij heen stierven. samen te herdenken, zittend in het gras.’ Met twee broers legde ik de lijken in een kuil. Eén van deze tweeling kreeg malaria tropica en ging mid- Interview: Ellen Lock

Pensioen- en Uitkeringsraad Magazine 15 S pits D irk P. H .

Foto: ‘‘NooitNooit Meer’Meer’ isis eeneen oproepoproep tottot actieactie Op 27 januari 2010, Holocaust Memorial Day, hield de Canadese rechter Louise Arbour de Nooit Meer Auschwitz Lezing in het Koninklijk Instituut voor de Tropen te Amsterdam. Jaarlijks orga- niseren het Nederlands Auschwitz Comité, het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies en de Pensioen- en Uitkeringsraad deze lezing. Louise Arbour is voorzitter van de International Crisis Group (ICG) in Brussel, een onafhankelijke internationale organisatie die zich bezighoudt met crisis- en conflictpreventie. Voor haar jarenlange inzet voor de bescherming van mensenrechten ontving zij de Annetje Fels-Kupferschmidt onderscheiding van het Nederlands Auschwitz Comité. Hier volgt een samenvatting van de Lezing 2010.

In de schaduw van de Holocaust ‘In tegenstelling tot mijn voorgangers die hier werden onderscheiden heb ik geen persoonlijke ervaring die mijn leven direct verbindt met Auschwitz of Sobibor. Toch liggen vele jaren van mijn professionele leven in de schaduw van die zwarte bladzijde in de geschiedenis. Als advocaat en als rechter van het hooggerechts- hof in Canada was ik intens verbonden met de regels van het recht. Ook tijdens mijn baan als hoofdaanklager van het Internationaal Tribunaal voor het voormalige Joegoslavië en voor Rwanda en als VN commis- saris voor de mensenrechten heb ik ‘Nooit Meer’ altijd opgevat als een oproep tot actie voor gerechtigheid. Een uitdaging tegenover de onverschilligheid waarmee we zo vaak reageren op het lijden waar we zelf van gevrijwaard denken te blijven. De onverschilligheid was zo gigantisch groot in de Tweede Wereldoorlog dat zij leidde tot het falen om de uitroeiing te stop- pen. Het is mij pijnlijk duidelijk dat een falend rechts- systeem, dat aan het afbrokkelen was, de Shoah mede mogelijk maakte. Sterker nog: de rechtsorde destijds ondersteunde zelfs die onderdrukking.’

Na de lezing ontving Louise Arbour voor haar Oproep tot actie inspanningen voor mensenrechten van het ‘Het is bijna obsceen dat deze inktzwarte geschie- Nederlands Auschwitz Comité de Annetje Fels- denis nog iets goeds heeft voortgebracht, maar na Kupferschmidt-onderscheiding. Annetje Fels-Kup- de Shoah was er een politieke wil voor een nieuwe ferschmidt overleefde het vernietigingskamp internationale norm voor mensenrechten. Het falen Auschwitz en richtte tien jaar na de oorlog samen van de rechtsstaat en de overgave aan onvoorstelbare met andere overlevenden van de kampen, het wreedheden hebben geleid tot het moderne concept Nederlands Auschwitz Comité op, waarvan de van rechtvaardigheid. ‘Nooit Meer’ betekende een doelstelling is: ‘Nooit Meer Auschwitz’. oproep tot actie op het terrein van mensenrechten,

