Bitiruv Malakaviy Ishi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI RO’ZMETOV RO’ZMAMAT QADAM O’G’LINING 5140600 Geografiya ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun

BITIRUV MALAKAVIY ISHI

Mavzu: O‘zbekiston Respublikasidagi kichik sanoat zonalarining joylashuvi va rivojlanishning geografik xususiyatlari

Ilmiy rahbar Amanov A.K

Urganch – 2018

MUNDARIJA KIRISH………………………………………………………………………… 3 I.BOB KICHIK SANOAT ZONASI VA UNING TASHKIL QILISHNING HUQUQIY ASOSI……………………………….……………..……………...8 1.1 Kichik sanoat zonalarini barpo etish va ularning faoliyatini tashkil qilish tartibi…………………………………………………………………………....8 1.2 Kichik sanoat zonalarida mahalliy va horijiy investorlarga berilgan imkoniyatlar …………………………..………………………………………..12 II.BOB O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA KICHIK SANOAT ZONALARINING MINTAQALAR BO’YICHA SHAKLLANISHI 2.1 Kichik sanoat zonalari iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotining mamlakat huquqiy normalari asosida rivojlanishi ……………..……………..……………………..16 2.1 O’zbekiston Respublikasida kichik sanoat zonalarining iqtisodiy geografik rayonlar hamda ma’muriy birliklar bo’yicha joylashuvi……………..…………18 III.BOB O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA KICHIK SANOAT ZONALARINING ISTIQBOLLARI

2.2 O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti rivojida kichik sanoat zonalarining o’rni……………………………………………………………………………..52 2.3 O’zbekiston Respublikasida kichik sanoat zonalarining rivojlantirish istiqbollari………………………………………………………………………57

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan bo’lmish sanoatni jadal sur’atlar bilan o’sishini ta’minlash hozirgi kundagi dolzarb masalalaridan biridir. Mamlakatimizdagi erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalari samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish, ularda amalga oshirilayotgan ishlarni yanada jadallashtirish, xorijiy va mahalliy ishtirokchilar uchun yaratilgan sharoitlatning yuqori darajada qulaylashtirish, bu borada juda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu sohadagi yutuqlarni birgina kichik sanoat zonalarini tashkil qilish, hamda ular faoliyatini yo’lga qo’yish jarayonida amalga oshirilgan ishlarni ko’rsatib o’tish orqali qanchalik ildam harakatlanyotganini ta’kidlashimiz mumkin. 2017-yilning birinchi choragida 52 ta kichik sanoat zonalari ro’yhatga olingan bo’lsa, 2017 yilning sentabr oyiga kelib ularning soni 96 taga, 2018 may oyida esa ularning soni yana oshib 112 taga yetishi, ushbu sohada yuqorida ko’rsatib o’tganimizdek, ijobiy ishlar olib borilayotganidan dalolat beradi.

1-rasm. O’zbekistonning kichik sanoat zonalari. Davlat statistika bo’limi ma’lumotlariga asosan muallif tomonidan tuzildi.

Kichik sanoat zonalarining tarqalish geografiyasi mamlakatimizning deyarli barcha mintaqalariga yoyilganligi sanoat rivojining butun yurtimiz bo’ylab jadal o’sishiga turtki bo’ladi. Tarkibiy o’zgartirishlarini chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish: -iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatdosh muhitni shakllantirish hamda mahsulot va xizmatlar bozorida monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish; -printsipial jihatdan yangi mahsulot va texnologiya turlarini o’zlashtirish, shu asosida ichki va tashqi bozorlarda milliy tovarlarning raqobatbardoshligini ta’minlash; -ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni rag’batlantirish siyosatini davom ettirish hamda, eng avvalo,iste’mol tovarlar va butlovchi buyumlar importning o’rnini bosish, tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini kengaytirish; -iqtisodiyotda energiya va resurslar sarfini kamaytirish, ishlab chiqarishga energiya tejaydigan texnologiyalarni keng joriy etish, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish, iqtisodiyot tarmoqlarida mehnat unimdorligini oshirish; -faoliyat ko’rsatayotgan erkin iqtisodiy zonalar, texnoparklar va kichik sanoat zonalari samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish1 Bir qancha zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini zarur infratuzilmaga ega yagona hududda jamlash yuksak iqtisodiy samara berishi jahon tajribasida o'z isbotini topgan va bu yerdagi sharoit va qulayliklar korxonalar faoliyatining jadal rivojiga xizmat qilishi bilan ahamiyatlidir.Shu maqsadda O’zbekiston Respublikasi mintaqalarida ham bu borada yuqori amaliy natijalarga erishilmoqda, ayniqsa, foydalanilmayotgan hamda qurilishi tugallanmagan davlat mulki ob'ektlari, bo'sh yer uchastkalari negizida kichik sanoat zonalari qilinmoqda.Ular mahalliy

