KEMALİST ELİTLER Ve SOĞUK SAVAŞ SONRASI TÜRKİYE-A.B.D
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ ORTAKLIKTAN KRİZE: KEMALİST ELİTLER ve SOĞUK SAVAŞ SONRASI TÜRKİYE-A.B.D. İLİŞKİLERİ TURAL BAHADIR (ÖĞRENCİ NO: 1128229242) TEZ DANIŞMANI DOÇ. DR. FAHRİ TÜRK EDİRNE 2016 23.06.2016 Ulusal Tez Merkezi | Tez Form Yazdir T.C YÜKSEKÖĞRETİM KURULU ULUSAL TEZ MERKEZİ TEZ VERİ GİRİŞİ VE YAYIMLAMA İZİN FORMU Referans No 10107982 Yazar Adı / Soyadı TURAL BAHADIR Uyruğu / T.C.Kimlik No TÜRKİYE / 23096272854 Telefon 5426585937 EPosta [email protected] Tezin Dili Türkçe Tezin Özgün Adı Ortaklɪktan Krize: Kemalist Elitler ve Soğuk Savaṣ Sonras ɪ TürkiyeA.B.D. İliṣkileri Tezin Tercümesi From Partnership to the Crisis: Kemalist Elites and TurkeyU.S. Relations After the Cold War Konu Uluslararası İlişkiler = International Relations Üniversite Trakya Üniversitesi Enstitü / Hastane Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Bilim Dalı Tez Türü Doktora Yılı 2016 Sayfa 393 DOÇ. DR. FAHRİ TÜRK 39743029412 Tez Danışmanları Dizin Terimleri Önerilen Dizin Terimleri Kısıtlama Yok Yukarıda bilgileri kayıtlı olan tezimin, bilimsel araştırma hizmetine sunulması amacı ile Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanında arşivlenmesine ve internet üzerinden tam metin erişime açılmasına izin veriyorum. 23.06.2016 İmza:................................. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezFormYazdir.jsp?sira=0 1/1 I Tezin Adı: Ortaklıktan Krize: Kemalist Elitler ve Soğuk Savaş Sonrası Türkiye-A.B.D. İlişkileri Hazırlayan: Tural BAHADIR ÖZET Türkiye-ABD iliṣkileri, Türkiye’nin 1952’de NATO’ya üye olarak kabul edilmesinden itibaren Türkiye’nin Batɪ dünyasɪ ile iliṣkilerini belirlemiṣ ve Türkiye- ABD müttefikliği günümüze kadar gelmiṣtir. Bu ҫalɪṣmada Soğuk Savaṣ’ın sona ermesinden sonra meydana gelen Birinci Körfez Savaṣɪ‘ndan (1991) 2003 sonuna kadar olan süreҫ incelenmiṣtir. Çalışmanın zamansal olarak bu şekilde sınırlandırılmasının nedeni, bu süreҫte krize sürüklenen Türkiye-ABD iliṣkilerinin sebeplerini ve sonuçlarını inceleyerek, iki ülke iliṣkilerinin geleceğ ile ilgili yeni bir perspektif ortaya koymaktɪr. Bu süreҫte Cumhuriyeti kuran iradeyi temsil etmiṣ olan Kemalist seçkinler, Birinci Körfez Savaṣɪ‘nɪ (1991) izleyen süreҫte, ABD’nin Kuzey Irak’ta uzun vadede bağɪmsɪz bir Kürt devleti kurmak istediğini ve bu devletin kurulmasɪna üstü kapalɪ destek verdiği düşüncesinde olmuş ve ABD’nin Kuzey Irak politikalarɪndan kuṣku duymaya baṣlamışlardır. Kemalist seҫkinler, 2003’te yapılan Irak Savaṣɪ öncesi ve sonrasɪnda yaṣanan kriz sürecinde, ABD’nin Kuzey Irak’ta bir Kürt devleti kurma projesini Türkiye’ye kabul ettirmek istemesini Türkiye’nin toprak bütünlüğü ve ulusal güvenliği aҫɪsɪndan tehdit olarak algılamışlardır. Bu durum, Türkiye-ABD iliṣkilerinde kɪrɪlmaya yol aҫmɪṣ ve bu kɪrɪlma ile birlikte iliṣkiler Kɪbrɪs ambargosundan sonra tarihinin en ciddi krizini yaṣamɪṣtɪr. Bu kriz süreci, Kemalist seçkinlerin geleneksel Batɪ merkezli Türk dɪş politikasɪnɪ sorgulamalarɪna ve yeni dɪṣ politika stratejileri üzerine tartɪṣmalarɪna yol aҫmɪṣtɪr. Bu ҫerҫevede bu ҫalɪṣmada 1991-2003 sürecinde Türkiye-ABD iliṣkilerinde süreklilik devam etmiṣ midir? Yoksa