ECOLOGISCHEWAARDE NVA ND EWATERE NI N HETWINTERBE DVA ND EGROT ERIVIERE N

J.H.Janse

Onderzoek inopdrach tva nd e DienstBinnenwateren/RIZ Ava nRijkswaterstaa t

Rijksinstituutvoo rNatuurbehee r Leersum

1986 INHOUD

VOORWOORD

1 INLEIDING 1.1 Doelva nhe tprojek t 1.2 Werkwijze 1.3 Opbouwva ndi trappor t

2 HETONDERZOEKSGEBIE D 2.1 Begrenzing 2.2 Gebiedsbeschrijving 2.2.1 HetMaassystee m 2.2.2 HetRijnsystee m

3 MILIEUFAKTOREN 3.1 Algemene milieu-eigenschappen 3.2 Regionaleverschille n 3.3 Lokalemilieufaktore n

4 TYPOLOGIEO PGRON DVA NABIOTISCH EKENMERKE N

5 DELEVENSGEMEENSCHAPPE N VAND EWATERE N 5.1 Algemeen 5.2 Vegetatie 5.2.1 Struktuurva nd evegetati e 5.2.2 Overzichtva nd evegetatie-eenhede n 5.3 Makrofauna 5.4 Plankton 5.5 Biologischebeschrijvin g vand ewatertype n 5.6 Relaties tussenwatere ne nhu nomgevin g 5.6.1 Geomorfologischeaspekte n 5.6.2 Ornithologischeaspekte n 5.6.3 Overigefaunistisch easpekte n

6 BEHEERSMOGELIJKHEDEN 7 WAARDERINGSASPEKTEN 7.1 Kriteria 7.2 Toepassing 7.3 Wetlands

8 KONKLUSIESE NAANBEVELINGE N 8.1 Konklusies 8.2 Aanbevelingenvoo rbehee r

8.3 Aanbevelingenvoo rnade ronderzoe k

LITERATUUR

FIGUREN

TABELLEN

BIJLAGEN -4-

VOORWOORD

Ditrappor t isd eneersla gva nee nliteratuuronderzoe k datva nseptembe r 1985to tme i198 6i suitgevoer d ophe tRijksinstituu tvoo rNatuurbeheer , afd.Hydrobiologie ,t eLeersum . Hetonderzoe kgeschiedd e inopdrach tva nd eDiens tBinnenwateren/RIZ Ava n Rijkswaterstaat. Ind evoo rhe tprojek t ingesteldebegeleidingscommissi ehadde nd evolgen ­ depersone nzitting :

Namenshe tRIN : - drs.P.J . Schroevers -drs .J.H .Jans e(secretaris ) Namensd eDiens tBinnenwateren/RIZA : -drs .E .Jagtma n(voorzitter ) - drs.G .va nUr k Namensd eDirekti eBovenrivieren : - ing.F .Lemmer s -dhr .Tj.J .Stuurma n Namensd eDirecti eLimburg : -mw .drs .M.J .Ponse n - ing.D .Mari s

Allepersone ne ninstellinge ndi egegeven shebbe naangelever den/o fo p anderewijz ebi jhe tonderzoe kbehulpzaa mzij ngewees twi li khierbi j hartelijkbedanken . Ikhoo pda tdi trappor t eenbijdrag eza llevere naa nmee raandach tvoo r deecologisch ewaarde nva nd eplasse ni nhe twinterbe d vand eriviere n bijhe tbelei de nbeheer ,e nda the tee naanze tka ngeve nvoo rhiero p gerichtvervolgonderzoek .

J.H.Jans e -5-

1 INLEIDING

1.1 Doelva nhe tprojek t Inhe twinterbe d vand egrot eriviere nbevinde nzic hvel ekleiner ee n groterewateren ,di edeel sva nnatuurlijke ,deel sva nanthropogen e oorsprong zijn.He tgaa to mwatere nal soud erivierlopen ,wiele ne ndiep e enondiep eontgrondingen .Vel ehierva nvertegenwoordige nbelangrijk e oecologischewaarden ,terwij ldez ewatere noo kta lva ngebruiksfunktie s vervullenvoo rd emens .T edenke nval taa nfunktie svoo rd elandbouw ,d e visserij,natuurbehoud , landschappelijkebeleving ,recreatie ,vissen , zwemmen,watersport ,zand- ,grind -e nkleiwinnin g enmogelijk ebergin g vanbaggerspecie .

Inhe tRijkswaterkwaliteltpla n(1984 )i sd enoodzaa kaangegeve nto the t formulerenva noecologisch edoelstellinge nvoo rdez ebuitendijks ewate ­ ren.Di tgebeur t inhe tkade rva nee nfunktietoekennin g perwater .I nhe t concept-plan isaangegeve nda tnade ronderzoe knodi g isalvoren sdi e doelstellingenkunne nworde ningevuld .Al sdoe lva ndi tonderzoe kka n wordengezie nhe twetenschappelij konderbouwe nva ndoo rd ebeheerder st e makenkeuze nm.b.t .funktietoekennin g enbehee rva nd ewateren .

Ind enotiti e"Kwaliteitsonderzoe k ind egeïsoleerd ewatere nva nd egrot e rivieren"va nd eDiens tBinnenwateren/RIZ A(1985 )word tee nglobal e faseringvoo rhe tonderzoe kvoorgesteld .D eeerst eonderzoekfas e omvatd e volgendeaktiviteiten : a.inventarisati eva nd ewatere n(ontstaan ,ligging ,funktie ,e.d. ) b.he tmake nva nee n literatuuroverzicht c.he topstelle nva nee ntypologi eva nd ewatere no pgron dva neige n schappene nfunktie s d.keuz eva nee nonderzoeksaanpa k omt ekome nto tee nwaarderin g vand e wateren e.selekti eva nee naanta lwatere nvoo rnade ronderzoek .

Ind etweed efas eza lgedetailleerde r fysisch/chemisch,biologisc he n hydrologischonderzoe k plaatsvinden ind edaarto egeselekteerd ewateren .

Tenbehoev eva nd eeerst eonderzoeksfas e isee nprojek t opgestartwaarva n ditrappor td eneersla gvormt .Di tprojek t isme tnam egerich to ppun tb -6-

vand eeerst eonderzoeksfase :he tmake nva nee noverzich tva nbestaand e literatuurgegevens.Hierbi ji sgebrui kgemaak t vand einventarisati eva n dewatere ndi etegelijkertij ddoo rd eregional edirektie sva n Rijkswaterstaati sverrich t (punta) . Voortsheef the tprojek tzic hgerich t ophe topstelle nva nee ntypologi e vand ebeschouwd ewatere n (punt c). Hierbijhebbe nechte ruitsluiten dd e biotischee nabiotisch eeigenschappe nva nd ewatere nmeegespeel d ennie t dehuidig eo ftoekomstig efunkties . Hetderd edoe li saa nt egeve nho ed everzameld egegeven sgebruik tkunne n wordenbi jverde ronderzoek ,beleidsformulerin g enbeheer .Hierto eworde n ookgesignaleerd e leemteni nkenni saangegeven .

Dehie rgegeve naanze tza li nvervolgprojekte nverde rkunne nworde nuit ­ gebouwd.Verde rza lt ealle ntijd ehe topgebouwd egegevensbestan dkunne n wordengeraadpleeg d indiengegeven snodi g zijnove ree nbepaal dwater .

1.2 Werkwijze Door deregional e dienstenzij nvoo rel kwate rd ealgemen egegevens ,ver ­ zameld voorzoverdi eo pda tmomen tbeschikbaa rwaren .He tgaa to mzake n alsd eligging ,afmetingen ,diepte ,isolatie ,gebrui kva nhe twater ,e.d . Dezegegeven szij npe rwate r ingevuld opee nformulier-A ,waarva ni nbij ­ lage 1ee nblanc oexemplaa ri sbijgevoegd .(Allee nvoo rhe tBrabants/Gel ­ dersedee lva nd eMaa szij nformuliere nme tee nander eindelin ggebruikt , daari ndi tgebie d deinventarisati ea li sverrich tvoorda the tstan ­ daardformulierwa svastgesteld) .D eformuliere nzij nverzamel d inhe t aangelegdedocumentatiesysteem ,pe rrivie ri nstroomafwaarts evolgord e gerangschikt.Verde r isd eliggin gva nall ewatere ningeteken d opee nse t rivierkaarten(bi jhe tdocumentatiesystee m aanwezig)e no pd eoverzichts - kaart indi trappor t (fig.1) . Ophe tRI Ni sall ebiologisch e literatuurdi eove rhe tonderzoeksgebie d kanworde ngevonde ndoorgenome ne nverwerkt .D einformati ei szovee l mogelijkpe rwate ruitgesplitst .Daarto ezij npe rwate ree naanta lfor ­ mulieren-B ingevuld (êènvoo relk epublikati ewaari nhe tbetreffend e waterword tbehandeld) ,waaro p isaangegeve nwelk easpekte ni nhe tbe ­ treffendeonderzoe kzij nbekeke n (zoalsvegetatie ,plankton ,makrofauna , morfometrie),o pwelk ewijz e (methodiek,uitgebreidhei dva nhe tonder ­ zoek,e.d. )e ni nwel k jaar.I nbijlag e2 i see nvoorbeeldexemplaa rop ­ genomen.D eingevuld eformuliere nzij naa nhe tsystee mtoegevoegd .Verde r -7-

zijn in het systeem een groot aantal fotokopieën opgenomen van de rele­ vante gedeelten uit moeilijk toegankelijke literatuur. Aldus geeft het systeem een kompleet overzicht van de basisinformatie die aan dit rapport ten grondslag ligt.

Van het documentatiesysteem bevindt zich èèn exemplaar bijd e Dienst Binnenwateren/RIZA teLelysta d en een tweede exemplaar bijhe t RIN te Leersum. Deze beide instellingen voeren het beheer over het systeem en hier kan de informatie op verzoek worden geraadpleegd.

De verwerkte literatuur is voornamelijk van de volgende instituten, instanties en personen afkomstig:

- de bibliotheek van het RIN teLeersu m - de afdeling Natuurwetenschappelijke Documentatie (NWD) van het RIN te Leersum - het Natuurwetenschappelijk Archief (NWA) van het Staatsbosbeheer te Utrecht - de afdeling Natuur en Landschap van deDiens t Landinrichting en Land­ bouw van de provincie Gelderland, te Nijmegen - de P.P.D. van Overijssel te Zwolle - de Provinciale Waterstaat, afdeling Ekologie van de provincie Utrecht te Utrecht - de bibliotheek van de vakgroep Natuurbeheer van de Landbouwhogeschool te Wageningen - de vakgroep Aquatisch Oecologie van deKatholieke Universiteit te Nijmegen - individuele medewerkers van het RIN enander e instellingen - het Waterschap Zuiveringsschap Limburg te Roermond.

Aanvullende gegevens (veelal over èèn of enkele wateren) zijn afkomstig van:

- het Bureau Landelijk Gebied van deHoofdgroe p Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting van de provincie Limburg te Maastricht - het Zuiveringsschap Veluwe te Apeldoorn - het Bureau Moller Pillot te Tilburg - de Dienst Binnenwateren/RIZA te Lelystad -he tRijksinstituu tvoo rOnderzoe ki nd eBos -e nLandschapsbou w "DeDorschkamp "t eWageningen .

Verder zijnno gd evolgend e instellingenbenader d (dezekonde nechte r helaasweini go fgee ngegeven sverstrekken) :

-d eP.P.D .e nProvincial eWaterstaa tva nNoord-Braban t -d eProvincial eWaterstaa t enP.P.D .va nZuid-Hollan d -d eProvincial eWaterstaa t vanLimbur g - deProvincial eWaterstaa tva nOverijsse l -he tZuiveringsscha pWest-Overijsse l -he tZuiveringscha pOostelij kGelderlan d -he tZuiveringscha pRivierenlan d -he tZuiveringscha pHollands eEilande ne nWaarde n -d eGemeenschappelijk eTechnologisch eDiens tOost-Braban t - devakgroe pAquatisch eOecologi eva nd eUniversitei t vanAmsterda m -he tInstituu tvoo rTaxonomisch eZoölogi et eAmsterda m - deNatuurwetenschappelijk eCommissi eva nd eNatuurbeschermingsraa d teUtrecht .

(Opgemerktka nworde nda td eprovincie sNoord-Braban t enLimburg ,di eno g slechtsweini ggegeven skonde nverstrekken ,ee ninventarisati eva nd e vegetatiei nhu nuiterwaarden ,(zoal sdi ei nUtrecht ,Overijsse le nvoo r eendee li nGelderlan da lheef tplaatsgevonden) ,hebbe nopgenome ni nhu n planningvoo rd ekomend e jaren.)

Deverzameld eliteratuu r isva nster kuiteenlopend eaard .Zi jka nglobaa l wordenverdeel d ind evolgend ecategorieën : -algemen eoecologisch e literatuurove rhe t rivierengebied - vergelijkend onderzoekva nee naanta lwatere no pbasi sva nvegetati e en/ofplankto nen/o fmakrofauna ,vaak/som s gecombineerdme tbeschrij ­ vingva nfysische/chemische/morfometrisch e kenmerken -"losse "inventarisatie sva nee nva ndez easpekte n -diepgaand estudie sva nbepaald eecologisch eprocessen ,verrich t inee n bepaaldwate r -kort egebiedsbeschrijvingen ,afkomsti gui tNWC-rapporten ,SBB-inven - tarisatieste nbehoev eva nbestemmingsplannen ,landschapsstudies ,e.a . -9-

DepublikaCie sverschille nnie tallee nster k ind easpekte ndi eonder ­ zochtzijn ,i ndifepgang ,methodiek ,etc .maa rzij noo kafkomsti gui tuit ­ eenlopende jaren. Literatuurbetreffend e ornithologische inventarisaties isi nhe talgemee n buitenbeschouwin g gelaten.Voo rd evogelgegeven szij nallee nenkel e samenvattende overzichtengeraadpleegd . Nietbiologisch e literatuur isallee ndoorgenome nvoorzove r deinformati e direkt inverban dka nworde ngebrach tme tbiologisch egegevens .

Opgemerktmoe tworde nda tove rongevee rd ehelf tva nd ewatere ni nhe t geheelgee no fslecht ssummier einformati ei sgevonden .

Degegeven se nkonklusie sui td eliteratuu rzij ni ndi trappor tverwerkt . Dezeverwerkin g isme tnam egerich to phe topstelle nva nee nwatertypo ­ logievoo rhe tgebied ,he tgeve nva nee noverzich tva nd elevensgemeen ­ schappeni ne nd eoecologisch ebetekeni sva nd ebuitendijks ewatere ne n hetaangeve nva nd ebelangrijkst efaktore ndi eme tgekonstateerd eover ­ eenkomstene nverschille nhieri nverban dhouden .

1.3 Opbouwva ndi trappor t Ditrappor tgeef tee nsamenvattin g vand eui td everzameld eliteratuu rt e trekkenkonklusie se ngeef tee neerst eaanze t tothe tmogelij kgebrui k hiervante nbehoev eva nvervolgonderzoek ,belei d enbeheer . Hoofdstuk 2geef tee noverzich tva nhe tonderzoeksgebied .Hoofdstu k3 behandeltd eabiotisch emilieu-eigenschappen , zowelo plandelijke ,regio ­ naleal slokal eschaal ,di einvloe dhebbe no pd eaar dva nd ebeschouwd e waterene ndi edaartusse noecologisch everschille nveroorzaken . Inhoofdstu k4 worde nd ewatere no pgron dva nd ebelangrijkst e(abio ­ tische)eigenschappe ningedeel d inee ntypologie ;zoal sdaa rvermeld ,i s hierbijmed egebrui kgemaak tva nervaringskenni sove rd ebiologi eva nd e wateren. Hoofdstuk5 i sgehee lgewij daa nd ebiologisch e informatiezelf .N aee n algemeneinleidin ge nee ndrieta lparagrafe nove rresp .vegetatie ,makro - faunae nplankto n(d e"interne "levensgemeenschappe nva nee nwater )wor ­ dendez ei npar .5. 5gekoppeld ,waarbi jblijk t inhoeverr ed ei nhoofd ­ stuk4 gepresenteerd e typologieoo kbiologisch ebetekeni sheeft . Hoofdstuk5 beslui tme tee nparagraa fove rd eoecologisch erelatie stus ­ send ewatere ne nhu n(direkte )omgeving . -10-

Dehoofdstukke n6 t/ m 8geve nee naanze t tottoepassin g vand ei ndi t projektverzameld e informatie.E rword tachtereenvolgen s ingegaano p mogelijkhedenvoo rbehee r (hfst.6 )e no pd ewaarderingsaspekte n(waar ­ onderd ebetekeni sva nd eonderzocht ewatere ni nhe tkade rva nhe twet - landsbeleid)(hfst .7) .Tenslott eworde ni nhfst .8 d ekonklusie sno g eenssamengeva t enworde naanbevelinge ngedaa nvoo rbehee re nvoo r vervolgonderzoek. -11-

2 HETONDERZOEKSGEBIE D

2.1 Begrenzing Dit rapporthandel t overd e(wa tgrotere )wateren ,gelege ni nhe twinter ­ bedva nd egrot eriviere nWaal ,Rijn ,IJsse le nMaas ,voorzove rvallen d onderhe tbehee rva nd eDirecti eBovenriviere no fd eDirecti eLimbur gva n Rijkswaterstaat.He tBenedenrivierengebie d valterbuiten .He trappor t heeftbetrekking ,o pd evolgend eriviere no friviergedeelte n (ziefig.1) . - deMaa sva nEijsde n(Belgisch egrens )to tHeusden ,rivierkm .225 ,(d e AndelseMaa sdu snie tmeegerekend) . Dewatere nlang sdi t trajektworde naangedui dme td elette rM + ee n volgnummer. -d eBovenrij n- Bijland sKanaa l- Waal ,vana fLobit h (Duitsegrens )to t Gorlnchem (Aanduiding: W). - PannerdensKanaal-Nederrijn-Le ki nhu ngeheel ,d.w.z .va nPannerdens e Kop totKrimpe naa nd eLe k (Aanduiding:R) . -d egehel eIJssel ,va nArnhe m (IJsselkop)to td euitmondin g inhe t Ketelmeer (Aanduiding:IJ) .

Inhe tgrootst edee lva nhe tgebie dkom the twinterbe doveree nme td e uiterwaarden (destroo ktusse nrivie re nwinterdijk) .Lang sd eLimburgs e Maas,di eaa nd elinkeroeve r totBosmee re naa nd erechteroeve r totMoo k grotendeelsonbedijk t is,i sd egren sgeleg d bijda tgebie dda tno gca . éénmaalpe r5 0jaa ronderloop t (afvoerca .250 0m /s).

Behalved erivie rzel f liggeni ndi tgebie dvel ehonderde nwateren ,waar ­ vansommig ei nope nverbindin gme td erivie rstaan ,maa rwaarva nd emees ­ tegeïsoleer d liggene nallee nbi jhog erivierwaterstande ndoo rd erivie r wordenbeïnvloed .To tdez ewatere nbehore nvooral :oud erivierlopen ,i n ouderdomvariëren d vanenkel eeeuwe nto tslecht senkel e jaren),wiele n (doorbraakkolken),kleiputten ,zand -o fgrindwinplassen ,poelen . Naast dezegroter ewatere nbevinde nzic hi nd euiterwaarde noo kno gvel e duizendenkleinere :sloten ,poeltjes ,ondiep eontgrondingen ,moerassig e laagten,etc , somsee ndee lva nhe t jaardroogstaand .O psommig eplaat ­ senbevinde nzic hweteringe no fuitmondinge nva nbeke no fzijriviertjes . Dezeklein ewatere nlevere nvaa keveneen see nbelangrijk ebijdrag eaa nd e natuurwaardeva nd euiterwaarden .O mpraktisch eredene nzij nd emees ter ­ vanechte rnie tmeegenome n indi tonderzoek . -12-

Ind einventarisati e diei suitgevoer d doord eDirecti eBovenriviere ni s degren sgeleg dbi jdi ewatere no fcomplexe nva nwatere ndi ei ntotaa l groterzij nda n1 ha .Dez e lijsti sno gaangevul dme tenig ewatere ndi e weliswaarwa tkleine rzijn ,maa rwaarove rvee lbiologisch einformati ebe ­ schikbaar is.Lang sd eMaas ,di egeïnventariseer d isdoo rd eDirecti e Limburg,zij noo kd emeest ekleiner eontgrondinge ne npoele nmeegenomen ; echtergee nslote ne.d .Indie ne rbiologisc honderzoe kverrich t isi n dergelijkekleine ,niet-beschouwd ewatere nword tdi tfei ti nhe tdocumen ­ tatiesysteemmeesta lwe lvermeld . Ompraktisch eredene nzij nverde rwatere nme tuitsluiten d eenuitgespro ­ kenmensgericht efunktie ,zoal shavens ,buite nbeschouwin ggelaten .

2.2 Gebiedsbeschrijving Indez eparagraa fword t inhe tkor tingegaa no pd ealgemen eecologisch e eigenschappenva nhe tstudiegebied ,zoal sd ehydrologi eva nd erivieren , degeomorfologisch e enbodemeigenschappe ne nd ebelangrijkst emenselijk e invloeden.D eontwikkelin g vanhe thuidig e landschapword tbehandel d voorzoverdi tvoo rd ebeschrijvin gva nd ebuitendijks ewatere nva nbelan g is. Eerstword the tMaassystee mbeschreve n (par.2.2.1) ,daarn ahe tRijn - systeembestaand euit :Rijn ,Waa le nIJsse l(par .2.2.2) .

2.2.1 HetMaassystee m DeMaa sheef tee ntotal elengt eva n86 0km ,waarva n25 1k mi nNederland . Omdatd eMaa see nregenrivie r ise nd ebode mi nee ngroo tdee lva nhe t stroomgebied,d eBelgisch eArdennen ,vrijwe londoorlaten d is,trede ne r zeersterk ee nplotseling eschommelinge ni nhe tafvoerregim eop .He t langjariggemiddeld e inBorghare n(te nnoorde nva nMaastricht )varieer t 3 3 vanca .10 0m /si njuli-augustu sto tca .50 0m / si njanuari-februari , maari nee ngegeve njaa rzij nd eschommelinge nvee lgrote r(zelf sva nda g 3 3 totdag )e nvariëre nva nvrijwe l0 m / sto tmomentaa n>150 0m / s (fig. 3 2). Detotal eafvoer ,gemiddel d overhel e jaar,i songevee r 230m / s (gegevensva nRWS ,Directi eLimburg) . Ophe t trajektEijsde n(Belgisch egrens )- Linn e(c a1 0k mbovenstroom s vanRoermond )vertoon t deMaa sno gee nvri jster kverhan gva ngemiddel d 0,4m/km .Oo kd estroomsnelhei d ishie rno gvri jgroot :0, 4m/s ,gemid ­ deldove rhe t jaar.Di tgedeelt eword tdaaro mno gto td emiddenloo pge ­ rekend.D eMaa sheef tzic hhie rdie pi nouder einformatie singesneden , -13-

waarbijverschillend eterrasniveau s zijnontstaan .He thuidig eMaasda li s deeerst e 40k mgemiddel d 2k mbreed .Verde rstroomafwaarts ,i nd eCen ­ traleSlenk ,verbreed the tMaasda lzic hto t3 à 5 km .I ndi tdalingsge ­ bied isee ndi kpakke t jongerivierkle iafgezet .D eMaa smeander t indi t gebied sterke nheef tzij n loopvel emale nverlegd .Va nenkel eoud eri ­ vierlope nzij nno greste naanwezig ,o.m . ind eLinnerweer dbi jLinne .Bi j Linneverminder the tverhan gvri jplotselin g totgemiddel d ca.0, 1m/km , eenwaard edi everde r stroomafwaartsweini gmee rverandert .D estroom ­ snelheid ishie rafgenome ne nhe twinterbe d isster kverbreed ,waardoo r deopvangcapacitei t voorhog ewaterafvoe r sterkvergroo t is.Hie rbegin t debenedenloop .

Benedenstrooms vanRoermon d (ongeveervana f rivierkm.92 )heef td eMaa s zich,vermoedelij kal sgevol gva nd eopheffin g vand ePeelhorst ,die p ingesneden.He thuidig eMaasda li se rsma l(0,3- 1km )e ne ri snauwelijk s jongerivierkle iafgezet .O pdi ttrajek tkome ndaarnaas tafzettinge nva n ouderivierkle i (rivierleem)voor .Z edatere nui the tlaat-Pleistocee n- vroeg-Holoceene nligge nbuite nhet.huidig ewinterbed .Ui tdi etij d daterendegeulenpatrone n zijnno gi nhe tlandscha pherkenbaar ,o.m .te r plaatseva nhe tBroekhuizerbroek ,he tLottumerschuitwate r enhe tZwar t water.

Ongeveer terhoogt eva nVenlo ,waa rhe tMaaswate r inkontak tkom tme t- totvoo rkor t- zuu rwate rui td ePeel ,treed tee nverschuivin g opva n kalkrijkeMaasafzettinge n naarkalkloze .Doo rd elag ep Hblijf td ekal k inoplossin ge nslaa tnie tnee rme the tsediment .N ud ePee lechte rvoo r hetgrootst edee li safgegrave ni she thierva nafkomstig ewate rnie tzuu r meerzoda td emees trecent eMaasafzettinge nwee rwe lkalkhouden dzij n (DeSoet ,1976) . Verderstroomafwaart sbuig td erivie rgeleidelij knaa rhe twesten ,mean ­ derendlang sd enoordran d vanhe tBrabants ezandgebied .Vana fBoxmee r (linkeroever)resp .Moo k (rechteroever)i sd erivie rbedijkt .

Langetij d stondd eMaa sbi jHeerewaarde n inverbindin gme td eWaa le n kondenbeid eriviere nelkaa rbeïnvloeden .Aangezie nd eWaa lvee lbrede r is,gebeurd ehe tbi jhog eWaalafvoe rnoga leen sda td eMaa sdoo rd eWaa l werdopgestuw d ennie ta lhaa rwate rko nverwerken .Ee ngedeelt ewer dda n viad eBeers eOverlaa tdoo rhe tMaaskantgebie d (destree kron dOss ) -14-

geleid enbenedenstroom s vanHeerewaarde nwee ri nd eMaa sgelate n(o.a . DeSoet ,1976 ;Stoker , 1984).E rtrade nvaa kdijkdoorbrake no pi ndi tge ­ bied,waarva nd evel ewiele nhe tbewij szijn . Vroegermondd ed eMaa sbi jLoevestei n ind eWaa luit .I n190 4kwa mhier ­ aanee neind edoo rhe tgereedkome nva nd eBergsch eMaas ,di en uhe tMaas - waterverde rnaa rhe tweste nafvoert .Maa se nWaa lware nhierme evrijwe l gescheiden;vi asluize n isove re nwee rno gscheepvaar tmogelij kvi ahe t Maas-Waal-kanaal,he tkanaa lva nSt .Andrie so fd eAndels eMaas .I n194 1 werd ookd eBeers eOverlaa t gedicht,zoda td ewateroverlas t inhe tnoor ­ denva nNoord-Braban t tothe tverlede nbehoort .

Terbevorderin gva nwaterafvoe re nte nbehoev eva nd escheepvaar twerde n indez eeeu wtwe eparallelkanale n langsd eMaa sgegraven ,t ewete nhe t Julianakanaal (1935)tusse nBorghare ne nMaasbrach t enhe tLateraalkanaa l Linne- Buggenu m (1974).Verde rwerde nc a1 0meander safgesneden ,he t meestrecen td eboch tbi jBoxmee ri n1981 .D eafgesnede nbochte nworde n veelalvoo rd erecreati e (watersport)en/o fvoo r zandwinninggebruikt . Enkeleerva nzij nn ad ebochtafsnijdin ggehee lo fgedeeltelij kdichtge - spoten(b.v .d eboch tbi jHedel) .

Ouderevoormalig erivierlope nzij ni nd eMaasuiterwaarde n schaars;ee n voorbeeld isd eOud eMaa sbi jMegen .

Tenbehoev eva nd escheepvaar t isno gee nderd eingree pgedaa ni nd e Maas,t ewete nd ebou wva nzeve nstuwen ,di ei nd ejare n1929-193 6i n gebruikwerde ngenomen . Zijzorge nvoo ree nlanger everblijftij d vanhe twater ,zoda td erivie r ookbi jlag eafvoe ro ppei le nbevaarbaa rblijft .Bi jhog eafvoe rworde n destuwe ngestreke ne nka nhe twate rvri jafstromen .Bove nwelk eafvoe r ditgebeur t isi nonderstaan d staatjeweergegeven :(gegeven sva nRWS , DirectieLimburg) . Stuwt e ... Wordtgestreke nbi j afvoergrote rda n.. .

Borgharen 1200m./ s Linne 1200nu/ s Roermond 800-90 0nu/ s Belfeld 700-80 0nu/ s Sambeek 1000nu/ s Grave 1100-1200nu/ s Lith 1000m/ s -15-

Inhe twinterbe d vand eMaa shebbe nvel eontgrondinge nplaatsgevonden .I n Zuid-e nMidden-Limbur g zijndi tvoora ldiep egrindgaten ,vana fMoo kvee l zandputten.Te nweste nva nHeerewaarde n isoo kwe lkle igewonne n ind e uiterwaarden.O pvel e plaatseni nd euiterwaarde nzij noo kkleiner ewate ­ renaanwezig ,zoal sdrinkpoele nvoo rhe tve e (o.a.vee lbi jVierlings - beek). Invergelijkin g metd euiterwaarde nva nhe tRijnsystee mligge nd eMaas ­ uiterwaarden relatiefhoo ge nzij ntamelij kvla k(D eSoe t 1976).Zi j wordendaardoo rminde rvaa kdoo rhoo gwate roverstroom d enoo kminde r langdurig,doorda thog ewaterstande nmeesta lminde r langaanhoude nda ni n deRijn . Hetverban d tussend erivierafvoe r (gemetenbi jBorgharen )e nd ewater ­ stand opee nbepaald eplaat slang sd erivie rword tdoo rRijkswaterstaa t vooree ndertigta llokatie sweergegeve ndoo rmidde lva nd ezgn .betrek - kingslijnen.Gecombineer d metd ehoogtecijfer svoo rd elang sd erivie r gelegengronden ,d ehoogt eva nhe t laagstepun ti nee nkad ee.d. ,ka n voorel kgebie d deinundatiefrequenti eworde nbepaald .Dez ei sweerge ­ geveno pd edoo rRW Svervaardigd e inundatiekaarten,di evoo rhe tgehel e Maasgebied beschikbaarzijn .

Alme ta lzij ne ri nd elengterichtin gva nd eMaa see naanta l(groot ­ schalige)gradiënte nt ebespeuren ,samenhangen dme tgeo(morfo)logie , hydrologiee nbodem . Kortsamengeva t gaathe tom : - afnameverhan g enstroomsnelhei d - afnamekorrelgroott eva nhe tsedimen t -eers tafnam ekalkgehalt eva nhe tsediment ,late rwee rtoename . Eenaanta lmenselijk eaktiviteite nheef thiero pingespeeld .

2.2.2 HetRijnsystee m DeRij ni swannee rhi jbi jLobit hon slan dbinnenkomt ,a lrui m 1150k m vanzij nbro nverwijderd .N a5 km ,bi jPannerdens eKop ,splits td e Boven-Rijnzic hi nWaa le nPannerden sKanaal .D eWaa li sva ndi tpun tto t Woudrichem ca8 5k mlang .He tPannerden sKanaa lsplits tzic hn a1 1k mi n tweetakken :d eNederrijn ,n aWij kbi jDuursted eLe kgeheten ,me tee nto ­ talelengt eva n11 0km ,e nd eIJsse l(12 3k m lang).D egezamenlijk eleng ­ teva nd eriviertakke ni nhe tBovenrivierengebie d bedraagtca .33 4km . Hetgehel eNederlands edee lva nd eRij ne nzij ntakke nword tgereken dto t •16-

debenedenloop ,me tee ngerin gverhang ,ee nlag estroomsnelhei d enslib - afzettingi nd euiterwaarden . Uitgezonderd enkeleriviergedeelte ndi edirek taa nee nstuwwa lgrenze ni s hetgehel esystee mbedijkt .D ebedijkin g isi nhe tweste n(Holland )eer ­ dero pgan ggekome nda ni nhe tooste n(Gelre) .Omstreek she tbegi nva nd e 14eeeu wwa se rsprak eva nee ngeslote nbedijkin g (Pons,1957 ,gecit .i n DeSoet ,1976) .D eloo pva nd erivie rwa sdaarme ei ngrot elijne nvast ­ gelegd.Stroombedverlegginge nkonde ni nprincip eallee nno gbinne nd e uiterwaardenplaatsvinden . Ali nd e19 eeeuw ,maa rsystematisc hpa svana f ca.1850 ,heef tme nkrib ­ beni nd eriviere naangelegd ,te rregulerin g vand estroo me nte rbe ­ schermingva nd eoevers .

DeRij ni see ngecombineerd eregen -e ngletsjerrivie re nheef tdaardoo r eenwa tgelijkmatige rafvoe r dand eMaas .Toc hkome noo khie rgrot e schommelingenvoor .I nhe talgemee ni si nd emaande nseptember-oktobe rd e afvoerhe t laagste ni ndecember-maar the thoogst .I nee ngemiddel d jaar 3 3 looptd eafvoe ruitee nva nca .110 0m / sto t5 à 600 0m /s,me tee n 3 50-percentielva nca .200 0m /s.I nextrem e jarenka nhe tminimu mligge n 3 3 bijca .70 0m / se nhe tmaximu mbi jzo' n900 0m /se nmee r(gegeven sva n RWS,Directi eBovenrivieren) .Fig .3 geef tee nbeel dva nhe tafvoerver ­ loopi nd ejare n1970-1983 .Hierui t iso.a .a f teleide nda thog eafvoe ­ renoo ki nd ezome rkunne nvoorkomen .Va n1971-197 6i sd eafvoe rgemid ­ deld lagergewees tda ni nd ejare ndaarna . DeRijnafvoe ri sva n jaarto tjaa rster kwisselen d enword tbeïnvloe d door talva nwaterstaatkundig e ingrepene nander everanderinge ndi ei nd e loopde rtij di nhe tstroomgebie d vand eRij nhebbe nplaatsgevonden . Trendmatigeo fblijvend everanderinge ni nd eafvoe rkunne nechte rnie t wordenaangetoond .Fig .4 geef the tverban d tussend erivierafvoe re nhe t aantaldage nda tee nbepaald eafvoe rword tonderschreden .Ui td eafvoer - krommevoo rLobith ,di ehe tverban d tussenafvoe re nwaterstan dbe ­ schrijft,e nd ebetrekkingslijnen ,di ed ewaterstande no pverschillend e plaatsen langsd erivie rme telkaa ri nverban dbrengt ,ka nvoo relk e lokatieworde nafgeleze nho evaa kee nbepaald ewaterstan dword tover ­ schreden.Indie noo kd ekruinhoogt eva nkade ne.d .beken dzijn ,ka nwor ­ denbepaal dhoevee ldage npe rjaa rd ebetreffend euiterwaar d overstroomd wordt.Voo ree naanta luiterwaarde n langsBoven-Rij ne nWaa li sdi tgeta l bekend (zietabe l 1);he tbetref techte rslecht svoorlopig eschattingen , •17-

daard einundatiefrequenti eoo kva nvel eplaatselijk e faktorenafhang t (gegevensva nRWS ,Directi eBovenrivieren) . 3 Vuistregel isda tbi jee nBoven-Rijn-afvoe r< 300 0m / sno gvrijwe lgee n 3 enkeleuiterwaar d onderloopt,maa rda tdi tbi jee nafvoe r> 400 0m / s voorvel euiterwaarde nwe lhe tgeva lis .Ee ndergelijk eafvoe rword t gemiddeldvrijwe lieder ewinte re nbovendie neen spe rdri ezomer sge ­ durendeèè no fmee rdage noverschreden .Volgen sva nDonselaa r (1961)zo u deinundatiefrequenti e vand euiterwaarde nstroomafwaart safnemen ,to t aand egren sva nd egetijde-invloed .Hierva ni sechte rweini g terugt e vinden,wellich tdoorda t ditbeel doverstem d isdoo rallerle ilokal e veranderingendi esindsdie nzij nopgetreden .

Ooki nhe tRijnsystee mhebbe nvel ewaterstaatkundig e ingrepenplaatsge ­ vonden.He tsplitsingspun t tussenWaa le nNeder-Rij nheef tnie taltij d gelegenwaa rhe tn uligt ,bi jPannerdens eKop .To t 1707la gd esplitsin g veelverde rstroomopwaarts ,bi jSchenkenschans .D eWaa lna mtoe nhe t leeuwedeelva nd eafvoe rvoo rzij nrekening ,doorda td etoenmalig e Neder-Rijnster kverondiepte .Di t leiddeto tverva lva nd estede nlang s Neder-Rijne nIJssel .Daaro mheef tme ni n170 7he tPannerden sKanaa l gegraven,waarn ad eoud erivierbeddin g (nu"Oud eRijn "gehete ne nee n waardevolnatuurgebied )allee nno gdiens tdee dbi jhog eafvoeren ,vi ad e SpijkseOverlaat .Ca .176 6i sd eWaalboch tbi jHerwe nafgesnede ndoo rhe t gravenva nhe tBijland sKanaal ;d eoud emeande ri sthan sno gvoo ree n deelintak tal s"Oud eWaal " (fig.5) .I n197 0von di ndi tgebie dee n groteontzandin g plaats,me tal sresultaa td erecreatiepia s "DeBijland" . Behalved eSpijks eOverlaa twa se ro pd eIJsse loo kno gee noverlas t aanwezig,d eBaaks eOverlaat .Zi jwerde nresp .i n195 9e n195 3gesloten , metal sgevol gee nstijgin gva nd ewaterstande n (brv.o pd eIJsse ltusse n Dierene nZutphe n4 5à 2 0c mverhoging) .I n195 2wer dhe tPannerden s Kanaaldoo ree nbochtafsnijdin gno giet singekort ;d e"Groen eRivier "i s eenrestan tva nd eoud eloop .Verde rwerde ni ndez eeeu wno gdri ebochte n ind eNederrijn-Le kafgesnede n (vooralgecombineer d metd estuwbouw ,zi e verderop)e ndri ebochte ni nd eIJsse l(i n1954 ,196 9e n1970) ,waardoo r deIJsse li ntotaa lbijn a9 k mkorte rwerd . Debovenstrooms edele nva nd erivieren ,alsmed evrijwe ld egehel eIJssel , snijdenzic hsteed sdiepe rin .Z oi sove rd eperiod e 1870-1960bi jLobit h 1m bodemdalin gopgetreden ,bi jNijmege nno g0, 8m e ntusse nZutpe ne n Deventer0, 9m .Oo kd ewaterstande n(i nm t.o,v .N.A.P. )zij nhierdoo r -u

gedaald.Voo rd eIJsse lhang td everdiepin g o.a.same nme td egenoemd e bochtafsnijdingen,waardoo rhe tverhan g toename noo khe tsedimenttrans ­ port.N aee naanta l jareni sda nee nnieuw eevenwichtssituati ebereikt . Eenbelangrijk eingree p istenslott ed ebou wva nee ndrieta lstuwe ni nd e Nederrijn-Lekgeweest .Dez eligge nbi jDrie l (ingebrui k in1970) , Amerongen (1966)e nHagestei n (1960).Wannee r destuwe ni nbedrij fzij n (bijlag eafvoer )bewerkstellige n zijee nherverdelin g vand eafvoe rove r deRijntakken .Doe lva nhe t stuwprogrammai sverbeterin g vand ebevaar ­ baarheidva nNederrij ne nIJsse le nverbeterin gva nd ewatervoorzienin g voord enoordelijk eprovincies .Gestreef dword tnaa ree nminimal e 3 3# Nederrijn-afvoerva n2 5m /se nee nminimal e IJsselafvoerva n28 5m/s . 3 Destuwe n tredeni nwerkin gbi jee nBoven-Rijn-afvoe rva n< c a220 0m /s , ofwelee nwaterstan d teLobit h 10m + N.A.P. .D esituati edoe tzic hca . 150dage npe r jaarvoor .Bi jhog eafvoeren ,wannee rd estuwe ngeopen d zijn,gaa tca .65 %va nd eBoven-Rijn-afvoe rdoo rd eWaal ,ca .21 %doo rd e Nederrijne nca .14 %doo rd eIJssel .Dez everdelin g issind s 1940nauwe ­ lijksveranderd .Bi jgestreke nstuwe nneem the taandee lva nIJsse le n Nederrijnto e(gegeven sva nRWS ,Directi eBovenrivieren) . Hierondervolge nno genkel eaanvullend egegeven sove rd everschillend e Rijntakken.

Waal Diti sd ebreedst ee ndruks tbevare nriviertak . Nahe tsplitsingspun tPannerdens eKo pbegin td eWaa lme tenkel egrot e meanders,me t ind euiterwaarde nee naanta loud estroombeddinge n (o.a.d e OudeWaa lbi jNijmegen ,dateren dui td e14 eeeuw) .Tusse nNijmege ne n Heerewaardeni sd erivie rtamelij krecht .E r liggenhie rvee loud eneven - stroomgeuleni nd euiterwaarden .Bi jinundati estaa thie rvaa kee nvri j sterkestroming ,doorda the twate re rweini gbelemmerin gondervind t(D e Soet, 1976).Bi jHeerewaarde nston d deWaa lvroege r inope nverbindin g metd eMaas ;than sbestaa thie rno gee nverbindin gvi aee nslui si nhe t Kanaalva nSt .Andrie s (zievorig eparagraaf) . Tenweste nva nHeerewaarde nverloop td erivie rmee rmeanderend ,me tbred e uiterwaarden.Te nooste nva nZaltbomme lbevind tzic hee nzee roud e sträng,d eKi lva nHurwenen ,ontstaa nbi jee ndoorbraa k in1639 .Lang sd e Waalkome nvee lwiele nvoor . Totd eafsluitin gva nhe tHaringvlie t in197 0ston dhe twestelij kdee l vand eWaal ,stroomopwaart s ongeveerto tTiel ,onde rinvloe dva nd e -19-

getijdenwerking.Dez ega fd erivieroever s enoo kd evegetati e ind eme t derivie rverbonde nstränge nee neige nkarakter ,zoal s ind eBloemstran g bijBrake l (vanDonselaar , 1961).D egetijde-invloe d isthan svrijwe l verdwenen. Debode mi nd euiterwaarde nbestaa tui tdoo rd erivie rafgeze tmateriaal , waarinno gnauwelijk sbodemvormin gheef tplaatsgevonden .Ongevee r 2/3va n deoppervlakt eka nworde ngeklassificeer dal spoldervaaggronde n (zavelige-kleiige,vri jnatt egronden )e nca .1/ 3al sooivaaggronde n (ietsdroger )(Jongma n& Leemans ,1982) . Eengroo tgedeelt eva nd eWaaluiterwaarde n isafgegrave nt.b.v .klei ­ winning.Plaatselij k zijnno ggav erichels -e ngeulencomplexe naanwezi g (DeSoet ,1976) .N a 1945zij ne rvee lplasse nbijgekome nal sresultaa t vanzandwinning .