1 Яхшиликов Ж.Я, Муҳаммадиев Н.Э. Миллий ғоя-тараққиёт стратегияси. – Т.: Фан , 2017. – 424 б.

4 iste’molchilarga zarur bo’lgan va xorijga eksport qilish uchun mo’jallangan raqobatdosh sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish ko'lamining oshishiga va yangi ish o'rinlari yaratilishiga muhim omil bo'lib xizmat qilmoqda. O’zbekiston Respublikasi prezidentining mamlakatimiz mintaqalarida Toshkent shahri tumanlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlarda bo‘sh turgan yoki samarasiz ish yuritayotgan ishlab chiqarish binolaridan unumli foydalanish maqsadida, ulardan yanada samarali foydalanish, yangi korxonalar tashkil etishni rag‘batlantirish orqali ushbu binolar negizida kichik sanoat zonalari tashkil etish taklifini berganligi va bu borada yuqori natijalarga erishilayotganligi diqqatga sazavordir. Kichik sanoat zonalarini shakllantirishda Toshkent viloyatiga birlamchi e’tibor berildi va uning hududida 17 kichik sanoat zonasi tashkil qilindi. Viloyatning boy tabiiy-iqtisodiy, mineral-xomashyo, ilmiy-texnik va mehnat salohiyatidan to'liq foydalanish, yangi raqobatbardosh sanoat korxonalari hamda kichik xususiy korxonalar rivojini qo'llab-quvvatlash va rag'batlanitirish, shu asosda yangi ish o'rinlarini yaratish va aholi daromadlarini oshirish asosiy maqsad qilib belgilandi. Toshkent viloyatida qurilish materiallari sanoatini rivojlantirish borasida hali ishga solinmagan katta salohiyat mavjud.Viloyatda bu borada 180 yirik konlar mavjud. Shuning uchun, umumiy qiymati 207 million dollar bo’lgan 188 ta loyihani amalga oshirish mo’jallanmoqda. Jumladan, Ohangaron tumanida yiliga 500 ming tonna sement, Piskent tumanida sopol buyumlar, Angren shahrida santexnika ashyolari ishlab chiqarish bo’yicha yirik loyihalar amalga oshiriladi. Bundan tashqari, Qibray, O’rta Chirchiq, Chinoz va quyi Chirchiq tumanlarida keng turdagi qurulish materiallari ishlab chiqaradigan 20 dan ortiq korxonalar tashkil qilinadi. Ohangaron tumanida qurilish materiallari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan kichik sanoat zonasini tashkil qilish rejalashtirilmoqda2. Respublikamizdagi Toshkent, Jizzax va Sirdaryo viloyatlarida, hamda Toshkent shahrida kichik sanoat zonalari tashkil qilish borasida katta siljishlar

