Middenklasse Dames in Een Mantelpakkenclub?
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Verhandeling voorgelegd tot het behalen van de graad van master in de geschiedenis door Loes De Pauw onder begeleiding van Prof. Dr. G. Deneckere academiejaar 2008-2009 ‘Middenklasse dames in een mantelpakkenclub?’ De Pluralistische Actiegroep voor Gelijke Rechten van Man en Vrouw: een geschiedenis van PAG als beweging en als speler in de „tweede feministische golf‟ Loes De Pauw Promotor: Prof. Dr. Gita Deneckere Masterscriptie voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de Geschiedenis 2008-2009 1 Voorwoord Bij het maken van deze masterscriptie wist ik mij gesteund door verschillende mensen, elk op hun manier. In dit voorwoord wil ik hen bedanken. Om te beginnen wil ik mijn promoter, professor Gita Deneckere, bedanken. Van bij het begin van “ik wil iets rond vrouwengeschiedenis doen”, werd ik geholpen in het zoeken naar een onderwerp en ook daarna voelde ik mij gesteund in mijn onderzoek. Doorheen het maken van deze scriptie kon ik steeds met mijn kleine en grote vragen bij haar terecht. Ten tweede wil ik mijn dank betuigen aan Julie Carlier. Doorheen het maken van deze scriptie hielp ze me op weg, en hielp ze me nieuwe inzichten verwerven. Ook hier kon ik met mijn vragen terecht. Vervolgens wil ik de medewerkers van RoSa bedanken voor het meedenken over dit onderwerp. Els Flour, van het Archiefcentrum voor Vrouwengeschiedenis, verdient ook een vermelding voor haar hulp bij het opzoeken van archiefbronnen. Ook wil ik Joke bedanken voor het helpen uittypen van de vele interviews. Een woord van dank aan mijn vriend Benjamin, die me steeds heeft gesteund, ook als het wat minder ging. Hij heeft zich de voorbije maanden ontpopt als de perfecte „nieuwe‟ man. Bedankt ook voor de vele ontspannende momenten. Vervolgens wil ik al mijn ouders bedanken. Hun steun was van uiteenlopende aard. De vele babbel- en verwenmomenten zorgden ervoor dat ik de volgende dag weer vol nieuwe energie kon beginnen. Speciaal wil ik Rudy bedanken. Het meermaals nalezen van de volledige tekst was een enorm grote hulp. Verder bedank ik Bobonne voor de vele goeie zorgen. Ook wil ik mijn zusje, mijn drie broers, Lieven, Annemie, Tine, Lukas, Minne, Hannes en Karen bedanken voor de vele „luister‟-momenten. Tot slot bedank ik Celine, Maaike, Dieter, Simon en mijn maatjes op kot voor de ettelijke ontspannende momenten. 2 I. Inleiding 1.1 Onderwerp De keuze van een onderwerp voor een masterscriptie is cruciaal. Van meet af aan was het duidelijk dat ik iets wou doen rond vrouwen en feminisme. Het intrigeerde me namelijk al langer welke evolutie onze samenleving heeft doorgemaakt om te komen waar we nu staan. Dat ik zou gaan werken rond „de tweede feministische golf‟1 werd ook snel duidelijk. Een onderzoek naar vrouwen en de verschillende vrouwenbewegingen in de jaren zeventig leek boeiend omdat deze periode van cruciaal belang geweest is in de evolutie naar gelijkheid tussen man en vrouw. Ik besliste te werken rond de Pluralistische Actiegroep voor Gelijke Rechten van Man en Vrouw.2 Daarbij zou ik pogen verder te gaan dan louter het schrijven van een bewegingsgeschiedenis. Lang niet iedereen is vertrouwd met deze actiegroep. Indien men al weet wie en wat PAG is, dan is dit nog te vaak als de „dames‟ versie van Dolle Mina. Het leek me dan ook interessant om het belang en de verworvenheden van deze beweging verder uit te diepen. Op deze