Nederrljn-Lek Dezeta ki ssmalle rda nd eWaa le nword tminde rdru kbevaren .He ti see n zwakmeanderend e rivierme tvri jsmalle ,laaggelege nuiterwaarden .Va n Arnhemto tWageninge ne nva nd eGrebbeber g totAmeronge ngrens td erivie r aand enoordzijd edirek taa nee nstuwwa le ni sdaa rnie tbedijkt .I ndez e gebiedentreed tkwe lo pvanui the tzandgebie d (o.a.Opda me tal. ,1983) . Metnam etusse nKestere ne nSchoonhove nheef td erivie rhaa rloo pher ­ haaldelijkverlegd ,oo kn ad ebedijking ,me tal srestante nvel evoorma ­ ligerivierlopen ,zowe lbinnen -al sbuitendijk s (DeSoet ,1976) . Erzij nvri jvee lwiele naanwezi gal sspore nva ndijkdoorbraken . Debodemsamenstellin g vand euiterwaarde n isongevee r gelijkaa ndi eva n deWaa l(Jongma n& Leemans ,1982) .Oo kd eNederrijn -e nLekuiterwaarde n zijnster kvergrave nvoo rd ekleiwinnin ge noo khie rzij nvana f 1945ee n aantalzandwinplasse nontstaan . Dewaterstaatkundig e ingrepenn a195 0(stuwenbouw ,bochtafsnijdingen ) zijna lgenoemd .Voo rd euiterwaarde nheef td estuwin go.a .to tgevol g datzee rondiep eplasse ni ndrog ezomer sminde rsne luitdroge n(o.a . Braakhekke, 1982). BijWij kbi jDuursted everander td erivie rva nnaam .I nd eRomeins etij d wasva nhie ra fd eKromm eRij nd ebelangrijkst eafvoertak .Pa sn ahe t afdammenva nd eKromm eRijn ,omstreek s850 ,e nva nd eHollands eIJsse l bijIJsselstein ,+ 1000,wer dd eLe kdefinitie fd eenig eafvoertak . Deinvloe dva nd egetijbewegin gi so pd eLe kno gaanwezig .Dez ereik tbi j ongestuwde rivierongevee r totCulembor ge nbi jgestuwd erivie rto taa n •20-

de stuw bijHagestein .He t verschil tussen gemiddeld hoog-e n laagwater bedraagt ongeveer 1m (gegevens RWS,Directi e Bovenrivieren).Oecologisc h gezien is dit merkbaar door de aanwezigheid van typische zoetwatergetij- denlandschappen als rietgorzen en biezenvelden. De Lek heeft vele jonge,zandig e oeverwalcomplexen opgebouwd, met name tussen Culemborg en Ameide.Onde r gunstige omstandigheden konden deze in slechts een of enkele dagenworde n gevormd (De Soet, 1976). Soms liggen hierachter oude beddingen, zoals de Binnenlek bijLopik .N a iedere vloed blijft hierin slib achter, dat er bijd e volgende vloed gedeeltelijk weer uitspoelt.No g steeds is dit eenster k dynamisch gebied (d.w.z. eenge ­ bied met sterk in de tijd variërende milieu-omstandigheden). DeLekuiterwaarde n tenweste n van Schoonhoven zijn zeer smal en bestaan voornamelijk uit grienden en rietland.

IJssel De IJssel is een sterk meanderende rlviertak. Zijwordt matig drukbe ­ varen en isvoo r het overgrote deel bedijkt.O p de zojuist genoemde tra- jekten vindt men demeest e oude rivierlopen, dievaa k min of meer boog­ vormig verlopen.Daarnaas t zijn ook oude stroomgeulen aanwezig die evenwijdig aan de rivier verlopen, o.a. bijWil p enVeessen . De IJssel telt zeer veelwielen : van alle binnen-e n buitendijkse wielen samen ligt ongeveer 50%lang s de IJssel (De Soet, 1976;Westhof f e.a., 1970). Kennelijk hebben de dijken hier vroeger onder zware druk gestaan. Op de veranderingen inhe t afvoerregimeva n de IJssel na 1950 is inhe t voorgaande al ingegaan. Grote gedeelten vanhe t IJsseldal grenzen aan een stuwwallandschap, het­ geen invee l gebieden een kwelstroom in de richting vanhe t rivierdal veroorzaakt.D e uiterwaarden van de IJssel zijn nog relatief gaaf: ze zijn naar verhouding minder vergraven voor klei- of zandwinning dan de Rijn- enWaaluiterwaarden , waardoor er op diverse plaatsen nog het na­ tuurlijk reliëf van richels-e n geulencomplexen en rivierduinen voorkomt en op een plaats (bijWapenveld )no g een intakte oeverwal. Bovenstrooms liggen de uiterwaarden gemiddeld wat hoger t.o.v.d e rivier dan benedenstrooms het geval is.D e bodemsamenstelling wijkt af van die langs Rijn enWaal : op trajekt Arnhem-Veessenkom t ca.20 %poldervaag - gronden voor en ca.7 5 % ooivaaggronden.D e bodem is er dus gemiddeld iets minder vochtig. -21-

3 ABIOTISCHEMILIE U

Dithoofdstu kgeef tee noverzich tva nd eabiotisch emilieufaktore ndi ei n debuitendijks ewatere nee nro lspele ne ndi e(mede)bepalen dzij nvoo r hunbiologisch egesteldheid . Deaar dva nd eplasse ni nhe trivierengebie d isd eresultant eva nener ­ zijdsgrootschalig e strukturene nprocessen ,di eall eplasse nee naanta l gemeenschappelijkekenmerke nmeegeven ,e nanderzijd see naanta lo pregio ­ naleo flokal e schaalwerkzam eprocessen ,di evariatie saanbrenge no phe t algemene patroon,waardoo r iniede rwate rtoc hwee ree neige ncombinati e vanfaktore noptreed t (zieo.a .D eSoet ,1976 ,appendi xIII ;Westhof fe t al., 1970).Di thoofdstu k isdaaro mverdeel d inbeschrijvinge nva nresp . dealgemen emilieufaktoren ,d eregional everschille ndaari ne nd elokaa l werkzamefaktoren . Debenaderin g isstrik tabiotisch ,hoewe lhie re ndaa ra liet svoorui t wordtgelope no phoofdstu k5 ,waa ree nbeschrijvin gword tgegeve nva nd e biologischeeigenschappe nva nd egeïsoleerd ewateren .I nhoofdstu k4 wordtd elijs tva nmilieufaktore n gebruiktbi jhe tmake nva nee nzinvoll e indeling(watertypologie) .

3.1 Algemenemilieufaktore n Deuiterwaarde nzij nonderdee lva nee ngrootschali g systeemwaari nd e invloed vand erivie ree ncentral efakto ris .D erivie rheeft ,same nme t demens ,he tlandscha p gevormde ndruk te rno gsteed sster kzij nstempe l op. Invergelijkin gme tander egebiede nval the tuiterwaardengebie d opdoo r degrot emat eva n- doo rd erivie ropgelegd e- dynamiek .Onde rdynamie k wordtverstaa nda tmilieuvariabele nonderhevi gzij naa nvri jsnell e wisselingeni nd etijd .Voo rd ebuitendijks ewatere nbeteken tdi tme t name: - eri ssprak eva nsne le nster kwisselend ewaterstande n (vooralindie n zei nope nverbindin gme td erivie rstaan ,maa roo kindie nda tnie the t gevalis) ; - delenerva nkunne ni ndrog eperiode ndroo gvallen ; -e rtrede nperiodiek einundatie sop ,meesta lallee ni nd ewinte rmaa r soms ooki nhe tzomerseizoen ,waarbi je rafhankelij kva nd eomstandig ­ hedenmee ro fminde rstromin goptreed te nwaarbi jd esamenstellin gva n hetwate rwijziginge nondergaat . -22-

Globaalbeschouw d kanme nlang see nrivie ri ntwe erichtinge nee ngra ­ diëntdenke ni nd emat eva nwaterbeweging .I nd elengterichtin gneem td e waterbeweging vanbovenloo pnaa rbenedenloo p geleidelijkaf ,to taa nhe t puntwaa rgetijdeninvloe dmerkbaa rwordt :d estroomsnelhei dneem t af,e n afvoerschommelingenworde nsteed smee rafgevlakt .No gverde rstroomaf ­ waarts,richtin g zee,neem td ewaterbewegin gwee r toe,n ume tdagelijks e fluktuaties.I nd edwarsrichtin g neemtd ewaterbewegin g (b.v.d estroom ­ snelheidtijden sinundati eva nee nuiterwaard )globaa lgenome na fnaar ­ mateme nverde rva nd erivie ra fkomt .(Dez egradiën t (buitenhe tstroom - bed)ze tzic hoo ki nhe tstroombe dva nd erivie rno gvoort) .Sterk edyna ­ miektreed to pdirek tlang sd eoeve rva nd erivie rzelf ;hie rkome n specifiekedaaraa naangepast eoever-plantengemeenschappe n voor.He t allersterkst isd edynamie k ind estroomdraa d vand erivier .

Eentweed eopvallend eeigenscha pva nhe tuiterwaardengebie d isda the t eensedimentatiegebie d isvoo rdoo rd erivie rmeegevoer dmateriaal .Oo k ind eaar dva nhe tafgezett emateriaa li szowe li nd elengterichtin gva n derivie ral sloodrech tero pee ngradiën tt ebespeuren :stroomafwaart s neemt dekorrelgroott e vanhe tsedimen taf ,e nhetzelfd egebeur tnaarmat e deafstan d totd erivie rgrote r is:dichtbi jd erivie rword tmee rzandi g ofzaveli gmateriaa lafgeze te nverdera f zwareklei .He tgrootst edee l vand euiterwaardgronde nbestaa tui tvruchtbar e rivierklei,zoda td e hieringelege nplasse nva nnatur eall eee nvoedselrij k (eutroof)karakte r hebben.Di ti steru gt evinde ni nd eaar dva nd e levensgemeenschappen (ziehoofdstu k5) . Dedwarsgradiën t inbodemsamenstellin gka noo ki nhe taangrenzend ebin - nendijksegebie d voortgezetgedach tworden .I nd egebiede nwaa rhe t rivierdalaa npleistocen egronde ngrens ti se ree novergan gva nlaagge ­ legen,vochtige ,voedselrijk e rivierkleinaa rhogere ,drogere ,voeldsel - armezandgrond .Di tlever tvaa kteven sinteressant ehydrologisch esitua ­ tiesop .Mee rnaa rhe tweste ngeef the tpatroo nva nzavelig estroomrugge n enzwar ekomkleigebiede nee nbeel dva nhe tsedimentatiepatroo nva nd e (toenno gonbedijkte )riviere ni nhe tverleden .No gwestelijker ,i nhe t perimarienegebie d (waard egetijdenwerkin gmerkbaa rwordt) ,i se ree n gradiëntva nvoedselrijk e rivierkleivi aklei-op-vee nnaa r(relatie f voedselarme)veengrond .Dergelijk egrootschalig e gradiëntenzij nteru gt e vindeni nd everspreidin g vanplantesoorte n (Westhoff etal. ,1971) ,b.v . wanneerme nthan sbinnendijk sgelege nvoormalig e rivierlopenvergelijk t -23-

metbuitendijks e (vanDonselaar ,1961) .

Alsderd egrootschalig e invloedmoe tworde ngenoem dd everontreinigin g vanhe twate rva nd egrot erivieren .Afhankelij kva nd emat ewaari nhe t rivierwater ind egeïsoleerd ewatere ndoordringt ,word td ewaterkwalitei t indez ewatere nhierdoo r beïnvloed endaarme eoo kd elevensgemeenschap ­ pen.Vel ewatere nlang sd eriviere ndi eron d 1955no geutroo fe noligosa - proobware nbleke nron d 1975al s -mesosaproob temoete nworde ngeklas - sificeerd (DeSoet ,1976 ,appendi xIII) .D ebelastin gva nhe trivierwate r issindsdie niet safgenomen ,maa rblijf thoog .

3.2 Regionaleverschille n Zoals inhoofdstu k2 a laangegeve nzij ne rbehalv egradiënte ni nd e lengte-e ni nd edwarsrichtin gva nelk erivie r ookverschille ntusse nd e rivierenonderling .Voorzove rdez everschille nrelevan t (kunnen)zij n voord eoecologi eva nd ebuitendijks ewateren ,worde nz ehieronde rno g eens intabelvor msamengevat . (Voorreferentie szi ehoofdstu k2) . -24-

MAAS WAAL NEDERRIJN-LEK IJSSEL

GeomorfologieIngesnede ni n Pann.Kop- Zwakmeander ­ Sterkmeander ­ vand erivie rPleistoceen ; Nijmegen: end.Arnhem - end. dalbreedte enkelemean ­ Wageningene n IJsseldalvoo r m.n.bepaal d ders; tenw . Grebbeberg- grootdee l doorbreuk - vanNijmege n Amerongen: grenzendaa n tektoniek. vrijrech te n noordzijde stuwwal. Sterkmean ­ geheeldoo r grenzendaa n derend. laaglandlo ­ stuwwal . pend. (rivierklei- gebied).

Bedijking Stroomaf- Geheel Grotendeels Grotendeels afwaartsva n Boxmeer(l.o. ) resp.Moo k (r.o)

Scheepvaart Matig;Borg - Zeervee l Matig Matig haren-Maas- (ca.60 0pe r brachtgeen . dag).(Kuiper& Jongman,1985 )

Hydrologie Regenrivier, Regen-e ngletsjerrivier ,ster kwisselend e snele nster k afvoer,gem .200 0m /s .I.h.a .hoogst eaf ­ wisselende voerenjan .t/ mmrt ,laagst esept-okt . afvoergern . 230m/s . I.h.a.hoogst e Bijhog eaf - Bijhog eaf ­ Bijhog eaf ­ afvoerenjan . voergaa t65 % voergaa t21 % voergaa t14 % t/mmaart , doorWaal ;bi jdoo rNeder - doorIJssel ; laagste jul. stuwingmin - rijn;bi j bijstuwin g t/msept . der. stuwingmeer . meer.

Waterstaat­ Aanleg 1766,aanle g 1707grave n Driebochtaf ­ kundige Julianakan- Bijlandskan- Pannerdens snijdingen, ingrepen aale nLa ­ aal. kanaal. totaal9 km . teraalkanaa l Linne-Buggenum Ca.1 0bocht ­ 4bochtaf ­ Afvoerbeïn ­ afsnijdingen. snijdingen. vloeddoo r 7stuwen , 4 stuwen,i n stuwDriel . meestali n bedrijfbi j bedrijf. afvoerBoven - Rijn<2200 m/s .

Getijdenin- Sindsafslui ­ Voorafslui ­ Bijongestuwd e vloed tingzee-arm - tingzee-arm - riviermerkbaa r en:beneden ­ en+ totTie l totCulemborg , stroomsva n merkbaar; bijstuwin gto t stuwLit hmax .sindsdie n Hagestein.Ver ­ 15cm . zeerster k schilbi jViane n verminderd ca.1 m . -25-

MAAS WAAL NEDERRIJN-LEK IJSSEL

Inundatie Gem.enkel e Gem.vrijwe lelk ewinter ,e ngemiddel deen s uiterwaarden dagenpe r perdri ezomers . jaar,afh . v.d.afvoer .

Afzettingen Bovenstr.v. Kalkhoudend Kalkhoudend Kalkhoudend Venloe nBen . str.v.Heere ­ waarden:kalk -c a2/ 3 poldervaaggrond TotVeessen ; houdend. (vochtig), ca.75 %ooi ­ Venlo-Heere- ca1/ 3ooivaaggron d(min ­ vaaggrond, waarden: dervochtig ) ca.20 %polder ­ oorspr.kalk ­ vaaggrond. arm,recen t kalkhoudend.

GeomorfologieRel .hoogge - Laaggelegen Vnl.gras- Vnl.gras- uiterwaarden legen. landen;plts. landen;plts. Vnl.gras­ wilgenbossen. rivierduin­ landen. bossen. Vlak. Golvend reliëf.Ster kafge ­ Bovenstr.uiter­ gravent.b.v .kleiwinning . waardengem . Pits.nogrichels -e ngeulen ­ hogergelege n complexen. t.o.v.rivie r danbenede n strommse. Oorspr.relief vanrichels - engeulencom ­ plexene nri - rivierduinen. Nogrel .weini g aangetast.

Buitendijkse Veelzand ­ Veelwiele n Vrijvee l Veelwiele n wateren engrind - Veelneven - wielen. Veelstränge n gaten. stroomgeulen. Strängenvnl . Mindertichel ­ Rel.weini g enander e bovenstr.v . gaten. tichelgaten. strängen Wijkbi j Zanwinplassen Weinig Zeervee l Duurstede. strängen tichelgaten. Veeltichel ­ Benedenstr. Zandwinplas- gaten. v.Heere ­ sen. Zandwinplassen. waardenvee l Ingetijdenge - wielen,bov . bied:enkel e str.weini g nevengeulen. Veelafge ­ snedenmean ­ ders. -26-

3.3 Lokalemllleufaktore n Dei npar .3. 1 genoemdegrootschalig e invloeden(kor tsamengevat :sterk e dynamiekwa tbetref td ewaterhuishouding ;bode mbestaand eui trivierklei ; sterkeverontreinigin g vanhe trivierwater )e nd ei npar .3. 2genoemd e regionalefaktore n (m.n.d everschille ndi etusse nd erivier(takk)e n bestaanwa tbetref tafvoerregime ,getijde-invloed ,geomorfologi eva nd e omgevinge ninundati eva nd euiterwaarden )hebbe nuiteraar dhu nuitwer ­ kingo pd eindividuel e plasseni nhe tgebied . Dezefaktore nvorme nal she twar eee nkade rvoo rd eoecologisch epoten ­ tiesva nd ebetreffend ewateren ;zi jbepale n- i ngrot elijne n- welk e levensgemeenschappen zichi ndez ewatere nkunne nontwikkelen . Dewijz ewaaro pe nd emat ewaari ndez einvloede nzic hdoe ngelde ni sech ­ terva nplaat sto tplaat s- va nwate r totwate r- ster kverschillend . Binnenhe talgemen ekade rzij nd emilieu-eigenschappe nva nelk e individuelepla suiteindelij k bepalend voord ebiologisch eeigenschappe n vandi eplas .Dez elokal efaktore ne nd einvloe d diezi juitoefene n wordenhieronde r genoemd,me tenkel evoorbeelde nte rillustratie . Sommigefaktore nzij n(i nprincipe )doo rd emen sstuurbaa re nbiede naan ­ knopingspunten vooraktie f beheer.Dez ezij nvoorzie nva nee nx i nd e kantlijn;d ebeheersmogelijkhede nworde nverde rbehandel d inhoofdstu k6 .

Overzichtva nfaktoren : a.Lokal ewaterhuishoudin g

- Isolatie xTe neerst ei she tva nbelan go fd epla sva nd erivie rgeïsoleer di s danweierme ei nope nverbindin g staat.Indie ne ree npermanent ever ­ binding is,zodani gda trivierwate re npiaswate rvrijelij kkunne n uitwisselen,treed te ri nd epla smee rwaterbewegin g op,voora li nhe t gedeelteda the tdichts tbi jd emondin g ligt.D eplantengroei ,zowe l onderal sbove nwater ,i sdaaraa naangepast .Me tee nsterk estromin g gaatvaa kee nmee rzandig eoeve rgepaar d end emogelijkhei d tothe t optredenva nerosie .Di theef tzij nweersla g opd eaar dva nd eoever ­ vegetatie(zi epar .5. 2 en5.5) . Ditfenomee ntreed tuiteraar dvoora lo pI nd egedeelte ndich tbi jd e verbindingme td erivier .I nverderafgelege ndele nen/o fgedeeltelij k geïsoleerdestukke nme twa trustige rwate ri sd edynamie kverminderd , -27-

waardooroo kd evegetati everander te nmee rgaa tlijke no pdi ewelk e involledi ggeïsoleerd e plassengevonde nwordt .E ri sdu svaa ksprak e vanee ngradiën t binnenee nplas . Parallelhierme e looptmeesta lee ngradiën t ind echemisch esamenstel ­ lingva nhe twater .I nd erichtin gva nhe tmee rgeïsoleerd egedeelt e isdaarbi jsprak eva nee nafnam eva nhe t fosfaat-e nstikstofgehalt e vanhe twate re nee ntoenam eva nd ezichtdiept e (i.v.m.he tgeleide ­ lijkbezinke nva nme the twate rmeegevoerd e slibdeeltjes)(WZL ,198 1 t/m 1985;RIZA ,1985 ;Creveld , 1971).I ngehee lgeïsoleerd ewatere n heefthe twate ree nmee rconstant esamenstelling .He tchloride -e n sulfaatgehalte zijne rmeesta llage rda ni nd erivie re nhe tbicarbo - naatgehaltehoge r (RIN,1979) . Eenande rgevol gva nhe tbestaa nva nee nverbindin g tussenpla se n rivier ishe toptrede nva nsterker ee nsneller ewisselinge ni nd e waterstand.D ewaterstan d opd epla svolg t immersdi eo pd erivier . Ookdi ti see nbelangrij koecologisc hgegeve n(zi ehoofdstu k 5).I n geïsoleerdewatere nwissel the twaterpei lminder ,hoewe lhe too kdaa r nietconstan t istengevolg eva nkwe l (ziehierna )e ninundaties .

- Inundatie Diti she ttweed ebelangrijk easpek tva nd ewaterhuishoudin gva nd e buitendijksewateren .D efrekwentie ,duu re nhoogt eva noverstromin g hangta fva nfaktore nal s . deafstan d tussenpla se nrivie r . lokalehoogteliggin g enrelië f x .liggin ge n(minimale )hoogt eva nd ezomerkade . x .d eeventuel eaanwezighei dva nsluisje so finlaatwerke ni nd ezomer ­ kadee nhe tbehee rdaarvan .Som sworde ndergelijk einlate na li nd e nazomergeopen d teneinded eduu rva nd ekomend ewinterinundatie st e beperken, x .d eeventul eaanwezighei dva nee nkad eron dd eplas . Inovereenstemmin gme tJongma n& Leeman s (1982)worde ni ndi trappor t deinundatiefrekwentie singedeel d invie rgroepen : . slechtszelde noverstroom d (gemiddeld <2 dagen/jaar ) . alleenbi jwinters ehoogwater soverstroom d (gemiddeld 2-20dage npe r jaar) . vrijwelieder ewinte roverstroom d enincidentee lbi jzomerhoogwate r (gemiddeld 20-40dage npe rjaar ) -28-

. frekwentoverstroomd ,zowe lbi jwinter -al sbi jzoraerhoogwate r (gemiddeld >4 0dage npe r jaar). Voord ebuitendijks ewatere ni sbehalv ed efrekwentie ,duu re nhoogt e vand eoverstromin g ookd eintensitei tva nd eda noptredend estromin g oecologischva nbelan g (vanDonselaa re tal. ,1961) ;dez eauteu rom ­ schrijftwe loecologisch eeffekte nva nverschille n ininundatie ,maa r noemt geengetalsmatig e grenzen.Voo rverschille ni nstromin gbi j inundatiezij noo kd evor me noriëntati e vanva nd epla sverantwoorde ­ lijk:i nee nlanggerek twate rda tevenwijdi gaa nd erivie rloop t treedtee nsterker estromin g opda ni nee ndergelijk epla sdi emee r dwarso pd erichtin gva nd erivie ri sgeoriënteerd .I nhe teerst e gevalgaa the tb.v .o moude ,recht enevengeulen ,i nhe ttweed egeva l omverlate nmeander sdi emee rboogvormi gverlopen .He teerst etyp e komtvoora llang sd eWaa lvoo r (ziepar .2.2.2) .

Degevolge nva ninundati ezijn ,naas tee nverhoogd edynamie koo k tij­ delijkeveranderinge ni nd echemisch esamenstellin g vanhe twater .He t water ind epla svertoon tee ngroter egelijkeni sme the trivierwate r (o.a. hogerefosfaat -e nstikstofgehalten) .N aafloo pva nd eoverstro ­ mingherkrijg the twate rn aenig etij d (enigeweken ;Everards ,1982 ; Bodar,1983 )zij n"eigen "samenstelling . Opd ebiologisch econsequentie sva ndez everschijnsele nword ti n hoofdstuk5 ingegaan .

- Verbindingme tander ewatere n xI nee naanta lgevalle nvervul tee nbuitendijk swate ree nfunkti ei nd e afwateringva nhe tomliggen d gebied.Z ozij nsommig estränge n(oud e rivierlopen)verbonde nme tee nafwateringskanaal .I nzo' ngeva lword t desamenstellin g vanhe twate ri nd esträn gmed ebepaal d bepaalddoo r dieva nhe twate ri nhe tkanaal .

-Kwe l Ook indienee npla sva nd erivie rgeïsoleer d ispas the twaterpei l ziche rtoc henigszin saa nda to pd erivie raan .Bi jstijgin gva nhe t rivierpeilontstaa tee ndrukverschi l tussenrivie re nplas ,da tee n kwelstroomi nd erichtin gva nd epla so pgan gbrengt .Bi jdalin gva n hetrivierpei lgebeur the tomgekeerde .Z oworde nd efluktuatie s inhe t rivierpeili nd epla steruggevonden ,zi jhe tme tee nvertragin gva n -29-

enkeledage nto tweke n (b.v.1 0dage ni nd eOud eWaa lbi jNijmegen ; Storteldere tal. , 1983).D eexakt erichtin ge nintensitei t vand e kwelstromenzij nafhankelij kva nd eeigenschappen ra.n., de permeabi - liteit,va nd eondergrond .Dez eka no plokal e schaalgrot everschille n vertonen.Fig .6 geef tee nschematisc hbeel dva nhe tverschijnse l kwel. Opplaatse nwaa rhe t rivierdalaa nee nhoge rgelege nzandgebie dgrens t (ziepar .2. 2 en3.2 ) tredenoo kkwelstrome no pvanui the tzandgebie d naard euiterwaarden .Di tkwelwate r isva nee ngehee lander esamen ­ stellingda nhe tkwelwate r vanuitd erivier ;he tbeva to.a .vee lmin ­ derchlorid e(Opda me tal. , 1983). Ingebiede nwaa rbeid esoorte nkwe lee nro lspele nontstaa ninteres ­ santee ningewikkeld egradiënte n (zoalsi nd eAmerongs eBovenpolder ; Opdame tal .1983) .He tvoorkome nva nkwe lvanui the tzandgebie dgaa t vaakgepaar dme the tvoorkome nva nspecifiek eplantesoorte n ind e aangrenzendeuiterwaarde n (ziehfdst .5) . b.Bode m Inpar .3. 1 isa lvermel d datd ebodemsamenstellin g inee nrichtin g dwarso pd erivie rverschuif tva nmee rzandige -zavelig eafzettinge n naarzwar erivierklei .Di thang tsame nme td ei ndi erichtin gafnemen ­ destroomsnelhei d enturbulenti eva nhe twate rtijden soverstroming . Hiermeesamenhangen d vindtme ni nd euiterwaardbode moo kee nvertikal e gradiënt:i nhe tbodemprofie lneem tnaa rbove nto ehe tlutumgehalt e vand egron d toe(Bo s& Tusveld , 1985).

Deaar dva nd eonderwaterbode mhang tverde ruiteraar da fva nd ediept e vand eplas ;z ohebbe ndiep eontgrondinge n inhe talgemee nee nzand ­ bodeme nondiep eee nkleibodem .Daaro pword t ind eloo pde rtij dwee r slibafgeze t (ziehiern abi j"Ouderdom") .Indie ne ri nd epla s (periodiek)sterk ewaterstrome noptrede nka nd esliblaa gdoo rd edaar ­ vanuitgaand eschurend ewerkin g juistworde nverwijderd ;di theef t gevolgenvoo rd ewatervegetati e (vanDonselaar ,1961 ;zi ehfdst . 5). c.Oriëntati e Ondera i sa laangegeve nda td eoriëntati eva nee nlanggerekt epla s t.o.v.d erivie rinvloe dheef to pd ewaterbewegin g endaarme eo pd e plantengroei. Ookd eoriëntati et.o.v .d eheersend ewindrichtin g ishiero pva nin - -30-

vloed.I ndiep eplasse n (dieperda n3 à 6 m )bepaal td eoriëntati e t.o.v.d ewin dmed ed ediept ewaaro pzic hi nd ezome ree nspronglaa g ontwikkelt;zi everde rbi jd . d.Morfometri e xEe neerst ebelangrijk e faktori sd ediept eva nd eplas .I nplasse n dieperda n3 à 6 m .zij nd eontwikkelingsmogelijkhede nvoo rwater ­ plantene nvoo rfouragerend evogel sgeringer .Bovendie nka nzic hi nd e zomeree nspronglaa g ontwikkeleno pee ndiept eva ngemiddel d zo'n6 meter.E rtreed tda ngee nmengin gmee r opva nd ewaterlage nbove ne n onderd espronglaag .I nd eonderst e laag,he thypolimnion ,treed t meestalzuurstofarmoed eop ,alsmed ehog e fosfaatgehaltenal sgevol g vanfosfaatafgift edoo rhe tsedimen t (zieo.a .WZL ,198 1t/ m 1985).I n deherfs tmenge nbeid elage nzic hweer .Statifikati ebeperk td emoge ­ lijkhedenvoo rbodemfaun ae nvisse n (ziehfts.5) .D ediept eva nd e spronglaagword tbepaal d doord emat ewaari nd ewin dva theef to phe t water.He tgaa tdaarbi jo md everhoudin gdiepte/strijklengte ;i sdez e verhoudinggroo t (dusi nkleine ,diep eplassen )da nlig td espronglaa g opee ngeringer ediept e (zieb.v .va nAch t& Jansen , 1978).I nee n kleinwie li swe leen see nspronglaa gaangetoon d opee ndiept eva n slechts1, 5m (Leentvaar,1958) .Oo ki nplasse ndi e (aand eloefzijde ) omgevenzij ndoo ree nhog ee ndicht ebegroeiin g isd estrijklengt e verminderd (vanAch t& Janssen ,1978) .Hierui tblijk ta lda too kd e xxxvorm,oppervlakt ee nmat eva nbeschuttin gbelangrijk emilieufaktore n vormen. Demat eva nbeschuttin g isoo kno gva nbelan gui toogpun tva nbeschut ­ ting tegend ezon :i nee npla sme tvee lschadu wdring tminde rlich t door,zoda td edikt eva nd etrofogen elaa g(waa rwaterplante ne nalge n zichkunne nontwikkelen )afneemt . xEe nbelangrijk efakto ri svoort sd evor mva nd eoever .O psteil e oevers (ca.2: 5o fsteiler )ontwikkel td eoevervegetati e zichander s dano pflau wverlopend e taluds (1:3o fminder) ; inhoofdstu k5 word t hierverde ro pingegaan . e.Ouderdo m Eenmilieufakto r vangehee lander eaa&r di sd eouderdo mva nee nplas . Eenfei ti sda the tkarakte rva nee npla sgeleidelij kdoo rautogen e faktoren(natuurlijk esuccessie )volledi gverandert .Di tgeld tvoora l -31-

voor ondiepe wateren.Doo r de afzetting van slib door de rivier tijdens overstromingen en door ophoping van afgestorven biomassa die gedeeltelijk wordt afgebroken neemt de dikte van de sliblaag op de bodem geleidelijk toe. Samenme t de ontwikkeling van de vegetatie draagt dit bijaa n de geleidelijke verlanding van de plas.I n par. 5.1 en 2word t op de successie nader ingegaan. In enkele gevallen ontstaan geschikte omstandigheden voor veenvorming, o.a. in een reeks tichel- gaten bij Jaarsveld langs deLek . In de uiterwaarden is dit een zeld­ zaam verschijnsel. f.Antropogen e invloeden Verschillende menselijke aktiviteiten -buite n de reeds in par. 3.1 en 2 genoemde waterstaatkundige ingrepen enwaterverontreinigin g - hebben invloed op de levensgemeenschap die zich in een buitendijkse plas ont­ wikkelt. Zijkunne n worden verdeeld in aktiviteiten met een ander doel maar met oecologische neveneffekten, en aktiviteiten die bewust plaatsvinden uit oogpunt van natuurbeheer. Zeworde n hier kort aange­ stipt. Onder de eerste groep kunnen worden gerangschikt: - Aktiviteiten die samenhangen met het gebruiksdoel van het water. . Rekreatieve aktiviteiten (zwemmen, vissen, watersport)hebbe n af­ hankelijk van de aard en omvang ervan, verstoring van de rust, aan­ tasting van de oevervegetatie en vervuiling vanhe t water tot ge­ volg. Zo broeden in intensief betreden of bezochte gebieden minder vogelsoorten (zie o.a. x .Agrarisc h gebruik van het water (voor veedrenking) en aangrenzend (gras)land (beweiding) betekent dat het vee de vorming van een hoge oevervegetatie tegengaat. Alleen grassen en bepaalde laagblijvende kruiden handhaven zich (vanDonselaar , 1961). x .He t zuigen van zand, graafaktiviteiten, e.d. brengen verstoring met

zichmee . x - Gebruiksaktiviteiten van het aangrenzend gebied. . Hier kanworde n genoemd de uitspoeling van meststoffen vanuit aan­ grenzend weide-o f akkerland. De laatste jaren doet de teelt van snijmais ook in de uiterwaarden zijn intreue (P.W. v.Utrecht , 1985; P.P.D. v. Overijssel, 1985). x - Overige vervuilende of verstorende invloeden. . Het storten van puin of slib in een plas (Opm: dit kan ook- tijde- -32-

lijk- al sbeheersmaatrege lworde ntoegepast) . .Lozingen ,vuilstort . .Etc .

Onderd etweed egroe pvallen : x- Beheersmaatregele n alsmaaien ,schone ne nbaggeren ,di eto tdoe l hebbend everlandin g tegent egaan . x- Ander emaatregele no fingrepe ndi eto tdoe lhebbe nd eontwikkelin g vanflor ae nfaun at estimulere no fbi jt esture nuitgaand eva nd e oecologische potentiesva nee ngebied . Hieropword ti nhoofdstu k6 verde ringegaan . -33-

4 TYPOLOGIEO PGRON DVA NABIOTISCH EKENMERKE N

Inbijlag e 3word t eenopsommin ggegeve nva nall ei ndi tprojek tbe ­ schouwdewateren .Behalv ehe tcodenummer ,d eliggin ge n(indie nva n toepassing)d enaa mva nhe twate rzij ni ndez etabe lee naanta lmilieu - kenmerkenvermeld .D eopgenome ngegeven szij ndeel safkomsti gva nd e regionaledienste nva nRijkswaterstaat ,deel sontleen daa nd everzameld e literatuur. Indi thoofdstu kword tgetrach t tekome nto tee nzinvoll e indeling(typo ­ logie)va nd ewateren .Hierbi jworde nd ewatere ningedeel d opgron dva n demilieu-eigenschappe n diehe tmees tbepalen d zijnvoo rd eontwikkelin g vand elevensgemeenschappen . Detypologi ei sal svolg t totstan dgekomen .Tijden she tdoorneme nva nd e literatuurkwame nee ngroo taanta lfaktore naa nhe tlich tdi eva ninvloe d zijn(dez ezij ni nhfst .3 behandeld) .Geleidelij k ontstondhierui tee n beeldva nhe tgehel eonderzoekterrei ne nva nd emees tbepalend efaktoren . Dezeervaringskenni s isgehanteer d bijhe tmake nva nd eabiotisch etypo ­ logiedi ei ndi thoofdstu kgepresenteer dwordt .I nhe tvolgend ehoofdstu k (par.5.5 )word tee nbiologisch einvullin gva nd etypologi egegeven .Le t wel:d ebetekeni sva ndez efaktore nka np sn acorrelatie f onderzoek wordenaangegeven .Hie rzij nallee nd emogelijkhede nopgesomd .Aanslui ­ tingme tvegetatiekundig e enfaunistisch egegeven si ste ndel ewel ,te n delenie taangetoond .

Opgemerktword tda td egekoze nopze tnie tgehee l"waardenvrij "is ,aange ­ zienideeë nove rd ebiotisch easpekte na lbi jd eabiotisch eindelin gheb ­ benmeegespeeld .Dez ewerkwijz e lijktechte ralleszin sacceptabel ,med e geziend ebeperkinge n dieaa nhe tprojek tkleve ne ndi etoepassin gva n meeruitgebreid everwerkingsmethode nbemoeilijken : -Me tnam ed ebiologische ,maa roo kd eabiotische ,documentati e ist eon ­ volledige nbeva tt eweini gonderlin gvergelijkbaa rmateriaal . Hierdoorkunne nmethode nal sclusteranalys ee nordinatietechnieke n nietworde ngebruikt . - De"verkennende "aar dva nhe tprojek te ndaarme ed ebeperkt etij ddi e voorhe tonderzoe kbeschikbaa rwas .Doo rdez ebeperkin gmoes tee nmee r globaleverwerkingsmethod eworde ngehanteerd . -34-

Detypologi e isuiteindelij kgebaseer d opd evolgend eabiotisch ekenmer ­ ken: - dewaterdiepte :hierbi ji sonderschei d gemaakt tussenwatere ndi e dieperresp .ondiepe r zijnda nc a6 m .Dez ediept ebegrens td emoge ­ lijkhedenvoo rhoger ewaterplante ne ni steven sd egren swaarbi ji n dezome r stratificatieka noptreden . -d eisolatie :wel/nie tva nd erivie rafgeslote nwateren . -d emat eva noverstromingsinvloed , verdeeldin ; . zeersterk eoverstromingsinvloed :gemiddel d >4 0dagen/jaar ,waarbi j sterkestromin goptreedt .I nd epraktij kbeteken tdi tda tzowe l 'wintersal s 'szomer svaa kinundati eoptreedt . . vrijsterk eoverstromingsinvloed : gemiddeld 20-40dagen/jaar .Di thoud t inda the tgebie d gemiddeld vrijwelelk ewinte re nsom soo ki nd ezome r onderloopt. .matig eoverstromingsinvloed :gemiddel d 2-20dagen/jaar .I nd epraktijk : meestalallee nwinterinundatie . . zeerbeperkt eoverstromingsinvloed :slecht szelde noverstroom d (gemiddeld< 2 dagen/jaar) . (N.B.Di tzij nuiteraar d slechtsgemiddelden :d einundati eva nee ngebie d isafvoerafhankelij ke nhe toptrede nerva ni snie tnauwkeuri g tevoor ­ spellen.Meesta lzij nwinterhoogwater shoge rda nzomerhoogwaters ,maa r ookhe tomgekeerd eka nwe leen she tgeva l zijn). -d eaan -o fafwezighei dva ngetijdebewegin g -d epermanenti e(wel/nie t droogvalleni ndrog eperioden ) - samenstelling envor mva nd eoeve r (kleiigeo fzandig eoever ;talu d steilero fflauwe rverlopen d dan1:3) .

Opbasi sva ndez ekenmerke ni sd evolgend etypologi eopgesteld :

A. Ondiepewatere n( <6 m )i nope nverbindin gme td erivie r Hierondervalle nvoornamelij k eenaanta loud erivierarme ne nneven ­ geulen. Al Binnenhe tzoetwatergetijdengebie dgelegen . A2 Buitenhe tzoetwatergetijdengebie dgelegen .

B. Diepewatere n( >6 m )i nope nverbindin gme td erive r Voornamelijk zand-e ngrindgate nbehore nhiertoe .Oo kenkel eafge ­ snedenmeanderbochte nzij nto tdi ttyp egerekend . -35-

C. Diepewatere n( >6 m )geïsoleer d gelegen Cl Zand-e ngrindgate n Dezewatere nzij nveela lontstaa nn a1945 ,hebbe nee nmee ro fminde r zandigeboder ae noeve re nzij n(veel )grote rda ntyp eC2 . C2 Diepewielen . Dit typei sgemiddel dvee loude r(i.h.a .voo r 1850),heef tee nklei - oevere ni svri jklei n (hoogstensenkel ehectaren) . N.B.Ondiep ewiele nbehore nto tee nva nd etype nD7 ,D 5o fD3 .

D. Ondiepewatere n( <6 m) , geïsoleerdgelege n Eengrot egroe pwateren ,onderverdeel d ind evolgend etypen . Dl Waterenonde rzee rsterk einvloe d vanoverstromin g (gemiddeld> 4 0 dagen/jaar). Anderefaktore nzij nhieraa nondergeschikt . D2 Waterenme tflau wtalu d (max.1:3 )onde rvri jsterk einvloe dva n overstroming (gemiddeld 20-40dagen/jaar) . Hierondervalle nvee loud erivierarme ne nsommig eondiep eontgron - dingen. D3 Waterenme tstei ltalu d (steilerda n1:3 )e neveneen sonde rvri j sterkeinvloe dva noverstromin g (gemiddeld 20-40dagen/jaar) . Dittyp eomva tvoora lee ngroo taanta londiep eontgrondingen . D4 Waterenme tflau wtalu d (max.1:3 )onde rmatig eoverstromingsinvloed . (gemiddeld 2-20dagen/jaar) . Hiertoebehore nzee rvel eoud erivierarme ne nsommig eondiep e ontgrondingene npoelen . D5 Waterenme tstei ltalu d (steilerda n1:3) ,eveneen sonde rmatig e overstromingsinvloed (gemiddeld 2-20dagen/jaar) . Veelondiep eontgrondinge nvalle nhieronder ,evenal see naanta l ondiepewielen . D6 Waterenme tflau wtalu d (max.1:3 )di eslecht szelde nworde nover ­ stroomd (gemiddeld <2 dagen/jaar) . Indez egroe pvalle nee naanta lstränge ne npoele ni nrelatie fhoog ­ gelegenuiterwaarden . D7 Waterenme tstei ltalu d (steilerda n1:3 )di eslecht szelde nworde n overstroomd (gemiddeld <2 dagen/jaar) . D8 Periodiekdroogvallend ewateren . Zeerondiep ewateren ,o fgedeelte ndaarvan ,di ei ndrog ezomer s droogvallen.Di tgebeur tme tsommig epoele no fdele nva nstränge no f -36-

ondiepe ontgrondingen.

In schema ziet deze typologie er als volgt uit: -37-

Binnendez etype nkunne nno gdivers evariante nworde nonderscheiden , verbandhoudend eme tverschille n inee no fmee rva nd eoverig ei n hoofdstuk3 genoemd eabiotisch efaktoren . Debelangrijkst enevenfaktore nzijn : - deouderdo mva nee nwate r -d einvloe dva nbegrazin g - dechemisch esamenstellin g vanhe twate r -d einvloe dva nkwe l

Tweekanttekeninge nkunne nhierbi jno gworde ngemaakt . Teneerst eis ,i ndetai lbeschouwd ,i nieder epla suiteindelij kee neige n combinatieva nfaktore ngerealiseerd .Daardoo r zalelk epla soo koeco - logischgezie ni ndetail sva nall eander everschillen .Dez ekanttekenin g vormtgee nbeletse lvoo rtoepassin gva nd etypologie ,(d enevenfaktore n gevennuanceringe naa nbinne nel kwatertype) ,maa rmoe tdaarbi jwe li n hetoo ggehoude nworden . Tentweed ebestaa ne rovergangsvorme n tussenverschillend e typen,aange ­ zienee naanta lva nd egehanteerd emilieufaktore ngraduee lverloopt . Zoi si nA2-watere nee ngradien taanwezi gva nafnemend erivierinvloed , zodatd e"uiteinden "va nee nsträn ghe tkarakte rkunne nhebbe nva nee n Dl-o fD2-water .Ee nande rvoorbeel d zijnplasse nwaarva nee ngedeelt ei n dezome rdroogval t enee nande rdee lwatervoeren dblijft . Inbijlag e3 i svoo rall ewatere nhe ttyp evermel dwaarto ezi jgereken d worden;oo keventuel eovergangsvorme n zijnhie rvermeld . Voorwatere nwaarva no pdi tmomen tnie tall erelevant emilieu-eigen ­ schappenbeken d zijni see nvoorlopig e inschatting gemaakto fzij ntwe e typenvermeld ,gescheide ndoo ree nschuin estreep .