2 Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз.Т.: Ўзбекистон , 2017. – 592 б 5 ko’zga tashlanmoqda, shuningdek Namamgan, Fargona va Qashqadaryo viloyatlarida ham sezilarli natijalarga erishilmoqda. Bugungi kungacha mamlakatimizdagi ushbu 96 ta kichik sanoat zonalari hududlarda umumiy qiymati 535 milliard so‘mga teng 1021 loyiha amalga oshirilgan. Yangi korxonalar ishga tushishi tufayli 9,6 mingdan ziyod ish o‘rni yaratilgan. Loyihalar doirasida nafaqat ichki, balki tashqi bozorda ham xaridorgir bo‘lgan yengil sanoat, kimyo, oziq-ovqat mahsulotlari, elektr texnikasi buyumlari, zamonaviy qurilish materiallari, mebel va boshqa tayyor mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda.[3] Mavzuning o`rganilganlik darajasi:Kichik sanoat zonalari to’g’risidagi ilmiy izlanishlarni xorijlik iqtisodchi-olimlar E.F. Avdokushin ,M.M. Kovalyov, V.V. Novik, V.N.Usov, Y.M. Berger va boshqalar tomonidan chuqur o`rganilgan. O`zbеkistonda kichik sanoat zonalarining nazariy uslubiy masalalari, turlari va ularning tasniflanishi, shuningdеk jahon iqtisodiyotida tutgan o`rni kabi masalalar bo`yicha o`zbеk iqtisodchi olimlar B.M. Tursunov, E.R. Maxmudov, G.A. Mеlibayеva, A.A.Isajanov N.G. To`xliyеv, B.D. Sadibеkovalarning ilmiy tadqiqotlarida muayyan darajada yoritilgan. Bitiruv-malakaviy ishining maqsad va vazifalari. Bitiruv-malakaviy ishining asosiy maqsadi: Ushbu bitiruv malakaviy ishda mamlakatimiz iqtisodiyotning rivoji borasida, xususan sanoat o’sishini kichik sanoat zonalari orqali yanada tezlashyotganiniko’rsatib berish maqsad va vazifa qilib belgilangan. 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash, iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarga xorijiy, avvalo, to‘g‘ridan- to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni faol jalb qilish, davlat mulki xususiylashtirilgan obyektlar bazasida xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, viloyat, tuman va shaharlarni kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishga doir ko‘plab vazifalar belgilangan.[13]. Mazkur bitiruv malakaviy ishida kichik sanoat zonasida ishlaydigan sub’ektlar yaratilaganimtiyozlar haqida ham keng ma’lumotlar keltirilgan, shunday 6 imtiyozlardan biri, qatnashuvchi sub’ektlar 2-yil barcha soliqlardan ozod etildi va ular hududida joylashgan ko'chmas davlat mulkidan foydalanganlik uchun ijara to'lovining nol stavkasi belgilanadi, hamda 2-yildan keyin belgilangan soliq imtiyozlariga (mulk solig‘i, yuridik shaxslar foydasi hamda yagona soliq to‘lovlaridan ozod etiladi) ega bo'lishadi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish joizki, sanoat zonalaridagi ishlab chiqarish va yer maydonlari, tadbirkorlik sub’ektlariga 10 yillik ijaraga beriladi. Mamlakatimizda kichik sanoat zonalari faoliyatining samaradorligini oshirish, yangilarni tashkil etish, kichik sanoat zonalari faoliyatini yuksaltirish uchun kredit olish va bank xizmatlaridan foydalanishda muammo bo‘lmasligi, bozor talablari va import nomenklaturasini o‘rganish asosida tadbirkorlar uchun takliflar, istiqbolli loyihalar ro‘yxati shakllantirilishi, hamda mintaqalarning imkoniyatlari to’la o’rganilishi maqsadaga muvofiqdir. Endilikda mamlakatimizda kichik sanoat zonalarini rivojlanishi iqtisodiyotdagi sanoat ulishining sezilarli darajada o’sishiga olib keladi. Bitiruv malakaviy ishining obyеkti: O’zbekistondagi kichik sanoat zonalarining joylashuvi va geografik xususiyatlari. Bitiruv malakaviy ishining prеdmеti: O’zbekistondagi kichik sanoat zonalari. Bitiruv-malakaviy ishining ilmiy yangiligi: Ushbu bitiruv malakaviy ishda quyidagi ilmiy yangiliklar o`z aksini topadi: -turli iqtisodiy qarashlar va uslubiy yondashuvlar umumlashtirgan holda kichik sanoat zonalar faoliyatining ijtimoiy — iqtisodiy natijalariga baho bеrilganligida; -kichik sanoat zonalarni barpo etish bo`yicha jahon tajribasidan O`zbеkistonda foydalanish yo`nalishlari asoslab bеrilganligida. Bitiruv-malakaviy ishning tarkibiy tuzilishi: Kirish, 2 ta bob, 6 ta paragraf, Xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati va ilovalardan iboratdir.