16 AANSPRAAK - MAART 2010 ‘‘NooitNooit Meer’Meer’ isis eeneen oproepoproep tottot actieactie gelijkheid en antidiscriminatie. De puinhopen van de We hebben geen andere keuze dan het verleden met Tweede Wereldoorlog maakten een koppeling tussen de toekomst te verzoenen. Dat is de ware betekenis het internationale recht en individuele rechten nood- van de oproep ‘Nooit Meer Auschwitz’. Het bestraf- zakelijk. Een belangrijke eerste stap was de Universele fen van de misdaad is niet alleen gebaseerd op het Verklaring van de Rechten van de Mens, die unaniem idee van vergelding. Onze inzet voor het voorkomen is aangenomen door de Algemene Vergadering van de van genocide en misdaden tegen de menselijkheid Verenigde Naties in 1948. De Verklaring is gebaseerd vereist dat we de gruwelijkste misdaden aan de kaak op het beginsel van gelijke rechten voor alle mensen. De blijven stellen. We moeten ons blijven uitspreken over Universele Verklaring is echter geen bindend verdrag. de bescherming van het recht van iedereen, ook van Mensenrechtenactivisten zagen de Verklaring daarom degene wiens gedrag beoordeeld zal worden.’ als een compromis. In de volgende 28 jaren was de Verklaring het enige algemene instrument voor mensen- Het individu afrekenen op rechten op internationaal niveau. De Verklaring was oorlogsmisdaden van grote invloed op de inhoud van nationale grond- ‘De tribunalen voor het voormalig Joegoslavië en voor wetten en regionale mensenrechtenverdragen.’ Rwanda hebben aangetoond dat een eerlijk proces op internationaal niveau mogelijk is. Deze tribunalen Internationaal vangnet is laatste zijn geholpen door de komst van het permanente redmiddel Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag. Er zijn 110 ‘Van 1966 tot nu is een groot aantal internationale staten die het Statuut van Rome, het verdrag dat verdragen over mensenrechten in werking getreden, het ICC bekrachtigt, onderschrijven. De wereld moet met inbegrip van verdragen over burgerrechten, poli- zich meer inspannen voor internationale gerechtig- tieke rechten, sociaal-economische en culturele rech- heid juist door het individu wel af te rekenen op ten en over de rechten van het kind. Er zijn verdragen oorlogsmisdaden, zoals ik als hoofdaanklager van aangenomen over het uitbannen van discriminatie op het Joegoslaviëtribunaal de voormalig president van basis van ras of geslacht en - meer recent - op basis Servië, Slobodan Milosevic, heb aangeklaagd. Voor van fysieke of mentale handicaps. Ook zijn er verdra- het eerst in de geschiedenis werd een staatshoofd gen over het verbod op foltering en wrede, onmen- aangeklaagd en werd er recht gedaan aan degenen selijke of onterende behandeling of bestraffing. Meer die zijn vermoord. Nu weten oorlogsmisdadigers dat dan 80 procent van de landen heeft deze verdragen ze nooit meer kunnen ontsnappen aan een strafver- ondertekend. Het internationale systeem is echter een volging door het ICC in Den Haag. We zullen ‘Nooit vangnet, een laatste redmiddel als een staat er niet in Meer’ individuele oorlogsmisdadigers laten wegko- slaagt de mensenrechten te beschermen. De staat en men met misdaden tegen de menselijkheid.’ niet de VN of enig ander regionaal instituut, blijft de belangrijkste beschermer van de mensenrechten. Dat Er is áltijd een manier om te helpen was zo in 1945 en dat is nog steeds zo.’ ‘Op dit moment bevind ik me op het terrein van directe actie als voorzitter voor de International Crisis Waarom is het noodzakelijk om Group. Meerdere malen hebben we net op tijd aan- oorlogsmisdadigers te berechten? dacht gevraagd voor crises om erger leed en genocide ‘Een groot manco van de internationale wetgeving te voorkomen. Waar de wereldpers wegkijkt, ziet de voor mensenrechten is dat zij alleen voorziet in de International Crisis Group juist om! Onvermijdelijk leven verantwoordelijkheid van de staat en niet die van we met conflicten, onwetendheid en haat. Maar we het individu. Wat gebeurde er na de Shoah om da- leven ook met de middelen en de kennis voor interven- ders rekenschap te laten afleggen? Kunnen we op- tie, en we zijn een generatie die begrijpt wat er gebeurt recht beweren dat we onze plicht doen tegenover als je niet ingrijpt. ‘Nooit Meer’ betekent niet een onver- de slachtoffers als we in hun naam de daders ter schillig ‘óf ik kan helpen’, want er is áltijd een manier verantwoording roepen? Is het mogelijk deze bui- om te helpen! ‘Nooit Meer’ is een oproep tot actie.’ tengewoon wrede misdaden te bestraffen en in te schatten wat volgens het recht een gepaste straf is? Samenvatting: Ellen Lock