manier zouden meerdere aspecten belicht worden en zou het duidelijk worden wat deze organisatie eigenlijk was, waar ze voor stond en waarom ze zo op de achtergrond bleef. De emancipatiebeweging van vrouwen is één van de belangrijkste contestatiebewegingen geweest van vorige eeuw. In ons collectief geheugen wordt deze periode meestal gelinkt aan de opvallende acties van enkele Dolle Mina‟s, maar verder zijn de verschillende spelers nog te vaak onbekenden in onze geschiedenis. Niettemin is de vrouwenbeweging een belangrijke sociale beweging geweest, niet alleen als beweging op zich, maar vooral om wat ze gerealiseerd heeft. Deze realisaties vinden wij vandaag misschien evident, we mogen niet vergeten dat de positie van vrouwen, waar mannen niet langer alle macht in handen hebben, nog maar recentelijk verworven is en dat deze nog allesbehalve een evidentie is voor alle vrouwen in de wereld. Daarbij mogen we eveneens de impact van deze stroming niet onderschatten. De doorbraak van de traditionele rolpatronen tussen mannen en 1 Ut infra 2 Voortaan ook wel PAG 3 vrouwen ligt namelijk aan de basis van enkele ingrijpende wijzigingen, die onze hedendaagse samenleving vorm gaven.3 Er bestaan ondertussen redelijk wat overzichtswerken en artikels over de vrouwenbewegingen in West-Europa. Vlaanderen, en zelfs België, wordt daarin zelden belicht.4 Dit kan verklaard worden door twee elementen. Aan de ene kant is België een klein land, waarin men daarbij met twee culturele gemeenschappen rekening moet houden. Anderzijds is er in België pas de laatste jaren een boom gekomen op gebied van vrouwen- en genderstudies.5 De situatie in België is dus anders dan de situatie in pakweg Nederland, Engeland of Frankrijk, waar reeds veel uitvoeriger geschreven werd over de vrouwenbeweging. Vrouwengeschiedenis ontwikkelde zich in Nederland veel sneller dan in België en het is daarom ook niet verwonderlijk dat er in Nederland al veel meer onderzoek is verricht naar hun vrouwengroepen en -bewegingen. In het bijzonder de manier waarop een bepaalde Nederlandse beweging beschreven is, gaf me inspiratie over hoe ik mijn masterscriptie zou kunnen schrijven. De sociologische invalshoek, zoals dit in het werk Leidsvrouwen en zaakwaarneemsters. Een geschiedenis van de Aktiegroep Man Vrouw Maatschappij6 wordt toegepast, zal ik dan ook proberen toe te passen op de PAG. In Vlaanderen zelf zijn er ondertussen toch een aantal degelijke overzichtswerken geschreven over de Vlaamse vrouwenbewegingen in de „tweede feministische golf‟. Het is jammer te moeten vaststellen dat de PAG daarin zelden uitvoerig wordt belicht. Ik hoop dat deze masterscriptie de PAG op een correcte wijze mag benaderen. Een „microgeschiedenis‟ van PAG levert daarbij een perspectief op de bredere beweging – op de levens, de opvattingen en de ervaringen van mensen in die periode – en op structurele maatschappelijk veranderingen. 3 DE SMIT, K., Hoe dol was Dolle Mina? De geschiedenis van de Dolle Mina‟s in Vlaanderen. Gent: onuitgegeven licentiaatsverhandeling, p. 5 4 HOOGHE, M., „De organisatiestructuur van de Vlaamse vrouwenbeweging‟. In: Sociologische Gids, 1994, 41 (2), p.145 5 HOOGHE, M., Nieuwkomers op het middenveld. Nieuwe Sociale Bewegingen als actoren in het Belgisch politiek systeem. De milieubeweging en de vrouwenbeweging in Vlaanderen 1970-1990, Brussel, proefschrift ingediend tot het behalen van graad van doctor in de politieke wetenschappen, 1997, p. 197 6 