FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE

Vakgroep Geschiedenis van de Nieuwste Tijden

Hardcore in een context van subculturen

scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de Geschiedenis door Temmerman Jan

ACADEMIEJAAR 2008-2009

Promotor : Prof. dr. Art Jan

0 INHOUDSOPGAVE 1

DANKWOORD 4

INLEIDING 5

HOOFDSTUK I EEN DEFINITIEVORMING ROND (SUB)CULTUUR 7

1. Wat verstaan we onder ‘cultuur’?

2. Subcultuur vs. tegencultuur

HOOFDSTUK II JEUGD(SUB)CULTUUR 10

1. Factoren die de ontwikkeling van jeugdsubculturen mogelijk maakten

2. Afbakening van het begrip ‘Jeugd’

3. Het concept ‘jeugd(sub)cultuur’: ontstaan en ontwikkeling

3.1 De aanloop: de Chicago School of Social Ecology 3.2 De naoorlogse theorievorming: de generatietheorieën 3.2.1 Jeugd en generatie: Karl Mannheim 3.2.2 De generatieconflicttheorie 3.2.3 Gemeinschaft und Gesellschaft: de structureel-functionalistische theorie 3.3 De CCCS-benadering van de jeugd 3.3.1 Het CCCS: een voorstelling 3.3.2 Phil Cohen: Jeugdsubculturen als klassengebonden fenomeen 3.3.3 De strijd om de culturele hegemonie en de ‘magische’ oplossing 3.3.4 Dick Hebdige stelt de betekenisproductie centraal 3.3.5 Paul Willis en de ‘symbolische drievuldigheid’ 3.3.6 Sarah Thornton goes Bourdieu: Subcultureel kapitaal

HOOFDSTUK III SUBCULTUREN NA WERELDOORLOG TWEE, EEN OVERZICHT 34

1. Op weg naar een Culturele Revolutie

1.1 Teddy boys 1.2 Mods 1.3 Rockers

2. De jaren ’60: Revolutie tegen de heersende cultuur

2.1 Idealisme tegen de burgerstaat: Beatniks en Folkies. 2.2 Op en top tegencultuur: de Peace & Love van de Hippies

3. Na de culturele Revolutie

3.1 Glamrock

1 3.2 Punk: Die young, You will make a nice corpse

3.3 Skinheads 3.4 New Wave en Gothic: melancholie in een latex jasje 3.5 Heavy Metal: harder, faster, louder 3.6 It Takes a Nation of Millions to Hold us Back: de Hip Hopcultuur 3.7 Elektronica rules! Van dance, house en techno naar rave en gabber

HOOFDSTUK IV HARDCORE, A WAY OF LIFE 65

1. Hardcore: Algemeen

1.1 Van punk naar hardcore 1.2 Een subcultuur in een subcultuur: Straight Edge 1.3 De vonk wordt een vuur 1.4 Links, snel en vooral extreem: grindcore en powerviolence 1.5 New York zwaait de scepter, Europa volgt 1.6 Krishnacore 1.7 Eurocore 1.8 Hardcore gemoderniseerd, enter heavy metal 1.9 Een wirwar aan hardcorestijlen

2. Straight Edge (sXe)

2.1 Terminologie en ontstaan 2.2 De X van Straight edge 2.3 Straight edge vs. muziek 2.4 MacKaye over staatsgesponsorde rebellie 2.5 Een persoonlijke keuze? 2.6 Consolidatie van een subcultuur 2.7 Vegetarisme en Veganisme in de sXe-scene 2.8 Hardline: het rechte, maar vooral het harde pad

3. Hardcore, de situatie in België

3.1 Reflectie op de Belgische scene 3.1.1 De BXL-scene 3.1.2 De Brabantse Hagelandscene 3.1.3 Limburg en de Zonhoven-crew 3.1.4 Antwerpen 3.1.5 Oost-Vlaanderen 3.2 Toonaangevend in België: de H8000scene 3.3 Straight edge in H8000 3.4 Veganisme/vegatarisme in H8000 3.5 Labels 3.6 Magazines 3.7 Waarden in de H8000scene 3.7.1 Unity, Respect, Brotherhood 3.7.2 Do It Yourself

2 3.8 Tendensen in hardcorescene 3.8.1 Violent Dancing 3.8.2 Verrechtsing binnen de scene 3.8.3 Hardline, Hare Krishna en Christenheid in H8000

BESLUIT 86

BIBLIOGRAFIE 87

BRONNEN 90 . Geluids-en filmfragmenten

Geschreven bronnen

3

DANKWOORD

Zij is er dan eindelijk, die scriptie over de geschiedenis van de hardcoremuziek in West- Vlaanderen. Sowieso schrijf je een scriptie nooit alleen, maar dit geldt des te meer met betrekking tot een scriptie over een sociaal gegeven als hardcore. Hardcore is immers in al zijn facetten een sociale beweging. Bijgevolg zou ik de volgende mensen willen bedanken. Zonder hen was deze scriptie immers nooit tot stand gekomen.

Eerst en vooral zou ik mijn ouders willen bedanken voor alles (moeilijk gaat dus echt wel ook), mijn vriendin Ellen voor de steun en toeverlaat (en voor de noodzakelijke aanmoediging), mijn broer Stefaan en mijn zus Katrien, eveneens voor de steun. Ook de mensen op het werk aan het VIB/Ugent verdienen een dikke dank jullie wel (om een oogje dicht te knijpen als ik alweer eens met mijn gedachten bij “ dienen hardcore ” zat).

Verder ben ik de volgende mensen omwille van hun medewerking aan dit project “ een dikke merci ” verschuldigd:

Bruno Vandevyvere (Genet Records, Pyrrhus en organisator IeperHardcoreFest), David Deblock alias Bloxje (Morda, Ezekiel28, Zeus Walks The Earth as Men), Dominiek Denolf alias Dompie (Spirit of Youth, Solid, Blood Redemption), Jasper Himpe (All Above Hate, crew Genet vzw en IeperHardcoreFest), Joost Noyelle alias JoshFury (Congress, Liar, Man’s Ruin), Lazar Zec (Rafflesia), Lieven Van Beneden (crew Genet vzw en IeperHardcoreFest), Micha Ivanov (crew Genet vzw en IeperHardcoreFest), Mike Spysschaert alias Spike (Always Fallen, Kuato Records, crew Genet Records en IeperHardcoreFest, The Brave Do Not Fear The Grave) en Wim Jacobs (Legion, Blood Redemption, Crimson Falls). THANKS, YOU ALL ROCK!!!

Tot slot zou ik deze scriptie willen opdragen aan Maria ‘ Ma ’ Tessens, mijn meter, die deze week het gevecht tegen kanker heeft verloren en die gisteren werd begraven.

Jan Temmerman

7 augustus 2009.

4 INLEIDING

Acht oktober 2006, jongerencentrum De Schuur in Izzegem. Een getatoeëerde man staat wild gesticulerend op een podium. Onder een muur van heavy metalriffs gaat een kolkende bende jongeren voor het podium wild tekeer. Op een gegeven moment steekt de getatoeëerde persoon een zangmicro in het publiek. Meteen wordt hij belaagd door de schijnbaar hondsdolle meute die allen tegelijk de micro proberen op te eisen. Iedereen schreeuwt in de richting van de micro: “ Straightedge, burns in my heart. Straightedge, burns in my soul”. We bevinden ons op de ‘Final March’, het allerlaatste optreden van Liar. In het naar daar rijden bleek het JOC De Schuur niet zo gemakkelijk te vinden. Tot we een kleine colonne auto’s tegenkwamen met Duitse en Tsjechische nummerplaten. Duitsers en Tsjechen in deze uithoek van West-Vlaanderen? Volgen maar, en inderdaad, een kwartier later bereikten we onze bestemming. Ook een kleine internationale delegatie had de weg naar daar gevonden en wou het allerlaatste optreden van dit metalcore icoon niet missen. Eén maand later op elf november, speelt dat andere icoon Congress, eveneens zijn laatste optreden.

Met Congress en Liar verdwenen twee, zowel nationaal als internationaal, invloedrijke bands die jaren een hele undergroundbeweging hadden gedragen: H8000hardcore (uitgesproken als Hatethousand). Het nummer 8000 verwijst naar de postcode van West-Vlaanderen, de ‘H’ staat voor ‘hate’ tegenover alle mistoestanden in de maatschappij en tegenover al wie deze muziek en haar idealen niet lust

Een aantal jaar voordien was ik al een paar keer met hardcore in contact gekomen. Subculturen hebben me immers altijd geïnteresseerd. Het was alsof er onder jongeren kleine micromaatschappijen bestonden, met elk hun eigen waarden en normensystemen. Hardcore begreep ik niet goed. De muziek klonk als een kruising tussen heavy metal en punk, maar toch zag je bijna geen heavy metalfans in hun publiek. En dan was er Straight edge (kortweg sXe). Was dit nu hetzelfde als hardcore? Was iedere hardcorefanaat met andere woorden ook straight edge? En wat me nog meer trof was wat straight edge inhield. Veel jongeren experimenteerden met van alle vormen van genotsmiddelen om hun eigen grenzen te verkennen. Zo jaagden zij onbewust of bewust hun ouders, leerkrachten en vrienden op de kast. Maar straight edge vertrok van een resoluut afwijzen van al deze genotsmiddelen zoals alcohol en vormen van drugs. Hoe slaagden die mensen er dan in van minstens even extreem, zo niet extremer over te komen dan de subculturen waarmee zij concurreerden? En dan waren er nog die verhalen van geweldplegingen door sXe-aanhangers tegenover gebruikers van drugs en alcohol. Moet straight edge dan opgevat worden als een soort sektarisch gegeven waar je aan bepaalde vereisten moet voldoen m.b.t consumptiegebruik? Moeten hardcore en straight edge dan worden opgevat als een vorm van tegenculturen die de maatschappij op extreme wijze uitdagen?

Het antwoord op al deze vragen, of toch een poging tot, zit vervat in deze scriptie. Om het fenomeen hardcore te bestuderen ben ik uitgegaan van een participatieve observatiemethode. Ondergetekende heeft zich met ander woorden ondergedompeld in de hardcorecultuur. Ik heb gewerkt in een hardcore speciaalzaak, de Pyrrhus, als vrijwilliger. Verder heb ik veganistisch gekookt voor tal van bands en ben ik te zien geweest op tal van optredens. Vervolgens heb ik de literatuur ter zake bij de hand genomen. Hardcore is bestudeerd gewest vanuit sociologische hoek. Zonder sociologische theorieën en invalshoeken had ik het historische verhaal van hardcore nooit kunnen schrijven. Talloze magazines met betrekking tot hardcore heb ik doorgenomen om me een beeld te kunnen vormen van de waarden en normen binnen deze beweging. Mij hierop baserend heb ik een vragenlijst opgesteld waarmee ik dan op zoek

5 ben gegaan naar mensen die de hardcorescene al jaren bevolken, die ze mee helpen opbouwen hebben. Ook heb ik nieuwere, jongere fanaten van deze subcultuur geïnterviewd om naast het beeld op het verleden, ook een beeld met betrekking tot de huidige situatie te kunnen vormen. Aan het einde kwam natuurlijk het schrijfproces, wat geen sinecure bleek. Hoe al deze informatie rond een rijke subcultuur als hardcore in een verhaal gieten?

Deze scriptie moet worden opgevat als een schrijfproces van groot naar klein. Eerst wordt het meest algemene beeld geschetst, nl. de gangbare cultuur. Dan verkleinen we naar subcultuur. Dit alles werd doorspekt met theorieën vanuit sociologische hoek. Vervolgens wordt het kader geschapen waarin hardcore zich als subcultuur voortbeweegt. Hardcore is immers niet de enige subcultuur bij jongeren, totaal niet. Dus werd een context gecreëerd van waaruit hardcore is gegroeid en tegenover welke andere subculturen hardcore bestaat of heeft bestaan. Dan gaan we dieper in op hardcore zelf en worden de bewegingen en strekkingen binnen hardcore, waar straight edge er één van is, belicht. En tot slot hebben we het over de Belgische situatie.

Het resultaat van deze manier van werken, valt te lezen vanaf de volgende bladzijde.

6 HOOFDSTUK I EEN DEFINITIEVORMING ROND (SUB)CULTUUR

1. Wat verstaan we onder ‘cultuur’?

Om subculturen zoals hardcore en straight-edge te kunnen beschrijven en te definiëren dienen we uiteraard eerst het begrip cultuur uit te leggen. Cultuur vormt immers het grotere geheel waarbinnen subculturen actief zijn.

Het woordenboek van de Nederlandse taal, Van Dale , duidt het begrip cultuur aan als ‘beschaving of civilisatie’. Zodoende wordt ‘cultuur’ echter een vaag en abstract begrip waarbij het niet duidelijk is welke lading nu precies door dit begrip wordt gedekt.

Burckhardt merkte in 1882 reeds op dat ‘cultuur’, in de cultuurhistorische zin van het woord, een vage conceptuele notie is. De term werd aangewend om zogenaamde ‘hoge cultuur’, i.e de kunsten en de wetenschappen, aan te duiden. In de loop van de moderne geschiedenis echter werd het concept uitgediept in neerwaartse en zijdelingse zin, om zo ook ‘lage of populaire’ cultuur erbij te betrekken. Het begrip ‘cultuur’ werd nu ook gebruikt om de populaire equivalenten van kunsten en wetenschappen aan te duiden, cf. volksmuziek, volkskunst, enz…Uiteindelijk zou cultuur worden gebruikt om een hele waaier aan materiële zaken (beelden, gebruiksvoorwerpen, huizen,…) en praktijken (conversatie, het spelen van spelletjes, lezen,..) aan te duiden.

De antropoloog Bronislaw Malinowski gaf reeds in 1931 een brede invulling aan de term cultuur als een combinatie van “inherited artefacts, goods, technical processes, ideas, habits and values”. 1

In 1952 distilleerden Kroeber en Kluckhohn een definitie van cultuur uit 160 omschrijvingen die werden aangewend in verschillende sociale wetenschapsdisciplines: “Culture consists of patterns, explicit and implicit of symbols, constituting the distinctive achievements of human groups, including their embodiments in artefacts; the essential core of culture consists of traditional (i.e. historically derived and selected) ideas and especially their attached values; culture systems may on the one hand be considered as products of action, and on the other as conditioning elements of further action” . 2

In zijn “ Primitive Culture ” beschrijft Edward Taylor, eveneens antropoloog, ook ‘cultuur’ in de brede etnografische zin van het woord als “that complex whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom and any other capabilities and habits acquired by man as a member of society” . 3

Ook met betrekking tot dit schrijven zullen we cultuur niet enkel als kunst, wetenschap en uitingen van materiële verfijning omschrijven, maar als een geheel van waarden, normen, ideeën, denkwijzen, opinies en kennis in de ruime zin van het woord. Met ander woorden we benaderen ‘cultuur’ in de brede antropologische visie of “Culture is a particular way of life which expresses certain meanings and values not only in art and learning, but also in institutions and ordinary behaviour”. 4

1 BURKE, P., What is Cultural History? , 2004, p. 29. 2 KROEBER, A.L., KLUCKHOHN, C., Culture: a critical review of concepts and definitions, in: Papers of the Peabody Museum of American Archeology and Ethnology, 1952, p. 2. 3 BURKE, P., What is Cultural History? , 2004, p. 29. 4 HEBDIGE, D., Subculture: the meaning of style , 2002, p. 6.

7

2. Subcultuur vs. tegencultuur

Binnen de heersende cultuur van een maatschappij kunnen allerlei varianten opduiken. Hoe opener, complexer en groter samenlevingen worden, des te meer ruimte zij laten om dergelijke varianten op de heersende cultuur te genereren. Deze varianten worden aangeduid met de term ‘subculturen’. Het gaat hier om groepen binnen de samenleving die geloofsopvattingen, waarden, normen en levenswijzen hebben afwijkend van deze van de dominante overkoepelende cultuur. Deze subculturen slagen erin om “andere” levensstijlen te ontwikkelen die worden aanvaard binnen het kader van de dominante cultuur, en zijn dus derhalve niet subversief te noemen. In subculturen wordt met andere woorden de dominante cultuur niet aangevallen of in vraag gesteld.

In zogenaamde ‘tegenculturen’ is bovenstaand gegeven echter wel aan de orde. Deze vertonen dus wel een subversief karakter, cf. de skinheadbeweging ‘Blood and Honour’ die de omverwerping van het traditionele, democratische maatschappelijke bestel en de installatie van een extreemrechtse staat als doel hebben, gedragen door een nazistische en antisemitische ideologie.

De lijn tussen subcultuur en tegencultuur is echter niet altijd even gemakkelijk te trekken, integendeel. ‘ The Black Panthers ’ in de Verenigde Staten of bepaalde extreemrechtse groeperingen mogen dan wel overduidelijk volgens de heersende waarden en normen van deze westerse samenleving als tegenculturen worden getypeerd, dit zijn echter extremen. Subculturen kunnen tegenculturen worden en omgekeerd. Een subcultuur kan bijvoorbeeld haar niet-subversieve positie in de marge van de maatschappij ontstijgen door de overheersing van de waarden en de normen van de samenleving die haar verdrukt niet langer te aanvaarden en deze zelfs aan te vechten. Omgekeerd kan een tegencultuur via processen van commercialisering en media-aandacht aanvaardbaar worden gemaakt voor een publieke opinie en aldus een subcultureel karakter krijgen. Voorbeelden zijn legio. De hippiebeweging bijvoorbeeld zouden we als tegencultuur kunnen typeren wegens haar verwerpen van de Amerikaanse normen, waarden en opvattingen. Maar daartegenover staat dat kapitalistische kledinggiganten zoals Levi’s de hippiemode gretig produceerden. De muziekcultuur die in deze scriptie aan bod komt, ‘hardcore’, kan eventueel ook als tegencultuur worden bekeken, alleen al door haar anticommerciële ‘Do It Yourself’-attitude (DIY). De laatste jaren zou hardcore misschien meer onder de noemer subcultuur kunnen worden gecatalogeerd wegens het feit dat veel bands gretig gebruik maken van de kapitalistische platenindustrie om hun boodschap en muziek te verspreiden. Voor veel mensen in dit scenegebeuren gaat het dan echter niet meer om ‘echte’ hardcore.

Het onderscheid tussen subcultuur en tegencultuur is dus, zoals reeds gezegd, niet gemakkelijk te maken. Het onderkennen van een ‘zuivere tegencultuur’ is niet iets dat zich zomaar laat vatten in een al te nauwe zwart-wit typologie. Voor extremen die zich situeren in politiek subculturele context, cf. Blood and Honour (ut supra), of in criminele sfeer, cf. druggebruik, hooliganisme, bendevorming,…enz. gaat dit relatief gemakkelijk. Andere subculturele eenheden laten zich moeilijker duiden. Temeer omdat vele subculturen op zichzelf complexe entiteiten zijn. Vooral muzikale subculturen omvatten immers op hun beurt weer meerdere subgenres, die elk op al dan niet extremere wijze kijken naar de eigen

8 subcultuur en naar de dominante cultuur. Er dient aan toegevoegd te worden dat hoewel tegengestelde normen in direct contrast met de aanvaardbare, gerespecteerde normen worden ontwikkeld, een subcultuur verdrukt zal worden en een (relatief) minder lang leven beschoren is wanneer zij in direct conflict staat met de heersende maatschappij, m.a.w wanneer zij zich als tegencultuur gaat ‘outen’. 5 Hoe extremer het contrast tussen de gerespecteerde normen van de dominante cultuur en de normen eigen aan de tegencultuur/subcultuur, hoe harder de repressie zal zijn vanwege de dominante cultuur. Toch dienen we ons te hoeden voor een al te negatief percipiëren van zogenaamde tegenculturen. Mensen kunnen bijvoorbeeld ‘straightedge’ (sXe) en mensen die een extreem vegetarisch/veganistisch dieet volgen, wat allemaal nauw samenhangt met ‘hardcore’, als tegenculturen beschouwen wegens hun extreem verwerpen van bepaalde aanvaarde uitingen in een maatschappij (cf. alcoholgebruik, rookgedrag, vleesindustrie, enz…) maar buiten bepaalde vormen van eventueel asociaal gedrag, heeft vrijwel niemand hier last van.

Subculturen zijn functioneel en bestaan dus om bepaalde redenen.

“Subcultures arise as attempts to resolve collectively experienced problems arising from contradictions in the social structure, and they generate a form of collective identity from which an individual identity can be achieved outside that achieved by class, education and occupation. This is nearly always a temporal solution, and in no sense a real material solution, but one which is solved at the cultural level…” 6

Dit citaat moet worden geplaatst tegen een achtergrond van structureel-functionalisme. Subculturen bieden m.a.w enerzijds oplossingen van een eerder magische dan reële aard voor bepaalde problemen die voortspruiten uit contradicties in de sociale structuur en die collectief worden ervaren. Anderzijds laat de stijl (die zich veruiterlijkt in muziek, kledij, haardracht, enz…) die in de subcultuur wordt ‘beleefd’ een expressie toe van een eigen identiteit. Naast een individuele identiteit bieden subculturen ook een collectieve identiteit, i.e een referentiegroep, men hoort ergens bij. Als individu kan men kiezen uit een hele waaier aan subculturen, met dien verstande dat de gelegenheid om toe te treden gebonden is aan klasse en opvoeding. 7

Subculturen kunnen overal worden onderscheiden binnen een heersende cultuur. De cultuur in de Matonge-wijk in Brussel zouden we bijvoorbeeld als een subcultuur kunnen typeren, maar dit gaat ook op voor de waarden en normen op een werkvloer. Wat deze scriptie aangaat zullen wij ons echter focussen op de cultuur van de jeugd. Jeugdculturen zijn verreweg de belangrijkste en omvangrijkste subculturen in onze westerse samenleving, al dan niet ondersteund door een commercieel apparaat van media, merchandise, concerten, platenfirma’s, enz…

5 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p. 4. 6 BRAKE, M., The sociology of youth culture and youth subcultures: sex and drugs and rock'n'roll? , 1980, p. vii. 7 BRAKE, M., The sociology of youth culture and youth subcultures: sex and drugs and rock'n'roll? , 1980, pp. 167-168.

9 HOOFDSTUK II JEUGD(SUB)CULTUUR

De band tussen jongeren en cultuur is een vrij recent gegeven. Pas in de vorige eeuw is de westerse samenleving op een niveau gekomen dat er zich een cultuur ontwikkelde die zich vooral toespitste op jongeren. Vooral na de Tweede Wereldoorlog werden de contouren van jongeren(sub)culturen merkbaar. Het zou onterecht zijn te beweren dat jeugdsubculturen voor Wereldoorlog Twee onbestaande waren, cf. jeugdbendes (ut infra, De Chicago School of Social Ecology), feit is dat na het grote wereldconflict jongeren pas echt de aandacht trokken door hun optreden, hun kledij en hun muziek. Vanaf het midden van de jaren 1950 zal men de jeugd niet enkel meer typeren als een biologische of een maatschappelijke categorie, maar ook als een culturele constructie. 8 Daarom is het ook niet verwonderlijk dat vanaf de tweede helft van de 20 ste eeuw de belangstelling voor de jeugd als sociaal fenomeen sterk is toegenomen, zowel vanwege de publieke opinie als in sociaal-wetenschappelijke kringen. Dit ook onder het mom van de bekende uitdrukking: “de jeugd heeft de toekomst”. Een aantal op elkaar inwerkende factoren hebben het mogelijk gemaakt dat de jeugd zich is gaan groeperen en werd aanzien als een aparte entiteit met een eigen cultuur.

1. Factoren die de ontwikkeling van jeugdsubculturen mogelijk maakten

Een eerste grote voorwaarde voor de ontwikkeling van jeugdsubculturen was een steeds groter wordende onafhankelijkheid voor jongeren. Deze onafhankelijkheid vertaalde zich in de aanwezigheid van een eigen territorium en de beschikbaarheid van middelen om uitdrukking te geven aan het jong zijn. 9 Deze beschikbaarheid van middelen werd gegenereerd door de economische bloei na Wereldoorlog Twee. De stijging van de inkomens zorgde voor een grotere koopkracht die aan jongeren de kans bood om hun eigen idealen en waarden uit te drukken en te beleven. 10

Daarnaast moet aan de opkomst van de massamedia en een doorgedreven vrijetijdsindustrie na de Tweede Wereldoorlog, een belangrijke rol worden toegeschreven. Massamedia en vrijetijdsindustrie spitsten zich voor een belangrijk deel toe op jongeren en hadden aldus een grote impact op het ontstaan van jeugdsubculturen. Massamedia maakten het immers mogelijk om met bepaalde cultuurstromingen en fenomenen in andere landen kennis te maken. Aldus werd aan de jongeren een gemeenschappelijk referentie- en identificatiepunt aangeboden. Door middel van reclamespots, televisieprogramma’s, films en popmuziek werd aan de jongeren een wereld van stereotiepe beelden en symbolen aangeboden. Massamedia maakten een verspreiding van die stereotiepen ‘en masse’ mogelijk. Via radio, pers en televisie kreeg men meer rechtstreekse en onrechtstreekse informatie over wat waar gaande was. Onder impuls van de massamedia ontstond aldus onder jongeren een homogene en geïnternationaliseerde cultuur. Nieuwe rages in de Verenigde Staten bijvoorbeeld vonden gemakkelijk navolging in Europa en omgekeerd, enkel door de kunst van het kopiëren. Aan dit kopiëren werden na verloop van tijd weer eigen elementen toegevoegd, die op de duur weer een nieuwe (jeugd)subcultuur genereerden, waarna het proces van uitwisseling opnieuw van meet af aan begon. Uiteraard is dit gegeven nog steeds aan de orde.

Bovendien werd de periode tussen kind en volwassene langer o.a. door een intensivering van het onderwijs. Jongeren kregen meer kansen op het vlak van onderwijs en het aantal

8 VAN BORK, R.J. & JACOBS, J.C.F., Popmuziek, het geluid van jongeren , 1986, p. 56. 9 JANSSEN, J., Jeugdcultuur, een actuele geschiedenis , 1994, p. 6. 10 SHUKER, R., Understanding popular music , 2003, p. 227.

10 geschoolden steeg zienderogen. Om van subculturen te kunnen spreken moet er sprake zijn van een collectief, m.a.w meerdere personen die gedurende een langere periode met elkaar in interactie staan, anders kan men ook niet spreken over een ‘collectieve identiteit’ (ut supra). In dit collectief moet men zich buigen over gemeenschappelijke problemen die voortspruiten uit contradicties in de sociale structuur en die collectief worden ervaren. Bovendien dient het collectief te streven naar oplossingen voor deze problemen (ut supra). De school voldoet zeker aan deze eisen. Op school treden jongeren immers in contact met elkaar en ontstaat er een wisselwerking van ideeën. Ook ontstaan er gedeelde belangen binnen de sociale structuur die de school vormt. Dit kan leiden tot bepaalde problemen en conflictsituaties waarop schoollopende jongeren zich aaneenscharen tot een collectief dat antwoord probeert te bieden op deze problemen. De school geldt met andere woorden als een ideale kweekvijver voor subculturen. 11

Ook dient de stad vermeld te worden als belangrijke ontstaansfactor met betrekking tot jeugdsubculturen. In steden bestaat er immers minder sociale controle dan op het platteland. Jongeren woonachtig in steden krijgen doorgaans meer mogelijkheden om een eigen leven te gaan leiden. 12 De stad biedt immers meer mogelijkheden tot sociale interactie, commerciële prikkels zijn er duidelijker voelbaar, men treedt in contact met andere culturen, zienswijzen en ideologieën… kortom, de stad draagt meer bij tot de verruiming van de wereld van de jongere dan het platteland. Onbekend maakt immers onbemind.

Tenslotte moet ook de enorme impact van het internet worden belicht. Nu opgroeiende jongeren leren via het internet. Het internet vormt via mailverkeer, chatboxen, fora, gameservers, enz… een volledig nieuwe virtuele wereld op zichzelf. Internet overtreft ruimschoots de mogelijkheden van de stad en minimaliseert zelfs de tegenstelling stad – platteland grotendeels. Ook in dit schrijven met betrekking tot ‘hardcore’ als jeugdsubcultuur zal blijken dat het world wide web een enorme invloed heeft op het ontstaan, de ontwikkeling maar ook op de neergang van jeugdsubculturen.

Al deze factoren maken het jongeren meer en meer mogelijk om leeftijdsgenoten op te zoeken en in deze interactie ontwikkelen ze eigen idealen, denkbeelden, opvattingen en gedragingen, een eigen kledingstijl, een eigen taal, een eigen ruimte,…m.a.w een eigen cultuur.

2. Afbakening van het begrip ‘Jeugd’

Zoals hierboven reeds werd gesteld is de ontwikkeling van een collectieve en een individuele identiteit de belangrijkste functie van subculturen, dus ook van jeugdsubculturen. Enerzijds willen jongeren zich onderscheiden van de gangbare dominante cultuur, anderzijds vinden ze het belangrijk om ergens bij te horen. Jongeren hebben nood aan een referentiegroep als basis voor de ontwikkeling van een identiteit. Bovendien zijn jeugdculturen van belang omdat het de voorlopers of de dragers zijn van culturele veranderingen. 13

Het praten over ‘jeugd’ en hun culturen stelt ons evenwel voor een aantal problemen. Om te beginnen; wat verstaan we onder ‘jeugd’? Niemand weet waar de jeugd precies begint en waar ze eindigt. Het is een kwestie van definiëring en zodoende zijn er biologische, maatschappelijke, politieke, juridische of culturele uitgangspunten denkbaar. Ten tweede: bestaat er überhaupt wel zoiets als ‘de jeugd’? Volwassenen gebruiken misschien soms het

11 DEKEYZER, E., Sociale perspectieven binnen de jeugdsubcultuur hardcore-punk , 2007, p. 14-15. 12 VERCAIGNE, C., Megadancings en housemuziek , 1996, p. 13. 13 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 22-25.

11 conglomeraat ‘jeugd’ in stereotiepe uitspraken zoals “de jeugd van tegenwoordig…” maar de jonge generatie is niet zo homogeen als men aanvankelijk, bij het onderkennen van het bestaan van zoiets als ‘jeugd’, dacht. Het zou dus fout zijn om alle jongeren in één hokje onder te brengen aangezien de jeugd als entiteit wordt opgedeeld in verschillende segmenten door factoren zoals klasse, sekse, etniciteit, enz… Daarnaast bestaan er onder jongeren van dezelfde klasse, sekse en etniciteit nog eens verschillenden opdelingen verbonden met bijvoorbeeld een muzikale voorkeur. Het gebruik van één overkoepelend label ‘jeugd’ doet de realiteit dus geweld aan. Net om die reden verving het “ Centre for Contemporary Cultural Studies ” te Birmingham (ut infra) in de jaren 1970 de term ‘jeugdcultuur’ terug door het oudere begrip ‘subcultuur’. 14

Wanneer men reflecteert over jeugd vanuit biologische invalshoek dan verwijst men naar een categorie menselijke organismen van bij benadering dezelfde leeftijd, die een proces van lichamelijke rijping doormaken. Deze menselijke organismen gaat men aanduiden als ‘pubers’. Culturen gebruiken vaak een systeem van codes en regels om deze fysiologische groep te onderscheiden van anderen. Deze codes en regels hebben betrekking op seksualiteit, agressie en werk. Wat dit schrijven betreft brengt de biologische invalshoek ons echter niet veel verder.

Door het verkrijgen van stemplicht telt men, in België althans, vanaf achttien jaar mee in politiek opzicht. De achttienjarige wordt eveneens in juridisch opzicht als een ‘volwassene’ bestempeld. Dergelijke leeftijdsgrenzen variëren sterk in de loop der tijden en verschillen per cultuur en per sociale context.

In de maatschappelijke omschrijving van het begrip ‘jeugd’ zit de kern vervat van het moderne idee van wat ‘jeugd’ is. De enorme veranderingen (cf. ontstaan van de kennismaatschappij, economische overschotten, geografische mobiliteit, vernieuwing… enz.) die uitmondden in de moderne samenleving zoals wij die nu kennen, genereerden een maatschappelijk afgebakende periode in de levenscyclus tussen de afhankelijkheid als kind en de verantwoordelijkheid als volwassene. De maatschappelijke bepaling van ‘jeugd’ en haar marginalisering tot ‘noch mossel noch vis’-groep viel samen met het industriële tijdperk. Na Wereldoorlog Twee zou ‘de jeugd’ als maatschappelijke groep in de Westerse wereld in aanzien stijgen en een universeel verschijnsel worden. Sinds die tijd is het aantal jaren dat binnen de leeftijdsperiode ‘jeugd’ valt, enkel maar toegenomen. 15

Met de term jeugd worden dus m.a.w jongeren aangeduid die in de levensfase tussen kindertijd en volwassenheid vertoeven. Die fase valt in elke cultuur te onderkennen, zij het onder verschillende gestalten. In moderne Westerse maatschappijen zijn jongeren veelal vrijgesteld van verplichtingen en verantwoordelijkheden. In onze complexe samenleving is zo een fase van uitstel functioneel te begrijpen. Jongeren kunnen de overgang van kind naar volwassene alleen met succes volbrengen als ze hebben kunnen proeven van vrijheid en als ze de ruimte en de gelegenheid hebben gekregen om te experimenteren met rollen, waarden en normen. Die experimenteerfase is noodzakelijk om een stabiele identiteit te verwerven. 16 Toch valt er een globale en bruikbare aanduiding te geven voor de leeftijdsbegrenzing van adolescenten. Het betreft hier dan jongeren tussen de twaalf en de vierentwintig jaar. 17

14 VERCAIGNE, C., Megadancings en housemuziek , 1996, p. 13. 15 KONINKX, J., Het belang van muziek binnen Jongeren-subculturen, Een casestudy benadering van de straight-edge beweging , 1998, p. 5.. 16 ABMA, R., Jeugd en tegencultuur: een theoretische verkenning , 1990, passim. 17 VAN BORK, R.J. & JACOBS, J.C.F., Popmuziek, het geluid van jongeren , 1986, p. 61..

12

Wat de studie van jeugdsubculturen betreft dient evenwel nog gezegd te worden dat je “maar zo oud bent als je jezelf voelt.” Voorbeelden van mensen die in hun jeugd verknocht zijn geraakt aan een bepaalde muziekstijl en de daarbij horende jeugdsubcultuur zijn talrijk. In de sociale ruimte die de subcultuur overspant hebben deze mensen vaak sociale contacten gemaakt die zij voor langere tijd meedragen. Vaak is het zo dat de meeste van deze mensen evolueren in een andere levensrichting, maar even vaak gebeurt het dat mensen terugkeren naar de bekende sociale context. Dit bijvoorbeeld uit een gevoel van nostalgie, om de draad met ‘uit het oog verloren vrienden’ weer op te pikken…enz. Mensen laten de jeugdsubcultuur achter zich om zich te richten op werk, huwelijk, gezin of andere dingen. Eens ze in die nieuwe levenssituatie gestabiliseerd zijn, gaan mensen terug het sociale leven opzoeken en vaak gebeurt het dat ze hierbij teruggrijpen naar de oude bekende sociale structuren. Muzieksubculturen zoals hardcore en heavy metal worden naast jongeren eveneens bevolkt door een oudere generatie van mensen die zijn weergekeerd maar ook door mensen die in de scene zijn gebleven en er hun brood mee beginnen verdienen zijn, cf. als drukker van t-shirts, manager van een platenlabel, eigenaar van een muziekwinkel, enz… Met betrekking tot muzieksubculturen zoals hardcore en heavy metal wordt wel eens gezegd “once you’re in it, you’re in it for a lifetime” .18

Vooraleer we overgaan tot een overzicht van het ontstaan en de ontwikkeling van het jeugdcultuurconcept, is het belangrijk dat we nog even stilstaan bij de begrippen ‘jeugd’ en ‘jeugdculturen’ op zich. ‘Jeugd’ en ‘jeugdculturen’ zijn begrippen uit de jaren 1960. De begrippen doen vermoeden dat op deze leeftijd klassenverschillen er niet toe doen. Doorgaans worden deze begrippen echter stilzwijgend toegepast op de jeugd uit de burgerklasse. Een andere term die tot uitleg noopt is ‘tieners’ (teenagers). Het begrip stamt uit de jaren ’50 toen James Dean in ‘ Rebel without a cause ’ als rolmodel voor de ‘tiener’ fungeerde. Tieners werden door Mark Abrams in zijn invloedrijke studie, over ‘de tienerconsument’ in het Verenigd Koninkrijk, uit 1959 omschreven als jonge mensen tussen het moment waarop ze van de school komen en het ogenblik dat zij trouwen of 25 jaar oud worden. Het begrip ‘teenager’ kreeg onder andere omwille van films zoals ‘ Rebel without a cause’ een negatieve bijklank. Tieners werden door volwassenen geassocieerd met onrust en misdadigheid. 19

3. Het concept ‘jeugd(sub)cultuur’: ontstaan en ontwikkeling

3.1 De aanloop: de Chicago School of Social Ecology a. De aandacht voor jeugdculturen begon in de jaren ’20 van de vorige eeuw. De aandacht ging toen vooral naar jeugddelinquentie en termen zoals jeugd(sub)cultuur en jongerencultuur werden toen nog niet gebruikt. De “ Chicago School of Social Ecology ”, concentreerde zich vooral op het fenomeen jeugdbendes. Deze ‘ gangs ’ werden beschouwd als volwaardige subculturen met een eigen systeem van idealen, waarden en normen. De Chicago School ontwikkelde theorieën aan de hand van de sociale ecologie van de urbane leefomgeving. Hierbij stond vooral de relatie tussen omgeving en levenswijze centraal en men vatte de stad op als een organisch systeem. De sloppenwijken met het daarbij horende deviante gedrag werden beschouwd als de rotte plekken.

18 dixit ROB ZOMBIE in: Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06. 19 FRITH, S., Rock! Sociologie van een nieuwe muziekcultuur (vert.), 1984, pp. 199-204.

13 De academische benadering van de Chicago School heeft veel invloed uitgeoefend op later onderzoek naar jeugd(sub)culturen. Zij vormen het startpunt van belangrijk etnografisch onderzoek naar de relatie tussen jongeren en hun sociale ecologie of hun omgeving. Onderzoekers wezen op de samenhang van de adolescentie met sociale en psychologische problemen. De oorzaken van de jeugddelinquentie lagen volgens wetenschappers, zoals bijvoorbeeld Robert Park, Paul Cressey, John Irwin en Albert Cohen, bij de materiële, culturele, psychologische en morele ontbering in de sloppenwijken. 20

3.2 De naoorlogse theorievorming: de generatietheorieën

Amerikaanse sociologen waren de eerste na de Tweede Wereldoorlog die trachtten inzicht te krijgen in het fenomeen ‘jeugd’. Zoals hierboven reeds aangehaald trokken jongeren pas echt de aandacht door hun optreden, hun kledij en muziek. Omstreeks de jaren ’50 van de vorige eeuw werd de jeugd niet enkel meer getypeerd als een biologische of een maatschappelijke groep, maar ook als een culturele constructie. De contouren van jeugdsubculturen worden nu duidelijk merkbaar. Jongeren eisten een eigen ruimte voor zich op, vereerden eigen helden, creëerden een eigen stijl en uitten zich in een eigen specifiek taalgebruik. Talcott Parsons gaf het kind een naam en introduceerde de term ‘jeugdcultuur’ in de sociologie. Hiermee maakte hij een onderscheid tussen het waardepatroon van de Amerikaanse adolescenten en dit van de volwassenen. 21 De opkomst van de rock ’n roll en de tiener als consument versterkten het beeld bij de volwassenen van een aparte jeugdcultuur. Men ging dus m.a.w uit van een generatiekloof. Naast de hierboven vermelde oorzaken voor het ontstaan van jeugd- subculturen, cf. grotere koopkracht, de opkomst van een vrijetijdsindustrie, de verlenging van de leerplicht, enz… wordt nu ook de generatiekloof als oorzaak voor het ontstaan van jeugdsubculturen beschouwd. Deze vloeit voort uit de verschillen tussen de oudere en de jongere generatie wat betreft sociale ervaring onder andere ten gevolge van, de toenmalige tijdsgeest in gedachten, de Tweede Wereldoorlog.

Het generatieverschil werd dus de centrale as waarrond Amerikaanse en Engelse sociologen vanaf het midden van de jaren 1950 hun theorieën zouden construeren. Voor deze sociologen werd de centrale tegenstelling in de westerse samenlevingen gevormd door generatieverschillen. Bovendien zou klassenonderscheid tussen jongeren, door de opkomst van een cultuurindustrie toegespitst op jongeren, zijn verdwenen. Traditionele scheidslijnen tussen diverse typen jeugd zouden zijn uitgewist. 22 Om het generatieconcept verder uit te klaren moeten we echter terug naar het begin, naar de theorieën van Karl Mannheim.