Intabe l2 word tee noverzich tgegeve nva nhe ttotaa laanta lwatere npe r type,onderverdeel d naarrivier(tak) . -38-

5 DELEVENSGEMEENSCHAPPE N VAND EWATERE N

Dithoofdstu k isal svolg topgebouwd .N aee ninleidin gove ree naanta l algemeneaspekte nva nd e levensgemeenschappen ind ebuitendijks ewatere n (par.5.1 )volge nparagrafe nove rvegetati e (par.5.2) ,d emakrofaun a (par.5.3 )e nhe tplankto n (par.5.4) .Vervolgen sword ti npar .5. 5ee n biologischebeschrijvin g gegevenva nd ei nhoofdstu k4 onderscheide n watertypen,waarbi jd everschillend easpekte nva nd elevensgemeenscha p geïntegreerd wordenbehandeld .Daa rword too kd ebruikbaarhei d vand e opgesteldetypologi eduidelijk . Inpar .5. 6worde nd ewatere no pee nander ewijz ebeschouwd ,waarbi j vooralword tingegaa no pd erelatie s tussend ewatere ne nhu nomgevin ge n deplaat sdi ezi jinneme ni nhe tgehee lva nhe tlandschap .

5.1 Algemeneaspekte n Destruktuu rva nd elevensgemeenscha p inee necosystee m ishe tresultaa t vanzelfordenend eprocesse ni nafhankelijkhei dva nexter ntoegevoerd e dynamiek (=i si nd etij d fluktuerende milieu-omstandigheden)(Schroevers (red.), 1982).Di ezelfordenin ghoud t inda te ree nstelse lva nrelatie s (betrekkingen)word topgebouw d tussend eelemente nva nhe tsystee m (planten,dieren ,abiotisch e elementen).Allee nrelatiestelsel swaari n negatieveterugkoppelinge nbestaa n (d.w.z.da td ewerkin gva nhe ten e elementdi eva nhe tander eopheft )kunne nee nduurzaa mkarakte rhebben . Hierdoorkom the tsystee mi nee ndynamisc h evenwicht("stead ystate") , waarbijd eelemente nelkaa r inee nmi no fmee rconstant epositi ehouden . Doorzelfordenin g ishe t systeemvanui t eentoestan dva nonbepaaldhei de n onvoorspelbaarheid overgegaan inee nva nvoorspelbaarhei d enconstantie . Erheef tsuccessi e (rijping,evolutie )plaatsgevonden ,ee nproce swaar ­ vooruiteraar d tijdnodi gis .Tijden sd esuccessi eontwikkel tee noeco - systeemmechanisme no md eva nbuite n (d.w.z.doo rgrootschalige rproces ­ sen)opgelegd edynamie k tebeteugelen ,e ni nt ekapselen .Di tgebeur t zoweldoo ree nfunktionel e scheiding (regulatie:afscherming )al sdoo r eenruimtelijk e scheiding ("selektie"):meesta lvorm tzic h"aa nd ebui ­ tenkant"va nhe t systeemee ntussensysteem ,da tdien to md eklappe no pt e vangene nhe tsystee m tegent esterk efluktuatie s tebeveiligen .Di t systeem (datdu sal sregulator-selecto r fungeert)i svee leenvoudige rva n struktuurda nhe teerst e systeem.Vergelij kbijvoorbeel d eenzoo mva n mattenbies ofriet ,bestaand eui tslecht sêè no ftwe esoorten ,me tee n -39-

rijkgeschakeerd e vegetatieva noeverplante n diezic hi nhe trustige r waterachte rd eraattenbieszoom ka nontwikkelen .Doo rd ebeschermin gka n het"eerste "systee mzic hvee lcomplexe r gaanontwikkelen ,hetgee n betekent dathe taanta londerling e relaties tussend ecomponente n toeneemt end ediversitei t ind estruktuurkenmerke n eveneens.Me nka n zeggenda td e"kwalitatieve "aspekte nsteed smee ree nkan skrijgen .Di t uitzic hb.v .i nhe tontstaa nva ncomplex einwendig egradiënten ,e nee n grotererijkdo maa nsoorten .Beid esysteme nsame nkunne nwee ral sèè n systeem (vanhoger eorde )worde nbeschouwd .He tblijk tda ndat ,o pdez e schaalgezien ,d eextern edynamie k zelf totee ndee lva nhe tsystee mi s geworden;di tword t interiorisatie genoemd.He tsystee mreageer tno gwe l opuitwendig e faktoren,maa rd euitwerkin g iszodani gda the tsystee m zelfnie ti ngevaa rkomt .He t systeemheef tstabilitei t enveerkrach t verworven,waardoo rhe t zichn aee nverstorin gwee t teherstellen . Dezeveerkrach t isnie tonbeperkt .I nprincip ezij nabiotisch einvloede n (vanuitd ebodem ,he twate ro fd eatmosfeer )krachtige rda nbiotische , zodatwannee ree nverstorin g tester k is,he tsystee mverniel dword te n zijnstruktuu rwee ropnieu wza lmoete ntrachte no pt ebouwen . Overigens isd evraa gwà tal see nuitwendig everstorin gmoe tworde n opgevate nwà tal sintern edynamie kva nhe tsystee mzelf ,oo kwee r afhankelijkva nd eschaa lwaaro pme nkijkt .B.v .ee nverstorin gva nee n plasdoo ree nplotseling e inundatieka no pgroter eschaa lgezien ,t.w .o p dieva nhe tgehel eriviersysteem , juistwee ral see nconstant efakto r wordengezien :di einundatie szij nimmer see nnormaal ,periodie k terugkerendverschijnsel .

Watzij nn uvoo rd ebuitendijks ewatere nlang sd egrot eriviere nd e belangrijksteuitwendig einvloeden ? Devoornaamst ezij ni nhoofdstu k3 a lgenoemd :ee nster kdynamisch e hydrologie enee nhog egraa dva nvoedselrijkdom ,di ete ndel eva n natuurlijkee nte ndel eva nanthropogen eoorspron g is.Doorda tvoedsel - rijkeplasse ni non slan dalgemee nzijn ,worde ne ri nd ebuitendijks e plassenweini g soortengevonde ndi especifie kzij nvoo rdi tgebied .D e wijzewaaro pzi jto tlevensgemeenschappe n zijnsamengevoeg d levertechte r tendel eeige npatrone nop ,di epe rwatertyp ee nafhankelij kva n (gradatie)verschilleni nd eextern emilieufaktore nverschillen d zijn.D e waterenontlene nhieraa nwe ldegelij kee neige nwaard e(zi evoo rwaar ­ deringsaspectenverde rhoofdstu k 7). Ind evolgend edri eparagrafe nword t -40-

behandeld hoed ehoger eplanten ,d emakrofaun ae nhe tplankto no pdi e milieuverschillenreageren ;daarn aword t perwatertyp eee nsythes e gegeven.

5.2 Vegetatie

5.2.1 Struktuurva nd evegetati e Devegetati e- d ebegroeiin gme thoger eplante n- i she taspek tva nd e levensgemeenschap vand ebuitendijks ewatere nwaarove r relatiefd emeest e gegevensbestaan .D ei nPar .1 aangeduid everschijnsele nva nzelfordenin g ensuccessie ,i nafhankelijkhei dva nuitwendig e faktoren,zij naa nd e vegetatiehe tduidelijks t af telezen . Vegetatie-inventarisaties vanee ngroo taanta lwatere nzij nt evinde ni n depublikatie sva nBoterenbroo d etal .(1954) ,v .Donselaa re tal . (1956),Jongma n& Leeman s (1982),Provinci eGelderlan d (1984),P.P.D . Overijssel (1985),P.W .Utrech t (1978,1985) .Overzichte nbiede nverde r v.Donselaa r (1961),Ko p (1961)e nWesthof f etal .(1971) .Ee ngroo t aantalander epublikatie sbehandel t devegetati eva néé no fenkel e wateren.

Devegetatie sva nd ebuitendijks ewatere nzij nvoo rhe tgrootst edee l opgebouwd uitplantesoorte ndi ei nNederlan d vrijalgemee nto tzee r algemeenvoorkomen .O penkel euitzonderinge nword ti nd eloo pva nd e tekst ingegaan.D ewijz ewaaro pdez eo pzic h"gewone "soorte nbijdrage n aand eopbou wva nd evegetatiestruktuu ri sechte rinteressan te nlever t talva ngradiënte no pdi everban dhoude nme td ete rplaats ewerkzam e milieufaktoren.D ebelangrijkst efaktore ndi ed evegetatiestruktuu re n soortensamenstelling bepalenzijn :d ewaterdiepte ,d eaar de nsterkt eva n dewaterbeweging ,d evor me naar dva nd eoever ,d epermanenti e(wel/nie t droogvallend),d echemisch esamenstellin g vanhe twater ,d einvloe dva n begrazing,d ebodemsamenstellin g en- las tbu tno tleas t- d eouderdo m vand eplas .

Hieronderword ti nhe tkor td esuccessiereek sdi eee npla ska ndoorlope n gevolgd,me tvermeldin gva nd ebelangrijkst evariatie sdi ekunne noptre ­ den.Va nd edivers evegetatie-eenhede nworde nnie tall eplantesoorte n hiergenoemd ;voo ree nuitgebreider e lijstzi jverweze nnaa rhe tover ­ zichti nd evolgend eparagraa f (5.2.2).Vee linformati ei sontleen daa n deaa nhe tbegi nva ndez eparagraa f genoemdepublikaties .

Inplasse no fdele ndaarva ndi ediepe r zijnda nca .6 m kom t inhe tge ­ heelgee nplantengroe ivoor .Vana f genoemdediept ekunne nzic honderge ­ dokenwaterplante nontwikkelen ,m.n .Fonteinkruidsoorten .I nno gvri j diepwate r isdi tmeesta lGlanzi g fonteinkruid,som ssame nme tDoorgroei d fonteinkruid.Dez elaatst e soortkomt ,gecombineer dme tSchedelfontein ­ kruid ensom soo kPla t fonteinkruid,vaa kvoo ro pdi eplaatse nwaa ree n smallere nee nbrede rwate r samenkomen,b.v .bi jd euitmondin gva nee n ouderivierloo p ind erivier .O penkel eplaatse ndring the tzeldzam e Rivierfonteinkruid vanuit derivie rd emondin gva nee nsträn gbinne n (Westhoff etal. ,1971) . Verderzij nno gtwe edrijvend eplantesoorte nkenmerken dvoo rwate rme t enigebeweging ,t.w .Veenworte le nWatergentiaan .Dez e laatstesoor t heeftee nuitgesproke nvoorkeu rvoo rkleibodem se nkom t inhe tgebie dda n ookvee lvoor .

Vooralindie nee npla sme td erivie rverbonde ni se ne rfrequent ee n sterkepeilvariatie s optredeni se rsprak eva nee noeverzon edi eperio ­ diekoverspoel dword te nperiodie kdroogvalt .I szo' noeve rzandig ,da n kane rzic hsom see nNaaldwaterbiesvegetati e vestigen.Meesta lworde n daarechte rvegetatie saangetroffe nme tee npionierkarakter ,di egereken d kunnenworde nto the tZilverschoonverbon d (vaakgemeng dme tsoorte nva n hetRietverbond )o fto the tRiviertandzaadverbond .I sd eoeve rkleiig , dantreed tmeesta lee novergan g tussenZilverschoonverbon d enWeegbree - verbondo p(Jongma n& Leemans ,1982) .I ndez evegetatie skome nsom sal s bijzonderheidenkel efluviatiel esoorte nvoor ;da tzij nsoorte ndi e specifiekzij nvoo rhe tplantengeografisch eFluviatiel eDistrikt ,da td e directeomgevin gva nd egrot eriviere nomvat .He tgaa to md esoorte n Engelsealan t(Inul abrittannica) ,Liggend eganzeri k (Potentilla supina), Breukkruid (Herniaria globra),Zeegroen eganzevoe t (Chenopodiumglaucum) , enSlijkgroe n(Limosell aaquatica) .O penkel eplaatse nlang sd eWaa li s Gipskruid (Gypsophilamuralis )i ndergelijk epioniervegetatie saangetrof ­ fen(Mennem ae tal. ,1980) .

Inwa tmee rbeschu tgelege n(dele nvan )watere nka nd esuccessi everde r gaan.Eers tverschijne ne rvelde nGel eplomp ,o piet srustige rplaatse n ookWaterlelie ,Drijven d fonteinkruid enee naanta lsubmers eplanten .D e -42-

eerstehelofy t (plantdi eonde rwate r ind ebode mwortel tmaa rvoo ree n grootdee lbove nhe twate ruitsteekt )i sd eMattenbies ,di ei n1- 2 (maximaal3 )m die pwate rka ngroeien .Binne nd eMattenbieszon e isvaa k eenzon eme tKlein e lisdoddeaanwezi g (eensoor t diei nwek egron d wortelt)e ndaarbinne nee nzon eme tRie t (alee necht eoeverplant ,di e ooko pstevige rbode mka ngroeien) .Soms tvolg td eRietzon edirek to pd e Mattenbieszone.Al sbijraengin gtrede nop :Grot eboterbloe m (eentypisch e soortvoo rwatere nme tmatig edoorstroming) ,Waterzuring ,Grot eegelskop , Grotewaterweegbree ,Zwanebloem ,e.a .Lang s steileoever s (b.v.i nklei - afgravingen)worde nvaa kGel eli se nKalmoe saangetroffen .I she twate r zeervoedselrij k ofverontreinigd ,da nword td eoeverzoo mvaa kgedomi ­ neerd doorLiesgras .Di t iswaarschijnlij kd emees talgemen esoor ti nhe t gebied.O pplaatse ndi e 'szomer suitdroge ngroei tvaa kRietgras .I nzee r ondiepewatere nworde nvaa ksoorte nva nhe tWatertorkruidverbon d ofhe t Vlotgras-Egelskop-verbondaangetroffen . Inee ntweeta londerzocht ewatere n(afgesnede nMaasar mbi jLithoijen , Kleiputteni nd eBuitenwaarde nbi jWijhe )kom tal sbijzonderhei d Zannichellia (Zannichelliapalustris )voo r(Va nVierssen ,1982 ;Staats ­ bosbeheer,1970) .

Dezon edi eo pbovengenoemd evegetati evolg t isdi eva nhe tGrot e Zeggen-verbond,i nd euiterwaarde nmeesta lgedomineer d doorScherp e zegge. Eenander emogelijkhei d isda td erietzoo mverruigt ,d.w.z .da te rhoog - opschietendekruide nverschijne nal sKattestaart ,Echt eValeriaan , Moerasspiraeae nHari gwilgeroosje ,behoren d tothe tMoerasspiraea - verbond.He teindstadiu mva nd everlandin gword ti nd euiterwaarde nmees ­ talgevorm ddoo rhe tWilgenvloedbo smet ,afhankelij kva nd emat eva n overstroming,ee nmee ro fminde rsoortenrijk eondergroe iva nsoorte nui t hetRiet -e nhe tMoerasspiraeaverbond .Waa rhe trie tgemaai dword t gebeurtdi tuiteraar d niete nza ld erietvegetati ezic hhandhaven .

Opzee rbeschu tgelege nplaatsen ,waa rdod eplantenreste nblijve nligge n enzic hsne lee ndikk esapropeliumlaa g vormt,ka nzic hKrabbeschee r vestigen,vaa kgecombineer dme tKikkerbeet .D everlandin gverloop thie r verdervi adrijfzome no fdrijftillen :klein eeilandjes ,meesta lontstaa n vanuit samengedrevenplompewortel se nander eplantenresten .Hiero p groeienWaterscheerling ,Cyperzegg ee nee nbree d scalaaa nander eplante - -43-

soorten (Watermunt,Moerasvergeetmijnietje ,Blau wglidkruid ,Beekpunge , Grotee nKlein ewatereppe ,enz.) . Inee nlate rstadiu mworde ndez e soortenwee rverdronge ndoo rPluimzegg ee nno g laterdoo rEl so fWilg . Dezevegetatie skome nvoo r inwatere ndi eonde rslecht sgering einvloe d staanva nwaterstrominge nal sgevol gva ninundaties .I nwatere nme t (periodiek)ee nsterk estromin gworde ndod e plantenrestenimmer sdoo rd e schurendewerkin gva nd estromin gafgevoer de nword td evormin gva n drijftillenverhinderd .O pdergelijk ebeschutte ,a lvri jve rverland e plaatsenme tee nslibrijk ebode mword too kd eGrot elisdodd eaangetrof ­ fen. Hetzij noo kd eplaatse nwaar ,i nsommig ewateren ,plantesoorte n wordengevonde ndi eaa nminde rvoedselrij kwate rgebonde nzijn ,zoal s Holpijp,Lidsteng ,Sterrekroos ,Gewon ewaterranonkel ,Bred ewaterpes te n enkeleKlein eFonteinkruidsoorte nal sHaarfonteinkruid ,Punti gfontein ­ kruide nKlei nfonteinkruid .Opvallen d isda tdez esoorte nvoora lvoor ­ komeni ndi euiterwaardgebiede nwaa rkwe lvanui td ehoger ezandgronde n optreedt (Prov.Gelderland ,1984 ,ongepubl .geg.) . Ookonde rd eoeverplante nworde nenig esoorte n totd efluviatiel eplante n gerekend,m.n .Moeraskruiskruid ,Blauw ewaterereprij se nMoeraswolfsmelk .

Indiend eoeve rva nee npla sbewei dword tkrijg t dehierbove ngenoemd e zoneringgee nkan so mzic hvolledi g teontwikkelen .E rtreed tda nvaa k eenvegetati eo pva nhe tWatertorkruidverbond ,overgaan d inee ngrasland ­ vegetatie.

Eenbijzonde rgeva lword tgevorm ddoo rd ewatere ndi eonde rinvloe dstaa n vangetijdebeweging ;di tbetref tee naanta lwatere nlang she twestelijk e gedeelteva nd eLek .Naas trietvelde nkome nhie rvelde nDriekantig ebie s enZeebie sfoor ,me to.a .Dotterbloem .D edriekantig ebie si si nNeder ­ landbeperk tto the tzoetwatergetijdengebied .

Samengevatka nd esuccessi edu sglobaa lvolgen sd evolgend elijne n verlopen(naa rv .Donselaar , 1961): -44-

Wilgenvloedbos Moerasspiraeaverbond

Grotezeggen-verbon d Vegetatiesva n vochtigegraslande n

beweiding Vegetatiev .pluimzegg e enmoeraszegg e Rietverbond Drijftillen

Watertorkruid- Krabbescheervegetatie verbond

Vegetatiesva ndrijvend ewaterplante n

Vegetatiesva nondergedoke n waterplanten

Dezelfde successie treed»/ooki nbinnendijk sgelege nwatere nop .Ee nver ­ schilzi techte ri nd eeindstadi ae nd eontwikkelin g oplanger etermijn . Inbinnendijks egeïsoleerd ewatere nka no pde nduu rveenvormin goptrede n enword the twate rgeleidelij kvoedselarraer .Al seindstadiu montwikkel t zichberken-wilgen-broekbo s enal stussenstadia ,afhankelij kva nhe t beheer,veenmosrietlan d e.d.Ee ne nande r isb.v .t ezie ni nee naanta l binnendijksevoormalig eMaasmeander s inN.-Limbur g (Vande rVoo ,1963b ; Westhoffe tal. ,1971) .I nbuitendijks ewatere nworde ndez eontwikke ­ lingentegengegaa ndoorda t derivie rsteed swee rzij ninvloe ddoe tgel ­ den.I nhe tkor tka nno g ietsgezeg dworde nove rd etijdschaa lwaaro pd e verlandingsprocessenzic hvoltrekken .Bi jee nonderzoe k inee ncomple x tichelgatenlang sd eWaa l (Carrièree tal. ,1978 )blee kda ti nplasse n vanminde rda ntie njaa rou dno guitsluiten d pioniervegetatiesvoorkwa ­ men.I nplasse nva n2 5jaa ro foude rwer dmeesta lee ncomplet evegetatie ­ zoneringaangetroffen . Ind eloo pva nenkel eeeuwe nka nee npla svolledi gverlande ne novergaa n inwilgenbos .O fdi tinderdaa d gebeurte nz oj ame twelk esnelhei dhang t o.m.a fva nd ediept ee nva nd ehoeveelhei dwaterbewegin gdi ei nd epla s optreedt.I nwatere ndi ester kd einvloe dva ninundatie sondergaan ,me t dedaarbi jbehorend estromin g (dewatertype nAl ,A2 ,Dl ,D2 ,D3 )treed t -45-

a.h.w.va ntij dto ttij dee n"natuurlijk e schoning"op ,waardoo r dever ­ landingword t tegengewerkt.Mee rgeïsoleerd e (delenvan )water s (typenD 4 t/mD7 )verlande nsneller .Ui tvergelijkin g vanvegetatiekaarte n vand e Kilva nHurwere nui tresp .193 7e n195 5blijk tda td eoppervlakt eaa n moerasvegetaties indi eperiod ebehoorlij k istoegenomen .Toc hzij ni n dezeca .35 0jaa roud epla sno ggrot estukke nope nwate raanwezi g(v . Donselaar- te nBokke lHuinink , 1961).Hetzelfd egeld tvoo ree npla sal s deOud eWaa lbi jNijmegen ,di ea lca .65 0jaa rou d is.I nbinnendijk s gelegentichelgate n isee nvri jsne lverlopend everlandin ggeconstateerd ; inee npla sva nca .7 0jaa rou di n"D eMijntjes "bi jTerwold e(lang sd e IJssel)wer dove rd egehel eoppervlakt eee nsapropeliumlaa ggemete nva n ca.6 0c mdik ,tege nee nslecht s 10c mdikk elaa gi nee npla sva n2 5jaa r oud.O pd eprocesse nvi awelk ed everlandin g verloopt ofzo ukunne n verlopenword t indi tbeste knie tverde ringegaan .

5.2.2 Overzichtva nd evegetatie-eenhede n Hierondervolg tee noverzich tva nd evegetatie-eenhede nwelk eblijken sd e verrichteinventarisatie s ind euiterwaardenpiasse n voorkomen,me tee n opsommingva nd eplantesoorte nwaarui t zo'nvegetatie-eenhei di sopge ­ bouwd.Specifiek efluviatiel esoorte nzij nvoorzie nva nee nasteris k (*). Ind ewatertypenbeschrijvin g (par.5.5 )alsmed ei nd ebeschrijvinge nva n watereni nhe tdocumentatiesystee mword tmeermale nnaa rdi toverzich t verwezen. Ompraktisch e redeneni sbi jd eindelin gzovee lmogelij k aansluitingge ­ zochtbi jd eindelin gvolgen sJongma n& Leeman s(1982 )i nd eprovinci e Gelderland,enigszin saangepas taa nd ehan dva nd eindelinge ngehanteer d doorProv .Waterstaa t vanUtrech t (1985),P.P.D .va nOverijsse l(1985 )e n Westhoff& de nHel d (1969). Onderd ebeschrijvin g zijntusse nhaakje ssteed sd evergelijkbar ecode ­ ringenweergegeve nvolgen sdez evie rreferenties ,resp .aangedui dme tG , U,O ve nW .

I. Openwater ,zonde renig eplantengroe i (Gelderland:typ eWO )

II. Watervegetaties,me tdrijvend ee nondergedoke nwaterplante n 1.Kroosvegetatie : verspreidtusse nd eoverig ewater -e nmoerasvegetaties . -46-

^Gelderland:typ eWil ,Utrecht :type n10 1e n 102,Overijssel : typen 101e n102 ,Westhof f& de nHeld :typ e lAa).

2.Klkkerbeet-vegetatie : o.a.Kikkerbee t (Hydrocharismorsus-ranae) ,ee nenkel emaa loo k Krabbescheer (Stratiotes aloïdes),verde rBrede -e nSmall ewater ­ pest(Elode acanadensi se nE .nuttallii) ,Gedoom d hoornblad (Ceratophyllumdemersum) ,Glanzi g fonteinkruid (Potamogeton lucens),Veenworte l (Polygonumamphibium) ,Gewoo nsterrekroo s (Callitriche sp.),Puntkroo s (Lemnatrisulca) . (G:Whl ,U :111 ,Ov :115 ,W :5Bbl) .

3.Blaasjeskruid-vegetatie : dominantieva nGewoo nblaasjeskrui d (Utriculariavulgaris )+ eventueelenkel esoorte nui the tvorig etype . (G:Wh2 ,U :103 ,Ov :104 ,W :5bB2) .

4.Kranswier-vegetatie : Vegetatiewaari nKranswiere n(Char asp. )domineren ,me tdaarnaas t vaakStijv ewaterranonke l (Ranunculus circinatus),Darmwie r (Enteromorpha sp.),Glanzi g fonteinkruid,Klei nkroo s(Lemn a minor),Puntkroo s (Lemna triscula),Small ewaterpes te n Gedoomdhoornblad . (G:Wel ,U : 104,Ov :105 ,W:4A) .

5.Waterviolier/sterrekroos-vegetatie : metWaterviolier ,Sterrekroo se nvaa koo kKlei nkroos . (G:Wml ,U : 112,113,Ov :116,117 ,W : 5Bcl).

6.Vegetatie sva nklein e fonteinkruideno fbred ewaterpest : Hierini svaa kee nva nd evolgend esoorte ndominant : Kleinfonteinkrui d (Potamogetonberchtoldii) ,Tenge rfontein ­ kruid (P.pusillus) ,Gekroes d fonteinkruid (P.crispus )o fee n anderesmalbladig e soort.I nander egevalle ni sBred ewater ­ pest(Elode acanadensis )dominant .Verde rkunne nvoorkomen : Smallewaterpes t (Elodeanuttallii) ,Stijv ewaterranonke l (Ranunculuscircinatus )e nGedoom d hoornblad (Ceratophyllum demersum). -47-

(G:Wpl ,U : 105,106,107,Ov :107,108,109 ,W:5Ba) .

7.Vegetatie sva ngrot efonteinkruiden : Hiertoebehore nvegetatie sme td ebreedbladig ePotamogeton - soortenGlanzi g fonteinkruid (Potamogeton lucens)en/o f Doorgroeid fonteinkruid (P.perfoliatus) ,me tsom sbijmengin g vanander ePotamogetonsoorten ,Aarvederkrui d ofGedoom dhoorn ­ blad.Sporadisc hword tRivierfonteinkruid *(P .nodosus )aange ­ troffen. (G:(Wwl) ,U :108 ,Ov : 111,W :5Aa) .

8.Vegetatie s vanwaterlelie ,gel eplom pen/o fdrijven d fonteinkruid: Inhe tonderzoekgebie d wordtd elaa gva ndrijvend ewaterplante n meestalgedomineer d doorGel eplom p(Nupha r luteum),som sdoo r Waterlelie (Nymphaeaalba )o fDrijven d fonteinkruid (Potamogeton natans)o fdoo ree nkombinatie .Oo kVeenworte l (Polygonum amphibiumf .natans )ka ni ndez evegetati eworde naangetroffen , evenalsenig ePotamogeton-soorten ,Mattenbie s(Scirpu slacustri s ssp.lacustris )o fGedoom d hoornblad,all ei nlag ebedekking . (G:Wwl ,U :110 ,Ov :113,114 ,W :5Ab2) .

9.Watergentiaan-vegetatie : Dominantieva nWatergentiaa n (Nymphoïdes peltata),eventuee lge - korabineerdme tenkel ebegeleidend esoorten . Meestali niet sondiepe rwate rda nhe tvori gtype ,o pplaatse n metkle ii nd eondergron de nenig ewaterbeweging . (G:Ww2 ,U :109 ,Ov :112 ,W:5Abl) .

III.Oever -e nmoerasvegetatie s 1.Naaldwaterbies-vegetatie : Dominantieva nNaaldwaterbie s (Eleocharisacicularis) ,Knolru s (Juncusbulbosus )o fStompbladi gfonteinkrui d (Potamogeton polygonifolius). (G:Mvl ,U :115 ,Ov :119 ,W :6Aa4) .

2.Oevervegetatie sme tsoorte nui the tZilverschoonverbon d (Agropyro-rumicion) -48-

a)Overgangtusse nZilverschoon -e nWeegbreeverbon d Eenope no fgeslote nvegetati eva nPlatt eru s(Juncu scompressus ) Zomprus (J.articulatus) ,Gewon ewaterbie s (Eleocharispalustri s ssp.palustris) ,Zwar ttandzaa d (Bidensfrondosus) ,Lidru s (Equisetum palustre),Grot eweegbre e (Plantagomajo rssp . pleiosperma),Ruig ezegg e(Care xhirta) ,Zilverschoo n (Potentilla anserina)e nVijfvingerkrui d (P.reptans) ;som soo kEngels e alant*(Inul abrittannica) . (G:Mal ,U : (214),Ov : (217),W :16Aa,16Ab) .

b)Overgang tussenZilverschoon -e nRietverbon d Eenpionierbegroeiin gme tPitru s (Juncuseffusus) ,Wolfspoo t (Lycopuseuropaeus) ,Greppelru s (Juncus bufonius),Lidrus , Watermunt (Menthaaquatica) ,Grot eweegbree ,Ruig ezegge , Rietgras (Phalarisarundinacea) ,e.d .Dez esoorte nvorme nee nno g nietgeslote nvegetatie ,bestaand eui tpolle no floss e individuen. (G:MtO ,U :(214) ,Ov :(217) ,W :16Ab/19) .

3.Vegetatie sva nhe tRiviertandzaadverbon d (Chenopodionfluviatile ) Vooralbestaand eui teenjarige ,sne lontkiemend esoorte nzoal s Zwarttandzaa d (Bidensfrondosus) ,Zeegroen eganzevoet * (Chenopodiumglaucum) ,Stippelganzevoe t (C.ficifolium) ,Liggend e ganzerik*(Potentill a supina),Watermuu r (Myosotonaquaticum ) somsslijkgroen *(Limosell aaquatica) ,Breukkruid *(Herniari a glabra),zee rzelde nGipskruid *(Gypsophil amuralis )e nverde r "akkeronkruiden"al sZwart enachtschade ,Heermoes ,Perzikkrui de n Reuklozekamille . (G:Mc2 ,U :(214,603) ,Ov :(217,603) ,W : HAbl).

4.Vegetatie sva nhe t Vlotgras-Egelskop-verbond Begroeiingengedomineer d doorMannagra s (Glyceriafluitans )me t alsvoornaamst e begeleiderRod ewaterereprij s(Veronic acatena - ta); somsoo kBlauw ewaterereprijs *(V .anagallis-aquatica) .E r komenoo kovergange nvoo rnaa rhe tWatertorkruidverbond ,me t soortenal sWatertorkruid ,Middelst ewaterweegbree ,Gel ewater ­ kers,Veenwortel ,e.a .O penkel eplaatse ni she tverbon dver ­ tegenwoordigd dooree nvegetati eme tLidsten g (Hippurisvulga - -49-

ris),Slank ewaterbie s (Eleocharispalustri s ssp.uniglumis )e n Gewonewaterbie s (E.p.ssp .palustris) . (G:Mnl,Mn3,Mnb ,U :210 ,Ov :214 ,W :19Aal/3) .

5.Vegetatie sva nhe twatertorkruid-verbon d (Oenanthionaquaticae ) (W:19Bb ) Karakteristieke soortenzijn :Watertorkrui d (Oenantheaquatica) , Gelewaterker s (Rorippaamphibia) ,Zwanebloe m (Butomusumbel - latus),Gewon ewaterbie s (Eleocharis palustris ssp.palustris) , Pijlkruid (Sagittariasagittifolia) ,Middelst ewaterweegbre e (Alismalanceolatum) ,e.a . Hiervankome ntwe evariante nvoor : a)Eenvri jope npioniervegetati ewaari nvoora lWatertorkrui de n GeleWaterker sbepalen d zijn,meesta lvergezel dva nMoeras - vergeetmenietje,Watermuu r (Myosotonaquaticum) ,Veenwortel , Liesgras,Gel e lise nRietgras . (G:Mbl ,U :212 ,Ov :215 ,W : 19Bbl).

b)Eenmoerasvegetati eme td enadru ko pMiddelst ewaterweegbre ee n Zwanebloem,me tta lva nsoorte nal sbijmenging :Liesgras , Rietgras,Veenwortel ,Waterbies ,Moerasvergeetmenietje ,Gel e waterkers,Grot eegelsko p (Sparganiumerectum) . (G:Mb2 ,U:212 ,Ov :215 ,W : 19Bb3).

6.Vegetatie sva nhe tRietverbon d (Phragmition)(W :19Ba ) Onderstaandevegetatie sworde nvaa kgedomineer ddoo rslecht sèè n soort.Dez edominerend esoorte nkunne nzic hsne lvegetatief ,doo r middelva nwortelstokken ,verbreiden .Meesta li se rslecht see n beperktaanta lbegeleidend e soorten.Som skome noo kkombinatie s vantwe eo fmee r soortenvoor . a)Mattenbiesvegetati e Voornamelijkbestaand eui tMattenbie s (Scirpuslacustri sssp . lacustris).Al sbegeleidend esoorte nworde nvaa ksoorte nva nhe t Waterlelie-verbond aangetroffen (ziehierbove nbi jI I8 e n9) . (G:Mpl ,U :202 ,Ov :203 ,W : 19Bal). b)Vegetatieva nKlein elisdodd e Kleine lisdodde (Typhaangustifolia )i sdominant ,verde rkunne n -50-

diverse moerasplanten voorkomen als Waterzuring (Rumex hydrolapathum),Moerasvergeetmenietj e (Myosotis palustris), Watermunt (Mentha aquatica),Grot e waterweegbree (Alisma plantago-aquatica),Puntkroo s (Lemna trisulca), e.a. (G:Mp9 ,U : 202,Ov : 206,W : 19Ba2). c)Rietvegetatie Zeer soortenarme begroeiingen waarin behalve Riet nauwelijks andere planten groeien.Di t typeka n worden opgevat als een verarmde vorm van het volgende type. (G:Mp6 ,U : 201,Ov : 201,W : 19Ba3). d)Riet-Mattenbies-vegetatie Vegetatie waarvoor naast deze twee soorten ook Kleine Lisdodde en Waterzuring karakteristiek zijn.I nhet getijdengebied ook Dotterbloem in rietvelden dieweini g droogvallen. (G: Mtl,U : 203(1), Ov: 202(1), W: 19Ba3). e)Vegetatie van Grote egelskop (Sparganium erectum) met bijmenging van Liesgras,Gel e waterkers,Klein e watereppe, Watermunt, e.a. (G:Mt3 ,U : 203(1), Ov: 202(1),W : 19Ba). f)Vegetatie vanGrot e lisdodde (Typha latifolia) met slechts weinig bijmenging van andere soorten. (G:Mp2 ,U : 204,Ov : 205,W : 19Ba4). g)Vegetatie vanKalmoe s enGel e lis Dominantie vanKalmoe s (Acorus calamus)e nGel e lis (Iris pseudacorus),me t verder Scherpe zegge,Waterzuring , Grote watereppe,Gel e waterkers enVeenwortel , soms Riet ofZeebies . (G:Mp7 ,U : 203(2), Ov: 202(2),W : 19Ba5). h)SoortenarmeLiesgrasvegetati e Zeer soortenarme begroeiingen van vrijwel uitsluitend Liesgras (Glyceria maxima), dat dichte zomenka n vormen. (G:Mp3 ,U : 209,Ov : 212,W : 19Ba7). -51-

i)SoortenrijkereLiesgrasvégétâti e Hierini sLiesgra s nogsteed sdominant ,echte rme tbijmengin gva n o.a.Watermunt ,Slank ewaterkers ,Moerasvergeetmenietje ,Veen - wortel,Rietgras ,Lidru s (Equisetumpalustre) ,e n- i novergangs - typen- enkel esoorte nui the tWatertorkruidverbon d (III5 )o f hetMoerasspiraeaverbon d (III 8). (G:Mp3 ,U :213 ,Ov :216 ,W :19B,25A) .

7.Overgan g tussenRiet-verbon d enMoerasspiraea-verbon d Vaaksoortenrijk evegetaties ,waari nnaas tRie tvel eander e soortenvoorkome nui the tRietverbon d (III 6), alsmedemoerassig e ruigtkruidenui the tMoerasspiraea-verbon d (III8 )(Echt e valeriaan,Smeerwortel ,Kattestaart ,Poelruit ,e.a.) . (G:MtS ,U :203(2,3) ,Ov :202(2,3) ,W :19Ba,25Ab) .

8.Vegetatie sva nhe tMoerasspiraea-verbon d Dezevegetatie sworde ngekenmerk t doorhe tvoorkome nva nLiesgra s (nietdominant) ,Gel elis ,Rietgras ,e nee naanta lhoo gopschie ­ tenderuigtkruide nal sKattestaart ,Moerasandoorn ,Leverkruid , Smeerwortel,Valeriaan ,Moerassplrae ae nPoelruit ,som soo k Moeraslathyrus,Moeraswolfsmelk * (Euphorbiapalustris) . Indiend evegetati ewa tdichte rbi jhe tRiet-verbon d staatkunne n Moeraskruiskruid* (Seneciopaludosus) ,Gel ewaterkers ,Scherp e zegge,Veenwortel ,Moeraswalstr o (Galium palustre),Watertorkrui d enRie tworde naangetroffe n(vgl .Il l7) . (G:Msl,Ms2 ,U :504,203 ,Ov :503(3),202 ,W :25Abl) .

9.Moerasvegetati eme tgrot eZegge n (Magnocaricion) a)Ind euiterwaarde nword tdi ttyp emeesta lgedomineer ddoo r Scherpezegg e (Carexacuta) ,ee nenkel emaa loo kMoeraszegg e (Carexacutiformis) .Vaa ki sdaarnaas tLiesgra sdominant ,me tal s bijkomendesoorte nGel elis ,Waterzuring ,Klein ewatereppe , Kalmoes,Blaaszegge ,Watermunt ,Moerasvergeetmenietj ee n Waterbies. (G:Mm2 ,U :211 ,Ov :213 ,W : 19Ca).

b)Erkom too kee nvarian tvoo rwaari nnaas tbovengenoemd esoorte n -52-

ookMoeraskruiskruid* ,Mattenbie s enZeebie sworde naangetroffen . (G:Mm3 ,U :211 ,Ov :213 ,W : 19Ca).

c)Openkel eplaatse ni see nvarian t aangetroffenwaari noo kvelde n Driekantige bies*(Scirpu s trlqueter)e nDotterbloe m (Caltha palustris)voorkomen . (G:Mm3 ,U :- ,Ov :- ,W : 19Ba7).

10.Rietgras-vegetatie SomsRietgra s (Phalarisarundinacea )al sdominant esoor tme t weinigbijmenging ,i nander egevalle ni nkombinati eme tScherp e zeggee nander ebi j9 genoemd esoorten . Erkome noo kovergange nvoo rtusse nd eRietgrasvegetati ee nhe t Moerasspiraea-verbond (III 8). (G:Mml ,U :209 ,Ov :212 ,W :19Ca7) .

11»Drijftilvegetaties Drijvendevegetaties ,waari nWaterscheerlin g (Cicutavirosa )e n Cyperzegge (Carexpseudocyperus )karakteristie k zijne nwaari n verderee ngroo taanta lander esoorte nka nvoorkomen :Watermunt , Moerasvergeetmijnietje,Blau wglidkruid ,Beekpunge ,Slank e Waterkers,Moeraswalstro ,Grot ee nKlein ewatereppe ,Moeras ­ wederik,Gel ewaterkers ,Moerasandoorn ,Pinksterbloem ,Klein - bloemigwilgeroosje ,Wolfspoot ,e.a .I nee nlate rstadiu mkunne n erzic hPluimzegg e (Carexpaniculata )e nMoeraszegg e (Carex acutiformis)vestigen ,waarbi jee ndee lva nbovengenoemd eplante n weerverdwijnt .

IV. Wilgenvloedstruwelen Ind euiterwaarde nhe tmees tvoorkomend eeindstadiu mva nd e verlanding.E rkunne nverschillend e typenworde nonderscheiden : 1.soortenar mtype ,me tnauwelijk see nkruidlaa g (somswe lee n moslaag). (G:Sal ,U :817(1) ,Ov :812 ,W :33Aal) .

2.soortenrijk ,na t type,me tal sondergroe inaas tRietgras , Dauwbraam,Brandnete le nSmeerworte lvee lmoerasplanten :Gel e waterkers,Gel elis ,Moeraswalstro ,Moerasvergeetmenietje , -53-

Moerasandoorn,som soo kBlau wglidkruid ,Klein ewatereppe , Moeraskruiskruid*. (G:Sa3 ,U :817(2) ,Ov :812 ,W :33Aal/3) .

3.soortenrljk ,"droger "type .O pwa tdroger estandplaatsen ,b.v .o p rabatten;di ttyp eheef tgee ndirekt erelati emee rme the twate r vand eplas . (G:Sa4 ,U :- ,Ov :- ,W :33Aa3) .

V. Overigevegetatie s Ind edirekt eomgevin gvan ,som sgrenzen daa nd eplassen ,worde nno g anderevegetatie saangetroffen ,di ei nminde rdirek tkontak tstaa n methe twate rva nd eplas .Hierto ebehoren : -mee ro fminde rvochtig e ruigtevegetaties -mee ro fminde rvochtig e graslandvegetaties - drogeregraslandvegetatie s (opkaden ,rivierduine ne.d. ) -aangeplant ebosje so fbomenrije n -akker s Inhe tkade rva ndi trappor tword thiero pnie tverde ringegaan .