Pensioen- en Uitkeringsraad Magazine 17 auschwitz nu

Vijfenzestig jaar na de bevrijding van Auschwitz ‘Auschwitz nu’ bestaat uit woord en beeld. De is in de Hollandsche Schouwburg de multimedi- korte, intense teksten van Judith Belinfante gaan ale presentatie ‘Auschwitz nu. Drie Generaties over de slachtoffers en de sporen die nog aan verder’ te zien. Het is het verslag van de reis die hun aanwezigheid doen denken. De foto’s van Judith Belinfante (1943), oud-directeur Joods Alexander David lijken daarentegen een afstand Historisch Museum, en haar zoon Alexander te suggereren en tonen een ‘schuldig’ landschap David Jansen (1977) naar deze plek maakten dat de herinnering aan het verleden in zich heeft en is een eerbetoon aan hun vermoorde voor- opgenomen. De regie is van Marc Belinfante, de ouders. In teksten en foto’s schetsen zij hun muziek van Joost Belinfante. persoonlijke confrontatie met het verleden en ‘Auschwitz nu’ (Nederlands gesproken met en- het nu. ‘Auschwitz nu’ is te zien van 26 januari gelse ondertiteling) is vanaf 26 januari t/m 31 t/m 31 mei 2010 en wordt tegelijkertijd op het mei 2010 (dagelijks en doorlopend) te zien in voormalig kampterrein bij Herinneringscentrum de entreehal van de Hollandsche Schouwburg Kamp Westerbork gepresenteerd. en is onder dezelfde titel, in complete vorm, als boek verschenen (verkrijgbaar in de Hollandsche Op 28 oktober 1944 werden David Eduard Be- Schouwburg en de Museumshop van het Joods linfante (Den Haag, 1875) en Judith Belinfante- Historisch Museum). Mendes da Costa (Amsterdam, 1881) met het allerlaatste transport weggevoerd van Theresien- Op het voormalig kampterrein bij Herinnerings- stadt (Terezin, Tsjechië) naar Auschwitz (Oswie- centrum Kamp Westerbork is een keuze uit de cim, polen). eduard overleed onderweg, zijn teksten en foto’s van ‘Auschwitz nu’ tentoonge- vrouw Judith werd na aankomst op 30 oktober steld. De teksten en vijf panoramafoto’s met een 1944 vergast. In juni 2009 maakten kleindochter totale lengte van bijna vijfentwintig meter staan Judith Belinfante en achterkleinzoon Alexander bij de ingang van het kampterrein opgesteld en David diezelfde reis - een eerbetoon aan hun zijn eveneens van 26 januari t/m 31 mei 2010 te voorouders om hen een plek terug te geven bezoeken. In de bovengenoemde museumwin- in de familiegeschiedenis. een plek die lange kels is het fotoboek met teksten van 96 pagina’s tijd was stilgezwegen vanwege het te pijnlij- in het Nederlands en in het Engels verkrijgbaar ke en onvoorstelbare verleden. De presentatie voor 24,95 euro.

18 AANSPRAAK - MAART 2010 drie generaties verder

Voor cliënten van de Pensioen- en Uitkeringsraad is het boek verkrijgbaar voor slechts 20,95 euro (inclusief verzendkosten). Als u gebruik wilt maken van deze aanbieding schrijf dan de redactie van Aanspraak, Postbus 9575, 2300 RB Leiden en geef uw naam, adres en telefoonnummer door. U kunt dit verzoek ook mailen: [email protected] De kosten van het boek worden na toezending ingehouden op uw pensioen of uitkering.

poort

de poort van birkenau is een icoon, een op het netvlies gebrand beeld bij het naderen ontstaat bijna herkenning alsof ik hier al vaker geweest ben

pas als je binnen bent, met de onafzienbare vlakte zonder mensen, begrijp je wat buiten J ansen de menselijke maat betekent D avid voel je je ineenkrimpen tot minder dan een mier,

verlies je ieder gevoel, A lexander iedere menswaardigheid Foto’s:

Pensioen- en Uitkeringsraad Magazine 19 verpleegster. De familie Lodder dacht dat ik als oud- kampkind wel een goede bestemming voor het schrift zou kunnen vinden. Ik zou het dus graag aan Millie of Hennie de Ruiter of aan hun familie willen geven. Reacties graag naar: Nel Verveen-Keulemans (destijds kampkind in Ambarawa 6), Poelwaai 3, 2162 HA Lisse, tel: 0252-415858, e-mail: [email protected]

De redactie stelt cliënten in de gelegenheid een Wie kan mij nadere informatie geven korte advertentie (maximaal 100 woorden) te over deze foto? Ik zit op de eerste rij uiterst plaatsen. Hieraan zijn geen kosten verbonden. rechts, maar ik heb geen idee wanneer en waar deze Ontvangen oproepen kunnen meestal niet direct foto gemaakt is en wie er verder op de foto staan. worden geplaatst, omdat er veel verzoeken bin- Het lijkt erop dat dit een speciaal klasje was van nenkomen. De redactie neemt geen verantwoor- kinderen uit de kampen in Indië. Reacties graag naar delijkheid voor de inhoud van de oproepen. Ruurd Kuipers, Völkstrasse 29, 86150 Augsburg, Alle oproepen zijn te zien op de website van de Duitsland, tel: 0049-821-312670 of mobiel: 0049- Raad (www.pur.nl). 170-3817696, e-mail: [email protected]

Landelijke Dag 2010 van de Stichting Partners van Oorlogsgetroffenen. Sinds 1995 worden door de SPO gespreksgroepen georgani- seerd waar partners van oorlogsgetroffenen hun ervaringen kunnen uitwisselen. Op zaterdag 10 april 2010 zal de SPO haar jaarlijkse Landelijke Ontmoetingsdag voor Partners houden en ook haar 15-jarig bestaan vieren. Vanwege de opheffing van de SPO in 2010 zal het haar laatste Landelijke Dag zijn. Het thema van deze dag is loslaten en afscheid nemen. De locatie is: Stichting De Basis, Willem van Lanschotplein 2 te Doorn, voorzitter: Riekje Sijsma, tel: 0341-430678, secretaris: Toke Elema, tel: 035-6239232, e-mail: spo1995 Ik ben op zoek naar een piloot (ik weet niet @zonnet.nl, www.spo95.nl of dit een burger of een militair is), die in de Bersiap- periode in Batavia (Jakarta) kennis heeft gehad Graag zou ik in contact willen komen aan Laura Lygia Neijndorff (geboren te Watutulis met iemand die ook de aanval op kamp 01-04-1920). Tevens vraag ik mensen te reageren 8 (Ambarawa) heeft meegemaakt (op 21 novem- die haar hebben gekend. Reacties graag naar: Silene ber 1945). Liefst iemand die in de omgeving van Delft Frederiksz, Arrheniusweg 531, 3069 EX Rotterdam, woont. Die angstige periode houdt mij nog steeds tel: 010-4215840, e-mail: [email protected] bezig! Met een gesprek daarover hoop ik deze periode af te kunnen sluiten. Reacties graag naar B.M. Wie kan mij nadere inlichtingen ver- Visser-Badings (Benny), Mr. Dr. van den Helmlaan 77, schaffen over mijn vader, Dr. Crans. 2641 DH Pijnacker, tel: 015-3693419. Zijn kliniek was in Bandoeng in Ternate Street #2. Als er iemand iets weet over het bestaan van deze kliniek Graag zou ik in contact komen met M.B. dan hoor ik dat graag. Op dit moment is de kliniek de Ruiter (roepnaam Millie), haar zusje Hennie of er niet meer en ik wil weten of deze ooit wel heeft met familie van deze dames. Ik kreeg namelijk via de bestaan. Reacties graag naar: Willem Crans, PO Box familie van voorheen chirurg Lodder, destijds werkzaam 16, Idaho City, ID 83631-0016. in Malang en o.a. geïnterneerd in Solo en in Ambarawa 6, een schrift met krantenknipsels en een persoonlijke Ik ben op zoek naar Julia Elvira Toorop. beschrijving van de aanval op Soerabaja in maart 1942. Ik denk dat wij samen met anderen in het Japans Millie had in 1942 de leeftijd van een pubermeisje, denk Interneringskamp Batu Lintang (Kuching-Serawak) in ik, en haar zusje was wat jonger. Haar moeder was het vrouwenkamp van 1942 - 1945 hebben gezeten.