3.2.1 Jeugd en generatie: Karl Mannheim

Wie spreekt over generaties en hun wetenschappelijke relevantie, kan niet om de figuur van de Hongaars-Duitse socioloog Karl Mannheim heen. In zijn beroemde essay “Das Problem der Generationen” (1928) onderscheidt Mannheim, een Weberiaanse gedachtegang in het achterhoofd, drie stappen in de fasering van de generationele genese, nl. de generatieligging, de generatiesamenhang en de generatie-eenheden. De generatieligging wijst op dezelfde periode waarin betrokken individuen geboren en getogen zijn. Er moet wel aan toegevoegd

20 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p. 7. 21 VAN BORK, R.J. & JACOBS, J.C.F., Popmuziek, het geluid van jongeren , 1986, p. 56. & RUEBENS, M., Analyse van het jeugdcultuurbegrip in de sociologie: een vergelijkend onderzoek van enkele jeugdsociologische theorieën , 1983, Passim. 22 ABMA, R., Jeugd en tegencultuur: een theoretische verkenning , 1990, p. 38.

14 worden dat deze eerste fase maar een mogelijkheid vormt tot het ontstaan van een generatie. De tweede fase behelst een samenhang door het delen en ondergaan van een gemeenschappelijk lot, cf. grote gebeurtenissen zoals bijvoorbeeld Wereldoorlog Twee. We spreken dus pas van een generatie wanneer individuen zich als gevolg van die in dezelfde levensfase gemeenschappelijk beleefde historische omstandigheden effectief onderscheiden van diegenen die eerder en later opgroeiden. Onder generatie-eenheden moeten organisaties of informele samenwerkingsverbanden worden begrepen die de stijl en de habitus van de betrokken generatie weerspiegelen en uitdragen. Deze delen dus m.a.w een gemeenschappelijk bewustzijn, dat zich cultureel en ideologisch gaat profileren. Op deze manier wordt de heersende cultuur geconfronteerd met de eventuele noodzaak tot verandering.. Generatie-eenheden vormen immers een nieuwe bewerking van het bestaande culturele erfgoed. Eén van de sterke punten in Mannheims theorie is dat hij een conceptueel onderscheid maakt tussen jeugd als levensfase en jeugd als historisch optredende leeftijdsgroep, zonder evenwel het verband tussen beide te veronachtzamen. Generaties worden volgens Mannheim gevormd in de jeugd en belangrijk is de oppositie tussen de oudere en de jongere generaties. Sociologische generaties ontstaan in de leeftijdsfase vanaf ongeveer zeventien jaar, als individuen zich gaan oriënteren op de wereld om zich heen, gaan experimenteren met culturele vormen, en positie gaan kiezen ten opzichte van bestaande ideologische stromingen. Dit gegeven wordt door Mannheim aangeduid als ‘nieuwe toegang’. Mannheim contrasteert deze ‘nieuwe toegang’ tot het geaccumuleerde cultuurgoed met het ‘natuurlijk wereldbeeld’ dat individuen zich in eerdere leeftijdsfasen eigen maken. Dit natuurlijk wereldbeeld bevat zowel bewuste als onbewuste elementen, maar deze laatste acht hij de belangrijkste. In de vroege jeugdperiode neemt het individu ook de reflexieve, bewuste elementen onproblematisch in zich op. Pas ongeveer met het zeventiende levensjaar, als de jongere begint te experimenteren met het leven ‘an sich’, ontstaat de mogelijkheid dingen ter discussie te stellen, volgens Mannheim. In dit psychologische moment ligt ook de mogelijkheidsvoorwaarde voor het ontstaan van sociologische generaties. De nieuwe toegang tot het bestaande cultuurgoed houdt in dat men gaat reflecteren op datgene wat eerst vanzelfsprekend was, en dit vanuit een relatief weinig vastliggende ervaringsstructuur. Wanneer er sprake blijkt te zijn van een discrepantie tussen de objectieve historische omstandigheden en de bewustzijnsinhouden, m.a.w de ‘geleefde structuur’, zijn het vooral de jongeren die zich op radicale wijze met de transformatie van deze bewustzijnsinhouden gaan bezighouden. Zodoende dragen zij bij tot nieuwe cultuurvormen. Volwassenen zijn daarentegen meer geneigd een veranderende historische werkelijkheid vanuit bestaande denkkaders te blijven bekijken. Mannheim waarschuwt er echter voor om dit verschil tussen jongeren en volwassenen niet gelijk te stellen met de oppositie progressief - conservatief. De radicaliteit van jongeren kan zich immers in een concrete historische situatie ook uiten door het teruggrijpen op nog eerdere, oudere culturele vormen, dit door een romantisering van het verder weg liggende verleden.

Jongere en oudere generaties staan dus op grond van hun verschillende generatieposities verschillend tegenover de actuele historische werkelijkheid en tegenover de bestaande interpretatiekaders. Mannheim benadrukt op dit punt niet zozeer de tegenstelling de generaties, de ‘generatiekloof’, als wel het verschil in oriëntatie zelf. Volgens hem creëert iedere generatie zijn eigen tegenstander.

Er is echter ook sprake van intergenerationele dynamiek: de generaties beïnvloeden elkaar. Iedere generatie(eenheid) vormt een potentieel centrum van levensoriëntatie, en in opvoeding en onderwijs staan deze diametraal tegenover elkaar: de emotionele problematiek van de jeugd is op andere tegenspelers afgestemd dan die van haar leermeesters. Deze spanning zou

15 bijna onoplosbaar zijn als er niet ook een terugkoppeling was: de leermeester voedt niet enkel de leerling op, maar ook omgekeerd. De generaties staan zodoende in een voortdurende wisselwerking. Deze terugwerking van de problematiek van de jongere generatie op de oudere wordt des te meer dominerend als de dynamiek van de maatschappij toeneemt. De oudere generatie ziet zich dan genoodzaakt meer open te zijn ten opzichte van de jeugd.23

In deze eerder abstract aandoende theorievorming bracht Mannheim zelf de nodige nuanceringen aan, die in de lijn liggen van nuanceringen bij klassentheorieën. Mannheim wijst erop met de nodige nadruk, dat een generatie allesbehalve als een homogeen verschijnsel mag worden geïnterpreteerd. Binnen één generatie kan een bepaalde elite op het voorplan treden, vb. een stedelijke elite, die de stijl van de generatie schept en deze vervolgens aan andere groeperingen, die zich in deze generatie situeren, probeert op te dringen. Leden van een generatie kunnen eveneens bij een volgende generatie als gangmakers optreden. Aldus mogen generaties niet als opeenvolgende, op zichzelf staande monolithische blokken worden beschouwd. De generatie-eenheden indachtig stelt Mannheim dat leden van een generatie de historische omstandigheden waaronder ze opgroeiden, delen. Uiteraard hebben deze historische omstandigheden het natuurlijke wereldbeeld van de generatieleden beïnvloed, maar deze leden kunnen daar vanuit hun verschillende maatschappelijke achtergronden verscheiden op reageren. Mannheim heeft zijn theorie dus geënt op de klassentheorieën van Max Weber. 24 Dit gegeven staat lijnrecht tegenover de generatietheorieën na de Tweede Wereldoorlog. Zij zien het klassenonderscheid tussen jongeren, door de opkomst van een cultuurindustrie toegespitst op jongeren, als opgeheven (ut supra).

De generatietheorie van Mannheim vormde de basis voor twee andere belangrijke stromingen, namelijk de generatieconflicttheorie (ontwikkeld in de psychoanalyse) en de structureel- functionalistische benadering van de jeugd. De twee genoemde benaderingen hebben met elkaar gemeen dat ze door Mannheim aangebrachte nuanceringen weer ongedaan maken. Het klassenonderscheid wordt achterwege gelaten en ook het probleem van de verhouding tussen biologische en sociologische generaties wordt gerelativeerd. 25

3.2.2 De generatieconflicttheorie

Eén van de stromingen waarop de generatietheorie van Mannheim een grote invloed uitoefende was de generatieconflicttheorie. Rond de jaren 1960 pakten jongeren uit met een uitgesproken activisme en politiek radicalisme. De geboorte van ‘tegenculturen’ was een feit. Bij de generatieconflicttheorie wordt gesteld dat bij de persoonlijkheidsontwikkeling in de adolescentie een ‘natuurlijk’ conflict optreedt tussen kinderen en ouders. Naar analogie ziet men ook de verhouding tussen jongeren en volwassenen op het maatschappelijke vlak in termen van een generatieconflict. De adolescentieperiode kreeg betekenis en werd niet langer louter als een overgangsperiode gezien tussen het ‘kind’ zijn en het stadium van de volwassenheid. Met de komst van tegenculturen tekenden jongeren verzet aan tegen de dominante cultuur en begonnen ze zich kritisch op te stellen bij bepaalde maatschappelijk aanvaarde elementen. Jongeren werden nu aanzien als vernieuwers en bekleedden een al dan

23 ABMA, R., Jeugd en generatie, De generatiesociologische benadering, in: KLAASSEN, Cees (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, pp. 14-19. 24 BECKER, H.A., Generaties en hun kansen , 1992, pp. 19-21. & VAN DEN BROEK, A. De verraderlijke charme van het begrip generatie, in: Tijdschrift voor Sociologie , XXII, 2001, 4, pp. 330-331. 25 ABMA, R., Jeugd en generatie, De generatiesociologische benadering, in: KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, p. 21.

16 niet bewuste verantwoordelijkheidspositie. De jeugd peilde nu naar en signaleerde de zwakke plekken van de maatschappij waarin verandering moest plaatsvinden. Afwijkend gedrag werd niet beschouwd als zijnde pathologisch, zoals het geval was binnen de functionalistische theorie (ut infra). Aan deviant en provocerend gedrag wordt binnen de generatieconflicttheorie een signaalfunctie toegekend. Vanuit sociaal-wetenschappelijke hoek kwam er dus aandacht voor het verhaal dat schuil gaat achter opvallend gedrag van jongeren.

Deze extrapolatie van een psychologische theorie naar het sociologische niveau levert evenwel een aantal problemen op. Zo zijn er bijvoorbeeld allerlei extra assumpties nodig om te verklaren waarom het ‘natuurlijk’ generatieconflict soms wel en soms niet tot conflicten op maatschappelijke schaal leidt. Niettemin blijft deze visie lange tijd populair, vermoedelijk ook omdat ze nauw aansluit bij alledaagse opvattingen over de verhouding tussen de generaties. 26

3.2.3 Gemeinschaft und Gesellschaft: de structureel-functionalistische theorie

De functionalistische benadering ziet de verhouding tussen de generaties als een afgeleide van de verhouding tussen ‘ Gemeinschaft ’ en ‘ Gesellschaft ’, met als conceptuele tussenschakel de structurele afstand tussen het gezin en de instituties van de moderne industriële maatschappij. Cultuur wordt bekeken vanuit de functie die zij vervult voor het behoud of de versteviging van de samenleving . De stroming legt de nadruk op generatieovergang en aldus wordt de adolescentie hier gezien als een overgangsperiode tussen gezin en maatschappij, tussen de primaire gezinsidentificatie en de secundaire persoonlijkheidsaanname. 27 Problemen ontstaan wanneer het gezin de jongeren onvoldoende voorbereiding weet te geven op het leven in een verbureaucratiseerde, grootschalige en onpersoonlijke maatschappij. Het generatieconflict wordt hier verklaard vanuit een (tijdelijke) onbalans van het ‘sociale systeem’. Dit systeem genereert zelf weer een oplossing in de vorm van een informele groep van leeftijdsgenoten, de ‘peer group’, die gaat functioneren als een extra socialisatie-instantie (ut supra; subculturen vs. tegenculturen, de functie van subculturen). Belangrijke figuren in deze stroming zijn uiteraard Talcott Parsons (ut supra) en de Israëlische socioloog Shmuel Eisenstadt. Volgens deze laatste bieden school en vrije tijd aan de jongeren een betrekkelijk autonome ruimte, waar ze zich kunnen onttrekken aan de sociale controle van volwassenen en waar ze hun tijd kunnen invullen met hun eigen jeugdverenigingsleven. Binnen dit terrein kunnen jongeren elkaar helpen om de moeilijke periode tussen het ‘kind zijn’ en de volwassenheid te overbruggen. De jeugdcultuur biedt als het ware een antwoord op de angsten, de onzekerheden en de machteloosheid die jonge mensen eventueel ervaren. 28

Het werk van bovengenoemde academici heeft veel invloed gehad op het analytisch interpretatiekader dat gebruikt wordt in jeugdsociologische studies. Ten eerste maakt de functionalistische benadering duidelijk dat de jeugdfase een eenheid is van verschillende relatiesystemen. Belangrijke probleemcomplexen kunnen, vertrekkend vanuit dit perspectief, systematisch worden geanalyseerd, bijvoorbeeld welke betekenissen de verschillende sociale netwerken, i.e socialiserende instanties, hebben voor jongeren. In welke samenhang staan zij? Welke veranderingen manifesteren zich gedurende de jeugdperiode in

26 ABMA, R., Jeugd en generatie, De generatiesociologische benadering, in: KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, p. 20 & DEKEYZER, E., Sociale perspectieven binnen de jeugdsubcultuur hardcore-punk , 2007, p. 18-19. 27 VRANKEN, J. & HENDERICKX, E., Het speelveld en de spelregels: een inleiding tot de sociologie , 2004, p. 191-193. & ABMA, R., Jeugd en generatie, De generatiesociologische benadering, in: KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, p. 20 28 DEKEYZER, E., Sociale perspectieven binnen de jeugdsubcultuur hardcore-punk , 2007, p. 18.

17 de context van het gezin, de peer group, de media, de school en de beroepsopleiding? Op welke wijzen gaan verschillende groepen jongeren om met uiteenlopende socialiserende instanties? Welke rol spelen ‘significant others’ bij het dilemma van individualisatie en integratie waarmee vooral jonge mensen zich geconfronteerd zien?

Een ander belangrijk probleemcomplex van de functionalistische benadering van de jeugd behandelt de vraag naar de maatschappelijke voorwaarden en omstandigheden die van invloed zijn (geweest) op de definitie en de afgrenzing van de levensfase jeugd in de menselijke levensweg. Welke structuurveranderingen heeft deze leeftijdsfase ondergaan in de afgelopen decennia? Welke gevolgen heeft dit voor de afbakening van de levensfase jeugd in de menselijke levensloop en voor de identificatie van nieuwe fasen, cf. postadolescentie? De functionalistische theorie deelt dit onderzoeksthema onder meer met historisch-sociologisch onderzoek, maar benadert dit thema toch op een heel eigen manier.

In de functionalistische benadering van de jeugd wordt eveneens systematisch aandacht besteed aan de structurele en culturele aspecten van de leeftijdsgroep. In de sociologische structuuranalyses worden de interactieprocessen bestudeerd van jongeren als groep (het jeugdgroepleven), evenals de relaties van jeugd met andere groepen. Welke differentiatie in typen van groepen leeftijdgenoten kan worden vastgesteld? Waarom worden bepaalde gedragspatronen tot norm verheven en aldus aanvaard? Welke verschillen zijn er naar geslacht, sociaal milieu en etniciteit op te merken en welke ontwikkelingen doen zich hierin voor? Kan er gesproken worden van een toenemende fragmentarisering van de jeugd? Hoe geven jongeren hun leven vorm? 29

De functionalistische school wordt ook geconfronteerd met kritieken die poneren dat de functionalistische benadering te weinig aandacht zou hebben voor de sociale veranderingsprocessen in de samenleving. Verder zou zij socialisatie teveel opvatten als een sociaal adaptatieproces en teveel nadruk leggen op stabiliteit en integratie van het sociale systeem. Ook zou zij het universeel geachte waardesysteem in de samenleving teveel accentueren en nauwelijks oog hebben voor alternatieven voor de maatschappelijke orde of ook voor huwelijk en gezin. 30 Meer toegespitst op de jeugd geeft de benadering minder zicht op specifieke verschijningsvormen van jeugd in de moderne maatschappij, cf. muziekculturen, politieke bewustzijnsvormen, kleding- en gedragspatronen, enz… Wegens de gerichtheid op generaliserende kennis wordt er te weinig aandacht besteed aan historisch specifieke uitingen van de manifeste structuurverbanden en het culturele optreden van jongeren. Ook vertoont de functionalistische school weinig aandacht omtrent de subjectieve ervaringswereld van de leeftijdsgenoten tussen het kinderbestaan en de volwassenheid.

De functionalistische benadering zoals die door Eisenstadt wordt gehanteerd, maakt het evenwel mogelijk om leeftijd op te vatten als een maatschappelijk structuurelement. Hoewel de leeftijdsfasen naar aantal, duur en verdeling over de levensloop variabel zijn van samenleving tot samenleving, structureren de leeftijdsfasen toch de gehele levensloop van iedere mens. Voor de sociologische analyse van de jeugd als leeftijdsfase en leeftijdsgroep legt de functionalistische benadering de nadruk op de structurele betekenis van leeftijd.

29 KLAASSEN, C, Jeugd en maatschappelijke orde, De functionalistische benadering, in: KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, p. 42. 30 KLAASSEN, C, Jeugd en maatschappelijke orde, De functionalistische benadering, in: KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, p. 31.

18 De theorieën van deze school bieden een macrosociologische invalshoek waarbij met name de wederzijdse afhankelijkheid van sociale fenomenen in het gezichtsveld komt. De eigenheid van jeugd als leeftijdsfase en als sociale entiteit wordt erin verhelderd. En wanneer afgezien wordt van onnodige eenzijdige evenwichtstheoretische implicaties biedt de functionalistische theorie een belangrijk begripsmatig analyse-instrument om jeugd als maatschappelijk fenomeen te bestuderen , met name voor wat betreft de samenhang tussen de leeftijdsfasen, de leeftijdsgroepen, de zich daarbinnen afspelende processen van interactie en socialisatie, alsmede de samenhang en differentiatieprocessen in de grotere maatschappij en cultuur. Daarnaast besteedt het functionalisme aandacht aan de sociale ontstaansvoorwaarden voor en de relevantie van de verschillende leeftijdsgroepen en aan de voorwaarden waaronder jeugdige leeftijdsgroepen in universalistisch georiënteerde samenlevingen een integratiegerichte of afwijkende, op verandering gerichte functie vervullen. 31

3.3 De CCCS-benadering van de jeugd

3.3.1 Het CCCS: een voorstelling

Het ‘ Centre for Contemporary Cultural Studies ’, kortweg CCCS, was een onderdeel van de Faculty of Arts te Birmingham en verrichtte in het kader van de zogenaamde ‘ Cultural Studies ’ onderzoek naar allerlei jeugdthematieken, media-aspecten en onderwerpen die relevant zijn vanuit een feministisch perspectief. Het CCCS wordt vaak beschouwd als het Mekka van het subculturele onderzoek. In 1964 werd het opgericht door Richard Hoggart en allerlei onderzoekers met naam en faam, cf. Phil Cohen, John Clarke, Stuart Hall, Angela McRobbie, Jenny Garber, Paul Willis, Dick Hebdige, enz…zijn verbonden met deze instelling. Ondertussen is het CCCS opgegaan in het Department of Cultural Studies. 32

Wat betreft jeugdonderzoek heeft het CCCS zich op een specifieke wijze weten te onderscheiden doordat de medewerkers van dit instituut hun onderzoek starten vanuit een originele theoretische invalshoek. Daarin worden verschillende elementen verenigd: de geschiedenis van de arbeidersbeweging die de aandacht richt op beschrijvingen ‘van onderop’, de aandacht voor culturele instituties, de relatie tussen cultuur en klasse en de belevingswereld en leefstijlen van jongeren. Typisch voor de onderzoekers van het CCCS is dat zij het onderzoek naar de jeugd verankeren in de geschiedenis van de Engelse arbeidersbeweging en daarbij bovendien gebruik maken van een speciale tak van de sociale geschiedschrijving, die de nadruk legt op de beschrijving ‘van onderop’. Het CCCS wendt de samenvoeging van theoretische en empirische noties aan in een klassenanalytische benadering waarbij eclectisch gebruik wordt gemaakt van uiteenlopende theoretische benaderingswijzen. 33

Het CCCS bestudeerde jeugdsubculturen voornamelijk vanuit een Neomarxistische culturele visie, met klassenconflicten als verklarende factor voor het bestaan van jeugdsubculturen. Hiermee verzette het centrum zich tegen de langzaam gegroeide idee dat het

31 KLAASSEN, C, Jeugd en maatschappelijke orde, De functionalistische benadering, in: KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, p. 41-43. 32 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p. 8. & VAN ZUILEN, D. & KLAASSEN, C., Jeugd tussen systeem en leefwereld, De CCCS-benadering van de jeugd, in: KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, p. 63. 33 VAN ZUILEN, D. & KLAASSEN, C., Jeugd tussen systeem en leefwereld, De CCCS-benadering van de jeugd, in: KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, p. 65.

19 klassenonderscheid bij jongeren verdwenen was. Tegen het einde van de jaren ’60 en het begin van de jaren ’70 van de vorige eeuw, begon men in te zien dat de theoretische optie om het klassenconcept af te danken als een overbodige categorie binnen de jeugdcultuur, niet strookte met de werkelijkheid. Resultaten van verschillende onderzoeken naar de jeugd, haar cultuur en consumptiestijl bewezen overduidelijk dat klassenomstandigheden wel degelijk de keuze van vrijetijdsstijlen bepaalden. Deze contradicties tussen de theoretische visie en de feiten werden lange tijd genegeerd. Pas wanneer het sociologische onderzoek zich toespitste op jongeren die delinquent gedrag vertoonden, werd het klassenbegrip erkend. Toch gingen jaren voorbij vooraleer men binnen het onderzoek naar jeugdculturen de invloed en het belang van klassengebonden factoren erkende. 34

Het CCCS heeft dan ook van bij het begin van haar theorievorming rond jeugd in het midden van de jaren 1970 gepoogd om klassenverschillen te combineren met andere theoretische inzichten betreffende de jeugd en haar cultuur: leeftijds- en generatieverschillen worden hier in samenhang gebracht met de fundamenteel antagonistische verhouding tussen sociale klassen. In die zin waren de onderzoekers verbonden aan het CCCS zeker vernieuwend te noemen. Er werd gebroken met de traditie van hun voorgangers die alle banale vormen van massacultuur verketterden. Frankfurter Schule -adepten Marcuse, Adorno, Horkheimer en Enzenberger meenden dat het kapitalistische systeem als een totalitaire entiteit moest worden beschouwd en dat deze entiteit ook de cultuurproductie trachtte te monopoliseren. Ook met het marxistische structuralisme van Louis Althusser werd gebroken. Althusser beweerde dat de economische onderlaag van een maatschappelijk systeem een minder belangrijke rol speelt dan zijn ideologie. De ideologie zorgt ervoor dat het productiesysteem zichzelf blijft reproduceren. Cultuur wordt gelijkgesteld met de heersende ideologie en die houdt zich in stand dankzij ideologische staatsapparaten zoals daar zijn: familie, school, massamedia en reclame. Het zijn volgens Althusser deze instituties die ons doen waarnemen en denken zoals de ideologie het ons voorschrijft en wij staan hier onmachtig tegenover. Tegen deze gedachtegang in besteedde het CCCS aandacht aan de zelfstandigheid en de competentie van de cultuurconsumenten. 35

In het jeugdsubcultureel onderzoek van het CCCS ligt vooral de nadruk op het begrijpen van de ingewikkelde verhoudingen die er bestaan tussen de klasse, de culturen en de jeugdsubculturen en van de positie van (jeugd)subcultuurvorming en stijlvorming. Centraal staat het cultuurbegrip. Het gaat het CCCS vooral om de constructie van een algemene theorie over culturele vormen. Het jeugdsubcultureel onderzoek vormt een onderdeel van dit programma. Cultuur wordt beschouwd als objectieve realiteit en wordt door het CCCS cultuurhistorisch geanalyseerd aan de hand van ideeën en begrippen ontleend aan het werk van Gramsci. In dit verband moet vooral gewezen worden op Gramsci’s opvattingen over culturen die voortdurend in spanningsrelaties verkeren. Daarnaast moet ook aandacht worden besteed aan diens opvattingen over hegemonie. Gramsci gaat ervan uit dat er langzamerhand een dominante sociaal-culturele orde is ontstaan die gewikkeld is in een voortdurende verdelingsstrijd om de economische, politieke en culturele macht met de aan haar ondergeschikte klassen. De dominante culturen kunnen niet of nauwelijks beschikken over een homogene structuur, waardoor de culturele orde voortdurend ‘bedreigd’ kan worden. De dominante orde ziet zich dan ook voortdurend genoodzaakt om zich te legitimeren. Het CCCS

34 RUYSSCHAERT, P., Het Birmingham Centre for Contemporary Cultural Studies: een analyse van jeugdsubculturen , 1985, pp. 85-88. 35 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, pp. 8-9.

20 gaat in op dit uitwisselingsproces van legitimaties en beschrijft de processen van sociale en culturele (re)productie vooral als een socialisatieproces door cultuur. 36

3.3.2 Phil Cohen: Jeugdsubculturen als klassengebonden fenomeen

Het artikel “ Subcultural conflict and the working-class community ” uit 1972 van Phil Cohen, is paradigmatisch geweest voor veel onderzoek binnen het CCCS: de samensmelting van verscheidene theoretische en methodische invalshoeken is hierin reeds duidelijk aanwezig. In dit artikel onderzoekt hij hoe jongeren zich reorganiseren in reactie op verschuivingen in de gemeenschapspatronen van de werkende klasse. In de Londense East End deed Cohen een aantal observaties waaruit hij de opkomst en de noodzaak van subculturen meende te kunnen distilleren.

Cohen beschrijft de desintegratie van de gemeenschapsstructuren, i.e het familienetwerk dat werd verscheurd ten gunste van het kerngezin. Deze desintegratie zorgde voor heel wat spanningen en frustraties in de gezinskernen. Traditioneel boden de gemeenschapsstructuren een veilige thuishaven voor de leden van de werkende klasse. De familie vormde de hoeksteen van de maatschappij. Kinderen groeiden op in uitgebreide familieverbanden en ontvingen hun opvoeding niet enkel van de eigen ouders, maar ook van de grootouders en andere aanverwanten. ‘De buurt’ herbergde een wijdvertakt netwerk van aanverwanten. De straat leefde en was de speeltuin van de kinderen. Cafés fungeerden als ontmoetingsplaatsen voor gelijkgestemden uit de buurt en vervulden belangrijke sociale functies. De economie kenmerkte zich eveneens door een sterke lokale organisatie. Of het nu ging om voeding of om andere ambachten, de meeste handelaren bevonden zich binnen een steenworp afstand. Beroepen waren toen nog ambachten in de klassieke zin van het woord en gingen over van vader op zoon. De ambachtsman stond in een nauwe relatie met het cliënteel en deel uitmaken van de werkende klasse bracht een zekere trots met zich mee. 37 Mensen groeiden op, woonden en werkten in deze ene, bijna autarkische, buurt.

Na de Tweede Wereldoorlog echter kende deze gang van zaken een einde. Een nieuw economisch bestel schudde de traditionele socio-economische structuren door elkaar. Om de productiekosten te drukken werd de productie gecentraliseerd en werd de verdeling van de afgewerkte producten op grote schaal georchestreerd. Efficiëntie werd hierbij tot doel gesteld. De kleine traditionele buurtwinkeltjes en de kleinschalige ambachtsateliers moesten het afleggen tegen grote supermarkten en moderne hoogtechnologische fabrieken. Arbeiders moesten nu buiten hun natuurlijke habitat gaan werken. Sommigen dienden tegen wil en dank te verhuizen uit deze natuurlijke omgeving, naar gelang de arbeidsplaats zich verder van de woonplaats situeerde. De veranderde situatie bracht voor de mensen de nodige frustratie en onzekerheid met zich mee. Diegenen met genoeg technologisch vernuft raakten aan een baan in de nieuwe industriële sectoren, maar het merendeel van de mensen verzeilde in uitzichtloze en slecht betaalde werkomstandigheden. 38 Ook de huisvesting verliep na Wereldoorlog Twee volgens het stramien van de efficiëntie. Grote appartementsblokken werden opgetrokken en

36 VAN ZUILEN, D. & KLAASSEN, C., Jeugd tussen systeem en leefwereld, De CCCS-benadering van de jeugd, in: KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, p. 66. 37 COHEN, P., Subcultural conflict and working-class community, in: STUART, H. (ed.), Culture, media, language: working papers in cultural studies, 1972-79 , 1980, pp. 10-12. 38 COHEN, P., Subcultural conflict and working-class community, in: STUART, H. (ed.), Culture, media, language: working papers in cultural studies, 1972-79 , 1980, pp. 16-18.

21 deze boden een goedkoop alternatief voor de grotere, artisanaal gemaakte huizen. Hoewel de ‘arbeidersbevolking’ nu in staat was om een eigen woonst aan te schaffen, toch bleken de nieuwe woningen niet aangepast aan hun noden. De nieuwe woningen waren op maat van de middenklasse en waren gericht op de behoeften van één klein kerngezin, niet van een drie generaties omvattende familie. De herstructureringen konden dan ook enkel rekenen op protestgeluiden vanwege de arbeiderspopulatie. 39

Het gevolg van al deze herstructureringen op socio-economisch niveau laat zich al snel raden: de oude, vertrouwde en bekende gemeenschap viel uit elkaar. De grote familie fragmenteerde in kleinere kernen die verspreid zaten over verschillende wijken, veelal afhankelijk van de arbeidsgelegenheid van de kostwinner. De kleinere kerngezinnen vonden hun onderkomen in kleine woongelegenheden, cf. grote appartementsblokken en prefab-huisjes. Moeders stonden er, met het wegvallen van de ervaring en de hulp van de oudere generaties, alleen voor. De straat en de cafés verloren hun sociale functies. Tegen deze achtergrond moet het ontstaan van subculturen worden geplaatst. 40

De overgang van de oude naar de nieuwe socio-economische structuren troffen de jongeren het meeste. In de nieuwe gezinskernen ontstonden gevoelens van ontheemdheid, met de daaruit volgende frustraties en spanningen. Een gevolg hiervan was de opkomst van specifieke jeugdsubculturen die zich afzetten tegen de oudercultuur. De subculturele benadering was hiermee in het leven geroepen. Zoals zijn voorgangers al deden, sprak Cohen dan ook van een generatiekloof. Terwijl ouders zich probeerden vast te klampen aan de plaats die ze in de vroegere socio-economische structuren hadden, liepen jongeren een groter risico om aan de rand van de maatschappij te verzeilen. Zij waren het grootste slachtoffer van de nieuwe ‘gezinssamenstelling’. Waar ze in de oude uitgebreide familieverbanden nog geborgenheid konden vinden zonder daarbij hun vrijheid te moeten opgeven, werd de nieuwe gezinsstructuur enkel claustrofobisch en verstikkend ervaren. Om hieraan te ontsnappen waren er een aantal ‘vluchtmogelijkheden’. De eerste bestond erin te trouwen en zelf een gezin te stichten. De tweede uitweg was de ‘subcultuur’. Deze subcultuur ziet Cohen als een compromisoplossing voor twee paradoxale behoeften: enerzijds de behoefte om autonomie en verschil ten opzichte van de oudercultuur tot uiting te brengen, anderzijds de behoefte om de identificatie met de oudercultuur te behouden. Subculturen boden een ‘symbolische’ oplossing voor de tegenstellingen waarmee de jongeren zich zagen geconfronteerd. Tegenstellingen waar de oudercultuur, i.e de cultuur van de arbeidersklasse, geen afdoend antwoord op had dat jongeren kon bevredigen in hun zoektocht naar een identiteit. Subculturen hielpen deze jongeren om met de stress van een onzekere toekomst om te gaan. De subcultuur vormt echter slechts een symbolische en geen structurele uitweg. De subcultuur veruiterlijkt zich in een bepaalde levensstijl waarvan de bouwstenen plastische en infrastructurele vormen zijn. Onder plastische vormen moeten we veranderlijke stijlkenmerken begrijpen, cf. kleding, haarsnit, muziek, enz… Infrastructurele vormen beslaan bepaalde rituelen en een eigen taal of ‘ slang ’.

Cohen bemerkt nog een paradox die inherent is aan subculturen. Hoewel ze als symbolische structuren zorgen voor een diffuus gevoel van affectieve verwantschap in de vorm van een

39 COHEN, P., Subcultural conflict and working-class community, in: STUART, H. (ed.), Culture, media, language: working papers in cultural studies, 1972-79 , 1980, pp. 15-18. & TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 111-112. 40 COHEN, P., Subcultural conflict and working-class community, in: STUART, H. (ed.), Culture, media, language: working papers in cultural studies, 1972-79 , 1980, pp. 15-21.

22 gemeenzame levensstijl, schrijven ze zelf geen uitgekristalliseerde groepsstructuur voor. Het is maar door de ‘territoriumfunctie’ dat een subcultuur verankerd raakt in de collectieve werkelijkheid van jongeren. Op deze manier worden jongeren pas echt bewuste factoren binnen het subculturele kader. Territorialiteit omschrijft Cohen als een proces waarin milieugrenzen worden gebruikt om groepsgrenzen aan te duiden, die dan met een subculturele waarde worden bekleed. Op die manier raakt een subculturele groep geworteld in de specifieke situatie van de buurt waarin ze zich ophoudt. Bovendien wordt zo de groepseenheid gewaarborgd en het collectief beleven van de subcultuur verwerkelijkt. In die optiek is territorialiteit een imaginaire manier om eigendom tot uitdrukking te brengen. Zodoende vinden jongeren binnen de subcultuur een deel van hun oude verdwenen gemeenschap terug.

Door middel van subculturen slagen jongeren erin zich af te zetten tegen de oudercultuur zonder hierbij een al te directe confrontatie te hoeven aangaan. Deze subculturen helpen de jeugd om het conflict te overwinnen tussen de oude verwachtingen van hun klasse en de verwachtingen van de ‘nieuwe’ consumptiecultuur. Ze stellen jongeren in staat de nieuwe context te verzoenen met de verouderde, maar toch noodzakelijke sociale banden van hun oudercultuur. 41

3.3.3 De strijd om de culturele hegemonie en de ‘magische’ oplossing

Na het baanbrekende artikel uit 1972 van Phil Cohen over subcultuur kon de systematische uitwerking van Cohen’s concepten over de jeugd en haar cultuur beginnen. Auteurs zoals John Clarke, Brian Roberts, Stuart Hall en Tony Jefferson deden een beroep op de neo- marxistische inzichten van Gramsci en Althusser omtrent ‘hegemonie’ om de theoretische beschouwingen van Cohen verder uit te diepen. Hun werk vond een neerslag in het boek “Resistance through rituals: youth subcultures in post-war Britain ” dat verscheen in 1976.

Het centrale thema in dit werk is het belang van de maatschappelijke klasse als bepalende factor in het ontwikkelen van subculturele strategieën. Volledig in de lijn van Cohen worden jeugdsubculturen opgevat als een collectieve respons op de problemen en tegenstellingen die de bestaansvoorwaarden van een groep of klasse kenmerken. Zéér belangrijk hierbij op te merken is dat het CCCS hierbij definitief afstand neemt van het concept ‘generatieconflict.’ Deze term verhult immers enkel de aloude strijd om de ‘hegemonie’, wat nu de cruciale spil wordt binnen de theorievorming van het CCCS. Deze strijd om de macht wordt, naast het economische en het politieke niveau, nu doorgetrokken naar het culturele niveau. Culturen staan immers in een antagonistische relatie tot elkaar. De dominante cultuur wil haar verworven heerschappij en leiding behouden, terwijl de klassen die worden overheerst deze hegemonie proberen te betwisten. Aldus wordt door het CCCS ook van klassenculturen gesproken. 42 Dat vooral in de vrijetijdsbesteding het culturele verzet in de hegemoniestrijd gestalte krijgt is volgens het CCCS geen toeval. Dit is immers de levenssfeer bij uitstek die niet wordt gestructureerd en gecontroleerd door heersende machtsverhoudingen. Het is de enige optie die overblijft om te ontsnappen aan de dwangmatige structuren van arbeid en school. Deze ophemeling van vrije tijd staat echter reële oplossingen van de moeilijkheden in de weg. Stijlen uit de vrijetijdssfeer blijven altijd imaginaire oplossingen, die echte problemen

41 COHEN, P., Subcultural conflict and working-class community, in: GELDER, K. & Thornton, S. (eds.), The subcultures reader , 1997, pp. 90-99. 42 HALL, S. & JEFFERSON, T. (eds.), Resistance through rituals: youth subcultures in post-war Britain , 1976, pp. 38-41.

23 in de context van gezin en arbeid onopgelost laten of verdringen. Ze hebben bovendien eerder een symbolische functie en weinig politieke slagkracht. 43

Als we aan jeugdsubculturen denken, dan denken we ook aan ‘stijl’. Zeker voor het CCCS is stijl de demarcatielijn in het onderzoeksveld van jeugdsubculturen. De onderzoekers gaan uit van een bepaalde fixatie van subculturen op ‘stijl’. De interesse van het CCCS gaat trouwens vooral uit naar de wijzen waarop een subcultuur zich aan de buitenwereld toont, m.a.w de diverse verschijningsvormen en rituelen die voor die bepaalde subcultuur markant zijn. Volgens het CCCS bestaat er een nauwe samenhang tussen de stijl en de klassensituering. Men kan ‘stijl’ onmogelijk los zien van de structuur van de groep, van haar positie, relaties, praktijken en zelfbewustzijn. 44 Jeugdsubculturen kunnen dus nooit los worden gezien van de zgn. ‘klassencultuur’ (cf. de oudercultuur van de arbeidersklasse) waartoe ze behoren. Stijl is in deze optiek een uiting van de klassenpositionering van een subcultuur. 45 Het is een vorm van communicatie waarmee bepaalde boodschappen worden overgemaakt. Deze communicatie is indirect en situeert zich op een symbolisch niveau. Om uitdrukking te geven aan de stijl die in de groepscultuur aan de orde is, worden ‘stijlvoorwerpen’ gebruikt die in de samenleving overal voorkomen. Aan deze stijlobjecten wordt echter door de desbetreffende subcultuur een eigen invulling gegeven. De subcultuur uit zich met andere woorden door een eigen betekenisproductie, door middel van de recontextualisatie van in de samenleving voorhanden objecten. Deze praktijk wordt in de subculturele theorie van het CCCS ‘bricolage’ genoemd en werd ontleend aan de Franse etnoloog Claude Lévi-Strauss. Bricolage is dus het proces van selecteren en combineren, van herordenen en in een andere context plaatsen van toegeëigende objecten. 46

Naast de term ‘bricolage’ introduceerde Paul Willis aan het einde van de jaren ’70 ook het begrip ‘homologie’. Het resultaat van de eigen betekenisproductie is enkel mogelijk door een ‘homologe relatie’ tussen het zelfbewustzijn van de subculturele groep en de mogelijke betekenissen van voorhanden zijnde objecten. Hiermee wil men zeggen dat de keuze van de attributen helemaal niet toevallig is. De elementen van een stijl drukken allemaal ongeveer hetzelfde uit. Als geheel is stijl de spiegel van collectieve maatschappelijke ervaringen. Zo is er het voorbeeld van de ‘punkers’. Hun warrige haardracht, hun kleding die met veiligheidsspelden, kettingen en ritsen aan elkaar hangt, een vermoeide, ondervoede blik letterlijk in de verf gezet door zwarte make-up, de hectische, dwangneurotische muziek, enz… drukken allemaal samen een nihilisme uit dat de kern van de punkstijl uitmaakt. Voor ‘punks ’ is er nauwelijks nog een toekomst en alle conventies zijn maskers die het rotte karakter van de samenleving verhullen. Punk weerspiegelde, alleszins wat Engeland betrof, het verval van een samenleving die in de tweede helft van de jaren 1970 in een diepe economische en morele crisis verzeilde. Tegen deze achtergrond passen nu eenmaal geen bloemenjurkjes en praatjes over “ peace and love ”. Met het voorbeeld van de punkers in het achterhoofd kunnen we dus stijl omschrijven als een ‘semiotische guerrilla’. 47

43 CLARKE, J., The creation of style, in: HALL, S. & JEFFERSON, T. (eds.), Resistance through rituals: youth subcultures in post-war Britain , 1976, pp. 175-191. 44 CLARKE, J., The creation of style, in: HALL, S. & JEFFERSON, T. (eds.), Resistance through rituals: youth subcultures in post-war Britain , 1976, pp. 176-177. 45 De skinheadcultuur bijvoorbeeld situeert zich in arbeidersmiddens. Het uiterlijk en de kledingkeuze van de skinhead reflecteert dan ook de situering in deze arbeidersklasse. 46 In de punksubcultuur wordt bijvoorbeeld de veiligheidsspeld uit haar normale context gelicht en krijgt zij een nieuwe symbolische betekenis toegeschreven. De veiligheidsspeld wordt nu een sieraad . In: TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 109. 47 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 109 & 111.

