100 Verhalen Van De Gemeente Erp. Opgetekend Door Antoon Verbakel. Samengesteld En Geredigeerd Door: Jan Kerkhof En Marius Stri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
100 Verhalen van de Gemeente Erp. Opgetekend door Antoon Verbakel. Samengesteld en geredigeerd door: Jan Kerkhof en Marius Strijbosch. Nr. 1 DE AANKONDIGING van de publicaties in de Erpse Krant - 17 mei 1990 Op 10 mei jl. was het 50 jaren geleden, dat Duitsland met sterke strijdkrachten in een overrompelingsaanval zijn buurland Nederland binnenviel; ons land werd daarmede bruut gewekt uit de lang gekoesterde droom van neutraliteit. Behalve ons land vielen op hetzelfde moment ook België, Luxemburg en Frankrijk ten offer aan de Duitse overweldiging. Één maand eerder, begin april 1940, hadden Denemarken en Noorwegen dit lot ondergaan, Polen al in september 1939 en voor Engeland waren er plannen in voorbereiding. Reeds in de voormiddag van 11 mei - de zaterdag vóór Pinksteren 1940 -stonden de Duitsers in Erp en pas bijna 4,5 jaren later - in de nacht van 23 op 24 september 1944 - verlieten zij, nagenoeg verslagen ditmaal, onze gemeente weer. Zowel in mei 1940 als in september 1944 was Erps grondgebied toneel van directe strijd; bij de bezetting in de meidagen 1940 vooral Keldonk met de gevechten aan de Zuid-Willemsvaart en bij de bevrijding in september 1944 gedurende enkele dagen geheel Erp. En in de tussenliggende tijd werd de bevolking van onze gemeente met grote regelmaat en bij herhaling geconfronteerd met oorlogshandelingen en door allerlei voorvallen en gebeurtenissen herinnerd aan de "status" van een land in oorlog en onder bezetting. Vele mensen en gezinnen kregen in die meidagen rechtstreeks te maken met de binnengevallen legers - nadien liep iedereen aan tegen de oorlogswetten en bezettingsverplichtingen en deze--nieuwe" leefomstandigheden dienden zich al vlug na het begin van de bezetting aan, want de overvaller liet maar over zeer weinig gras groeien. Het oorlogsgeweld, de bezetting, de overheersing door de vreemde mogendheid en zelfs de bevrijding lieten diepe sporen na in de Nederlandse en ook Erpse samenleving. Sporen van leed en verdriet over verlies van familieleden, vrienden of bekenden, van have en goed, van vrijheid; maar ook sporen van saamhorigheid, standvastigheid, van hulp en van verzet. Voor velen betekende die tijd twijfel, zorg, angst en gevaar en deze gevoelens drukten hun stempel op het dagelijkse leven. De gemeenschap Erp is in die jaren vele malen getuige geweest van de verschrikkingen, die een oorlog en bezetting teweeg kunnen brengen, doch ook, als haast vanzelfsprekend daaruit voortvloeiend, van de reacties van de bevolking in de vorm van steun en hulp, op velerlei gebied. Ondertussen ligt die periode alweer 50 jaren of bijna die tijd achter ons. De mensen, die de periode bewust hebben meegemaakt, aan de lijve ondervonden, zijn inmiddels de middelbare leeftijd gepasseerd dan wel hebben zij die in ieder geval bereikt, en velen ervan leven niet meer; de jongere generaties kennen of kunnen weet hebben van deze hectische tijd uit overlevering, van horen zeggen, via boek, krant of film enz. Wellicht is nu, zo'n halve eeuw later, het moment er om eens terug te kijken. Ter herinnering en in meerdere gevallen ter nagedachtenis zal in de komende tijd in een aantal bijdragen in ons blad onder de titel "50 jaren na data - ERP gedurende W.O. II" een terugblik worden gedaan naar die woelige periode. Deze bijdragen worden samengesteld door onze oud- dorpsgenoot Toon Verbakel, thans wonende te Uden. Hij verzamelde in de loop van de jaren en doet dat trouwens nog steeds, informatie en gegevens over die tijd, Erp, Boerdonk en Keldonk betreffende. Hij is voornemens deze gegevens zoveel mogelijk in de bijdragen te verwerken. De volgende bijdrage; een schets van de lotgevallen van Erp, zijn twee kerkdorpen en hun bewoners gedurende 1940 - 1945, met een korte terugstap naar de herfst 1939. De titel van de beschrijvingen nrs. 1 t/m 66 Nr. 2 – De lotgevallen van Erp, Boerdonk en Keldonk. De oorlog met zijn bezetting liet de gemeente niet ongemoeid en evenals de meeste plaatsen in Nederland betaalde ook Erp zijn tol. Wat waren nu de lotgevallen van Erp, Boerdonk en Keldonk en hun inwoners tijdens de oorlogsjaren, die gevaarvolle, soms ellendige en in enkele gevallen zelfs dramatische periode 1940 - 1945 ?. Een greep: - zoals geheel Nederland werd ook Erp geconfronteerd met de algemene mobilisatie van de strijdkrachten einde augustus 1939, toen er vanuit het oosten een oorlogsdreiging groeide; - tientallen Erpse mannen van 20 tot + 35 jaar werden onder de wapenen geroepen en vertrokken naar de aan hen toegewezen verdedigingsstellingen; - Erp zelf werd als onderdeel van de verdedigingsstelling in de Peel - de z.g. Peel-Raamstelling - een commandopost en diende verder evenals buurplaatsen voor legering en inkwartiering