20 AANSPRAAK - MAART 2010 (Vrouwenkamp Kuching). Ik ben geboren in 1935. Ik ben op zoek naar medebewoners van Graag reactie naar: Victor Vaessens, Europalaan 11, Padang, die mij en mijn familie gekend hebben in 6226 CM Maastricht, tel: 043-3621601, e-mail: de periode van 1940-1945, de tijd voor de inval van de [email protected] Japanners en de Japanse bezettingstijd en de Bersiap- tijd. Mijn naam is (Amelita) Deetje Witterland. In 1940 John Uekert zoekt contact met perso- 7 jaar oud en in de 2e klas op school bij de zusters nen die met hem en zijn familie in het Republikeinse in het missiecomplex, waar tegenover de kerk en de vrouwenkamp Patjet bij Modjokerto, Oost Java, heb- broederschool was voor de jongens, waar mijn broers ben gezeten. Onze familie, bestaande uit mijn vader op school gingen: Boy en Ummy Witterland. Deze Jan Uekert (overleden), mijn moeder Francien Uekert- waren 9 en 6 jaar oud in 1940. Ik zoek getuigen van Priem (overleden), mijn zuster Frieda (8 jaar), mijn broer ervaringen met het kamp in het missiecomplex tijdens Richard (6 jaar) en ik (5 jaar), werd in de Bersiaptijd in de Japanse bezetting en de jaren daarop volgend, die november 1945 uit ons huis op de Sumatrastraat in mijn ondervindingen zouden kunnen bevestigen voor Soerabaja opgepakt en met andere Indische families in Wubo en Wuv. Reacties svp naar: Amelita Henze- Brangkal (oude suikerfabriek) opgesloten. Wij werden Witterland, Gerben Ypmastraat 24, 8723 CR Koudum, in februari 1946 per open vrachtwagens overgebracht tel: 0514-521777; e-mail: [email protected] naar Patjet, een gewezen RK Klooster, en opgesloten. Wij zouden in juni 1946 zijn bevrijd door het Ik zoek de familie Sjoerd Heemstra. Sjoerd Corps Mariniers, die toen de waterleidingbronnen van was mijn chef bij pharmacie J. van Gorkom in Soerabaja Soerabaja hebben veroverd en Patjet hebben bezet. Zij tot 1958 of 1960. Daarna is deze Hollandse familie hebben ons met legertrucks naar een opvangkamp in naar Nederland vertrokken. Er waren twee dochters, Soerabaja overgebracht. Ik zoek contact met personen genaamd Sieske en Sjouke. Informatie graag naar: die ook in het vrouwenkamp Patjet hebben gezeten. Familie Bellel, Zalmvisserspad 15, 5932 XT Tegelen, Kamphoofd was mevr. Soesman. Reacties graag naar tel: 077-3730814, e-mail: [email protected] John Uekert, Hallekensstraat 21, 2242 VB Wassenaar, tel: 070-5117321. Op 4-10-1942 ben ik te Bandoeng geboren en ik heb mijn eerste levensjaren in Mijn naam is Louis Weijl, ik ben de zoon de kampen Tjihapit, Tjideng en Kramat van Evelijn Roos en Raoul J. Weijl. Mijn moeder was doorgebracht. In mei 1946 ben ik met M.S. de laatste jaren van de oorlog ondergedoken bij de Boschfontein in Nederland gekomen. We zijn toen familie Mulder, te weten: vader Jan Mulder, zijn vrouw eerst van 10 mei tot 28 november 1946 onderge- Akke Mulder Salverda, zoon Alle Mulder en dochter bracht in Zandvoort, Hoogeweg 36, daarna van 28 Tiny Mulder. Tiny Mulder was verzetsvrouw in de november tot 19 mei 1947 in de Dr. Mezgerstraat 60 Knokploeg Friesland en werd na de oorlog journaliste te Zandvoort en vervolgens van 19 mei tot 2 decem- voor het Friesch Dagblad en schrijfster, o.a. van het ber 1947 in de Torenlaan 50 te Blaricum. Graag boek ‘Gevaarlijk IJs, (oorspronkelijke titel in het Fries: zou ik in contact komen met personen op bijgaande Tin Iis’), dat gaat over mijn moeders onderduik bij foto’s. Ik ben het jongetje met de witte haren, haar en haar familie en de zeer onderbelichte rol van hand in hand met een meisje en een stok in de an- moeders en echtgenotes in de oorlog en het verzet. dere hand. Reacties graag naar: T.G.M. Nijkerken, In het verzet was Tiny koerierster en onderdeel van Kampstraat 2, 6454 BG Jabeek, tel: 0464425258, de vluchtroute om piloten naar veiligere oorden te e-mail: [email protected] brengen en ze hielp Joodse mensen aan veilig onder- dak. Ik ben op zoek naar Joodse onderduikers, piloten die door haar werden opgevangen, medeverzetsstrij- ders of andere mensen die haar hebben gekend. Dit omdat ik bezig ben met de aanvraag voor de ‘the Recognition of the Mulder Family as Righteous Among the Nations van Yad Vashem’. Reacties graag naar Louis B. Weijl, Avraham Mordechai Levin Str. 3/14, Mazkeret Batya 76804, Israël; +972 (0)54-5764945, e-mail: [email protected] of mijn zuster Jessica Weijl, tel: 078-6190920, e-mail: [email protected]