RIBBERINK, A., Leidsvrouwen en zaakwaarneemsters. Een geschiedenis van de aktiegroep Man Vrouw Maatschappij(MVM), 1968-1973, 2001, Hilversum, 337 p. 4 1.2 Probleemstelling De PAG is – net zoals Dolle Mina en het Vrouwen Overleg Komitee7 – één van de eerste „nieuwe‟ vrouwenbewegingen die ontstaan zijn in het begin van de jaren zeventig. Al snel gaat men deze periode benoemen als de „tweede feministische golf‟. Net zoals er steevast in elk overzichtswerk uitvoerig over Dolle Mina wordt gesproken, net zo kort is de uiteenzetting over de Pluralistisch Actiegroep voor Gelijke Rechten van Man en Vrouw. In quasi elk overzichtswerk worden de leden van de PAG geprofileerd als „brave Dolle Mina‟s‟ of „deftige middenklasse dames‟, terwijl deze groep veel meer is dan wat tot nu toe over hen geschreven is. Verschillende leden van Dolle Mina verwijzen naar de PAG-leden als middenklasse dames of trutten, die wel iets willen veranderen, maar zelf geen handen uit de mouwen steken. Volgens mij is dit een onterechte beschuldiging. De centrale vraag luidt dan ook: „Wat was de bijdrage van de PAG in de „tweede feministische golf‟? Deze masterscriptie wil bijdragen tot het in kaart brengen van de vrouwenbewegingen in Vlaanderen in de „tweede feministische golf‟. De bedoeling van mijn verhandeling is niet alleen een poging tot het reconstrueren van de beweging die de PAG eens was, maar eveneens het uitzoeken in welke mate deze beweging heeft bijgedragen aan de belangrijke maatschappelijke veranderingen voor vrouwen, die we vandaag als normaal ervaren. Daarnaast intrigeert het mij om op zoek te gaan naar de sociale achtergrond van deze pioniersters, naar de manier waarop deze vrouwen hun eigen en collectieve identiteit hebben vormgegeven. Ook het nagaan in welke mate contacten met andere groepen deze identiteitsvorming beïnvloedden kan interessante resultaten opleveren. Een analyse van het archiefmateriaal van verschillende kernen biedt de mogelijkheid de positie van deze beweging binnen de sociale bewegingen in „de tweede feministische golf‟ te bepalen. De aanvulling van het archiefmateriaal met interviews zou de informatie over de verschillende PAG-kernen moeten verruimen. Vooraleer dieper in te gaan op de PAG is het belangrijk als vertrekpunt, ook oog te hebben voor benamingen/woordenschat van personen, groeperingen, zaken en perioden. Ik beweer dan wel te schrijven over de „tweede feministische golf‟, maar wat wordt daarmee bedoeld? Waarom spreekt men over golven? Is er geen sprake van continuïteit binnen de evolutie van het feminisme? Wat wordt begrepen 7 Voortaan ook wel VOK 5 onder de term feminisme? Als men over feminisme spreekt, dan heeft men het eveneens over vrouwenorganisaties en vrouwenbewegingen. Waarin ligt het verschil? Spreken we daarbij over één soort feminisme of zijn er meerdere vormen? Vervolgens gaan we over tot het stellen van enkele algemene vragen. In welk klimaat ontstond deze beweging? Volgens de politicoloog Marc Hooghe werden de „oudere vrouwengroepen‟ op het einde van de jaren zestig compleet verrast door de opkomst van een nieuwe generatie feministes. Was deze generatie feministen echt zo anders dan hun voorgangers? Is het mogelijk een lijn te trekken doorheen de acties en bewegingen van het feminisme? Wat lag aan de basis van het ontstaan van deze groepen? Speelden persoonlijke ervaringen hierbij een elementaire rol? In een algemeen deel kunnen we ons op de eerste plaats focussen op de PAG als beweging.