5.3 Makrofauna Hettweed eonderdee lva nd elevensgemeenscha pva nd ebuitendijks ewatere n datbesproke nword ti sd emakrofaun a- d eme the tblot eoo gwaarneembar e ongewerveldewaterdieren .Hiernaa r isvee lminde ronderzoe kverrich tda n naard evegetatie ,zoda tvolstaa nmoe tworde nme tee nvri jsummier e beschrijving. Uitd everricht einventarisatie skom the tbeel dnaa rvore nda td esoor ­ tensamenstelling vand emakrofaun a (evenalsdi eva nd ehoger eplanten ) globaalovereenkom tme tdi eva nzoet ewatere no pklei -o fveengron di n hetalgemee n(zi eo.a .Mol s (1973),Boda r(1983) ,Lievers e& Nilwi k (1976/77),Carrièr ee tal .(1978) ,Adriaans ee tal .(1982) ,Broe k (1985), BureauMolle rPillo t (1985)).I novereenstemmin ghierme edeel too kMo l (1985),i nzij nindelin gva nNederlan di nhydrobiologisch edistrikte no p basisva nmakrofauna ,d ewatere nlang sd eriviere ni nbi jd edistrikten - groep"zoet eveen -e nkleigronde ne nlager ezandgronden" .E ri sdu sgee n sprakeva nee nspecifiek e "uiterwaard-makrofauna".D esoortenkombinatie s zijnveela lkenmerken dvoo rentroof ,enigszin sverontreinig d(..-mesosa - proob)water .Te nopzicht eva naangrenzend ebinnendijks egebiede nva n -54-

vergelijkbare morfometrie is de makrofauna in de uiterwaardenpiassen indikatief voor iets sterkere verontreiniging (Mols, 1973;Schroevers , 1973)e n telt zij iets minder soorten (DePriester , 1975). Verder hangt demakrofaun a vooral samen met: dewaterdiepte , de struktuur van de vegetatie, de samenstelling van de bovenste bodemlaag en de perma- nentie, in samenhang met de ouderdom van de plas. In diepe plassen (>6m ) is in de diepe gedeelten niet of nauwelijks makrofauna aanwezig (VanAch t & Jansen, 1978). De fauna beperkt zich hier tot enkele Tubificidae (wormen)e n Chironomus-larven (muggelarven)o p de bodem. Het voor vele soorten vrijongunstig e zuurstofregime (met name in de zomer treden vaak zuurstofarme condities op) ishie r sterk bepalend voor demakrofauna . In de ondiepe gedeelten van deze plassen (randzones e.d.) is bijafwezig ­ heid van begroeiing ook de makrofauna schaars;bi jee n rijkere planten­ groei neemt de soortenrijkdomtoe . In ondiepe waterenword t het minste aantal soorten gevonden op een weke modderbodem zonder plantengroei: voornamelijk Tubificidae en de muggelarven Chironomus en Procladius. Indien er plantenwortele n inzo' n bodem, dan neemt het soortenaantal sterk toe.D ehoogst e soortenrijkdom wordt gevonden boven een wat steviger zand-o f kleibodemmet een flauw verlopend talud enee n uitgebreide vegetatiezonering (Mols, 1973). Ook Bodar (1983)kom t bijzij n onderzoek inwatere n langs deLe k tot dekon - klusie dat vooral dehoeveelhei d plantengroei bepalend isvoo r demakro ­ fauna.Daarnaast vindt hijoo k een verband met de grootte van hetwater : in sterk begroeide watertjes smaller dan 6m werden door hem vaker slak­ ken van de familie Planorbidae,d e bloedzuiger Glossiphonia complanata, de platworm Polycelis tenuis en demij tLlmnesi aundulat a aangetroffen, terwijl inwatere nme t een breedte van 8m of meer en eveneens sterk begroeid, de bloedzuigers Theromyzon tessulatum enErpobdell a testacea in hogere frequentie voorkomen.E r is echter een zeer grote "restgroep" van soorten die voorwat betreft de genoemde aspekten geenvoorkeu r vertonen. Naar de invloed van de faktor permanentie (permanente vs.periodie k droogvallende wateren) is in de uiterwaarden geen onderzoek verricht.Uit inventarisaties in binnendijks gelegen temporaire wateren (H.Cuppen , 1980)ka n echterworde n gekonkludeerd dat dit typewatere n een specifieke soortenkombinatieherberg t met o.m. een aantal keversoorten die speciaal aan dit milieu zijnaangepast . Belangrijk is tenslotte ook de leeftijd van de plas. Innieu w gegraven -55-

tichelgatentreed t ind eeerst e jarenee nsnell etoenam eo pva nhe t aantalsoorte ne nindividue nva nd emakrofauna .N aongevee r6 jaa ri sd e toestand gestabiliseerd end edaarn ano goptredend everanderinge n verlopenlangzaa m (Carrièree tal. ,1978) .He ti sinteressan tdez e ontwikkeling tevergelijke nme tdi eva nd evegetatie :oo kdaarbi jtreed t ind eeerst ejare n( +1 0jaar )ee nsnell eontwikkelin go pme tdaarn aee n langzamesuccessie . Inee nbinnendijk sgelege ntichelgatencoraple xbi jTerwold e (langsd e IJssel)i see nvergelijkin g gemaakt tussentwe eplasse nva nresp .2 5e n 70jaa roud .D eeerst ebeza tee nrelatie f dunnesliblaa g (+1 0cm) ,ee n rijkewaterplantbegroeiin g enee nzee rsoortenrijk emakrofauna ,terwij l ind eouder e plasee ndikk esliblaa g (50-60cm) , geenwaterplante n (alleenee noeverbegroeiing )e nee nvee lsoortenarmer emakrofaun awerde n aangetroffen.Mee ronderzoe knaa rdergelijk esuccessieverschijnsele ne n deachterliggend e processenzo ugewens tzijn .

5.4 Plankton Hetfyto -(e ni nee naanta lgevalle noo khe tzoo-)plankto nva nd ebuiten ­ dijksewatere ni siet svake ronderwer pva nstudi egewees tda nd emakro ­ fauna.Dez estudie sbehandele ni.h.a .allee nhe t"echte "plankton :d e vrijzwevend emikro-organisrae n(incl ."losgeslagen "epifyten) . Ind eindelin gva nNederlan d inzeve nhydrobiologisch edistrikte no p basisva nfytoplankto n (Schroeverse tal. ,+ 1978)worde nd ebuitendijks e waterengereken d totdistrik t2 ,d e"grot eriviere ne nhu ndirekt e omgeving".He tplankto ni ndez ewatere nbestaa tui tee ngroo taanta l ubiquistische (=ove rd ehel ewerel dvoorkomende )soorten ,waarbi je r geringekwantitatiev everschille n zijntusse nhe tplankto nva nhe t Rijnsysteeme nda tva nhe tMaassysteem .(Dezelfd esoorte nkome noo kvoo r ind ewatere ndi emee r Indirekt,b.v .vi aInlaat ,doo rRijn -resp .Maas - waterbeïnvloe dworden. )He tgaa tm.n .o mee ngroo taanta lsoorte n diatomeeën(Bacillariophyta )e ngroenwiere n(Chlorophyta) . Inall ebuitendijks ewatere nkome ndez esoorte nalgemee nvoor ,vaa kaan ­ gevuldme tander esoorte ndi ekenmerken d zijnvoo rentroof ,stilstaan d water.Vrijwe lall egevonde nsoorte nzij ni nNederlan dalgemee n (Leentvaar,1966 ;Creveld ,1971 ;W.Z.L .198 1t/ m 1985;Evers ,1974 ; Everards,1982 ;Hochstenbac h& Jacobs ,1978 ;e.a.) . Weli si nd eloo pde r jarenee nverschuivin g opgetreden:i n195 6hadde n detoe nonderzocht ebuitendijks ewatere nove rhe tgehee lgenome nee n -56-

planktonsaraenstelling,kenmerken d voorentroo fe noligosaproo b(niet - vervuild)wate r (Leentvaar,1956 ,1966) .I nd ejare n '70wa sdi tbeel d veranderd inentroo fe n -mesosaproob (matig-vervuild)water ,terwij loo k -mesosaprobe (vrijster kvervuilde )watere nvoorkome n (deSoet ,1976 , appendixIII) . Gevondenverschille ni nplanktonsamenstellin gblijke nvoora lsame nt e hangenme td echemisch esamenstellin g (m.n.he tP -e nN-gehalte )va nhe t water (ziehierna) ;ander e faktorenal soppervlakte ,diepte ,ontstaans ­ wijze,begroeiing ,oevervorm ,enz .zij nhieraa nondergeschikt .Hierbi j moetworde nopgemerk tda tplanktongemeenschappe n i.h.a.onderhevi gzij n aanzee rsnell everanderingen .I ntwe eweke ntij dka nd esamenstellin g zichvolledi gwijzige n (zieb.v .Roijackers ,1985 )e noo ktusse nver ­ schillende jarenworde nvaa kverschuivinge ngevonde ndi enie taa nee n aanwijsbareveranderin g inmilleufaktore nkunne nworde ngerelateerd :vgl . b.v.Roijacker s (1985)me tSchroever s (1972)o fHochstenbac h& Jacob s (1978)me tGeela n& Thewisse n (1977). Planktonontwikkeling speeltzic ho pmikroschaa laf .Vaa ki sdez eee n responso pprocesse nva ngrot eschaal ,maa rnie taltijd .Me nmoe thierme e rekeninghoude nwannee rme nee nkoppelin gwi l leggentusse nd eplankton ­ ontwikkelinge nhe tbehee rva nee nplas .Hieronde rworde nallee nd e algemenelijne naangegeven .

Reedsui the tonderzoe k in195 6wer dduidelij k datd emorfometri ee nd e ontstaanswijzeva nee nwate re rvoo rd eplanktonontwikkelin g nietz ovee l toedoen .I nwiele nkome nglobaa ldezelfd esoorte nvoo ral si noud e rivierlopene nd emeest ehierva nkome noo kvoo ri nondiep eentrof emere n eldersi nNederland .Hieronde r zijnzowe lzwevend ee nbeweeglijk esoorte n (limnoplanktono fmeerplankton )al ssoorte n (heleoplanktono fvijver ­ plankton).We lzij ne r(geringe )kwantitatiev everschillen ;z overtoon t deperidine eCeratiu mhirundinell a eenlicht evoorkeu rvoo rwiele n (Leentvaar,1942 ,195 8e n1966 ;Schroevers ,+ 1978).D etotal econcentra ­ tieaa nplankto ni si nwiele ni.h.a .lage rda ni noud erivierlopen .Di t hangt samenme td ediepte :i ndiep ewatere ntreed teerde rlichtbeperkin g op.I nwiele nbevind tverrewe ghe tmeest eplankto nzic hi nhe t epilimnion (debovenst ewaterlaag) .Slecht senkel esoorte nhoude nzic hbi jvoorkeu r opi nd espronglaa g (m.n.Ceratiu mhirundinella )o fhe thypolimnio n(o.a . hetblauwwie rOscillatori a sp.).Opvallen d Isverde rda td eplankton ­ organismenva ndezelfd esoor ti nwiele ngemiddel d lichterva ntin tzij n •57-

dan in oude rivierlopen. Dergelijke verschillen binnen een soort kunnen ecologisch van belang zijn.Leentvaa r (1958 en 1966)suggereer t dat het verschil verband houdt met de inwiele n lagere concentratie zwevend slib inhe t water,maa r ook andere verklaringen zijn mogelijk. Ook binnen oude rivierlopen bestaat slechts weinig verschil inplankton ­ samenstelling tussen de diepere gedeelten (sommige strängen zijn tot 6m diep)e n de ondiepe.Onderzoe k vanLeentvaa r (1957)i n deKi l van Hurwenen (langs de Waal bij Zaltbommel) bracht slechts geringe kwantita­ tieve verschillen aan het licht,i n die zin dat de zgn.vijversoorte n (zoals de Crustacea Ceriodaphnia pulchella enAlon a sp.,d e protozo Difflugia sp., een aantal Desmidiaceae en de meeste draadalgen) een lich­ tevoorkeu r voor de ondiepe gedeelten vertoonden. Er bleek geen relatie met de soortenverdeling of het bedekkingspercentage van dewaterplanten . Ook in deOud e Waal bijNijmege n isweini g verschil gevonden tussen de diepere en ondiepere delen of tussen het openwate r en de zones met nymphaeïde waterplanten (Roijackers, 1985).

Wel blijkt uit diverse onderzoekingen het belang van isolatie voor de planktonontwikkeling. Zowerde n inverschillend e gedeelten van de Oude Waal bijNijmegen , die in een droge zomer door de zeer lage waterstand van elkaar gescheiden waren, totaalverschillend e planktonkombinaties aangetroffen.N a het stijgen van dewaterstan d en daarop volgende inundatie werd de toestand weer genivelleerd (Roijackers, 1985). Ditver ­ schijnsel kan voor het beheer van belang zijn: doorwatere n van elkaar te isolerenka n het ontstaan vanverschille n inplanktonontwikkelin g worden bevorderd. Door verschillende onderzoekers is een geleidelijke verschuiving in soor­ tenverdeling gevonden,gaand e vanwatere nmet een openverbindin g met de rivier naar sterk geïsoleerde wateren (Creveld, 1971;Uppelschoten - Sliepen, 1974;Evers , 1974). Iets dergelijks geldt ook binnen eenme t de rivier verbonden plas: er treedt danee n gradiënt opva n dehe t meest door het rivierwater beïnvloede delen naar de verderaf gelegen gedeelten. Deze verschuiving houdt in:ee n lagere saprobie-indikatiewaarde vanhe t plankton en eenhoger e diversiteit;d e diversiteit ismeesta l "halver­ wege" het hoogste,d.w.z . ind ekontaktzon e tussen "eigen"wate r en rivierwater.D e monsterpunten met de minste rivierinvloed vertonen vaak een toename van goudwiersoorten (Chrysophyceae)al s Chrysococcus en Kephyrion. Ind emeest geïsoleerde delenva n deKi l vanHurwere n kwamen in 1955 zelfs plaatselijk Indikatoren voor voedselarm water voor zoals -58-

Ceratiumcurvirostre ,terwij li nd egedeelte ndich tbi jd eWaa l juistee n vervuilingsindikator alsEuglen asp .voorkwa m (Leentvaar, 1957). Eeninundati edoo rd erivie rgeef tee ntijdelijk everstorin g vand e planktonontwikkeling inee nplas ,maa rdez eneem ta lvri jkor tn ahe t terugtrekkenva nd erivie rzij neige nkarakte rwee raa n(Evers ,1974 ; Everards, 1982). Ook indiep eontgrondinge ndi eme td erivie rzij nverbonde nkom t dichtbij demondin ghe tplankto nster kme tda tva nd erivie rovereen ,me tvoora l veelsoorte ndiatomeeën .I nd everdera fgelege nmonsterpunte nneme nd e groenwieren,som soo kblauwwiere ne nander egroepen ,hu naandee love r (WZL, 1981t/ m 1985). Ookvoo rdez ewatere nzij ngering ekwantitatiev everschille ngesignaleer d tussenplasse ni nhe tRijnsystee me nplasse nlang sd eMaa s (voorsoorten - lijstenzi eSchroever se tal. ,+ 1978).I nd eBizonbaai ,ee nafgeslote n zandwinplas langsd eWaal ,vertoond ehe tplankto ni nee ndroo gjaa r (waaringee ninundati eoptrad )ee nsterker eafwijkin gva nhe trivier ­ planktonda ni nee nna t jaar (metwè loverstromin g doord eWaal) .I nhe t droge jaarwerde nhie r juistmee rsoorte ndiatomeeë ne nblauwwiere ne n minder groenwierenaangetroffen .Sind sd eafsluitin g vand epla si n196 9 ishe tsoortenaanta lva nd ediatomeeë ntoegenome n(Geele n& Thewissen , 1977; Hochstenbach& Jacobs ,1978) .

Samenvattendka nworde ngestel dda td eplanktonsamenstellin g ind e buitendijksewatere nvoornamelij kafhang tva nd emat eva nisolati et.o.v . derivier .

5.5 Biologischebeschrijvin gva nd ewatertype n Indez eparagraa fworde nd ewatertype ndi ei nhoofdstu k4 o pgron dva n abiotischekenmerke nzij nonderscheiden ,biologisc hgekarakteriseerd .Ee n motiveringvoo rdez ewerkwijz e isgegeve ni nhoofdstu k4 . Bijd etypenkarakteriserin g wordtgebrui kgemaak tva nd einformati eove r deverschillend ekomponente nva nhe tecosystee mdi ei nd evoorgaand e paragrafengegeve ni se nword ttegelij kee nkoppelin ggeleg d tussendi e komponenten. Kortheidshalve zale rmeermale nworde nterugverweze nnaa rd eparagrafe n 5.1 t/m 5.4;zi eoo kdaa rvoo rd ereferenties . Omdatblijk tda td evegetatiegegeven sd emeest eaanknopingspunte nbiede n voord etypenindeling ,i shieraa nd emeest eaandach tbesteed .Ee nsamen - -59-

vattendoverzich tdaarva ngeef ttabe l3 ,waa r dewatertype nworde nge ­ karakteriseerd doord everdelin gva nd ei npar .5.2. 2behandeld e vegetatie-eenheden.He tplankton -e nmakrofauna-onderzoe klever tvee l mindermateriaa lo po mi nd etypologi et everwerken .He ti shie re ndaa r alsaanvullend e informatiegebruikt . Nad ebeschrijvin gva nd ewatertype nworde ni nhe tkor td evariatie s beschrevendi ehiero pdoo ree naanta lnevenfaktore nworde naangebracht .

HoofdtypeA : Ondiepewatere n( <6 m )i nope nverbindin gme td erivier .

TypeA l: Waterenme tgetijde-invloed . Dit typeword tqu avegetati egekenmerk tdoo rvelde nriet ,zeebie se n driekantige bies,waari noo kd edotterbloe mvoorkomt .Gedeelte nva nd e oeverszij nbegroei dme tpioniervegetatie sva nhe tZilverschoonverbon do f hetRiviertandzaadverbon d (vegetatie-eenhedenIII .2 e n 3).Ove rander e groepenorganisme ni ndez ewatere ni sweini gbekend . Totdi t typebehore nuitsluiten d enkelewatere nlang sd eLe kte nweste n vanHagestein ,zoal sd eBinnen-Le kbi jLopi ke nee noud enevengeu lte n oostenva nSchoonhoven .Vroege rkwa mdi ttyp eoo klang sd eWaa lvoor , (o.a.d ebloemstran gbi jBrakel) ,maa rhe ti sdaa rsind she tgrotendeel s wegvallenva nhe tgeti jdoo rd eafsluitin gva nhe tHaringvlie tverdwenen . (N.B.Di ttyp ekom tplaatselij k ookno gvoo r inhe tBenedenrivierenge ­ bied).

TypeA2 ;Watere nzonde rgetijd einvloed . Indez ewatere n(voornamelij koud erivierarme no fvoormalig enevengeulen ) tredenvana fd emondin gnaa rd evers tafgelege ndele ngradiënte nop , zowelwa tbetref t demat eva nwaterbewegin g alswa tbetref td ewater ­ samenstelling (o.a.he tnutriëntengehalte) .I nverban ddaarme everander t ookd e levensgemeenschap indi erichting ,zoda td everdera f gelegendele n overeenkomstvertone nme td etype nDl ,D 2o fD 3(zi eonder) . Ind egedeelte ndichtbi jd emondin gword tverlandin gtegengegaa ndoo rd e sterkestromin ge npeilwisselingen .Waterplante nkome nweini gvoor , m.u.v.Glanzi ge nSchedefonteinkrui d enVeenwortel . Bijd emondin gva nenkel estränge n(o.m .bi jHarcul olang sd eIJssel , plasIJ67 )groei the tzeldzam eRivierfonteinkrui d (dati nNederlan dbe ­ perkti sto td eMaa sbi jRoermond ,d eIJsse lbenedenstroom sva nHarculo , hetBijland sKanaa le nd eGrif tnabi jd eNederrijn) . •60-

Langs de oever bevinden zichvelde nMattenbie s of Riet.Representatie f is dat gedeelten van de oever een pioniervegetatie vertonen vanhe t Zilver­ schoon of het Riviertandzaadverbond (vegetatie eenheden III2 e n3) . Het fytoplankton vertoont, evenals inwatertyp e B,dichtbi j de monding veel overeenkomst met dat in de rivier zelf en verandert verderop gelei­ delijk van samenstelling. De saprobie-indikatiewaarde van de soorten neemt in die richting af.Voorbeelde n van dit type zijn: de oude loop bij Heerewaarden (W64B), de oude loop tenweste n van de Benedenwaard (W89A), een deel van deHan k bijVeesse n (IJ57).

Hoofd Type B: Diepewatere n (> 6m ) in open verbinding met de rivier. In ditwatertype ,waarto e vooral zand- en grindwinplassen behoren,kome n niet of nauwelijks waterplanten voor.D e oever is deels kaal, deels be­ groeid met een open vegetatie met een pionierkarakter,waarva n de samen­ stelling vooral afhangt van het bodemtype.O p zandige oevers overheerst het Riviertandzaadverbond enka n ook,maa r veel minder frequent (o.m. in enkele zandwinplassen langs de IJssel)ee n naaldwaterbiesvegetatie voor­ komen.O p kleiige oeverskomt een overgang tussen Zilverschoon- enWeeg - breeverbond voor, terwijl een overgang tussen Zilverschoon-e nRietver ­ bond op beide soorten oevers wordt aangetroffen.Plaatselij k staan wat plukkenMattenbies ,Rie t of Scherpe Zegge.I n samenhang met de spaarzame vegetatie is de oever arm aan makrofaunasoorten. Ook bodemorganismen zijn niet veel aanwezig,hetgee n behalve met het ontbreken van plantengroei wellicht verband houdt met de ongunstige zuurstofhuishouding op de bodem. Het fytoplanton verschilt niet wezenlijk van dat in type A2.Va n dit watertype zijn langs elke rivier een groot aantal vertegenwoordigers aanwezig.

Hoofdtype C: Diepe (>6m )va n de rivier geïsoleerde wateren.

Type Cl; Zan d en grindwinplassen. Dit typeverschil t van het vorige doordat de typische "strandvegetaties" vanhet Rivertandzaadverbond, gebonden aan sterkewaterbeweging , ont­ breken. De oevers zijn ofwel onbegroeid ofwel vertonen een van de overige bij typeB genoemde vegetaties.Makrofaun a komt,evenal s in type B,wei ­ nig voor.D e veranderde waterhuishouding weerspiegelt zich ind e plank­ tonsamenstelling: dezewijk t sterker af van die in de rivier (evenals in typeD-wateren . Er zijn aanwijzingen dathet aantal soorten toeneemt •61-

naarmated epla slange r geïsoleerd is.Indie nperiodie kinundati eop ­ treedt isd eovereenkoms t tussenrivier -e nmeerplankto n ietsgroter . Ookdi ttyp ekom tlang sall eriviere nfrequen tvoor .

Type C2; Diepewielen . Indi twatertyp ei sd evegetati ebeperk t totee nsmall eran d langsd e waterlijn.Zi jbestaa tui tee n"ring "va ngel eplom po fwaterlelie ,me t daarbuitenee nrandj emattenbies ,riet ,kalmoe se nander eoeverplante n uithe tRietverbond .He tdiep egedeelt eva nhe twie li sonbegroeid .D e makrofaunava nwiele ni sweini gonderzocht ,maa rd eresultate nva nhe t onderzoeki nd ester kgeïsoleerd ewiele nbi jEmpe l(lang sd eMaa sbi j' s Hertogenbosch)wijze nui tda ti ndergelijk ewiele nee ninteressant e makrofaunaka nvoorkome nme to.m .enkel eweini galgemen ekokerjuffersoor ­ ten(Burea uMolle rPillot ,1985) .D ediep egedeelte nzij nvoo rmakrofaun a ongeschikt,doo rhe tontbreke nva nplante ne nhe toptrede nva nstratifi - katie.He tplankto ndraag tnie tbi jaa nhe ttype-onderscheid ;we lzij nd e organismeni nwiele ngemiddel d lichterva ntin tda ni nondiep ewateren . Voorbeeldenva ndi ttyp eligge nvoora llang sd eIJsse le nlang she t oost-westverlopend edee lva nd eMaas ,verde r langsd eWaa lte nweste n vanNijmege ne nplaatselij k langsd eNederrijn .

HoofdtypeD ; Ondiepewatere n(< 6 m), geïsoleerd vand erivier . Hetplankto ni nall eD-watere n isster kafwijken dva nda ti nd erivier ; naee noverstromin gword the t tijdelijkvervange ndoo r"rivierplankton" , maardi teffek ti sa ln aenkel eweke nongedaa ngemaakt .

TypeD l: Waterenme tzee rsterk eoverstromingsinvloe d (gem.> 4 0d/jr. ) Dezewatere nzij nonderhevi gaa nsterk estrominge ntijden sd efrequent e inundaties.I nsamenhan gdaarme etreed tee n"natuurlijk eschoning "o pe n isd evegetati egrotendeel sbeperk tto td ewaterplantengezelschappen : Grotefonteinkruiden ,Stijv ewaterranonkel ,som soo kd edrijvend esoorte n Veenwortele nWatergentiaan .Oeverbegroeiinge nzij nschaars .Qu avegeta ­ tiekome ne rovergangstype nvoo rva ntyp eA 2naa rD le nD2 ,waarva nd e OudeWaa lte nooste nva nOchte n(nr .W 52 )e nhe tKoeluchterga t(I J77 ) goedevoorbeelde nzijn . Voorbeeldenva ntyp eD lzij nd eStran gbi jSlijk-Ewij k( W38) , deGoud ­ mijnbi jDrute n (W51 )e nd esträn gbi jWame l( W60C) .Lang sd eWaa lte n westenva nNijmege ni she ttyp ehe tmees ttalrijk . -62-

Type D2: Waterenme tvla k talud (max.1:3 )e nvri jsterk eoverstroraings - invloed (gem20-4 0d/jr. ) Indez ewatere ni sa lee nkomplet esuccessiereek saanwezig ,di ezic hi n deloo pva nzo' n2 0â 2 5jaa rontwikkelt .D eonderwaterzon e iswee r vertegenwoordigd doorGrot e fonteinkruiden,d edrijvend e laagvoora ldoo r Watergentiaan.I nd eoeverbegroeiin gkome nd ei nparagraa f5. 2genoemd e vegetatiesui the tRietverbond ,he tWatertorkruidverbond ,he tGrot e Zeggen-verbond,he tMoerasspiraeaverbon de nhe tverbon dde rWilgenvloed - struwelene n-bosse nvoor ;d.w.z .d e"linkerhelft "va nhe tsuccessie ­ schemada ti nparagraa f 5.2gegeve n is. HetRietverbon d isvaa kverte ­ genwoordigddoo rLiesgraszones ,a lo fnie tme tbijmengin gva nander e soorten.Variatie s tredeno pnaargelan gd evor me nafmetinge nva nhe t water,d evervuilingsgraa d vanhe twate re neventuel ebegrazing .Doo rd e sterkontwikkeld eoevervegetati eka noo kd emakrofaun ai nd eoeverzon e zichgoe dontwikkelen . Doordatd edynamie kva nd erivie relk ewinte rwee rzij ninvloe d doetgel ­ denzulle nwatere nva ndi ttyp enie tsne lverlanden . Voorbeeeldenzij ngedeelte nva nd eOud eWaa lbi jKekerdo m (W17/22 )he t ZWdee lva nd eKi lbi jOphemer t (W64A )e nd eStran gi nd eLoenensch e Buitenpolder (W41A) .

TypeD3 ; Waterenme tstei ltalu d (1:3o fmeer )e nvri jsterk eoverstro ­ mingsinvloed (gem20-4 0d/jr. ) Hetverschi lme ttyp e2 i sda td epla s (meestalee nklei-afgraving ,som s eensträng )ee nsteil eoeve rheef to fomgeve ni sdoo ree nkade .Vaa kgaa t heto mee ncomple xva ntichelgate nme tdaartusse niet shoge rgelege n landstroken.D ewatervegetatie s zijndezelfd eal si ntyp eD2 .Doo rd e vormva nd eoeve rkrijge nechte rnie tall evegetatie sva nd everlandings - reeksd ekan so mzic ht evestigen .Karakteristie kvoo rsteil eoever si s degemeenscha pva nKalmoe se nGel eli s (vegetatie-eenheidIllög ,par . 5.2.2). Verderkome noo kd eoverig e zonesme tRiet ,Liesgra se nGrot eZegge n voor,maa rdez ezij nminde rbree dda ni ntyp eD2 .D eovergan gva nwate r naarlan dverloop t i.h.a.wa tabrupter .Di t isminde rgunsti gvoo rd e makrofauna.O pd eoever so flandstroke nkom tvee lsnelle rWilgenvloedbo s totontwikkeling ;i nee naanta lwa touder ekleiputten-complexe n (>2 5 jaaroud )heef tdi tzic hto tee nbehoorlijk e oppervlakteuitgebreid . Dewilgenvloedbosse ndi eer gvaa konderlopen ,hebbe nmeesta lee nsoorten - -63-

armeondergroe i (vegetatie-eenheid IV.1). Dittyp eword to.a .vertegenwoordig d doord ekleiputte nW6 8e nW69 ,d e ontkleiing ind eGoeverneurs e polder (W52A )e nee ndee lva nd eKi lbi j Waardenburg (W78) .

TypeD4 : Waterenme tvlak .talu d (max.1:3 )e nmatig eoverstromings ­ invloed (gem.2-2 0 d/jr). Debelangrijkst everschille n tussendi t typee ntyp eD 2zitte ni nd e watervegetaties.D efonteinkruidenzon e isoo khie rvertegenwoordigd , behalveme td ebi jD 2a lgenoemd esoorte nui the tGrot efonteinkruiden ­ verbond nuoo kme tKlein e fonteinkruiden.Plaatselij kkome nminde r algemenesoorte nvoo r zoalsGewoo nBlaasjeskruid .I nd ezon eme tdrijven ­ dewaterplante nzij nVeenworte le nWatergentiaa nvervange ndoo rGel e plompe nWaterlelie .Verde rka nd esuccesiereek senerzijd sovereenkome n metdi eva ntyp eD2 ,anderzijd s tredenoo kander eontwikkelinge nop ,t.w . devormin gva nkrabbescheervelde n (vegetatie-eenheid II.2)e nsoorten ­ rijkedrijftille no fdrijfzome n(eenhei d III.11).He tkomplet ei n paragraaf 5.2.1.gegeve nsuccessie-schem awor ddu si ndez ewatere n teruggevonden.Oo ki nd eoevervegetati ekunne nminde ralgemen esoorte n optreden,zoal sMoeraskruiskrui d (ziepar .5.2) .O pmodderig eplaatse n groeitd eGrot elisdodde .Makrofaun ae nfytoplankto nzij nsoortenrijke r dani ntyp eD2 .D everlandin gka ni ndez ewatere nve rvoortschrijden . Mooievoorbeelde nzij nd eOud eWaa lbi jNijmege n (W30) ,d eKi lva n Hurwenen( W73) ,d eBemmels esträn g( W29) ,d eoud eloo pbi jAfferde n (W69A) .

TypeD5 : Waterenme tstei ltalu d (1:3o fmeer )e nmatig eoverstromings ­ invloed (gem2-2 0 d/jr). Dittyp evertoon tee nkombinati eva nd ekenmerke nva nd etype nD 3e nD4 . Desuccessiereek s isdezelfd eal si ntyp eD 4e ne rkome noo kminde ralge ­ meneplantesoorte nvoor .I nsommig ewatere nva ndi ttyp evind tme nal s bijzonderhedenKranswieren ,Blaasjeskrui do fLidsteng . Destruktuu re nzonerin gva nd evegetati egelijk tverde rster ko pdi eva n typeD3 .D ewilgenvloedbosse nhebbe nveela lee nsoortenrijker eondergroe i dani ntyp eD 3(vegetatie-eenhei d IV.2). Fraaievoorbeelde nva ndi ttyp ezij nd ekleiputte ni nd eLobberdensch e Waard (W8 ,9 ,12 ,13) ,d ekleiputte ni nd eDreumels eWaarde n( W62) ,d e BlauweKame r (R25) ,d ekleiputte ni nd eDuursch eWaarde n(I J55) . -64-

TypeD6 : Zeldenoverstroomd ewatere n (gem< 2d/jr. )me tvla k talud(max . 1:3). Deverschille ntusse ndi ttyp ee ntyp eD 4zij ngradueel .Doorda the t rivierwaterno gslecht szelde nbinnentreedt ,kunne nkrabbescheervelden , drijftillene ndrijfzomen ,di eoo ki ntyp eD 4a laanwezi gzijn ,zic h uitgebreider ontwikkelen.E rtrede nplaatselij kwa tvoedselarmer eomstan ­ dighedenop ,waardoo r daaraanaangepast eplantesoorte nmee rkanse n krijgen.D esnelhei dva nverlandin g isaanzienlijk .Di ttyp evorm tee n overgangnaa rbinnendijk sgelege nwateren ,waa ronde rgeschikt eomstan ­ dighedenveenvormin g end eontwikkelin g vanbroekbo sme telze ne nberke n optreedt.D eoud eMaa sbi jMege ni see ngoe dvoorbeel dva ndi twatertype .

TypeD7 : Zeldenoverstroomd ewatere n (gem< 2d/jr. )me tstei ltalu d(1: 3 ofmeer) . Dezewatere nkome noveree nme the t typeD6 ,echte rme td eafwijkinge ni n destruktuu rva nd evegetati edi ea lbi jtyp eD 5vermel dzijn .

TypeD8 : Periodiekdroogvallend ewateren . Inwatere ndi e 'szomer sdroogvalle nzij nd econditie suiteraar dongun ­ stigvoo rd eontwikkelin g vandrijvend ee nondergedoke nwaterplanten . Karakteristiekzij npioniervegetatie sva nhe tZilverschoonverbon d en verderRiet- ,Rietgras- ,e nLiesgrasvegetaties .Daaromhee nkome nruigt - kruidengemeenschappen (moerasspiraeaverbond)e nwilgenbo svoor .Binnen ­ dijksgelege ntemporair ewatere nhebbe nee nzee rspecifiek emakrofaun a metee naanta lkarakteristiek ekeversoorte ne nmuggelarven .I nhu n buitendijksependante n isno ggee nonderzoe kdaarnaa ruitgevoerd ,maa r het iswaarschijnlij kda tdi esoorte noo kdaa rzulle nworde ngevonden . Dezewatere nkome nlang sall eriviere nvoor ,maa rvel ezij nnie t ind e inventarisatie opgenomenomda tz eer gklei nzijn .Sommig egroter ewatere n hebbendele ndi eto tdi ttyp eworde ngerekend ,b.v .d eoud eloo pbi j Heerewaarden (W66B )e nd eontkleiin gi nd eKekerdoms eWaar d (W16) .

Evaluatie;variante n Metdez etypenomschrijvin gi see nindelin gva nd ebuitendijks ewatere n verkregeno pgron dva nhu nbelangrijkst ebiologisch eeigenschappe ne nd e faktorenwaardoo rdi ebepaal dworde n (m.n.diepte ,wel/gee nverbinding , overstromingsinvloed,oevervorm ,getij ,permanentie) .I ntabe l3 word t nogmaalsee noverzich tgegeve nva nhe tvoorkome nva nd ei nparagraa f -65-

5.2.2 genoemdevegetatie-eenhede n ind everschillend ewatertypen . Opgemerktka nworde nda tme tnam ed etypeverschille nbinne nhe thoofdtyp e D veelalgraduee lzijn .Al seerst eaanze t lijktdez etypologi eechte r goedbruikbaa rvoo rhe tbeschrijve nva nd everscheidenhei d aanwateren . Ali nhoofdstu k 4e noo ki nd evoorafgaand eparagrafe nva ndi thoofdstu k isvermel dda tbehalv ed ehoofdfaktore ndi ed ebasi svorme nvoo rd e typenindelingoo knevenfaktore nee nro lspelen ,o pgron dwaarva nme nel k watertypei nee naanta lvariante nzo ukunne nindelen .D evoornaamst e faktorene nhu neffecte nworde nhie rnogmaal sgenoemd : -d eouderdo mva nhe twater .Ho eoude rd eplas ,de st everde rza ld e natuurlijkesuccessi ezij nvoortgeschreden . -begrazing .I nplasse nwaarva nd eoeve rto taa nd ewaterlij nbegraas d wordt treedtee nsterk eafwijkin go pt.o.v .d enatuurlijk esuccessie ­ reeks.Dez eword t nl.afgebroke nbi jhe tRietverbond ,waarn ae ree n lagevegetati eontstaa tme tsoorte nui the tRiet -e nhe tWatertor - kruidverbond,overgaan d ingrasland .Di ttreed tbi jzee rvee lwatere n opdi etemidde nva ngraslande nliggen . -d esamenstellin gva nhe twater .I nplasse nme t(plaatselijk )voedsel - armerwate re ni nkwelzone s ise rkan so pmee rbijzonder esoorte ne n levensgemeenschappen.

5.6 Relatiestusse nd ewatere ne nhu nomgevin g Behalved ei nd evoorgaand eparagrafe nbehandeld easpekten ,di evoora l metd eintern eeigenschappe nva nd ewatere nt emake nhebben ,zij nno g andere facettenva nd ebuitendijks eplasse nui toecologisc hoogpun tva n belang.Daarbi jgaa the tnie tzozee ro md ewatere no pzichzelf ,maa rmee r omd elandschapsoecologisch e relatiesdi ee rbestaa ntusse nee npla se n deoverig ekomponente nva nd euiterwaar dwaari ndez ei sgelegen .I ndi t kaderword t indez eparagraa f aandachtbestee daa nd egeomorfologische , ornithologische enoverig efaunistisch e (vissen,amfibieën ,reptiele ne n zoogdieren)aspekten .D ebenaderin g isevenal s ind evoorgaand eparagra ­ fen,strik tbeschrijvend ;waarderingsaspekte nkome npa si nhoofdstu k7 aand eorde .Waa rmogelij kword tbi jd ebeschrijvin gaansluitin ggezoch t bijd ei nparagraa f5. 5behandeld ewatertypen .

5.6.1 Geomorfologischeaspekte n Het rivierengebied isva noorspron ggevorm d onderinvloe dva nd egrot e rivierenzelf .Bi jerosie -e nsedimentatieprocesse nwerde ngrot ehoeveel - -66-

hedenmateriaa lverplaatst ,waardoo r zoweld ebodemsamenstellin g inhe t gebiedal sd evor mva nd erivieroeve rwerde nbepaald .Doo rdergelijk e processenverplaatste nrivierbochte nzich ,waarbi jcomplexe nva nrichel s engeule nwerde ngevormd .Bi jvolledi gafsnijde nva nee nboch t (doorna ­ tuurlijkeoorzaken )ontston d eenoud erivierloo p (sträng,ki lo fhank) . Dezekonde nontstaa ndoorda td erivie rhaa rhoofdstroo mverlegd ee nee n nevengeulachterbleef .D erivie rmarkeerd ehaa rbeddin gdoo rd evormin g vanrivierduine ne noeverwallen .Oo kn ad ebedijkin gvonde n- o pbeperkt e schaal- no gdergelijk enatuurlijk elandschapsvormend e processenplaats . Alsspore nva ndijkdoorbrake nzij nenig ehonderde nwiele novergebleven . Dezekort ebeschrijvin gheef t totdoe laa nt egeve nda tverschillend e buitendijksewatere nonde rinvloe dva nspontaa nopgetrede nprocesse n gevormd zijne nda tzi jdaaro mee nfunktionel e relatiehebbe nme td e overigekomponente n inhe tomringend egebied . Spontaangevormd ewatere nworde ngevonde nonde rd etype nAl ,A2 ,C 2e nD l t/m8 .D eSoe t(1976 )geef tvoo rhe tgehel egebie d (behalvehe tMaasda l bovenstroomsva nGennep )ee n(vereenvoudigde )geomorfologisch ekaart .

5.6.2 Ornlthologlscheaspekte n Ine nron dd ebuitendijks ewatere nworde nregelmati gdivers esoorte n vogelsaangetroffen .Hie rword tallee niet svermel dove rdi esoorte ndi e hetzijtijdelijk ,hetzi jpermanen taa nhe twate rgebonde nzijn .D egege ­ venszij nontleen daa nD eSoe t (1976)e nVa nde nBerg he ta l (1979). Bijd ebesprekin gworde nd ebroedvogel se nd enlet-broedvogel sapar t behandeld.Zoal sui td etabelle nblijkt ,behore nsommig esoorte ni nhe t gebied totbeid ecategorieën .

Onderd ebroedvogel svorme ni ndi tverban d demoeras -e nwatervogel sd e belangrijkstegroep .Hierva nzij n3 6soorte ni nd euiterwaarde nwaarge ­ nomen(zi etabe l 4).Va ndez esoorte nka nhe tPorseleinhoe nal see n typische"uiterwaardsoort "worde naangemerk t (DeSoet ,1976) . Hetbroedgebie d voordez esoorte nword tgevorm ddoo rd eondiep ewatere n metee nrijk emoeras -e noeve rvegetatie .Diep eplasse ntype nB e nC zij n voordez evogel suitsluiten dva nwaard ei nrustgebie d inkombinati eme t nabijgelegenfourageergebiede n(b.v .D eBijland ,nr .W 2).Zowe ldoo rhe t ontbrekenva nvegetati eal sdoo rd egrot ediept e zijndez eplasse nzel f nietgeschik tal sbroed -o fal svoedselgebied . -67-

Tabel4 Waargenomensoorte nmoeras -e nwatervogel s (broedvogels) Fuut KleinWaterhoe n Dodaars KleinstWaterhoe n BlauweReige r Waterhoen Purperreiger Meerkoet Kwak Stormmeeuw Roerdomp Kokmeeuw Woudaapje ZwarteSter n WildeEen d Witwangstern Wintertaling Visdief Zomertaling Ijsvogel Pijlstaart Blauwborst Slobeend Sprinkhaanrietzanger Kuifeend Snor Tafeleend GroteKarekie t Bergeend KleineKarekie t Knobbelzwaan Bosrietzanger Waterral Rietzanger Porseleinhoen Rietgors

Uit:D eSoe t(1976 )p .5 0

Eensoortenrij kbroedvogelbestan dword tbevorder ddoo rhe tregelmati g voorkomenva nhog ewaterstande no pd erivier .N aenig e jarenuitblijve n hiervanneme nme tnam eRoerdomp ,Eenden ,Ralle ne nWatersni p inaanta l af.

Watbetref tniet-broedvogel sworde n4 0soorte nwatervogel sregelmatig , somsi ngrot eaantallen ,i nd euitwaarde nwaargenomen ,alsmed eenig e "toevalligegasten "(zi etabe l 5). Voord eniet-broedvogel s zijnzowe ld e diepe (watertypenB e nC )al sd eondiep e (typenA e nD )watere nva n belang;d ediep eechte rwee rallee nal srustgebie dnie tal sfourageer - gebied.

Veelvoorkomend egroepe nonde rd ewatervogel szijn : - Zwemeenden.Va nze ssoorten ,t.w .Wild eeend ,Wintertaling ,Zomer ­ taling,Smient ,Pijlstaar t enSlobeend ,kome ni nta lva ngebiede ngrot e concentratiesvoor . -68-

-Duikeenden .Vij f soortenkome ni ngrot e totzee rgrot eaantalle ni nd e uiterwaardenvoor :Kuifeend ,Tafeleend ,Brilduiker ,Grot eZaagbe ke n Nonnetje. - Ganzen.D eKolgan se nd eRietgan sgebruike nenkel euiterwaardgebiede n alsoverwinteringsgebied .D eplasse nvervulle nvoo rd eganze nda nd e funktieva nslaapplaats ,terwij ld euiterwaardgraslande nal svoedsel - gebieddienen . - Zwanen.I nvolgord eva ntalrijkhei dkome nKlein eZwaan ,Knobbelzwaa ne n WildeZwaa ni nd euiterwaarde nvoor .Voora lgedurend eperiode nme thog e waterstandenworde ni nd euiterwaarde nvee lzwane nwaargenomen ,alsmed e bijstreng evors t (wellichtdoorda tdaa rno glan gope nwate raanwezi g blijft).

Tabel5 . Waargenomen soortenwatervogel s IJsduiker IJseend Parelduiker GroteZeeëen d Roodkeelduiker ZwarteZeeëen d Fuut Eidereend Roodhalsfuut GroteZaagbe k 1 Kuifduiker MiddelsteZaagbe k GeoordeFuu t Nonnetje Dodaars Bergeend Aalscholver GrauweGan s WildeEen d Kolgans Wintertaling Dwerggans Zomertaling Rietgans Krakeend KleineRietgan s Smient Sneeuwgans Pijlstaart Rotgans Slobeend Brandgans Krooneend CanadeseGan s Toppereend KleineZwaa n Kuifeend WildeZwaa n Tafeleend Knobbelzwaan Witoogeend Meerkoet Brilduiker 1.Soorten ,di egelde nal stoevallig egast . Uit:D eSoe t(1976 )p .52 . -69-

Verdervervulle nd euiterwaarde nee nfunkti eal spleisterplaat s voor3 3 soortenwaadvogel s (soortenlijst:zi etabe l6.) . Velehierva ngebruike nd egrot eriviere nal s trekbanen.Di tgeld tb.v . voord eBontbekplevier ,Wulp ,Oeverloper ,Bont eStrandloper ,Kemphaa ne n Kluut (DeSoet ,1976 ,p .52) .Zi jverblijve nda nmeesta li ngebiede nme t ondiepeplasje se npoeltje sme tslikkig eoevers .I ngrot ee ndiep eplas ­ senworde ndoorgaan sslecht sweini gwaadvogel saangetroffen .