Pensioen- en Uitkeringsraad Magazine 21 Betaaldata 2010

Op de volgende data wordt de betaling naar uw rekening overgemaakt. Afhankelijk van uw bank kan het nog enkele dagen duren voordat het bedrag op uw rekening staat.

21 januari 21 mei 21 september 22 februari 21 juni 21 oktober 22 maart 21 juli 22 november 21 april 20 augustus 17 december

Voor vragen hierover belt u het telefoon- Vraag& antwoord nummer op de berekeningsbeschikking.

Ik heb dit jaar geen inlichtingenformulier van aanvulling op uw inkomen. Op de betalingsme- de Wuv gekregen. Komt dat nog? Het jaarlijkse dedeling van december 2009 kunt u naast het inlichtingenformulier, zoals u dat gewend was, bedrag van uw uitkering ook andere bedragen zult u niet meer ontvangen. Dit formulier is niet aantreffen, bijvoorbeeld de artikel 19-toeslag of meer nodig, omdat uw uitkering niet meer jaar- de maandelijkse vergoeding voor huishoudelijke lijks wordt herberekend op grond van gegevens hulp. Tot slot is het bedrag aan bruto-uitkering over uw inkomen. Net als vroeger moet u bepaal- op de betalingsmededeling hoger dan het be- de veranderingen direct doorgeven. Hierbij moet drag in de beschikking. Dat komt doordat de u denken aan een huwelijk of overlijden of aan uitkeringen en pensioenen in juli 2009 werden een verhuizing naar een tehuis. Ook moet u het verhoogd met de index van het minimumloon. melden als u een nieuwe inkomstenbron krijgt, of als er een inkomstenbron komt te vervallen. Klopt het dat nieuw vermogen niet meer meetelt In deze gevallen zullen wij u vervolgens om actu- bij de berekening van uitkeringen? Betekent dit ele financiële gegevens vragen en uw uitkering dat er geen vermogen meer wordt gekort op opnieuw berekenen en vaststellen. mijn uitkering? De korting van de inkomsten uit vermogen bij de Wuv, Wubo en de Wetten bp is Ik heb in januari een betalingsmededeling ont- niet afgeschaft. Wel is de verplichting om jaarlijks vangen maar geen beschikking. Hoe zit dat? opgave te doen van de werkelijke vermogensin- Een betalingsmededeling kunt u vergelijken met komsten bij de Wetten bp komen te vervallen. de loonstrook die u van een werkgever zou Verder is nieuw vermogen dat in 2009 of later is ontvangen. U ontvangt in ieder geval een beta- ontvangen, geen aanleiding meer om het buiten- lingsmededeling bij algemene verhogingen. Een gewoon pensioen of de Wuv- of Wubo-uitkering beschikking ontvangt u alleen als wij uw pensi- aan te passen. Bij nieuw vermogen kunt u denken oen of uitkering voor het eerst berekenen of als aan een erfenis of een eenmalige uitbetaling er aanleiding is om uw uitkering opnieuw vast van een kapitaalverzekering. Bij de Wuv en de te stellen. In de beschikking vindt u het bedrag Wubo wordt het vermogen opnieuw vastgesteld waar u bruto recht op heeft. Het nettobedrag als iemand gaat trouwen of gaat samenwonen. In vindt u in de betalingsmededeling. tegen een dat geval wordt het eventuele vermogen van de beschikking kunt u bezwaar aantekenen als u (huwelijks)partner namelijk toegevoegd aan het het er niet mee eens bent. eerder vastgestelde vermogen. Bij de beëindiging van een bedrijf wordt het eerder vrijgestelde In december kreeg ik een beschikking van de bedrijfsvermogen bij Wuv en Wubo toegevoegd Wubo met een vaststelling van mijn uitkering aan het privévermogen. Als een buitengewoon per januari 2009. Hoe kan het dat op de beta- pensioen door een wijziging in de persoonlijke lingsmededeling andere bedragen staan? De omstandigheden opnieuw moet worden bere- beschikking van december 2009 toont het bru- kend en vastgesteld, zal er gekeken moeten wor- tobedrag van uw uitkering per januari 2009. den naar de totale vermogensinkomsten van dat Het gaat hier alleen om het bedrag dat dient als moment.