24 Subculturele stijlen die vaak zijn ontstaan als een vorm van verzet tegen de heersende cultuur en/of als een oplossing om bepaalde tegenstellingen en frustraties te overwinnen lopen echter vaak een grote kans om omgevormd te worden tot een nieuwe consumptiestijl. Dit kan gebeuren door bepaalde processen van commercialisering die gevoed worden door massamedia en dergelijke. Subculturen zijn immers waar te nemen over regionale en nationale grenzen heen. Personen die elkaar nog nooit hebben ontmoet, maken gebruik van dezelfde stijlmiddelen. De cultuurindustrie zorgt dus enerzijds voor de verspreiding van subculturele componenten, terwijl ze anderzijds juist de authenticiteit en de inhoudelijke betekenissen hierdoor geweld aandoet. De theorie van de subculturen zoals die door het CCCS is geponeerd vertrekt van de vooronderstelling dat aan de basis van elke subcultuur een groep jongeren staat, die hun authentieke ervaringen en creativiteit hebben samengesmeed tot een nieuwe stijl. Deze ‘ hard core ’, de ‘echte’ jeugdsubcultuur, onderscheidt zich van de modieuze ‘navolgers’, dit juist omwille van haar oorspronkelijkheid. 48 Ook in jeugdsubcultuur die het onderwerp is van deze scriptie, met de toepasselijke naam ‘hardcore’, is dit fenomeen van commercialisering aanwezig en er valt duidelijk een tweespalt op te merken tussen de originele leden van de beweging die bepaalde principes, cf. vegetarisme, hoog in het vaandel blijven dragen en een nieuwere generatie van ‘navolgers’ waarbij de authentieke waarden soms ver zijn te zoeken.

3.3.4 Dick Hebdige stelt de betekenisproductie centraal

Met bovenstaande theoretische concepten veroverde het CCCS een toonaangevende positie binnen de sociologische traditie die subculturen bestudeerde. Uit verschillende hoeken, ook van binnen het CCCS zelf, werden de theorieën echter op de korrel genomen. Gary Clarke bijvoorbeeld, een adept van de CCCS-school, vond de subculturele concepten van het CCCS te abstract. Door deze abstractie slaagde men er volgens hem in om rond subculturen coherente theorieën naar voor te schuiven. Maar doordat de abstractie te ver werd doorgedreven, correspondeerden deze theorieën niet meer met de realiteit. Door dit gebrek aan realiteitszin beschouwde het CCCS, aldus Clarke, subculturen als a-historisch, statisch en onveranderlijk. Volgens hem maakte het CCCS de fout van te vertrekken bij subculturen zoals ze in hun huidige vorm bestaan, om vervolgens terug te werken naar de factoren die eventueel de aanleiding hebben gevormd tot het ontstaan van de desbetreffende subcultuur. Deze manier laat niet toe te verklaren waarom een bepaalde subcultuur zijn specifieke vorm heeft aangenomen en waarom bepaalde mensen zich er niet toe aangesproken voelen hoewel dit, gezien de omstandigheden, wel zo had moeten zijn. 49 Bovendien rezen twijfels bij het uitgangspunt van de klassenbepaaldheid.

Tegen de achtergrond van theoretische malaise verscheen in 1979 het werk “ Subculture. The meaning of style ” van Dick Hebdige. Hij zorgde voor een frisse wind in de theorievorming rond subculturen bij jongeren. Hebdige stelde in zijn werk de zgn. ‘betekenisproductie’ in subculturele stijlen centraal. Hiermee relativeerde hij de gangbare klassendeterminatie die geen ruimte liet voor de zelfstandige materialiteit van subculturele vormen. Deze periode van de vorige eeuw kende een ware explosie van stijlontwikkelingen en eenduidige verklaringen met betrekking tot klassensituering bleken niet meer voldoende. In zijn werk stelt Hebdige een aantal schijnbare zekerheden van de cultuurtheorie van het CCCS in vraag. Zo ziet Hebdige de klassenposities van de leden van een subcultuur, het steunpunt bij uitstek voor de

48 SMITS, S., Het concert als collectief ritueel in de alternatieve muziekscene: een kwalitatieve verkenning van de hardcore-scene in Vlaanderen , 1992, p. 19. 49 CLARKE, G., Defending ski-jumpers: a critique of theories of youth subcultures, in: GELDER, K. & Thornton, S. (eds.), The subcultures reader , 1997, pp. 175-180.

25 theorieën, als ideologische constructies vanwege de theoretici: het lijkt erop dat de actoren binnen een subcultuur dezelfde rol krijgen toebedeeld als de actoren die zich binnen de klassenstrijd situeren. 50

De betekenis van een stijl moet niet worden gezocht in de (niet zichtbare) essentie die zij zou herbergen, maar op het oppervlakteniveau van de stijl zelf. Hebdige contrasteert de verklaringen van stijlobjecten in symbolische termen met het begrip “ blankness ”, i.e het niet betekenen, het zuivere teken, waarbij de subculturele stijl als geheel in het teken staat van het ‘anders zijn’, van de ‘communicatie van een significant verschil’. 51 In de optiek van Hebdige is subculturele stijl een teken van weigering van de hegemoniale symbolische orde.

Binnen het CCCS-kader wordt stijl opgevat als een politiek beladen begrip. Of het nu punks, teds, mods, rasta’s of hip-hoppers betreft, al deze groepen verzetten zich tegen in hun kring geldende voorstellingen van volwassenen en soms zelfs tegen het geheel van de maatschappelijk dominante ideologie. Dit gepolitiseerde stijlbegrip is echter verwaterd in de loop der tijd. Waarom? Jeugdstijlen en mode bleken moeilijk van elkaar te onderscheiden. Hoewel vrijwel alle jeugdstijlen nog steeds worden geassocieerd met bepaalde lagen van de bevolking, is het bij een aantal onmogelijk om er een subversieve betekenis in te zien. Moet men de hoge hakken uit het ‘discotijdperk’ ook als semiotische guerrilla bestempelen? Is housemuziek ook iets anders dan gewoonweg plezier hebben in dansen? De laatste jaren nemen zelfs volwassenen elementen uit een bepaalde stijl over om hun leven een meer eigentijdse vorm te geven. De commerciële instellingen nemen alles op wat door de jeugd wordt ontwikkeld. Die ‘jeugdmarkt’ fungeert voor volwassenen meer dan eens als een richtingaanwijzer naar wat op het moment het meest in de mode is. Jeugdstijlen kan men nog onderscheiden, maar een ‘linkse’ of ‘rechtse’ politieke betekenis kan er soms moeilijk aan worden gegeven, tenzij je natuurlijk te maken hebt met extremen, cf. een rechtse skinhead die een shirt draagt met het opschrift “ Wehrmacht ”. Stijl en mode vallen dus heel vaak samen. 52

“Als hardcorekid stap je nu een H&M-winkel binnen om de kledij te kopen die je de typische hardcorelook geeft. Een paar jaar geleden was dat echter niet zo voor de hand liggend. Je diende toen naar een andere stad te gaan om je kledij en schoenen in een speciaalzaak te kopen. ”53

Hebdige beschrijft in zijn boek hoe snel een stijl kan worden ingelijfd in de heersende gangbare ideologie. Datgene wat eerst choqueerde wordt op een gegeven moment een vanzelfsprekendheid. In het openbare leven vindt men steeds twee typen van reacties. Wanneer een stijl bruusk allerhande conventies op het terrein van de etiquette doorbreekt, is de verontwaardiging in de publieke opinie vaak groot te noemen. Elke keer opnieuw worden jongeren met spectaculaire stijlen in de pers omschreven als beesten. In kleurrijke bewoordingen heeft men het dan over ‘langharig tuig, dopeheads, crapuul, enz…’ 54 Ook wanneer er zaken misgaan op het maatschappelijke niveau, dan kan het gebeuren dat een jeugdsubcultuur het tijdens een bepaalde periode moet ontgelden als zondebok. Wie fan was van heavy metal tijdens de ‘zaak Dutroux’ en de heksenjacht die erop volgde, die weet zeer goed waarover het gaat. Bij de naweeën van de Dutroux-zaak werd onderzoek gedaan naar

50 HEBDIGE, D., Subculture: the meaning of style , 2002, p. 121. & SMITS, S., Het concert als collectief ritueel in de alternatieve muziekscene: een kwalitatieve verkenning van de hardcore-scene in Vlaanderen , 1992, pp. 20. 51 HEBDIGE, D., Subculture: the meaning of style , 2002, p. 101-103. 52 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 112-113. 53 Interview met David Deblock, 14/05/2008. 54 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 113.

26 een satanische sekte die in verband was gebracht met pedofiele praktijken. Bepaalde heavy metalbands zoals bijvoorbeeld Slayer, gebruiken satanisme als gimmick om zich uiterlijk af te zetten tegen het dogmatische, in hun ogen “ brainwashing ” karakter, van het Christendom. Dat bepaalde extreem ‘satanische’ bands in Noorwegen in de vroege jaren ’90 de daad bij het woord voegden en overgingen tot kerkverbrandingen, heeft nu niet bepaald bijgedragen tot het positieve beeld van de heavy metalfanaat. 55 De meeste heavy metalfanaten zijn onschuldige mensen die gewoon houden van loeiharde muziek. In het Dutroux-tijdperk echter stond de pers echter vol met vingerwijzende artikels, waarbij zelfs de meest brave bands op de korrel werden genomen. Heavy metalfans dienden zich te verdedigen tegen vooroordelen van ouders, leraren, publieke opinie, andere jongeren, enz… terwijl er eigenlijk nagenoeg niets aan de hand was. Buiten een pint teveel drinken, los gaan op snoeiharde muziek, zich stoer, duister en controversieel kleden en praten over controversiële onderwerpen die niet zomaar worden aanvaard binnen de gangbare dominante cultuur, doen deze mensen niemand kwaad.

Wanneer een subcultuur en de daarbij horende stijl breekt met conventies m.b.t seksualiteit, arbeid, geloof, enz…dan wordt vaak eerst moord en brand geschreeuwd door media en publieke opinie. Men eist maatregelen om dergelijk barbaarsheden uit te bannen. Na een tijdje luwt de storm, want zelfs de meeste extreem ogende types blijken het hart op de juiste plaats te hebben. Dan wordt ineens duidelijk dat ook punkers, hardrockers, mods ook moeders blijken te hebben en goede resultaten op school behalen. De stijl verwordt ineens tot een aanvaardbare rariteit die de pagina’s van allerlei bladen opvrolijkt. Progressieve ontwerpers nemen elementen van de stijl over in haute couture en in de aankleding van interieurs. Vervolgens wordt de aangelengde stijl opgenomen in het modebeeld. Voor de in politieke termen denkende auteurs zoals die van het CCCS is mode overigens allesbehalve a-politiek. Wat ook de intentie van hippie modemakers was, de invoeging van een stijl in het modebeeld komt in feite neer op een ontmanteling van de ondermijnende kracht van die stijl. De semiotische guerrilla valt moeilijk te verzoenen met de marketing van peperdure designerkleding en het doorsijpelen ervan in het alledaagse modebeeld. Er ontstaat echter een wisselwerking. Dat stijlen gemeengoed worden via mode heeft op zich weer een effect op stijlinnovatie en verandering. Iedere nieuwe generatie jeugd gaat op zoek naar nieuwe, nog niet door mode gecorrumpeerde en daarmee algemeen acceptabel geworden stijlvormen. 56

Hebdige beschouwt stijlen nog steeds als tekenen van verzet, maar niet langer als een (min of meer) bewust verzet tegen iets eenzijdigs, cf. onderdrukkende levensvoorwaarden. Ze moeten eerder opgevat worden als een uiting van de drang om te ontsnappen aan het feit dat je als jongere niets hebt te zeggen en dat alles van bovenaf geregeld wordt. Subculturen zijn wat Hebdige betreft pogingen om voorbij de bestaande culturele maatstaven een soort ademruimte te veroveren, waarin heersende definities van vraagtekens worden voorzien. Het concept ‘imaginaire oplossing’ wijst Hebdige definitief de deur. De grens tussen ‘echt’ (klassentegenstellingen) en ‘onecht’ (subculturen), zoals deze strikt marxistisch werd getrokken, komt te vervallen. Hebdige ziet subcultuur als een materiële praktijk met een eigen zelfstandigheid. 57

55 Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06. 56 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 113. 57 SMITS, S., Het concert als collectief ritueel in de alternatieve muziekscene: een kwalitatieve verkenning van de hardcore-scene in Vlaanderen , 1992, pp. 21-22.

27 3.3.5 Paul Willis en de ‘symbolische drievuldigheid’

Met zijn boek “ Common culture, Symbolic work at play in the everyday cultures of the young ” zorgde Paul Willis in 1990 voor een nieuwe frisse wind in de jeugdsubculturele benadering. Eerder had Willis zich al onderscheiden met het bestuderen van groepen blanke jongeren uit de arbeidersklasse. Op basis van interviews en participerende observatie beschrijft hij hun doen en laten op school, op hun werk en in hun vrije tijd. Willis was vooral geïnteresseerd in de wijze waarop arbeidersjongeren vaak voortijdig de school verlaten en ervoor kiezen om te gaan werken. Belangrijk daarbij is de betekenis van de school als cultuuroverdrager. In de gedachtegang van het CCCS wordt de school opgevat als een socialiserende instantie waarin de cultuur van de heersende klasse aan de arbeidersklasse wordt opgelegd. Dit gaat gepaard met de nodige strijd. In de klas worden belangentegenstellingen uitgevochten. In de klas vindt dagelijks een botsing plaats tussen de heersende cultuur en subculturen, ondermeer gekenmerkt door klasse, geslacht of etniciteit. Door middel van intensief onderzoek, waarbij hij op een directe wijze participeerde aan het onderzoeksproject, heeft Willis getracht inzicht te verwerven in dit dagelijkse strijdtoneel. Hij toont hoe de onderzochte groep handarbeiderjongeren zich verzet, hoe zij aan die verzetscultuur een eigen identiteit ontlenen en hoe deze hen er tenslotte toe beweegt vrijwillig te kiezen voor het verrichten van handenarbeid. Willis verschaft een nauwkeurige etnografische beschrijving van de schooltegencultuur die de onderzochte groep jongeren ontwikkelde en hij geeft weer hoe deze ‘antischoolcultuur’ gekoppeld is aan de cultuur van de arbeidsplaats. De jongeren kennen deze cultuur ‘van horen zeggen’ via uitlatingen van vaders, broers, buren en oudere vrienden. De op de werkvloer door arbeiders nogal eens ontwikkelde strategieën tegen verveling, vervreemding en onderschikking worden ook in de klas en op school gehanteerd. In de klas ontwikkelen de jongeren een informele groep met een eigen levensstijl. De culturele vormen zijn gericht op verzet tegen de autoriteit van de docent en bestaan voor een groot deel uit het bevechten van fysieke en symbolische ruimte, lol trappen en uitingen van seksisme en racisme. De jongeren zetten zich af tegen de heersende ‘leercultuur’ op school. Zij tonen zich allesbehalve bereid om de aangeboden ‘kennis’ in te ruilen tegen de door de school gevraagde ‘orde’. Er wordt geen genoegen genomen met de abstracte kennis of met de eis tot aanpassing, zoals de conformistische ‘ ear-oles ’, hun tegenhangers in de klas en in de arbeidersklasse, wél doen. Het afhaken ten aanzien van de officiële schoolcultuur is een reactie op het feit dat de leerplicht hen dwingt een spel mee te spelen dat het hunne niet is. Tevens is het een vorm van door henzelf gekozen en gerealiseerde doorsluizing in de onderste lagen van de sociale stratificatie. De verheerlijking van het ‘vrije’ leven in de fabriek ten opzichte van het ‘saaie’ schoolse gebeuren en het praktiseren van de werkvloercultuur op school, leidt tot een reproductie van de bestaande productieverhoudingen. Zodoende worden arbeiderskinderen via het actieve verzet, weer arbeiders. Willis toont op een originele manier aan dat deze reproductie dus niet plaats vindt door een passieve aanpassing aan voorgegeven rollen en posities, maar juist door een actieve productie van cultuur, door cultuurschepping. Het veldonderzoek van Willis ligt ingebed in een theorie over culturele vormen. Zijn specifieke wijze van contextualisering van de etnografie kan worden beschouwd als een ‘sophisticated’ perspectief op kwalitatief leefwereldonderzoek. In de studie van Willis wordt niet alleen rekenschap gegeven van de geschiedenis en machtsrelaties binnen de context van zijn onderzochten, maar is er ook aandacht voor wat aangeduid wordt als de ‘ symbol- and meaning-ehtnography ’. 58

58 VAN ZUILEN, D. & KLAASSEN, C., Jeugd tussen systeem en leefwereld, De CCCS-benadering van de jeugd, in: KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek ,1991, pp. 69-70.

28

Deze symboliek gaat in de theorieën van Paul Willis een steeds belangrijkere rol spelen en hiermee groeit hij steeds verder weg van de concepten van het CCCS. In het hierboven reeds aangehaalde boek “Common culture, Symbolic work at play in the everyday cultures of the young ” benadert Willis de cultuurproductie en de media niet als oorzaken van een zekere pacificatie bij de jeugdsubculturen. Jongeren, meent Willis, wenden populaire cultuurproducten aan om hun leefwereld vorm en betekenis te geven. Hij ziet ze als de basiselementen van de alledaagse ‘ common culture ’. Op basis van empirische onderzoeksresultaten doet hij drie vaststellingen die hij samenbrengt onder drie noemers: “symbolic work, symbolic creativity and symbolic extension. ” Deze drie basisconcepten hangen samen en vloeien uit elkaar voort.

Symbolic Creativity : Willis argumenteert dat ‘ symbolic creativity ’ niet alleen een deel is van de menselijke alledaagse bedrijvigheid, maar zelfs een noodzakelijk deel. Dit komt omdat ‘symbolic creativity ’ een integraal deel is van ‘ necessary work ’, nl. datgene dat dient te gebeuren elke dag. Of met andere woorden: “…that which is not extra but essential to ensure the daily production and reproduction of human existence. It is this which actually guarantees and locks in the relevance of symbolic creativity. It is this which underlies claims that the real roots of art lie in the everyday.” 59 Wat de studie van jongerenculturen betreft verwijst ‘ symbolic creativity ’ naar de creativiteit die jongeren aan de dag leggen wanneer ze bestaande publieke elementen aanwenden voor eigen doeleinden of betekenissen. Willis spreekt in die optiek over bijvoorbeeld jongeren die zich een kledingoutfit aanschaffen. Jonge mensen gaan niet naar één winkel om er zich snel vanaf te maken. Integendeel, ze zijn creatief ingesteld en stellen een garderobe samen met vb. schoenen van een skateshop, een broek uit de H&M, een t-shirt van een tweede handsshop en een jas uit een winkel voor dure merkkledij. Het is dus een kwestie van selecteren, combineren en hercombineren van verschillende elementen en deze samensmelten tot een eigen stijl, die ruimte laat voor de eigen individualiteit en samenvloeit met de eigen identiteit 60 (of met de eigen ‘streefidentiteit’, i.e wat en wie men ‘wil’ zijn), maar daarnaast ook strookt met de stijl en de identiteit van de subcultuur. Deze ‘ symbolic creativity ’ komt niet enkel voor met betrekking tot stijl en mode, dit was slechts een voorbeeld. ‘ Symbolic creativity ’ strekt zich ook uit over andere domeinen, cf. muziek, kunst, literatuur, hoe jongeren omgaan met de media, hun alledaagse leven en hun omgangsvormen met andere jongeren en volwassenen. 61 Deze jongeren doen aan betekenis geven. Ze geven een betekenis, of een ‘ symbolic extension ’ voor zichzelf aan de elementen die ze halen uit hun omgeving. Deze ‘ symbolic extension ’ vloeit echter voort uit een andere soort van ‘ necessary work ’, nl. ‘symbolic work ’.

Symbolic work : De basis van ‘ symbolic creativity ’ is een andere soort van menselijk ‘necessary work ’. Het gaat om (necessary) ‘symbolic work’. Deze vorm van ‘ necessary work ’ wordt niet herkend door de mensen, maar is even noodzakelijk.

59 WILLIS, P. (ed.), Common culture, Symbolic work at play in the everyday cultures of the young , 1990, p. 9. 60 WILLIS, P., Notes on common culture: towards a grounded aesthetics, in: European Journal of Cultural Studies , 1998, pp. 166-167. 61 WILLIS, P. (ed.), Common culture, Symbolic work at play in the everyday cultures of the young , 1990, pp. 30- 127.

29 “This is the application of human capacities to and through, on and with symbolic resources and raw materials (collections of signs and symbols – for instance, the language as we inherit it as well as texts, songs, films, images and artifacts of all kinds) to produce meanings .” 62 ‘Symbolic work ’ gaat dus verder dan enkel de materiële productie, maar de noodzakelijkheid ervan lijkt vergeten. ‘ Necessary symbolic work ’ is noodzakelijk omwille van het simpele feit dat mensen ook met elkaar communiceren, naast het gegeven dat het ook producerende wezens zijn. Misschien beginnen de mensen zelfs met communiceren, alvorens zij overgaan tot het produceren. Sterker nog, niet alle mensen zijn productief, maar allen communiceren op een al dan niet bewuste manier. Communicatie en betekenisgeving is wat onze soort onderscheidt van andere levende wezens. Dit is hoe we de sociale en dynamische natuur eigen aan ons ‘mensdom’ manifesteren en (her)produceren. Willis argumenteert dat ‘ necessary symbolic work ’ verspreidt zit over heel het menselijk leven. Het maakt deel uit van menselijk leven en van de dagelijkse menselijke bedrijvigheid. 63

Wat de studie van jongeren aangaat, zien we volgens de theorie van Paul Willis dat uit ‘necessary symbolic work ’ ‘ symbolic creativity ’ voortvloeit. Nemen we nu even terug het voorbeeld van de jongeren op zoek naar hun garderobe. Jongeren gaan niet naar één winkel, ze schuimen meerdere winkels af op zoek naar hun outfit. En binnen deze winkels worden nog eens alle rekken nagekeken op zoek naar ‘dat ene bij hun broek passende shirt’. Soms vindt men niet dat ene shirt waar ze voor zichzelf een betekenis aan kunnen geven en dan wordt de zoektocht voortgezet in een volgende winkel. Of er wordt een namiddag vrij genomen om de zoektocht verder te zetten in een andere stad, waarbij men bijvoorbeeld de trein neemt. Met andere woorden, jongeren doen een inspanning, verrichten een zekere vorm van arbeid, wanneer ze culturele boodschappen en producten waarnemen, selecteren en controleren.

Symbolic extension : ‘ Symbolic work ’ en ‘ symbolic creativity ’ kunnen dan de zogeheten ‘symbolic extension ’ voortbrengen, m.a.w een symbolische extensie die inhoudt dat jongeren aan de hand van het symbolisch verrichte werk en de aan de dag gelegde symbolische creativiteit, betekenis geven aan bepaalde zaken (cf. de gekozen kleding), niet alleen voor zichzelf, maar ook naar anderen toe (cf. andere jongeren, vrienden en vriendinnen, maar ook volwassenen, informatie geven met betrekking tot hun identiteit). 64

Met betrekking tot dit schrijven is het belangrijk dat we een aantal dingen van Paul Willis onthouden. Paul Willis baseert zijn bevindingen op participerende observatie, zoals ook blijkt in zijn bijdrage omtrent “ piss-take ” in “ Gezocht: het verhaal van Jan Modaal ” onder de redactie van professor Jan Art, waarbij Willis inzoomt op een vorm van symbolisch, verbaal geweld binnen de werkvloercultuur, nl. iemand ‘in de zeik nemen’. 65 Naast participerende observatie baseert Paul Willis zich ook op interviews om zijn bevindingen te staven, eveneens in zijn bijdrage omtrent “piss-take”, maar ook in het hierboven aangehaalde werk “ Common culture, Symbolic work at play in the everyday cultures of the young ”.

62 WILLIS, P. (ed.), Common culture, Symbolic work at play in the everyday cultures of the young , 1990, pp. 9- 10. 63 WILLIS, P. (ed.), Common culture, Symbolic work at play in the everyday cultures of the young , 1990, p. 10. 64 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p 15.. 65 Willis, P., Nog altijd in de Zeik genomen, in: ART, J., DE NIL, B. & JACOBS, M. (red.), Gezocht: het verhaal van Jan Modaal, Acta Colloquium, Arbeid en Cultuur 1800-2000, Gent, 2 december 2005 , 2007, pp. 57- 69.

30 Ondergetekende heeft bij het bestuderen van de hardcorescene eveneens gebruik gemaakt van interviews met betrokkenen uit het H8000-gebeuren. Bovendien participeert de auteur van deze scriptie al een aantal jaar aan het hardcoregebeuren, het grootste deel van de tijd als buitenstaander die geïnteresseerd raakte in het gebeuren. Later gebeurde dit op iets regelmatigere en actievere manier, als vrijwillig medewerker in een cd-winkel gespecialiseerd in hardcore en punkrock (Pyrrhus, Nederkouter te Gent), als vrijwilliger bij een hardcorelabel (Genet-records), als medeorganisator van hardcoreshows en uiteindelijk als veganistische kok voor toerende hardcorebands. Deze scriptie vormt de neerslag van een aantal bevindingen, gedistilleerd uit dit participerend observeren in deze hardcorebeweging en uit de interviews met een aantal betrokkenen uit het gebeuren.

3.3.6 Sarah Thornton goes Bourdieu: Subcultureel kapitaal

Met haar boek “ Club cultures: music, media and subcultural capital ” geeft ook Sarah Thornton een vernieuwende visie op het subculturele gebeuren. In deze studie betreffende de Britse dance-scene en de ravemuziek van de jaren 1980 en 1990, in haar woorden ‘clubcultures ’, neemt deze onderzoekster geen afscheid van de CCCS-traditie, maar past deze in tussen de sociologische inzichten van Pierre Bourdieu. Deze socioloog maakte onderscheid tussen drie soorten van kapitaal: cultureel kapitaal, economisch kapitaal en sociaal kapitaal. Thornton voegt nog een vierde vorm van kapitaal toe, nl. subcultureel kapitaal ofwel ‘hipheid’. Volgens de inzichten van Bourdieu kan iedere vorm van kapitaal worden omgezet in economisch kapitaal. Zo is dit volgens Thornton ook met subcultureel kapitaal. Subcultureel kapitaal kan zich immer in een materiële vorm uiten, bijvoorbeeld in een manier van kleden of in een platencollectie. Deze materiële vormen van kapitaal moeten echter natuurlijk overkomen (‘ze moeten bij je passen’) en mogen dus niet geforceerd zijn, cf. je op een punkwijze gaan kleden om ‘erbij te horen’, terwijl je eigenlijk geen idee hebt waarover het gaat. 66

Thornton onderscheidt deze vierde vorm van kapitaal nadat ze bij haar bestudering van de subculturele fenomenen opmerkte dat leden behorende tot de subcultuur zelf vaak onderscheid maakten tussen ‘de echte authentieke subcultuur’ en ‘ mainstream ’67 , i.e gecorrumpeerd en gecommercialiseerd door media en cultuurindustrie en bijgevolg niet meer ‘underground ’. In dit verband vermeld Thornton dat ‘hip’ vaak wordt aangewend in subculturen als oppositie van ‘ mainstream ’. Hipheid kent een positieve waardering, in tegenstelling tot ‘mainstream’. We dienen hierbij te vermelden dat ‘mainstream’ beantwoordt aan bepaalde stereotypen die zo worden aangeduid door leden binnen de subcultuur. Daarom betekent het dus niet dat ‘ mainstream’ gebaseerd is op de werkelijkheid. ‘ Mainstream ’ is gebaseerd op een veronderstelde werkelijkheid en de veronderstelling gaat uit van de subculturen. Iets al dan niet aanduiden als ‘ mainstream ’ zegt meer over diegenen in de subcultuur die anderen labelen als zijnde ‘ mainstream ’ dan over het bestaan van een ‘ real mainstream ’. Thornton geeft het voorbeeld van de handtas. In het door haar bestudeerde clubcircuit wordt het onderscheid tussen mainstream-meisjes en meisjes behorende tot de subcultuur aangeduid met het feit of ze al dan niet een handtas dragen. De subcultuur keurt het dragen van een handtas af omdat het een teken zou zijn van maturiteit. De handtas staat symbool voor de volwassen huisvrouw en drukt bijgevolg een positie uit binnen een traditionele maatschappij, met klassen, waarden en normen die aanleunen bij de dominante cultuur. Let wel, ‘ mainstream ’ wordt hier niet veroordeeld omdat men tot een hogere of een

66 THORNTON, S., The social logic of subcultural capital, in: GELDER, K. & Thornton, S. (eds.), The subcultures reader , 1997, pp. 201-204. 67 THORNTON, S., Club cultures: music, media and subcultural capital, 1995, pp. 92-94.

31 lagere klasse zou behoren, maar juist omdat ‘men tot een klasse behoort’. Of deze klasse hoger of lager is, speelt geen rol. 68 Waarom jongeren zo vasthouden aan het onderscheid tussen ‘ mainstream ’ en ‘hip’ of ‘ underground ’ en aan de klassenloze identiteit van hun subcultuur, moet worden verklaard vanuit de leefwereld van jongeren. Deze positionering heeft te maken met het zgn. “ mossel noch vis ”-gevoel dat leeft bij de jeugd. De jongeren bevinden zich en voelen zich in een tussenpositie. Ze zijn enerzijds niet meer zo afhankelijk van ouders als bijvoorbeeld kinderen zijn, maar anderzijds zijn ze nog te jong om een gezin te stichten of te werken. Zich onderscheiden en status behalen is op deze vlakken dus nog niet aan de orde. Binnen subculturen kunnen ze echter wel status behalen, op een andere manier weliswaar. Om in de thematiek van deze scriptie te blijven: iemand kan respect en prestige afdwingen binnen de hardcorescene door bijvoorbeeld naar heel veel shows te gaan, of sterker nog een band te vervoegen en op te treden als zanger. Subculturen, vermits ze zich situeren in de vrijetijdsbesteding, zijn minder onderhevig aan socio-economische beperkingen. Subculturen bieden jongeren dus een alternatief voor de traditionele maatschappelijke, culturele en economische velden. 69

Het onderscheid tussen ‘ underground ’ en ‘ mainstream ’ wordt inderdaad in de meeste subculturen belangrijk geacht. In de hardcorescene bijvoorbeeld heb je de twee populairste bands van Europa op dit moment, HEAVEN SHALL BURN en CALIBAN, alle twee uit Duitsland. Beide, overigens nog steeds bevriende, bands hebben een jarenlange traditie van optreden in de West-Vlaamse H8000-area. De laatste jaren is er echter een verschil in attitude op te merken vanwege de fans tegenover deze bands. Beide hebben een platencontract getekend bij een groot platenlabel, HEAVEN SHALL BURN bij Century Media en CALIBAN bij het Amerikaanse Roadrunner. Ondanks het feit dat HEAVEN SHALL BURN getekend heeft bij een ‘ major ’ heeft de band nog altijd genoeg ‘ street credibility ’ en een voldoende uitstraling van DIY-mentaliteit (i.e Do It Yourself, wordt heel hoog ingeschat in de hardcorescene) om door de West-Vlaamse hardcorefans op handen te worden gedragen. CALIBAN daarentegen, wordt verweten van ‘ mainstream ’ en ‘ sell outs ’ omdat ze in hun geluid invloeden hebben opgenomen waar andere bands de laatste jaren succes mee boekten, cf. de ‘cleane’ propere zang in combinatie met de ‘ scream ’, de schreeuwerige zangstem, het handelsmerk van de superpopulaire Amerikaanse band KILLSWITCH ENGAGE. Het publiek vindt bovendien dat de band teveel ‘rocksterrenmentaliteit’ aan de dag legt, cf. het modieuze kapsel en de make up van de zanger. Bij de laatste gezamenlijke doortocht van beide bands in ons land stond CALIBAN, dat internationaal meer aanzien geniet en meer verkoopt, boven HEAVEN SHALL BURN op de touraffiche. Voor het optreden in het West- Vlaamse Tielt werd echter afgeweken van het vaste stramien en mocht HEAVEN SHALL BURN ‘ headlinen ’, zoals dat heet. “Héél intelligente zet” hoorde je zowel bij de organisatie als bij mensen in het publiek, “CALIBAN zou nóg meer uitgejouwd worden dan nu het geval gaat zijn.” Het hardcorevolkje is geen gemakkelijk en zelfs een heel kritisch publiek.

In de heavy metalscene had je bijvoorbeeld Philip Anselmo, zanger van PANTERA, die tijdens optredens toespraken hield over “…going against the grain ”. Deze speech werd trouwens vereeuwigd op een live-cd en in de hoes van deze cd zit het opschrift “ Pure against the grain American metal ” in het artwork verwerkt. 70 Hiermee wou PANTERA zich onderscheiden van andere Amerikaanse ‘ mainstream bands ’, namelijk bands die in hun ogen

68 THORNTON, S., The social logic of subcultural capital, in: GELDER, K. & Thornton, S. (eds.), The subcultures reader , 1997, pp. 204-206. 69 THORNTON, S., The social logic of subcultural capital, in: GELDER, K. & Thornton, S. (eds.), The subcultures reader , 1997, p. 206. 70 PANTERA, Official live 101 Proof , 1997, Elektra Entertainement Group, (cd).

32 en in de ogen van veel metalfans mee wilden genieten van het succes van groepen zoals PANTERA, en schaamteloos muziek kopieerden zonder zelf enige originaliteit aan de dag te leggen.

Het zijn maar twee voorbeelden uit twee muzikale subculturen, maar of het nu gaat over heavy metal, hardcore, gothic, punk, dance, hiphop, enz... bij elk van hen vind je het onderscheid ‘ mainstream ’ en ‘ underground ’ of ‘hip’. Dit gegeven bracht Sarah Thornton ertoe om te spreken over een ‘subculturele ideologie’. Deze subculturele ideologie staat ten dienste van een zekere agenda. Wanneer mensen een verschil willen aangeven met ‘de rest’, willen ze op een bepaalde manier hun superioriteit uitdrukken. Volgens Thornton hebben we dus in een zekere zin te maken met machtsprocessen. 71 Misschien is het ook mogelijk dat het doorvoeren van dit onderscheid binnen de subcultuur zelf, moet worden opgevat als een reflex om de eigen scene, waar men zich thuis voelt, veilig te stellen en ‘puur’ te houden. Men wil de eigen subcultuur kleinschalig houden ver van alle media-invloed en iedere vorm van commercialisering, dus schrijft men een soort informele regels voor in de trant van: “ …als je erbij wil horen dan is het luisteren naar en het dragen van shirts van die bepaalde ‘mainstream-band’ uit den boze ” of “…we zijn een groep hechte vrienden met dezelfde waarden en principes, en het kan niet zijn dat deze ‘pure’ vriendengroep ineens overspoeld wordt door een massa mensen die er niets van begrijpen en er enkel en alleen bijkomen omdat het ‘cool’ is of omdat de media hen dat heeft ingegeven ”.

71 THORNTON, S., The social logic of subcultural capital, in: GELDER, K. & Thornton, S. (eds.), The subcultures reader , 1997, p. 201.

33 HOOFDSTUK III SUBCULTUREN NA WERELDOORLOG TWEE, EEN OVERZICHT

De geschiedenis van de hardcorescene en die van West-Vlaanderen in het bijzonder kan gewoon zo worden verteld als een chronologisch verhaal waarbij we de bands belichten, waarvoor ze stonden, wat de ideologische achtergrond van de fans was en wat hun stilistische kenmerken waren. Het lijkt echter interessanter om een context te creëren van wat er nu precies vooraf ging, waaruit hardcore groeide en wat er tegelijkertijd met hardcore populair was aan subculturen. Deze aanpak helpt de geschiedenis van de hardcorescene te kleuren. En door hardcore als subcultuur te plaatsen in een veld dat ook door andere subculturen wordt bevolkt wordt de subcultuur beter begrijpbaar gemaakt voor buitenstaanders. Hardcore, en daaruit volgend straightedge, is immers een subcultuur die zich vrij militant heeft opgesteld en zich heeft afgezet tegen andere subculturen. Zeker in de beginjaren (i.e jaren 1990) was praktisch 95% van de hardcorescene in West Vlaanderen straightedge. Het merendeel van de mensen in deze subcultuur rookte dus niet, dronk niet en had geen seks in het wilde weg. Bovendien waren al deze mensen overtuigd vegetariër of veganist. 72 Men zette zich af tegen het wilde consumentisme in het algemeen, de dronken houding van punkers en heavy metaladepten, het druggebruik van de housescene en het dramatisch verheerlijken van tristesse in de gothicscene.

Het schetsen van een overzicht van verschillende subculturen gedurende de laatste vijftig jaar helpt ook om het begrip ‘jeugdsubcultuur’ an sich te duiden. Jeugdsubculturen volgen over het algemeen een soortgelijk stramien. Ze beginnen allemaal in kleine kring, soms als tegenbeweging tegen de gevestigde orde of tegen andere subculturen, soms zelfs in de illegale sfeer. In deze beginfase zijn deze subculturen een undergroundfenomeen en wekken ze niet of nauwelijks de interesse van grote commerciële maatschappijen, zeker wat muzikale subculturen betreft. Na een tijdje groeit het succes van subculturen aan tot ze op undergroundniveau uit hun voegen beginnen te treden. Dit is het moment wanneer de commerciële maatschappijen zich op de subculturen gaan gooien. Er blijkt immers een markt voor en bijgevolg een mogelijkheid tot het maken van winst. Ook de aandacht van het maatschappelijke en politieke bestel is nu getrokken en vaak probeert men repressief op te treden ten opzichte van de subcultuur in kwestie. Men ziet ze als een gevaar voor de gevestigde orde, een mogelijkheid tot corrumperen van de jeugd en een bron voor ‘teveel’ verandering. Door alle commotie er rond groeit de subcultuur in kwestie qua aantrekkelijkheid voor de jongere nog meer. De subcultuur groeit nu van een undergroundfenomeen naar het mainstreamniveau. De subcultuur in kwestie zal nu op haar hoogste punt komen wat betreft populariteit. Ze wordt nu zo populair en zo commercieel dat ze voor de jongere niet interessant genoeg meer is om zich individueel te kunnen uiten, ‘iedereen is het immers.’ De subcultuur is nu over haar piek heen, verdwijnt terug in de underground waar ze ofwel volledig verdwijnt, ofwel terug opnieuw wordt uitgevonden waarna heel het stramien opnieuw begint. Bij iedere subcultuur krijgen we cross-overs die binnen de subcultuur nieuwe subgenres genereren of die zorgen dat een volledig nieuwe subcultuur ontstaat. Zo is hardcore ontstaan uit de punk en na de fusie met heavy metal krijgen we ‘metalcore’. Cross-overs vinden dus niet alleen plaats tussen de verschillende subgenres van één subcultuur, maar overstijgen de grenzen van de eigen subcultuur. De technovorm ‘jungle’ is bijvoorbeeld een combinatie van house, hip hop, jazz en reggae. Naast het cross-overfenomeen is ook de constante uitwisseling tussen de Verenigde Staten en Europa iets wat opvalt. Dit is bij alle subculturen aan de orde. Op het ene continent wordt iets

72 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008.

34 uitgevonden of ontdekt, waarna het overwaait naar het andere continent. Op dat andere continent doet men het na, verbetert men het of legt men eigen accenten. Of men doet met datgene wat wordt aangereikt iets compleet nieuw, waardoor een nieuw subgenre of zelfs een geheel nieuwe subcultuur ontstaat. In de ruime zin kan zelfs gesteld worden dat alles voortbouwt op het voorgaande. Zo was het voor THE BEATLES uitzonderlijk dat artiesten zelf hun nummers schreven. Nu schrijft bijvoorbeeld een hardcoreband zelf haar eigen nummers, maar niemand kijkt daar nog van op. Een bepaalde technoratiest kan bijvoorbeeld songstructuren in zijn elektronische muziek gebruiken die ooit door THE BEATLES met twee gitaren en een ritmesectie werden gepopulariseerd, enz…

Het is echter onmogelijk om alle subculturen en mogelijke varianten te overlopen en beschrijven. Zelfs binnen de subculturen die hier aan bod komen is het vrij moeilijk om echt alle subgenres nog eens te gaan schetsen. Subculturen zoals disco, reggae, de cultuur van de allochtonen, r&b zijn allemaal belangrijk en invloedrijk geweest, toch passeren ze hier niet de revue wegens het feit dat het ons te ver zou leiden. Wie een vrij volledig sociologisch en historisch overzicht wenst van subculturen sinds Wereldoorlog Twee tot en met de jaren 1990 moet het werk Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen onder de redactie van Tom Ter Bogt en Belinda Hibbel ter hand nemen. Veel informatie die in het volgende overzicht aan bod komt werd op het werk van Ter Bogt en Hibbel gebaseerd.

Met betrekking tot sommige subculturen hebben we ons best gedaan om de meest recente ontwikkelingen te beschrijven. Sommige subgenres, cf. breakcore, hardtek, noise(core) in de elektronische dancewereld, zijn echter zodanig recent dat hier vrijwel niets van wetenschappelijk relevante literatuur over bestaat. Toch werden ze in het overzicht opgenomen bij wijze van het beeld zo volledig mogelijk te maken en een knipoog mee te geven op de huidige situatie en op de toekomst. Misschien zijn er mensen die niet met alles wat over ‘hun’ scene gezegd wordt akkoord gaan, maar de bedoeling was om zo summier mogelijk een zo ruim mogelijk beeld te schetsen. Uiteraard vallen er dan zaken uit de boot of worden beelden weergegeven die de realiteit niet volledig kunnen dekken. Het beschrijven van subculturen in al hun facetten en eventuele gevoelswaarden is echter geen gemakkelijke opdracht.