Tabel6 .Waargenome n soortenwaadvogel s Scholekster Bosruiter Kievit Oeverloper Zilverplevier Tureluur Goudplevier ZwarteRuite r Bontbekplevier Groenpootruiter KleinePlevie r Kanoetstrandloper Strandplevier KleineStrandlope r Steenloper TemmincksStrandlope r Watersnip BonteStrandlope r Bokje Krombekstrandloper Poelsnip Drieteenstrandloper Houtsnip Kemphaan Wulp Kluut Regenwulp Steltkluut Grutto GrauweFranjepoo t RosseGrutt o RosseFranjepoo t Witgatje 1.Soorte ndi egelde nal stoevallig egast . Uit:D eSoe t(1976 )p .52 .

5.6.3 Overigefaunistisch easpekte n Vissen Slechtsi nincidentel egevalle ni se reni gonderzoe kgedaa nnaa rhe t voorkomenva nvisse ni nd ebuitendijks ewateren .Plasse ndi eee nope n verbindinghebbe nme td erivie r(d ewatertype nAl ,A 2e nB )hebbe nee n funktieal spaaiplaat so f"kinderkamer "voo rdivers evissoorte ndi eal s volwassendie ri nd erivie rleve n(Wibaut-Isebre eMoens , 1964).D eaan ­ wezigheid vanzowe ldie pal sondie pe nvegetatierij kwate rnaas telkaar , zoalsbi jd eKaliwaa li nkombinati eme td eerme everbonde nOud eWaa lbi j -70-

Kekerdomvoorkomt ,i svoo rdez esoorte ngunsti g (VanWijck , 1971).

Amfibieëne nreptielen . Ind euiterwaarde nleve nverschillend esoorte namfibieën ,waarva nd e Groenekikke r (Ranaesculenta) ,Bruin ekikke r (Ranatemporaria) ,Gewon e pad(Buf obufo )e nKlein ewatersalamande r (Triturusvulgaris )regelmati g voorkomen (Creveld,1974 ;Frigge ,1981 ;Prov .Waterstaa tUtrecht ,1985 ; DeSoet ,1976) .Verde r zijnoo kd eGrot ewatersalamande r (Triturus cristatus),d eKnoflookpa d (Pelobates fuscus),d eRugstreep;a d (Bufo calamita),d eHeikikke r(Ran aarvalis ;i nèè nuiterwaard )e nva nd e reptielend eRingslan g (Natrixnatrix )waargenomen .I nvergelijkin gme t binnendijksegebiede nva nhe trivierengebie d zijnamfibieë ni nd euiter ­ waardenbijzonde rtalrijk . Amfibieënkome nvoora lvoo ri nondiep ewateren ,zoal stichelgaten , wielen,oud erivierlope ne npoelen .D eGroen ekikke rheef tee nvoorkeu r voorwatere nme tee nweelderig evegetati ee nliefs tva nenig ediepte . Indienhog erivierstande ni nwinte re nvoorjaa ruitblijven ,gaa td esoor t achteruit (DeSoet ,1976) . DeKlein ewatersalamande rheef tee nvergelijkbaa rbiotoo pal sd eGroen e kikker.D eGrot ewatersalamande r leefti nallerle iondiep ewateren ,maa r isallee ngevonde ni nwatere nwaarva nd eomgevin ggemiddel dminde rda n1 0 dagenpe r jaaronde rwate r staat.D eGewon epa dplan tzic hvoora lvoor t inwa tdieper estränge ne nkolken ,voora lwannee rdez edich tbi jd e winterdijkgelege nzij n(Frigge ,1981) . DeRugstreeppa dkom tvoora lvoo ri nondiep ewatere nme tee nschaarsbe - groeideo fonbegroeid ezand-o fmodderbodem .Voo rdez esoor tzij nvoora l kleinee nondiep epoeltje sbelangrijk .D esoor ti sminde rdroogtegevoeli g dand eGroen ekikke r (DeSoet ,1976) . Vooree naanta lsoorte nhebbe nvoora lkontaktgebiede n tussenstuwwa le n rivierdalee ngrot ewaarde .Di tgeld tm.n .voo rd eKnoflookpad ,Rug ­ streeppad enRingslan g (Frigge,1981) .Voo rvolwasse namfibieë ni sd e aanwezigheid vanheggen ,struiken ,hog ekruidenvegetatie se.d .lang she t waterva ngroo tbelan g(schuilgelegenheid) .

Zoogdieren Watbetref the tvoorkome nva nzoogdiere ni nd ebuitendijks ewatere nka n wordenvermel dda tvroege ri nee naanta luiterwaarde nva nd eRijn ,Waa l enMaa sotter svoorkwame n (DeSoet ,1976) .Dez ezij ndaa rthan s •71-

verdwenen. -72-

6 BEHEERSMOGELIJKHEDEN

Inhoofdstu k3 zij nd ebelangrijkst emilieufaktore nbehandel d diei nd e buitendijksewatere nee nro lspele ne ni svermel dwelk edaarva n(i n principe)stuurbaa rzijn . Inhoofdstu k5 i saangegeve no pwelk ewijz ed elevensgemeenschappe n ind e watereno pdi efaktore naansluiten . Dithoofdstu k richtzic ho pd evraa gho edez eontwikkelinge nkunne nwor ­ dengestuur d ofbeïnvloe d d.m.v.beheersmaatregelen .Uitgaand eva n bepaaldekeuzemogelijkhede nwa tbetref td eontwikkelin g vand elevensge ­ meenschappen (gewenst funktionerenva nhe toecosysteem )word tvermel d doormidde lva nwelk emaatregele nzo' nontwikkelin gka nworde nbevorderd . Hiermeewi ldi trappor tee nbijdrag e leverenaa nee n"ecologisc hbeheers - model"voo rhe trivierengebied ,da tthan sbi jRijkswaterstaa t instudi e is.D enadru k ligti ndi thoofdstu ko pd ebeheersmogelijkheden .Omtren t dewenselijkhei dva nbepaald eontwikkelinge nza ld ebeheerde rpe rgeva l eenkeuz emoete nmaken .Voorstelle ndaarto eworde ni nhoofdstu k8 gedaan , opgron d vand ekriteri aaangegeve ni nhoofdstu k7 .

Bevorderingva nd enatuurlijk esuccessie ,e ndaarme evergrotin gva nd e struktuurrijkdome ndiversitei tva nd evegetati ee nd emakrofauna ,i s (ondiepewateren ,hoofdtype nA e nD )mogelij kdoo rd evolgend emaat ­ regelen: . afsluitenva nd e(eventuee lbestaande )ope nverbindin gva nd ebetref ­ fendepla sme td erivier . .Verlagin gva nd einundatiefrekwentie ,b.v .doo rd eaanle gva nee n extrakad eo md epla shee no fdoo rhe tverhoge nva nd ereed sbestaand e (zomer)kade. . Tegengaanva nuitdrogin gva n(dele nvan )d eplas ,b.v .t ebereike n door +verhogin gva nd ezomerwaterstan d inhe tbetreffend egebied . + deafwateringscapacitei t vand epla sbeperk tt ehouden ,zoda the t waterpeiln aee ninundati eslecht sgeleidelij kdaal te nflor ae n faunazic hdaaro pkunne ninstelle n(Stortelde r etal ,1983) . + (inzee rondiepe ,vaa kuitdrogend ewateren: )uitdiepe ne nzonodi g aanbrengenva nee nwaterondoorlatend e laago pd ebodem . .handhave nc.q .herstelle nva nee nzwa kglooiend eoeverlij nme tvee l vormvariatie. -73-

. aanbrengenva nee nhaa go fee nafrasterin go penig eafstan d vanhe t watere ninrichtin gva nee nbeperk taanta lveedrinkplaatsen,o mt e voorkomenda td egehel eoeverlij ndoo rhe tve ebetrede ne nbegraas d wordt (SBB,1983,1984,Kolle n& Kant ;D eGelder , 1976). . (indienva ntoepassing )tegengaa nva nfysiek eaantastin g vand e oeverzone,b.v .doo rgeleidin gva nd erecreatiedruk ,stopzette nva n vuilstorten,etc .

Bevorderingva nd eontwikkelin gva noevervegetati ee nmakrofaun a indiep e wateren(type nB e nC )word tbereik tdoo r (v.d.Goes ,1978 ;Nip.1967 ;v . Achte nJansen ,1978) : . devor mva nd epla sz ot ebepale nda tee nlang ee nonregelmati ggevorm ­ deoeverlij nontstaa t (d.m.v.inhammen ,eilandjes , etc). . deoeve ree nvla k taludt egeven ,m.n .onde rwate r (ca.1:10) , overee n breedteva nca .3 0meter .Hierdoo r ontstaat eenuitgebreid e littorale zonee nbred evegetatiezoom . . oeverafslag tebeperken .Middele nhierto ezijn : + aanlegva neilande n (m.n.aa nd elijzijd eva nd eplas) . + aanlegva nhog erandbeplantin g (b.v.bomenrijen )aa nd eloefzijde , waardoord estrijklengt eva nd ewin dverminder dwordt . + bijd eaanle gva nd epla szorge nda td elengt ea s(indie nva ntoepas ­ sing)loodrech to pd eheersend ewindrichtin gstaat . Dergelijkemaatregele n zijnuiteraar dhe tgemakkelijks tuitvoerbaa r indiene ra ltijden sd eaanle gva nd epla srekenin gme eword tgehouden . Maaroo ki nreed sbestaand eplasse nzulle nvaa kno gaanpassinge nmogelij k zijn. Detijdschaa lwaaro p ontwikkelingenplaatsvinde ni smoeilij k tevoorspel ­ len, maarui tenkel evoorbeelde nka nworde nafgelei dda to pee ntermij n vanzo' n1 0â 1 5jaa rzic honde rgeschikt eomstandighede na lvri jvee l plantenkunne nvestige n (Nip,1967) .

Inaanvullin ghiero pka nworde nvermel dda tvergrotin gva nd ebroed -e n fourageer-mogelijkhedenvoo rmoeras -e nwatervogel smogelij k isdoo r (v.d.Goes ,1978 ;v .Ach t& Jansen ,1978) : . allehierbove ngenoemd emaatregelen ,gerich to pd eontwikkelin g vand e oevervegetatie. . (vooroeverzwaluwe ne nijsvogels: )handhavin go faanle gva nenkel e steilranden. -74-

. veroTidiepingva n(dele nvan )d epla sto t4 à 5 meter ,zijnd ed ediept e totwaa rduikeende nkunne nfouragere n(N.B .verondiepin gdien tallee n tegeschiede nme tmateriaa lda tgee nschad eberokken taa nander e funktiesva nhe twater) . .handhavin g vand erus ti nhe tgebied .

Wilee npla sdiens tdoe nal srustgebie d voorwatervogels ,da ni sva n belang: . eengrot eoppervlakt eope nwate r (20h ao fmeer) . . voldoenderus t (b.v.doo rgeleidin gva nrecreatie) .

Bevorderingva namfibieë nka ngeschiede ndoo r (Kollen& Kant ,1979 ; Frigge, 1981): . tezorge nvoo ree ngoed ebereikbaarhei dva nd epla svoo rdez edieren . . enkelestukje s (vanee ngrot eplas )t eisolere nva nd erest . . eennie tt esteil eoever . . plaatsenva nee nhaa go fafrasterin g alsveekering . . deinundatiefrekwenti et everlagen . .voldoend erust . . deaanwezighei d vanstruike no fee nhog ekruidenvegetati e langshe t water.

Voorvisse nzij nva nbelang : . dereed sgenoemd emaatregele nt.b.v .d eoevervegetatie . . verondiepingva n (delenvan )d eplas . . hettegengaa nva nstratifikati ei ndiep eplassen ,b.v .doo ree nz o grootmogelijk estrijklengt eva nd ewin d (lengtea sva nd epla seven ­ wijdigaa nd eheersend ewindrichting ,vermijde nva nee nhog erandbe - plantingaa nd eloefzijde ,vermijde nva nluwtes )(N.B .Dez eei sza l vaaki ntegenspraa kzij nme tdi eo moeverafsla g tebeperken) .

Vergrotingva nd evestigingskanse nvoo rsoorte ndi eva nmati gvoedselrij k waterafhankelij k zijn(zi ehfstk .5 )word t bereiktdoor : . depla s teisolere nva nd erivier . . deinundati et everminderen . . stopzettenva neventuel elozingen . . afleidenva neventuel enutriëntenrijk etoevoerstromen . . (bijnieu wt egrave nplassen: )zorge nda td epla szic htijden sd e -75-

aanleg metgrondwate r vulte nnie tme trivierwate r (v.d.Goes , 1978).

Ishe tdoe lo mjuis td emee rope npioniervegetatie s (vegetatie-eenheden III1 ,2 e n3 )ee nkan s tegeve ne nteven sd ediversitei taa nplankton ­ soortent emaximaliseren ,da ndien tme nt ezorge nvoor : . instandhouding c.q.herste lva nee nope nverbindin gme td erivier .E r blijft zoee ngradiën tbestaa nva nsterk enaa rgering ewaterbewegin ge n tegelijkertijdee ngradiën ti nwatersamenstelling . Het isteven sgunsti gvoo rvi ahe twate rmigrerend e organismen,zoal s trekvissene nriviervisse ndi ei nd ebuitendijks ewatere ngeschikt e paaiplaatsenvinde n (N.B.Dez emaatrege li suiteraar d strijdigme td e hierbovengenoemd emogelijkhede no md ediversitei t vand evegetati ee n makrofauna tebevorderen) .

Stopzettingva nd esuccessi e (endaarme evastleggin gva nd epla si nee n bepaald tussenstadium)i smogelij kdoo r(D eGelder ,1976 ;Braakhekke , 1982): . periodiek schonen(b.v .jaarlijk so f tweejaarlijks);di tka nda nhe t bestei nd emaan d oktobergebeuren . . incidenteelbaggere n (b.v.elk e5 ,1 0o f2 0jaar) . . maaienva noevervegetatie . . extensievebegrazin gva nd eoever . . (indienva ntoepassing )handhavin gva nfrekwent einundati ee nee nvri j sterkestromin g tijdensinundatie . -76-

7 WAARDERINGSASPEKTEN

7.1 Kriterla Invoorgaand ehoofdstukke nva ndi trappor t isee nbeschrijvin ggegeve n vand ehuidig ebiologisch e "inhoud"va nd ebuitendijks ewatere ne nva nd e faktorenwaardoo rdi ebeheers twordt . Hiere ndaa ri sa lgezinspeel d opwaarderingsaspekten ;dez eworde ni ndi t hoofdstukverde ruitgediept . Hetgaa thierbi jo md evraag :welk e"ecologisch ewaarde "(o f"natuurwaar ­ de")moe tworde ntoegeken d aanee nbepaald ebiologisch e struktuurzoal s mendi ei nhe t landschapaantreft ?He tbegri p"natuur "word tdaarbi jom ­ schrevenal sd espontan eontwikkelin g vanbiologisch e systemenal sreac ­ tieo pd esturend eeigenschappe nva nhe tmilieu ;dez ekunne na lo fnie t vand emen safkomsti g zijn(vgl .par.5.1) .D ekeuz ewelk estrukture nme n hoogwaarder t enwelk elager ,welk eontwikkelinge nme nwi lstimulere ne n welkeniet ,hang ta fva nd ekriteri adi eme ni nee nkonkree tgeva lhan ­ teert.Dez ehange nte neerst ea fva nd evraa gwelk efunktionel easpekte n vanee nsystee mme nbenadrukt ,te ntweed eva nd eruimtelijk eschaa l waaropme nkijk te nte nderd eva nd etijdschaa lwaaro pme nhe tsystee m beschouwt.Dez everschillend e invalshoekenkunne nonderlin gtegenstrij ­ digeantwoorde nopleveren ,b.v. :ontwikkelin gva nd een efunkti ebeteken t aantastingva nee nandere ;stimulerin gva nee nlang etermij nontwikkelin g kannadeli gzij nvoo ree n- i nee nander eoptie keve ninteressant e- ont ­ wikkeling opkort etermijn . Degeomorfologi ei see naspek tda tduidelij ko pee nlang etijdsschaa lge ­ waardeerddien tt eworden ,aangezie nhe tdaa rgaa to mprocesse nva nvel e eeuwen. Bijwaarderin gva nd evegetati ezouden ,o plang etermij nbeschouwd ,me t nameclimaxstadi ahoo ggewaardeer dworden .Voo rhe tbehee rbeteken tdit : zoweini gmogelij k ingrijpen.Indie ndaarentege nd estruktuurrijkdo me n soorts-diversiteit alsuitgangspun tword tgenomen ,moe taa nbepaald e tussenstadiaee nhog ewaarderin gworde ntoegekend .D econsequenti evoo r hetbehee ri sda n (bv.):periodie kuitbaggeren .Oo kd eruimtelijk eschaa l Isva nbelang :vegetatie so fplantesoorte ndi ebinne nhe tonderzoeksge ­ biedhee lalgemee nzijn ,kunne no pEuropes eschaa lhoo gworde ngewaar ­ deerd,aangezie nwater -e nmoerasvegetaties ,zeke ri ndi eomvan ge n verscheidenheid,beperk t zijnto tslecht see nklei ndee lva nEuropa :d e benedenloopva nd egrot erivieren . -77-

Voord ei nhe twate r levendefaun ae nd emikro-organisme ngelde nsoortge ­ lijkeoverwegingen .Zeke rbi jhe tbeoordele nva nd eavifaunistisch ewaar ­ dei she tzinvo lo mhe tgebie d opee ngrot eschaa lt ebezien .Ee nindivi ­ duelepla sontleen thierbi jzij nwaard eaa nzij nbetekeni sal sschake li n hetgroter egehee lva nhe trivierengebied .

Dekeuze ndi ei ndi trappor tgemaak tworde nwa tbetref td eecologisch e waardering vand ebuitendijks ewatere nzij ngebaseer d opd evolgend e uitgangspunten: - HetNederlands erivierengebied ,me tzij nbred escal aaa nwater -e n moerasgebiedenva nverschillen dkarakter ,i so pEuropes ee nwereld ­ schaalee nzee rbijzonde r gebiede nword tdaaro mhoo ggewaardeerd .D e buitendijksewatere nneme nhieri nee nbelangrijk eplaat si nvanweg ehu n hoge landschappelijkewaard ee ndoorda t zijna.h.w .ee n"groen ezoom " vormenlang she tgrootschalig ewatersystee mva nd erivieren .He tgebie d heeftzij nkarakte r tedanke naa nspontan egeomorfologisch e processen onderinvloe dva nd erivieren ,i ncombinati eme tmenselijk eingrepen . - Strukturendi ehe tresultaa tzij nva nspontan e (doord erivie rgeleide ) geomorfologische processenva nlang eade mworde nhoo ggewaardeerd .T e meerdaa rdergelijk estrukture ni nd ehuidig esituatie ,waari nd e rivierenvrijwe lzij nvastgeleg d enspontan egeomorfologisch e processen nogslecht szee rbeperk tmogelij kzijn ,nie topnieu wkunne nontstaan . Zijrepresentere nd eontwikkelingsgeschiedeni s vanhe tgebie dal s geheel.Konkree tbeteken tdi tda tm.n .aa noud erivierlope ne nwiele n omdez erede nee nhog ewaarderin gword ttoegekend .Gegrave no fanders ­ zinsdoo rd emen sgevormd ewatere nhebbe ni ngeomorfologisc hopzich t geenwaard e (zijkunne ndi ei nbiologisc hopzich twè lhebben ;zi e onder). - Erword twaard egehech taa ndiversitei t inbred ezin ,d.w.z .da te ri n hetgebie dee ngrot everscheidenhei d aanwatertype ne ndaaraa ngekop ­ peldelevensgemeenschappe nblijf tbestaan .Oo kaa nd everscheidenhei d binnenee nwatertype ,samenhangen dme tverschille ni nd esecundair e milieufaktoren,word twaard egehecht . - Hoeweli ndi topzich tall etype ni nprincip egelijkwaardi gzijn ,zij n typeno fvariante nwaarva n(nog )slecht sweini gvertegenwoordiger s bestaanbelangrijke r dantype no fvariante ndi ei nhe tgebie dalgemee n voorkomen. Hetgaa thierbi jme tnam eom :watere nme tgetijde-invloe d (typeAl) , -78-

zeeroud ewatere n (enkeleeeuwen )e nwatere nwaari nmati gvoedselrijk e omstandighedenvoorkomen . - Opkleiner eruimtelijk eschaal ,di eva nindividuel ewateren ,moe t steedspe rgeva lee nkeuz eworde ngemaak twelk e levensgemeenschapme n hetwaardevols tach te nwelk eontwikkelin gme ndu svi abeheersmaat ­ regelenwi lbevorderen . Eenhog ediversitei t (inenger e zin),i nd ebetekeni sva nee nsoorten ­ rijkelevensgemeenscha p metee ncomple xstelse lva nonderling erelatie s tussend ekomponente n (soorten),word tvoo rvee lplasse nal swaardevo l gezien.Hierui tvloeie nbepaald ebeheersconsequentie svoor t (inhoofd ­ stuk6 genoemd) ,zoal she tglooien dafwerke nva ntalud sbi jontgron - dingene nhe tmake nva nondiep ezone si ndiep eplassen ,m.a.w. :he t scheppenva nzodanig eabiotisch eomstandighede nda tzic hnaa raan ­ leidingdaarva nspontaa nee nsoortenrijk e levensgemeenschapvestigt . -Ee nbijzonde rgeva ldoe tzic hvoo rbi jdi eplassen/watertype n diebi j voortgangva nd enatuurlijk e successiegeleidelij k zullenverlande ne n daarmeeal swater(type )verlore ngaan .dez eworde nm.n .gevonde nonde r detype nD 4t/ m D8.Voora lvoo rwatere ndi ezij nontstaa no.i.v .pro ­ cessendi ethan snie tmee roptrede nword the tal see nverlie sbeschouw d indiena ldez ewatere nvolledi g zoudenverlanden .Instandhoudin gva n eenaanta l"tussenstadia "wordt ,me tal sargumen tdiversiteit ,wense ­ lijkgeacht .Daarnaas tword tvoo ree naanta lwatere nee nsuccessi e- zonder- ingrijpe nvoorgesteld . - Bepaaldeplasse nworde nwaardevo lgeach tvanweg ehe tvoorkome nva nbij ­ zondereplant-o fdiersoorte n (bv.amfibieë no fzeldzam ebroedvogels )o f groteaantalle nwatervogels .Dergelijk ekriteri azij nuiteraar dsubjek - tief,maa rkunne nee nbelangrijk e rolspele ni nhe tnational eo finter ­ nationalenatuurbeschermingsbelei d (bv.he twetlandsbeleid ,zi eonde r par.7.3) . Doorgericht eaanvullend ebeheersmaatregele nka no phe tvoorkome nva n dergelijkesoorte nworde ningespeeld . - Omeveneen ssubjektiev eredene nkunne nwatere nextr awaardevo lworde n gevondenindie nz ei nee nregi oligge nwaa rhe tbetreffend ewatertyp e zeldzaamis .

7.2 Toepassing Toepassingva ndez ekriteri ao phe tkonkret eonderzoeksgebie d levert globaalhe tvolgend ebeel dop : -79-

Maas: Metuitzonderin g vand egrindwinplasse n (bijEijsden ,Roermond ,Papenbee k enMook )e nee nafgesnede nmeande rbi jBoxmee r telthe twinterbe d vand e Maasove ree ngroo tdee lva nzij nlengt e(va nEijsde nongevee r totGrave ) vrijweluitsluiten dklein e ofzee rklein ewateren .Enkel ezij ngeomorfo - logischva nwaarde :d eOud eMaa s( M100 )bi jHaelen ,d epla sM14 2bi j Beesel,reste nva nee noud ebeddin gbi jMeerlo .(D emeest eoud eMaasbed - dingenbevinde nzic hthan sbuite nhe twinterbed. )D egrindwinplassen , m.n.di ei nMidden-Limbur g tussenOh èe nLaa ke nBeesel ,zij nva nbelan g voorwatervogel se nenkel evanweg ehe tvoorkome nva nRivierfonteinkruid . Inhe tgrindga tbi jEijsde nkome nenkel ebijzonder eplantesoorte n(Slijk - groene nNaaldwaterbies )voor .Verde r zijnd egrindgate n (waarvand e meeste totwatertyp eB behoren )vegetatiekundi g vangee nwaarde .Va nd e meesteklein ewatere ni sove rd ebiologi enie tvee lbekend .D epoele ni n deomgevin gva nBoxmee rgaa ni nwaard eachterui tdoo rverdrogin gen/o f vuilstort. Benedenstrooms vanGrav eligge nvee lafgesnede nmeander s enzandwinplas - sen,va ngering ebiologisch ewaarde .Bi jMege nlig tee nzee rwaardevoll e ouderivierloop ,d eOud eMaas ,me to.a .uitgebreid ekrabbescheervelden . Benedenstroomsva nHeerewaarde n liggenenig ewielencomplexe ne nenkel e oudestroomgeule n(geomorfologisc he nbiologisc hva nwaarde) .Oo ki ndi t gebied zijnd eondiep ewatere nmeesta lklein .D etype nD 6e nD 7e noo kD 8 zijnrelatie f sterkvertegenwoordigd .Doorda tgeschikt ebroed -e nfoura - geergebieden langsd eMaa sminde rtalrij kzijn ,zij nd eMaasuiterwaarde n voorvogel sva nminde rbelan gda nd eRijn- ,Waal -e nIJsseluiterwaarde n (DeSoet ,1976) . Bovenrijn-Waa l Degrot ezandwinpla sD eBijlan d (W2)i szee rbelangrij kal srustgebie d voorwatervogels .He tgehel egebie dva nhie rto tNijmege ni szee rwaarde ­ volvanweg ed everscheidenhei d aanwatertypen ,d egeomorfologi ee nd e verscheidenheid aanvegetatie sva nverschillend eouderdom .Zee rwaardevo l isd e65 0jaa roud eOud eWaa lbi jNijmege n(W30 )e noo kd eOud eWaa lbi j Kekerdom (W17/21/22). Ookee naanta lgegrave nwatere nzij nvegetatiekundi gva nbelang ,m.n . W8/9/12/1 3e nW 15/16(divers everlandingsstadia ;voorkome nva no.a . Lidstenge nKranswieren) .D eMillingerwaar d behoortoo kto td evie r waardevolstevogelgebiede n (DeSoet ,1976) .He tgebie d tussenNijmege ne n Heerewaarden isbijzonde rvanweg ehe tvoorkome nva nvee lD le nD 2watere n -80-

enva nenkel ewiele n (C2).Verde rzij ne ree naanta londiepe ,gegrave n waterenme twaardevoll everlandingsvegetatie s (W47,W51A ,W62) .D evel e zandwinplassen,meesta lva ntyp eCl ,hebe ngering ewaarde .O penkel e plaatsenkom tGipskrui d voori nd epionier -vegetatie .Ee nzee rwaarde ­ volleplas ,zowe lgeoraorfologisc hal sbiologisch ,i sd eKi lva nHurwene n bijZaltbomme l (W73);dez epla si seveneen see nva nd evie rbelangrijkst e vogelgebieden(D eSoet ,1976) .Ander ewatere nme tee nbijzonder evegeta ­ tiezij nd eoud eloo pbi jAfferde n (W49A)e nplasse ni nd eCrobs eWaar d (W80,83) .Oo kd estränge nbi jHeerewaarde n (W64B,66 ,66A )zij nzowe l geomorfologischal sbiologisc hva nwaarde . Nederrijn-Le k Geomorfologischva nwaard ezij nd evel esträngen ,va nverschillend e typen,di evoora ltusse nPannerde ne nMauri kvoorkomen .Waardevo l isoo k descherp egren s tussenstuwwa le nrivierdal ,di ei nverschillend ewate ­ ren(o.m .D eHan kbi jAmerongen )interessant emilieugradiënte nveroor ­ zaakt.Gegrave nwatere nme tee ngrot evegetatiekundig ewaard e zijnm.n . dekleiputtencomplexe n R17 (bijd eNoordberg) ,R2 0t/ m 23e nR2 5t/ m2 6 (BlauweKämer) . Hetwestelijk edee lva nd erivier ,westelij kva nHagestein ,i sbinne nhe t onderzoeksgebied uniekdoo rhe tvoorkome nva nwatere nme tgetijde-invloe d (typeAl) , zoalsd eBinnen-Le kbi jLopik .Ee nwaardevoll epla si ndi tge ­ bied isoo kd eKlein eLe kbi jVianen . IJssel DeIJsse li srij kbedeel dme twatere ndi egeomorfologisc hva nbelan g zijn.E rligge nvee loud erivierlopen ,behorend eto tverschillend ewater - typene nva nverschillend eouderdom .D evegetatiekundi grijkst ezij nd e strängbi jHarcul o (IJ67),d eHan kbi jZal k(IJ71/72 )e nhe tKoeluchter - gat(IJ77 )(Westhof fe tal ,1971) .I ndi tdee lva nd eIJsse lkom to pee n aantalplaatse nhe tzeldzam eRivierfonteinkrui dvoor .Wiele nkome nvoora l langshe tgedeelt ebovenstroom sva nZwoll evoor .Onde rd edoo rd emen s gegravenwatere nzij nenkel ekleiputtencomplexe n diewaardevo lzij nvan ­ wegeee nbree d scalaaa nmoerasvegetaties :IJ14 ,IJ4 3(Slichtenbrees - weerd),IJ4 4(Hengforder -e nOlsterwaarden) ,IJ51 ,IJ52 ,IJ55/5 6(Duur - schewaarden) .D ecombinati eIJ55/56/56 A (Duurschewaarde ne nFortmond) , waarinbehalv ekleiputte noo kd eScherpenzeels eHan ke nee nzandwinpla s zijnopgenomen ,i see nva nd evie rwaardevolst evogelgebiede ni nd e uiterwaarden.Qu avogelrijkdo m ishe tIJsselgedeelt ebenedenstroom sva n Zutphenhe tbelangrijks t (DeSoet ,1976) . -81-

7.3 Wetlands Hetvoorgaand eheef tbehalv eme the tbelei d enbehee rt.a.v .d ebuiten ­ dijksewatere noo kraakvlakke nme the twetlandsbeleid .He tbegri p "Wetland"i sgee necologisch/funktionee lbegrip ,maa ree nter mui the t beleido phe tgebie d vand einternational e natuurbescherming.Volgen sd e Wetlands-Conventie(1971 )word te ronde rverstaan :waterrijk egebiede n vaninternational eecologisch ebetekenis .Di ebetekeni sword tgeëvalueer d aand ehan dva nee naanta lkriteria ,waari nto tn uto evoora ld ebeteke ­ nisva nee ngebie dvoo rwatervogel smeespeel t (ziebijlag e 4). Debedoe ­ lingi sechte ro mdez ekriteri aui tt ebreide nto talgemeen-ecologisch e kriteria.Doo raanmeldin g vanee ngebie d teropnam ei nd e"Lijs tva n wetlandsva ninternational e betekenis"duid tee nlan daa nda the tzic h wilinspanne nvoo rbehou de nontwikkelin gva nd eecologisch ebetekeni s vanhe tgebied .O pgrot eschaa lgezie nzo uhe tgehel erivierengebie de n het (overige)lag edee lva nNederlan dal sèè nwetlan dbeschouw dkunne n worden.Omda the tvoo rhe tbelei d echtergewens tword tgeach to mhieri n watmee ronderschei d aant ebrengen ,word tgetrach tt ekome nto the taan ­ wijzenva nee naanta lrepresentatiev e deelgebieden.Vooruitlopen dhiero p isèè nbuitendijks e plaso pd enominati egeplaats to mi nd eofficiël e "Lijst"t eworde nopgenomen ,t.w .d eKi lva nHurwenen .Verde rheef the t Rijksinstituutvoo rNatuurbehee ree nlijs topgestel d vangebiede ndi e volgenshaa ri naanmerkin gkome n(RIN ,1985) .Voo rhe tbuitendijks ege ­ biedzij nhieri nd evolgend egebiede nopgenome n (tussenhaakje sd e kriteriadi eva ntoepassin g zijn)(kaartje :Fig . 7).

Vanuit dei ndi trappor tgehanteerd ekriteri avoo rd ebetekeni sva nd e buitendijkseplasse nka nee nbijdrag eworde ngelever daa nd evaststellin g vand eNederlands elijst .Voo rhe tRijnsystee mbetekene nd ekriteri a t.a.v.d ebuitendijks ewatere nee nduidelijk eondersteunin gva nd eRIN - lijst.Voo rhe tMaassystee mgeld tdi teveneen svoo rd egebiede n7 8e n59 . Voorgebie d 80lig td eecologisch ebetekenis ,voorzove rbekend ,mee ri n anderefaktoren ,zoal sd egeomorfologi eva nhe tMaasdal ,da ni nd eaktu - elewaard eva nd egeïsoleerd ewateren .Di tgeld too kvoo rgebie d 84;i n beidegevalle ni snade ronderzoe kgewenst ,he ttrajek t tussenRavenstei n enHede lzo uo pgron dva nd ewaard ev.d .buitendijks eplasse naa nd e lijstdiene nt eworde ntoegevoegd . -82-

Figuur7 .

Inhe tMaassysteem : nr.8 0 Maasva nGeull eto tMaasbrach t (2b,3 ) nr.7 8 Grindgatengebied tussenBeese le nOh èe nLaa k(lb ) nr.8 4 Maasdalva nVierlingsbee k totGrav e nr.5 9(ged ) Maasva nHede lto tAnde l Inhe tRijnsysteem : nr.8 5 Waale nRij nNijmegen-Arnhem-Spij k(inclusie f Ooypolder,Bijland ,Oud eRijnstrange ne.o . (la,lb,lc,3) nr.8 6 Waalva nNijmege nto tGorinche m (la,lb,lc,3) nr.8 8 Rijnva nArnhe mto tAmeronge n(la,lb,lc ) nr.8 7 Rijn/Lekva nAmeronge nto tSchoonhove n (la,lb,lc) nr.9 0 IJsselva nWestervoor t totDevente r nr.9 1 IJsselva nDevente r totZwoll e nr.9 2 IJsselva nZwoll eto tKetelmee r -83-

8 KONKLUSIESE NAANBEVELINGE N

Hoeweld ekenni sove rhe tecologisc h funktionerenva nd ebuitendijks e waterenno gonvolledi g is,zij nui tdi toriënteren d literatuuronderzoek dehoofdlijne nwe lduidelij knaa rvore ngekomen .D evoornaamst ekonklu - siesworde nhie rno geen ssamengevat ,waarn a opgron dhierva nenig eaan ­ bevelingenvoo rresp .belei de nbehee re nvoo rnade ronderzoe kworde n geformuleerd.

8.1 Konklusies 1 Inhe twinterbe d vand egrot eriviere ni see ngrot everscheidenhei d aanwatere naanwezig ,deel sontstaa no.i.v .spontan egeomorfologisch e processen,deel sva nanthropogen eoorsprong .Al s"groen ezoom "lang s deriviere nvervulle nzi jee nbelangrijk e landschappelijkee necolo ­ gischefunkti ebinne nhe tNederlands e rivierengebied. 2 Dewatere nkunne ni nee nabiotisch e typologiei n1 3type nworde n ingedeeld.Dez eworde nbepaal ddoor :d ediepte ,he ta lo fnie tgeïso ­ leerdzij nva nd erivier ,d einundatie-invloed ,d emorfometrie ,d e permanentiee nhe ta lo fnie tbestaa nva ngetijde-invloed . 3 Varianteno pdez etype nworde ngevorm d doorsecundair efaktore nzoal s m.n.ouderdom ,begrazingsinvloe de nd echemisch esamenstellin gva nhe t water. 4 Elktyp eheef tee nmi no fmee rkarakteristiek estruktuu rva nd e levensgemeenschap,zoda tabiotisch ee nbiotisch etypologi ei nrede ­ lijkemat eovereenkomen . 5 Sommigemilieufaktore nzij nbi jwijz eva nbeheersmaatrege l tebeïn ­ vloeden,teneind ed ebiologisch eontwikkelin g inee nbepaald egewenst e richting testuren . 6 Deplasse nonderhoude nverschillend eecologisch erelatie sme thu n omgeving.Z eontlene nhieraa nee ndee lva nhu nwaarde .Bi jhe tbelei d enbehee rmoe thierme erekenin gworde ngehouden . 7 Devie rriviere nzij nonderlin gverschillen dwa tbetref td ewatertype n diee rvoorkomen .Z oword t langsd eWaa lrelatie fvaa kd etype nD le n D2aangetroffen ,lang sd eIJsse lrelatie fvee lwatere nva ntyp eC 2(e n A2),uitsluiten d langsd eLe khe ttyp eA le nlang sd eMaa sbehalv eB - (enCl-)watere nvoornamelij k (zeer)klein ewatere nva ntyp eD6 ,D 7o f D8.All edri ed eRijntakke ntelle nvee lplasse nva nd etype nD3 ,D4 , D5,B e nCl . -84-

8 Alspositiev ewaarderingskriteri aworde ngehanteerd :he tfei tda tee n plasee nafspiegelin gvorm t vand egeomorfologisch eontwikkelingsgan g vanee ngebie d (m.n.oud erivierlope ne nwielen) ;he tbestaa nva nee n verscheidenheid aanwatertypen ;diversitei taa nplante -e ndiersoor ­ ten. 9 Toepassingva ndez ekriteri ai nbeleids -e nbeheersoptie sbreng tsom s tegengesteldeeise nme tzic hmee ,zoda tpe rgeva lee nkeuz emoe twor ­ dengemaakt .

8.2 Aanbevelingenvoo rbelei de nbehee r Opbasi sva nd ekonklusie sui tdi trappor te nd ewaarderingskriteri adi e inhe tvorig ehoofdstu kbeargumenteer d zijn,worde nd evolgend eaanbeve ­ lingengedaa nvoo rbelei d enbeheer .E rworde nzowe l"aktieve "beheers ­ maatregelengenoem d (=iet sdoe nteneind eee ngewenst eontwikkelin gt e bevorderen)al s"passieve "( =iet snalate nteneind eee ngewenst eontwik ­ keling testimuleren) .Dez eparagraa f behandeltd egrot elijnen ;o pbasi s hiervanza lee nkonkretiserin gmoete nplaatsvinde n ind evor mva n beheersplannenvoo rindividuel ewateren .

1 Voorbehou de nontwikkelin gva necologisch ewaarde ni nhe trivieren ­ gebiedi she tva ngroo t belango md everontreinigin g vanhe trivier ­ waterverde rteru gt edringen .Di ti so mvel eredene ngewenst ;i nhe t verbandva ndi tprojek tmoe too kworde ngedach taa nhe tfei tda t verlagingva nsaprobi ee nnutriëntengehalte nva nhe trivierwate rhe t behoude nd eontwikkelin g vangradiënte ni nvoedselrijkdo mbevordert , metd edaarbi jbehorend e specifiekeplante -e ndiersoorten . 2 Deecologisch e funktieva nee npla sdien twaa rmogelij ki nd eoverig e funktiest eworde ningepast . 3 Deverscheidenhei d aanwatertype ne nsubtype ne nd ezic hdaari nont ­ wikkelende levensgemeenschappenmoe tworde nbehoude ne nversterkt . 4 Indi ewatere ndi ezowe lgeomorfologisc h (uitoogpun tva nrepresenta ­ tiviteitvoo rontstaa nv.h .gebied )al sbiologisc h (quadiversitei t vanplante ne ndieren )va ngrot ewaard ezijn ,za ld eecologisch efunk ­ tievooro pdiene nt estaa ne nzulle nd eander e funktieszic hdaarnaa r richten.Dez ewateren ,ee naanta lvoormalig erivierlope nme tee nlang e geschiedenis,zij ni nparagraa f7. 2me tnam egenoemd . 5 Indiep ewiele n (typeC2 )verdien the taanbevelin gom ,waa ree nsterk e beïnvloedingdoo rvoedselrij ke nsaproo brivierwate r bestaat dezein - -85-

vloed tevermindere n (bv.doo rhe tverhoge nva nd ekade) . 6 Heti sgewens to me rnaa t testreve nda t ind eweinig eno gbestaand e waterenme tgetijde-invloe d (typeA2 )d egetijdewerkin gmaximaa lwerk ­ zaamis ,me the too go pd edaa raanwezig especifiek evegetaties .He t ist eoverwege no mi nd estrekdamme ndi edez ewatere n (Binnen-Lekbi j Lopik,twe enevengeule nbi jSchoonhoven )aa nd eoostzijd eafsluite n eensmall eopenin g temaken ,zoda tzi jwee ree ntweezijdig everbindin g metd erivie rhebbe n (DeGelder , 1976).Eventuel econsequentie svoo r derivieroeve rmoete ndaarbi jworde nbezien . 7 Hetverdien t sterkaanbevelin g omd evegetatie-ontwikkelin g indiep e zand-o fgrindwinplasse n tebevorderen ,d.m.v .maatregele nzoal she t creërenva nee nflau wverlopend eoeverzone ,voorkome nva noeverafslag , etc. (ziehoofdstu k6) . Hierbiji she tpraktisc ho mt ebeginne nme tdi ewatere nwaa rd eont - grondingno gi nuitvoerin g is.(Ee nvoorbeel dwaa rdi ta lword ttoege ­ pasti sontgrondin g ind eIngensch ewaarde nlang sd eNeder-Rijn ,nr . R30).Aa nd ehan dva nd eopgedan eervaringe nka noo kee naanta lreed s bestaandeplasse nworde nheringericht .D ekeuz edaarva nza lte neerst e afhangenva nd euitgangssituati e end epotentiël ewaard e(ho ei sd e huidigediept ee ndiepteverdeling ,ho ei sd eliggin gt.o.v .windin - vloed,etc. )e nte ntweed eva nhe tverder egebrui ko fd efunkti eva n deplas .Bi jherinrichtin gmoete nd everschillend efunktie si nelkaa r gepastworden . 8 Heti sraadzaa mo mbi jherinrichtin g teoverwege nd epla sgedeeltelij k teverondiepe nt.b.v .fouragerend evogel se nvissen .Voo rverondiepin g moetmateriaa lworde ngekoze nda tgee nschad etoebreng taa nander e funktiesva nhe twater . 9 Voorbepaald ebroedvogel s (oeverzwaluw,ijsvogel )i shandhavin gva n enkelesteilrande ngewenst . 10Voo ree naanta lhydrologisc hgunsti ggelege ndiep eplasse nka nhet , terverlagin gva nhe tnutriëntengehalte ,aanbevelin gverdiene no md e verbindingme td erivie rt edichten .Di tka nm.n .gelde nvoo rplasse n waarinvee lnutriëntenar mkwelwate r toestroomt (zoalsm.n .t ever ­ wachteni si ngradiëntzone sva nstuwwa lnaa rrivierdal) . 11O md evariati eaa noud erivierlope noo kvoo rd etoekoms t tebehoude n ishe tgewens to mee naanta lerva nperiodie kui tt ebaggere no mvol ­ ledigeverlandin g tevoorkomen .E rza lee nkonkree tbeheerspla nge ­ maaktmoete nworde nwaari nstaa twelk estränge nhiervoo ri naanmerkin g -86-

komene nwaari nee nroulâtieschera avoo rhe tbaggere ni sopgenomen .Oo k andere successieremmendemaatregele nzij nmogelij k (ziehoofdstu k6) . 12He tverdien taanbevelin g omee naanta lkleiner e poelen,bv .di elang s deMaa sbi jBoxmeer ,di edoo rverdrogin g verlorengaan ,t eherstelle n enz oi nt erichte nda tz eoo kvoo ramfibieë nwee raantrekkelij kzijn . 13Watere nwaarva ndoo rvuilstor td eecologisch ewaard everminder di s kunnendoo rherste l (verwijderenva nd everontreiniging )e nstopzette n vand evuilstor tdi ewaard eo pde nduu rwee rterugkrijgen .