22 AANSPRAAK - MAART 2010 puzzel?

Los het kruiswoordraadsel op en breng daarna de letters uit het dia- gram over naar de gelijkgenum- merde vakjes van de oplossings- balk. Uw oplossing kunt u voor 1 mei 2010 sturen naar: de redac- Uw oplossing: tie van Aanspraak, postbus 9575, 2300 rB Leiden. Uit de goede oplossingen worden de namen getrokken van een eerste (€ 65), een Horizontaal Verticaal tweede (€ 40) en een derde (€ 25) 1 reptiel 6 babbelen 12 vorsten- 1 dichter van de Ilias en de Odyssee prijswinnaar. In het volgende num- titel 14 geluidsweerkaatsing 15 2 mobiele telefoon 3 vogelpro- mer van Aanspraak maken we de masker 17 dumphandelaar 20 duct 4 menigte 5 olm 7 watering oplossing van deze puzzel en de smalle plank 22 europees parle- 8 touwkleurig 9 symbool voor de namen van de drie prijswinnaars ment 23 na de middag 24 tijdperk zuurgraad 10 graskluit 11 verslag bekend. (N.B. medewerkers van de 25 bolgewas 27 Griekse letter 28 van een vergadering 13 onderzoek Pensioen- en Uitkeringsraad zijn toespraak 30 borstbeeld 32 fris doen 16 niet gesloten 18 uitgele- van deelname uitgesloten). 34 eenkleurig 35 samengevoegd zen verscheidenheid 19 vleespas- 37 voorkeur 38 verbinding in tei 21 rivier in Noord-Brabant 23 Prijswinnaars naaiwerk 40 tropisch hardhout 42 par exemple 26 persoonlijk voor- decemberpuzzel: winters vermaak 43 aftelversje 45 naamwoord 29 deel van de week De juiste oplossing was: ‘maretak’. telwoord 47 landbouwwerktuig 30 timide 31 een schip overval- De winnaars van de puzzel uit 49 grootmoeder 51 afvalbak 54 len 33 verrast worden 35 allerlei de decembereditie 2009 zijn: mw. loofboom 56 taaie lekkernij 58 36 deel van een breuk 39 maand J.H. Waknini-Gobes, Noth Lon splitsen 59 geleerd 60 compact 41 vlaktemaat 44 muziekuitvoe- Beer-Sheva, Israël (1e prijs); dhr. disc 61 Frans lidwoord 63 grap- ring 46 naar beneden 48 bevroren F.S.F. Blog, Amstelveen (2e prijs); penmaker 64 zangnoot 65 lid- straaltje water 50 trend 52 ooit 53 dhr. J. Van Broekhoven, Breda (3e woord 66 roem 68 hengelvergun- naam van een product 55 berg- prijs). Van harte gelukgewenst! U ning 71 straat 72 einde van een plaats 57 geheel 59 bazige vrouw ontvangt het bijbehorende geld- gebed 74 munt 76 naar boven 77 62 kortstondig 64 plezier 67 spin- bedrag zo spoedig mogelijk op uw deel van een wet. nenweb 69 mythologische vrouw bankrekening. 70 voorzetsel 71 pan voor roer- bakken 73 persoonlijk voornaam- woord 75 het Romeinse Rijk. Pensioen- en Uitkeringsraad Magazine 23 colofon