bir dönüṣüm meydana gelmiṣ midir? Geldi ise hangi boyutlarda meydana gelmiṣtir? Sorularɪna cevap verilmesi amaҫlanmɪṣtɪr. Türkiye-ABD iliṣkileri, fiiliyatta bir kopuṣ yaṣamasa da, Kemalist seҫkinler Türkiye’nin ABD ile iliṣkilerinin gelecekte de geleneksel boyutta devam edemeyeceğini anlamɪṣlar ve Türkiye’nin yakın çevresi ve Avrasya boyutlu dɪṣ politika vizyonunu Türkiye’nin II ulusal ҫɪkarlarɪ aҫɪsɪndan önemli görmüşlerdir. Fakat bu durum Türkiye’nin ABD ve geleneksel Batɪ yönlü dɪṣ politikasɪndan tamamen kopuṣu anlamına gelmemiş ve Türkiye’nin yakɪn çevre ve Avrasya boyutlu dɪṣ politika stratejisi ile Batɪ yönlü iliṣkileri dengeli bir ṣekilde birlikte yürütmesini ifade etmiṣtir. Bu ҫerҫevede bu ҫalɪṣmanɪn konusu, iki farklɪ yöntem ve iki farklɪ kuramsal yaklaṣɪmla incelenerek, bu konuda gözlemlenen eksikliğe bilimsel katkɪ yapmak hedeflenmiṣtir. Anahtar Kelimeler: Türkiye, A.B.D., Kemalist Elitler, İnṣacɪlɪk, Yeni Gerҫekcilik, Süreҫ Analizi, Söylem Analizi III Name of Thesis: From Partnership to the Crisis: Kemalist Elites and Turkey-U.S. Relations After The Cold War Prepared by: Tural BAHADIR ABSTRACT Turkish-US-American relations have a huge impact on the ties between Turkey and the Western world since Turkey became a member of NATO in 1952 and Turkey-USA alliance have survived up to date. In this study, the period between 1991 and 2003 has been examined. The reason why this period is chosen is showing new perspectives concerning the future of the Turkish-US-American relations which suffered a seriously in this period. Within the respect of the Turkish-US-American relations the Kemalist elites who were very influential in the Turkish politics thought that Wasington was eager to establish an independent Kurdish State in in the Northern Iraq in a foreseeable future. Consequently they gave support to the foundation of this state in the aftermath of the First Gulf War (1991). The Kemalist elites who started to doubt the Northern Iraq policy of the USA opposed the American efforts for creating a Kurdish state in the Northern Iraq. Because they considered the founding of a such Kurdish state as a big threat against the territorial integrity and national security of Turkey as well. This led to a stalemate situation in the Turkish-US-American relations, which is considered to be the most serious crisis in the relations between Wahington and Ankara since the Cyprus embargo of the US- Government upon the Turkey. Due to this crisis the Kemalist elites started to question the traditional Western-oriented Turkish foreign policy and to discuss the new foreign policy strategies towards USA. Within this framework, this study aims to answer the following questions: Can we speak about a continuity in the Turkish- US-American relations between 1991 and 2003? Did a new transition take place? If it did, to which extent? Even though the Turkish-US-American relations did not suffer a discontinuity in practice, the Kemalist elites belived that the relations between Ankara and Washington would not be able to foster in a traditional good manner, as practiced in the past. So they ere more or less in favour of a foreign policy towards Eurasia and Near East rather than to a West-oriented