8.3 Aanbevelingenvoo rnade ronderzoe k 1 Tenbehoev eva nnader einvullin ge ntoepassin gva nd eopgesteld e typologiei she tnoodzakelij ko mno gaanvullen d inventarisatiewerkt e verrichteno pbiologisc hgebied ,voo rdi ewatere nwaarva nno ggee n gegevenszijn .Voora llang sd eMaa szij ne rno gvel e"witt eplekken" . 2 Indi tkade ri she teveneen snoodzakelij k omaanvullend eabiotisch e gegevenst everzamele nove ree ngroo taanta lwateren ,voora li nhe t Rijnsysteem.He tgaa thierbi jvoora lo md ediept ee nd eoverstromings ­ duure n-frequentie . 3 Naastdi tinventariseren d onderzoekbestaa tsterk ebehoeft eaa nmee r gedetailleerd onderzoek,waari nd erelatie stusse nmilieufaktore ne n levensgemeenschappenworde nbestudeerd .Di ti svoora lva nbelan go md e consequentiesva nt emake nbeleidskeuze ne nt eoverwege nbeheersmaat ­ regelenbete rt ekunne noverzien . Belangrijkevraagstellinge nvoo rhe tonderzoe kzijn : .Ho ei she tverloo pva nd enatuurlijk e successiei nd everschillend e watertypenprecie se nwa t isd etijdschaa lwaaro pdez eontwikke ­ lingenzic hvoltrekken ?Hierui tkunne nkonklusie sworde ngetrokke n overd enatuurwaarde n diei nee nbepaal d typepla so pd elanger e duurverwach tkunne nworden . . Hoeworde nd enatuurwaard ee nd esuccessi eprecie sbeïnvloe ddoo rd e hydrologischeomstandigheden ,d einundatieduu re n-frequenti ee nd e chemischesamenstellin gva nhe twater ?Antwoor do pdez evraa glever t eennader ebiologisch e invullingo pva nd eopgesteld ewatertypolo ­ gie,aanvullen do pd ereed sbestaand ekennis . .Kunne nd erelatie stusse ninrichtin g (vannieuw ewateren )e nd e (toekomstige)ecologisch ewaarde ni nmee rdetai lworde naangegeven ? Dehoofdlijne nzij nnie tbekend ,o pdetail si se rbehoeft eaa nmee r informatie. -87-

4 Zeerbelangrij k isoo kevaluatie f onderzoek,o mtijden se nn ahe tuit ­ voerenva nbepaald ebeheersmaatregele n tekunne nvaststelle no fhe t beheerhe tgewenst eeffek theef t (gehad)e no mzonodi gt ekunne n bijsturen.

Terbeantwoordin g vandez evrage nworde nd evolgend eonderzoeksprojekte n voorgesteld. a.Herhalin g- o pdezelfd ewijz e- va nhe t in1954-'5 6doo rd eS.O.L . (stichting totOnderzoe kva nLevensgemeenschappen )uitgevoerd eonder ­ zoeknaa rd evegetati eva noud erivierlope n (Boterenbrood etal ,1954 ; vanDonselaa r etal. ,1956 ;va nDonselaar , 1961).Hierbi jdiene nall e toenbezocht ewatere nopnieu w teworde nbeschreve n (uitgezonderd uiteraardenkel eoud elope ndi esindsdie nzij nverdwenen) .Voo ree n aantalva nd ewatere nka nwellich tgebrui kworde ngemaak tva ndoo r provinciale diensteni nGelderland ,Utrech te nOverijsse lreed sge ­ maaktevegetatie-opnamen . Zo'nonderzoe k zouinteressan tvergelijkingsmateriaa lopleveren :twe e vergelijkbareset sgegevens ,me trui mderti g jaartijdsverschi lverza ­ meld.Hierbi jzulle nnaas td evegetati eopname nmee re ngedetailleer ­ dereabiotisch e gegevensmoete nworde nverzamel d dandestijds ,m.n . overhydrologie ,inundati ee nwatersamenstelling . Heti szinvo loo kander eondiep ewatere ni ndi tonderzoe k tebetrek ­ ken,zoal stichelgate ne npoelen .He tonderzoe kkunne nworde naange ­ vuldme tee nvergelijkin g vand emakrofauna ,daa rhierove rno grela ­ tiefweini gbeken dis . b.Ee nbeperk taanta lwatere ndien tt eworde nuitgekoze nvoo rdetail - onderzoek,waarbi jnauwkeuri gove ree nperiod eva nminimaa lenkel e jarenbiotisch ee nabiotisch egegeven sworde nverzameld .Di tdien tbi j voorkeuri nenkel evertegenwoordiger sva nel kwatertyp et egebeuren : .Ee naanta londiep ewatere nva nverschillend eleeftij de nme tver ­ schillendeoverstromingsinvloe d (metnadru ko pvegetatie ,makrofaun a enmogelij kvissen ,eventuee loo kplankton) . .Ee naanta ldiep ewatere nva nverschillend e leeftijde nme tverschil ­ lendeoverstromingsinvloed . (bv.ho eontwikkel td eplanktongemeenscha p inee nzandwinpla szic h naafsluitin gva nd epla sva nd erivier ;vergelijkin gme the tplank ­ tonva nee nwiel ; e.d.) Hetonderzoe k zalvoora lto tdoe lhebbe nd everbande ntusse nmilieu - faktorene nontwikkelin g vand ebiocoenos enauwkeurige r tebeschrij ­ ven.He t isgewens t omvoo rdergelij konderzoe kee no fmee rgebiede n tekieze nwaa rnaas telkaa rwatere nva nverschillend e typene nva n uiteenlopende leeftijdenvoorkomen .Geschikt egebiede nzij ni ndi t opzicht o.a.d eMillingerwaar d (Waal),d eDuursch ewaarde n (IJssel), deBuitenwaarde nbi jWijh e (IJssel),he tgebie dva nhe tKoeluchterga t (IJssel),d eBemmels ewaarde n (Waal),d eGouverneursch ePolde r (Waal), deWelsume rwaarde n (IJssel). c.He tevaluatie f onderzoekmoe tgelij ko pgaa nme td ei nparagraa f 5.2 genoemde(her-)inrichtingsexperimenten .

Bijhe t onderzoekka nzinvo lgebrui kworde ngemaak tva nd eresultate nva n eerderverrich t onderzoek,di ei ndi trappor ten/o fi nhe terbi jbehoren ­ dedokumentatiesystee m zijnopgenomen . -89-

LITERATUUR

Aa,A.J.M .v.d .& J.G.M .Cuppe n1974 .Ee nonderzoe knaa rd raacrofaunae in nymphaeïdevegetatie s ind eOud eWaa lbi jNijmegen .Aq .Oecol. ,K.U . Nijmegen,versla gnr .8 .4 3pp .+ 3bijl . Aa,A .v.d .& P .Frigg e 1975.D emakrofaun ava nd enymphaeïd eplante ni n deOud eWaa lbi jNijmege ni n1975 .Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen ,versla g nr.101 .6 2pp . Aalbers,J . 1977.Epiphytisch ediatomeeë no pNuphe r lutea,Nymphae aalb a enNymphoide speltat ai nd eOud eWaa le nhe tKolkj ei nd eOoypolde r bijNijmegen .K.U .Nijmegen ,Lab .Aq .Oecol. ,rappor t41 . Acht,W .v .& W .Janse n 1978.Ecologisch ewaarde nva nzandwinplasse ni n Overijssel- vooronderzoek .Versla gNatuurbehee re nCultuurtechniek , LHWageningen .8 9pp .+ 21bijl .(RIN/ Lrap .Hydr .258) . Adriaanse,L. ,H .Boeschoten ,M .Hennink ,J .Meijer s& E .Olthui s1982 . Aquatischemakrofaun a inrelati e totfysisch -chemisch efaktoren , vegetatiee nbehee r inwatere ni nd eomgevin gva nWageningen .2 din . (tekste nbijlagen) .Versla gnr .684 ,Vakgroe pNatuurbeheer ,L H Wageningen (NWASB BUtr. ,doss .39F) . Ankersiuid,M .& M .01d eLoohui s 1978.Oecologisc honderzoe knaa rd e macrofaunava nd enymphaeïd ewaterplante nNympha ealba ,N .candid ae n NupharLutea .Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen ,versla gnr .71 .16 2pp . Anoniem 1968.Onderzoe kgrindga tEijsde no p1 3nov .1968 .Prov . WaterstaatLimburg .1 p .(RIN/ LNWD ,doss .29. 1Eijsden) . Anoniem 1969.Ee nbeel dva nd euiterwaar d tenzuide nva nAndelst .Kombi - nummer,i.p.v .Amoeb ano .4 ,Scharrelae rno .4 e nTriëntali sno .5 , 1969.p .22-28 . Anoniemca .1971 .Gegeven sove rvissen ,voorkomend e ind eOud eWaa lbi j Herwene nd eBijland .1 p .RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Herwe ne nAerdt . Anoniem 1977.Symposiu m"He trivierlandschap" ,2 6maar t 1977.5 8pp ."D e Wielewaal",afd .Meckelen .(RIN/L :rappor t 1142). Anoniem 1979.Versla gpraktiku mnatuurbeheer ,onderdee lwater ,jun i '79. LHWageningen ,vakgroe pnatuurbeheer . Anoniem 1979.Landschapsstudi eva nd eMaasuiterwaarde nbinne nhe tstads ­ gewest 's-Hertogenbosch.Stadsgewes t 's-Hertogenbosch.ca .8 0pp .+ krtn.(RIN/L :boe kSn l122) . Anoniem 1981.Lebensrau mKiesgrube .Sondernumme r 11(1981 )Schweize r Naturschutz.2 4pp .(RIN/L :tijdschrift) . -90-

Anonlem 1983.Kolloquiu m "Zand-e nkleiwinningsputten :Landschapsschenni s ofonvermoed ekansen? "V.B.V .Berichte n 13,1 :3-5 . Anoniem 1983.D ekleiputte nbi jDreumel .D eMouri k8 ,4 :135 .(RIN/L : tijdschrift). Anoniem 1985.Uiterwaarden ,ho uz egaaf .Versla g symposium,2 3me i1985 . Arnhem. ANWB 1971.Grindgate ni nLimburg .ANWB ,Regional eRecreatie-brochur e 1. 40pp .(RIN/L) . Asman,W.A.H ,e tal .1972 .Enkel ehydrobiologisch e enchemisch egegeven s vanhe twate ri nd eOoijpolder .Med .Hydrob .Ver .6(2) :53-61 . Bakker,J.J . 1981.Advie sbetr .d eruilverkavelin g Salland-West.Natuur ­ wetenschappelijkeCommissi eva nd eNatuurbeschermingsraad . (SBBUtr. , NWA,doss .2 1G Zwoll eII) . Begeidingscommissie"Onderzoe kdiep eputte ni nIJsselmee re nRandmeren" . Interimrapport overd êperiod e 1974-1975.Haarlem .(RIN/L ,NWD ,doss . 231.212.3). Bemmel,A.C.V .va n1953 .Excursierappor tOud eWaa lbi jKekerdo me n omgeving 16-8-1953.3 pp .Utrecht .(RIN/L ,NWD ,29. 1Ubberge nII) . Berg,W .v.d .& P .Verstraele n 1978.He tverloo pva nd ebiomassa ,he t chlorofyl-a-gehaltee nd enutriënte ni nhe tsesto ne ni nhe twate rva n hetHaarsteegs eWie le nva nKol kF va nd eOud eWaa lgedurend e1978 . Lab.v .Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen ,rappor tnr .105 .7 4pp .(RIN/L : tijdschrift). Bergh,L.M.J .v.d .1972 .Milieukarterin g uiterwaarden;ornithologisch e waardering vand euiterwaarde nva nd egrot erivieren .Inter nrappor t RIN,Leersum .8 1pp .+ bijl .(RIN/L :RIN-rapporten) . Bergh,L.M.J .v.d . 1975.Gegeven sove rverspreidin ge noecologi eva nd e rugstreeppad (Bufocalamita )i nhe tgebie dva nd egrot erivieren .D e LevendeNatuu r 1975,nr .5 .RIN-berich tnr .76 . Bergh,L.M.J .v.d .1976 .D ebetekeni sva nd eHurwenensch euiterwaarde ne n deoostelijk eTielerwaar dal soverwinteringsgebie d voorwild eganzen . Watervogels 1976, U 3-10. Bergh,L.M.J .v.d .1983 .D enatuurwetenschappelijk ebetekeni sva nd e Kaliwaal,gem .Drute ne nd emogelijk einvloe ddaaro pva nhe tstorte n vanhavenslib .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Druten) . Bergh,L.M.J .v.d .e.a .1973 .Ornithologisch e gegevensva nd euiterwaar ­ denva nRij ne nLek .RIN ,Leersum .(RIN/L :RIN-rapporten) . Bergh,L.M.J .v.d. ,P .Aukes ,B .Frielink ,e.a .1973 .Ornithologisch e -91-

gegevensva nd euiterwaarde nva nd eIJssel .RIN-rapport .(RIN/L :RIN - rapporten). Bergh,L.M.J ,v.d. ,S .Braaksma ,W .Dubbeldam ,e.a .Ornithologisch e gegevensva nd euiterwaarde nva nd eMaas .RIN ,Leersum .(RIN/L :RIN - rapporten). Bergh,L.M.J ,v.d. ,S .Braaksma ,H .Horn ,e.a .1973 .Ornithologisch e gegevensva nd euiterwaarde nva nd eWaal .RIN ,Leersum .(RIN/L :RIN - rapporten). Bergh,L.M.J ,v.d .& A.H.P .Stumpe l 1977.Gegeven sove rverspreidin ge n oecologieva nd eGroen ekikke r (Ranaesculent aL. )i nhe tgebie dva n degrot erivieren .D eLevend eNatuu r80 ,4 :84-91 .(RIN/L :tijdschr . ofseparaa t nr.053183) . Bergh,L.M.J .v.d .& A.H.P .Stumpe l 1978.Gegeven sove rvoortplantings - biotopene ntrekactiviteite nva nd eGewon ePa di nhe tgebie dva nd e groterivieren .D eLevend eNatuu r8^ :173-178 . Bergh,L.M.J .v.d. ,W.G .Gerrits e& W.H.A .Hekkin g e.a.(red. )Vogel sva n degrot erivieren .Stichtin gVogelwerkgroe pGrot eRivieren ,Utrecht . 328pp .Uitg .He tSpectrum .(RIN/L :boe k0 554) . Bergh,L.M.J .v.d .1985 .Ganzenpleisterplaatse n inNederland .RIN-rappor t 85/16.(RIN/L :RIN-rapporten) . Beurskens,C.G.J .1979 .Inventarisatiegegeven s overOoypolder/Millinger - waard enGroesbeek .N.W.C ,va nd eNatuurbeschermingsraad . (N.W.A.SB B Utrecht,doss .40 Do f4 6BE) . Bodar,C.W.M .1983 .Ee nmacrofauna-inventarisati eva nd eUtrechts e Nederrijn-e nLekuiterwaarde n- 1982.Prov .Waterstaa tUtrecht ,afd . Ecologie,versla gnr .6 7e nR.U .Utrecht ,afd .Landschapsecologi ee n Natuurbeheer. Boer,D .d e1978 .Oeverplante ne nbeplantinge no privieroevers ;ee non ­ derzoeknaa rd emogelijkhede nvoo ree nmee rnatuurlijk eoeverbescher ­ minglang sd eMaa s inmidden -e nnoord-Limbur go pbasi sva nee n karteringva nnatuurlijk eoevervegetatie s (opname:1969) .L H Wageningen,Natuurbeheer ,dokt .verslag .6 5pp .(RIN/L :rapp .Hydrob . 261). Boer,H.A .d e1980 .Visserijkundi gonderzoe kGrot eKol k teArnhem .2 pp . + 3bijl .Directi eVisserijen ,Operationel eGroep ,Utrecht .(Brie faa n *d eVisserijkundi gAmbtenaar ,A .Vetter ,t eZevenaar ,d.d .23-1-1980) . (N.W.A.SB BUtr. ,doss . 40A). Bos,E.M .& M.C.L .Tusvel d 1985.Ee ninventarisati eva nd eUtrechts e -92-

uiterwaardenva nd eNeder-Rijn/Le k tenooste nva nVianen .Prov . Waterst.Utrecht ,afd .Ecologie ,rapp .nr .70 . Bossenbroek,Ph .1982 .Natuurtechniek .Natuurtechnisch e inrichtingva n grindgaten.Tijdschr .Ver .Kon .Ned .Heidemi j93 ,12 :486-494 .(RIN/L : tijdschr.). Boterenbrood,A.J .& P.J . Schroevers 1956.Vegetatie sva nrivierarmen . KruipnieuwsJJ5(1) :6-1 4 (mei 1956)(SBB ,N.W.A. ,39C) . Boterenbrood,A.J. ,P.J . Schroevers,E.E .va nde rVo o& M.F .Mörze r Bruijns 1954.Vergelijken d botanischonderzoe kva nee naanta loud e rivierlopeni nNederland .20 0pp .Stichtin g totOnderzoe kva n Levensgemeenschappen/SSB,afd .Natuurbeschermin g enLandschap .(RIN/L : boek N74). Braukhekke,W.G .1982 .Vooronderzoe kvoo ree ninrichtings -e nbeheerspla n voord eWagenings ee nRenkums eBenedenwaarden .Versla gL HWageningen , vakgr.Natuurbeheer ,nr .618 . Brinksma,S .1963 .D evogel sva nonz egrot erivieren .Natur a60 :63-69 . Braaksma,S .1969 .He tnieuw enatuurreservaa t deDertienmorgenwaard . SeparaatD eLevend eNatuu r 12_:70-72 . Braaksma,S. ,J.J .Kleuver ,K .Sikkem a& T .Kraa k 1978.Natuurwetenschap ­ pelijkeinventarisati eva nd eruilverkavelin g Salland-West.(SB BUtr. , NWA.,doss .27E) . Bredenbeek,J .ca .1978 .D evogel so pd eBolwerksweid ee nd eWilps eKlei . N.J.N.Deventer .(SB BUtr. ,NWA ,doss .33E) . Broek,T.C.M .1975 .D eterrestrisch efaun ava nd enynphaeïd ewaterplante n Nuphar lutea,Nympha ealb ae nNymphoïde s peltatao pd epla sd eOud e Waali nd eOoypolde rbi jNijmegen .Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen ,versla g nr.20 .7 9pp . Broek,Th.C.M .1985 .Ecologica lstudie so nnymphaei dwate rplants ;wit h emphasiso nproductio nan ddecomposition .Diss .K.U .Nijmegen .20 4pp . (RIN/L:boe kH706) . Bruggenkamp,J.W.C. ,W.H .va nde rHoofd ,K.A.A .va nde rSpe k& J .Win d 1971.D euiterwaarde nva nd eRij ntusse nWestervoor te nWij kbi j Duurstede.L HWageningen ,Natuurbeheer ,versla g89 .Inter nrappor tRI N Leersum,afd .Geografie .(SB BUtr. ,NWA ,3 9 B). Bruin,D .d e1982 .Rivierbehee ro pd eNederlands eRijntakken .RWS , Arnhem. Buil,H .1967 .Millinge naa nd eRijn ,he tverva lva nee nrivierlandschap . DeLevend eNatuu r70 ,1 :5-9 .(RIN/L) . -93-

Buren,H .v. ,E .Jongeja n& P .Sraeu r1972 .D euiterwaarde ntusse n Vreeswijk enEist ,noordoeve rva nd eLe ke nNederrijn .Kromm eRij n Project,rappor tnr .5 .(RIN :tijdschr. , K). Butot,L.J.M .1963 .Molluske n ine nlang sd egrot erivieren .Natur a60 , 4:57-62 .(RIN/L ;oo kal sseparaat) . Bijlsma,R .1980 .Inventarisatieprobleme n bijwaterralle n(Rallu s aquaticus),porseleinhoe n (Porzanaporzana )e nKwartelkonin g (Crex crex)lang sd eRij ntusse nRhene ne nHeteren .Veldornithol .Tijdschr . _3_,2 :39-59 .(RIN/L :tijdschr.) . Carp,Eri k 1980.Director y ofwetland so finternationa limportanc ei nth e westernpalearctic .IUCN ,Gland ,Switzerland .50 6pp .Rin/L :tijdschr . Carrière,C , I.va nMiddelkoo p& D .va nde rWer f 1978.D evegetati eva n eenaanta ltichelterrelne n tenooste nva nNijmegen .11 9pp .+ 18bijl . Afd.Geobotani eK.U .Nijmegen .(N.W.A .SB BUtr. ,doss .40D )(RIN/ L rapport 1188). Cathpole,C.K .& C.F .Tydema n 1975.Grave lpit sa sne wwetlan dhabitat s forth econservatio no fbreedin gbir dcommunities .Biol .Conserv . _8_, 1:47-59 .(RIN/ Lseparaa t054072) . Chappuis,H.T .D eram pva nNieuwkuy ki n 1880-'81.H .Wuyster-Heusde n12 5 pp.(RIN :boe kA171) . Clason,E.W .1953 .Plante naa nd eRij n(omgevin gva nSpijk) .D eWandelaa r inWee re nWind ,21 ,12 :264-270 .(dec . '53). Cortenraad,J . 1986.Enkel egegeven sbetr .makrofyte ni nd eZuidlimburgs e grindgaten.Brie faa nhe tRIN ,d.d . 13-5-1986.Provinci eLimburg ,ROV , afd.Bovengemeentelijk e zaken,Bür oLandelij kGebied . Creveld,M.C .1971 .Biologisch ewaardebepalin g vanwatere ni nhe t IJsseldal.R.U .Utrecht ,Inst .v .System .Plantkund ee nRIN ,afd . Hydrobiologie,Leersum .(RIN/L ,afd .Hydrobiol. ,rappor tnr . 66). Creveld,M.C .1972 .He tvoorkome nva nzoogdiere ni nd euiterwaarden .RIN , Leersume nLH ,Natuurbeheer .(RIN/L :RIN-rapport) . Creveld,M.C .1972 .He tvoorkome nva namfibieë ne nreptiele ni nd e uiterwaarden.RIN/L H3 3pp .krtn .(RIN/L :RIN-rapporten) . Creveld,M.C .1974 .D efaun ava nd euiterwaarden .Doctoraalscripti eLH/N b 148.(L HWageningen) . Cuppen,H.P.J.J .1977 .Ee nhydrobiologisc honderzoe knaa rd emacrofaun a end ehoger ewaterplante nva nee naanta lwatere ni nNoord-Limburg . Dokt.versl .nr .53 ,Lab .v .Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen .9 0pp .+ 1 1 bijl. -94-

Cuppen,H.P.J.J .1980 .Excursierappor t vanee nbezoe kaa nd eZwart eKol k teWapenveld .Regional eMilieuraa dOost-Veluwe ,Apeldoorn .7 pp . Cuppen,J .& A .va nde rA a 1974.Ee nonderzoe knaa rd emacrofaun ai n nymphaeïdevegetatie s ind eOud eWaa lbi jNijmegen .Lab .v .Aq .Oecol . K.U.Nijmegen ,rapp .nr .8 .4 3pp . Cuppen,H.P.J.J .& J.G.M .Roelof s 1979.Ee nhydrobiologisc h onderzoeki n enkelekleikuile ni nhe tgebie d "Onderstee nBovenst eMolen" ,gem . Venlo.Natuurhistorisc hMaandbla d 68,5 :83-9 2e n68 ,8 :149-163 . (RIN/L:tijdschrift) . Deckers,F .e tal .1976 .D eOud eMaas .IVN ,Oss . Derksen,mw .1955 .Vegetatie-onderzoe kKi lva nHurwenen .(SB BUtr. ,NWA , 39C). Dielissen,G.T.M. ,E.M .Erich ,A.M .Sinnig e& H.M.L .Spauwe n1971 .Ee n geobotanische inventarisatiee nevaluati eva nhe tstreekplangebie d IJsselvallei.Dokt .versla gBot .Lab .afd .Geobotanie ,K.U .Nijmegen . (RIN/L:rapp .nr .351) . Donselaar,J .va n1961 .O nth evegetatio no fforme rrive rbed si nth e / Netherlands.Wenti a_5_ :1-85 . Donselaar,J .va n1972 .Phragmitetalia-gemeenschappe n ind euiterwaarden , 1.Inleidin ge nScirpetu mlacustris .Gorteri a6(4) : Donselaar,J .va n1973 .Phragmitetalia-gemeenschappe n ind euiterwaarden , 2.Typhetu mangustifoliae ,Typhetu m latifoliae,Rorippo-Oenanthetosu m enSparganio-Sagittarietum .Gorteri aj6(7 ): Donselaar-tenBokke lHuinink ,W.A.E .va n 1961.A necologica lstud yo fth e vegetation inthre eforme rrive rbeds .Wenti a_5_ :112-162 . Donselaar,J .va n& M.F .Mörze rBruyn s 1956.He tvegetatiekundi g V onderzoekva noud erivierlopen .Natuu re nLandscha p 10(3):1-1 2e n 203-212. Donselaar,J .van ,E.E .va nde rVoo ,W.A.E .va nDonselaar-te nBokke l Huinink,L.G .Ko pe nM.F .Mörze rBruyn s 1956.Vergelijken d botanisch onderzoekva noud erivierlopen .Stichtin g totOnderzoe kva n Levensgemeenschappen. Donselaar-tenBokke lHuinink ,W.A.E .va n1961 .A necologica lstud yo fth e vegetationi nthre eforme rrive rbeds .Wenti a_5_ :112-162 . Drok,W.J .& Th .Heijerma n1980 .D eruimtelijk ee ntemporel edynamie kva n zoo-e nfytoplankter si ndri ewiele ni nd eBetuwe .Versla gdoctoraal ­ onderzoek.L HWagëningen ,vakgr .Waterzuiv .sekti eHydrob. ,nr .79-3 . 189pp .(RIN/L :rapp .Hydrobiologi e308) . -95-

DroogleverFortuyn ,CE . 1942.Analys eva nd eschommelinge nove rhe tjaa r 1942va nhe taanta lindividue nde rplanktonsoorte nva nhe t"Ga ti nde n Dijk"bi jWij kbi jDuurstede .4 1pp .(RIN/L :boe kH232) . Bureauva nEmbde ne tal .1970 .He t landschaprondo mZwolle .(RIN/L) . Engelen,A .va n 1956.D eVlijmens ee nBaardwijks e overlaten.Heemkundi g Maandblad "MetGänse nTrou "6^,8 :117-11 9(aug .1956 )e n6,9 :134-13 6 (sept.1956 )e n6^,10 : (okt.1956) . (N.W.A.). Everards,K .1982 .(Fytoplankton-inventarisati e vand eUtrechts e Nederrijn-e nLekuiterwaarden) .No gongepubl .gegevens .Prov . WaterstaatUtrecht ,afd .Ecologie . Evers,G.J.M .1974 .Biologisch ewaardebepalin gva nee naanta lbuiten ­ dijksewatere nlang sd eNederrij n 1972-1973.L.H. ,Natuurbeheer , versl.nr .203 .6 6pp .(RIN/L ,afd .Hydrob. ,rapp .nr .3 )(RIN/L , bibl.,rapp .Hydrob .13 9o fRIN-rapporten) . Evertse,P.A.C.M .1984 .Periphyto no pnymphaeïden .Diatomeeën-ontwikke - linge nsamenstellin go pdrijfblade ni ndivers ewateren ,me tnam ei n deOud eWaal .K.U .Nijmegen ,Lab .Aq .Oecol. ,rappor t167 . Floristischewerkgroe pIJsselstree kva nd eKon .Ned .Natuurhist .Ver . InventarisatiesWelsume rwaarde ne nkleigate nOeverdijk .(RIN/L ,NWD , doss.29. 1Epe )(SB BUtr. ,NWA ,doss . 27G). Frenken,G.W.P .1985 .Beheerspla nva nd eVeesserwaarde n1985-1995 . StichtingHe tGeldersc hLandschap .(SB BUtr. ,NWA ,doss . 27E). Frenken,G.W.P .1985 .Beheerspla nva nd eHezenberg-Hoenwaard .Stichtin g HetGeldersc hLandschap .(SB BUtr. ,NWA ,doss . 27E). Frentrop,J . 1964.Weekdiere ni nd eLiemers .D eLevend eNatuu r67 : 227-235e n253-258 .1 9pp .+ kaartje . Frentrop,J.G.J .1972 .Malakosociologi e ind eLiemers .Natur a69,5 : 74-78.(RIN/L) . Frigge,P.A.J .1981 .Amfibieë ni nd euiterwaarden .Prov .Gelderland , DienstLandinrichtin g enLandbouw ,afd .Natuu re nLandschap .(SB B Utr.). Frigge,P .& M .01d eLoohui s 1979.Makrofauna-onderzoe k vand ebladere n vanNupha r lutea,Nymphae aalb ae nNymphade speltat ao pd epla sd e OudeWaa le nhaa raangrenzend ekolke n(Ooypolde rbi jNijmegen )i n 1976.Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen ,versla gnr .76 .8 4pp . Ganzevles,W .1982 .Ove rwatervogel se nontgrindinge nlang sd eMaa si n Limburg.I nVogelvluch t_5,3/4 :1-66 .(RIN/L :tijdschr.) . Ganzevles,W. ,H .Gilisse n& J .Poo t 1975.Ho eee ngrindga tnatuurgebie d -96-

zoukunne nworden .Natuurhist .Maandbla d 64,10: 133-139.(RIN/L : separaat054943) . Ganzevles,W .& W .Vergoosse n 1981.Vogel sva nhe tgrindga t teOost - Eijsden.Uitg. :Vogelstudiegroe pNatuurhist .Gen .i nLimburg .7 6pp . H bijl.(RIN/L :boe k0312) . Geelen,J.F.M .& C .David s 1972.Microfaun ava nenkel ewatere ni nd e Ooypolder.Med .Hydrobiol .Ver .6^ : 89-99. Geelen,J.F.M. ,P .Seger s& R .Suykerbuy k 1980.Kwalitatie fe n kwantitatiefplanktononderzoe kva nd eBemmels eStran ge nd eBizonbaai . K.U.Nijmegen ,Lab .Aq .Oecol. ,rappor t125 . Geelen,J.F.M .& M.E.W .Thewisse n 1976.Kwantitatie f planktononderzoek vand eBizonbaa ii n1976 .7 5pp .Lab .v .Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen , rapp.nr .51 .(RIN/L :tijdschrift) . Geertman,E .1982 .Periphyto no pnymphaeïden :Diatomeeën :verdelin ge n samenstelling ind eOud eWaa lgedurend e 1981.K.U .Nijmegen ,Lab .Aq . Oecol.,rappor t164 . Gelder,A .d e1976 .D euiterwaarde nlang sd eLe ktusse nSchoonhove ne n Vianen.L.H. ,Natuurbeheer .(SBBUtr. ,NWA ,doss . 38E). Gesink,H.J .1982 .Rappor tvisserijkundi gonderzoe kMookerplas .(Brie f aand evisserijkundi gambtenaa r teRoermond ,d.d .21-l-*82) .Min .v . Landbouwe nVisserij ,Directi eva nd eVisserijen .(RIN/L ,NWD ,doss . 29.1Mook) . Goes,J.P.C ,va nde r1978 .Inrichtings -e nbeheerspla nva nee nontgron - dingsgebied voorklei -e nzandwinnin g ind eMarspolder ,gemeent e Lienden.L.H. ,vakgr .Natuurbeheer ,versl .nr .44 5e nL.H. ,vakgr . Cultuurtechniek.(SBB ,NWA ,39E) . Gogh,W.G .va n1985 .D ewaterkwalitei t vanee nvijfta lrecreatiepiasse n langsd eMaa si n1983 .RIZA ,not anr .85-01 . Gooi,P .va n1982 .Ostracod ava nd eOud eWaa le nBemmels eStrang .K.U . Nijmegen,Lab .Aq .Oecol. ,rappor t 154.2 4pp . Gooi,P .van ,N .Spies-va nRooye n& M .Verhoeven-Boonstr a1982 . Kwalitatiefe nkwantitatie f planktononderzoekva nd eOud eWaa le nd e BemmelseStran gi n1981 .K.U .Nijmegen ,Lab .Aq .Oecol. ,rappor t132 . 75pp . Goor,A.C.J .va n1925 .Enig etypisch everschille ni nhe tphyto-plankto n vand eMaa se nd eRij ni nNederland .Nuov aNotarisi aXXXVI . Goossens,J.M.P .1976 .D ebladschad ebi jGel ePlom p (Nupharlutea )e n Watergentiaan(Nympholde speltata )i nd eOud eWaa lbi jNijmege ni n -97-

1976.Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen ,versla gnr .42 .2 9pp . Goudswaard,L.J .& J.H.F .Janse n1982 .Zand -e nkleiwinnin gbedreig td e uiterwaarden.Natuu re nmilie u6^,4 :14-1 9(apn l '82). (RIN/L: tijdschr.). Haarsma,J .& R .v .Kesse l 1972.He tzuurstofgehalt eva ndivers ewatere n ine nron dNijmegen .1 2pp .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Nijmegen) . Hajema enPartner sBV ,ir .R .1980 .Raadgeven d ingenieursburo.Gewes t Midden-IJssel:Uitwerkin g vegetatie-onderzoek.Assen .(RIN/L) . Hanekamp,G .1975 .Beheersrichtlijne nvoo rhe treservaa t"d eVeesser - waarden"(gemeent eHeerde )va nd eStichtin g "HetGeldersc hLandschap) . Rijksinst.voo rNatuurbeheer ,Leersum .7 pp .(SB BUtr. ,NWA ,doss . 27E). Hartsuyker,P .1962 .D eBlauw eKamer .Trientali s (Uitg.ACJN )14,4 :66-6 8 (mei 1962).(SBB ,NWA ,doss .39E,F) . Heine,M .1978 .Ee ninventarisati evan ,e nonderzoe knaar ,d erelati e tussenee nvijfta ldiergroepe n (Turbellaria,Mollusca ,Pisces ,Aves , Mammalia)e nnymphaeïd eplanten ,toegespits to pd enymphaeld e vegetatiesva nd eOud eWaa lbi jNijmege ni n197 6e n1977 .Aq .Oecol. , K.U.Nijmegen ,versla gnr .86 .4 9pp . Heine,M .& P .Peeter s 1979.Ee nverde ronderzoe knaa rd eterrestrisch e macrofauna opd enymphaeld ewaterplante nNympha ealba ,N .candida , Nuphar lutea,Nymphoide speltat ae nPotamogeto nnatan si n197 6e n 1977.Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen ,versla gnr .85 . Helsper,H.P.G . 1967.Ee nstudi ebetreffend ehe tAgropyro-Rumicio n crispi langsWaa le noud eRijnstrangen .Bot .Lab .K.U .Nijmegen .(RIN/L ,NWD , doss.29. 1Bemmel) . Hermans,J.T .(red. )1980 .D eLinnerweerd ;beel dva nee nMiddenlimburg s uiterwaardenlandschap.Landschapsverenigin g "DeKringloop" ,Linne .26 1 pp.(RIN/L :boe kSn l130) . Hermans,J.T .& J.A.M .Jansse n 1981.D eLinnerweerd .Natur a78,3 :74-8 1 of:Natuurhistorisc hMaandbla d 70,3:43-50 .(RIN/L :tijdschr.) . Herwerden,P.J .va n& J.E .Wapstr a 1967/'68.Ee ninventarisati eva nd e natuurgebiedenva nd egemeente nRhede ne nRozendaal .L.H. ,afd . Natuurbeheer,Wageningen .10 6pp .(RIN/L :boe kSn l30) . Heul,J.W .v.d .& W.G .Cazemie r 1979.Bodemsamenstellin g enbodemorganis ­ menbi je ni nzandwinputte ni nhe tIJsselmeer .RIV OIJmuiden .1 9pp .+ foto's.(RIN/L :rapp .Hydrob . 434). Heusden,G.P.H ,va n1945 .Waarneminge ni nenig e"wielen "i nd eBetuwe . -98-

Tijdschr.Kon .Ned .Aardr .Gen .62(2) :118-141 . Heusser,H .1972 .Lebensrau mKiesgrube .Kosmos ,11 ,1972 .P .477-480 . (RIN/L). Heuvel,C .v.d . 1957.Hoo gwate re ndwerggorzen .Natur a 54(5):63-65 . Heijnen,J.H . 1977.Natuurbehee r inhe tgrenspar kMaas-Swalm-Nette .Dokt . verslagL.H .Wageningen ,Vakgr .Natuurbeheer ,nr .368 .(SB BUtr. ,NVA , doss. ). Higler,L.W.G. ,F.F .Repk o& J.A .Sinkelda m 1977.Hydrobiologisch ewaar ­ nemingeni nd eOud eIJsse lbi jDeventer .Rappor tRIN ,Leersum .5 pp . (RIN/L,NWD ,doss .29. 1Voorst) . Hochstenbach,S .& M .Jacob s1978 .Kwantitatie f planktononderzoek aand e Bizonbaai in1977 .7 0pp .Lab .v .Aq .Oecol .K.U .Nijmegen ,rapp .nr . 73.(RIN/L :tijdschrift) . Hoeve,J .te r1966 .Enig ehistorisch ebijzonderhede nove rhe tCRM-reser - vaat"Oud eRijnstrangengebied "e nzij nomgeving .Staatsbosbeheer .3 pp.(RIN/L , NWD). Hoogers,B.J .1965 .D eavifaunistisch ebetekeni sva nd ekleiputte nbi jd e Noordberg.D eLevend eNatuur ,okt .1965 ,p .244-251 . Hoogers,B.J . 1957.D evogel sva nd eplasse nbi jd eNoordberg .D eLevend e Natuur,jul i1957 ,p .153-159 . Hoogers,B.J .& H.N .Ley s1985 .D eNoordberg .He twe le nwe eva n3 3 vogelsoortenva napri lt/ mseptembe ri nd eperiod e 1954t/ m 1983i n hetplassen -e nkleiputtengebie d bijd eNoordber g (Gld.).RIN , Leersum.2 5pp .Oo kin :"Pennevluchten "_3» 3:67-9 1 (april-juni1985) , uitg.KNNV-Vogelwerkgroe pWageningen . Hoogh,R.J .d e1966 .Versla gva nee nfloristisc he nvegetatiekundi g onderzoekva nd enatuurgebiede n ind egemeent eWarnsveld .L.H . Wageningen,afd .Plantensystematie k en-geografie .(RIN/L ,NWD ,29. 1 Warnsveld). Hoorn,O.M .va n1971 .D eOoypolder ,ee nunie kvogelgebie d bijNijmegen . Natura68,3 :35-40 .(RIN/L) . Hoorn,0 .va n& G .v .Ur k1961 .Belangrijk enatuurterreine nbi jPanner - den.Amoeb a 37(6):147-152 . Hottinga,A.M .1981 .Enkel ekanttekeninge nt.a.v .perceelsverbeteringe n ind eHoenwaar d teHattem .SBB ,afd .Natuurbehoud ,distric tVeluwe . (SBBUtr. ,NWA ,doss . 27E). Huijbergts,T .& M .Vlassa k 1982.D eafbraa kva nNymphoide speltat ai n hetvel de nonde rlaboratoriumcondities .Aq .Oecol .K.U .Nijmegen , -99-

verslagnr .141 .7 9pp . IVNafd .Belfeld-Tegelen-Beesel ,Vogelwerkgroe p1982 .Visi eo pd eher ­ inrichtingva nhe tgrindwinningsgebie d RijkelseBeerade n(gem .Beesel) . (SBBUtr. ,NWA ,doss .58B) . Jansen,A. ,H .Hufen ,R .Kleijber g& R .Hofman s 1979.Bijland-verslag . ACJN,afd ."Roerdomp" ,Doetinchem .(NWA ,SBB-Utrecht ,doss .40G) . Jongman,R.H.G .& J.A.A.M .Leeman s1982 .Vegetatie-onderzoe kGelders e uiterwaarden.Diens tLandinrichtin g enLandbou wva nGelderland ,afd . Natuure nLandschap .12 8pp .+ kaartbijlagen .(RIN/L :streekplannen , Gelderland25) . Kalkhoven,J.T.R .1972 .Milieukarterin g uiterwaarden;botanisch einventa ­ risatiee nwaarderin gva nd euiterwaarde nva nd egrot erivieren . Internrappor tRIN ,Leersum . Kant,T .v.d .1963 .Ecologisc honderzoe kove rd evisse ni nd eomgevin g vanNijmegen .Versla g Zool.Lab .afd .Dieroecologie ,K.U .Nijmegen ,3 7 pp. Kath.Jeugdbon d voorNatuurstudi e 1966.Hydrobiologisch ewaarneminge nva n hetK.J.N.-herfstkam pt eDiepenveen ,gehoude nva n3 0okt .t/ m 2nov . 1966.3 pp .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1 Olst). Kleuver,J.J . 1966.Pre-advie sbetr .d eruilverkavelin gSalland-West . SBB,consulentscha pvoo rOverijssel .(SB BUtr. ,NWA ,doss .27E) . Klink,A.G .? ?Hydrobiologisch e gegevensove rd eenkel eslote ni nd e Wolfswaarde nd eplasse nbi jd eBlauw eKame r (ongepubliceerd).Hydrob . AdviesburoKlink ,Wageningen . Koch,I .& A.A.M ,va nMarrewij k 1983.Rappor tva nd eNatuurwetenschappe ­ lijkeCommissi ebetreffend eOoypolder/Millingerwaard .N.W.C ,va nd e Nb-raad,Utrecht .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Ubberge nI) . Kollen,J .& G .Kan t 1979.Inrichtin ge nbehee rva ndrinkpoele ni nhe t BrabantseMaasheggengebied .SB BTilburg/L HWageningen .(SB BUtr. ,NWA , doss.46D) . Kop,L.G .1961 .Wälde run dWaldentwicklun g inalte nFlussbette ni nde n Niederlanden.Wenti a_5_ :86-111 . Kramer,N.S .1976 .Waterkwalitei t rekreatieplasseni nLimburg .Stagever ­ slagLH ,vakgroe pWaterzuivering ,bi jd eProv .Waterstaa t inLimburg . (RIN/L,bibl .afd .Hydrobiologie ,nr .160) . Kremer,J.L.A .1938 .Lang sde nIJsse lva nZutphe nto tBrummen .D e Wandelaar,1938 .p .152-156 .(RIN/L) . Kroon,G.H.J ,d e 1972.D eBendenwaarde ntusse nBrake le nLoevestein .D e -100-