We beginnen ons panoramisch beeld op subculturen na Wereldoorlog Twee omdat dan een maatschappij ontstaat die gericht is op massaconsumptie en de jeugd vanaf dan als consumerende entiteit wordt ‘ontdekt’. In de geschiedenis van subculturen werden in dit overzicht drie fasen onderkend. De fase vlak na de oorlog tot de jaren 1960 waar de jeugd stilaan begint los te komen van de ouderlijke heimat maar waarin jeugdsubculturen als dusdanig nog een randverschijnsel zijn. De tweede fase behelst de periode vanaf de jaren 1960 waar we te maken krijgen met een culturele revolutie tegen het oude bestel en waarin de jeugd de motor wordt van verandering. De derde fase toont de periode na de jaren 1960. Jeugdsubculturen maken nu volledig deel uit van het maatschappijbeeld en ze exploderen qua populariteit met een accumulatief karakter.

Twee subculturen komen in dit overzicht iets ruimer aan bod, nl. punk en heavy metal. De geschiedenis van de hardcorescene kan onmogelijk worden verteld zonder dieper in te gaan op punk, waaruit hardcore is gegroeid, en heavy metal, dat de muzikanten in West Vlaanderen enorm heeft beïnvloed.

35

1. Op weg naar een Culturele Revolutie

1.1 Teddy boys

Na de Tweede Wereldoorlog kende het muzikale landschap een ware schokgolf toen enkele zwarte muzikanten blues importeerden in enkele Noord Amerikaanse steden en de muziek aanpasten aan elektrische gitaren. Rock ’n roll was geboren en vele jongeren voelden zich meteen aangesproken. De muziek was immers niet te vergelijken met wat in de dominante heersende cultuur aan bod kwam. De cultuurindustrie en de media merkten op dat het overwegend jonge publiek zich aangesproken voelde. Er stelde zich evenwel een probleem: het luisterende publiek was over het algemeen blank. De industrie vond in sterren zoals BILL HALEY en vooral in ELVIS PRESLEY blanke rolmodellen die het rock ’n roll genre de grote doorbraak verschaften, zowel in de Verenigde Staten als in Europa. 73

Ten gevolge van het succes van de rock ’n roll verschenen de ‘Teddy boys’ of ‘Teds’, de eerste muzikaal geïnspireerde jeugdsubcultuur na Wereldoorlog Twee. De Teds waren overwegend afkomstig uit de arbeidersklasse. Het betrof vooral jongeren die buiten de economische groei van de jaren 1950 vielen en aldus niet mee profiteerden van de rijkdom. De kledingstijl van de Teddy boys was zeer opvallend en werd geïnspireerd door rock ’n roll helden zoals ELVIS PRESLEY. De garderobe die Teddy boys droegen werd soms omschreven als ‘ street corner fashion ’ en bestond uit verzorgde kostuums, hemden met zijden kragen, veterdasjes, daimen schoenen. De haardracht was eveneens kenmerkend: het haar in de gel op een kuif gekamd. Met hun propere, verzorgde uiterlijk zetten deze Teds zich af tegen de sociale arbeidersklasse, die werd geassocieerd met een vuil, vermoeid en onverzorgd uiterlijk, waartoe ze behoorden. Toen deze jeugdsubcultuur juist opkwam werd ze door de publieke opinie van de jaren 1950 eerder als ‘vrouwelijk’ afgedaan. Dit beeld zou echter snel omslaan want de Teddy boys lieten zich opmerken door hun uitgesproken machogedrag en vormden een goed zichtbare straatcultuur die wet en orde aanvochten. Vechtpartijen, een arsenaal aan knipmessen, uitgesproken territoriumafbakening, enz… zorgden ervoor dat ze als een bedreiging voor de rijkere middenklasse werden beschouwd. De Teds verprutsten met hun agressieve wangedrag het beeld in de publieke opinie over de jeugdsubculturen die na hen kwamen. De visie in media en publieke opinie omtrent jongeren als normloze en respectloze burgers vindt voor een deel zijn oorsprong in het gedrag van de Teddy boys. 74

1.2 Mods

Omstreeks de jaren ’60 van de vorige eeuw verdwenen de Teddy boys van het straattoneel en werden zij vervangen door twee andere, diametraal tegenover elkaar staande jeugdsubculturen, nl. de ‘mods’ (afkorting voor ‘modernists’) en de rockers (ut infra).

Ook de mods waren afkomstig uit de lagere sociale klassen, maar in tegenstelling tot hun voorgangers bedienden zij zich van een iets keuriger en allesbehalve gewelddadig imago. Ze dweepten met hogere vormen van kunst en luisterden naar ska, rhythm & blues, jazz, commerciële spin-offs van THE WHO, the FACES, enz… Net als de Teds probeerden zij zich af te zetten van hun klassenpositionering door middel van een keurig en hip imago. Tegenover de Teddy boys was hun kledingstijl wel meer ingetogen te noemen. ‘Cool’ of ‘hip’

73 BENNETT, A., Cultures of popular music , 2003, pp. 12-17. 74 WIDDICOMBE, S. & WOOFFITT, R., The language of youth subcultures, social identity in action , 1995, pp. 8-9.

36 zijn stond centraal, i.p.v stoer machogedrag. De stijl van kleden en de manieren van vrijetijdsbesteding genereerde binnen de mods een onderverdeling in verschillende groepen mods. Grofweg waren er vier soorten mods te onderscheiden, nl. de ‘scooter boys’, de ‘mainstream’ of ‘smooth mods’, de ‘art school high camp mods’ en de ‘hard mods’ of ‘skinheads’.

De ‘scooter boys’ vormden de bekendste groep onder de mods. Op een bepaalde manier zouden we ze als de tegenhangers kunnen beschouwen van de ‘bikers’ onder de ‘rockers’. De Vespa werd in de jeugdsubcultuur van deze mods verheven tot een statussymbool en versierd met allerhande accessoires. Qua kledingstijl vernoemen we de conservatieve maatpakken met nauwe, keurige broeken. Het haar was kort geknipt.

De ‘smooth mods’ of ‘mainstream mods’ worden veelal in verband gebracht met de eerste tekenen van uitgangscultuur. Deze soort van mods vielen op door hun chique Italiaanse maatpakken en frequenteerden trendy nachtclubs. Dit nachtleven werd veelal gekleurd door drank- en druggebruik. Voor het eerst zouden ook meisjes opduiken in een jeugdsubcultuur, zij het met een ietwat jongensachtig uiterlijk. De ‘chique’ aandoende kledingstijl van deze mods werd door onderzoekers vaak geïnterpreteerd als een uitdrukking van de (illusoire) mobiliteit in een periode van economische opgang.

De ‘art school high camp mods’ vormen een ietwat vreemde, eerder experimentele versie van de mods. Maatpakken werden door hen vervangen door kleding van een bijna vrouwelijk allure. Sommigen droegen zelfs make up en handtassen en vrouwelijk aandoende schoenen. Het lichaam werd als het ware opgevat als een kunstwerk. Algemeen neemt men aan dat deze mods de inspiratie vormden voor ‘glamrock’ en bepaalde vormen van ‘punk’ en ‘new wave’.

De ‘hard mods’ zouden zich al gauw omvormen tot een autonome subcultuur, nl. de skinheads 75 (ut infra).

1.3 Rockers

Naast de ‘mods’ ontstond in dezelfde periode een andere subcultuur, die van de ‘rockers’. De subcultuur kan nog eens worden opgedeeld in twee groepen, nl. de ‘bikers’ en de ‘greasers’. Het enige verschil tussen bikers en greasers, is het al dan niet bezitten van een motor. Zij kunnen worden beschouwd als de opponenten van de mods en op de meeste vlakken als de opvolgers van de Teddy boys, met dien verstande dat van de deftige uiterlijke stijl niets meer overbleef. Hun stijl bestond uit zwarte lederen jasjes, zware laarzen, een afgewassen jeans, kettingen en een onverzorgd uiterlijk. Ze komen net als hun voorgangers en hun opponenten uit het arbeidersmilieu, maar in plaats van er zich tegen af te zetten, identificeerden ze zich er juist mee. 76 Rockers stelden zich antiautoritair op en mensen waren bang van het stoere, rebelse en gewelddadige imago. Voor de rocker stonden vrouwen de ‘drang naar vrijheid’ in de weg en bijgevolg hoorden zij aan de haard. 77 Net als de Teddy boys luisterden rockers naar rock’n roll, maar dan wel een ruige vorm met een gemakkelijke en zeer dansbare beat. 78 De

75 BRAKE, M., The sociology of youth culture and youth subcultures: sex and drugs and rock'n roll? , 1980, p. 75. 76 WIDDICOMBE, S. & WOOFFITT, R., The language of youth subcultures, social identity in action , 1995, pp. 10-11. 77 BRAKE, M., The sociology of youth culture and youth subcultures: sex and drugs and rock'n roll? , 1980, p. 76-77. 78 LAERMANS, De waarden van rockmuziek en jeugd(sub)culturen, in: Vrije Tijd en Samenleving , 1987, p. 277.

37 bikers onder de rockers zetten met hun motor hun ‘drang naar vrijheid’ in de verf en de motor werd al snel een symbool voor gevaar, intimidatie en macht. 79 Het beeld van de ruige biker wordt gepopulariseerd in films zoals “ Rebel without a cause ” met James Dean en “ Easy Rider ” met Dennis Hopper en Peter Fonda. Na Wereldoorlog Twee en zeker na de Vietnam Oorlog duikt het fenomeen van de ‘motorbendes’ op. Militairen die jaren in oorlogsgebied hadden vertoefd konden zich niet meer aanpassen aan het normale alledaagse leven. Aldus kozen zij voor een leven buiten de maatschappij en schaarden zich aaneen in grote bendes. Grote motorbendes cf. de Hell’s Angels ontstonden in deze periode en zij moeten getypeerd worden als een echte tegencultuur. 80 Buiten het feit dat deze mensen kiezen voor een leven buiten de standaardmaatschappij worden deze motorbendes vaak in verband gebracht met drugstrafiek, wapenhandel, prostitutie en andere vormen van zware criminaliteit. Op de stilistische kenmerken van de rockers werd voortgebouwd door de heavy metalscene (ut infra). Uit deze periode dateert ook de aanduiding ‘nozems’. Nozems waren jongeren die zich schuldig maakten aan bepaalde vormen van onmaatschappelijk gedrag. Zij hingen rond, vielen voorbijgangers lastig, hinderden het verkeer, waren betrokken bij vechtpartijen, enz… Burgers ergerden zich in toenemende mate aan deze groepen ‘asociale’ jongeren. Dat zij samentroepten was alleen al verdacht. En het feit dat deze jongeren luisterden naar voor die tijd ‘harde’ muziek maakte hun reputatie er niet beter op. 81 “The thing to do in the evenings was to go out and hang around the phone box, because that was the only light source in the whole village. And it was in the middle. So w used to hang around there and swap dirty stories and if there were any luckless women passing by…. It was just f***ing hopeless, you know . And there were villages like that all over the country.” 82

2. De jaren ’60: Revolutie tegen de heersende cultuur

In tegenstelling tot de jaren 1950 was in de jaren 1960 rebellerende jeugd geen randverschijnsel meer. Tegen een achtergrond van atoomdreiging en het einde van de koloniale periode, zag men steeds meer jongeren afstand nemen van de brave, conservatieve en gezagsgetrouwe burgercultuur. Zoals hierboven reeds werd gesteld had zich gaandeweg een vrijetijdscultuur ontwikkeld, en jongeren, hierdoor gestimuleerd door allerlei massamedia, gaan minder vrije tijd in en rond het ouderlijk huis gaan spenderen. Vanaf de tweede helft van de jaren ’60 leek een volledige generatiekloof een feit. Jongeren gaan zich nu openlijk afzetten tegen de heersende gedrags- en denkbeelden van de heersende maatschappijcultuur. Er werd hen relatief weinig in de weg gelegd om een tegencultuur uit te bouwen die alles verwierp waar volwassenen voor stonden. Hier zijn een aantal redenen voor:

Ten eerste dient de snelle naoorlogse industrialisering te worden vermeld. Europese elites waren in de naoorlogse periode, die eveneens het definitieve einde vormde van de koloniale periode, stuurloos geworden. Enerzijds wilde men vasthouden aan de overgeleverde conservatieve waarden, anderzijds zag men de industrialiseringsprocessen in vooral de Verenigde Staten en wilde men moderniseren om niet achterop te blijven. Sterke economische veranderingen hebben uiteraard hun culturele weerslag. Culturele uitingen van modernisering waren een voorbode van een nieuwe betere tijd. Bepaalde negatieve verschijnselen in de ogen van de aan zichzelf twijfelende conservatieve elites moesten er maar worden bijgenomen. Zo zou de Kerk in Europa aan belang inboeten tegenover wereldsere denkwijzen. Hieruit volgde

79 WIDDICOMBE, S. & WOOFFITT, R., The language of youth subcultures, social identity in action , 1995, p.8. 80 TER BOGT, T., One Two Three Four…, Popmuziek, jeugdcultuur en stijl , 1997,p. 67. 81 TER BOGT, T., One Two Three Four…, Popmuziek, jeugdcultuur en stijl , p. 39. 82 Dixit KILMISTER Lemmy, in: Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06.

38 dat de bestaande verzuilde organisatiestructuur barsten begon te vertonen. Bovendien experimenteerden jongeren meer en meer met levensstijlen die de oudere generaties vreemd voorkwam. Al deze zogenaamde negatieve effecten waren misschien een reden tot zorg maar eveneens een teken van vooruitgang.

Ten tweede werden culturele veranderingen in de jaren ’60 volgens Hans Righart mogelijk gemaakt door de polarisatie tussen de vooroorlogse en de naoorlogse generatie. De naoorlogse generatie kon in de eerste plaats veel gewicht uitoefenen op het maatschappelijke bestel door hun grote aantal. De meeste ouders hadden gewacht met het krijgen van kinderen tot na Wereldoorlog Twee. Dit had tot gevolg dat het aantal kinderen in de tweede helft van de jaren ’40 zò groot was dat men sprak van een ‘ babyboom ’. De omvangrijke babyboomgeneratie vormde de jeugd van de jaren ’60 en zij groeide op zonder een directe herinnering aan Wereldoorlog Twee. Nieuwe vormen van luxe werden langzamerhand vanzelfsprekend en jongeren hadden minder en minder oren naar de strenge normen en waarden van hun ouders. 83

Belangrijk hierbij te vermelden zijn de ‘ studentenbewegingen ’. Studenten hadden sinds de jaren ’60 meer en meer middelen om zich uit te drukken, cf. studentenkranten, verenigingen, etc… Vanaf deze periode gaan studenten zich ook meer afzetten tegen heersende normen en waarden van het schoolsysteem. Met steeds luidere stem eisten de studenten inspraak in de hervormingen van het onderwijs. Een belangrijke vaststelling hierbij was dat het vooral ging om jongeren uit de middenklasse. Jongeren die over het algemeen een goede opleiding hadden genoten en eloquent meer onderlegd waren dan jongeren uit de arbeidersmiddens. Deze jonge mensen organiseerden zich in allerlei studentenbewegingen en bereikten door een duidelijk discours een groter publiek. De middenklassenjeugd werd nu het politieke geweten van het land. Met de heersende cultuur in hun land waren ze niet akkoord. Zaken zoals concurrentie, oorlog (cf. de Vietnam Oorlog was volop aan de gang), discriminatie en de kapitalistische vrije markt werden openlijk in vraag gesteld. 84

Ook de ouders zelf genereerden de voedingsbodem voor het ontstaan van tegenculturen. Zij worstelden met het conservatieve, traditionele waardensysteem uit hun opvoeding in een context van een nieuwe veel lossere welvaartscultuur. Ook zij waren niet ongevoelig voor het aan welvaart gekoppelde consumentisme. Righart ziet daarom een dubbele generatiecrisis als ontstaansgrond voor de culturele omwenteling van de jaren ’60. Een generatiecrisis van volwassenen met het oude bestel, en die van jongeren met de volwassenen. De belangrijkste impuls komt vooral van de energieke jongeren, die door Righart op het historische voorplan worden geplaatst als wegbereiders van culturele verandering. 85 De belangrijkste jongerenculturen die in deze periode ontstonden zijn die van de beatniks, de folkies en uiteraard de hippies.

2.1 Idealisme tegen de burgerstaat: Beatniks en Folkies.

Wie op muzikaal vlak aan de jaren ’60 denkt, denkt automatisch aan THE BEATLES, THE ROLLING STONES, en horden gillende tienermeisjes. Waar tot de jaren ’60 rock ’n roll nog vooral een Amerikaanse aangelegenheid (cf. Cliff Richard, enz…) was, wordt vanaf 1963 Engeland toonaangevend. Toen brachten THE BEATLES hun eerste single “Love Me Do ” uit wat meteen voor een storm zorgde in het muzikale rocklandschap. In navolging van THE

83 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 79-81. 84 FRITH, S., Rock! Sociologie van een nieuwe muziekcultuur (vert.), 1984, pp. 15-20. & HEER, F., Jeugd in beweging (vert.), 1972, pp 166-167. 85 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 81.

39 BEATLES zetten ook andere acts zoals THE ROLLING STONES, THE KINKS, THE SMALL FACES en THE WHO Engeland op de muzikale kaart. Rock ’n roll wordt nu beatmuziek. Deze Engelse bands waren begonnen met het naspelen van Amerikaanse Rhythm & Blues om niet lang daarna een volledig eigen stijl te ontwikkelen. Waar vroeger ‘rockers’ vooral onder de arbeidersjeugd werden aangetroffen, bracht deze nieuwe vorm van rock jongeren uit alle lagen van de bevolking in vervoering. Het enthousiasme onder het jonge publiek was zo enorm, dat men nu sprak van een jeugdcultuur die als het ware uit één blok gegoten stond tegenover de cultuur van de volwassenen. Vooral THE BEATLES werden het symbool van de razend snelle evolutie die jeugdcultuur in de jaren ’60 doormaakte. Zij braken met aloude conventies. Zo schreven zij zelf hun nummers. Dit was een uniek gegeven want het schrijven van nummers werd door toenmalige muziekbands overgelaten aan professionele songwriters. En hoewel zij ook braken met taboes op het gebied van uiterlijk, oa. het vieze lange haar, toch moesten ook de grootste tegenstanders toegeven dat het muzikale repertoire getuigde van een geniale eenvoud. THE BEATLES evolueerden van adolescente liefdesliedjesschrijvers tot makers van complexe albums cf. “Lonely Hearts Club Band Sgt. Pepper ” en hadden een enorme impact op de moderne muziekgeschiedenis. 86 De Britse beatmuziek zal tot nu een hele evolutie doormaken. Na de ‘ glamrock ’ van de jaren 1970 (ut infra) komen bands als THE CURE, ECHO and THE BUNNYMEN, THE SMITHS en SIMPLE MINDS in de internationale picture. Ook Ierland doet een duit in het zakje met U2. In de jaren 1990 evolueert de beatmuziek naar ‘ Britpop ’, in wezen een terugkeer naar de gloriejaren van de Beat, met bands als OASIS en BLUR. De rivaliteit tussen deze twee bands en hun fans roept herinnering op aan de rivaliteit tussen THE BEATLES en THE ROLLING STONES. Ondertussen werd Britpop als genre verrijkt met bands zoals RADIOHEAD, PLACEBO en THE VERVE wat de kritiek deed verstommen dat Britpop maar een retroverschijnsel is. 87

Uit het grote enthousiasme voor deze nieuwe muzikale beweging bleek dat er verandering op til was. De jeugd wilde breken met de stijve conservatieve levenshouding van de volwassenen. Naast de ethiek van hard werken, sparen en netheid verscheen een moraal die veel meer keek naar de leuke dingen van het leven. Het leven moest meer bieden dan enkel kritiekloze ondergeschiktheid aan autoriteiten en geestdodend consumeren van de nieuwe welvaartstaat. Overal in de westerse wereld stelden jongeren zich open voor meer alternatieve waarden zoals plezier, genieten van het nu en aandacht voor spirituele waarden. Het werden alle kernelementen van een romantische opstand van de jeugd tegen de in hun ogen gefrustreerde, autoritaire, materialistische en oorlogszuchtige wereld van de oudere generatie. Reeds in de jaren 1950 bestonden in verschillende westerse landen groepjes van kunstenaars en schrijvers die zich afkeerden van de burgerlijke samenleving waaruit zij zelf stamden. Deze afkeer uitte zich in vitaliteit tegenover behoedzaamheid, in idealen tegenover conformisme, in marihuana tegenover alcohol en in een algemenere poëtischere levenshouding tegenover de alledaagse werkelijkheid. Jongeren in de VS dweepten met schrijvers zoals Jack Kerouac en drugsexpert William Burroughs. In Europa werden exentialistische auteurs cf. Albert Camus en Jean-Paul Sartres dan weer fel gesmaakt. Het hyperindividuele verzet tegen een op conformisme geschoeid maatschappijtype en het zich niet op zijn plaats voelen binnen een burgerlijke wereld, werden gevoed door een filosofie en een literatuur die het leven beschouwden als een combinatie van noodlot en heroïek. Wanneer men zich liet verleiden door één van de heersende ideologieën cf. de Kerk of bepaalde politieke bewegingen, dan sprak men van ‘ onwil ’ om het leven te zien zoals het werkelijk was. Ondanks hun oppositie tegen de burgerlijke samenleving hielden de beatjongeren zich

86 TER BOGT, T., One Two Three Four…, Popmuziek, jeugdcultuur en stijl, 1997, pp. 50-51. 87 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 82.

40 over het algemeen afzijdig van politiek. In de cafés waar zij elkaar ontmoetten bloeide echter een muziekvariant op die de frustraties vertolkte van de werkende mens. Een muziekstijl die met scherp schoot op racisme en onderdrukking van het individu, nl. ‘Folk’. 88

De populariteit van folk in de jaren 1960 moet worden begrepen in het licht van de spanning tussen stad en platteland. Het platteland stond voor de jaren ‘60 voor het verleden, het gezin en de gemeenschap, evenwichtigheid en plaatsbesef. Toen de stadscultuur synoniem voor commerciële cultuur werd – gecentraliseerd, gehomogeniseerd, verspreid door massamedia – begon het platteland te staan voor ‘authenticiteit. De folk van de jaren ’60 bouwde voort op de Amerikaanse folkbeweging van de jaren 1930. 89 De folk nam oude liedjes op, vertelde opnieuw de verhalen van slechte werkgevers, gebroken liefdes, honger en droogte. WOODY GUTHRIE, de artiest die het genre tussen de Wereldoorlogen in leven had gehouden werd het voorbeeld voor een nieuwe generatie singer-songwriters cf. JOAN BAEZ, TOM PAXTON en PHIL OCHS. Deze artiesten kozen bewust politieke thema’s voor hun liedjes. Zoals hierboven reeds gesteld werd deze wederopleving van folk gekleurd door plattelandsromantiek, i.e. een zoeken naar waarden en leefwijzen die als tegengewicht konden dienen voor platte commercie en massamuziek. Het was een bron van inspiratie,een manier om het vervlakkende effect van de massamedia het hoofd te bieden en de arbeidersklasse te bezielen met een ‘ folkbewustzijn ’. Folkies ondersteunden de protestbewegingen van de jaren ’60. Toen jonge blanken, met name studenten, in de jaren 1960 meer politiek actief werden, troffen zij in folk het expressiemiddel bij uitstek aan dat onmiddellijk als klankbord kon fungeren voor hun politieke doeleinden en dat voor de luisteraars dezelfde culturele rol kon vervullen als de zwarte muziek. Beide muzieksoorten kwamen het duidelijkst samen in de beweging voor burgerrechten. Belangrijk was de ‘ Ban de Bom ’-beweging die was gericht tegen de productie en de verspreiding van atoomwapens. Ook belangrijk, vooral in de VS dan, was de ‘ Civil Rights Movement ’ waarin vooral zwarten maar ook blanke folkies ijverden voor afschaffing van wetten die de rassensegregatie in stand hielden. In het midden van de jaren ’60 toen de Vietnamoorlog in alle hevigheid losbarste, werd ook oorlog een onderwerp van protest. De protestmuziek die hieruit voortvloeide beperkte zich echter niet alleen tot politieke gebeurtenissen. De folkopleving van de jaren 1960 bracht allerhande instellingen met zich mee, cf. clubs, festivals, koffiehuizen, enz… In deze context werd de folkgemeenschap van de jaren ’60 bepaald. Het was een ideologische gemeenschap die werd bijeengehouden door haar houding ten opzichte van het muziek maken zelf. In theorie bestond er in de folkclubs geen scheiding tussen artiest en toeschouwer. Iedereen kon opstaan en meezingen. Het esthetische accent lag minder op techniek dan op waarachtigheid en de muzikale oprechtheid van de artiesten werd niet gedefinieerd door wat zij deden, maar door wat zij nalieten. Zo hielden liefhebbers van folk zich ver afzijdig van elektrische versterking van hun instrument. WOODY GUTHRIE’s belangrijkste leerling BOB DYLAN breekt met deze gewoonte en tot grote ontzetting van een deel van zijn publiek hanteerde hij een elektrische gitaar en liet hij zich begeleiden door een band. Dylan zou het folkgenre hiermee heruitvinden en het in de richting van een nieuw soort ‘ folkrock ’ stuwen. De BYRDS, de EAGLES, enz… zouden hem hierin volgen. De opvattingen bij het schrijven van de teksten werden steeds meer literair, terwijl er een artistieke afstand groeide tussen zanger en publiek. Folkrock zou zich ontwikkelen tot een zachtaardige vorm van rock die zich ideaal zou lenen tot soundtrack van de hippiebeweging. 90

88 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 81-86. 89 FRITH, S., Rock! Sociologie van een nieuwe muziekcultuur (vert.), 1984, pp. 34-35. 90 TER BOGT, T., One Two Three Four…, Popmuziek, jeugdcultuur en stijl , 1997, pp. 55-57. & FRITH, S., Rock! Sociologie van een nieuwe muziekcultuur (vert.), 1984, pp. 36-39.

41

2.2 Op en top tegencultuur: de Peace & Love van de Hippies

De jeugdcultuur van de Hippies ontstond in de Verenigde Staten. De elementen die aangereikt waren door de beatniks en de folkies werden opgepikt door een steeds groter wordende groep van jongeren die uit de ban van ‘ The American Dream ’ waren gevallen. Oudere beatniks in San Francisco gaven de jongeren een naam, ‘hippies’, een verkleinwoord van ‘ hipsters ’. 91 Hippies dweepten met zwarte culturen. Ze flirtten met literatuur van bohémiens, cf. Ken Kesey. Psychedelica, zoals LSD, namen een prominente plaats in bij de hippies en alsook een streven naar bewustzijnsverruiming tegen een spiritualistische achtergrond. Ze betoonden tevens een grote interesse voor esoterische zaken en oriëntaalse religies. Plezier maken werd verkozen boven werken, het leven in communes boven het huwelijksleven. Hun haren werden los gedragen. Vaak liep men blootsvoets in heel wijde en versierde kledij, de bekende broeken met olifantenpijpen. 92 Hippies wilden een heel natuurlijke ongedwongen indruk maken. Tegenover oorlogstaal en militarisme stelden zij liefde. Geheel in de romantische traditie hechtten zij grote waarde aan het gevoel, spontaniteit en hechting aan een gemeenschap. Hippies reisden veel en probeerden in andere landen, die nog niet door het westerse materialisme gecorrumpeerd waren, in contact te treden met een echter bestaan. 93

Er is nogal wat discussie in de sociologische cultuur over wat de beweging nu eigenlijk inhield. Eén strekking ziet de hippiecultuur als het conglomeraat van verschillende subculturen, een andere ziet de hippiebeweging als bekendste onderdeel van een grotere tegencultuur. Hippies werden al te snel afgedaan als romantische schoolvluchters die niet meekonden met het tempo van de moderne maatschappij. Veelal Amerikaanse auteurs beschouwden de hippiecultuur als een tegencultuur tegen de heersende technocratie. Hippies daagden door hun uitgesproken experimenteergedrag de traditionele concepten van educatie en moraliteit uit. In Europa echter was de hippiecultuur een relatief goed georganiseerde subcultuur, die voornamelijk werd bevolkt door studenten en ex-studenten. In tegenstelling tot wat men zou denken waren deze middenklassenjongeren veelal goed opgeleid en hadden ze betere vooruitzichten op werk dan leden van meer arbeidersgeoriënteerde subculturen. 94

Toch had deze culturele revolutie ook enorme schaduwzijden. De open hippiescene werkte als een rode lap op een stier voor mensen met psychische en sociale problemen. Vooral drugs werden een probleem. Waar eerst vooral hennepproducten werden gebruikt om in hogere sferen te raken, deden later hard drugs hun intrede. Amfetaminen en opiaten werden populair. De combinatie van veel mensen met problemen en hard drugs werkte criminaliteit in de hand. Veel muzikanten konden de tol die beroemdheid met zich meebracht niet aan en stierven in drugsgerelateerde omstandigheden, cf. Jimi Hendrix, Jim Morrison van THE DOORS, enz…

Een blik op de affiche van het Woodstockfestival, de belangrijkste symbolische gebeurtenis in de perceptie van de hippiecultuur, leert ons veel over de soundtrack van de beweging, cf. GRATEFUL DEAD, JIMI HENDRIX, JANIS JOPLIN, JEFFERSON AIRPLANE, SANTANA, enz… In augustus 1969 verzamelden zich ongeveer vijfhonderdduizend jongeren voor het tot dan toe grootste muziekfestival aller tijden, een zelfbewuste samenkomst van een

91 TER BOGT, T., One Two Three Four…, Popmuziek, jeugdcultuur en stijl , 1997, p. 95. 92 SCHEPENS, C., Slang bij jeugdsubculturen. Case Study: Het slang van de hardcore-subcultuur , 2000, pp.13- 14. 93 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 89. 94 SCHEPENS, C., Slang bij jeugdsubculturen. Case Study: Het slang van de hardcore-subcultuur , 2000, pp.12- 13.

42 generatie die dacht dat alles anders zou worden. Ondanks het tegenvallende weer, de gebrekkige sanitaire voorzieningen en de drugs op grote schaal werd het festival een mega succes. Woodstock vormde de inspiratie voor het organiseren van festivals op grote schaal bij veel latere subculturen. Ook oudere gerenommeerde artiesten speelden in op de heersende cultuurtrend. THE BEATLES hadden succes met songs zoals “ Lucy in the Sky with Diamonds ” (LSD, nvdr.) en ook de ROLLING STONES lieten zich niet onbetuigd en scoorden met “ We Love You ” een hit van wereldformaat. 95

In de vroege jaren 1970 verliep de hippiebeweging. Een dermate naïeve en idealistische ideologie moest wel op zijn eigen grenzen stuiten. De muziekgoden van weleer waren uitgeblust of verslaafd. Hippies werden na een aantal jaren uiteraard volwassen en dan diende zich het probleem aan dat het bijzonder moeilijk was om in de hippiescene geld te verdienen. De alternatieve maatschappij had eenvoudigweg geen alternatieve basis. Voor de overgrote meerderheid zat er niet veel anders op dan te gaan werken binnen de structuren die zij achter zich hadden willen laten. Het idee dat een generatie de wereld zou veranderen heeft slechts een paar jaar stand gehouden. In het begin van de jaren ’70 werd het duidelijk dat de bestaande structuren zich niet zomaar lieten omvormen. Hoe kleurrijk de jaren ’60 ook mogen lijken, het is een verkeerde perceptie als zou de hele jeugd in beweging gekomen zijn. Hippies waren het meest zichtbare deel van een generatie. Een generatie die naast hippies ook bestond uit jeugdigen die gewoon in de voetsporen van hun ouders traden. De meeste hippies zochten hun weg binnen de bestaande maatschappij en, veelal hoog opgeleid (ut supra), slaagden de meesten erin een comfortabel bestaan uit te bouwen, zonder dat zij overigens al hun idealen ter zijde hoefden te schuiven. Wat in algemene maatschappelijke zin niet lukte, was privé tot op zekere hoogte wel realiseerbaar. 96

Wie denkt dat de hippiecultuur volledig uitgestorven is vandaag de dag komt echter bedrogen uit. De idealen van de hippiecultuur werden gerecycleerd in de jaren ’80 en ’90 in de dancescene (ut infra, de cultuur rond ‘Acid house’). De hippiecultuur bestaat nu ook nog steeds, hetzij op véél kleinere schaal, met concentraties in bijvoorbeeld de streek rond Goa, in India. Deze streek heeft haar naam gegeven aan een bepaalde elektronische muziekvorm, nl. GOA-muziek. Een techno-achtige muziekvariant bestaande uit monotone basritmes voorzien van een dromerige ravemelodie. Meer en meer worden ook in Europa Goa-festivals georganiseerd, maar van een grootschalige hippierevival kunnen we natuurlijk niet spreken. Ook in de zogenaamde ‘Love-parades’ in Berlijn van de dance-subcultuur kunnen we enigszins de ‘love & peace’ idealen van de hippiecultuur terug vinden net als in het druggebruik dat met die parades gepaard gaat. 97

3. Na de culturele Revolutie

3.1 Glamrock

De vroege jaren 1970 staan voor schoenen met hoge hakken, lange geföhnde haren, vetkuiven, vrouwelijke looks, eyeliner en een dikke laag schmink ‘Glamrock’ bouwde voort op het flamboyante ‘vrouwelijke’ van de ‘art school high camp’-mods uit het vorige decennium (ut supra). Glamrock evolueerde uit de Beatmuziek en was even succesvol met DAVID BOWIE, T-REX, ROXY MUSIC, SLADE en THE SWEET. 98 Eén band uit de

95 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 93-94. 96 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 103-104. 97 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 147. 98 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 82.

43 glamrockperiode zou tot ongekende hoogten in de muziekgeschiedenis klimmen, nl. QUEEN. Glamrock verdwijnt echter weer even snel uit beeld. Ook al heeft glamrock als subcultuur relatief kort bestaan, toch heeft ze grote invloed, vooral op het theatrale vlak, gehad op andere latere subculturen. Glamrock heeft vooral op stilistisch vlak het pad geëffend voor ‘Punk’ en ‘New Wave’. 99 Maar ook sommige ‘Heavy Metal’ en ‘Shockrock’bands zijn voor bepaalde showelementen schatplichtig aan de Glamrock van de vroege jaren 1970.

3.2 Punk: Die young, You will make a nice corpse

Afgesleten jeans, spikes, kettingen, kogelriemen, gescheurde lederen jekkers, onverzorgd uiterlijk, Dr. Martensboots, felgekleurde hanenkammen,… het zijn allemaal uiterlijke stilistische kenmerken waaraan je een ‘Punk’ kan herkennen. Punk ontstond als felle tegenreactie op de grote elitaire, stadionacts die waren geëvolueerd uit de hippiemuziek. Ofwel waren deze bands een hype gecreëerd door massamedia, ofwel maakten ze knappe maar te moeilijke muziek, of ze stonden mijlenver van hun doelpubliek qua levensstijl en qua gevulde bankrekening. Punk staat voor een ‘ back to the roots of rock ’n roll ’: drie akkoorden en spelen maar, het liefst zo rauw en hard mogelijk. Punk kondigde de anarchie af en begon als keiharde, emotionele tegencultuur waarbij de hele gevestigde orde op de korrel werd genomen. Er werd gezworen bij een ‘DIY’-mentaliteit (Do It Yourself, nvdr.) die diametraal tegenover het grote show- en merchandise-apparaat stond van de grote acts in die tijd, cf. ELTON JOHN. Met het minimale aan middelen probeerde men een zo groot mogelijk effect te bereiken. Schokeren bleek hierbij een handig middel. Punk groeide uit de muziek van IGGY & THE STOOGES, THE VELVET UNDERGROUND,… en manifesteerde zich voor het eerst in New York City met de RAMONES en de HEARTBREAKERS. Clubs zoals Max’s Kansas City en vooral CBGB’s werden bijna legendarische ontmoetingsplaatsen in de Punkwereld. 100

De idealen van de punkscene in de Verenigde Staten en de bijhorende DIY-mentaliteit werden al snel geëxporteerd richting Europa. In 1976 barstte de bom in Engeland waarna ook op het Europese vasteland punkers in het straatbeeld verschenen. Malcolm McLaren, de mythische manager van THE SEX PISTOLS, speelde hierbij een belangrijke rol. Deze gehaaide uitbater van een kledingzaak in Londen, zag wel wat in die nieuwe rebelse golf uit Amerika. 101 THE SEX PISTOLS werden onder zijn vleugels wereldberoemd. Na een tumultueus optreden voor de televisie werd de band gedumpt door haar platenmaatschappij. In de ogen van de brave Engelse burger en in die van het politieke establishment waren de THE SEX PISTOLS een bende, ongemanierd, van het straat geplukt tuig. Ofwel probeerde men de band en haar fans in diskrediet te brengen, ofwel probeerde men ze dood te zwijgen. In mei 1977 bracht de band rond Johnny Rotten, naar aanleiding van de festiviteiten rond het zilveren jubileum van Koningin Elizabeth, de single ‘ God Save The Queen (the Fascist Regime) ’ uit. Ondanks een boycot van de openbare omroep en ondanks alle publieke en politieke weerstand klom het nummer naar plaats één in de Britse charts. Dit was ongezien. Iets later kwam op Virgin Records hun enige plaat ‘ Never Mind the Bollocks: Here’s The Sex Pistols ’ uit. De verkoopcijfers gingen door het dak. De hele gevestigde maatschappijorde, inclusief de muziekindustrie, passeerde op de plaat de revue als pispaal. Jongeren vonden het fantastisch. Eindelijk nog eens een muziekvorm en een bijhorende subcultuur die de ouderen op de kast kon jagen. Punk maken was niet moeilijk. Je hebt een instrument, je speelt een akkoord, je

99 BRAKE, M., The sociology of youth culture and youth subcultures: sex and drugs and rock'n roll? , 1980, p. 80. 100 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 131-133. 101 BENNETT, A., Cultures of popular music , 2003, 60-62.

44 speelt het snel en je hebt punk. Bands verschenen en masse uit het niets. Naast THE SEX PISTOLS zorgden THE CLASH, THE DAMNED en GBH voor een verdere verbreiding van het genre.

Punk stond voor een vorm van nihilistische rebellie. Het rebelse werd geuit in de muziek en haar teksten, maar nog meer in het uiterlijk van de punks. De subcultuur ontstond dan ook in een context van economische en sociale malaise door de crisis van de jaren 1970. In Engeland was de macht van de ooit zo krachtige vakbeweging gebroken door de rechts conservatieve regering. De werkloosheid was torenhoog en voor jongeren bood de toekomst onzekere perspectieven. Punk is misschien negatief te noemen, maar niet fatalistisch. Men bezong de heroïsche aftakeling. 102 De waarden van de punkscene kunnen eigenlijk zeer goed worden samengevat in het voorvoegsel ‘anti’. Punks waren anti- politiek, anti-kapitalistisch, anti- burgerlijk, anti-arbeid, anti-autoritair,… enz. Om een lang verhaal te korten, punks waren gewoon anti-maatschappij. In punknummers werden anarchie en chaos verheerlijkt, terwijl oude gevestigde waarden en normen werden bespot en dienden te worden afgebroken. 103

Binnen de punk zullen zich na verloop van tijd enkele subgenres ontwikkelen. ‘Anarchopunk’ ontstaat aan het einde van de jaren 1970 en is sterk politiek getint. In wezen is dit een paradox want punk behoorde zich ver van het politieke veld te houden. Toch wordt bij Anarchopunk een extreemlinkse positie ingenomen. Belangrijkste vertegenwoordigers zijn CRASS, POISON GIRLS, enz…

Begin de jaren ’80 ontstaat ‘Betonpunk’ uit de fusie tussen punk en heavy metal met als bekendste vertegenwoordigers THE EXPLOITED. De nadruk ligt op het stoere en op provocerende uiterlijke kenmerken zoals de hanenkam, kettingen, tatoeages, SM-sieraden, enz… De thematiek die de muziek vergezelt behandelt spuwen op de maatschappij, niets doen, rel schoppen, enz…

Uit de crossover tussen reggaemuziek en punk ontstaat de ‘Ska-punk’. Ska-punk is feest en bekende reggaeritmes worden versneld en vermengd met punkriffs. De bekendste vertegenwoordigers zijn zonder twijfel SKA-P.