policy. IV However it does not mean that Turkey departed completely from its West-oriented foreign policy. To express with other words: Turkey shifted from a West-oriented policy to a rather balanced policy between West and East. Keywords: Turkey, U.S., Kemalist Elites, Constructivism, Neorealism, Process Tracing, Discourse Analysis V ÖN SÖZ Türkiye-ABD iliṣkileri, II. Dünya savaṣɪ‘dan günümüze kadar Batɪ yönlü Türk dɪṣ politikasɪ‘nɪn temel belirleyicisi olmasɪna rağmen Türkiye-ABD iliṣkilerinin, Cumhuriyetin kurucu iradesini temsil eden Kemalist seҫkinler odağɪndaki ҫalɪṣmaların yetersiz olduğu gözlemlenmiştir. Bu konunun bilimsel yöntem ve bilimsel kuram etrafɪnda incelenmesinin yetersiz olduğu bu ҫalɪṣma sürecinde gözlemlenmiṣ ve bu ҫalɪṣmada vurgulanmɪṣtɪr. Bu ҫerҫevede 1991-2003 sürecinde Türkiye-ABD iliṣkileri incelenerek, bu konuya katkɪ yapmak amaҫlanmɪṣtɪr. Doktora sürecinin baṣɪnda, Almanya’da yaṣamam nedeniyle bir müddet Türkiye’de kalma zorunluluğum olmuṣtur. Sonraki süreҫte ise, Almanya- Türkiye arasɪnda gelip gitme mecburiyeti olmuṣtur. Bu süreҫte, Trakya Üniversitesinde Doktora danɪṣmanɪm olan Doҫ. Dr. Fahri Türk Hocam’a tezin hazɪrlanmasɪ aṣamasɪnda göstermiṣ olduğu özverili yardɪmlarɪndan dolayɪ ne kadar teṣekkür etsem azdɪr. Ayrɪca tez izleme jürisinde yer alan hocalarɪm; Doҫ. Dr. Burak Gümüṣ ve Yrd. Doҫ. Dr. Sibel Kavuncu’ya ҫalɪṣmaya yaptɪklarɪ katkɪdan dolayɪ müteṣekkirim. VI İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET ABSTRACT I ÖNSÖZ III İÇİNDEKİLER V ŞEKİL VE TABLO DİZINİ IX KISALTMALAR DİZİNİ IX 1. GİRİŞ 1 1.1. Tezin Konusu 1 1.2. Kuram ve Yöntem 6 1.3. Tezin Siyâset Bilimi Aҫɪsɪndan Önemi 8 1.4. Yazɪn 9 2. TEZİN KURAMSAL VE YÖNTEMSEL ÇERÇEVESİ 20 2.1. Tezin Kuramsal Çerçevesi 20 2.1.1. Uluslararası İlişkilerde İnşacı Kuram 20 2.1.2. Derinleşen İnşacılık-Rasyonalizm Tartɪşmasɪ ve İnşacɪ 25 Kuram’ɪn Uluslararasɪ İlişkiler Alanɪndaki Yükselişi 2.1.3. Wendt-Waltz Tartɪşmasɪndan Orta Yol İnşacɪlɪğɪna 31 2.1.4. Çalɪşmanɪn Kuramsal Çerçevesi: Orta Yol İnşacılık 39 2.2. Tezin Yöntemsel Çerçevesi 43 2.2.1. Süreҫ Analizi 44 2.2.2. Söylem Analizi 46 2.2.3. Uzman Görüşmesi 52 2.2.4. Çalɪşmanɪn Kuramsal ve Yöntemsel Özellikleri Üzerine Bir 54 Değerlendirme 3. KEMALİZM ve TÜRKİYE’NİN MODERNLEŞMESİ 58 3.1 Kavramsal Çerçeve: Seçkin ve Kemalizm 58 3.2. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti'nin Doğuşu 61 3.3. Radikal Reformlar ve Modern Türkiye Cumhuriyeti 62 3.4. Kemalizm’in İlkeleri 66 3.5. Atatürk ve Kemalist Dış Politika 71 3.6. Kemalist Elitler ve Kemalizm Üzerine Güncel Tartɪşmalar 76 3.7. Kemalizmin Eleştirisi 80 4. SOĞUK SAVAŞ SÜRECİNDE TÜRKİYE-ABD 86 İLİŞKİLERİ 5. SOĞUK SAVAŞ SONRASI TÜRKİYE-ABD 91 İLİŞKİLERİ: 1991 KÖRFEZ SAVAŞI’NDAN 2003 IRAK SAVAŞI’NA VII 5.1. 1991 Körfez Savaşɪ’ndan 11 Eylül 2001 Saldɪrɪlarɪna 92 Türkiye-ABD İlişkileri 5.1.1. Uluslararası Yeni Düzende Türkiye 94 5.1.2. Uluslararasɪ Yeni Düzende Türkiye-ABD İlişkileri 96 5.1.3. 1991 Körfez Savaşɪ 108 5.1.4. Çekiç Güç ve Kuzey Irak'ta Kürt Devleti İnşasɪ 113 5.1.5. Türkiye-ABD İlişkilerinde PKK ve Kürt Sorunu 122 5.1.6. Kafkasya, Orta Asya ve Yeni Düzende “Türkiye Modeli” 127 5.1.7. 1990'lı yıllarda Güvenlik ve Savunma Alanɪndaki İlişkiler