LevendeNatuu r 75:111-119 .(RIN/L :separaa t nr.52903) . Kuiper,J .& R.H.G .Jongma n 1985.Inrichtin gva nuiterwaarden .Landschap , 1985nr .3 ,p .183-192 . KuiperCompagnons ,Burea uvoo rRuimtelijk eOrdenin ge nArchitectuu rBV . 1979.Maaspoor tuiterwaard ; studieva nd eecologische ,d ecultuurhis ­ torischee nd evisueel-ruimtelijk e aspectenva nhe tgebie d enee n globaalinrichtings -e nbeheersvoorstel .(Bibl .Natuurbehee rL H Wageningen). Kuijper,H.F .& A .Boxma n 1883.Rappor t omtrentd ehoedanighei d vanhe t waterva nde nIJsse le nva nd eVecht .Tyl ,Zwolle .2 3pp .(RIN/L : rapp.Hydrob .370) . Laussen,P.J.J .1968 .Bijdrag eto td ekenni sde rzoetwaterweekdiere nva n deOoypolde rbi jNijmegen .K.U .Nijmegen ,Zool .Lab. ,versla gL18 .3 8 pp.+ 16bijl . Leemans,H.B.J .Epifytisch ediatomeeë no pNymphoide speltat aI nd e Bemmelsesträng .K.U .Nijmegen ,Lab .Aq .Oecol. ,rappor t121 . Leemans,J.A.A.M .& R .Reilin g 1986.Probleemverkennin gnaa rd eland - schaps-ekologische gevolgenva noevererosi e langsd eWaal .St .Toegep . Landschapsekologie,rappor tnr .22 . Leentvaar,P . 1956.Divers ehydrobiologisch e excursierapporten.(RIN/L : NWD)(SBB ,Utr. :NWA )(opgenome ni ndocumentatiesysteem) . Leentvaar,P . 1957.Observation s onth epopulation so fplankto nan d microorganisms ina nol dbranc hcu tof f fromth erive rWaal . Beaufortia 64(5):205-221 . Leentvaar,P .1958 .Hydrobiologisc h onderzoekva noud erivierlopen . Handel.Hydrobiol .Ver .Amsterda m 10(1956):9-13 .RIVON-med .nr .23 . Leentvaar,P .1958 .Observation so nth eplankto no fsom einlan dwaters , especially "wielen",i nth eNetherlands .Beauforti a73 :171-197 . Leentvaar,P .1963 .Stiefvade rRijn ,Kunstmoede rMaas .Natur a60,4 : 50-56.(RIN/L :oo kal sseparaat) . Leentvaar,P .1966 .Presenti ee npreferenti eva nplankter si nwielen , ouderivierlope ne nmeren .Wate r50 :1-3 .(RIN/L) . Leentvaar,P .1975 .Hydrobiologisch ebemonsterin gva nenig eplasse ni nd e Buitenwaardenbi jWijh eo p5 nov .1975 .Rijksinst .v .Natuurbeheer , Leersum.(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Wijh eIIA) . Leentvaar,P . 1961.Rappor tinzak econsequentie sva nhe tuitdiepe nva n grotemeren .RIN .(RIN/L ,NWD ,231.212) . Leentvaar,P .1970 .Hydrobiologisc honderzoe kva ndiep ezandputte ni n -101-

augustus1970 .Rappor tHydrobiologi enr .79 .(RIN/L) . Leentvaar,P .5 eH.J.W .Schimme l 1956.D ebetekeni sva nonz ewiele nvoo r mens,die re nplant .D eLevend eNatuu r 59(5): 105-110.(RIN/L :oo kal s separaat). Leeuw,W.C .d e 1935.Th eNetherland sa sa nenvironmen t forplan tlife . Leiden. Leeuwen,C.G .va n1952 .Prae-advie sbetreffend ed eruilverkavelin gLan d vanMege nt.b.v .d eNWC .Staatsbosbeheer ,afd .Natuurbeschermin ge n Landschap. Leys,H.N .1981 .Vogeltellinge n ind eJufferswaar d teRenkum ,period e 1952t/ m 1965.Vogelwerkgroe pWageningen .1 6pp .(RIN/L :boe k0260) . Lichthart,R.G .& P.A .Bakke r 1975.Ruitenberg ,beheersrichtlijnen .Ver . totbehou dv .Natuurmon .i nNed .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Zwolle) . Lieverse,M .& S .Nilwi k 1976/77.Ee ninventariseren d onderzoeknaa rd e aquatischemakrofaun a ind eOoypolde rbi jNijmegen .Lab .v .Aq . Oecol.,K.U .Nijmegen . Londo,G .e tal .1967 .Veldblologisc h rapportove rhe tMaasheggenland - schape nhe treservaa t"Groenings ee nVortums eBergjes" .RIV0N - rapport. Maarel,E .va nde r 1970.D eOoypolder ,ee nbiologisch ewaarderin gva n natuure nlandschap .Natuu re nLandscha p 24(3):201-223 . Maarel,E .v.d. ,P.A.M .Holtermans ,B.L .Polderma n& A.B.L.M .Wittge n m.m.v.P .Aukes ,B.P.J .Beij ke n0 .va nHoor n1970 .D ebiologisch e betekenisva nd eOoypolde re nMillingerwaard .2 1pp .+ krt .K.U . Nijmegen:Bot .Lab. ,afd .Geobotani ee nZool .Lab. ,afd .Dieroecologi e (NWASB BUtr. ,doss .40D )(RIN/L :rapp .nr . 257). Maarel,E .v.d. ,H .v.d .Steeg ,V .Westhof f etal .1971 .Oecologisch e evaluatie.In :Stadsgewestelijk e evaluatieva nalternatiev eWaalbocht - afsnijdingen.Gestenal d rapportK.U .Nijmegen . Maarleveld,G.C .& G.W .d eLang e 1972.Ee nglobal egeomorfologisch ee n Landschappelijkekarterin ge nwaarderin g vand euiterwaarde nva nd e Nederlandsegrot erivieren .Landbouwk .Tijdschrif t84 :273-288 . Maas,D.W . 1974.Beschrijvinge nva n1 9Nederlands e "Wetlands"t.b.v .d e "Directoryo fWetland s ofinternationa limportance" .L.H .Wageningen , vakgr.Natuurbeheer .5 2pp .(RIN/L :rappor tnr .781) . Maaskant,W .Onderzoe knaa rd everspreidin g vanAsellu saquaticu se n Proasellusmeridianu s inhe tgebie dva nd egrot erivieren .LH-Nb , dokt.versla gnr .338 .6 1pp .+ bijl .(RIN/L :rappor tnr .1059) . -102-

MacGillavry,D .& J .Heiman s1918 .Versla gva nhe tbiologisc honderzoe k vand eMaa se nhar eoevers .Natuurhist .Gen .Limburg ,jaarboe k1918 : 93-145. Meindersma,E.C .& R .Tiesse n 1986.(i nvoorber. )Landschappelijk eevalu ­ atieva nee nd a.elva nd euiterwaarde n langsd eLek .Prov .Waterst . Utrecht,afd .Ecologie/R.U .Utrecht ,Fys .Geogr . Mennema,J. ,A.J .Quenè-Boterenbroo d& CL . Plate (red.)1980 .Atla sva n deNederlands e flora,dl .1 .Rijksherbarium .Uitg. :Kosmos . Menzel,R . 1968.Zu rÖkologi eeine sKolke swähren d derSommerstagnation . Archiv,f .Hydrobiologi e 64(1): 100-123 .(RIN/L) . Meijer,R .& J .v.d .Straate n 1970.D erivieruiterwaarden :he toptimal e gele-kwikstaart-blotoop.D eLevend eNatuu r73,2 :37-40 .(RIN/L) . Middelkoop,I .v .& T .Croone n 1977.Ee ninventarisati eva nd elittoral e macrofaunava nhe tHaarsteegs ewie l (gem.Vlijmen) .Versla gnr .60 , Aq.Oecol. ,K.U .Nijmegen .4 7pp . MilieuwerkgroepDiepenvee nca .1972 .Ho egroe ni son sDiepenveen !(SB B Utr.,NWA ,doss .33E,F) . Ministerieva nVolksgezondhei d enMilieuhygiën e 1981.Badzone s inNeder ­ land,me i1981 .V.A.R .27 .15 3pp .(Bibl .RIZ Anr .C7410-4) . Mol,A.W.M .1985 .Hydrobiologlsch e districteni nNederland .RIN-rappor t 85/7,Leersum . Mol,A.W.M .1985 .D eliteratuu rove rNederlands eaquatisch emacrofaun a tot 1983.RIN-rappor t85/21 . Molenaar,J.G .d e& J .Root h 1974.-Netherlands -Proc .Int .Conf .o nth e Conservationo fWetland san dWaterfowl .P . 134-138.I.W.R.B .(RIN/L : boek0518) . Molenaar,K .& A .Hasenac k 1975.Onderzoekinge nnaa rd e"standin gup "va n denymphaeïd ewaterplante nNupha r lutea,N .alb ae nN .peltat ao pd e OudeWaa lbi jNijmegen ,verrich ti n1975 .K.U .Nijmegen ,Aq .Oecol. , rapp.nr .23 .3 1pp .(RIN/L :tijdschr.) . MollerPillot ,H.K.M .div .jaren .Hydrobiologlsch egegeven sbetreffende : - strängbi jWij kbi jDuursted e (1973) - Drutenschewaarde n (1974) - plasjeslang sd eLe kbi jEverdinge n(1975 ) -Klein eLe kbi jViane n (1975) - grindgatenbi jMeru m (1980) -Mookerpla s (1979) (ongepubliceerd)Oekologisc hAdviesburea uMolle rPillot ,Tilburg . -103-

MollerPillot ,Oekologisc hAdviesburea uBV .1985 .Invloe dva nd evoor ­ genomenverbredin gva nd eZuid-Willemsvaar t opd enatuurgebiede n ind e omgeving.(RIN/L) . Mols,E.J.P.J .1972 .Macrofauna-onderzoe k ind eOoijpolder .Med .Hydrob . Ver.6^(2) :100-112 . Mooy,R .d e& H .Peeter s 1977.Ee nvergelijken d onderzoek tussenNymphae a albae nN .Candid ae nNuphe r luteai nd eOud eWaa le nHaarsteegs e Wiel.Aq .Oecol .Nijmegen ,versla gnr .69 . i.Mörze rBruijns ,M.F .1958 .Botanisch ee nzoölogisch e onderzoekingenva n ' ouderivierlopen .Hand .Hydrob .Ver .jrg .1 0(1958) . MörzerBruijns ,M.F .1960 .A surve y ofmarshe san dwetland si nth e Netherlands.4 5pp .Rivon .(RIN/L :boe kN220) . MörzerBruijns ,M.F .& Z .Salverd a 1965.Surve yo fmarshe san dwetland s inth eNetherlands .Beauforti a 1J3: p.47-80 .(RIN/L :oo kal s separaat). NannengaBremekamp ,N.E .1950 .Aplex ahypnoru m(L. )va nd eR ijnuiterwaar - den.Correspondentiebla d vand eNed .Malacologisch eVer .37_ :313 . Natuurbeschermingsraad,Voorlopig e 1962.Brie faa nd eDirecteu rva nSB B betr.ruilverkavelings-overeenkoms t "Reuver",me the tadvie sva nd e N.W.C.d.d .23-8-1962 .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Beesel) . Nip,J.A .1967 .Onderzoe knaa rd eontwikkelin g vand evegetati ei ndiep e zand-e ngrindgaten .L.H .Wageningen ,afd .Natuurbehoud .Oo kal s RIVON-rapport.2 0pp .+ bijl .(RIN/L :boe k B643). N.J.N.1959 .Excursierappor t diversegebiede ni nd eomgevin gva nAlera , meie naug .1959 .2 pp .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Lith) . N.J.N.1974 .Lekuiterwaardenverslag .In :N.J.N.-Jaarboe k 1974,p .117 — 124.(RIN/L :tijdschr. )(SB BUtr. ,NWA ,doss . 38F). N.J.N.Utrech t 1974.Honswijkerwaard .In :Jaarboe kN.J.N .1974 ,p .125 - 134.(SB BUtr. ,NWA ,doss . 38F). N.J.N.Devente r 1980.D evogel so pd eBolwerksweid ee nd eWilps eKlei . Tijgervelnr .V .(SB BUtr. ,NWA ,doss .33E) . , N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1956.Brie faa nd eNatuurbescher ­ mingsraad d.d. 15-9-'56(nr .56419 )betr .ruilverkavelingsovereenkoms t "DeMiddelst eHors t (L.). (RIN/L,NWD ,doss .29. 1Maasbree) . N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1962.Beschrijvin gD eBo le n Binnenlek (behoortbi jbrie fN.W.C .d.d . 18-6-'62,nr .62311) .(SB B Utr.,NWA ,doss . 38E). N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1962.Brie faa nd eNatuurbescher - -104-

mingsraad d.d. 10-8-'62(nr .62463 )betr ."aanvullin gaankoopplan ; Hankbi jWilsum" .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1 IJsselmuiden). N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1962.Brie faa nd eNatuurbescher - mingsraad d.d.24-8-'6 2betr .ruilverkavelingsovereenkoms t "Heijen" (L.e nN.B.) . (RIN/L,NWD ,doss .29. 1Boxmeer) . N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1966.Brie faa nd eNatuurbescher ­ mingsraad d.d. 1—12—'66(nr .66496 )betr ."aanvullin gaankoopplan ; kleiputten ind eBuitenwaarden" .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Wijh eI) . N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1967.Beschrijvin gLekuiterwaarde n onderLopik ;behoor tbi jbrie fd.d .29-12-'67 ,nr .67587 .(SB BUtr. , NWA,doss .38 Eo f3 8 F). N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1969.Brie f aand eNatuurbescher ­ mingsraad d.d.20-l-'6 9betr ."aanvullin g aankoopplan;natuurterreine n ind egem .Voorst" ;nr .69014 .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Voorst) . N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1969.Brie faa nd eNatuurbescher ­ mingsraad d.d.21-10-'6 9betr ."aanvullin gaankooppla n ind egemeent e Voorst".(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Voorst) . N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1970.Brie faa nd eNatuurbescher ­ mingsraadd.d .23-2-'7 0 (nr.70136 )betr ."aanvullin gaankooppla n inzaked eHoenwaar d ind egem .Hattem" .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1 Hattem). N.W.C,va nd eNatuurbescherraingsraa d 1970.Brie faa nd estaatssecretari s vand eCR Md.d .21-8-'7 0betr .d eruilverkavelin gMastenbroek .(RIN/L , NWD,doss .29. 1IJsselmuiden) . N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1970.Brie faa nd eNatuurbescher ­ mingsraad d.d.6-10-'7 0betr ."aanvullin gaankooppla ngemeent e Brummen".(RIN/L ,NWD ,29. 1Brummen) . N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1970.Brie faa nd eNatuurbescher ­ mingsraad d.d. 16-12-'70betr ."aanvullin gaankooppla ninzak ed e Randerwaardene.o." ;nr .70780 .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Diepenveen) . N.W.C,va nd eNatuurbeschermingsraa d 1972.Brie faa nd eNatuurbescher ­ mingsraad d.d.8-ll-'7 2(nr .72660 )betr .Veesserwaarden .(SB BUtr. , NWA,doss . 27E). Nijhoff,P .1959 .Ui td enatuurbescherming .Grindgaten :wetenschappelij k enrecreatie fva nbelang .Natur a jan.195 9nr .1 pag .11 .(RIN/L) . Olney,P.J.S .1965 .Lis to fEuropea nan dNort hAfrica nWetland so f internationalimportance .Projec tMar .IUC NPubl .Ne wSer .5 . Olney,P.J.S .e.a .1965 .Projec tMAR .Th econservatio nan dbog s -105-

managemento f temperatraarshese an dothe rwetlands .IUC NPublications , NewSerie sno .5 .10 2pp . Oomen,H.C .va n1961 .Mogelijkhei dvoo ree ngrindgat :Natuurreservaat . Natuure nLandscha p L5,l:6-9 . Oomen,H.C.J . 1958.Beschermd ee nander ebiologisc hbelangrijk eterreine n ind eomgevin gva nNijmegen .Lab .v .Exp .Dierkunde ,K.U .Nijmegen . (RIN/L,NWD ,doss .29. 1Nijmegen) . Oomen,H.C.J .& CA . v.Wijc k1978 .D evisfaun ai nd eWaa lbove n Nijmegen.D eLevend eNatuu r8^ :153-160 .Uittr .in :Beursken s (1979). (RIN/L:separaa tnr .054103) . Oosterbaan,J . 1982.Uiterwaarde nme tklei -e nzandputten .D eNederlands e Jager87,8 :228-230 .(RIN/L :tijdschrift) . Opdam,P. ,H .va nDam ,S.M . tenHoute nd eLange ,J.T.R .Kalkhoven ,F . Kragt& A.H.P .Stumpe l 1983.A comparativ e studyo fspatia lpattern s ina landscape .In :Annua lRepor t 1982,RIN ,Leersum . Osieck,E.R . 1982.Belangrijk ewaterrijk evogelgebiede ni nNederland . Limosa55,2 :43-55 .(RIN/L :tijdschr.) . Ouberg,& D .Moe t 1984.Vegetatiebehee rva nd eRuitenberg .(SB BUtr. , NWA,doss .2ID) . Pannekoekva nRheden ,J.J . 1942.Ove rd ereconstructi eva nvoormalig e rivierlopen.Tijdschr .Kon .Ned .Aardr .Gen .59 :661-68 9e n849-878 . Peeters,G .1984 .Vogel sva nd eLinnerweerd ."I nVogelvlucht "vol .7 nr . 1.Landschapsverenigin g "DeKringloop" ,Linne .(SB BUtr. ,NWA ,doss . 58D). Philips,J.G.H. ,M.A .de nHoe d& G .v.d .Veld e 1983.Vervolgonderzoe k naarmogelijkhede nvoo rgrondwaterwinnin g ind enabijhei d vanEmpel . KIWA-SWOnr .83.207 . PlanologischInstituu tNijmege n1971 .Stadsgewestelijk eevaluati eva n alternatieveWaalbochtafsnijdingen .Plan .Inst .i.s.m .afd .Fys . Geogr.e nafd .Geobotani eK.U .Nijmegen .(Uittrekse li nBeurskens , 1979). Pons,L.J . 1949.D euiterwaarde nva nd eMaa sbi jBatenburg .Boo re nSpad e deelIII ,p .122-130 .(RIN) . Praamstra,0. ,Stroosma ,L .& R .v .Vlijme n 1980.D ewaarde nva nd e uiterwaardentusse nKampen ,IJsselmuide ne nUiterwijk .ACJ Nafd . "Baardmees",Kampen ,(bibl .Natuur -e nMilieufederati eOverijssel , Zwolle). Priester,H .d e1975 .D ehydrobiologi eva nenig ewatere ni nd eVijf - -106-

heerenlanden.Versla gafd .System .Dierk .e nEvolutiebiol. ,R.U . Leiden.7 2pp .(RIN/L :rapp .Hydrob .234) . Prov.Gelderland ,Diens tLandinrichtin g enLandbouw ,afd .Natuu re n Landschap 1984.Provincial emilieu-inventarisatie ,no gongepubl . gegevens. Prov.Planol .Diens tOverijsse l 1985.Provincial emilieu-inventarisatie , nogongepubl .gegevens . Prov.Waterstaa t inLimburg ,afd .Milieuhygiën e 1980.He tMaasplassen - water '79.Rappor t inzaked ewaterkwalitei t ind edoo rzand -e n grindwinning ontstaneplassen .(RIN/L :tijdschrift) . Prov.Waterstaa tv .Utrecht ,afd .Ecologi e 1979.Inventarisatierappor t natuure nlandscha p omSchalkwij k (SBBUtr. ,NWA ,doss . 38F). Prov.Waterstaa tv .Utrech t 1984.Waterkwaliteitspla nUtrech t1984 . Prov.Waterstaa tv .Utrecht ,afd .Ecologi e 1985.Provincial emilieu ­ inventarisatie 1985,no gongepubl .gegevens . Redeke,H.C .1935 .Spaa rd ewielen .D eLevend eNatuu r3j h337-344 . Reinders,E .19.. .D elandschappelijke ,floristisch ee nfaunistisch e waardeva nd eCrobsch eWaard .D eNederlands eJage r87,8 :208-210 .(NW A SBBUtr. ,doss .39C ,Crobsch eWaard) . Repko,F.F .& J.A .Sinkelda m1981 .Hydrobiologisc honderzoe ki ntwe e tichelgatenva nhe tCRM-reservaa td eMijutje s(Terwolde) .Plankton , macrofaunae nfysisch-chemisch efactoren .RIN-rappor t81/15 .13 3pp . (RIN/L:RIN-rapporten) . Reyne,A .1948 .Ove rd ejaarlijks eaanwa sva norganisc hsedimen t indoo r dijkbreukgevormd ekolken .Verh .Kon .Ned .Ak .v .Wet .afd .Nat .2 e SectieXLV/3 . Reijnen,K.M.H.A .& R.J.S.M .Reijne n1970 .Avifaunistisc hoverzich tva n deOoypolder . Reijnen,K .& C .Rövekam p 1977.Broedvogelinventarisati eva nhe tnoord ­ westelijkdee lva nd eOoypolder . RIVON1957 .Voorlopi grappor tbetreffend ed ebetekeni svoo rd e natuurwetenschapva nd egrindgate nlang sd eMaa si nLimbur g tussenOh è enLaa ke nSwalmen .(SB BUtr. ,NWA ,doss .60C )(RIN/L ,NWD ,div . doss.). Romijn,G .1918 .Hydrobiologisc hgedeelte .In :Versla gva nhe tbiologisc h 4 onderzoekva nd eMaa se nhar eoevers .Jaarboe k 1918,Natuurhistorisc h Genootschap inLimburg .P .124-145 .(RIN/L :separaa tnr .05756 8o f 053102). -107-

Roijackers,R.M.M . 1985.Phytoplankto nstudie s ina nymphaeid-dominate d system.Diss .K.U .Nijmegen . Rijksinstituutvoo rNatuurbehee r 1975.Biologisch econsequentie sva n zandwinning ingrot ebinnenwatere n inhe talgemeen .1 7pp .(RIN/L : RIN-rapporten). Rijksinstituutvoo rNatuurbehee r 1979.Natuurbehee r inNederland ;Levens ­ gemeenschappen.Pudoc ,Wageningen .39 2pp . Rijksinstituut voorNatuurbehee r 1985.Lijs tva ninternationaa lbelang ­ rijkewater -e nmoerasgebiede n (wetlands)i nNederland .1 0pp . Rijksinstituutvoo rd eZuiverin gva nAfvalwate r 1967.Overzich tva nhe t onderzoeknaa rd ewaterkwalitei t inenkel ediep eplassen .Jaarversla g 1966.Med .no .4 ,1967 .p .27-44 . Rijkswaterstaat,Directi eBovenriviere n 1984.Regionot aBovenriviere n behorendbi jhe twaterkwaliteitspla nvoo rd erijkswateren ,dec .1984 . Rijkswaterstaat,Directi eBovenriviere n 1986.Gegeven sbetreffend ed e hydrobiologieva nd eRij ne nRijntakke n(ongepubliceerd) . Rijkswaterstaat,Directi eLimbur g 1986.Gegeven sbetreffend e dehydro ­ logieva nd eMaas . Rijkswaterstaat,DBW/RIZ A1985 .Notiti eove rd euitvoerin gva nd e Wetlands-Conventie.1 7pp . Rijkswaterstaat 1980.2 einterimrappor t evaluatiediep eputte nonderzoe k periode 1976t/ m 1979.10 3pp .+ bijl .(RIN/L :tijdschrift) . Rijkswaterstaat 1981.Rappor tonderzoekresultate n t/m 1980va nd e Onderzoekcommissie diepeputte nIJsselmee re nrandmeren .10 4pp . (RIN/L:tijdschriften) . Savelkoul,D .e tal .1982 .D eVuilbeemden .Inventarisatierappor tt.b.v . natuurgidsenkursus IVN.IV NRoermond .(SB BUtr. ,NWA ,doss .58D) . Sax,H .1975 .D eMaasmeander sva nNoord-Limburg .Limburg sLandscha p6 , 1975,p .12 .(RIN/L) . Schimmel,H.J.W . 1966.He tnatuurreservaa tKi lva nHurwene nbi jZalt - bommel.Natuu re nLandscha p20 :269-28 2(=196 6no . 3). Schimmel,H .& B.P.J .Beij k 1965.D enatuurgebiede n ind eOoypolde rbi j Nijmegen.D eLevend eNatuu r68,1 :15-22 .(RIN/L) . Schroevers,P.J . 1967.Microcoenose n inbeschaduwd ee nniet-beschaduwd e kwelpoeleni nhe tHeggengebie d tenooste nva nGroeninge n (N.Br.). RIVON.5 1pp .+ 12pi . (RIN/L:separaa tnr .05582 8o fBibl .afd . Hydrob.,nr . 63). Schroevers,P.J . 1972.Waarderin gva nwatere ni nd eOoypolde raa n •108-

phytoplanktonwaarnemingen (Verslag werkkamp 1971). Med.Hydrob .Ver . 6(2): 69-89 + planktonlijsten (inRIN-archie f 29.1 UbbergenI) . Schrijnemakers,R . & P. Snoeys 1980.Kwalitatie f enkwantitatie f plank- tononderzoek ind e Oude Waal,voora l gericht op het nannofytoplankton. K.U. Nijmegen,Lab .Aq . Oecol., rapport 91. Schut, G.F.E. 1972.Natuurbeheerspla n uiterwaarden Wageningen. L.H. Wageningen,Vakgroe p Natuurbeheer,versla g nr.119 . Sinkeldam,J . 1978.Planktongegeven s De Hank bijAmeronge n 1940 (collectie v/d Werff). (RIN/L:NWD ,doss .29. 1 Amerongen). Soet, F. de 1972.D ewaarde n van dewaarden .Landbouwk .Tijdschr . 84,8: 259-262. (RIN/L: separaat). Soet, F. de (red.) 1976.D ewaarde n van de uiterwaarden.Pudoc ,Wagening ­ en. (RIN-rapport). 89 pp.+ velekaartbijl . (RIN/L: RIN-rapporten). Smit,H . 1985.He t ecosysteem van deNederlands e grote rivieren.D e Levende Natuur 86(5): 162-167. Smittenberg,J.H . 1975.Th e environmental value of the forelands of the rivers Yssel, Rhine,Waa l and Maas.RIN-Communicatio n 145,1975 .1 0 pp. (RIN/L: separaat nr. 051023). Staatsbosbeheer ca. 1955/ca . 1967.Overzichte n van de natuurgebieden per gemeente. (RIN/L,NWD) .(opgenome n inhe tdocumentatiesysteem) . Staatsbosbeheer ca. 1955.Overzichte n van denatuurgebiede n per staf­ kaartblad 1: 25.000.(SB BUtr. ,NWA) .(opgenome n inhe t documentatie­ systeem). Staatsbosbeheer div. jaren. Diverse excursierapporten. (RIN/L:NWD ) (SBB Utr.:NWA ) (opgenomen inhe tdocumentatiesysteem) . Staatsbosbeheer 1959.Overzich t natuurgebieden in de ruilverkaveling Alblasserwaard. In:Pre-advie s t.b.v.d e N.W.C.v.d . Natuurbescher­ mingsraad. (SBBUtr. ,NWA ,doss .38B) . Staatsbosbeheer ca. 1968.Beheersrichtlijne nD e Bol enBinnenlek . 3pp . (SBB Utr.,NWA , doss.38E) . Staatsbosbeheer ca. 1968.Beheersrichtlijne nDertienmorgenwaard . (SBB Utr.,NWA ,doss .38E) . Staatsbosbeheer 1970.Beheerspla n "Buitenwaarden teWijhe "naa r de periode 1970-1980.Zwolle/Utrecht . (RIN/L,NWD ,doss .29. 1 WijheI) . Staatsbosbeheer,natuurbeschermingsconsulentscha p Overijssel 1970. Rapport natuurwetensch. betekenis Munnikenhank, d.d. 20-11970.(SB B Utr.,NWA ,doss .27G) .(RIN/L ,NWD ,doss .29. 1Diepenveen) . Staatsbosbeheer, consulentschap natuurbehoud Gelderland 1976.Rappor t -109-

betr.natuu re nlandscha p inhe tgebie dv.d .ruilverkavelin g"Twello" . (R1N/L,NWD ,doss .29. 1Voorst )(SB BUtr. ,NWA ,doss .27G) . Staatsbosbeheer ca.1977 .Voorste lto tplaatsin gva nd eGendtsch eWaarde n ophe taankooppla nva nhe tMinisteri eva nCRM .1 0pp .(NWA ,SB BUtr. , doss.40D) . Staatsbosbeheer ca.1977 .Voorste lto tplaatsin gva nd eBeramels eWaarde n ophe taankooppla nva nhe tMinisteri eva nCRM .(SB BUtr. ,NWA ,doss . 40C). Staatsbosbeheerca .1978 .Voorste lto tplaatsin gva nd eDorperwaarde no p hetaankooppla nva nhe tMinisteri eva nCRM .(SB BUtr. ,NWA ,doss . 27G). Staatsbosbeheer 1978.Beheersadvie s"Oud eMaasarm" .(SB BTilburg) . Staatsbosbeheer 1980.Beheersrichtlij n"D eRavenswaarden" .(RIN/L ,NWD , doss.29. 1Gorssel) . Staatsbosbeheer,distrik tVorde n 1982.Notiti ebetreffend ed eWelsumer - waarden,23-4-1982 .(SB BUtr. ,NWA ,doss .27G) . Staatsbosbeheer 1983.Kort enotiti em.b.t .enkel enatuurwetenschappelijk e aspectenva nd edoorbraakkolke n opd eHoenwaard .SBB ,afd . Natuurbehoud,distric tVeluwe .(SB BUtr. ,NWA ,doss .27E) . Staatsbosbeheer 1984.Beheerspla n"D eBovenpolder "(gem .Amerongen )voo r deperiod e 1980-1990.(RIN/L ,NWD ,29. 1Ameronge nIII) . Staatsbosbeheer 19...Voorste lvoo rhe to phe taankooppla nplaatse nva n de"Crobs eWaard "(gem .Haaften) .2 pp. ,ongedat .(NWA ,SB BUtr .doss . 39C). Steeg,H.M .va nd e1977 .Ee neerst euitwerkin gv.d .gegeven sv.h .bota ­ nischonderzoe kv.d .oeverwa lv.d .Waa lt.b.v .d eZandwinpla si nhe t w.dee lv.d .Drutens eWaarden .K.U .Nijmegen ,afd .Geobotanie .(RIN/L , NWD,29. 1Druten) . Steeg,H.M .va nd e1979 .D ewaterhuishoudin g vand eOud eWaa lbi j Nijmegenvoo re nn ahe tverbetere nva nd ewatergange nein daugustu s 1979,e nd egevolge nva ndez emaatrege lvoo rd ebiologisch ekwalitei t vandi tnatuurgebied .Bot .Lab. ,afd .Geobotanie ,K.U .Nijmegen .(NWA , SBBUtr. ,doss .40D) . Stemkens,Th .& H .Meeke s 1978.Ee nonderzoe knaa rd ero lva nd ebode me n demacrofyte ni nd enutriëntencyclu s ennaa rd ebiomass ava nd e macrofyteni nd eOud eWaa lbi jNijmege ne nhe tHaarsteegs eWie lbi j Vlijmen.Lab .v .Aq .Oecologi eK.U .Nijmegen ,rapp .nr .100 .5 7pp .+ bijl.(RIN/L :tijdschrift) . -110-

Stooker,G . 1982.Natuu re nlandscha p ind eruilverkavelin gLag e Maaskant.SBB ,dienstva k natuurbehoud,Tilburg ,rapp .nr .20-8212-16 . (NWA,SB BUtr. ,doss . 45E). Stortelder,A.H.F. ,A .Ebregt ,J.M.J .Farjo n& H.M.L.J .Keyser s1983 . Beheersvisie "OudeWaal" .Stichtin g voorToegepast eLandschapsecolo ­ gie,Nijmegen ,rappor tnr .11 .(NWA ,SB BUtr. ,doss . 40D). Strien,N.J .va n1975 .Wandelrout eWagenings eBer ge nUiterwaarden .L.H . Wageningen. StuurgroepMilieukartering ,Arnhe m 1981.Biologisch e inventarisatieva n hetgebie dron dd eImmerloopla se nd eboerderi jGroo tHolthuize ni n 1979.5 2pp .(RIN/L :rapp .1577) . Thijsse,J.P .1916 .D eIJssel .Verkade-album .9 1pp .(RIN/L :boe kA368) . Thijsse,J.P . 1938.Onz egroot erivieren .Verkade' sFabrieken ,Zaandam . 71pp .(RIN/L :boe kA350) . Uppelschoten-Sliepen,H .1974 .Phytoplankton-onderzoe k ind euiterwaarde n vand eWaa ltusse nSt .Andrie se nHeerewaarden ,1972-1973 .L.H .Wag. , Natuurbeheer,versla gnr .23 4i nInter nrappor tRIN ,afd .Hydrob . (RIN/L,afd .Hydrob. ,rappor tnr . 49). Veen,J . 1963.Gebiede nlang sd eWaal ,belangrijk epleisterplaatse nvoo r waterwild.D eKi lva nHurwenen .Amoeb a39 :16 7e.v . Veen,J . 1963.D eBijlan de nd eOud eWaal .Amoeb a 39(7/8):231-235 . Velde,G .v.d. ,H.P.J.J .Cuppe n& J.G.M .Roelof s1976 .Ee nhydrobiolo - gischewaarderin gva nhe tHaarsteegs ewie l(gem .Vlijmen) .Rappor tnr . 27,Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen .1 7pp . Vennix,H.W.A . 1983.Wintervogelonderzoe k vanhe tuiterwaardengebie d tussend eveerponte nva nCulembor ge nBensichem .Natuur -e nVogelwach t Culemborg.2 2pp .+ bijl .(RIN/L :tijdschr.) . Verbeek,P .& W .Vergoosse n 1981.Vogel si nee nontgrindingsgebied .Uitg . VogelwerkgroepEch te.o .e nd eVogelstudiegroe pv.h .Natuurhist .Gen . inLimburg .10 6pp .+ bijl .(RIN/L :boe kO 290) . Vereniging totbehou dva nNatuurmonumente n inNederland .1985 .Handboek . Verhoeven,F .1976 .Donaci acrassipe se nPyrrhalt anymphaeae ,twe e fytofagekever swaarva nd elevenswijz everban dhoud tme tnymphaeïd e waterplanten.K.U .Nijmegen ,Aq .Oecol. ,versla gnr .40 .7 1pp . Vierssen,W .va n1982 .Th eecolog yo fcommunitie sdominate db y Zannichellia taxai nWester nEurope .Diss .K.U .Nijmegen .(Bibl .L.H . Wag.,vakgr .Natuurbeheer) . Vink,T .1954 .D erivierstreek .Bosc h& Keunin gNV ,Baarn .84 0pp . —Ill—

(RIN/L:boe kS21) . Vintges,V .& F .Verhoeve n 1977.Ee nonderzoe knaa rd eprodukti ee n afbraakva nNupha rlute ai nd eOud eWaa lbi jNijmegen .K.U .Nijmegen , Aq.Oecol. ,versla gnr .99 .12 4pp . Visscher,H.A . 1973.Kolkgate ne nkolkwallen .Tijdschr .Kon .Ned . Heidemij84(3) :9 5e.v . (RIN/L). VogelwerkgroepGrot erivieren ,div .jaren .Ornithologisch egegeven s betreffendeall eNederlands euiterwaarde n (uitgez.d eMaa ste nzuide n vanBoxmeer) .RIN/L ,N.W.D .(opgenome npe rgemeente )o fSBB/Utr. , N.W.A.(opgenome npe rbladnr .top .kaart )(gedeelte nopgenome ni n documentatiesysteem). Voo,E.E .va nde r 1956a.Landscha pe nplantengroe iva nenkel estroom - geuleni nhe tLan dva nMaa se nWaal .D eLevend eNatuu r59,2 :35-4 4e n 59,3:64-69 . Voo,E.E .va nde r 1956b.Ee nuiterwaard-bo s inMidden-Limburg .D eLevend e Natuur 59:193-197 . Voo,E.E .va nde r 1963a.Plantengroe ie nwaterbewegin g inhe twinterbe d vanonz egrot erivieren .D eLevend eNatuu r 66(11):257-262 . Voo,E.E .va nde r1963b .Landscha pe nplantengroe iva noud erivierlopen . X Natura60,4 :39-4 4(apri l 1963). Voo,E.E .va nde r& V .Westhof f 1922.Ee nautoecologisch estudi e betreffende enigelinophyte ne nhelophyte nui the tgebie dva nd egrot e rivieren.8 7pp .(RIN/L :boe kB270) . Voo,E.E .v.d .& V .Westhof f 1959.Ove rhe tverban d tussenhe tvoorkome n vanenig elimnophyte ne nd ewaterbewegin g inoud erivierlopen . JaarboekKon .Ned .Bot .Ver .1959 . BureauVoog tB V 1976.Pla nvoo rklei -e nzandwinnin g ind eAfferdens ee n DeestseWaarde n+ kaartbijlagen .(Bibl .L.H. ,Natuurbeheer ,nr . 241.122.3). Vos,G .d e1971 .Hydrobiologisch ewaterkwaliteitsbeoordelin g vanhe t polderwater ind eomgevin gva nHoute ne nSchalkwijk .L.H .Natuur ­ beheer. Vos,W. ,H .Farjon ,J.W .va nde rHek ,I .Loopstra ,E,A .Schipper-Anderso n &A .Stortelde r 1978.Uiterwaarden ;toetsin gva nee npla nvoo rklei ­ enzandwinning .Rijksinstituu tvoo ronderzoe k ind ebos -e n landschapsbouw"D eDorschkamp" ,Wageningen . Vries,J .d e& R .Vink e 1980.Ee nbotanisc honderzoe ki nd eCRM - reservaten"d eScherenwelle "e nd e"Koppelerwaard" .Stichtin g -112-

OpleidingLeraren ,Utrecht .(SB BUtr. ,N.W.A. ,doss . 21D). WaterschapZuiveringscha pLimbur g 1981t m 1985.Maasplassenonderzoe k (jaarlijks rapportvana f 1980).W.Z.L. ,Roermond . Werff,S .v.d .1953 .D eBijlan d enzij nomgeving .Amoeb a2 9no .9 pp . 111-116. WerkgroepRivieroever sv.d .N.C.N .1979 .D everstenin gva nd eoever sva n degrot erivieren .Enig einvloede nva nwaterstaatswerke no pnatuu re n landschap.2 6pp .(RIN/L :rapp .Hydrob .269) . Wersch,G .va n 1976.Ee ninventarisati eva nd ehoger ewaterplante ne nd e zoetwatermollusken ind eOoypolde rbi jNijmegen .Lab .v .Aq .Oecol. , K.U.Nijmegen . Westhoff,V .& A.J .de nHeld .1969 .Plantengemeenschappe n inNederland . Thieme,Zutphen . Westhoff,V. ,P.A .Bakker ,CG . v.Leeuwe n& E.E .v.d .Vo o 1971.Wild e planten,dee l2 .Ver .t .Beh .v .Natuurmon .i nNed . Weijden,H.G .v.d .1968 .Pre-advie st.b.v .d eN.W.C ,betreffend ed e ruilverkavelingVijfheerenlanden .Staatsbosbeheer .(RIN/L ,NWD ,29. 1 LexmondI )(SB BUtr. ,NWA ,doss . 38E). Wibaut-IsebreeMoens ,N.L .1964 .Onderzoe kva ngrindgate nlang sd eMaas . Natuurhist.Gen .i nLimburg ,Reekr .XIV ,1964 .RIVON-med .no .216 .4 4 pp.(RIN/L :separaat) . Wilkes,H .1978 .Nijenbeek ;voorkome ne naantalsverloo pva nwatervogel s ind ewinter ,1975-1978 .N.J.N .Zutphen .(SB BUtr. ,NWA ,doss . 33E). Wintermans,P .1978 .Beschrijvin g vanenkel ebiologisc hwaardevoll e gebiedeni nd eOoypolder .Staatsbosbeheer ,(ged .overgenome ni n: Beurskens,1979) . Wijck,C.J.A .va n1971 .Onderzoe knaa rd evisfaun ai nd eomgevin gva n Nijmegen.Versla gZool .Lab .Afd .Dieroecologi eno .32 ,K.U .Nijmegen . (RIN/L:rapp .hydrobiol .nr .97) . Wijnhoven,A.L.J. ,F.G .Blanckenbor g &C .v.d .Vat e 1976.Botanisch e inventarisatiesva nd euiterwaarde nte nooste nva nCulemborg : Redichemsewaard ,Beusichems ewaar de nLazaruswaard *Werkgr .v . Natuurbehoud enMilieubehee r"N.W .Betuwe" ,Culemborg .(RIN/L ,NWD , 29.1Culemborg) . Zanen,G.C.N .1964 .Plantengroe ilang sd egrot erivieren .Natur a61,8 : 116-120.(RIN/L) . Zimmerman,G.H .1974 .Ee noverzich tva nd ehydrobiologisch eonderzoeke n dieverrich t zijni nd ebuur tva nNijmege ni nd eperiod eva nsept . -113-

1961 totdec . 1973.Versla g nr.5 ,Lab .v .Aq .Oecol. ,K.U .Nijmegen . 36pp .(RIN/L :tijdschr.) . -114-

Lijstva nfigure n

1. Overzichtskaart 2. Afvoerverloopva nd eMaa sbi jBorghare n 3. Afvoerverloopva nd eBoven-Rij n 4. AfvoerduurlijnenBoven-Rij n 5. Veranderingen inhe tBoven-Rijn-gebie dsind sca .170 0 6. Dehydrologisch e situatie ind euiterwaarde nbi jverschillend e rivierstanden(schematisch ) 7. Internationaalbelangrijk ewater -e nmoerasgebiede ni nNederland , volgensRI N(1985) . Figuur 1. Overzichtskaartva n het gebied

begrenzing van het studiegebied

// =gren s studiegebied

m-m.ï$Ë flow-rate period i 1911-1960

1 flow-rate 1977 j fmamjjasond

Figuur 2. Afvoerverloop van de Maas x 1000 m3/s

1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983

Figuur 3. Afvoerverloop Boven-Rijn (Uit: gegevens RWS, Dir. Bovenrivieren) X 1 Î00 m3/s

10- I 9- ï 8- 1 i 7- 1 p. / i2 i c 6- w > o hi CÜ 5- o > 4- 1970X /

3- /V--'1983 ^ "^ /

2- ;.--'' 1901-1980 / / ^:.r^-"~

1- ..y"" _ 1921

0- i 1 l l i I i 50 100 150 200 250 300 350 Aantal dagen onderschreden

Figuur4 . Afvoerduurlijrie nBoven-Rij n (Uit:gegeven sRWS ,Dir .Bovenrivieren ) fig.1 verzanding instroming (doorwaadbaar-1672) Neder Rijn, thans Oude Rijn

fig.2 + Aanleg Pannerdens Kanaal o Afsluiting Sijk v Noordwaartse verplaatsing van Waal, thans Rijn A Vergraven van Pley

fig.3 A Aanleg Bijlands Kanaal afsluiting oude Waal • C.R.M . reservaat

8k m

Figuur 5. Situatie Boven-Rijn-gebied sinds ca. 1700 (Uit: J. ter Hoeve, 1966) winterbed

Overstroming

Dalende rivierstand

Normale rivierstand

Stijgende rivierstand

grondwaterspiegel V / grondwaterstroming VuA rivierwater T" beregeningsinstallatie

Figuur 6. Grondwaterstromingen tijdens verschillende rivierenwaterstanden (Uit: E. Bos & M. Tusveld, 1985) INTERNATIONAAL BELANGRIJKE WATER EN MOERASGEBIEDEN

Figuur 7, (Uit: RIN, 1985) Lijstva ntabelle n

1. Inundatiefrekwentiesuiterwaarde nBoven-Rij ne nWaa l 2. Hetvoorkome nva nd ewatertype n langsd everschillend e riviertakken 3. Hetvoorkome nva nd evegetatie-eenhede n ind everschillend e watertypen (globaal) 4. Waargenomensoorte nmoeras -e nwatervogel s (broedvogels) (Intekst ,par .5.6.2 ) 5. Waargenomensoorte nwatervogel s (Intekst ,par .5.6.2 ) 6. Waargenomensoorte nwaadvogel s (Intekst ,par .5.6.2 ) Tabel1 .