‘OI!’ ontstond in Engeland als de muziek van de arbeidersjeugd, waarbij de oude arbeidersidealen zoals hard werken en patriottisme hoog in het vaandel werden gedragen. Deze anti-intellectuele stroming van punk wordt de soundtrack van de ‘hard mods’ (ut supra) die zich als aparte subcultuur gaan opstellen in de ‘skinheadbeweging’ (ut infra). 104 In de late jaren 1970 en de jaren 1980 groeit uit punk een hele resem van nieuwe jeugd culturele stijlen, zoals ‘New Wave’, ‘grunge’... 105 Verder heeft punk een grote invloed uitgeoefend op heavy metal, met het ontstaan van het subgenre ‘thrash metal’ in de ‘Bay Area’ van San Francisco.

Met MINOR THREAT, THE GERMS, D.O.A, BLACK FLAG, BAD BRAINS, enz… destilleerde zich uit de punk een nieuw subgenre, ‘hardcore’, het onderwerp van deze scriptie. Hardcorepunk ontstond als reactie op het veelal ‘dronken’ en ‘luie’ gedrag van de punkscene.

102 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 133. 103 BRAKE, M., The sociology of youth culture and youth subcultures: sex and drugs and rock'n roll? , 1980, pp. 80-81. 104 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p 38. 105 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 138.

45 Hardcore is een Amerikaans fenomeen met invloeden uit de Engelse en Amerikaanse punkscene. Op het muzikale vlak zijn de eerste hardcorebands vooral een hardere punkvariant. Het tempo ligt hoog, de gitaarriffs zijn stevig en de teksten worden veelal uitgeschreeuwd. Hardcore is behalve een muziekstijl, ook een sociale en politieke beweging. Politiek, massamedia, het maatschappelijk bestel en de autoriteiten worden per definitie gewantrouwd. Hardcore gold als maatschappelijke reactie van de jeugd tegen het conservatieve beleid van Ronald Reagan in de vroege jaren 1980. 106 Bepaalde maatschappelijke mistoestanden werden door hardcorebands door de mangel gehaald. Tevens ontstaat binnen de hardcorescene het ‘Straightedge’-ideaal (sXe). Het is een filosofie die uitgaat van een gezonde geest in een gezond lichaam. Bijgevolg gaat men zaken die corrumperend zijn voor het lichaam doelbewust gaan afwijzen. Straightedge staat voor drie weigeringen, gesymboliseerd in de drie X’en. Men onthoudt zich van de geneugten van alcohol, drugs, en seks buiten een monogame relatie. Tevens is er aandacht voor dierenleed. Veel hardcore-straighedgers zijn vegetariër of veganist. Organisaties zoals ALF en PETA kunnen in hardcoremiddens op veel bijval rekenen. Op het fenomeen hardcore wordt in de volgende hoofdstukken dieper ingegaan.

De laatste jaren is punk bezig aan een enorme revival, zij het in een licht gewijzigde versie. Door wisselwerking met ‘hardcore’-muziek ontstaat ‘skatepunk’, soms ook ‘pretpunk’ genoemd. Punk is nu populair bij de skatende jeugd. Weg met die hanenkammen, die gescheurde jeans en die lederen jekkers. Nu zijn het de wijde broeken, de honkballpetjes, de skateschoenen (cf. het merk Vans of Airwalk) die de garderobe van de jeugdcultuur vormen. Bands zoals BAD RELIGION, LAGWAGON, GREENDAY, NOFX,… bliezen het punkwereldje nieuw leven in. 107 Wat fans betreft verschillen de toeschouwers op skatepunkoptredens vaak niet zoveel van deze op hardcoreoptredens.

Tot slot dienen wij nog aandacht te besteden aan het subgenre ‘crustpunk’ of ‘crustcore’ of kortweg ‘crust’. Crust ontstond medio de jaren 1980, ongeveer gelijktijdig met het ontstaan van ‘grindcore’ (ut infra), met bands zoals AMEBIX. Later werd het geluid van crust op punt gesteld door bands cf. EXTREME NOISE TERROR, DOOM, DISFEAR, DISCHARGE, enz… Crust is een symbiose van anarchopunk, hardcore en bepaalde vormen van metal, hoewel dit laatste door crusts zelf al eens ontkend wordt. Crust is rauw, hard, extreem en wordt vaak ongelofelijk snel gespeeld. Crustfans durven zich wel al eens de enige rechtmatige erfgenamen van de punk noemen, en de rest als ‘fashionpunk’ afdoen. De DIY-mentaliteit staat enorm hoog aangeschreven. Crusts zijn veelal politiek geëngageerd en bevinden zich uiterst links van het politieke spectrum. Men ijvert vaak voor ecologische thema’s zoals boskap 108 , vervuiling door multinationals, enz… Ook heeft men zeer grote aandacht voor dierenleed en veel crusts zijn dan ook vegetariër of zelfs veganist. Dierenorganisaties zoals PETA en ALF vinden bij crusts vaak grote weerklank. Verder worden sociaal ruimtelijke knelpunten, zoals leegstand, aangekaart. Crust is de soundtrack van de kraakbeweging. Onnodig lang leegstaande gebouwen worden door crusts opengebroken, ‘gekraakt’, en als woning gebruikt. Voorbeelden hier in Gent zijn ‘Alcahel’ (het vroegere Alacatelgebouw aan de Gasmeterlaan), en de ‘Noodzaak’ in het verlengde van de Coupure. Beiden werden onlangs ontruimd. Een andere activiteit die hoog op hun agenda staat is het zgn. ‘bombspotting’.

106 GEENS, M., De Straight Edge beweging, Kwalitatieve studie van een jeugdsubcultuur aan de hand van participerende observatie en diepte interviews , 2000, pp. 24-25. 107 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p 38-39. 108 Het Lappersfortbos werd gedurende heel lange tijd bezet, veelal door crustpunks, die met hun bezetting een politiek statement wensten te maken en ook het bos probeerden te beschermen tegen de sloop. (nvdr.)

46 Kernwapens en ander grootschalig wapengeweld worden door crustpunks verafschuwd. Crusts zijn uitgesproken anarchistisch, uitgesproken antiracistisch en beschouwen rechtse skinheads en politie als de vijand. Vaak wil dit al eens uitlopen op vechtpartijen. Crusts zijn vaak de initiatiefnemers van anti-oorlogbetogingen, tegenbetogingen gericht tegen optochten van extreemrechts, affiche en flyercampagnes om het publiek te sensibiliseren m.b.t bepaalde politieke, ruimtelijke, sociale en ecologische knelpunten. Het uiterlijk van de crust is die van de punk, maar dan zonder leder want dit is afkomstig van dieren. De crust heeft pearcings, is onverzorgd van uiterlijk en veelal getatoeëerd. Sommige crusts hebben een hanenkam maar in plaats van deze te verven en rechtop te zetten is deze veelal in rastavlechten gedraaid. 109

3.3 Skinheads

Binnen de mod-subcultuur waren zoals hierboven reeds aangehaald een viertal groepen te onderscheiden. De vierde groep, de hard mods, stonden het laagste in de socio-economische stratificatie van de maatschappij. Bepaalde luxeartikelen zoals bijvoorbeeld de Vespa van de ‘scooter boys’ en in het flamboyante nachtleven duiken konden zij zich niet veroorloven. Omwille van deze reden scheidden zij zich af van de mod-beweging en vormden een eigen autonome subcultuur, namelijk de ‘skinheads’. De skinheadsubcultuur zou uiteenvallen in twee bewegingen: de rechtse neonazi skinheads en de links georiënteerde SHARP. 110

Net als de rockers identificeerden de skinheads zich met hun afkomst uit de arbeidersklasse en hun stijl vertoont heel veel affiniteit met werkkledij. Het uniform van de rechtgeaarde skinhead bestaat uit zware industriële werkschoenen of Doc. Martensboots met een verstevigde tip (de veters naar gelang de kleur van de politieke voorkeur, wit voor ‘rechts’ en rood voor ‘links’), nog eens geaccentueerd met een opgerolde afgesleten jeans, een hemd of shirt, bretellen (de kleur weerom naar gelang de politiek kleur). Hun haar was ‘gedisciplineerd’ kortgeschoren en gaf hen een bijna paramilitair, uiterlijk. Een belangrijk punt in de Engelse skinheadcultuur werd gevormd door voetbal. Skinheads waren vaak betrokken bij geweld op stadiontribunes en activiteiten van hooliganisme.

De waarden van deze beweging waren conservatieftraditioneel: hard werken, patriottisme en heteroseksualiteit. Skinheads troepten samen in clubcafés, vormden lokale bendes, markeerden hun territorium met slogans en verdedigden hun grondgebied. Onderzoekers plaatsen de verschijning van skinheads in het straatbeeld in een context van jeugdwerkloosheid en stedelijk verval. 111 Skinheads wierpen zich op als strijders die de traditionele arbeidersbelangen verdedigden tegen bepaalde maatschappelijke tendensen die volgens hen een gevaar vormden voor de ‘waarden en normen’ van de ‘gewone werkmens’. Homoseksualiteit bijvoorbeeld, vormde in de ogen van de skinhead een gevaar voor de veronderstelde “mannelijkheid” van de arbeider. Skinheads namen hun rol als voorvechter voor die traditionele waarden heel letterlijk wat zich uitte in de zogenaamde ‘ bashings ’. Zo werden bij ‘ Paki bashings ’ immigranten in elkaar geslagen. Bij ‘ queer bashings ’ werden homoseksuelen op de korrel genomen. De ‘ peace & love ’ waarden van de hippiecultuur waren in strijd met deze van de skinheads, wat dan ook

109 KONINKX, J., Het belang van muziek binnen Jongeren-subculturen, Een casestudy benadering van de straight-edge beweging , 1998, p. 36. 110 SHARP staat voor ‘Skinheads Against Racial Prejudice’ in: WOOD, R.T., The straightedge youth sub- culture, observations on the complexity of sub-cultural identity, in: Journal of youth studies , 2003, p. 47. 111 WIDDICOMBE, S. & WOOFFITT, R., The language of youth subcultures, social identity in action , 1995, p. 10.

47 resulteerde in ‘ hippy bashings ’. De Skinheadcultuur bestaat nog altijd en is qua uiterlijk en qua waarden vrijwel onveranderd gebleven. 112

Qua visuele beeldvorming omtrent de skinheadcultuur zijn “ American History X ” met Edward Norton en “ Romper Stomper ” met Russell Crowe het bekijken waard. Wat muziek betreft zijn het vooral OI!-bands zoals SCREWDRIVER die de skinheadidealen bezingen.

3.4 New Wave en Gothic: melancholie in een latex jasje

Naast punk ontstond er een andere subcultuur die qua uiterlijke, stillistische kenmerken leentjebuur ging spelen bij de glamrock van de jaren 1970. Het was een subcultuur die zich eveneens afzette tegen de steriele, massagerichte muziek van de vorige generatie. Ook hier koesterde men een, eerder romantisch, wantrouwen tegenover de bestaande orde. In tegenstelling tot punk beperkte men zich niet tot een muzikaal simplisme. Deze stijl zou men gaandeweg ‘New Wave’ gaan noemen. Waar punk een meer Engelse aangelegenheid was, was new wave vooral iets dat in de Verenigde Staten ontstond met THE VELVET UNDERGROUND. Men zong niet over hash of LSD, maar over heroïne. Men had het niet over peace & love maar wel over sadomasochisme. THE VELVET UNDERGROUND met de legendarische LOU REED op zang werd wereldpopulair mede dankzij Andy Warhol, die de eerste release “ The Velvet Underground & Nico ” voorzag van een albumcover. Deze hoes, de beroemde Popart banaan op een witte achtergrond, staat op het netvlies van vele muziekliefhebbers gebrand.

Men begint echter pas echt van new wave te spreken met de opkomst van de band JOY DIVISION. Dit muziekcombo stond model voor alle zgn. doemmuziek van de eerste helft van de jaren ’80. Waar woede en frustratie bij punk werd vertaald in een loeiharde rauwe sound, keerde de agressie in deze gitzwarte muziek tegen zichzelf. JOY DIVISION produceerde twee ultra donkere doemplaten vol sombere muziek gedragen door de melancholische stem van zanger Ian Curtis. Curtis zou later ten onder gaan aan zijn doembeelden en pleegde zelfmoord. Andere bekende vertegenwoordigers uit deze subcultuur zijn TALK TALK, THE SISTERS OF MERCY, SIOUXIE AND THE BANSHEES, DEPECHE MODE, THE CURE en zelfs U2 wordt soms bij de new wave gerekend.

De zwarte, donkere melancholische muziek van de new wavecultuur wordt ook wel eens omschreven als ‘gothic’, al was het alleen al om het uiterlijk van sommige artiesten, cf. Robert Smith van THE CURE, en hun fans. Het uiterlijk van new wavers was zoals hierboven reeds gesteld geïnspireerd op de glamrock van de jaren ’70. Jongens modelleerden hun haren tot een warrig kapsel geïnspireerd op dit van Robert Smith. Verder brachten ze make-up aan rond de ogen en gebruikten ze zwarte lipstick. Meisjes volgden de zangeres van SIOUXIE AND THE BANSHEES als rolmodel. Ook zij schminkten hun gezicht met zwarte accentueringen en verfden hun haar zwart eventueel met gekleurde strepen erin. De kleding was uiteraard ook pikzwart, al dan niet voorzien van franjes. 113

De nihilistische stijl van deze subcultuur baadde in een ondergangsfeer en zou zich in de loop van de volgende decennia ontwikkelen variërend van gemakkelijk in het gehoor liggende popmuziek, over darkwave naar de elektronische geluiden van de EBM (Electro Body Music)

112 WIDDICOMBE, S. & WOOFFITT, R., The language of youth subcultures, social identity in action , 1995, p. 10. & BRAKE, M., The sociology of youth culture and youth subcultures: sex and drugs and rock'n roll? , 1980, p. 76-77. 113 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 137.

48 en de Industrial. Ondertussen zijn er tal van crossover bewegingen geweest die new wave vermengden met heavy metal, punk, enz… Bij ons in België concentreren optredens van deze subcultuur zich vooral rond Waregem en Gavere. Bands die in de laatste jaren succesvol bleken zijn VNV NATION, DAS ICH, FIELDS OF THE NEPHILIM, LACRIMOSA en CHRISTIAN DEATH.

Zeker het vermelden waard is de Belgische band FRONT 242. Deze band wordt vaak gezien als één van de grondleggers van de EBM en vormde de inspiratie voor topacts van vandaag cf. NINE INCH NAILS, RAMMSTEIN en zelfs THE PRODIDGY. 114

3.5 Heavy Metal: harder, faster, louder

Heavy metal groeide in de late jaren 1960 uit de rock ‘n roll, net als bij punk uit onvrede met de heersende trends in het toenmalige muzikale landschap. Heavy metal ontstond in blanke arbeiderskringen bij jongeren die zich niet aangetrokken voelden tot de alternatieve levensstijl van de hippies, die in hun ogen te ‘middle class’ aandeed. Ook de disco van toen kon dit segment van de jeugd niet aanspreken. Het jeugdige blanke proletariaat vond uiteindelijk helden die muziek maakten die dichter aanleunde bij hun belevingswereld. Qua terminologie worden ‘hardrock’ en ‘heavy metal’ vaak door elkaar gebruikt om éénzelfde subcultuur aan te duiden. Hardrock is de eerste term die wordt gebruikt en die nu veelal wordt aangewend om de bands van de ‘ seventies ’ aan te duiden. Vanaf de jaren ’80 komt de term ‘heavy metal’, gebaseerd op een frase – “ heavy metal thunder ” - uit de klassieker ‘ Born to be Wild ’ van STEPPENWOLF. Het is een term die de lading beter dekt vermits het genre in de loop van zijn geschiedenis is versplinterd in allerlei subgenres: cf. speed metal, thrash metal, death metal, doom metal, black metal, grunge, stonerrock, metalcore, enz…

Jimi Hendrix en Eric Clapton zijn twee van die helden wier gitaarwerk van immense invloed was op het ontstaan van de ‘hardrock’ of ‘heavy metal’ aan het begin van de jaren 1970. Vooral de bezetting van Clapton’s laatste band CREAM, bestaande uit drums, bass en gitaren, zou de blauwdruk vormen alle latere groepen die luid en hard gingen en die gitaarsolo’s tot een belangrijk segment van de show maakten. 115

Vaak wordt ‘ Deep Purple in Rock ’ uit 1970 de eerste hardrockplaat genoemd, maar over het algemeen wordt BLACK SABBATH beschouwd als de eerste echte heavy metalband, zowel qua sound als qua uitstraling. “Every cool riff is already written by BLACK SABBATH. Anything anyone else does is basically ripping it off. Everyone plays it slightly different, backwards, faster, slower. It doesn’t matter, BLACK SABBATH did everything already .” 116 BLACK SABBATH en contemporaine bands zochten hun inspiratie in klassieke muziek en opera, cf. componisten zoals Wagner, maar ook in de Amerikaanse blues. Aan de blues ontleenden de metalartiesten het gebruik van de ‘drietoon’, “ the devil’s tone ”, om de muziek die donkere, demonische sfeer mee te geven. “The origins of metal really takes us back to the blues in America. And that is of course very much an oppressed form of music. And it very much spoke to people that needed something different. It’s about the factory worker coming out of the factory wanting the energy to come out in a different way in an entertainment form that was theirs and theirs alone. ”117

114 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p. 49. 115 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 127-128. 116 Dixit ROB ZOMBIE in: Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06. 117 Dixit DOME Malcolm in: Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06.

49

Zeker in de begindagen bevond het hardrockpubliek zich over het algemeen in de lagere klassen van de maatschappij. Critici en journalisten uit de middenklasse deden de muziek af als rotzooi en dit versterkte bij de jongeren alleen maar het oordeel dat niemand hen wilde zoals ze waren. Er was maar één groep muzikanten die hen wel begreep, mensen zoals zij: hardrockartiesten. Op de duur koesterden hardrockfans het zelfbeeld van ‘ proud pariahs ’. Het heavy metaluniform bestond uit een strakke afgesleten jeans, sportschoenen of zwarte legerboots, een lederen motorjekker of een jeansvestje voorzien van opnaai-emblemen met bandnamen, t-shirts met de namen van de favoriete bands en vaak shockerende afbeeldingen afgekeken van horror en fantasy-strips. De overheersende kleur van de metalkledij was overwegend zwart. Verder waren lange haren in de mode en een handig hulpmiddel om het ‘headbangen ’118 iets meer schwung te geven. Tatoeages komen veelvuldig voor. 119 Met de komst van crossoverstijlen door de combinatie van heavy metal met hardcore en punk (ut supra), verandert de kledingstijl geleidelijk aan van spannende zwarte (soms lederen) kleren naar een meer ‘ streetwise ’ manier van kleden. Spannende broeken worden vervangen door losser zittende legerbroeken, legerboots worden al eens vervangen door skateschoenen. De kleur blijft evenwel overwegend zwart.

Vooraan bij heavy metaloptredens net voor het podium, zeker bij de iets extremere subgenres, gaat het er soms heftig aan toe. Deze plaats wordt aangeduid als de ‘pit’ of de ‘moshpit’. Jongeren beuken tegen elkaar op en het heeft soms iets weg van een grote dronken vechtpartij. Dit gegeven heeft verschillende namen, i.e ‘ moshen ’, ‘ body slamming ’, ‘ pogo ’, enz… Het is een manier om frustraties uit het alledaagse leven af te reageren. Met de invloed van hardcore in de heavy metal sluipt er meer techniek in het moshen en duiken er karatebewegingen op in de pits vooraan, wat het allemaal iets gevaarlijker maakt. Het ziet er allemaal kwaadaardig en gevaarlijk uit, maar op een aantal occasionele blauwe plekken, schrammen en bloedneuzen na, valt het allemaal nog wel mee. Bij ‘ crowdsurfen ’ wordt men over de hoofden van de toeschouwers naar voor gebracht. Bij ‘ stagediven ’ wordt van het podium in het publiek gesprongen, hopend dat men wordt opgevangen. 120

In de beginperiode en de jaren 1980 was het heavy metalpubliek overwegend mannelijk. Meisjes hielden niet zo van de rauwheid in de muziek en vonden de agressieve sfeer van moshen en stagediven maar niets. De sfeer die heavy metal uitstraalde was er ook één van mannelijkheid en stoer doen. 121 Geleidelijk aan zou dit veranderen en na verloop van tijd verschijnen vrouwen zelfs op het podium. Pioniers waren GIRLSCHOOL en DORO PESCH (ook lang frontvrouw geweest van WARLOCK). Nu vinden we vrouwen overal terug aan het heavy metalfirmament, van engelachtige zangstemmen cf. LACUNA COIL, WITHIN TEMPTATION, enz… tot de meer gutturale, agressieve klanken bij ARCH ENEMY en WALLS OF JERICHO. 122 In de heavy metalscene heerst een grote samenhorigheid. Over het algemeen wordt dit verklaard door de veelvuldige afwijzing vanwege omgeving en media. In de vroegste periode zou men hardrock typeren als een vorm van nozemrebellie tegen de gevestigde middenklasse in al haar deftigheid. Dit beeld valt op de metalsubcultuur van vandaag niet meer toe te

118 Headbangen is een typische fenomeen voor de heavy metalscene. Hiermee wordt het op en neer schudden van het hoofd op het ritme van de muziek aangeduid . In: WALSER, R., Running with the devil : power, gender, and madness in heavy metal music , 1993, pp. 16-17. 119 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 129. 120 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p. 40. 121 WALSER, R., Running with the devil : power, gender, and madness in heavy metal music , 1993, pp. 112-116. 122 Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06.

50 passen. De subcultuur is in al haar facetten min of meer een neerslag van de maatschappij. Je vindt er politieke strekkingen van links naar rechts, maar evengoed mensen die volledig a- politiek zijn. Het merendeel van de fans hangt geen bepaald geloof aan en diegenen die wel geloven hangen dit meestal niet op aan één God, één Kerk of één bijbel. Dat gelovigen in de metalscene minder vertegenwoordigd zijn heeft veelal te maken met de manier waarop heavy metaladepten tegen vormen van georganiseerd geloof aankijken. In hun ogen is het een middel om mensen te onderdrukken en in de pas te laten lopen. Sommige aanhangers zien de metalbeweging als een vorm van protest, niet zozeer tegen andere manieren van leven, maar veel meer tegen de problemen en de verschillende vormen van onderdrukking die zich in onze samenleving kunnen voordoen. Voor anderen geldt dit minder. Heavy metal is voor hen een bepaalde levensinstelling die vooral is gericht op veel lol maken, doen wat je zelf verlangt en niet te veel vooruit kijken. Indien men het toch bekijkt als protest, dan is dit protest qua intensiteit niet te vergelijken met bijvoorbeeld dit van de punkbeweging. De rebellie van metalfans is in wezen niet zozeer een actieve politieke aangelegenheid maar uit zich meer in uiterlijk, de muziek, het gewoon ‘zijn’ en leven zoals men dat zelf verkiest. Veel jeugdige aanhangers vinden dat er binnen de westerse cultuur weinig aandacht is voor negatieve gevoelens als lijden, dood, verdriet, haat, walging en woede. De huidige maatschappij heeft een kunstmatig ‘vrolijke’ consumerende wereld gecreëerd en alles wat hierbuiten valt is vervloekt via taboes. Metalfans weigeren zich aan te passen in een context waar mensen een spiegel wordt voorgehouden en waar men de kop in het zand steekt voor de realiteit. Aan de hand van de muziek trachtten heavy metalliefhebbers een plaats voor zichzelf te creëren waarin wel plaats is voor niet-geaccepteerde gevoelens. Hiermee wordt tegengewicht geboden aan het oppervlakkige valse beeld waarin iedereen gelukkig is en waarin alles ‘harmonieus’ samenvalt. 123 Veel liefhebbers van deze harde muziek vertellen dat zij zich vanaf de middelbare school anders en een buitenstaander hebben gevoeld. “It’s outsider music about outsider subjects. And as a kid I was an outsider, the loner. That’s where it begins. You get obsessed with weird subjects. You don’t care about baseball, you’re obsessed with the Manson Family. Not because you think it’s cool, because it certainly not appears to be cool because that makes you the weird kid. And nobody wants to be the weird kid. You just end up being the weird kid and you can’t figure out how you got there. And heavy metal is sort of like that, except it’s all the weird kids in one place. ”124 De middelbare school is voor veel jongeren een belangrijke ontmoetingsplaats (ut supra). Rond die leeftijd ontdekken jongeren elkaar als gesprekspartner en geestverwant om verschillende buitenschoolse activiteiten te ondernemen, veelal in groepsverband. Diverse jeugdgroepjes klitten samen in deze levensfase en hierbij spelen de verscheidene vrijetijdsbestedingen een belangrijke rol. Muziek is daar één van. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat vele groepjes metalliefhebbers, i.e jongeren met een zelfde voorkeur voor muziek, gedrag en manier van kleden, al worden gevormd op de middelbare school. Dergelijke groepen verschaffen aan deze jongeren een gevoel van erkenning en herkenning. Buiten deze scene worden deze gevoelens meestal niet ervaren. Belangrijk, zeker voor wat betreft de metalsubcultuur, is dat jongeren binnen deze groep het gevoel hebben dat ze zichzelf kunnen zijn en zich kunnen uiten (oa. op optredens) op manieren die buiten deze subcultuur niet worden gewaardeerd en geaccepteerd. Men hoeft zich binnen de scene niet te houden aan regeltjes en andere voorschriften die in de gewone maatschappij wel gelden. Net zoals iedere andere subcultuur, biedt deze groep van gelijkgezinde leeftijdsgenoten de mogelijkheid om belangrijke omgangsvormen te leren, zoals vriendschap, gelijkheid en eerlijkheid. Fans beschrijven de sfeer in de heavy metalsubcultuur als eerlijk, rechtvaardig, relaxed en gelijkwaardig. De heavy metalscene kan dus voor haar leden een belangrijke integrerende en zingevende functie vervullen. Veel metalfans houden er

123 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 180-182. 124 Dixit ROB ZOMBIE in: Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06.

51 misschien een negatieve kijk t.o.v de buitenwereld op na, toch vinden zij vaak een geschikte baan. Als dit hard studeren vraagt, dan moet dat maar. Als het noodzakelijk zou zijn, vinden heavy metalfans het maar weinig moeite om hun uiterlijk aan te passen om meer kansen op de arbeidsmarkt te krijgen. Qua toekomstverwachtingen verschillen heavy metalfans ook maar weinig van leeftijdsgenoten in andere subculturen. De meeste stellen een goede gezondheid, genoeg sociale contacten, een goed draaiende relatie en voldoende geld om een leven te kunnen uitbouwen erg op prijs. 125

In de beginperiode waren naast BLACK SABBATH en DEEP PURPLE ook STATUS QUO, URIAH HEEP en uiteraard LED ZEPPELIN actief. Met ALICE COOPER trad de horror en de show er rond op de voorgrond. Net zoals bij punk ontstaat er een wisselwerking met de Verenigde Staten. Deze wisselwerking tussen de V.S. en Europa zal de geschiedenis van de heavy metal tot nu blijven kleuren. Het Amerikaanse antwoord op de Engelse hardrock wordt vertolkt door bands als GRAND FUNK RAILROAD, BLUE ÖYSTER CULT en natuurlijk AEROSMITH. Australië doet met AC/DC ook een duit in het zakje. Hardrock is in deze periode een muziekvorm die mensen samen weet te brengen in grote voetbalstadions. Aan het einde van de jaren 1970 lijkt het vet van de soep, op JUDAS PRIEST na, tot in Engeland een hele resem jonge bands weer aan de kar begint te trekken. Deze bands worden samengebracht onder de noemer “ the New Wave of British Heavy Metal ” (meestal afgekort tot NWOBHM). De bekendste zijn SAXON, DIAMOND HEAD, ANGEL WITCH, MOTÖRHEAD, SAMSON en IRON MAIDEN. Deze laatste heeft minstens evenveel invloed gehad op het hele metalgebeuren als BLACK SABBATH. Zowel qua riffs als qua songstructuren zijn een hele hoop huidige metalbands, maar ook punk en hardcoreacts, schatplichtig aan deze Britse band. Ook dient VENOM uit deze periode te worden vermeld. Deze groep was één van de eersten die metalmuziek gingen combineren met satanische showelementen. Na IRON MAIDEN versplintert het genre in een hele hoop subgenres.

‘White metal’ is een eerste subgenre en meteen een vreemde eend in de bijt. White metalbands verschillen weinig qua muziek van andere metalbands in de eerste helft van de jaren 1980. White metalbands staan in de onderwerpen die worden bezongen wel lijnrecht tegenover de rest. Geen teksten over de dood, over depressieve gevoelens, over shockeren, over satanisme, over roemruchte geschiedkundige gebeurtenissen, enz… Whitemetal verspreidt het ‘Woord van God’ en kan m.a.w worden gecatalogeerd onder een vorm van gospel. STRYPER en VENGEANCE zijn vrij bekende white metal bands. Dit subgenre vindt zijn antagonist in ‘black metal’ waarover hieronder meer. 126

‘Powermetal’ of ‘gewone heavy metal’ is eigenlijk niets meer dan voortbouwen op de klassieke lijn die IRON MAIDEN en JUDAS PRIEST hebben uitgestippeld. Powermetalmuzikanten zijn vaak geschoolde muzikanten die zich baseren op virtuoze klassieke muziek. Supersonische solo’s, hoge zangstemmen die doen denken aan de klassieke operasopranen van weleer, koorgezangen geïnspireerd op QUEEN en URIAH HEEP en dit alles gespeeld tegen een sneltreintempo. Thematisch heeft men het vaak over fantasy- onderwerpen, over veldslagen, motorrijden. Uiteraard lopen de fans in het zwart, maar leder neemt een belangrijke plaats in en de kledij mag een beetje spannen. Bekende bands zijn BLIND GUARDIAN, HELLOWEEN, MANOWAR… Bij de doorsnee heavymetalfanaat kan deze muziek op redelijk wat sympathie rekenen en fans van dit subgenre verwijzen graag naar zichzelf als ‘true metal’. Bij fans van de extremere subgenres en bij de crossoverstijlen wordt

125 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 183-184. 126 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 173.

52 deze muziek een beetje denigrerend afgedaan als ‘cockrock’. In hardcorekringen hoorden we regelmatig de term ‘muziek voor mazoet-hardrockers’ opduiken. 127

Aan de Amerikaanse Westkust, in ‘ the bay area ’ rond San Francisco ontstaat ‘thrashmetal’. Thrashmetal is de combinatie van de riffs van Engelse heavy metal, vermengd met de snelheid en het gemene van punk. Traditioneel staan twee bands aan de wieg van de thrashmetal: SLAYER en EXODUS. Het genre werd verder uitgediept door MEGADETH, TESTAMENT, DEATH ANGEL, VIO-LENCE en uiteraard METALLICA. METALLICA zou de metalsubcultuur naar nieuwe hoogten stuwen en het extreem populair maken. Qua belang voor de muziekgeschiedenis komt METALLICA op de duur op dezelfde eenzame hoogten als BLACK SABBATH en IRON MAIDEN. Aan de Amerikaanse Oostkust rond New York zijn ze iets minder scheutig met punkinvloeden met bands als ANTHRAX, NUCLEAR ASSAULT en OVERKILL. Ondertussen begint ‘hardcorepunk’ stilletjes aan van de grond te komen, cf. MINOR THREAT, BLACK FLAG en ontstaan de eerste prille ‘metalcore’ crossoverbands: D.R.I (DIRTY ROTTEN IMBECILS) en S.O.D (STORMTROOPERS OF DEATH). De thrashgolf slaat over naar Europa en vindt vooral in Duitsland een dankbaar publiek. KREATOR, SODOM en DESTRUCTION groeien uit tot de Duitse heilige thrash drievuldigheid. In België speelt CYCLONE uit het Brusselse in het voorprogramma van METALLICA een uitverkocht Vorst Nationaal plat. Ook Zuid-Amerika komt in beeld met SEPULTURA. Deze band is van groot belang met betrekking tot de modernisering die heavy metal onderging bij het begin van de jaren 1990. SEPULTURA introduceerde Zuid-Amerikaanse ritmes in de muziek en profileerde zich meer met een ‘hardcore’attitude. Deze Brazilianen zouden een grote toenadering vertegenwoordigen tussen heavy metal, hardcore en andere subgenres. De band trad vaak op in gewone ‘street-clothing’ en de bandleden droegen shirts van hardcore en crustpunkgroepen. Bovendien worden met SEPULTURA globaliseringproblemen, thema’s met betrekking tot de derde wereld en onrecht aanvaard als onderwerpen die aan bod kwamen in heavy metal teksten. Hardcorebands die wereldproblemen bezongen en die heavy metal riffs combineerden met hardcorepunk verschenen nu op metalfestivals. Hardcoreband BIOHAZARD trad op met EXODUS, SICK OF IT ALL verschijnt op Graspop Metal Meeting in de Kempen. Heavy Metal is nu geen subcultuur meer die zich vooral in de Verenigde Staten en de westerse Eurozone laat opmerken. Met de val van het ijzeren gordijn was spelen in Oostbloklanden geen ‘voorrecht’ meer voor bands cf. IRON MAIDEN, OVERKILL, PANTERA, enz… Een nieuwe markt kwam vrij. Ook andere werelddelen stellen zich ontvankelijk op voor metal. bands die in het westen uitgeblust leken. Veel powermetal en hairmetalgroepen (ut infra) vinden in Japan een tweede adem. Zuid-Amerika kwam zoals gezegd in de picture met oa. SEPULTURA.

Tegelijk met thrash ontwikkelde zich in de streek rond Los Angeles de ‘shockrock ’scene, vaak ook iets minder flatterend ‘hairmetal’ genoemd. De voornaamste bands in dit subgenre waren MÖTLEY CRÜE, POISON en W.A.S.P (“ We Are Sexual Perverts ”). Dit zijn metalbands die qua show en uiterlijk schatplichtig zijn aan de glamrock van de vroege jaren ’70. Geföhnde haren, make up, leder, latex en vrouwenkleren waren de stilistische kenmerken. Het is een vreemde eend in de bijt gezien het stoere imago van de heavy metal. Paradoxaal genoeg werd het toen een teken van mannelijkheid om zich als een vrouw te gaan verkleden. Nog straffer is dat het werkte want ouders en het politieke bestel waren bang van deze vulgaire rockartiesten. 128 Thrashfans vonden het hele shockrock gebeuren maar verwijfd en METALLICA verhuisde zelfs gedegouteerd van Los Angeles naar San Francisco.

127 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 128 Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06.

53

Omstreeks de tweede helft van de jaren 1980 breekt in de Verenigde Staten een periode aan van repressie t.o.v. heavy metal vanuit het politieke bestel. Het is een tijd van rechtszaken, parlementaire commissies en censuur. Tipper Gore, de vrouw van Al Gore, richtte het ‘Parents Music Resource Center ’ (PMRC) op en leidde de kruisvaart tegen tal van heavy metalacts maar ook tegen gewone popartiesten, die naar haar mening iets te vulgair omgingen met zaken zoals seksualiteit. Het resulteerde in de bekende “Parental Advisory: Explicit Content ” labels op cd-hoezen. 129 In republikeinse rechts conservatieve kringen werden platen van ‘foute’ artiesten publiekelijk verbrand. Tipper Gore bereikte met haar PMRC echter het tegenovergestelde effect. De verboden vrucht smaakte voor de jongere immers iets beter en door alle commotie rond deze bands gingen de verkoopcijfers peilsnel de hoogte in. 130

Metal bleef heel lang een cultverschijnsel. Met uitzondering van een aantal populaire bands deden platenmaatschappijen vrij weinig om het genre te promoten. Radiopubliciteit was zo goed als onbestaande. Toch slaagde men erin om van heavy metal één van de belangrijkste jeugdsubculturen van de jaren 1980 te maken. Ten eerste zijn fans van deze muziek extreem loyaal. Ten tweede ontstonden in de loop van de jaren ’80 enkele ‘independent’ muzieklabels die zich uitsluitend op heavy metal gingen richten, cf. Megaforce, Roadrunner, enz… Ten derde wordt de aandacht groter voor het gebeuren wegens het doorbreken van enkele metalbands naar het grotere ‘poppubliek’. Dit komt doordat bands zoals GUNS ’N ROSES en BON JOVI naast harde nummers ook hardrockballads uitbrachten. Het is koren op de molen voor de fans van de meer extremere metalvarianten. Er ontstaan extremere subgenres.

‘Death Metal’ is zo een extremere variant. De muziek varieert van extreem snel naar een logge muur van muziek. De zangstem verandert nu van extreem hoog naar donker onaards grommen of ‘ grunten ’. Het voornaamste onderwerp dat in de teksten aan bod komt is de dood in al zijn facetten, het liefst zo grof, vuil en smerig mogelijk uitgebeeld. 131 Nummers dragen titels als ‘ Hammer smashed face ’, ‘ F***ed with a knife ’, ‘ Chopped in half ’,… en laten weinig aan de verbeelding over. Bands uit de Floridascene worden hiermee razend polulair. De voornaamste zijn OBITUARY, CANNIBAL CORPSE, CRYPTOPSY, DEATH, enz… De deathgolf waait weer over naar Europa met Engelse bands cf. BOLT THROWER, BENEDICTION, het Franse EXHORDER en het Zweedse HYPOCRISY. BOLT THROWER had zijn roots in de crustpunk en ineens verschenen ook punkers op deathmetalshows.

‘Doom’ metal is een genre dat direct voortbouwde op BLACK SABBATH en kenmerkte zich door een trage, logge zware muur van geluid. Bekende bands waren CANDLEMASS en het Amerikaanse SAINT VITUS. Aan het begin van de jaren 1990 zou de doommetal een aantal nieuwe subgenres voortbrengen. ‘Stonerrock’ is er één van. 132 Belangrijke vertegenwoordigers zijn MONSTER MAGNET, KYUSS en BLACK LABEL SOCIETY. De nadruk bij deze muziek ligt op de zware, maar meer ‘groovy’ sound. Basgitaar, drums en laaggestemde gitaren spelen een belangrijke rol bij het verkrijgen van de juiste sfeer.

Doommetal zou zich verder ontwikkelen en na het opduiken van gregoriaanse gezangen, theatrale kenmerken ontleend aan de Gothic en de new wave, sfeervolle keyboards en de thematiek van ‘ weltschmerz ’ uit de romantiek, duikt de term gothicmetal op. Bands als TYPE O NEGATIVE en PARADISE LOST bevinden zich nog op de dunne scheidingslijn tussen de

129 Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06. 130 Dixit BRUCE DICKINSON in: IRON MAIDEN, Part 1: The Early Days (film), EMI, released 2004. 131 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 173. 132 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 128.

54 twee subgenres. Vaak horen de muzikanten zelf de term ‘gothic’ niet graag bij de verwijzing naar hun muziek maar MOONSPELL, THEATRE OF TRAGEDY en MY DYING BRIDE komen al moeilijker onder deze aanduiding uit. 133 De combinatie van doommetal met de electrogeluiden uit de ‘New Wave’ van de jaren ’80 levert ‘industrial’ op met vertegenwoordigers als MINISTRY en het meer commerciële RAMMSTEIN. Verder levert de combinatie van doommetal met hardcorepunk in de late jaren ’90 het subgenre ‘sludge’ of ‘sludgecore’ of ‘sludgemetal’ op. Maar daar gaan we later op in.

Met het aanbreken van de jaren 1990 waait de populariteit van de heavy metal een beetje over. In de Verenigde Staten organiseert men nog de grote stadiontournee “ Thrash of the Titans” maar op die affiche stond ook de vreemde eend in de bijt ALICE IN CHAINS. Een nieuw subgenre was geboren, ‘grunge’. Grunge had zijn uitvalsbasis in de deprimerende omgeving rond de streek van Seattle, waar het 280 dagen op een jaar regent en waar het aantal zelfmoorden onder de jeugd extreem hoog lag. Belangrijkste vertegenwoordigers waren SOUNDGARDEN, ALICE IN CHAINS en NIRVANA. Tekstueel waren deze bands vooral heel kritisch en melancholisch.ingesteld. Muzikaal leunde men aan tegen de heavy metal, maar men ontdeed de muziek van alle franjes, show en extreem gezang. Grunge was de soundtrack van mensen die niet akkoord waren met de waarden van geld verdienen en meelopen zoals president Ronald Reagan die voorstond. Grungers zagen er onverzorgd uit en vormden de levende ontkenning van de ‘ American dream ’. 134

Metal wordt in de jaren 1990 weer een underground verschijnsel. Een aantal bands overstijgen het genre en houden het vuur nog brandende. SEPULTURA brak door naar een iets alternatiever publiek. MACHINE HEAD en PANTERA moderniseerden de metalsound zonder aan agressie in te boeten. De meeste bands echter die vroeger het mooie weer maakten lijken stuurloos en brengen flauwe gerecycleerde platen uit of wagen zich aan nieuwe stijlen, maar zonder succes. Twee metalsubgenres slagen er evenwel in om in deze periode toch ophef te veroorzaken, ‘Black Metal’ en ‘NU-Metal’.