van militairen zorg te dragen; - een korte doch hevige, nog geen dag durende - strijd vond plaats op de 2e. oorlogsdag, zaterdag 11 mei 1940, toen Duitse legeronderdelen voor de Zuid- Willemsvaart kwamen te staan. Achter het kanaal had het Nederlandse leger een verdediging aangelegd. Bij de Keldonkse brug en langs de kanaaldijk tot voorbij Veghel ontstond een fel gevecht; de Keldonkse en Erpse bevolking zag in de avonduren een groot aantal Nederlandse militairen als krijgsgevangenen afgevoerd worden; - drie inwoners en een oud-inwoner van onze gemeente brachten het hoogste offer; zij sneuvelden bij de oorlogshandelingen als militair; drie in de meidagen 1940 en de vierde bij de strijd om het toenmalige Nederlands-Indië tegen de Jappen; - enkele gemeentenaren liepen verwondingen op; - de meeste Erpse soldaten keerden al weer gauw na de capitulatie, al of niet na een kort krijgsgevangenschap, weer huiswaarts. Enkelen kwamen echter met het terugtrekkende Nederlandse leger, tezamen met Belgische Franse en Engelse onderdelen in Noord-Frankrijk terecht. Een ervan raakte via het ontzet van Duinkerken in Engeland (juni 1940) en keerde pas bij de bevrijding als soldaat van de in Engeland gevormde Prinses Irene Brigade weer in Nederland terug; - de luchtoorlog eiste een zware tol aan mensen en materiaal. In totaal kwamen in Erp elf vliegtuigen aan de grond, waarvan twee zweeftoestellen. Hierbij kwamen 32 Britse, Amerikaanse, Canadese en Duitse bemanningsleden om het leven; - het negeren van een Duits bevel werd de toenmalige burgemeester noodlottig; hij werd gearresteerd, gedeporteerd en liet het leven in een Duit concentratiekamp; - om de haverklap werd men geconfronteerd met Duitse "Verordnungen" en bijbehorende besluiten als betrekking hebbende op: het houden van postduiven, het luisteren naar buitenlandse radio-zenders, verduistering, distributie, inleveren van metalen, inleveren van radio’s, verboden wapenbezit enz. enz. "Ongehoorzaamheid" werd in de regel zwaar tot zeer zwaar gestraft; - een groot gedeelte van de Erpse bevolking volgde in de periode 17 - 21 september 1944 de doortocht van de geallieerde legers door de z.g. corridor Son - Veghel - Uden - Grave - Nijmegen. Zij stonden langs de weg de voorbij trekkende legeronderdelen gade te slaan. De domper kwam vrijdag 22 september toen de Duitsers vanuit o.a. Gemert en Boekel een felle tegenaanval op Veghel deden en Erp en omgeving enkele dagen echt oorlogsgebied was; - enkele dagen daarna sloeg het noodlot toe toen een drietal Erpenaren werden getroffen bij een mijnexplosie. Twee van hen overleden terstond; - tegen het einde van de oorlog zette Duitsland zijn z.g. vergeldingswapens in o.a. de V.-1 en de V-.2. Twee afzwaaiers van in Duitsland gelanceerde projectielen eisten hun tol en kostten vijf inwoners het leven; - minder zichtbaar, maar duidelijk aanwezig, was de hulp door de bevolking opgebracht bij het onderbrengen van bv. onderduikers en anderen en bij het verlenen van voedselhulp aan o.a. bewoners van kampen. Verder werd in Erp een heel belangrijke schakel in de hulp aan neergekomen vliegtuigbemanningen gevestigd; het Erpse punt vormde een tussenstation in de zeer lange lijn van de ontsnappingsroutes. In de volgende bijdragen zal in detail aandacht worden geschonken aan het bovenstaande, waarbij de eerstvolgende zal gaan over de mobilisatietijd. Nr. 3 - DE MOBILISATIE Deel I. Einde augustus 1939 vond in Nederland de algemene mobilisatie van de strijdkrachten plaats, welke in één klap zo'n 280.000 mannen onder de wapenen bracht; onder hen enkele tientallen Erpenaren. Vanaf begin september 1939 werden in Erp militaire eenheden gelegerd en in meerdere gevallen bij burgers ingekwartierd. Alvorens echter op dit Erpse "aandeel" in te gaan volgt eerst een algemeen overzicht. De ontwikkelingen in Hitler-Duitsland volgende begon Nederland vanaf medio 1937 - zij het schoorvoetend - voorzichtige stappen voor een verbetering van onze verdediging te ondernemen. In oktober 1937 vond een proefmobilisatie voor enkele onderdelen plaats. De "Anschluss" van Oostenrijk in maart 1938 had enkele organisatorische ingrepen in het leger en de landsverdediging tot gevolg, waardoor Nederland sedert vele jaren weer de beschikking kreeg over parate troepen. De dienstplichtwet werd gewijzigd, waarbij o.a. de duur van de le. oefening werd gebracht van 5,5 op 11 maanden (5 maanden als opleiding en 6 maanden bij de parate troepen). De organisatie van een mobilisatie werd via een telegrammenschema geregeld en alle betrokkenen als overheid en dienstplichtigen waren bekend met de hiervoor afgesproken codes. In de herfst van 1938 nam de spanning in Europa zo snel toe, dat ook in ons land het nemen van militaire voorbereidingsmaatregelen niet langer kon worden uitgesteld. Als reactie op het voortduren van de Sudetencrisis, waarbij Duitsland van Tsjecho-Slowakije het z.g. Sudetenland