Inundatiefrekwentiesuiterwaarde nBoven-Rij n+ Waa l (gegevens:R.W.S .Directi eBovenrivieren )

Peilschaal afvoer overschr. Lobith Boven-Rijn (gem.aant. Km+ naa mva ngebie dwa tda n 3 (m+NAP) (m/s ) dgn/jr) onderloopt

13.00 4600 16.4 892-893 RLoenensch ebuitenpolde r 13.50 5200 10.4 887-888 ROosterhouts ewaarde n 13.55 5300 9.6 889 LBeuningsch epolde r 13.70 5500 8.2 898 RHiensch euiterwaarde n 14.00 5900 5.9 880-881 RAmbtswaar d 14.10 6080 5.1 864-865 RD eBijlan d 14.15 6150 4.7 865-866 RD eGeitenwaar d 14.40 6600 3.4 895-898 LWinssensch ewaarde n 904-908 LDrutensch ewaarde n 918-919 RStiftsch euiterwaarde n 14.50 6800 2.8 866-867 RLobberdensch ewaar d 902 LAfferdensch ewaar d 915-920 LDreumelsch ewaar d 924-925 RHeesseltsch euiterwaarde n 14.55 6900 2.6 894 LWinssensch ewaarde n 14.60 7000 2.4 899-900 LDeestsch ewaarde n 14.80 7400 1.5 864-865 ROud eWaa lbi jHerwe n 882-883 L BuitenOoi j 15.00 7800 1.1 864-865 RD eGeitenwaar d 868-869 RZorgdij k 870-871 LMillinge rwaar d 15.40 8700 0.5 869-870 Roverstor tGroen eRivie r Pannerden Tabel2 . Aantallenwatere npe rtyp e perrivier(tak l

Watertype Waal Rijn IJssel Maas Totaa:

A1 - 3 A2, A2-D1/2,A2-D 8 6 14 25 A2/B 3 3 B 10 11 14 43 78 C1 19 7 16 14 56 C2,C2/D 2 5 6 9 7 27 D1,D1/ 2 7 1 - 8 D2,D2/ 3 17 7 5 - 29 D2/4 3 6 12 - 21 D3 7 1 3 - 11 D3/5 14 10 5 - 29 D4,D4/ 5 9 5 6 8 28 D4/6 2 2 9 13 D5 6 1 1 4 12 D5/7 8 4 - 12 D6,D6/ 7 2 4 111 117 D7 2 33 35 D8 4 10 32 46 geen/onbekend 1 14 16

Totaal 107 73 97 292 569

Totaalhoofdtyp eD 67 45 52 197 361 végétâtie-eenheden codes (zie par. 5.2.2; natertypen nr. Omschrijving G U Ov W AI A2 B n ['2 01 02 03 04 DS 06 D7 08 Opmerkingen Open water plantengroei In diepe (delen van) wateren en in recente ontqrondincjen.

Watervegetaties

Kroosvegetatie Wil lAa verspreid tussen overige planten Kikkerb./krabb. Whl 111 113 5Bbl ondiep beschut water (zeldz.) Blaasjeskr. veq. Wh2 103 104 5Bb2 (X' (X': fX) (X) in schoon water (zeldz.) Kranswier veg. Wc1 4A (x; ix~- (x; ex) in helder water; in kwelzones. (zeldz.) Waterv./sterr. Wml 112 - SBcl (x) (X) (X) (X) (X) in ondiep water met wisselende waterstand of vaak droogvallend in kwelzones (zeldz.) 6. KI. font/br.wp. Wpl 105 107 106 10B 107 109 38a in kleine wateren Gr.fonteinkr. (WwlUOB 111 5Aa X vrij diep water, met wind en golfslag veg.v.gele plomp ea Wwl 110 IIA 5Ab2 algemeen Waterqent. veg. Ww2 109 112 5Abl X (X) (X) iets ondieper water, met kleibodem en enige waterbeweging

Oever- en moerasvegetaties naaldw.bies.veg. Mvl 115 119 6Aa4 X op period, droogvallende, zandige oevers (zeld) zilverschoonverb. a. zilv.-weegbree v Mal (214)(217)16Aa/Ab XX X period, overspoelde, kleiige oevers met golfsl. b. zilv.-rietverb, Mlo (214)(217)16Ab/19 XX X jonge of verstoorde, vrij kale, zandige tot kleiige oevers riviertandz.verb. Mc2 603 603 llAbl XXX op strandjes met slibrijk zand of zavel, vloedmerken vlotgr-egelsk.verb. Mnl Mn3 Mn6 210 214 19Aal/3 langs zeer ondiepe wateren met wisselend peil kleibodem Watertorkruidverb. a. gele waterk. ea Mbl 212 213 19Bbl in zeer ondiep water, als pionierveg. in kleiputten b. zwanebloem ea Mb2 212 215 19Bb3 in permanent, ondiep water, (alg) rietverbond eerste pionierstadiuni langs grotere wateren in 1-2(-3)m diep water. b. kl.lisdodde Mp9 202 206 19Ba2 (X)(X)X vaak volgend op mattenbieszone, in 0,5-1,5 m diep water, modderbodem c. riet Mp6 201 201 19Ba3 X X (X)(X) X (X)X vaak volgend op kleine lisdodde-zone of d. riet-mattenbies Htl 203 202 19Ba3 X (X)(X) X (X)X direkt op mattenbieszone (1) (1) e. gr. egelskop Ht3 203 202 19Ba in div. (verlandende) wateren (1) (1) f. gr. lisdodde Mp2 204 205 19Ba4 in ondiep water m.n. op slibrijke bodem g. kalmoes-gele lis Mp7 203 202 19Ba5 langs onder water steil aflopende oevers van (2) (2) div. wateren

h. liesgras Mp3 209 212 19Ba7 (X) (X) (X)X X X X X X als zoom langs veelal verontr. wateren, slib­ rijke bodem

i. liesgras e.a. Mts 213 216 19B/25A X X X X X als zoom langs div. wateren, slibrijke bodem riet/moerassp.verb. Mts 203 202 19Ba (2,3)(2,3)25A X X X X X X overgang tussen rietvelden en ruigtkruidenzomen moerasspirea.verb. Msl 504 503 Ms2 203 202 25Abl X X X X X X langs div. wateren grote zeggenverb. X X X X X als zoom langs div wateren; in verlanding volgend a. scherpe zegge ea Mm2 211 213 19Ca OD4 5 of 6 XXX K iaem, langs period droogvallende oevers. b. sch.zegge/zeeb. Mm3 211 213 19Ca in getijden gebied c. driekantige bies Mm3 - - 19Ba7 X X X X X X langs ondiepe wateren; ook in natte graslanden rietgrasveg. Mml 209 212 19Ca7 X X op beschutte plaatsen, met dikke sapropeliumlaag drijftilveg. - 205 207 19Ac

Wilqenvloedstruwei-n

1. soortenarm Sal 817 812 33Aal X X (X) (X) zeer vaak overstroomd, modderige bodem; ook in (1) lijnvormige elementen 2. soortenrijk, nat Sa3 817 812 33Aa.l (X)X (2) /3 3. soortenrijk, droger 5a4 - - 33Aa3 op drogere standplaatsen (rabatten ed.)

Het voorkomen van de vegetatie-eenheden in de verschillende watertypen (globaal). (De vegetatie-eenheden worden in par. 5.2.2 nader omschreven).

Lijst van bijlagen

1. Voorbeeldexemplaar van formulier A: Algemene gegevens 2. Voorbeeldexemplaar van formulier B:Geïnventariseerd e gegevens per publikatie 3. Overzicht van de wateren 4. Kriteria voor wetlands van internationaal belang Bijlage1 . Algemenegegeven s

Naamwater : Gemeente: Top.kaar tnr. : Ligging:rivier : l/roever : kilometerring: Korte typering:stang/wiel/ontkleiing/ontzanding/poel/kreek/onbeken d andersnl. : Opmerkingen:

Ontstaane ngeschiedeni s

Ontstaan (wijze,jaartal) : Ingrepen (aard,jaartal) : Overigehistorisch egegevens :

Beschrijving (huidigesituatie )

Jaarva nbeschrijving : Oppervlakte: Lengte: Breedte: Vorm:+ afgerond/onregelmatig/ +rechthoekig/langwerpig / andersnl. : (Grootste)diepte : Bodem: Talud:steil/geleidelijk/ander snl. : Mateva nverlanding : sterk/matig/weinig/niet Omgeving: weiland /hooiland (ster kbemest/weini g bemest)/bouwland/ boomgaard/moeras/bos/bebouwing/andersnl. : Geomorfologie:geaccidenteerd/vlak(afgegraven/nie tafgegraven )

Hydrologie

Isolatie:geïnsoleerd/verbonde nme trivier(éé nverb./mee rverb. ) (direkt/viaduiker/vi a stuwo fgemaal) / verbondenme tander ewater/ander snl. : Inundatiefreq.:nooit/.. .x pe r Droogvallen:nooit /.. .x pe r Overigehydrol .geg. : Gebruik en bestemming

Huidig gebruik water: natuurgebied/viswater/zwemwater/watersport/ontkleiing/ ontzanding/specieberging/vuilstort/afwatering/overig e ni, Streekplan (Naam): Streekplanaanduiding : Bestemmingsplan (naam): Bestemming water: Bestemming oever/omgeving: Beheers- of inrichtingsplan: Beheerder:

Meetpunten waterkwaliteit (indien aanwezig)

Instantie: Ligging meetpunt: Gemeten parameters: temperatuur/zuurstof/EGV/pH/P enN/chloride / overige makro-ionen/BZV/CZV/doorzicht/ chlorofyl/coliforme bakte ri'én/zwar emetalen / org. mikroverontr./overige nl.:

Frequentie: ...x per ..... Gemeten vanaf: continu/gedurende ... jaar Geïnventariseerde organismengroepen: makrofyten/makrofauna/draadalgen/fytoplankton/ zoöplankton/overigenl. : Frequentie: ...x per Gemeten vanaf: continu/gedurende ... jaar

Opmerkingen: Biilage2 . Geïnventariseerde gegevens (per publikatie)

Naam water: Code: Gemeente: Publikatie:

Jaar gegevens: Morfologie

Morfometrie van hetwater : globaal/uitgebreid/dieptelijnenkaart Geomorfologie/ontstaanswijze: globaal/uitgebreid Substraatbeschrijving: globaal/uitgebreid/zeer uitgebreid Foto opgenomen: ja/nee Kaart opgenomen: ja/nee Waterhuishouding

Beschrijving waterhuishouding: globaal/uitgebreid/zeer uitgebreid

Beïnvloeding en beheer

Gekonstateerde beïnvloeding: inlaat rivierwater/eutrofiëring/ puntlozing/ verzuring/pellwisselingen/period. inundatie/incidentele inundatie/ periodiek droogvallen/incidenteel droogvallen/verstoring/rekreatie / visserij/vogels/vee/ontginning/anders nl.: Beheer: voorstel/maatregelen gekonstateerd/beschrijving effect Globaal/uitgebreid/zeer uitgebreid

Fysisch/chemische faktoren

Frequentie: eenmalig-/2x.deel/jaarcyclus/volledig e jaarcyclus/onbekend meerdere jaren/andersnl. : Maand(en): Temp., zuurstof: (Frequentie, indien afwijkend:) EGV: " pH: P enN : " Chloride: Overige makro-ionen: BZV/CZV: " Doorzicht: Chlorofyl: " Zwaremetalen : Org. mikroverontr.: Coliformebakt. : Stroomsnelheid: Peil: Overige nl.: Vegetatiegegeven s (incl.mosse n en kranswieren) Frequentie: eenmalig /2 x /deel jaarcyclus/volledige jaarcyclus/ meerdere jaren/anders nl.: r-laand(en): Aard beschrijving: incidentele soorten/kwal.lijst/kwant, lijst/ globale beschrijving/uitgebreide beschrijving/ vegetatiekaart/veg etatie-opname(n)/perm , kwadr./ andersnl. : Mossen: wel/niet gedetermineerd Beoordeling informatie: geeft goed beeld/additionele inf./matig

Makrofaunagegevens Frequentie: eenmalig / 2x /deel jaarcyclus/ volledige jaarcyclus/ meerdere jaren/ anders nl.: Maand(en): Monstering: incidentele soorten/kwalitatief/semi-kwant./kwant. Mondername: aquatisch/semi-aqu./vliegende insekten/één mikrohab./ meer mikrohabitats/mengmonster/anders: /onbek. Methode: standaardnet/steekbuis/bodemhapper/kunstmatig substraat/ kick sample/mikronet (zeef)/ anders nl.: /onbek. Groepen: één groep /enkele groepen /normale set/norm. set+ extra *Welke? Determinatieniveau: soort/genus/familie/groe p Opmerkingen: Beoordeling informatie: geeft goed beeld/additionele inf./matig Grotere dieren

Groep: vissen/am fibie'én/reptielen/vogels/zoogdiere n Waarneming: incidenteel/kwantitatief Mikro-organismen (incl. draadalgen)

Frequentie: eenmalig /2 x /deel jaarcyclus/volledige jaarcyclus/ meerdere jaren/anders nl.: /onbekend Maand(en): Monstering: incidentele soorten/kwalitatief/semi-kwant./kwant. Monstername: open water/oever-bodem(aqu./semi-aqu./kunstm.substr.) Methode: planktonnet/fles/anders nl.: /onbekend Plant, org.: volledig/Desm./Diat./draadalgen/bakteriên/schimmels Dierl. org.: volledig/Rhizopoda/overige Protozoa/Rotifera/ Cladocera/overige Crustacea Determinatieniveau: soort/genus/familie/groep/wisselend Opmerkingen: Beoordeling informatie: geeft goed beeld/additionele inf./matig

Opmerkingen: BIJLAGE3

Overzichtva nd ewatere n

Toelichting;d evolgend egegeven szij ni nd etabe lvermeld . nr.= volgnummer ;d ewatere nzij npe rrivie rgerangschik t instroo m afwaartse richting W=BovenRij n- Bijland sKanaa l- Waa l R=Pannerden sKanaa l- NederRij n- Le k IJ=IJsse l M=Maa s naam:indie nva ntoepassin g top.krt. =bladnumme r topografischekaar t1:25.00 0 uiterw.= numme rva nhe tuiterwaardgebie d volgensD eSoe t(1976 ) riv.krt.=numme rrivierkaar tRW S oever:l=linkeroever ;r=rechteroeve r km= rivierkilomete r type=zi ehoofdstu k4 o fparagraa f 5.5 afmetingen= vermel d islengt ex breedt e(i nmeters )voo rlanggerekt e wateren;voo roverig ewatere nd eoppervlakt e (inhectaren ) diepte:indie nbeken d talud:vl. =vlak ;st. =steil ;var.=variabe l rivierinvloed:v. =verbinding ,is. =geïsoleer d inundatie:gem .inundatiefrequenti e (indienbekend ) mateva nverlanding :-=niet ,+=weinig ;+ = matig ;++=ster kverland . ontstaanswijze:s=strang ;w=wiel ;kp=kleiput ;kpc=kleiputtencomplex ; zp=zandwinplas;gp=grindwinplas ;m=afgesnede nmeander ; p=poel.Tusse nhaakje she tjaa rva nontstaa n(indie n bekend). biologischegegevens :hoeveelhei d beschikbaregegevens :-H-=zee rveel ; +=vri jveel ;+ =redelijk ;-=niet ,zee rsummie r ofverouder d opmerkingen •H J= -H w

+ i +i i i +i +i +i + + i +i +i +i +i •4 *

.O (J CJ o (J W "^ Cu Ou 2 (SI CO LO

* t * i i i +1 i + i -f- ^ -^ *»* +• + + + + +

d) M »-, -o r jil to ^,H m C m X * « V "INlTIrt

•H in m m > -H > .H -H .^ -H -H .H -H -H -H -H *H -H . -H -H > > —' >

0.-H i u "O m TH c -

o. « o. -C ui O ^ fll X CO ^ x m x o J= x: ^o^oo^or--TH^H-J"o^JO ^D^'OfN''HT-iiHrs]r-- O C) u-| C">J O -J N ri >-^ .H r*t T-{ s~- ,-| ,3- ?.. ^-v I

v£> I I co in ini n 1i n 1i n 1 in 1 1 1m r- 1--r - 1 m r- 1 m OJm CM 1 CM 1 m m 1 m 1 1 1 d H o N o co *£> o CI00 M coi n o ino<^ooocOcoiniHr--^Do^'no inincir--r^cOinineMcMOcooo.ocs'-3'

Of*^-4"'^in •& \0 r-» r-» r-.r--co o o^rttNMNHHNN^tMtnn N^in^iûcOMO^ooOHMflno vOO ^ vO>fi M3 M? \0 O •£! iD •£> MS >i> •£> r-r-r-r-r-r^r^r-^r-r-rvr-r-r- r— r^r--r»r--r^r-r-r->aococOcooocoaoco aooooococo 00 co ao co co co co 00 co co aOcOoOcocooOaocococOOQcococo oocooooOcocooooocOcocococooocococo

H W t-i U J-in M IJ M M H ^ u •-*<-* ~* jj ^ —i i-( —< U (J «-I .-» —i M H l-< ^ ^ -^

a Q o 000

iH H MM f) •J- m CM OJ ^ CJv o O O

u • C • • • C • —< J-1 D m > > > w

co (Q x: x: x; jz x: m m rsi cjs m (N

iT> 00 00 I Ol I 00 00 rHu-im-j-^Dr-f^cooo k - - n » •. ~ | | >•£> -o r- vo r- r- co r- co s CCtrj'O^OU'OOHOHrlNNClfnM-JiO-J -IiniOvCCO'OCOvOMÏIO' oooooococoaocococo 00 O^ C^ O** O^ 00 &>CT^ O* * CT^ CT* O* O^ 0 C^ ( ICr-OO^OO^OCT^OOOOOOOOOOOOOO cooocoaocoaooocoao co m co oocoaooococoaoaoaocoaoco» iCOCOCOO^COO^COO^C'ff'O^O^C^ff'ff'^OvCT'ffid'ffi ooooooooooo

U W U M

O tH rH TH t

o o o O 00

u o o a o o o o o o o o -j-

o ^

a. v v ~* at •H *a

Tl no (IJ n f= u *o

X + i

WW 10 m • i/i w m

. G -H —i « M - > N Ml IJ: > > > > >> > > w^> >

- o u-1 J: O r-l -O O C* -T m 00 o

I I I I I I I I I m m oo r-. ..> •.•.*.*.! niniria)a''0*o*ff'Ovoo*o,HrtHON'Hrif*iM (Nirir-r-QOr-.cooococOCT*CT*CT*aOOO HrHHHHHrlrlHHHHHWNNNNNNN CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT* CT*

O CT* S 3

CT* CT* f*-) m

a •n "-1 •H ii-H qj a m M •H 4J m i/i S at JÏJ O Ji S -l a :s a» a O w o ^ o 3 •< a .a t .

m TH

-3- 1 m 1 o^ o *A Ti o *

> 4J

ION O m en m 3 3 3 + + + + -h + r . i + +i +i + i + +i + +1+ + +i + + t +'+>+«+ + +

-J-

> w

DJ Û< Û4 & Q< OJ Cu Oi CU CU Cu CM 3 to 3 « NI UD 2 tsj N 2 Cs] 2 M CO NI rsl •£ Csl t/3 WD UI as>3» s s as sa s ^

. . * . iii i i +• t , + t t t . i +i +i i

tf) UD ul M W OD

m x m .c m

m m P V Q Q u CO u 2 a 1 i i l i m oi co m cN m er' o o O mo f> in O ~J O ^o 00 CO tN >T co imr^tO^CT'<7*C>O^^<^CT>CT*CT*CT*OOOOOOOOOOOO o oo > o o o t Xi CO CO CO CO CO 00 CO CO CO CO CO CO CO co CO co co co co 00 CO C0 CO 00 aoœoooococoaococooocococococoo^a^cT'OCT>cr'0^o >cT»c>c>o^ cr> C»CT» CT* CT* CT* C

O : = =

T) ••H > O *-»

26a - 39E R23 208 907,3 26B grachten bastions Grebbe- R21 208 907.5 berg 27 Rijnmeander bij Lienden 39E R25 913,25- 750x71) 8,9m 5kpc +_ (Gld) 915.95 2B - " R27 914.2- 7hn ]4,4m st.klei is 1/6 of 5d/j kp na+ inhoud: bij resp.ge- 914,75 1950 sloten en openinlaat- werk. 29 Oude loop bij Eist 915,3- 31)0x55 2,4m l/var is 1/6 oflOd/j + 5 voor+ idem 915,6 1800 30 915,95- 27 ha 24,7m st.- v zp in - speciaal inrichtings- 917,1 uitv. plan 917,5- 5,5 ha 16,9m st,klei js 1/6 of lOd/j kp +•inund : resp. bij ge 1917,5 sloten en open inlaat 31A Oude loop bij Eek en Wiel 39B/E R26 211 918-918.4 vl isi s 5vrl800+sluisje naar Rijn 32 De Hank (Bij Amerongen) " R28 211 919,2- 1100x30 3m vl is 1d/ j ±/++ 5 ++ bij extreme droogete 919,9 inund zo.deel bij open inlaatwerk 35d/j 33 39B R29 211 921,0 D3/5 2,8ha 2,75m st.klei is - kpnal950+ 34 afgesn. arrr bij Amerongen R29/30 2)1 921,3-923,8 B 3700x(120a 33m var v - m,zp * 600) 34A Kil en Kilsloot bij Amer. " R30 212 921,8-922,0 D2AC is2 dpe r6jr . +(nietrecht ) 34B kleiputten lunenburgerwaard" R.33 212 925-926 D5/7 kp 34C afgesn. arm bij Amerongen " R32/33 212 923,5- 926 B 35 R34 924,4 D5-> 2,5ha 3-6m vl/var is kp + (cal950)(+zp?) 36 926,0 D5/4' 6ha 5m vl is kp + 37 " 926,0 CP 8,5ha V. is kp(zp?)+ 38 924,9 925 6B 1100x160 diep var. v m,zp+ (moestverouderd ) 39,391- R36 213 930,1 D5/7 tot.lOha vl. is1/ 6 resp.ld/j- kp + inund.:resp.bi jge ­ 930,65 slotene nope ninltw . 39B Strang bij Ravenswaaij R35 213 930,1-930,4 D2/4'' 40 39A R37 214 934,95- D2/4'> 800x(20a 4,3m 40A -De Heul R38 936,0 07 70) is 4dpe r 6jr zp + in 1959 en'69 ged (ca 1957) dichtgespoten 41 " R39 936-938 B 30ha t ZP t 41A plasjes in Steenwaard R41 215 941,4-942 D7 is 3dpe r 6jr + kp + (voor 1950) 41B kolk bij Culemborg R40 215 939,7 C2"> is w + 42 38F R46 216 948-948,35 Cl 5,5ha 30m'' is - zp + 43 R49 217 952-952,9 Cl 17,5ha 15m t is ZP 43A Kleine Lek 953-953,6 D67 200x(10al5) 2m 1 is zelden - s +- 44 - " " " 953.1.953. 5 R 1Ih n _ 45 - 38E/F R50 218 958-958,35 D4/6'' 600x25 2,5m 1 is -•• kp + (1751) 46 - 38E R52 219 959,6-959,9 D6' 400x40 2,5m 1 is <- s + 47 - 38E r52 219 963,4-963,8 D4/6^ 550x60 3,5m ar. is «- s + 48 Binnen Kej 38E R54 220 965,6*966,7 Al 1000x50 4m . m vl getij ++ s + 49 Oude nevengeul Lek 38E - 220 968,3-969,1 Al y getij (s) + 50 oude nevengeul Lek 38E - 220 960,8-970,5 Al v getij (s) + nr. naam üi ten-j. r ivkr t .cie - km tH><- xb of opp. diep-t;i inund ver- ont- bidgeg's opmerkingen te atie lan- staan- ding wijze

0,75 DS/5'' 3,25 ha ged.a t kp/zp ondiep 402 882,2-882,6 n 8,5 ha vl enige ligplaatsen voor plezierjachte 402 883, 4 D3/5? 1 ha var. 402 884,0 02/4' 0,5 ha z.ondvl . kp 402 8B5-885,5 D2/4-I B4, 2 ha z.ond(vl ) kpc bij laag water droogvallend 402 885,6-885.85 08 2.4 ha z.ond.vl kp bij laag water droogvallend 403 886,65-886,9 Cl 4,8 ha var. is zp VB 403 887,2-887,9 B,T1 38 ha vl. v zp verbinding via ij 11 V9 403 887,8 DB 3.5 ha vl. is kp bij laag water droogvallend 10 . mi 403 888,3-889 B/Cl 40 ha vl zandv zp verbinding viai j1 1 11 Rhederlaag 40B/E 403 887,4-889,2 B 5500x100 2m vl v IIA Wiel bij Giesbeek40 E Y12 403 888,8 C2' 0,2 ha st is 12 V14 404 1 B97 Cl 7 ha vl is lxper 90 jr. 13 404 1 897,25-897,6 H st(puin)v ook alshave n gebruikt 14 404 1 900,3 D6-D8 6,8 ond. vl is kpc bij extreme droogte droogvallend 15 405 r 903, 4 D4/6? 1 ond. vl is kp 15A (afgesneden IJs- 40E/ 405 r 903,1-904,8 B 2m vl v selbocht) 33 G 16 40E V16 r 90S,5-9 03 , D5-DB 800x20 2m st is bij extreme droogte droogvallend 11 Lomme IJssel Y14 1 900,8-903 D6' 7 1500x100 vl/var is inund,bi jpei l Lobith>14,5m +nap 18 Dierensche Hank Y15 1 902,2-904, D6 1900x50 vl is lxper inund,bi jpei l Lobith>14,5m -»-nap 9 jr.' 19 Dierensche Hank Y18 r 904,6 Cl' kn/zp verbinding viaI J1 1 20 Y14 1 905,3 c2-> lxper 9 jr. 21 33G Y18 r 912,1 B 7,8 ha vl zan-v dig 22 Hank bijGelders e" Y19 1 912,5-913,6 D6' vl is bij extreme droogte ged. droogvallen Toren 23 De Hank 407 914,9-917,0 D7-8 2000x35 st,klei is bij droogte ged. droogvallend 24 33H 408 920 D5/7-' 1,5 ha (vl) is kp 25 920,9 D5/7' 1,5 ha vl is kp 26 Y23 922,5 D5/7-> 3 ha vl is kp 27 Strang inD eHove n 33E/CY2 5 410 928,45-928,9 D5/7-' 450x25 st is 28 {ontzouting 33E Y27 412 932,35-933,3 Cl 19,5h a vl is Rammelwaard) 29- Blanke Hank " " 933,4-934,9 Dr'> 1100x45 vl IS via duiker verbonden met 1)28 30 934,2-934,B Dr' 350x30 vl IS

-E Wielenbi j 1 935,1-936,1 'De Poll' 32 935,45 11 ha vl zp 33 936, 5 0,6h a vl kp IJSSEL (2)

nr. naam top uitere. riv.krt. oe- km type lxb of opp. diep- talud v/is inun- ver- ont- bidqeg's opmerkingen krt. ver te datie lan- staan- ding wijze

34 413 939,7-940,4 CI 10 ha 35 Oude loop bij 414 940,6-941,2 04^ 400 x ond. Verb, met ij 3 Wilp ged. verdwenen 36 4)4 941,3-941,8 CI 24 ha vl. Verb, met ij 35 37 414 932,3-943 B 15,5 ha vl. - zp 36 414 943,1-943,4 CI 6 ha. vl. - zp 39 Y33 414 943,4-944,1 CI 7,5 ha z? 39A Oude IJssel Y31.33 412-415 935-944 +8000 (1 - s soms droogvallend afwateringsfunctie Lazaruskolken 414 943 0,75 ha diep bii ex - - w treem hoogwater 40A 414 943 C2 2 ha diep st. 40B 414 943 C2 1h a diep St. 41 Y3 4 415 946,1-946,4 D2/4? 200 x ond. ged.' 5/kp 41A (Plassen in Dor-27G Y35 416 948,2 D2/4-? ond. perwaarden) (Strang bij platvoet) " Y37 416 947,8-948,2 D2/4? ond. 42 Munnikenhank " Y37 416 950,4-951,1 D2/4? 650 x 40 vl. 42A Paardenkolk " 416 950,3 C2 1h a 43 Sliehtenbrees- " Y35 416 950,8 D2/3' (3 ha) ond. vl. kpc weerd 44 Hengforder en " Y37 951,8-952,8 D3? (45 ha) kpc Ulster waarden 45 Oude loop in H. en 0. waarden " Y39 417 953,8-955 D2-4 800 x ... ond. 46 Hank bij Welsum " Y3B 417 954-954,5 D4? 550 x 40 ond. vl. 47 Y38 417 954,5-955 D3/5' (7 ha) vl. kp/s 48 Y38 417 954,8-955,8 CI 14,5 ha vl. IS zp 49 Y41 418 958,4-959,2 CI 21 ha 18m vl.U:B)i s zp (1974) Oude loop N. van 01st Y41 418 957,9-958,4 D2/4'? 500 x vl.' s 50 Y40 418 958,7-959,1 CI 10 ha var. zp 51 Kleigaten Oener- dijk Y40 418 960 D3/5 2 ha vl. kp 52 Kleigaten Wei rumer waarden Y40 418 960,3 D3 4,5 ha vl. kp £53 Hank bij 'vees- sen 27E/C, 418 961-961,7 D2 900 x 30 s [54 27E 418 961,7-962,35 A2-D1/2 600 x 80 ond. S/w 55 Duursche Waar­ den 27G 962,6-963-2 D3 ond. kpc Scherpenzeelse hank 27E/G 419 963-964,4 D2 1000x40m+10ha kpc (56A 419 963,4-964 Cl ca. 14 ha zp 57 Hank bij Vees- sen Y42 419 963,15-963,8 D2 650 x 30 ond. vl. is. + s + Y43 419 965,2-965,6 D3/5-8 400 x 50 ond. vl. IS kp + Soms ged. droogval - lend 59 419 966 D3/5-8 2,7 ha ond. vl. v + kp + Ged. droogvallend 60 Anemmerplas Z. 419 966,5-967 CI 10 ha 6m 1:5 IS zp + ~ (1976) Anemmerplas N. 1:1 IS frequent kpc (ook zomer) (1962) + Verb, via duiker is verzand 61A (Plas bij Vorchten) 966,4-966,8 DW IJSSEC (3) nr. naam top uiter n r1v .kr t oe­ k-v. U|,e 1xb of opp. diep­ talud inun- ver- ont- bidgeg's opmerkingen krt. ver te datie lan- staan- ding wijze

62 27E Y44 420 1 971,5-972 H 15 h a vrij st zp 63 27E Y46 420 r 972-972,7 D4-8-' (7 haï vl kpc 64 " " 421 r 972,8-975, 2 fl 12 ha vl zp 65 Zwarte Kolk Y47 420, 1 1 972,5 ['2 4,8 ha vl Verb, met " (waarsch. wateringen

66 » Y46 421 r 974 1)6/7 5h a var. kP 67 Strong bij Harculo " V46 421 r 975,6-974 DZ/4? 250 x 50 ond. vl. 67A. Strong bij Oldeneel " V47 422 1 975,8-976 D2/4? 400 x 50 ond. -(niet recent) 68 Ankskolk " V47 422 1 975,8-976,4 C2 400 x 40 ond. vl. 69 " Y48 422 r 977,5-978,1 Cl 10 ha vnjst. 69A Spoolderhank 21F/G V51 423 r 981,2-981,9 A2-D1/2 800 x 20

70 21D Y50 423 1 982,65 03/5'' lha ond. vl. kP 71 Hank bij Zalk 423 1 982,6-983,3 02/4'' 650 x 40 ond. vl. 72 . " 423 1 D2/4-' 600 x 30 ond. vl 73 Y51 423 r 984,5 D2/4-' 1,2 ha vl. " kP 74 V52 424 1 987,6-988,6 Cl 15 ha vl. zp Verb.met IJ 74A 74A. 424 1 " Cl 3,5 ha 10m vl. zp Verb.met IJ 74 75 11 424 1 987,7-988,4 B 10 ha vl. zp 76 424 1 988,75-989,1 B 6,6 ha 12 m vl. zp Verb.via IJ 77 " " (1962) talud onder mater 1:6 77 Koeluchtergat " " 424 1 988,3-990,1 A2-D2 230 0 x 50 var. Verb.met IJ76 en IJ78 78 " •• 424 1 989-989,8 [W 700 x 70 vl. Verb.via IJ77 79 Hank bij Wil- sum V53 424 r 991,2-992,4 A2-D2 1700 x 100 ond. vl. (gem.) 80 Y54 424 1 991,65 0 3,8 ha vl. zp 81 " Y55 425 r 994,3 A2-D2 13 ha vl. zp? 82 21" C Y57 426 1 1000,8 D8 3,5 x 4m z.ond. poel Regelm. droogval­ lend e—

O) rui

CtfJ 3* -o > Tl > M •> c i* ±J l/l UI O*

J-J -o

a a a a ^ M p. a a& o< & a< a. eu a* eu O. U ZO.

i + + + + tt t. + + + +r + + «+•+ •

>WWWWU110C/)W(/)>>«1/1 wuiWOTt/itovimuii/) ««>>>>>uitß>w>

^ M M

> > > IHH U U' >>>>>>« > > > > Ul >>>>>>>

OOOvO^'^COc*10Or----J-ii'lNjvOC^ClCl

-j«HriorNJO'-H'-''-i'-JiHO'HoooMoO'-i^)"^-£'o • o

o o (Dm JS (0 O 00 O tH O -J m ( £OJ: J3 J3 .C HlNr^r-OHiniBinrtlOHNrHH^NI CO H NCC O O O a x .c -H m ^o jz jz co O r4~jHiriHNinHNrg X X X X X X X -X X X m m CM CM .n : ei o x x * (NI IH X co co ci r- m . \0 r» XXXXX XX X XXOOOOOmmi M3 O "~> m - "CstXXX •• r-- «H o o m »om "O •• K - X 0^0Or»(MOOcoOO,-OaCu">'-0'-0< H N (S M O - i/l IT) O co O Cl X HN N

M>û>Û^O

00 i »nn (M^N H IOIOO -oo r» « »H m ^o » mm - so -- -...... •.«. -T- - r» - * « •£> - - •. > m r~ co CT> f-i ci in m m o vo-j v£> *£> \0 -JD vO l CT^ l—' (-1 ci i io in u-)\0»o»o*Ovj3sO i o 'Or i i m i m m m ci i i m i i m J mit iiiiiii m i i m <"").r^r--r r- ao

)-i U M M VJ M l-i U M l-i M l-i 11 U U M M l-i

«-I »H CM m ci ci ci -d- Cl -T NT o o o o = Hrl H ri! Cl ci ci ci ci Cl ci ci Cl Cl Cl

h. I h CJ = = ï co co co CO •< u= = m >J3 m

M J«! JZ —i O 'H TJ —I in a

4rHi-ir-iMi-iMrH>>>>t-)xt-<

»Hjm\or-.coo^or",ojf'~)o^ O) J=l JU •-1 -i-l l-i -~- > -z o > >— :

ai Qj tu u u o o* OOOUOUU3UuCÜOSÉüÜOOÜ^dOOO U Û< û. m w W ui.

w w ui w > m t/i w tfi tn v)

oa ö aa r— i — Q r- r- r-- ö r- co-^-ino'H'-ior-THrvir-.inr— crcoo^^O r- o <^ r- c .-•..». N ^) "f-^ ...... 1 - -co co m » -co co œ co * « 1 •> co co co - co co t CT, r- r^ r- O O CT» O fi -* "*i i r~- i H in ifl IA mooi • IO"-!! 1 f im-j-m^oi 1 I-T>I I \D \0 •O ••£} f^i^iur^r^h.MiniJDai^NSiN iocoic-ï^M oO'-t o n -j m •i) m >o r-

n .-* s-i u l-i H M H

et et et et

ai O Q w

OS o

"O CO

COO- H H Wogrn -Ju"t>ûr-.COO>H'H •H eg et -jm ^o r .T- H TH et ^O O 'X) O •r - 00 co CO co COCOCOCOCCCOCOCOO'CM?0'0'CM7'I^(?0 OOOOO T-l!-H.-ii-l.-^T-lT-l»-ti-li-l.-lr-»iHiH*-t!-t*-ieg (M M N (N CM en et en en m et et m<—irncnmrnmcn et et et et et r ] et m et et rn etetetete-imrnmetetetetetetetetetet etetetetet a; at en m

CU 04 -s: P-J

a, a. a. ÜWUU303 > W4 0* .sa, o- en SS o

> > 10 « M WWW ««(/!>•>'>[/)

30 CO CO co ^o û i -*- O I I ^* "•««, ^, •*». *ß "V vO ^ «O o- iûOinin\Or^"3" i CM m i-H .-I » r— m CM - - m - (7- ^ H O

> *J •H M M X.

CQ 03 bJ ai CO 5 CO co E co r z z « E E «M : a c m m ai ai

E S ai

Q> O) W .-( r-l CO

OL ^^ w w où-*-* w—•

|N"1-I lA'fi I rl WfM n ^T *D I MMrHMr-)Mr-tfMCO-J-o tSNtM(N X)

Lo 2 2( 3 w w o] w w t

x> «n -î O ""> ^ -t ,H vt -T «3 O O ""H un on 00 -H en rn en

1H l-i M l-i M ^

CN PO en m r m en

x s s Ï: ac s SE

I 03 03

3 ,H •rH •l-l to ^o **S. ^- *-«. *-«. ^«. ^«. C en in -3" c ^oo "> o-o^ o"- .u^ n - ffl cy o o o <*i -3- 3 0) S GO ^t-( m CD en «01 eu m o, un un m Z w ^o g XI O O O 3 SE 3 CM «—'•^-w CU o •W V V —' s ^ —- .— w -v ' -^ ^ %^ N_^ V V \S V —CC -—J ' —•J ^-u * ^J * '—Pu ' JOSH) J a: J J te Ca ce ce -l et ai et CC PS OC OS 0Ü J -J o o m CT o O CN C N a H ffi O O O -H -Jst -T-Ii m en en ) un un un >£j ., r-- r— r— r- r

CS en -T un •£} r~ CO a> O H is rt • CO O O H N O O O O O O O O iH "H ,-i TH es es es es es M (N N N M e^ (N N M M I OJ (N N eg si sösasssaasa~w

« (/> co ei

«J -1 i-l _1 i-J i-l -J cl CO CT»O CO CO «3 co co co 00 00 00 o» cr» o> a- r-.

N(MNNNiNNMM(N(M(N

o. o. -H m ni VJ •o -o "U

+ i +i + ' + 1+1+1+H

ä ä ä

a. m a. x: o -^

i i = ci

MM ~-t -

O u O a* s r s

a> in en m vT m m so r-v oo a* CT •CT O u o O o m in m O vD r- W r- en > co co co co £ O CT- o c^ er O r- CO CO &• CT -T -T u-i ^> r- y—. u 1 ^^ UJ -—- UJ ^-» UJ -—•> JJ j=S CT> er u CT CT CT O O o CL 00 Q..-I an Q,tH CLi-l E •& CT- CT- INI INo I (VoI CN CNI CN1 C CN CN « II II CT-II CT-II il ii il II II II w CO ra (SI ai o <ü-j ojin ai r- e N M vu Cl o O H vu o o m *o o 4-1 vT) r— co a co oo co co co i 3 CT o c a» CT O er er- CT* CT O CI O O O O O O C CO O o W ,H W rH -H rH --t --( *H CT CT O o o r- CO o *H CN m »O r- 00 (TV rs Cl n ei n ^ ••O ^ •o •£> *I> IN. r— r— (N IN N (N CN CN CN CNI CNI W CN I +1 I +•+( I +, + !+,+ H-I

Q. 03 eux: O w

U ^ VJ U ' |_i M M l-i M

> 4J

i1o-«jnm£Mm-d'

CO CT» CT» CT» CT' CT» C» O O O O O V < O O O O O O O iH iH tH *H iH -H T C > ff> O O O O O O o o o o o O -H o • " INN - • - • NN N(N NN.ÛN, H u il u n it a i a H H H II

r- co oo co co ao CO CT» CT» CT» (T C "O H Tl O O O O O O O O O O O O 3 -H 3 N N N N N N O N O N N N N N N IflvOMCO^OrlN^-Il^vO r-- r— r^ r^ r- œ x "co œ co œ co NNNNNNNNNNNN I I +1+1 +1+1

CO 3 M 3

CM CM CM CM

r- co r- CM CO CM 33 X 2 X 3S X

uo CO fH S V M ,_, S 3ffl -J •**£ . CM 01 m *"-. Q) ^^ -C S ^ ai TH CM CM iH 4-» -J CO -j- CM CO C *H CO m oo C M3 in >£> vO C r~~ CO •rl m CO •a 00 i CM JJ co CM JS -H -H CJ I CM CM V CM ( CM *•«* CM *•»* CM • fl CM CM U CM CM CM CM CM CM X CM •T-c( II CO C U o o •H 1 o o OS I _1 1 i-J «j j O 00 CO r- co 0*> CM "O e a- Û>CT> ' D O^ OO- H H (M (U n -I ai ^ *o CM O CM CM O CM CM r>: O CM CM Qä CM CM CM CM 3 N N J N N

00 O- O TH CM cO -j- m < ^O r- cO o o & CM CO r- co O o CO •O CT- o er* o> O O^ C* O O ON o ,_, O O O O O T-I CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CO CoO co cO CO cO CO CO Bijlage 4 —-— (Uit: RIN, 1985)

Lijst van internationaal belangrijke water-e nmoerasgebiede n (wetlands) inNederlan d

Samengesteld door het Rijksinstituut voor Natuurbeheer (maart 1985)

Voor de samenstelling van deze lijst werden de inCagliar i (1980) bijgestelde criteria vand eWetland-conventi e toegepast (zie hieronder)

CRITERIA FOR IDENTIFYING WETLANDS OF INTERNATIONAL IMPORTANCE

1.Quantitativ e criteria for identifying wetlands of importance to waterfowl.

Awetlan d should beconsidere d internationally important ifit : (a)regularl y supports either 10,000 ducks,gees ean dswans ; or 10,000coots ;o r 20,000wader s or (b)regularl y supports 1%o f the individuals ina populatio no f one species or subspecies of waterfowl or (c)regularl y supports 1%o f the breeding pairs ina populatio n of one species or subspecies ofwaterfowl .

2.Genera l criteria for identifying wetlands of importance toplant s oranimals .

Awetlan d should beconsidere d internationally important,i fit : (a)support s an appreciable number ofa rare,vulnerabl eo r endangered species or subspecies of plant oranima l or (b)i so f specialvalu e formaintainin g thegeneti can d ecological diversity of a region because of thequalit y and peculiarities of its flora and fauna or (c)i s of special valuea s thehabita t of plants oranimal sa ta critical stage of their biological cycles or (d)i s of specialvalu e for its endemic plant oranima l specieso r communities.

3.Criteri a forassessin g thevalu e of representative oruniqu ewetlands .

Awetlan d should beconsidere d internationally important if it isa particularly good example of aspecifi c type ofwetlan d characteris­ tico f itsregion .

Voor devogel swerde n zowelvoo r de broedvogels als deniet-broedvogel s denumeriek e criteria gebruikt zoalsdi e door Scott (1980)zij n uitgewerkt. De lijst verschilt van dieva nOsiec k (1982)omda t dezeallee nd e vogelcriteria gebruikt enomda thi jte naanzie nva nd ebroedvogel sEG - normeahanteer t enverde r doordat hijhe t begripwetlan d welhee lrui m heeft geïnterpreteerd en o.a.oo k droge duingebieden,e noo k delenva n polders,weid e vanakkerlan d alswetlan d beschouwt.