‘Black metal’ ontstond in Scandinavië en dan vooral in Noorwegen. De muziek is geïnspireerd op de thrash van oa. SLAYER, bepaalde vormen van snelle death metal en dit alles werd gekleurd met eigen inheemse ‘heidense’ folkelementen. Het geheel klonk, zeker in de begindagen, het liefst zo grauw, vuil en smerig mogelijk. De ideologische thematiek die aan de muziek werd gekoppeld besloeg het satanische concept dat onder andere door VENOM werd bezongen. Black metal is misantropisch en verafschuwt het christendom. Vaak zingt men over de heidense Germaanse goden en de Scandinavische natuur. Het christendom werd opgedrongen aan de voorouders die hun oude mythologieën zagen verdwijnen. Veel black metalbands zien in het christendom de vijand die dient te worden verjaagd waarna de oude heidense godsdiensten kunnen terugkeren. Velen zien ook de ‘satan’ als de bevrijder en door hem te omarmen wordt je waarlijk een sterke persoonlijkheid. Black metalbands schminkten zich vooral in de begindagen in agressief aandoend wit met zwart rond de ogen en de mond. 135 Op het podium werd vaak met bloed gegooid en werden bijvoorbeeld schapenkoppen als showattributen gebruikt. De Noorse band GORGOROTH kreeg het vorig jaar nog aan de stok met Poolse autoriteiten na de uitzending van hun show op de Poolse televisie. In de uitzending was te zien hoe iemand tijdens een optreden op een kruis werd

133 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 173. 134 TER BOGT, T., One Two Three Four…, Popmuziek, jeugdcultuur en stijl , 1997, p. 100.

135 Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06.

55 genageld. Verder waren de blasfemische uitlatingen er teveel aan voor de zeer katholieke Polen. Het klinkt allemaal extreem en voor veel mensen is de sfeer rond black metal eigenlijk gewoon show en een vorm van galgenhumor. Het is een soort boodschap aan de buitenwereld waarbij men alles en iedereen gewoon verafschuwt. Black metal spot met de stralende toekomst die ons beloofd wordt door de technologie en beelden van destructie en verval worden verheerlijkt. Het is een vorm van agressie als tegengif voor een beschavingsdepressie. 136 Andere metalheads vinden het maar een pose en moeten er eens goed om lachen. Voor een beperkte groep mensen was dit alles echter geen show en zij gingen in de vroege jaren 1990 over tot actie. In deze periode deed de zgn. “Circle of Black” van zich spreken. Een aantal aan deze beweging gelieerde groepen staken kerken in brand en pleegden moorden. Twee bands deden van zich spreken, MAYHEM en BURZUM. De zanger van de eerstgenoemde band genaamd ‘Dead’ schoot zich door het hoofd met een tweeloop. Van dit tafereel werden foto’s genomen, die nu trouwens op een albumhoes prijken en naar de meest hechte fans werden volgens de ‘legende’ stukjes schedel en hersenweefsel gestuurd. Een ander bandlid, Euronymous zou door Varg Vikernes alias Count Grishnackh, bezieler van BURZUM, worden vermoord op zeer brutale wijze. Varg Vikernes zou hiervoor worden veroordeeld tot 21 jaar cel. In de gevangenis schreef deze muzikant een aantal essays en boeken waarbij hij zich out als extreem nazistisch en antisemitisch. 137 Ook leden van EMPEROR en DISSECTION werden veroordeeld voor moord. Andere spraakmakende bands in dit genre zijn BATHORY, IMMORTAL, MARDUK en DARKTHRONE. Met het Engelse CRADLE OF FILTH en het Noorse DIMMU BORGIR treedt de commercialisering op en doen theatrale elementen ontleend aan de gothicscene hun intrede. Black metal verwordt nu geleidelijk aan van een extreme tegencultuur naar een aanvaarde, doch nog extreme, subcultuur. De productie van platen klinkt nu niet meer zo grauw en smerig maar eerder verfijnd. Het extreme heeft meer en meer plaatsgemaakt voor theatrale showelementen.

NU-Metal wordt populair aan het einde van de jaren ’90. Deze muziekstijl combineert zware gitaren en dito zang met moderne elementen ontleend aan hiphop en rap. Vaak treedt men ook op met een dj die de muziek kleurt met extra samples. Het maakte van NU-metal een commercieel hitgevoelig subgenre. Belangrijke bands zijn KORN, DEFTONES, LINKIN’ PARK en het iets zwaardere SLIPKNOT. In de begindagen kon NU-metal op weinig sympathie rekenen van de doorwinterde metalfans wegens te modern en te veel gericht op het commerciële. Een aantal bands heeft zich nu toch kunnen bewijzen en sommigen hebben hun etiket NU-metal van zich kunnen afschudden.

In de tweede helft van de jaren 1990 verschuift het artistieke zwaartepunt van de heavy metal naar Europa en meerbepaald Zweden wordt leidinggevend. Bands als AT THE GATES, IN FLAMES en DARK TRANQUILLITY worden onder de noemer “ the Second Wave Of Swedish Death Metal ” (SWOSDM) gebracht. De eerste golf beslaat Zweedse bands cf. HYPOCRISY aan het begin van de jaren 1990 (ut supra). De tweede golf gebruikt IRON MAIDEN riffs en steekt deze in een toegankelijk deathmetaljasje. De onderwerpen die worden bezongen beslaan meer het alledaagse leven en de problemen er rond i.p.v de kwaadaardige, duistere satanische thema’s van weleer. Rond de eeuwwisseling wordt deze lichting bands wereldpopulair en metal wordt van een undergroundfenomeen terug één van de grootste subculturen. Het geluid van AT THE GATES en IN FLAMES wordt even bepalend

136 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p. 40. 137 MOYNIHAN, M. & SÖDERLIND, D., Lords of Chaos, The Bloody Rise of the Satanic Metal Underground , 2003, pp. 51-60 & pp. 140-167. & Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06.

56 voor de verdere geschiedenis van heavy metal als het geluid van BLACK SABBATH, IRON MAIDEN en METALLICA toen destijds. Bovendien groeien met deze bands een aantal subgenres naar elkaar toe, en versplintert heavy metal weer in een aantal crossovergenres. AT THE GATES zanger Thomas Lindberg had roots in de crustpunk en was ook actief in die scene als zanger van de crustband DISFEAR. Bovendien was hij extreem begaan met dierenrechten en outte hij zich als ‘veganist’. AT THE GATES straalde bovendien uiterlijk en tekstueel een bepaalde hardcore-attitude uit, wat dan weer op sympathie uit die hoek kon rekenen.

In de tweede helft van de jaren ’80 was ‘metalcore’ langzamerhand van de grond gekomen met crossoverbands zoals S.O.D, D.R.I, CRUMBSUCKERS, enz… Later nemen bands cf. MERAUDER en EARTH CRISIS de fakkel weer over om hem weer door te geven aan MORNING AGAIN en ALL OUT WAR. Ondertussen ontstond weer een wisselwerking met Europa. Laatstgenoemde bands vonden een afzet in West-Vlaanderen waar ondertussen bands als CONGRESS en LIAR immens populair werden en de H8000scene geboren werd. Amerikaanse metalcoreacts kregen voet aan wal op het Europese vasteland dankzij West- Vlaamse H8000labels zoals ‘Genet Records’ en ‘Goodlife Recordings’. Naast de term ‘metalcore’ pleegt men soms ook de term ‘new school hardcore’ te gebruiken. Het is een aanduiding die te kennen geeft dat de metalcore in deze periode misschien wel klinkt als heavy metal, maar dat de aloude hardcoreprincipes hoog in het vaandel worden gedragen. Typische heavy metalfans zag je toen bijna niet op deze optredens. Hardcorekids waren ruimer in hun beeld over heavy metal en hen kon je wel aantreffen op shows van de andere heavy metalsubgenres. In de vroege jaren combineerden de West-Vlaamse bands hardcore met metalriffs ontleend aan BURZUM, KREATOR, SODOM, enz… Duitsland volgde al snel met HEAVEN SHALL BURN, CALIBAN en THE YEAR OF OUR LORD. 138

Na IN FLAMES en AT THE GATES zou het metalcoregenre wereldwijd ontploffen en uitgroeien tot één van de belangrijkste subgenres binnen het heavymetalconglomeraat. De Amerikaanse scene in Massachussets nam de ideeën van de West-Vlaamse H8000scene over en combineerde daarnaast hardcore met het geluid van AT THE GATES en IN FLAMES. Bands uit de regio van Massachussets cf. KILLSWITCH ENGAGE, SHADOWS FALL, UNEARTH, ALL THAT REMAINS,… worden wereldpopulair en vullen zalen met een capaciteit van een paar duizend uitzinnige fans. Ze betekenen een heel nieuwe verrijking van het heavy metalgenre en het label ‘hardcore’ geraakt met betrekking tot deze bands in onbruik. Ze worden nu aangeduid met ‘ the New Wave Of American Heavy Metal ’ (NWOAHM). 139 In hun kielzog beginnen ook andere acts hardcore te combineren met andere subgenres binnen de heavy metal, maar ook erbuiten. Er ontstaat weer een hele resem nieuwe subgenres, ‘sludgecore’, ‘grindcore’ ‘mathcore’, ‘deathcore’, ‘postcore’, ‘digital hardcore’, ‘Noisecore’,… maar hierover meer in het volgende hoofdstuk omtrent hardcore zelf. (ut infra) Het metalgenre in het algemeen is tegenwoordig populairder dan ooit. Het grootste Belgische festival m.b.t. deze muziek ‘ Graspop Metal Meeting ’ in Dessel is gegroeid van 15.000 bezoekers in het jaar 2000 naar circa 130.000 bezoekers anno 2009.

Heavy Metal is in de laatste jaren ook neergestreken in gebieden op deze aardbol waar je het niet zou verwachten, cf. India, bepaalde gebieden in Zuid-Amerika met dictatoriale regimes en zelfs gebieden met fundamentalistische geloofsprincipes waar metalfans letterlijk moeten onderduiken uit vrees voor hun leven. Heavy metal mag dan een product zijn afkomstig uit de Westerse wereld, de globalisering heeft een enorme impact gehad op heavy metal als

138 Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008. 139 Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, release date: 11/01/06.

57 undergroundverschijnsel. Overal brengen mensen hun culturele achtergrond in combinatie met heavy metalmuziek, waardoor het genre zich verder ontwikkelt en waardoor nieuwe subgenres ontstaan en zullen ontstaan. 140

3.6 It Takes a Nation of Millions to Hold us Back: de Hip Hopcultuur

‘Hip hop’ is een cultuur die ontstaat aan het einde van de jaren 1970 uit een krachtige, zwarte straatcultuur in The Bronx, New York. In deze periode werd de kloof tussen arm en rijk, en tussen blank en zwart (vaak synoniem) alleen maar groter. Zwarten bij wie het economisch voor de wind ging trokken weg uit de getto’s, die vervielen tot gevaarlijke achterbuurten met rivaliserende jeugdbendes tegen een achtergrond van geweld, drugstrafiek en werkloosheid. Om te ontsnappen aan de horror van alle dag zochten sommige jongeren hun heil in de muziek. Niet beschikkend over kapitaal om dure instrumenten en versterkers aan te schaffen, begon men maar te rappen. ‘Rap’ is een onderdeel van de hip hopcultuur waaronder men ook het ‘deejayen’ en het ‘scratchen’, ‘breakdancen’, ‘human beatboxen’ en ‘graffiti art’ dient te verstaan. De hip hopsubcultuur verschafte aan jonge, kansarme zwarten in de getto’s een nieuw zelfbewustzijn. Jongeren vonden er meer een uitlaatklep in die bij hen en hun achtergrond paste, dan in de populaire disco van die tijd.

Rap als zwarte muziekvorm gaat terug op de slavernij en in de gospel kende men ook al ritmisch spreek-zingen. Artiesten uit de wereld van de ‘Soul’, cf. JAMES BROWN, MILLIE JACKSON,…enz praatten op de muziek tijdens hun concerten. Op de dansfeesten in de getto’s voegden de dj’s verschillende muziekstijlen door elkaar. Men kreeg een cross-over van oude soul en funk op de ritmische en instrumentale passages van disconummers. De ‘mc’ (i.e. “ Master of Ceremonies ”) is de persoon naast de ‘dj’ die ritmisch pratend een tekst op de muziek naar voor brengt. De dj brengt het ultralage ritmische basgeluid voort, isoleert kreten en zinnen uit oude hits en samplet deze doorheen de nieuwe muziek. Ook het ‘scratchen’ is karakteristiek. Scratchen is het stopzetten en ritmisch heen en weer bewegen van de plaat terwijl de naald nog in de groef zit.

Rap werd geïntroduceerd in het straatbeeld door THE LAST POETS in 1969. Op de eerste echte grote raphit is het 10 jaar wachten. In 1979 brengt de groep SUGARHILL GANG het nummer “Rapper’s Delight” uit. Er volgen nog tal van rapnummers die het harde leven in de getto’s in de Amerikaanse grootsteden bezongen. De muziekstijl zou uitgroeien tot de sterk ritmische combinatie van mannelijke bravoure en gal spuwen op de gevestigde maatschappijorde. 141

Rapgroepen zoals NIGGERS WITH ATTITUDE (NWA), ICE CUBE en ICE-T ontwikkelden de ‘gangsta-rap’. Tal van kleine criminelen, cf. Dr. DRE, klommen op tot wereldbekende muzikanten. Iemand zoals SNOOP DOGGY DOGG zou multimiljonair worden ondanks een lopende rechtszaak wegens moord op een dealer van een rivaliserende ‘gang’. Veel van deze artiesten bezongen het bendeleven in de gettowijken, maar evenveel haalden zij het nieuws door hun vrouwonvriendelijke uitlatingen. Vrouwen werden in deze teksten veelal beschouwd als inferieure bemoeizieke wezens die eigenlijk dienden voor één ding: seks. Het veelvuldig voorkomen van allerlei schuttingwoorden in deze muziek zorgde net als dit het geval was bij de metalscene voor de nodige maatschappelijke en politieke commotie. Ook rapplaten werden voorzien van het bekende label “ Parental Advisory: Explicit Content ”. Net zoals het bij uitgaven van heavy metalplaten het geval was, zorgde de heisa rond rapartiesten voor een

140 Global Metal (film), Seville Pictures, release date: 17/10/07. 141 TER BOGT, T., One Two Three Four…, Popmuziek, jeugdcultuur en stijl , 1997, p. 85.

58 spectaculaire stijging in de verkoopcijfers. De collage van zwarte stijlen door elkaar gemixt tot hip hopmuziek bleek in de begindagen ‘te zwart’ voor de grote mastodontmaatschappijen. Uiteindelijk namen een paar kleine maatschappijen zwarte artiesten onder hun hoede. Met succes, want artiesten zoals Dr. DRE werden stinkend rijk met hun eigen platenlabel.

De band die misschien het meest opzien baarde in de jaren ’90 was PUBLIC ENEMY. De muziek was een kleurrijk palet van verschillende stijlen gaande van oudere zwarte pop, over soul en funk naar eigen ritmes en melodieën. Vooral tekstueel echter viel PUBLIC ENEMY op. De band werd beschuldigd van (omgekeerd) racisme door haar uitlatingen t.o.v de blanke maatschappij. Afro-Amerikaanse artiesten getuigden vaak van het nodige wantrouwen tegenover de vaak door joden gedomineerde muziekindustrie. Dit was niet anders bij PUBLIC ENEMY, en de beschuldigingen van antisemitisme lieten dan ook niet lang op zich wachten. De groep bezong eveneens de ideeën van de vermoorde, militante Malcolm X en onderhield openlijk contacten met de ‘ Nation of Islam’ , een radicale vereniging die opkwam voor de zwarte onderdrukte en die een volledige afscheiding van het blanke ras voorstond. Blanke jongeren lieten zich niet afschrikken door een als verdacht bekeken godsdienst als de islam, en zij kochten gretig de uitgebrachte platen. Deze blanke middenklassenjongeren zagen in rap een kritiek op het systeem waar zij zelf ook niet mee akkoord gingen. De tweede cd van PUBLIC ENEMY “ It Takes a Nation of Millions to Hold Us Back ” groeide uit tot een mijlpaal in de muziekgeschiedenis, niet alleen in de zwarte gemeenschap maar ver daarbuiten op mainstreamniveau.

THE BEASTIE BOYS was zo een band die veelvuldig naar rap had geluisterd en dit blanke drietal werd wereldpopulair met hun versie van rapmuziek. Blanke artiesten zoals BECK vermengden rapinvloeden in hun manier van spelen, maar ook in hun productietechnieken. Hip hop is nu net zoals heavy metal een conglomeraat dat bestaat uit verschillende uitingsvormen. Het kan gaan van de warme soul van artiesten als OUTKAST, over de luchtige rapmuziek van WILL SMITH, de hitgevoelige hip hop van PUFF DADDY (of P. DIDDY) tot de iets agressievere ideologische rap van WU-TANG CLAN. 142

Om zich af te keren van de middenklassenconventies qua uiterlijk en kledij, droegen hip hoppers ‘ street-clothing ’. Sportschoenen, trainingspakken, baseballpetjes, laag hangende jeansbroeken, opzichtige dure juwelen naar gelang de status, enz… behoorden allemaal tot het uniform van de hiphopper. “ Die kleding was zowel een teken van ongebroken vitaliteit, een tentoonspreiding van het door fitness gevormde lichaam, als een ontkenning van een bestaan als normale, in het arbeidslegioen geïntegreerde burger. Die laatste draagt, overdag tenminste, natuurlijk nooit vrijetijdskleding. ”143

Zeker qua kleding, maar ook qua muziek (in de zgn. ‘ beat down ’) heeft hip hop zijn invloed gehad in het hardcore milieu. De ‘gangsta look’ met baseballpetjes, gouden kettingen, brede laag hangende broeken en bijhorende gedragingen duikt op in het skate milieu en de hardcorescene. Muzikanten van de eerste generatie in de H8000scene in West-Vlaanderen vonden het maar niets. Zij vinden het in hun woorden maar een platte “ though guy yow homie ” mentaliteit. Ook het weinige respect naar vrouwen toe staat deze mensen niet aan. Toch is heel deze trend populair geweest in hardcoreland, oa. in Nederland in de streek rond Eindhoven, en met DHM-crew in de streek rond Roeselare. 144

142 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 122-127. 143 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 124. 144 Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008

59 Bij de overgang van de jaren ’80 naar de jaren ’90 wordt rap zo commercieel aanvaard dat ook in andere subculturen de interesse groeide. Grote popmuzikanten maken cross-overs tussen rap en hun eigen muziek, of werken met rappers samen om hun muziek terug wat meer eigentijds karakter te geven. Steven Tyler, zanger van hardrockband AEROSMITH, nam met rapgroep RUN DMC de single “ Walk this way ” op die meteen naar de hoogste plaats in de hitparade klom. Gangsta-rapper ICE-T formeerde een band rond zich en gooide met BODYCOUNT in de heavy metalscene hoge ogen. Net zoals bij SEPULTURA en hun teksten over de derde wereldproblematiek, trok BODYCOUNT de aandacht met onderwerpen cf. bendeoorlogen in Amerikaanse grootsteden, apartheid, politiegeweld en andere uitingen van racisme. Hun derde plaat ‘Copkiller’ werd om duidelijke redenen in bijna alle westerse landen verboden. Ook op het festival van Werchter verschenen middelvingers in de richting van politie en security. Met NU-metal kreeg rap pas echt voet aan de grond in de heavy metalscene. Zangers rapten zich doorheen hun teksten en bands zoals SLIPKNOT hadden een ‘scratcher’ op het podium. Ook in de ‘dance’scene maakte hip hop opgang met JUNKIE XL, die een mix brachten tussen techno en rapmuziek. De populaire technovariant ‘jungle’ is in feite een fusie van jazz, hip hop en housemuziek. 145

Onze noorderburen hadden vrij snel een succesvolle hip hopscene. Het begon bij een aantal jongeren van Surinaamse of Antilliaanse afkomst die in het Engels rapten, maar al snel begonnen ook blanke jongeren te rappen, eerst in het Engels maar ook in het Nederlands. DEF RHYMES brak door aan het einde van de jaren 1990, net als POSTMAN die een sfeervolle mix van rap en reggae ten berde brachten. Het grote blanke voorbeeld dat in het Nederlands rapte was OSDORP POSSE. Eén Nederlandse band die rap in hun muziek verwerkten, URBAN DANCE SQUAD brak door op internationaal niveau. 146 Bij ons in België baarde vooral ’T HOF VAN COMMERCE opzien, door hun West-Vlaamse teksten en door de soloprojecten van voorman FILIP KOWLIER.

3.7 Elektronica rules! Van dance, house en techno naar rave en gabber

Als je tegen een leek iets zou vertellen over house of techno, dan gaat die persoon vaak meteen denken aan ‘Johnny’s’ en ‘Marina’s’, Adidas trainingsvesten, nagelwitte sportschoenen, vetkuiven in gel achterover op het hoofd gekamd, gouden oorringen, opgedreven scooters, en monden vol kauwgom die in het meest platte dialect vragen: “ valt er iets te zien misschien, of moet je een lap op je smoel hebben ?” House en techno komen echter in zoveel varianten en subgenres voor en hebben zoveel verschillende soorten aanhangers dat we onmogelijk dit ‘Johnny en Marina’ beeld er aan kunnen ophangen. Fans van de verschillende subgenres in deze elektronische muziek variëren van rasechte hippies, over mensen die eruit zien als rasta’s tot mensen die er graag deftig en modieus uitzien. Mensen die kunnen worden getypeerd als Johnny’s of Marina’s beslaan in werkelijkheid maar een klein segment in het conglomeraat dat housemuziek in al zijn varianten vormt. De verschillende house en technovarianten verschaffen mogelijkheden tot uitleven aan jongeren uit verschillende lagen van de maatschappij, met verscheidene achtergronden en opleidingsniveaus en met verschillende stilistische uiterlijke kenmerken.

‘House’ is een elektronische muziekstijl die werd ontwikkeld in het homowereldje van Chicago. In discotheken aldaar zoals ‘ the Warehouse ’ dansten de overwegend gekleurde bezoekers op nieuwe door middel van de computer voortgebrachte beats. Via de computer

145 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 144. 146 TER BOGT, T., One Two Three Four…, Popmuziek, jeugdcultuur en stijl , 1997, p. 89.

60 mixten dj-pioniers zoals FRANKIE KNUCKLES soul en disco met synthesizergeluiden, samples en computerbreaks. 147 Door de elektronische revolutie in de muziek beschikten dj’s over een basis van eindeloos durende repetitieve drum- en baspartijen. Zangstemmen vormden niet langer het centrale element in de muziek. Na verloop van tijd kreeg de break meer en meer een zelfstandig karakter en werd deze aangevuld met verschillende boven op elkaar gespeelde melodische structuren. Met de komst van samples in het geheel was de nieuwe muziekvorm geboren: ‘house’. In New York gebeurde hetzelfde in clubs zoals ‘Paradise Garage’. Overwegend Afro-Amerikaanse en Puerto-Ricaanse mannen, veelal homoseksuelen, gaven zich op de nieuwe muziek over aan een hedonistische moraal in een context van druggebruik en vrij seksueel verkeer.

Tegelijkertijd ontwikkelde zich in Detroit de ‘techno’scene. Techno is een vergelijkbare door de computer gegenereerde dansmuziek. Dj’s zoals JUAN ATKINS en DERRICK MAY combineerden de futuristische synthesizerpop van een new wave band als KRAFTWERK met opzwepende funk. Vanuit de homoclubs zouden deze nieuwe geluiden de wereld veroveren.

Onder de noemer ‘Dance’ worden de verschillende house en technostijlen en hun respectievelijke subgenres samengebracht. Net zoals bij andere subculturen vinden er cross- overs plaats tussen de verschillende subgenres maar ook naar andere subculturen wordt gekeken. ‘Deep house’ is een combinatie van originele ‘Chicago house’ met elementen uit de disco vermengd met zang en strijkergeluiden. In Engeland was er na de zomer van 1967 een nieuwe ‘ Summer of Love ’, die van 1988 met als soundtrack de ‘Acid house’. Een nieuwe jeugdcultuur met stilistische elementen ontleend aan de hippiecultuur kreeg binnen afzienbare tijd een massaal en internationaal karakter. Het symbool van deze ‘acid cultuur’ was een vrolijk lachend en felgeel gezichtje. Deze ‘smiley’ verscheen aan het einde van de jaren 1980 in alle mogelijke varianten op T-shirts, opnaai-emblemen, buttons, stickers, enz… Ook qua druggebruik merken we overeenkomsten met de hippiecultuur, alleen werd LSD vervangen door XTC. 148 De drug XTC verscheen in pilletjesvorm op de dansvloer en was afgeleid van MDMA, een therapeutisch middel dat werd gebruikt in de psychiatrie. Naast het buitengewone gevoel van energie zodat men de hele nacht kon doorgaan, zorgt deze ‘love drug’ voor een goede stemming en een gevoel van openheid en verbondenheid met anderen. 149 Ook de idealen van de hippiecultuur werden gerecycleerd. “ Make love, not war ” werd nu wel vervangen door “ drop pills, not bombs ”. In tegenstelling tot de hippiecultuur, bestond het housevolkje niet uit middenklassenjongeren die gestudeerd hadden. De lustige fuifnummers waren eerder afkomstig uit het Brits arbeidersmilieu, arm en niet onderlegd, die door Europa zwierven. Zij leefden van tijdelijke inkomsten uit de horeca, kruimeldiefstallen en drugs dealen. Met de ideologische onderbouw van de hippiebeweging had deze subcultuur echter weinig te maken. Het ging hem hier eerder om jongeren die aan de zelfkant van de maatschappij leefden, onder het mom van ‘kritisch zijn’. 150

Behalve in Engeland vielen de nieuwe houseklanken ook te horen in clubs op Ibiza. Jonge Britse zwerftoeristen dansten er tot ‘s morgens op deze wilde repetitieve muziek. Op Ibiza werd de muziek verder uitgediept, om dan opnieuw geïmporteerd te worden in Engeland, waarna de verspreiding over de rest van Europa kon beginnen. House evolueerde van een undergroundstroming in obscure clubs naar een massacultuur die duizenden samenbracht op weiden, in hallen en hangars. Deze grootschalige dansfeesten worden ‘raves ’ of ‘ raveparty’s ’

147 VERCAIGNE, C., Megadancings en housemuziek , 1996, p. 28-29. 148 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 142-143. 149 VAN VEEN, G., Welcome to the future , 1994, pp. 21-25. 150 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 142-143.

61 genoemd. Vooral in Engeland zorgde de schaalvergroting voor problemen. Hoe breng je het organisatorisch voor elkaar om duizenden mensen bij elkaar te brengen, hen allen te voorzien van de nodige drank en drugs en hen te laten genieten van een dansfestijn vol lasers en andere showelementen op loeiharde muziek? En als dit alles lukt, hoe ga je dan om met de repressie van de overheid die de strijd had aangebonden met drugs, die toevallig op deze raves massaal aanwezig waren?

In het begin waren er geen problemen met de ‘dancetasy’feesten. De drug maakte van de stoerste vechtersbazen lieve, aanhankelijke jongens. Tot de eerste drugsdoden vielen, waar de pers natuurlijk een vette kluif aan had. Bovendien werd de drugsmarkt in Engeland gecontroleerd door hooliganfirms die werkten in opdracht van malafide onderwereldfiguren. Het maakte dat de raveparty’s werden verboden en in de illegaliteit plaatsvonden. Eind de jaren 1980 lieten organisatoren via de telefoon pas op het laatste moment weten waar de party’s zouden plaatsvinden. Politiediensten mobiliseerden enorme hoeveelheden aan mankracht om horden jonge mensen, die in de weekends over de Engelse wegen zwierven, te beletten dat zij hun bestemming zouden bereiken. Ook in de rest van Europa werden de feestjes naar de illegaliteit verbannen. Uiteindelijk zouden de vragende jeugd en de respectievelijke overheden een compromis bereiken. Vergunningen werden nu gemakkelijker toegekend aan clubs om langer open te blijven en de geluidsnormen te overschrijden. De housescene verplaatste zich weer naar de clubs. 151

In de jaren 1990 zou net als bij zoveel andere subculturen het cross-overfenomeen plaatsvinden in de house en technocultuur en ontstonden er weer tal van nieuwe subgenres. Er ontstaat een tweedeling tussen enerzijds het underground clubcircuit dat meestal bevolkt wordt door alternatieve jongeren met een iets meer exquise muzieksmaak, en de grote massadancings en festivals die commerciëlere varianten draaien van stijlen die ontstaan zijn in die clubs voor een veel breder publiek. 152

APHEX TWIN is één van de bekendste ‘ambient’groepen. De stijl is gegroeid vanuit de zoektocht naar een nieuw bewustzijn. De term is gebaseerd op het Latijnse werkwoord ‘ambir e’ wat zoveel betekent als ‘omringen’. De stijl is een rustgevend geheel van meditatieve klanken. Vaak werd deze elektronische muziekvorm gedraaid in de zgn. ‘chill out rooms’, rusteilanden op zware technofuiven waar men even op adem kon komen. 153 Ambient en daarop gebaseerde geluidseffecten zouden na de eeuwwisseling meer en meer gebruikt worden door muzikanten van allerlei subculturen om hun muziek een voller karakter mee te geven. Nog voor de term ambient in gebruik geraakte, deden groepen in de jaren ’70 zoals PINK FLOYD al aan ‘soundscaping’, i.e door middel van geluiden en effecten op de instrumenten als het ware een landschap van geluiden creëren.

De fusie tussen jazz, hip hop, reggae en house zou de technovariant ‘jungle’ opleveren. Jungle ontstond in het Engelse nachtleven en veroverde van daaruit met groeiend succes in de jaren 1990 de rest van Europa veroveren. Jungle is snelle muziek, van 150 beats per minuut (BPM) en meer. De muziek bestaat uit zware baslijnen die zijn gemixt met versnelde breaks uit de hip hopscene. Aanhangers zijn voorzien van losse kledij en al dan niet een kort rastakapsel. 154

151 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 144-145. 152 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p. 146. 153 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen, 1999, p. 48. 154 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p. 48.

62 ‘Drum&Bass’ is soortgelijke muziek als jungle, alleen zou jungle complexer zijn en drum&bass meer gericht op het ‘swingende’ aspect van de muziek.

‘Mellow house’ of ‘clubhouse’ is een rustige, melodieuzere en dromerige variant van house en staat tegenover de veel hardere en snellere techno. ‘Trance’ is een zweverige technovariant die verwijst naar de staat waarin de combinatie van drugs en muziek je kan brengen. 155

Uit de Belgische ‘New Beat’, een variant op de Chicagohouse, wordt aan het einde van de jaren 1990 in Nederland de zgn. ‘gabberhouse’ of hardcore 156 gedestilleerd. Gabberhouse is een harde, agressieve vorm van house met meer dan 200 BPM. Vaak wordt gezegd dat gabbers als de moderne skinheads kunnen beschouwd worden. Dit is deels terecht. Gabbers kwamen uit de arbeidersmilieus en hadden over het algemeen een lagere opleiding genoten dan hun leeftijdsgenoten in de andere subgenres van de dance. Ook zij waren militaristisch kaalgeschoren en vaak maten zij zich een patriottisch profiel aan. Veelal was de kleding van de gabber voorzien van een opnaai-embleem met de vlag van het land van herkomst. Vlaamse gabbers hadden een Vlaamse leeuw op hun ‘bomberjack’ hangen, Nederlandse gabbers de Nederlandse driekleur. Naast een bomberjack had de gabber een trainingspak en sportschoenen aan. De meisjes droegen hun haar strak in een staartje op het hoofd. De zijkanten en de nek waren meestal ook kaalgeschoren. Verder kleedden zij zich in een joggingbroek met sportschoenen onder en een topje. Alle gabbers over één kam scheren als extreemrechtse nazi-sympathiesanten is echter een straat te ver. Rechtse skinheads staan bekend om hun afwijzing tegenover drugs (cf. weed is a niggerplant used by hippies ) en drugs is nu juist wat gabbers nodig hadden om te kunnen ‘hakken’. Hakken is een extreem vermoeiende en lastige dansstijl die wordt uitgevoerd op de agressieve gabberhouse. De populairste drugs bij gabbers was uiteraard XTC maar ook speed, dat wordt gesnoven, gerookt of ingeslikt. Door de amfetaminen konden gabbers de ganse nacht door blijven hakken. 157 De commercialisering sloeg weer toe en gabber wordt één van de meest succesvolle jeugdculturen van het einde van de 20 ste eeuw. Uiteindelijk zou gabber te mainstream worden en aldus niet meer aantrekkelijk blijken voor het nieuwe jonge volkje. De overdaad aan drugs beschadigde ook het imago van de gabbercultuur. Uiteindelijk ging de cultuur ten onder aan haar eigen succes.

De laatste jaren blijkt vooral bij het alternatieve hippievolkje ‘goa’muziek erg in trek. De provincie Goa in India is al decennia lang een soort bedevaartsoord voor hippies. Goamuziek is een psychedelische housevariant met veel trance-elementen voorzien van zware beats. Het ritme kan wel eens op het onverwachte veranderen. De bedoeling van goanummers is mensen in de sfeer brengen door vrij rustig te beginnen en dan op te bouwen naar een climax. Met de goamuziek komt de revival van MDMA dat men nu liever neemt in zuivere vorm in plaats van de in XTC verwerkte vorm. Ook LSD en ketamine nemen een belangrijke plaats in bij de goaminnende druggebruiker.

155 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p. 48. & TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 145. 156 OPGELET: de hardcore waar gabbers naar luisteren is niet dezelfde als de hardcore die het onderwerp vormt van deze scriptie. Het ene genre is loeiharde, agressieve dansmuziek die bestaat uit computer en synthesizergeluiden. Het andere genre dat in deze scriptie wordt behandeld komt voort uit de fusie van punk en metal en kent een klassieke basisopstelling van gitaren, drum en zangstem. Buiten het feit dat de muziek van beide subculturen hard en agressief is, hebben zij eigenlijk niets met elkaar te maken. 157 BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , 1999, p. 48.

63 De nieuwe subgenres in de elektronische muziek blijven elkaar in sneltreintempo opvolgen. De laatste jaren verscheen ‘noise’ aan de oppervlakte en dit is echt letterlijk te nemen. Horden jongeren, al dan niet onder invloed, komen wild op een muur van verschillende over elkaar gemixte lagen van ‘lawaai’. Ook ‘hardtek’ of ‘tekno’ met een ‘k’ is de laatste jaren echt in. Het is een obscure, psychedelische variant van techno met zeer veel ‘breaks’ en ritmeveranderingen en samples die verwijzen naar de psychedelische rock van de jaren ’70. Dit genre wordt hoofdzakelijk in kraakpanden gedraaid en bevindt zich dus hoofdzakelijk in de illegale sfeer. ‘Breakcore’ is eveneens zo’n obscure technovariant die gabberhouse, drum&bass en ambient samenbrengt in een snelle mix met bijna spastische ritmeveranderingen. Intersubculturele cross-overbewegingen van elektronica met hardcore en metalcore zou ‘digital hardcore’ opleveren. De grondleggers van deze beweging is de band ATARI TEENAGE RIOT. Noise(core), hardtek, breakcore en digital hardcore zijn subculturele technovarianten die zich per definitie aan de extreemlinkse zijde van politieke spectrum bevinden. Deze stijlen zijn veelal ontstaan als tegengewicht voor de extreemrechtse tendensen die zich voordeden in de verschillende housestrekkingen.

De dancecultuur is in al haar huidige strekkingen nog altijd een subcultuur met vele aanhangers. Net zoals het heavy metalgenre blijft de dancesubcultuur zichzelf heruitvinden en nieuwe subgenres opleveren in een alsmaar sneller tempo. Bijna iedere house of technovorm begon als een dansbeweging ofwel in de illegaliteit ofwel in het club circuit waarna heel snel commerciële tendensen optraden die het desbetreffende genre een massaal karakter meegaven. Ondanks de vaak gehoorde, gerecycleerde ‘love & peace’ idealen van de hippies, bleef het in de eerste plaats een vrijetijdscultuur die alleen in kleine kringen uitgroeide tot een vorm van radicale kleinburgerlijkheid. De grote ‘Love Parades’ in Berlijn zijn uitgegroeid tot hoogmissen in de housescene en trekken op topjaren bijna één miljoen uitzinnige feestvierders 158 en ook in ons land worden kleinere versies van die parades georganiseerd die op massale belangstelling kunnen rekenen. De elektronische muziek leeft dus meer dan ooit.

158 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, pp. 148.

64 HOOFDSTUK IV HARDCORE, A WAY OF LIFE

1. Hardcore: Algemeen

1.1 Van punk naar hardcore

Hardcore werd gedistilleerd uit punk. Aan het einde van de jaren 1970 en het begin van de jaren 1980 ontstaan in Washington DC en later ook in New York en de staat Californië bands die punkinvloeden verwerken in hun muziek. Deze jeugdsubcultuur wordt ‘hardcorepunk’ of kortweg ‘hardcore’ genoemd. Bands als MINOR THREAT, DEAD KENNEDY’S, STATE OF ALERT, BAD BRAINS en BLACK FLAG met de invloedrijke HENRY ROLLINS treden aan met een ideologische achtergrond die sterk afwijkt van wat de punkbands uit deze periode predikten. In plaats van een negatief gedachtegoed te verspreiden die de maatschappij afkeurde, maar dat er toch niets aan te doen was, stonden bovenvermelde bands voor een positiever ideaal. Deze bands spuiden enorm veel maatschappijkritiek maar stelden daar een positief alternatief voor in de plaats, nl. verandering is mogelijk en iedereen heeft zijn toekomst in eigen handen. 159 De basisopstelling van de hardcoreband is deze van een gewone rockband: een drummer en bassist als ritmesectie, vergezeld van één of twee gitaren waarboven een zanger zijn teksten zingt of schreeuwt. Deze meer gitaargeoriënteerde muziek is rauw, hard, energiek en opzwepend te noemen. Het DIY-principe (i.e Do It Yourself) van de gewone punk wordt zeer belangrijk ingeschat en gewoon verder gezet als reactie op de wetten van de commercialiteit in de muziek. Hardcore was dus enorm anticommerciële, compromisloze en sterk sociaal bewuste muziek die vooral in het undergroundgebeuren plaatsvond. 160 De muziekstroming werkt bij jongeren als een rode lap op een stier en de groei van deze beweging was explosief. Tot halverwege de jaren 1980 deze scene een slechte naam kreeg door agressie en rellen tijdens de optredens. BLACK FLAG en DEAD KENNEDY’S gingen hieraan ten onder.

1.2 Een subcultuur in een subcultuur: Straight Edge

Ondertussen tekende de breuk met de punkwereld zich pas goed af met de ontwikkeling van het straightedge-ideaal door MINOR THREAT zanger Ian MacKaye. In nummers zoals “Straightedge” en “Out of step” bezingt MacKaye zijn frustraties en zijn bevindingen omtrent druggebruik en de gevolgen daarvan. In zijn lyrics komt straightedge (afgekort sXe) tot uiting als een levenskeuze waarbij algemeen maatschappelijk aanvaarde vormen om het lichaam te corrumperen worden afgewezen. In algemene termen gaat het dan om de verwerping van drugs, tabak, alcohol en seks buiten een monogame relatie. Hoewel MacKaye in 1981 het sXe-concept had bedoeld als een reflectie van zijn eigen persoonlijk ervaringen en bevindingen, toch legde hij later uit dat hij zich vrij snel realiseerde dat vele ander punks zich eveneens zo voelden. Het devies van de punk “ schijt aan alles ” verwerd nu tot “ probeer de wereld beter te maken, te beginnen bij jezelf ”161 . Andere bands zoals 7SECONDS, JUDGE, YOUTH OF TODAY, UNIFORM CHOICE en later ook EARTH CRISIS, DYS, INTEGRITY en RAID namen de idealen, die Ian MacKaye in 1981 bezongen had, op in hun muziek. 162 Straightedge zou overwaaien naar Europa waar vooral door de West-Vlaamse

159 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p 268. 160 DE CORTE, K., Subculturen in de nineties, in: Het Perron , 1997, p. 597. 161 PRINS, E., Jongeren op de bres voor een rein leven, Hardcore en Christenjeugd: twee werelden, één ideaal, in: 0/25, Tijdschrift over Jeugd , 1997, p. 28. 162 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, pp. 32-34.

65 scene, als één van de eerste in Europa, de principes verder uitgedragen werden. Op het straightedgeconcept komen we later echter terug (ut infra).