AANSPRAAK is een uitgave van de Pensioen-en Uitkeringsraad

Aan de inhoud van de artikelen kunnen CORRESPONDENTIEADRES geen rechten worden ontleend. Overname Pensioen- en Uitkeringsraad Postbus 9575, 2300 RB Leiden van (delen uit) dit magazine mag uitslui- tend geschieden na schriftelijke toestem- BEZOEKADRES ming van de redactie. Pensioen- en Uitkeringsraad Kanaalpark 140, 2321 JV Leiden Telefoon: 071 - 535 65 00 Indien u wilt reageren op de artikelen, of Fax: 071 - 576 60 03 als u suggesties heeft, kunt u schrijven naar E-mail: [email protected] het redactieadres of mailen naar onder- Website: www.pur.nl staand e-mailadres. BUITENLAND

ISRAËL Nederlands Informatie Kantoor (NIK) REDACTIEADRES Sha ‘arei Ha ‘ir, 216 Jaffa Street, 5th floor Pensioen- en Uitkeringsraad 94-383 Jerusalem T.a.v. Aanspraak, Postbus 9575, 2300 RB Leiden Telefoon: (0)2 - 537 - 2991 Fax: (0)2 - 537 - 7041 E-mail: [email protected] TELEFOON, E-MAIL EN WEBSITE 071 - 535 65 00, [email protected], www.pur.nl INDONESIË Ambassade v/h Koninkrijk der Nederlanden Jl. HR Rasuna Said Kav. S-3, Jakarta, 12950 OPLAGE Telefoon: (021) 524 - 8200 40.000 exemplaren Fax: (021) 525 - 0443 E-mail: [email protected] INTERVIEWS EN TEKST VERENIGDE STATEN André Kuijpers, Ellen Lock, Saskia Oskam, Consulate General of the Netherlands Han Timmer WUV-department 11766 Wilshire Boulevard, suite 1150 Los Angeles, CA 90025 FOTO’S Telefoon: 1 877 388 2443 (Toll free) Han de Bruïne, Rogier Fokke, Alexander David Fax: 1 310 478 3428 Jansen, Ellen Lock, Dirk P.H. Spits E-mail: [email protected] Website: www.cgsanfrancisco.org

COVERFOTO CANADA Dirk P.H. Spits Consulate General of the Netherlands Warvictims Department 1, Dundas Street West, suite 2106 VORMGEVING Toronto, Ontario M5G 1Z3 Irene de Bruijn, Ellen Lock Telefoon: 416 - 598 - 2534 ext. 230 Fax: 416 - 598 - 8064 DRUKWERK E-mail: [email protected] Website: www.dutchconsulate.toronto.on.ca Groen Media Services, Leiderdorp AUSTRALIË Consulate-General of the Netherlands Voor slechtzienden is de gesproken Wuv Department Level 23, Tower 2, 101 Grafton Street versie van AANSPRAAK gratis op (corner Grosvenor St), Bondi Junction NSW 2022 CD-rom verkrijgbaar. Telefoon: (0)2 9387 6644 Fax: (0)2 9387 3962 English translations of selected articles E-mail: [email protected] in Aanspraak can be found on our Website: www.netherlands.org.au website: www.pur.nl