1.3 De vonk wordt een vuur

Na de split van beiden BLACK FLAG en DEAD KENNEDY’S werd de muziekstijl opgepikt door een nieuwe generatie van jongeren. 7SECONDS, YOUTH OF TODAY, GORILLA BISCUITS, AGNOSTIC FRONT, WARZONE, CRO-MAGS namen het roer over en ontwikkelden de muziek verder die nu zou worden geboekstaafd als ‘old school hardcore’. Het ging om vette rechttoe rechtaan muziek met een hoog punk meezinggehalte en een muzikale standaardbezetting. De drums in deze muziek gingen ten opzichte van de gitaren een zeer grote rol spelen. 163 In Europa krijgen we in deze periode vooral in Italië een bloeiende scene met NEGAZIONE, RAW POWER, WRETCHED en INDIGESTI. In Nederland had je een scene rond de band TECH-9 en bij ons in België waren THE REPULSIVES en HATECREW de eerste hardcore-acts die kwaliteitsmuziek brachten. 164

1.4 Links, snel en vooral extreem: grindcore en powerviolence

Ondertussen ontstond er met ‘grindcore’ een vreemde eend in de bijt in hardcoreland. Grindcore is hardcore met de snelst mogelijke variant op het typische hardcore drumritme en een blaffende, haast dierlijke zang. Het genre neigt ook naar extreme metalvarianten cf. death en black metal. De invloeden van crustpunk zijn groot. Bands die dit genre hebben ontwikkeld zijn het Britse NAPALM DEATH en het Belgische AGATHOCLES. 165 Tekstueel heeft men het bijna uitsluitend over links politieke onderwerpen. Met ‘power violence’ hebben we een andere extreme variant, maar in tegenstelling tot grindcore spitste men zich vooral toe op crustinvloeden en minimaliseerde men de metalinbreng bijna volledig. Het typische hardcore drumritme werd nu ook volledig overboord gegooid. Het genre werd vorm gegeven door het Nederlandse LÄRM, één van de eerste straightedgebands in Europa, en het Amerikaanse SIEGE. Het werd verder ontwikkeld door NO COMMENT en CAPITALIST CASUALTIES. 166

1.5 New York zwaait de scepter, Europa volgt

Aan het eind van de jaren 1980 en het begin van de jaren 1990 werd de hardcorescene uit New York leidinggevend. Deze ‘New York Hardcore’ werd bevolkt door bands als AGNOSTIC FRONT, MADBALL, BIOHAZARD, CRUMBSUCKERS waarvan leden later ook PRO-PAIN oprichtten. De komst van de New York Hardcore betekende metalinvloeden in de hardcorebeweging. De muziek klonk nog altijd als hardcore maar ze werd zwaarder gemaakt door middel van heavy metalriffs. Vanuit de heavy metalscene waren er al een aantal cross-overbewegingen geweest met D.R.I (i.e DIRTY ROTTEN IMBECILES, opgericht in 1982), SUÏCIDAL TENDENCIES en S.O.D (STORMTROOPERS OF DEATH, eveneens afkomstig uit New York en begonnen als zijproject van leden uit ANTHRAX en NUCLEAR ASSAULT). Ook met grindcore was er al heavy metal in de hardcore geslopen. Nu vond dus de omgekeerde beweging plaats met hardcoregroepen die metalriffs produceerden. Binnen het

163 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p 270. 164 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 165 SMITS, S ., Het concert als collectief ritueel in de alternatieve muziekscene: een kwalitatieve verkenning van de hardcore-scene in Vlaanderen , 1992, p. 52. 166 GEENS, M., De Straight Edge beweging, Kwalitatieve studie van een jeugdsubcultuur aan de hand van participerende observatie en diepte interviews , 2000, p. 38.

66 genre ‘New York Hardcore’ ontpopte zich ook een nieuwe strekking, nl. ‘hatecore’. Binnen deze strekking staan gevoelens van haat centraal ten gevolge van het deprimerende stadsleven. De voornaamste band is SICK OF IT ALL. De bands uit de New Yorkse scene g aven een impuls aan de Europese hardcorescene. Er werd afgestapt van het kopiëren van de Amerikaanse bands en in Europa begon men eigen stijlen te ontwikkelen. West-Vlaanderen was één van de eerste gebieden in Europa waar hardcoreklanken op een iets meer georganiseerde manier te horen waren. De eerste lichting bands nl. RISE ABOVE, NATIONS ON FIRE, BLINDFOLD, SPIRIT OF YOUTH en SHORTSIGHT werden samengebracht onder de noemer ‘8000hardcore’. De ‘H’ van ‘ hate ’ is er pas later aan toegevoegd na het ontstaan in West-Vlaanderen van de cross-overbands die metal met hardcore vermengden. 167

1.6 Krishnacore

Tegelijkertijd ontstond er in straightedgemiddens aan het einde van de jaren ’80 en aan het begin van de jaren ’90 een tendens waarbij sXe-jongeren zich begonnen te vereenzelvigen met de idealen van Hare Krishna. Op het eerste zicht zou men denken dat er allesbehalve een connectie bestaat tussen deze harde muziek die door straightedgebands worden gespeeld en de idealen van de Hare Krishna beweging. Wanneer men echter dieper ingaat op de leer van Hare Krishna dan komen treffende gelijkenissen tussen de sXe-levensstijl en het Krishna bewustzijn aan de oppervlakte. Krishna-adepten worden opgeroepen om volgende verleidingen te weerstaan. Ten eerste mochten zij geen vlees eten, geen toxicologische middelen consumeren, niet gokken en er geen losse seksuele levenswandel op na houden. Op het eerste zicht blijken beide levensstijlen dus zeer nauw bij elkaar aan te sluiten. ‘Krishna- core’ is een genre dat vooral aan het begin van de jaren ’90 boomt met bands als 108, SHELTER, COPPER en ANOTHER WALL. 168

1.7 Eurocore

In het midden van de jaren ’90 begon ook de scene rond het Nederlandse Maastricht te groeien met bands cf. RIGHT DIRECTION, BACKFIRE!, DISCIPLINE, enz… Behalve in Maastricht groeien er ook scenes in Eindhoven, Amsterdam en delen van Friesland. In Duitsland krijgt deze beweging navolging met groepen zoals RYKER’S. Deze bands en hun muziek wil men al eens samenbrengen onder de noemer ‘eurocore’. Meestal spelen deze groepen de traditionele ‘old school hardcore’ geïnspireerd op de Amerikaanse voorbeelden. 169

1.8 Hardcore gemoderniseerd, enter heavy metal

‘New school hardcore’ vond vooral voedingsbodem in België en in deze stijl werden naast old schoolinvloeden ook elementen uit andere muziekstromingen zoals OI! en vooral heavy metal toegevoegd. In West-Vlaanderen ontstond nu de H8000beweging met LIAR en CONGRESS als voornaamste vertegenwoordigers terwijl in Brussel de BXL-scene van de grond kwam met DEVIATE, LENGTH OF TIME en ARKANGEL. 170 Ook andere scenes in België zouden zich ontwikkelen, cf. de Hagelandscene, maar hierover verderop meer. (ut infra). De mix van hardcore en metal was al te horen geweest bij Amerikaanse bands halverwege de jaren 1980. (ut supra) en bij de New Yorkse scene. Later, aan het begin van de jaren ’90, zouden ook

167 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 168 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, p. 49. 169 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 170 TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , 2000, p 270.

67 gevestigde hardcorewaarden cf. CRO-MAGS, BLOODLINE en bands uit Cleveland zoals FACE VALUE, meer metal georiënteerde hardcore gaan spelen. 171 Maar met de scene die zich ontwikkelde in onze contreien werd het gaspedaal met betrekking tot heavy metalklanken en structuren in de hardcoresubcultuur pas echt doorgeduwd. Bijna tegelijkertijd vond in de Verenigde Staten een soortgelijke beweging plaats met EARTH CRISIS, ALL OUT WAR en MORNING AGAIN. Deze bands vonden in het begin nauwelijks afzet en werden bijgevolg uitgebracht door jawel, een platenlabel uit West-Vlaanderen, nl. Goodlife Recordings uit Kortrijk. Naast het feit dat deze bands een hardcore mentaliteit deelden met de West-Vlaamse groepen kwamen zij ook overeen wat betreft de filosofieën van straightedge, veganisme en maatschappijkritische benaderingen. In Europa vond het metalcoregeluid uit België navolging in vooral Duitsland met HEAVEN SHALL BURN, CALIBAN en THE YEAR OF OUR LORD. In de Verenigde Staten begon na de golf die EARTH CRISIS, enz… had voortgebracht nu een scene in Massachussets te bloeien met OVERCAST en AFTERSHOCK. Deze bands werden wederom uitgebracht op West Vlaamse platenlabels. In deze scene werden de kiemen gelegd voor de later wereldwijd zeer succesvolle “ New Wave of American Heavy Metal ” met KILLSWITCH ENGAGE, SHADOWS FALL, UNEARTH, ALL THAT REMAINS, enz… Onder andere SHADOWS FALL werd in Europa uitgebracht door het Gentse hardcorelabel Genet Records. Rond de eeuwwisseling brengen de West Vlaamse labels nog releases uit van latere succesgroepen als WALLS OF JERICHO (op Genet) 172 en AVENGED SEVENFOLD (op Goodlife) dat nu de wereld rondtoert als voorprogramma van mastodontgroepen als IRON MAIDEN. Na deze wapenfeiten slabakt de Belgische hardcorescene, terwijl de bands uit de Amerikaanse scene wereldwijd zalen met duizenden fans uitverkopen. Of men dan nog van ‘echte’ hardcore kan spreken is zeer de vraag. Deze bands zijn geen undergroundfenomenen meer want ze zitten op grote ‘major’ platenlabels’ en van de alom geprezen ‘DIY’mentaliteit waar de West-Vlaamse scene blijft bij zweren is niets meer te merken. 173

1.9 Een wirwar aan hardcorestijlen

Ondertussen is los hiervan in het begin van de jaren 1990 een rustige variant van hardcore ontstaan, nl. ‘emocore’. Emocore combineert hardcore met meer melodische en experimentele muziek en kan gezien worden als een slomere, meer emotionele vorm van hardcore. De muziek wordt zeer ‘moody’ ervaren met akoestische stukken met afwisselend gesproken en zeer dramatisch geschreeuwde teksten, plotse gitaaruitbarstingen, langzame ritmes afgewisseld met onvoorspelbare, bijna spastische ritmestukken. FUGAZI, met MINOR THREATH zanger Ian MacKaye is een bekende vertegenwoordiger, net als bands cf. EMBRACE en RITES OF SPRING. In de laatste jaren waren vooral de Belgische bands LIFECYCLE en REIZIGER 174 populair of het uit het voormalige Joegoslavië afkomstige FEAR BEFORE THE MARCH OF FLAMES. Sommige van deze emo-bands schaarden zich in de zomer van 1985, door hen “ Revolution Summer ” genoemd, aaneen in de zgn. BYO (Better Youth Organisation ). Deze organisatie zette zich af tegen geweld op shows en extreemrechtse tendensen die zich in de hardcore voordeden, vooral in de scenes rond bands

171 Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008. 172 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 173 Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008. 174 SMITS, S., Het concert als collectief ritueel in de alternatieve muziekscene: een kwalitatieve verkenning van de hardcore-scene in Vlaanderen , 1992, p. 52.

68 als CRO-MAGS en AGNOSTIC FRONT. De BYO organiseerde concerten en bracht platen uit. 175

Omstreeks de eeuwwisseling komt ‘deathcore’ op de proppen. Deathcore is een mengeling tussen Deathmetal en extreem snelle hardcore. De stem kenmerkt zich door extreem laag onaards gegrom afgewisseld met ‘pig squeals’ (het klinkt effectief een beetje alsof er een varken wordt gekeeld). 176 Bekende bands zijn JOB FOR A COWBOY en ALL SHALL PERISH. Ook de Belgische scene laat van zich horen met ABORTED, dat al geruime tijd op het internationale niveau is doorgebroken, en CRIMSON FALLS, dat ook goed aan de weg aan het timmeren is.

Extreem snel, extreem onvoorspelbaar, extreem virtuoos maar ook extreem spastisch en soms moeilijk om volgen is ‘mathcore’. Deze ‘mathematic hardcore’ is eigenlijk over de hele lijn extreem te noemen. De riffs zijn niet te anticiperen, net als de drumritmes. De structuur is er wel, maar is enorm complex. Een vaste lijn met een repetitief karakter bestaat bijna niet in mathcore. De bekendste band, overigens zeer populair, is THE DILLINGER ESCAPE PLAN.

De cross-over tussen doommetal en hardcorepunk, levert het subgenre ‘sludge(core)’ op. Sommige fans zien NEUROSIS als een van de belangrijkste vertegenwoordigers, maar niet iedereen is hiermee akkoord. Een bekende sludgecoregroep van bij ons is AMENRA, gegroeid uit H8000legende SPINELESS.

Zoals in het overzicht bij de elektronische muziek al is aangehaald leverde de intersubculturele cross-overbeweging tussen hardcore, metalcore en elektronica ‘digital hardcore’ op met de bekendste band ATARI TEENAGE RIOT.

Na weerom een stortvloed van substijlen kunnen we wel stellen dat hardcore in al zijn geledingen leeft. Veel bands van de begindagen zijn ook nog altijd actief. SICK OF IT ALL bestaat nu al langer dan twintig jaar. BAD BRAINS is ook weer aan het optreden geslagen. MINOR THREAT, met Ian MacKaye is ook nog altijd min of meer actief. Het label van de MINOR THREAT zanger, ‘Dischord Records” bestaat nog altijd. HENRY ROLLINS, de legendarische zanger van BLACK FLAG is ook nog altijd actief als auteur van boeken en performer van zgn. ‘spoken words’ waarbij hij in interviews en voor een publiek nog altijd ongezouten zijn mening zegt. Bovendien staat hij nog vaak op het podium met zijn HENRY ROLLINS BAND. 177

2. Straight Edge (sXe)

“I’m a person just like you But I’ve got better things to do Than sit around and fuck my head Hang out with the living dead Snort white shit up my nose Pass out at the shows

175 GEENS, M., De Straight Edge beweging, Kwalitatieve studie van een jeugdsubcultuur aan de hand van participerende observatie en diepte interviews , 2000, p. 38. 176 GEENS, M., De Straight Edge beweging, Kwalitatieve studie van een jeugdsubcultuur aan de hand van participerende observatie en diepte interviews , 2000, p. 38. 177 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008.

69 I don’t even think about speed That’s something I don’t need

I’ve got the straight edge

I’m a person just like you But I’ve got better things to do Than sit around and smoke dope ‘Cause I know I can cope Laugh at the thought of eating ludes Laugh at the thought of sniffing glue Always gonna keep in touch Never want to use a crutch

I’ve got the straight edge ”178

2.1 Terminologie en ontstaan

De term straight edge (de term wordt zowel aan elkaar of los van elkaar geschreven) is afkomstig van de hierboven vermelde MINOR THREATsong met de gelijknamige titel. De tekst is van de hand van zanger Ian Mackaye die eigenlijk nooit geïnteresseerd geweest is in het opstarten van één of andere beweging. Hij vatte het nummer ‘Straight edge ’ gewoon op als het bezingen van een persoonlijke keuze of zoals hij in zijn eigen woorden stelde: “ I think it’s really important to note that I was singing to fifty people , or maybe one hundred, or maybe even two hundred. But I wasn’t thinking that it (straightedge) would be something that people all around the country or the world would pick up, or that it would be an idea that would be discussed for more than twenty years. It’s crazy! ”179 Hoewel MINOR THREAT als band eigenlijk maar een drietal jaar heeft bestaan (tussen 1980 en 1983), toch is haar invloed op de punkrock, vooral qua ideologie, enorm groot geweest. In een ander nummer van MINOR THREAT, “ Out of step ”, komen de basisprincipes van straight edge pas echt goed naar voor. De frase “ I don’t smoke, I don’t drink, I don’t fuck… At least I can fucking think”180 zegt het eigenlijk allemaal. Straightedgers onthouden zich van genotsmiddelen zoals hard- en softdrugs, tabak en alcohol. Over het laatste van de drie bestaan er soms wat misverstanden als zou het zo zijn dat straightedgers nooit seks hebben. Dit is niet zo, maar omwille van ethische redenen beperken straightedgers hun seksuele betrekkingen tot één persoon. Buitenrationele seks en ‘one night stands’ zijn dus uit den boze. Ook seks kan immers een verslaving zijn. Het beleven van seks diende volgens MacKaye gekoppeld te zijn aan een liefdesrelatie en mocht als dusdanig niet uit zijn context getrokken en genuttigd worden als een consumptieproduct. 181

2.2 De X van Straight edge

De drie zaken waar straightedgers zich van onthouden, i.e drugs, alcohol en occasionele seks worden in de sXe-subcultuur vaak gesymboliseerd in de drie ‘X’en. Deze drie ‘X’en ziet men dan ook vaak opduiken in designs van tatoeages, posters, albumcovers, magazines, enz… De

178 MINOR THREAT, Minor Threat (EP), Dischord Records, 1981. 179 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, p. 49. 180 MINOR THREAT, In My Eyes (EP), Dischord Records, 1981. 181 Interview met Micha Ivanov, 7/7/2008.

70 ‘X’ als symbool voor de straightedgebeweging verscheen voor het eerst in de vroege jaren 1980. Zij werd op de handen getekend van jongeren die punkrockconcerten bezochten op locaties die een licentie hadden om alcohol te verkopen. Aldus wist de persoon achter de toog dat hij aan die jongeren geen alcohol mocht verkopen. In een korte tijdspanne echter werd de ‘X’ gebruikt door straightedgers, die er zelf voor kozen geen alcohol te nuttigen, om zich te identificeren en om hun solidariteit uit te drukken met andere straightedgers. Vandaag is die ‘X’ in de straightedgecultuur in alle mogelijke varianten aanwezig. Sommige sXe-aanhangers combineren die X met hun eigen interesses of culturele achtergrond. Voorbeelden zijn legio. De sXe-band JUDGE bijvoorbeeld gebruikt voor de benen van de X twee hamers, de band SIX FEET DEEP twee gekruiste schoppen, DIEHARD gekruiste baseballbats, enz… 182

2.3 Straight edge vs. muziek

Op de soms gestelde vraag of straight edge had bestaan los van hardcore is het antwoord altijd volmondig “ neen ”! Het beste medium om een boodschap te verspreiden is nog altijd muziek. In muziek kan men gevoelens en ideeën kwijt en bijgevolg brengt muziek altijd een gevoel van samenhorigheid met zich mee wanneer ook andere mensen achter deze muziek en haar ideologieën staan. Muziek kan je beluisteren wanneer je wil en op optredens ontmoeten dezelfde mensen elkaar vaak. Aldus komt men sneller in contact met het hele muziekgebeuren en met de achterliggende waarden. 183 Wat zou straigt edge dus zijn zonder de muziek, zonder hardcore? Een soort van sekte of iets dergelijks. De meeste respondenten die hebben meegewerkt aan deze scriptie stellen duidelijk dat als MINOR THREAT er niet was geweest, dan had het nummer “Straight edge” nooit bestaan en dus ook de beweging die eruit volgde niet. Straightedge is dus een muziek gerelateerd begrip. Je kan perfect niet roken, niet drinken en geen drugs gebruiken, zonder dat je straight edge wordt genoemd. Dit gegeven ging echter nooit sXe genoemd zijn zonder de muziek van MINOR THREAT. Straight edge zou men dus als het ware kunnen bekijken als een subcultuur binnen een subcultuur. 184

2.4 MacKaye over staatsgesponsorde rebellie

Ian MacKaye wil zelf echter niet als profeet of ‘dè stichter’ bekend staan. Zijn bedoeling was voor zichzelf in zijn muziek een statement te maken tegen de negatieve levenswijze van de punks van zijn tijd. In die punkwereld nam alcohol en drugs een belangrijke plaats in. Volgens hem werkten deze toxicologische stoffen doemdenken alleen maar in de hand en verwerd de mens tot een lui en slaafs wezen. Zijn ideeën konden in de gevestigde punkscene van die periode op weinig sympathie rekenen, integendeel. MacKaye wilde zich op het positieve richten om van daaruit een beter leven aan te vatten. Punk draaide in zijn ogen om maatschappelijke conventies uitdagen en bepaalde wantoestanden aanklagen. Hij en zijn vrienden boden tegenstand ten overstaan van maatschappelijk aanvaarde verslavingen die alcohol en bepaalde drugsoorten met zich meebrengen. Drug- en alcoholgebruik bij tieners was en is in zijn ogen een uiting van maatschappelijke wantoestanden en daartegen moet worden geprotesteerd. Daarom vindt MacKaye dat ‘straight edge punk’ weldegelijk een plaats verdiende in de ‘bredere’ punkscene. Bovendien argumenteert MacKay dat het drug- en alcoholgebruik bij punkers geen ware vorm van rebellie is. Roken, drinken en zelfs het nemen

182 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, pp. 9-10. 183 PRINS, E., Jongeren op de bres voor een rein leven, Hardcore en Christenjeugd: twee werelden, één ideaal, in: 0/25, Tijdschrift over Jeugd , 1997, p. 30.

184 Interview met Jasper Himpe, 22/7/2008. & Interview met Lieven Van Beneden, 11/11/2008. & Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008.

71 van drugs beschouwd hij als ‘rebellie gesponsord door de staat’. De staat waartegen men dient te protesteren, de maatschappij die onder andere punks behoren te veranderen. 185 Als we hier even bij stilstaan dan moeten we inderdaad onderkennen dat de staat via tabaksverkoop een fortuin aan taksen op zijn rekening schrijft. Hetzelfde geldt met betrekking tot de verkoop van alcohol. Meer nog, drugs en alcohol zorgen ervoor dat mensen verslaafd worden, hun normale levensritme niet meer aankunnen, werkloos worden, in de marginaliteit belanden en op de één of andere manier van de staat afhankelijk worden. Deze afhankelijkheid kan zich uiten op directe wijze, via uitkeringen, of op indirecte wijze, teren op de ‘goodwill’ van mensen die wel werken. Op een manier is het profiteren van en teren op in plaats van rebelleren tegen.

2.5 Een persoonlijke keuze?

De sXe-levenswijze wordt door mensen gekozen om persoonlijke redenen en de bedoeling is dan ook niet dat men de levenswijze gaat opdringen aan anderen. Een sXe-kid getuigt in een interview: “ The major reason that I’m straight edge is self-respect. I’ve seen to many people who can’t handle drugs and alcohol, and so many families that have been ruined because of it, that I just don’t have any desire in using them. A lot of people have no problem controlling their use of alcohol, and tobacco properties… that is their choice and I respect it, as long as it is not affecting anyone else. My choice is to keep a clear head.”186 Toch horen we bij sommige sXe-bands een militantere houding doorsijpelen in de teksten. De hierboven reeds aangehaalde straightedgegroep JUDGE lieten in het nummer “In my way” het volgende verstaan aan druggebruikers: “ Those drugs are gonna kill you if I don’t get to you first ”. 187 SLAPSHOT uit Boston richtte zich tot gebruikers van alcohol: “ Kill anyone with a beer in their hand, cause if you drink you’re not a man… Straightedge, straightedge in your face, you don’t belong in the human race. ”188 7SECONDS bezong in 1984 het losse flirtgedrag van mannen in de hardcorescene: “ You fucking moron, your brains have run amuck… A girl’s only lot in life is not to fuck! ”189 Hoewel deze tekstflarden zeer gewelddadig overkomen, toch wil dit niet zeggen dat deze jeugdcultuur gewelddadig is. Deze teksten moeten worden opgevat als een vorm van zich afzetten tegen het gebruik en misbruik van genotsmiddelen. Het is dus met andere woorden beeldspraak dat moet bekeken worden als een soort artistieke expressie van gedachten en ideeën. En artistieke expressie reflecteert dus niet noodzakelijk feitelijk gedrag in de realiteit. Slechts een kleine minderheid van de sXe- jongeren raakte ooit slaags met niet-straightedge individuen. De overgrote meerderheid keurt geweld eigenlijk ‘en masse’ af. 190 Toch, éénmaal de publieke opinie en de media de straight edgecultuur zagen groeien gebeurde hetzelfde fenomeen dat we hebben zien gebeuren bij andere subculturen (ut supra). Er ontstond repressie vanuit het overheidsapparaat. Jammer genoeg werd de publieke opinie geïnformeerd door massamedia die berichtten over brutale gewelddaden die werden begaan door een kleine minderheid van straightedgers. De verhalen gingen al gauw een eigen leven gaan leiden en het hoeft niet gezegd te worden dat deze cowboy-legendes de reputatie van de straight edgesubcultuur danig verprutsten. Op internet vallen hier en daar verwijzingen te lezen naar straightedge als ‘ hate-edge ’ waarbij de subcultuur in al haar geledingen wordt beschuldigd van nazistische praktijken omdat men zogezegd mensen de keuze laat: “edge worden of slaag krijgen. Vooral de Amerikaanse scene rond Syracuse kreeg af te rekenen met een waslijst aan beschuldigingen. Deze stellingen

185 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, pp. 96-97. 186 MORESCHI, A., Why choose straightedge, in: Black Earth Magazine , 1998, 1, s.p. 187 JUDGE, New York Crew (EP), Revelation Records, 1988. 188 SLAPSHOT, Step On It (album), Taang! Records, 1988. 189 7SECONDS, The Crew (album), Better Youth Organisation, 1984. 190 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, pp. 96-97.

72 worden weerlegd door andere waarnemers die de scene beschrijven als grotendeels niet gewelddadig. Hardcore en straight edge beschouwen ‘respect’ als één van de grootste vigerende waarden. “It’s all about respect: respecting one’s body, and respecting others ”191

2.6 Consolidatie van een subcultuur.

Zoals hierboven reeds gesteld wijst Ian MacKaye het feit dat hij “de stichter zou zijn van een subcultuur” volledig van de hand. Bovendien weigerde hij tussen 1998 en 2001 interviews te geven waardoor geruchten begonnen te gonzen dat hij zelf geen straight edge meer was. De echte reden was dat hij het grondig moe werd dat ieder interview zich telkens focuste op een nummer dat hij twintig jaar geleden had geschreven. Een bekende uitspraak van hem daaromtrent die soms opduikt op het web of die wordt geciteerd in magazines is: “ It’s like being stopped every few blocks to see if you’re underwear is clean ”. 192

MacKaye schuift de pluimen met betrekking tot de verspreiding van ‘straightedge als ideologie’ liever door naar anderen:

“I would say that we were the first band to sing about this issue – punkband, that is. And then a band called SS DECONTROL from Boston. They kind of came on the horizon and they were much more militant about it. And then a band from Reno, Nevada, called 7SECONDS. They were much more kind of positive… Those were the first two. And then there were these other bands that started to pop up from Los Angeles, like UNIFORM CHOICE or AMERICA’S HARDCORE. ”193 Wat de consolidatie van een echte subcultuur en de uitbouw van de ideologie op wereldwijd niveau betreft, stelt MacKay vooral de straightedgebands in New York verantwoordelijk:

“It wasn’t until the New York scene in about 1984 or 1985 (there) was an explosion (in the straightedge music scene). And again led pretty much by YOUTH OF TODAY, what was referred to as New York straightedge hardcore. And that’s really where the modern notion of the movement was born. Ray Cappo, who was the singer of YOUTH OF TODAY, I guess he was really the one who articulated straightedge in a militant, formalized, movement way. ”194

En inderdaad, zanger Ray Cappo en gitarist John Porcell verklaarden vaak hoe zij hun eigen band ‘pushten’ om de sXe-boodschap te verspreiden. Zij waren het die opriepen aan hun publiek om te leven volgens waarden en zij schiepen een meer formeel kader waar thema’s zoals trots, engagement, eenheid met andere straightedgers en optimisme gekoppeld werden aan de kracht van de jeugd. 195 Ray Cappo, de zanger van YOUTH OF TODAY, zou zich later vereenzelvigen met Hare Krishna (ut supra) en deze idealen bezingen in de band SHELTER. Gitarist John Porcell zou zich meer richten tot de hardlinestrekking (ut infra) van straight edge met bijvoorbeeld de release van de, in sXekringen, legendarische plaat PROJECT X. 196

2.7 Vegetarisme en Veganisme in de sXe-scene

191 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, pp. 9-10 & 51-52. 192 xTrue Colorsx (Fanzine), 2003, s.p. 193 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, p. 34. 194 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, p. 50. 195 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, p. 50. 196 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, p. 46.

73 Vegetarisme, waarbij men geen vlees eet, of veganisme, waarbij men niets eet of gebruikt dat van dieren afkomstig is (cf. eieren, melk, wol, leder, …) worden vaak in één adem genoemd met straightedge. De twee hebben echter niets met elkaar te maken. De band SLAPSHOT bijvoorbeeld is overtuigd straight edge, toch eten zij graag op tijd en stond hun steak. Veganisme of vegetarisme zijn net als straight edge persoonlijke keuzes. Ze staan los van hardcore ‘an sich’ maar zijn er ergens toch wel mee verbonden. Vegetarisme en veganisme hebben een zeer grote rol gespeeld in de scene, vooral in de beginjaren. Mensen dachten over zoveel na, en vegetarische levensstijl kwam dan ook om de hoek kijken. 197 Een band als YOUTH OF TODAY bezong actief de vegetarische levensstijl. “Meateating, Flesheating, think about it… So callous to this crime we commit.” 198 Net als bij het concept straightedge worden de lyrics na verloop van tijd extremer. Metalcoreband INTEGRITY laat verstaan dat vleeseters eigenlijk hetzelfde lot zouden moeten ondergaan als de dieren die zij slachten en eten. Verder spreekt men zich ook uit tegen bijvoorbeeld vivisectie, ook al is dit voor wetenschappelijke doeleinden. Het slachten van dieren of hen gebruiken in proeven dient gewoon te stoppen. 199 Vaak wordt het niet gebruiken van dierlijke producten in de hardcorescene hoger ingeschat dan bijvoorbeeld straightedge. 200

2.8 Hardline: het rechte, maar vooral het harde pad

“The ultimate goal of hardline, however unrealistic, is to revolt against the present system and tear it apart in the name of supreme justice….a victory for hardline is a victory for nature, for we intend to take the earth back to a system of living with nature and not against it. For too long the greedy hands of evil have forced us to live by their rules, and we will no longer stand for your defiance of the basic laws of the earth. No more eating of our animal brothers and sisters. No more scientific death camps for the unborn victims of selfish sexuality. No more abusing the body with drugs that weaken our minds and makes us tools. No more excuses, the earth must be set free. …. To stand for justice is to stand for all that is hardline, and to stand for hardline is to stand for justice… Hardline cannot compromise itself to those who do not believe in all parts of its ideology. You believe in it all or none .”

Bloomington Hardline Manifesto 201

Het concept ‘hardline’ wordt voor het eerst geformuleerd door Sean Muttaqi en zijn band VEGAN REICH in 1990. De band RAID zou de extremere visie op de straight edge-ethiek verder overnemen. Deze zeer extreme afscheiding van straight edge als beweging is ontstaan in de Verenigde Staten, maar waaide in het midden van de jaren 1990 over naar Europa. De beweging is zeer puriteins en stelt de heiligheid van ‘onschuldig leven’ centraal. 202 Net zoals straight edge allesbehalve gelijk is aan hardcore, zo is hardline allesbehalve gelijk aan straight edge. Bij hardline onderkennen we een extreme vorm van straight edge, maar hardline- adepten gaan verder, veel verder. Zo weigeren veel hardliners suiker te eten omdat suiker eveneens de hersenen zou vertroebelen en een aanval zou vormen op het menselijke lichaam. Het bestaande maatschappijsysteem dient volgens de hardliner omvergeworpen te worden om plaats te maken voor een natuurlijke orde. Men verzet zich ook tegen onnatuurlijke zaken als homofilie en abortus. Voedsel uit Derde Wereldlanden wordt ook veelal geweigerd omdat

197 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 198 YOUTH OF TODAY, We’re not in this alone (album), Caroline Records, 1988. 199 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, p. 40. 200 Interview met Lieven Van Beneden, 11/11/2008. & Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008. 201 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, p. 47. 202 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008.

74 men ginder, volgens hen althans, de bestaande ecologische ordening ontwricht om de gewassen te kunnen kweken. Het komt hen in de hardcorewereld en daarbuiten vaak te staan op beschuldigingen van homofobie en vormen van racisme. 203 Volgens hen zijn de beschuldigingen onterecht. Ze proclameren zichzelf immers als voorstanders van sociale gelijkheid en protesteren dan ook vaak tegen racistische en seksistische uitingen in de maatschappij. Pornografie wordt resoluut afgezworen en veroordeeld wegens het negatieve effect op hoe mannen naar vrouwen kijken. Seks is volgens de hardliners enkel iets dat de voortplanting dient. Seks uit lust zou dus niet mogen plaatsvinden, zelfs niet met je eigen partner. Extreem veganisme is een ander kenmerk. Dieren en mensen staan op gelijke hoogte. Sommige hardliners houden er banden met dierenbevrijdingsorganisaties zoals A.L.F (Animal Liberation Front) op na. Een bekende slogan uit hardlinekringen luidt ‘ It’s ok to kill humans to save animals. ”204 Hardliners worden veelal gehaat door hun tegenstanders wegens hun directe en extreme aanpak. Hardliners, zeker in de V.S., worden wel in verband gebracht met gewelddaden tegen alcohol- en druggebruikers of tegen ketens cf. McDonalds. Aldus bezorgen zij de subcultuur straightedge een slechte naam. Ian MacKaye formuleerde zij eigen mening omtrent hardline: “ What aggravates me so much is about all of this is that I think, within straightedge, for every kid that blows up a fur factory, there’s like a thousand kids who are just doing the right thing in their own lives. And they’re just not newsworthy .” 205 Ook een invloedrijk figuur als John Porcell, nochtans bezieler van het hardline getinte PROJECT X, zag wat voor een negatieve impact dit had op de jonge fans. Hij voelde zich slecht omdat hij de visie had gepromoot en riep op tot stopzetting van illegale acties en het kwetsen van mensen. 206

3. Hardcore, de situatie in België

3.1 Reflectie op de Belgische scene

De eerste bands die hardcoreklanken produceerden in België doken op rond ongeveer 1986- 1987. Zo had je de THE REPULSIVES en YUPPIES DEAD in de streek rond Tielt. De eerste echte hardcore-release in ons land staat op naam van HATECREW, van de streek rond Aalst en Ternat. Deze plaat “ Silent Ridge ” uit 1987 wordt nu nog beschouwd als één van de betere releases die in België werden uitgebracht. 207 Het grote Amerikaanse YOUTH OF TODAY speelde ook rond die periode in het Netwerk in Aalst. De doortocht van Europese hardcorebands cf. het Italiaanse NEGAZIONE en het Nederlands LÄRM zorgden ervoor dat ook hier in België mensen een instrument ter hand namen en zich toelegden op het spelen van hardcoremuziek. Om hardcore of punk te spelen moest je eigenlijk niet zo goed zijn qua instrumentbeheersing. Je kocht gewoon een oude versterker van iemand over en een oude gitaar, sprak wat mensen aan en je had een band. 208 In ons kleine Belgenlandje zijn na verloop van tijd meerder bandjes beginnen opduiken die zich aaneenschaarden in ‘scenes’, soms ook wel ‘crews’ genoemd. Deze scenes herbergen een subcultuur die staat voor verschillende stijlen en ideologiën. We geven even een kort overzicht mee.

203 Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008. 204 Interview met David Deblock: 14/6/2008. 205 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, p. 48. 206 WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , 2006, p. 48. 207 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 208 Dixit VERBEKE, Hans in: FIVESTAR PRODUCTIONS, H8000Crew, a H8000 document (film), www.fivestarmayhem.com , 2004.

75 3.1.1 De BXL-scene

De scene in en rond het Brusselse is er één met een groot nationaal, maar ook internationaal aanzien. Deze scene heeft kleppers voortgebracht zoals DEVIATE, LENGTH OF TIME, OUT FOR BLOOD en ARKANGEL. Bands uit deze scene zijn op tournee geweest met tal van grote metal en hardcoreacts. Een belangrijke mastermind op muzikaal vlak in deze scene was Michel Kirby. Deze enorm talentrijke gitarist, en eigenaar van een muziekwinkeltje in Brussel, heeft in zowat alle bands gezeten die tot op een hoog niveau zijn geklommen. De BXL-scene heeft gedweept met de straight edge-ideologie, wat ook valt op te merken in sommige releases. In een release van ARKANGEL valt te lezen “ Life is not a product to be consumed… Refuse to be part of murder… wash the blood of your hands…. Live Vegan! ”209 De laatste jaren is men er echter een beetje van weg gegroeid. De undergroundoptredens vinden vooral plaats in ‘Magasin 4’. Bekende punkrock en hardcorelabels zijn I Scream Records en RPP/Existence of Hate. 210 Nog vermeldenswaardig in Brabant is ‘Dè Studio’ in Asse waar tal van klassieke releases werden opgenomen.

3.1.2 De Brabantse Hagelandscene

Deze scene situeert zich vooral in de streek rond Leuven rond het bekende Funtime-label. Dit label brengt magazines en platen uit, en organiseert tal van optredens. De Hagelandscene kenmerkt zich door een grote diversiteit qua substijlen. Optredens vonden meestal plaats in jeugdhuis ‘Sojo’. Bekende bands uit deze scene zijn PN, HOMER, NOT THAT STRAIGHT en CIRCLE. 211

3.1.3 Limburg en de Zonhoven-crew

Deze provincie heeft een heel hechte hardcorescene. De voornaamste bands waren KINDRED, KOMBAT, CRAWLSPACE, ENEMY OF THE SUN en REIZIGER. De voornaamste plaats waar opgetreden werd is Jeugdhuis ‘De Barak’ in Dilzen. Met de eeuwwisseling komt een jong metalcoretalent aan de oppervlakte, CHIMAIRA (nu THE DYING genoemd) dat het redelijk ver zou schoppen. Zij Tourden Engeland met het zeer populaire Amerikaanse DARKEST HOUR, speelden prestigieuze shows oa. op een gerenommeerd Spaans hardcore en punkfestival, op pukkelpop en in het voorprogramma van SLAYER in de Brabanthallen in Leuven. 212

3.1.4 Antwerpen

De bekendste plaats waar in Antwerpen Hardcoreshows worden georganiseerd is ontegensprekelijk ‘de Lintfabriek’ in Kontich geweest. Vorig jaar heeft de Lintfabriek zijn deuren echter moeten sluiten na weerstand van omwonenden. De kleinere optreden vinden nu meestal plaats in ‘zaal Trix’ in Borgerhout. De grotere shows gaan meestal door in ‘Hof Ter Loo” eveneens in Borgerhout. De bekendste en belangrijkste promotor van punk en hardcore ‘HeartbreakTunes’ is trouwens gestationeerd in de provincie Antwerpen. Bands uit Antwerpen die redelijk wat naam hadden zijn THUMBS DOWN, BUILDING, REPLY,

209 ARKANGEL, Dead Man Walking (album), Goodlife Recordings, 1999. 210 Interview met Wim Jacobs, 2/7/2008. 211 Independent Punkrock Zine , s.d., p. 3-5. & GEENS, M., De Straight Edge beweging, Kwalitatieve studie van een jeugdsubcultuur aan de hand van participerende observatie en diepte interviews , 2000, p. 62. 212 Interview met Wim Jacobs, 2/7/2008.

76 VICTIMS OF SOCIETY en FACEDOWN dat later commerciëler voor een groot publiek ging met .CALIBRE. 213

3.1.5 Oost-Vlaanderen

Eén van de meest roemruchte platenlabels in de Europese hardcorescene, Genet Records, had zijn basis in het Gentse. Activiteiten werden geregeld vanuit de Pyrrhus, voor vele hardcorejongeren de ‘coolste’ cd-winkel van het land. Mensen kwamen uit alle hoeken van België om de Pyrrhus een bezoekje te brengen. Bruno Vandevyvere, de bezieler van Genet Records en de Pyrrhus is ook sinds het begin van de jaren 1990 de organisator van IeperHardcoreFest. Dit festival is jarenlang het toonaangevende festival voor hardcoremuziek in Europa geweest. Wie het boekje van een Europese hardcore of punkrock cd-release uit de jaren 1990 doorbladert komt zeker de naam van Bruno tegen in de dankwoorden. Twee jaar geleden heeft Pyrrhus zijn deuren moeten sluiten wegens de moordende concurrentie met ketens zoals ‘Mediamarkt’ en illegaal downloaden. Voor veel mensen zeer jammer, want buiten een cd-winkel was de Pyrrhus een ontmoetingsplaats waar veel jongeren binnenkwamen al was het maar om een praatje te slaan, om bandshirts te kopen of om geïnformeerd te worden omtrent shows enzovoort. Hoewel gestationeerd in Gent hebben Bruno en de medewerkers van zijn label eigenlijk de H8000scene in West-Vlaanderen helpen uitbouwen. De optredens in Gent situeren zich hoofdzakelijk in de Overpoort in muziekcafé ‘The Frontline’. 214 Bekende bands die zich in het Gentse situeerden waren FAMILY OF DOG en EXIT19. De laatste jaren is het Gentse RISE&FALL bezig met het uitbouwen van een internationale carrière. Deze band gaat opnemen in de studio van de Amerikaanse supergroep CONVERGE en vergezelt hen ook op tournee.

3.2 Toonaangevend in België: de H8000scene.

Omstreeks de overgang van de jaren 1980 naar de jaren 1990 begint er pas echt iets te broeien in de streek rond Ieper en Kortrijk. Zoals de scenes in Amerika waren opgebouwd rond invloedrijke figuren cf. Ian MacKaye, John Porcell en Ray Cappo, zo was ook de scene in West-Vlaanderen opgebouwd rond een aantal ‘beruchte’ figuren. Figuren zoals Bruno Vandevyvere, Hans Verbeke, Dominiek Denolf, Edward Verhaege, UJ en later ook Joost Noyelle waren voor West-Vlaanderen de figuren waar het allemaal rond draaide. Niet dat deze personen per definitie in de belangstelling wilden staan, maar zij waren zo veel met hardcore en alles er rond bezig dat zij, soms tegen wil en dank, het epicentrum van de beweging in West-Vlaanderen maar ook tot ver daarbuiten vormden. Rond 1990 vormde zich de band RISE ABOVE, genoemd naar het gelijknamige nummer van BLACK FLAG. De band bestond uit Edward Verhaeghe, de latere oprichter van Goodlife Recordings, Hans Verbeke, de latere zanger van LIAR, Steve Slingeneer, de latere drummer van SOULWAX en een zekere Françoise Lepers op basgitaar. RISE ABOVE speelde een dertiental shows maar niet met de minsten. De eerste show was redelijk kleinschalig, amateuristisch opgebouwd. Het ging om een verjaardagsfeestje met ‘genodigden’, uiteindelijk was er driehonderd man van over heel België. De DIY-stijl (i.e. Do It Yourself) in de geest van de punk was er duidelijk aanwezig. Zo werden versterkers vervoerd op de motorkappen van auto’s. De tweede show was al meteen in het voorprogramma van GORILLA BISCUITS, toch wel een toonaangevende band in de internationale hardcorescene. 215 Na RISE ABOVE ontstond de

213 Interview met Wim Jacobs, 2/7/2008. 214 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 215 Dixit VERBEKE, Hans in: FIVESTAR PRODUCTIONS, H8000Crew, a H8000 document (film), www.fivestarmayhem.com , 2004.

77 8000beweging (de ‘H’ van Hate stond er nog niet bij) rond bands als NATIONS ON FIRE, BLINDFOLD, SHORTSIGHT en SPIRIT OF YOUTH. Weer ging het om dezelfde mensen. De scene is eigenlijk organisch, toevallig gegroeid. Op die moment waren de mensen niet bezig met “ er moet meer volk bijkomen, er moeten meer bands komen en de scene moet uitgebouwd worden ”. Het hele proces verliep als het ware automatisch. Men zag altijd dezelfde personen op shows en iedereen volgde overal waar er iets was te doen. Bands kruisten ook onderling. Iedereen speelde bij iedereen in de band. Een opvallend kenmerk bij de meeste respondenten uit die eerste periode is de plaats die ‘skaten’ innam. Iedereen was met elkaar in contact gekomen via het skaten en al gauw werden er groepjes vrienden gevormd die op de duur samen muziek gingen maken. 216 We spreken nu over het jaar 1992. In het jaar 1993 verschijnt de figuur van Joost Noyelle in de hardcorescene. Het gitaarspel van deze muzikale mastermind zou het verdere geluid van de scene in West-Vlaanderen bepalen. Joost was meer beïnvloed door thrash en black metal. Hij zou de metalklanken introduceren in de hardcorescene, dit onder invloed van wat zich in de Verenigde Staten afspeelde (ut supra, onder andere de scene in New York met CRUMBSUCKERS en dergelijke). Ook de figuur van Hans Verbeke was beïnvloed door de Duitse thrash metalscene en de Amerikaanse cross- overbands cf. Suïcidal Tendencies. Onder de invloed van deze twee mensen zou de ‘H’ van Hate voor het postnummer 8000 komen. Joost vond dat er een verschil diende te worden gemaakt met de vorige lichting ‘8000bands’ Het was een expressie van haat tegenover de wantoestanden in de maatschappij en tegenover iedereen die de muziek en haar idealen niet lustte. LIAR en CONGRESS met Joost, Hans en UJ in de geledingen groeiden uit tot mijlpalen in de metalcore. 217 Omstreeks 1992 vind de eerste editie van IeperHardcoreFest plaats op initiatief van vzw Vort’n Vis in Ieper. Een jeugdhuis waar deze muziek enorm leefde, waar vele bands repeteerden en waar ook de eerste edities van het festival plaatsvonden. 218 Vanaf dit moment werd de vonk die was gelegd door de 8000bands, een vuur dat alleen maar groter werd. Bands schoten in de streek rond Kortrijk en Ieper als paddestoelen uit de grond: SEKTOR, SPINELESS, VITALITY, WHEEL OF PROGRESS, FIRESTONE, ODK CREW, ONE OUTTA SIX, REGRESSION, EMPATHY, DEFORMITY enz… Supergrote bands uit bijvoorbeeld de Verenigde Staten kwamen optreden in de West- Vlaamse H8000streek maar stonden vaak voor een lege zaal. Iedereen wilde de H8000bands zien. Bij de buitenlandse bands die veel succes gewoon waren stond iedereen vaak gewoon buiten, terwijl bij de bands van eigen bodem iedereen uit zijn dak ging. Het leverde soms gefrustreerde reacties op bij de buitenlandse ‘sterren’ en veelal voelden zij zich overbodig. 219 De beelden van sommige optredens cf. Ieperfest 1997 zijn soms te gek voor woorden. Niet alleen in H8000 roerde zich deze muziekvorm. Eigenlijk stond heel België op zijn kop, in de underground dan. In Wallonië ontstonden bands, cf. NEGATE uit de streek rond Charleroi. Bands uit België gingen op toer met grote acts uit het buitenland cf. SPIRIT OF YOUTH met 25TALIFE. Duitsland, Spanje, Engeland… allemaal passeerden ze de revue. 220

Na verloop van tijd beginnen ook andere streken in West-Vlaanderen zich te roeren. Aan het einde van de jaren ’90 begon men zich in de streek rond Roeselare begon zich af te scheiden van de H8000. Dit onder invloed van de eurocore bands. Hip hop deed zijn intrede in de hardcorescene. De mentaliteit veranderde, de competitiviteit werd groter. Bands begonnen meer ‘beatdown’ (zware moshstukken) in de muziek te steken. De ‘tough guy’ look werd

216 Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008. 217 Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008. & VERBEKE, Hans in: FIVESTAR PRODUCTIONS, H8000Crew, a H8000 document (film), www.fivestarmayhem.com , 2004. 218 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 219 Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008. 220 Interview met Wim Jacobs, 2/7/2008.

78 populair, zeer tegen de zin van de oude garde van het eerste uur. Mode werd belangrijker dan de boodschap. In het begin was iedereen Straight edge in de scene. Nu veranderde dit. Bands als DIE MY DEMON, CORE OF ANGER en OUTCAST doken op. Roken, drinken en softdrugs deden hun intrede in de hardcore scene. Aan de kanten van Brugge en meer in de richting van de zee probeerden jonge band rond de eeuwwisseling de H8000 glorie weer nieuw leven in te blazen. LEGION, MORDA, SEVERANCE zijn allemaal bands die zich inspireerden op de H8000beweging van midden de jaren ’90. Deze bands werden zeer populair in hun streek. Eén van de laatste adepten van het H8000geluid is de jonge band RAFFLESIA. Voor een oud gediende als Joost van CONGRESS en LIAR is H8000 echter voorbij. De term dekt een lading bands die succesvol waren in het midden van de jaren 1990 en mensen die nu nog spreken over H8000 om bands van vandaag aan te duiden kunnen wat hem betreft geen afscheid nemen van het verleden. 221 Het geluid van deze H8000bands en hun manier van spelen heeft echter in heel de Westerse wereld navolging gekend.

3.3 Straight edge in H8000

In de succesdagen was negentig procent van de mensen die zich bezighielden met de hardcore subcultuur ‘into straight edge’. Vooral in de H8000scene was het alomtegenwoordig en de meeste hardcore zat wel degelijk in deze streek. Als je het overzicht leest met betrekking tot subculturen sinds de Tweede Wereldoorlog dan komt duidelijk naar voor dat allerhande genotsmiddelen in tal van subculturen een vrij prominente plaats innemen, of dit nu om alcohol gaat, of om hard- of softdrugs (ut supra). Ook beseften gewone mensen in deze maatschappij niet dat ze vaak verslaafd waren zonder het zelf te beseffen. Bepaalde maatschappelijk aanvaarde verslavingen zoals Coca Cola, koffie, enz… zijn als het ware vastgeroest in de maatschappij. De scene in België was in deze periode enorm beïnvloed door het Nederlandse LÄRM, één van de eerste sXe-bands in Europa. In magazines zoals x8000xmagazine, uitgegeven door Hans werd ten strijde getrokken tegen deze druginvasie bij de jeugd. De toon was ‘diehard sXe’ en ook bijvoorbeeld pornografie moest er aan geloven. 222 Sommige magazines doen aan sensibiliseren. Zo valt soms te lezen in welke vorm drugs verschijnen, van wat ze afkomstig zijn, wat de effecten zijn en vooral wat de gevaren zijn. 223 Verhalen van opstootjes raken bekend van mensen die een lap krijgen omdat ze aan het roken waren in een zaal met optredens waar dat niet gewenst was.224 “ Vroeger, maar dat heeft niet zo lang geduurd, werd je scheef bekeken als je niet straightedge was. Zo zijn er in Vort’n Vis ook nog conflicten geweest. En omgekeerd ook natuurlijk. Je had een heel sterke hardcore straighedge scene in West Vlaanderen, en in Luik had je een zeer sterke Crust-drunk-punk scene. Als die groepen werden geconfronteerd met elkaar dan had je natuurlijk wel eens wrijvingen. De ene waren al het gene dat de anderen niet waren natuurlijk: ‘clean cut straightedge’ gasten, die niet dronken of rookten versus van die vuile, slordige, crusts, zuiplappen en smoorders. In Vort’n Vis hebben we daar opstoten mee gehad, bijvoorbeeld iemand die stond te smoren en die daar problemen mee gehad heeft. Zeer veel Straightedgers waren daar inderdaad militant in, maar na een tijdje zwakte dat wel af. Nog eens: wie in de scene zijn verstand gebruikte raakte nooit in de problemen. Er waren mensen die rookten of joints smoorden, maar die gingen naar buiten uit respect voor de heersende waarden in de scene. ”225

221 Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008. 222 VERBEKE, Hans in: FIVESTAR PRODUCTIONS, H8000Crew, a H8000 document (film), www.fivestarmayhem.com , 2004. 223 IMS, hardcore , s.d, 3, s.p. 224 Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008. 225 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008.

79

Naarmate het millennium dichterbij kwam, begon de populariteit van straight edge in de scene te dalen. Toen uitkwam dat CONGRESS-zanger Pierre alcohol was beginnen drinken, joints begon te roken en vlees was beginnen eten, stond CONGRESS ineens voor drie man te spelen. Gitarist Joost werd uit LIAR gezet na het nuttigen van een glaasje alcohol op zijn trouwdag. 226 Na verloop van tijd volgden nog meer drop outs en in het begin waren de reacties heel extreem. Mensen die afweken van de sXe-ideologieën werden door hun omgeving gedumpt en slogans cf “ One drop-out, One bullet ” waren niet uit de lucht gegrepen. Na een tijd zwakte dit volledig af. Vandaag is slechts een minderheid van de jongeren die de hardcorescene bevolken nog straight edge. Toch valt er tegenwoordig weer een stijging waar te nemen. Volgens een aantal respondenten zijn de redenen om sXe te worden echter veranderd tegenover vroeger. “ Vroeger werd je straight edge omdat iedereen dat was. Het was als het ware peer pressure. Tegenwoordig worden jongeren straight edge omdat ze dat zelf willen. Het accent is dus opnieuw verschoven naar de persoonlijke keuze, en dit vind ik een positieve evolutie. ”227

3.4 Veganisme/vegatarisme in H8000

“Vegetarisme en veganisme hebben oorspronkelijk niks te maken gehad met straight edge. Geen idee hoe dit erin is gegroeid, al zie ik het wel als een zeer belangrijk streefdoel en ideaal. Persoonlijk vind ik vegetarisme en veganisme belangrijker dan straight edge. Bij vegi en vegan help je niet alleen jezelf maar ook de dieren, of dat is althans je doel. Straightedge is iets persoonlijk waarmee je objectief bekeken enkel jezelf mee helpt. Ik vind ALF een goede organisatie die echter de verkeerde middelen aanwendde. Door fastfoodrestaurants in brand te steken schilder je jezelf en andere gelijkdenkende mensen alleen maar af als crapuul. In mijn ogen gebruikten ze dus de foute manier om de boodschap over te brengen. Het trok misschien wel de aandacht en bijgevolg werd er publiciteit voor het ‘goede doel’ gemaakt, al zag de meerderheid van de mensen dit natuurlijk anders. ”228

De meerderheid van de ondervraagde hardcore-adepten uit H8000kringen schatten vegetarisme en veganisme hoger in dan de straight edge idealen. Het merendeel dat sXe als levensstijl aan de kapstok heeft gehangen, is echter nog altijd overtuigd veganist of vegetariër. Op optredens vroeger, nu veel minder, had je tal van informatiestandjes die sensibiliseerden m.b.t dierenleed en die promotie voerden voor de vegetarische levenswijze. Dierenorganisaties zoals PETA ( People for the Ethical Threatment of Animals ) werden enorm gerespecteerd. Rond het ALF ( Animal Liberation Front ) bestaat, gezien hun acties, iets meer controverse.

“ALF? Ik support acties van het ALF. Ik heb zelf nu de moed niet om het te doen. Een McDonalds in brand steken, dat nu niet, maar bijvoorbeeld in laboratoria dieren uit kooien bevrijden en proeven proberen saboteren, daar heb ik wel enorm respect voor.” 229

“Een McDonalds in brand steken, mensen werkloos maken en een hele scene in diskrediet brengen? Neen, dank u. Geef mij dan maar een organisatie als PETA .” 230

226 Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008. 227 Interview met Jasper Himpe, 22/7/2008. 228 Interview met Lieven Van Beneden, 11/11/2008. 229 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 230 Interview met Mike Spysschaert, 8/7/2008.

80 In 1996 werd in de H8000scene de kleine organisatie ‘Animal Truth’ opgericht door Cindy Frey, een nu internationaal zeer bekende fotografe in punkrock, hardcore en heavy metalkringen. Het doel van de organisatie was gewoon de mensen informeren over de vlees- en dierenindustrie. Zij wilden hieromtrent de realiteit tonen want de media schilderden deze industrieën naar hun mening te mooi en te proper af. Beelden van marteling, moord, afslachting, verwondingen, testen en experimenten… iedereen moet kunnen zien hoe het er in het echt aan toegaat. Animal Truth stond vaak met informatiestandjes op hardcore-optredens met publicaties, folders, stickers, opnaai-emblemen, enz… Ook kookte Cindy Frey vaak veganistisch voor de bands, maar ook voor het publiek. De vereniging beschikte eveneens over een ruime mailorder catalogus en organiseerde informatieavonden op verzoek. 231

Ook in magazines werden veganisme en vegetarisme gepropageerd 232 of werden recepten voor veganistisch gericht koken meegegeven. 233

3.5 Labels

“De H8000scene? Wat was dat de H8000scene? Dat waren gewoon Vlaamse jongeren die naar Sxe-hardcoremuziek luisterden. Dat was H8000. Wat heeft uiteindelijk de scene gemaakt, niet de H8000 op zich. Wat de H8000scene heeft gemaakt dat was Goodlife, Genet en Sobermind Records. Dàt heeft de H8000scene gemaakt! Al die bands die daarop kwamen, dat was gewoon te gek voor woorden. Als het op Goodlife uitkwam, dan was het goed. Was het op Genet, dan was het goed. En het was ook echt wel goed ook want bijvoorbeeld WALLS OF JERICHO is er op uit gekomen, KILLSWITCH voorgangers zijn er op uitgekomen. SHADOWS FALL, CATHARSIS, SATANIC SURFERS. Massa’s goede dingen werden uitgebracht door Vlaamse labels. Ongelofelijk was dat in die tijd dat dat kon in ons klein pietluttig Belgenlandje .”

Het label ‘Genet’ werd in 1992 opgericht door Bruno Vandevyvere. In 1989 had hij al een distro opgericht voor de verspreiding van platen op shows, ‘His Masters Noise Distro’. Later fuseerde die distro met nog twee andere distro’s tot ‘Fuse’. Alles overlapte elkaar een beetje: label, distro en het organiseren van optredens. Bruno organiseerde zijn eerste optreden op 30 maart 1989. Pyrrhus, de winkel werd in Gent geopend aan St-Jacobs in 1995, later is men verhuisd naar de Nederkouter. Bruno is achteraf bekeken niet altijd even gelukkig geweest met de gang van zaken.

“Eigenlijk was dat een zwaar uit de hand gelopen hobby. Muziek verzamelen en vooral traden. 1000 platen uitbrengen, en dan 1000 uitwisselen met anderen. Zo begin je, en dan met wat spaarcenten nieuwe dingen bijkopen. Het probleem is dat je vastzit aan die winkel. Ik heb veel fouten gemaakt, maar ja, dat weet je niet op die moment. Fouten: met die winkel begonnen, slechte boekhouder gekozen, veel te principieel geweest, teveel DIY-style, te weinig businessattitude .” 234

Goodlife, het label van Edward Verhaege, werd opgericht in 1995. Hij legde zich van in het begin toe op het uitbrengen van bands uit de Verenigde Staten in Europa. Bruno was

231 DUMONT, J., De ontbolstering van een undergroundcultuur, een project van De Verbeelding vzw over hardcore en straight edge (Ervaringsverslag) , Sociale Hogeschool, K.V.M.W, Gent, 1998, 53 p. 232 Pyrobolum Fanzine , 1990, p. 2-4. 233 FUNTIME, hardcore – punk magazine , 1999, p. 24-25. 234 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008.

81 daartegen, hij vond dit te gemakkelijk en te goedkoop. Een kleine misrekening zo bleek achteraf.

“Bijvoorbeeld de plaat van MORNING AGAIN, wij hebben die grijsgedraaid in de Pyrrhus maar toch is die uitgekomen op Goodlife. Ik was daar tegen, Amerikaanse bands uitbrengen, ik vond dat te gemakkelijk. Ik heb ook met dat idee gespeeld, maar uiteindelijk heeft Goodlife die plaat uitgebracht. Amai, wat een ‘seller’ dat die plaat geweest is, ongelofelijk. En dan ben ik van gedacht verandert en heb ik SHADOWS FALL en WALLS OF JERICHO uitgebracht .” 235

Wat er ook van wezen moge, Edward Verhaege is stinkend rijk geworden met zijn label. Volgens roddels in de scene heeft het grote Amerikaans-Nederlands heavymetallabel Roadrunner om en bij de twintig miljoen oude Belgische franken op de rechten van de Goodlifereleases geboden. Dit lokt vaak verontwaardigde reacties uit binnen de scene, want waar is die alom geprezen DIY-mentaliteit naartoe? 236 Het zal Ed worst wezen, hij is binnen.

Andere labels waren ‘PMA-records’ van UJ, de cult bassist die in bijna alle grote bands van de 8000 en de H8000 beweging heeft gezeten. Hans Verbeke van LIAR had ‘Sobermindrecords’ waarvan de releases werden verdeeld door Genet records en dat uitsluitend sXe-bands uitbracht. 237 Van recentere datum zijn nog Reality-records en EyeSpye uit de streek rond Brugge. EyeSpye is misschien ondertussen wel uitgegroeid tot het grootste label na Goodlife Recordings. Zij organiseren grote shows, in de Magadlenazaal in Brugge of in de mast in Torhout.

3.6 Magazines

Het uitbrengen van magazines was een heel belangrijk iets in de algemene hardcorebeweging. In de jaren 1980 bestond internet nog niet echt, en een decennia later was het er wel maar niet iedereen had het. Magazines waren dus erg belangrijk om het publiek te informeren omtrent releases, om bands voor te stellen en om het gedachtegoed te verspreiden. Magazines uitbrengen was iets waardoor je status in de scene kon stijgen. Iedereen die ergens ‘into hardcore’ was heeft op een bepaald ogenblik een magazine uitgebracht. Ook Bruno van Genet records heeft een aantal magazines op zijn naam staan.

“Ik heb ook nog een magazine gehad, Bullet magazine. Dat is eigenlijk begonnen met Pyrobolum (= vuurbal, eigenlijk verlatijnsing van Atoombom). Ik deed daar eigenlijk weinig voor, maar heb dat wel helpen ‘pushen’. Dat was met Dieter Roelstrate. Zeer cool magazine, zeer goed uitgewerkt. Dieter was echt een natuurtalent, een filosoof ook. Het ging uiteraard over hardcore. Ik denk dat er 2 of 3 issues zijn geweest, ergens in ’89 à ’90. Bullet is pas veel later gekomen, rond 2001. ”238

Andere voorbeelden zijn legio: H8000zine, x8000xmagazine, Funtime, StayXtrue magazine, Yoda magazine, enz…

235 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 236 Interview met David Deblock, 14/6/2008. 237 Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008. 238 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008.

82 Magazines zijn alom tegenwoordig geweest in de H8000scene en waren constant in omloop. De Pyrrhus stond er vol mee. Vaak werden ook uit internationale hoek magazines besteld die dan werden opgestuurd in postpakketten. Zelfs uit Japan was er vraag naar deze magazines. De komst van het internet heeft magazines eigenlijk overbodig gemaakt. Internet betekende eigenlijk de doodsteek voor heel de H8000scene. De Amerikaanse bands waren veel sneller met deze nieuwe tendens mee en maakten hier ook handig gebruik van.

3.7 Waarden in de H8000scene

3.7.1 Unity, Respect, Brotherhood

Na het doorlezen van verscheidene magazines blijken waarden zoals eenheid, vriendschap en respect van zeer grote waarde in de hardcorebeweging. Voor velen is unity echter een utopie. Zij vinden dat er veel jaloezie in de scene heerste, dat er veel competitiviteit was en dat messen gemakkelijk in de rug gestoken werden. 239 Anderen zien dit als normaal, gezien de hardcorescene, net als andere subculturen, een reflectie was van de maatschappij. Sommigen vinden dat er echt wel een zekere vorm van unity is geweest. Hoe zou men anders die scene zo succesvol hebben kunnen uitbouwen? Door samen aan dezelfde kar te trekken is de scene tot stand gekomen. 240

Wat respect betreft zegt Bruno hierop het volgende: “ Respect, moet er altijd zijn. Zowel binnen als buiten de scene, en dit voor je medemens, maar ook voor dieren en infrastructuur .” 241

3.7.2 Do It Yourself

“DIY? Zeer belangrijk. Als je iets wil bereiken moet je het gewoon zelf doen. Het is al 20 jaar het principe van Vort’n Vis. Als je een show wilt hebben moet je zelf de bands contacteren, zelf de flyers maken, zorgen dat er een P.A is, zorgen voor eten voor de band, zorgen voor eventuele slaapgelegenheid, enz… ”242

Het DIY-principe komt, zoals hierboven reeds meerdere malen aangehaald werd, uit de punk scene die lak had aan commerciële tendensen van grote stadionbands in de jaren 1970. Ook in de hardcorescene wordt gezworen bij DIY. IeperHardcoreFestival draait nu al mee van in 1992 en trekt tegenwoordig 9000 mensen. Dit gebeurt compleet volgens het DIY-principe, dus zonder grote sponsors cf. Coca Cola, KBC en dergelijke meer. 243

3.8 Tendensen in hardcorescene

3.8.1 Violent Dancing

“Hardcore was in mijn opinie was altijd: maten, vriendschap, leute hebben, vooral dat…. Je zeker niet beter voelen dan een ander. Vroeger, iedereen was aan het zingen en aan het feesten Er werd ook wel geduwd en getrokken. Maar niet zoals nu, natuurlijk. Tegenwoordig

239 Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008. 240 Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008. 241 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 242 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. 243 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008.

83 heb je zo die agressieve zotten die vooraan hun nieuwste Kung Fu-bewegingen moeten tonen. Die kickboxstyle, dat is niet plezant meer. Een paar jaar geleden is er zo een dode gevallen. Iemand met een pacemaker die een stamp verkeerd gekregen had en dood. Degoutant, egoïstisch gedrag is het gewoon .” 244

Vroeger had je in de hardcorescene een manier van Violent Dancing waar zelfs meisjes konden tussen staan. Dit is de laatste jaren veranderd met het importeren van ‘moshmoves’ uit de Verenigde Staten. De Amerikanen hebben van deze moshvariant zelfs een volledig systeem gemaakt met toenamen voor alle bewegingen. Het is duidelijk dat mensen van het eerste uur niet gediend zijn met deze nieuwe innovatie. Het maakt de shows tot een gevaarlijk iets soms. 245

3.8.2 Verrechtsing binnen de scene

In voormalige Oostbloklanden verschenen in toiletten stickers waarop H8000 stond afgebeeld met swastica’s en allerhande extreemrechtse opschriften. 246 Nochtans waren deze bands en hun idealen onder te brengen in het eerder linkse kamp. In magazines werd opgeroepen tegen racisme en andere vormen van onderdrukking. Volgens vele respondenten heeft dit gegeven te maken met jaloezie vanwege andere bands en andere scenes. Buitenlandse groepen kwamen hier optreden maar stonden voor een lege zaal, terwijl de bands van hier alle ambiance hadden. Dat wekte de nodige frustraties op natuurlijk. 247

Er is wel een rechtsere tendens in de hardcorescene doorgesijpeld vanaf de komst van de eurocorebands. Bands zoals DISCIPLINE, RIGHT DIRECTION enz… hadden rechtse OI! invloeden in hun muziek en ook bands van hier werden er door beïnvloed. Alle respondenten vinden dit een betreurenswaardige evolutie. 248

3.8.3 Hardline, Hare Krishna en Christenheid in H8000

Hardliners zijn aanwezig in de Belgische hardcorescene maar hun aantal valt volgens de respondenten te verwaarlozen. Hare Krishna is een periode heel populair geweest in de H8000beweging. Vooral bands zoals NATIONS ON FIRE en BLINDFOLD dweepten ermee.

“Ik wilde weten hoe het was om zo te leven dus ik ben me gaan verdiepen in Hare Krishna. Ik was al vegetariër en ik dronk of rookte niet. Ik weet dus wel wat het is, Hare Krishna, maar ik heb dan besloten dat het niets voor mij was. Vooral dan op seksueel vlak vind ik dat niet gezond. Ik vind een mens heeft zijn behoeftes en in een relatie alleszins, het hoort er zeker bij. Die mannen willen enkel gemeenschap hebben voor de voortplanting. Dat is natuurlijk één van de regels, maar wat me ook is bijgebleven: ze zijn zogezegd tegen het materialisme, maar het eerste wat je ziet als je die tempel binnenkomt is een vierkante blok met een gleuf in “donation for Krishna”. Je zegt dan wel “ok, je leeft ook niet van de overheid”, maar zo overduidelijk geld bedelen dat ze daar doen, ik vond het te ver. Het is één van de weinige

244 Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008. 245 Interview met David Deblock, 14/6/2008. 246 VERBEKE, Hans in: FIVESTAR PRODUCTIONS, H8000Crew, a H8000 document (film), www.fivestarmayhem.com , 2004.

247 Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008. 248 Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008. & Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008.

84 religies natuurlijk die ook goed zijn en ook werken maar natuurlijk niet in een tempeltje in Durbuit, wel in landen zoals in India. Het kastensysteem daar, dat is dan weer iets anders. Ik ben uiteindelijk tegen georganiseerde religie maar vind anderzijds ook dat iedereen voor zichzelf moet uitmaken hoe of waarin hij wil geloven. ”249

New Born Christians heb je ook in de hardcorescene, zeker nu. Maar de meeste respondenten zijn van mening dat hardcore seculier dient te blijven. Voor georganiseerde religies die eigenlijk gecreëerd zijn om mensen te onderdrukken is geen plaats in de hardcore volgens de stichters van de beweging. 250

249 Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008. 250 Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008. & Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008.

85 BESLUIT

Subculturen in het algemeen zijn geen statische dingen. Dit is wel duidelijk gebleken. Zij zijn onderhevig aan veranderingen door externe en interne factoren. Subculturen bij jongeren volgen evenwel over het algemeen een soortgelijk stramien. Zij beginnen als kleine entiteiten, vaak bij minderheidsgroepen. Soms geschiedt dit in de marginaliteit of zelfs in de illegaliteit. Bijna tegelijkertijd krijgen media en publieke opinie, samen met commerciële belangengroepen de subcultuur in de gaten wanneer zij klaar staat om de zogenaamde ‘underground’ te verlaten om door te groeien naar het mainstreamniveau. Eerst volgen vormen van repressie vanwege overheid, publieke opinie, media en ouders. De desbetreffende subcultuur wordt beschouwd als een eventueel gevaar. De verboden vrucht smaakt voor de jongere ergens nog meer, waardoor de populariteit van de subcultuur in kwestie nog stijgt. Tot dit stadium vallen sommige subculturen ergens te beschouwen als zogenaamde tegenculturen. Na verloop van tijd treedt echter aanvaarding op, temeer omdat beide kampen ergens water in de wijn doen en naar elkaar toegroeien. Op een gegeven moment is de subcultuur zo populair, dat iedere jongere er aan deelneemt. De nood aan iets nieuws stijgt omdat jongeren zich individueel willen uiten en ontwikkelen. De subcultuur is nu over haar hoogtepunt heen en verdwijnt weer in de underground waar zij heruitgevonden wordt of een langzame dood sterft. Dit stramien is ook aan de orde wanneer we hebt hebben over hardcore. Hardcore kan gezien worden als een tegenbeweging, temeer door subgenres als straight edge en zeker door afscheidingen als hardline. Toch is zij nu ook aanvaard geworden als gewone subcultuur, temeer door commerciële tendensen. Extremen zoals hardline zullen net als bijvoorbeeld de skinheadcultuur altijd wel tegenculturen blijven. Hardcore als subgenre zal zich net als heavy metal blijven heruitvinden en blijven opsplitsen in verschillende subgenres dankzij het dankbare fenomeen van de cross-overs met andere subgenres maar ook met andere subculturen. Wat de scene in België, en vooral deze dan in West-Vlaanderen betreft, deze is op zeker moment op internationaal niveau van zeer grote invloed geweest. Uiteindelijk is zij voorbijgestoken door soortgelijke subgenres in de Verenigde Staten doordat de nieuwe bands niet hetzelfde niveau haalden dan deze in de jaren 1990. Bovendien bleef men hier in België vasthouden aan de gekende DIY-principes, terwijl in andere landen de bands kozen voor grote labels die alles voor hen doen. Een derde dooddoener is het internet geweest. De Belgische scene bleef haar informatie via magazines verspreiden terwijl de nieuwere, jongere generatie lak heeft aan deze papieren boekjes. Internet is the future, en daar is een discrepantie ontstaan tussen de nieuwe en de oudere generatie in deze scene. Toch is de nieuwe generatie van bands goed bezig en zij hebben wel deze nieuwe media opgenomen in hun commerciële tactieken.

86 BIBLIOGRAFIE

ABMA, R., Jeugd en tegencultuur: een theoretische verkenning , Nijmegen, SUN, 1990, 151 p.

ART, J., DE NIL, B. & JACOBS, M. (red.), Gezocht: het verhaal van Jan Modaal, Acta Colloquium, Arbeid en Cultuur 1800-2000, Gent, 2 december 2005 , Gent, Amsab-ISG, 2007, 115 p.

BECKER, H. A., Generaties en hun kansen , Amsterdam, Meulenhoff, 1992, 210 p. BERGHMAN, M., Resistance through distinction, Het subculturele veld, Onderzoek bij punk rock en hardcore , Licentiaatverhandeling, Licentiaatverhandeling, Departement Sociologie, K.U. Leuven, 2006, 127 p.

BENNETT, A., Cultures of popular music , Maidenhead, Open University Press, 2003, xii, 194 p.

BERTH, T., Van jeugdcultuur naar jeugdstijl, Een analyse van de recente ontwikkelingen in het landschap der jeugdculturen , Licentiaatverhandeling, vakgroep Communicatie- wetenschappen, Universiteit Gent, 1999, 95 p., ill.

BRAKE, M., The sociology of youth culture and youth subcultures: sex and drugs and rock'n roll? , London, Routledge & Kegan Paul, 1980, viii, 204 p.

BURKE, P., What is Cultural History? , Cambridge, Polity Press, 2004, 152 p.

DE CORTE, K., Subculturen in de nineties, in: Het Perron , XIII, 1997, 4, pp. 591-599.

DEKEYZER, E., Sociale perspectieven binnen de jeugdsubcultuur hardcore-punk , masterscriptie, Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, Universiteit Gent, 2007, 99 p. + CD.

DUMONT, J., De ontbolstering van een undergroundcultuur, een project van De Verbeelding vzw over hardcore en straight edge (Ervaringsverslag) , Sociale Hogeschool, K.V.M.W, Gent, 1998, 53 p.

FRITH, S., Rock! Sociologie van een nieuwe muziekcultuur (vert.), Brussel, Elsevier, 1984, 319 p.

GEENS, M., De Straight Edge beweging, Kwalitatieve studie van een jeugdsubcultuur aan de hand van participerende observatie en diepte interviews , Licentiaatverhandeling, Departement Sociologie, K.U. Leuven, 2000, 114 p., ill.

GELDER, K. & Thornton, S. (eds.), The subcultures reader , London, Routledge, 1997, xvi, 599 p., ill.

HALL, S. & JEFFERSON, T. (eds.), Resistance through rituals: youth subcultures in post- war Britain , London, Hutchinson, 1976, 287 p., ill.

87 HALL, S. (ed.), Culture, media, language: working papers in cultural studies, 1972-79 , London, Hutchinson, 1980, 311 p.

HEBDIGE, D., Subculture: the meaning of style , London, Routledge, 2002, viii, 195 p.

HEER, F., Jeugd in beweging (vert.), Den Haag, Gaade, 1972, 221 p., ill.

JANSSEN, J., Jeugdcultuur, een actuele geschiedenis , Utrecht, De Tijdstroom, 1994, 269 p., ill.

KLAASSEN, C. (red.), Jeugd als sociaal fenomeen, Identiteit, socialisatie en jeugdcultuur in theorie en onderzoek , Leuven, Acco, 1991, 153 p.

KONINKX, J., Het belang van muziek binnen Jongeren-subculturen, Een casestudy benadering van de straight-edge beweging , Licentiaatverhandeling, vakgroep Communicatiewetenschappen, Universiteit Gent, 1998, 123 p., ill.

KROEBER, A. L. & KLUCKHOHN, C., Culture: a critical review of concepts and definitions, in: Papers of the Peabody Museum of American Archeology and Ethnology , 1952, Vol. 47, 1, p. 2.

LAERMANS, De waarden van rockmuziek en jeugd(sub)culturen, in: Vrije Tijd en Samenleving , V, 1987, 3, pp. 269-286.

MOYNIHAN, M. & SÖDERLIND, D., Lords of Chaos, The Bloody Rise of the Satanic Metal Underground , Feral House, Port Townsend, 2003, 405 p.

PRINS, E., Jongeren op de bres voor een rein leven, Hardcore en Christenjeugd: twee werelden, één ideaal, in: 0/25, Tijdschrift over Jeugd , II, 1997, 8, pp. 28-33.

RUEBENS, M., Analyse van het jeugdcultuurbegrip in de sociologie: een vergelijkend onderzoek van enkele jeugdsociologische theorieën , Licentiaatverhandeling, Departement Sociologie, K.U. Leuven, 1983, 165 p., ill.

RUYSSCHAERT, P., Het Birmingham Centre for Contemporary Cultural Studies: een analyse van jeugdsubculturen , Licentiaatsverhandeling, Departement Sociologie, K.U. Leuven, 1985, 117 p.

SCHEPENS, C., Slang bij jeugdsubculturen. Case Study: Het slang van de hardcore- subcultuur , Licentiaatverhandeling, Departement Communicatiewetenschappen, K.U. Leuven, 2000, 97 p., ill.

SHUKER, R., Understanding popular music , London, Routledge, 2003, xiv, 286 p.

SMITS, S., Het concert als collectief ritueel in de alternatieve muziekscene: een kwalitatieve verkenning van de hardcore-scene in Vlaanderen , Licentiaatverhandeling, Departement Sociologie, K.U. Leuven, 1992, 141 p., ill.

TER BOGT, T., One Two Three Four…, Popmuziek, jeugdcultuur en stijl , Utrecht, Lemma, 1997, 131 p., ill.

88

TER BOGT, T. & HIBBEL, B. (red.), Wilde Jaren, een eeuw jeugdculturen , Utrecht, Lemma, 2000, 351 p.

THORNTON, S., Club cultures: music, media and subcultural capital , Cambridge, Polity Press, 1995, x, 191 p.

VAN BORK, R.J. & JACOBS, J.C.F., Popmuziek, het geluid van jongeren , Muiderberg, Coutinho, 1986, 152 p., ill.

VAN DEN BROEK, A. De verraderlijke charme van het begrip generatie, in: Tijdschrift voor Sociologie , XXII, 2001, 4, pp. 329-360.

VAN VEEN, G., Welcome to the future , Amsterdam, Arena, 1994, 160 p.

VERCAIGNE, C., Megadancings en housemuziek , Leuven, Davidsfonds, 1996, 148 p.

VRANKEN, J. & HENDERICKX, E., Het speelveld en de spelregels: een inleiding tot de sociologie , Leuven, Acco, 2004, 474 p.

WALSER, R., Running with the devil : power, gender, and madness in heavy metal music , Hanover, Wesleyan University Press, 1993, xviii, 222 p.

WIDDICOMBE, S. & WOOFFITT, R., The language of youth subcultures, social identity in action , London, Harvester Wheatsheaf, 1995, vi, 250 p.

WILLIS, P. (ed.), Common culture, Symbolic work at play in the everyday cultures of the young , Buckingham, Open University Press, 1990, viii, 165 p.

WILLIS, P., Notes on common culture: towards a grounded aesthetics, in: European Journal of Cultural Studies , Vol. 1, 2, 1998, pp. 163-176.

WOOD, R.T., The straightedge youth sub-culture, observations on the complexity of sub- cultural identity, in: Journal of youth studies , VI, 2003, 1, pp. 33-52.

WOOD, R.T., Straightedge youth, Complexity and contradictions of a subculture , New York, Syracuse University Press, 2006, ix, 180 p.

89 BRONNEN .

Geluids-en filmfragmenten

ARKANGEL, Dead Man Walking (album), Goodlife Recordings, 1999.

DUNN, S., Metal, a headbanger’s journey (film), Seville Pictures, 2006.

DUNN, S., Global Metal (film), Seville Pictures, 2007.

FIVESTAR PRODUCTIONS, H8000Crew, a H8000 document (film), www.fivestarmayhem.com , 2004.

IRON MAIDEN, Part 1: The Early Days (film), EMI, 2004.

JUDGE, New York Crew (EP), Revelation Records, 1988.

MINOR THREAT, Minor Threat (EP), Dischord Records, 1981.

MINOR THREAT, In My Eyes (EP), Dischord Records, 1981.

PANTERA, Official live 101 Proof (album), Elektra Entertainement Group, 1997.

SLAPSHOT, Step On It (album), Taang! Records, 1988.

7SECONDS, The Crew (album), Better Youth Organisation, 1984.

YOUTH OF TODAY, We’re not in this alone (album), Caroline Records, 1988.

Mondelinge bronnen

Interview met Bruno Vandevyvere, 11/6/2008.

Interview met David Deblock: 14/6/2008.

Interview met Dominiek Denolf, 18/6/2008.

Interview met Jasper Himpe, 22/7/2008.

Interview met Joost Noyelle, 18/6/2008.

Interview met Lazar Zec, 10/7/2008.

Interview met Lieven Van Beneden, 11/11/2008.

Interview met Micha Ivanov, 7/7/2008.

Interview met Mike Spysschaert, 8/7/2008.

90 Interview met Wim Jacobs, 2/7/2008.

Geschreven bronnen

Backdrop Magazine , s.d, 5, s.p.

Black Earth Magazine , 1998, 1, s.p.

Dragon Breath, hardcore fanzine , s.d, 1, s.p.

FOND OF LIFE, das fanzine aus dem Saarland , oktober 1998, 5, 29 p.

FOND OF LIFE, das fanzine aus dem Saarland , april 1999, 6, 29 p.

FUNTIME, hardcore – punk magazine , IV, 1999, 16, 50 p.

FUNTIME, hardcore – punk magazine , V, 2000, 20, 50 p.

FUNTIME, hardcore – punk magazine , VI, 2001, 23, 50 p.

IMS, hardcore , s.d, 3, s.p.

Independent Punkrock Zine , s.d., 3, 33 p.

In The First Hardcorezine , s.d., 2, s.p.

LOUD!, Punkrock/Hardcore Magazine , winter 2000, 1, 46 p.

MAFIA (fanzine), s.d., 1, s.p.

MAINSPRING, medium for expression , s.d., 2, s.p.

Pyrobolum Fanzine , 1990, 3, 48 p.

RETRIBUTE , s.d., 1, s.p. xTrue Colorsx (Fanzine), 2003, s.p.

StayXtruezine , s.d., 1, 29 p.

Yoda Mag , s.d, 9, s.p.

91