I.BOB O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA TASHKIL QILINGAN KICHIK SANOAT ZONALARI VA ULARNING HUQUQIY ASOSI 1.1 Kichik sanoat zonalarini barpo etish va ularning faoliyatini tashkil qilish tartibi. Kichik sanoat zonalarini barpo etish va ularning faoliyatini tashkil qilish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 31 dekabrdagi “Kichik sanoat zonalarini barpo etish va ularning faoliyatini tashkil qilish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida”gi 378-sonli qarori bilan amalga oshiriladi.Mazkur nizom asosida mamalkatimizning hududlarida bir necha kichik sanoat zonasini boshqarish direksiyalari faoliyat ko‘rsatyapti.Ushbu nizomga asosan kichik sanoat zonalariga quyidagicha huquq va imtiyozlar berilgan. Kichik sanoat zona — mintaqani jadal ijtimoiy-sanoat rivojlantirish uchun mamlakat va chet el kapitalini, istiqbolli texnologiya va boshqaruv tajribasini jalb etish maqsadida tuziladigan, alohida huquqiy tartiboti bo‘lgan maxsus ajratilgan hududdir. Kichik sanoat zona hududida yuridik shaxslar va fuqarolar (jismoniy shaxslar) xo‘jalik, moliyaviy va boshqa faoliyatning istalgan turlari bilan shug‘ullanishiga yo‘l qo‘yiladi, O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida man etilgan faoliyat turlari bundan mustasno.Kichik sanoat zonalar to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun va boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir.Agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O‘zbekiston Respublikasining Kichik sanoat zonalar to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo‘llaniladi. Kichik sanoat zona O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bilan tashkil etiladi. Kichik sanoat zonaning maqomi, shuningdek uning qancha muddatga tashkil etilishi mazkur zonani tashkil etish to‘g‘risidagi qaror bilan belgilanadi. Kichik sanoat zonaning chegaralari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.Kichik sanoat zonaning faoliyat ko‘rsatish

8 muddatini uzaytirish O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bilan amalga oshiriladi. Kichik sanoat zonaning maqomi: -uni tashkil etish to‘g‘risidagi qarorda belgilangan muddat tugaganidan keyin; -uni tashkil etish to‘g‘risidagi qarorda nazarda tutilgan vazifalar bajarilmaganda va maqsadlarga erishilmaganda tugatiladi3. Kichik sanoat zonaning maqomini tugatish to‘g‘risidagi qaror O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qabul qilinadi. Kichik ishlab chiqarish zonalari — tadbirkorlikni rag‘batlantirish, sanoatotning ustun tarmoqlariga chet el investitsiyalarini jalb etish, istiqbolli texnologiyalarni joriy etish maqsadida xo‘jalik-moliyaviy faoliyatning alohida tartiboti joriy etiladigan hududlardir.Kichik ishlab chiqarish zonalari eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarish zonalarini, agropolislarni, tadbirkorlik zonalarini, industrial zonalarni va boshqa zonalarni o‘z ichiga oladi.O‘zbekiston Respublikasi Kichik sanoat zona hududida faoliyat yuritayotgan yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari hamda qonuniy manfaatlariga rioya etilishini kafolatlaydi. Kichik sanoat zonalarda investorlarning O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarida nazarda tutilgan barcha kafolatlari va imtiyozlariga rioya etilishi taъminlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bilan qo‘shimcha kafolatlar va imtiyozlar nazarda tutilishi mumkin.Davlat organlari va boshqa organlar yoxud mansabdor shaxslarning yuridik va jismoniy shaxslar faoliyatiga asossiz aralashuvi natijasida ularga etkazilgan zararning o‘rni, shuningdek boy berilgan foyda hamda etkazilgan maъnaviy ziyon sud tartibida qoplanishi yoki kompensatsiya qilinishi kerak. Kichik sanoat zona O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydigan dasturga muvofiq rivojlantiriladi.Kichik sanoat zonani rivojlantirish dasturi ishlab chiqarish va bozor infrastrukturasini yaratishni, alohida huquqiy

3 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 31 dekabrdagi “Kichik sanoat zonalarini barpo etish va ularning faoliyatini tashkil qilish tartibi to‘g‘risidagi Nizomi 9 tartibotni taъminlashni, yuridik va jismoniy shaxslarning faoliyatini sanoat rag‘batlantirish choralarini o‘z ichiga oladi. Kichik sanoat zonani rivojlantirish dasturini moliyaviy taъminlash zonaning o‘z resurslari hamda xususiy va boshqa manbalardan mablag‘lar jalb etish, shu jumladan xalqaro dasturlar hisobiga, shuningdek mazkur hududni ijtimoiy-sanoat rivojlantirishga respublika byudjetidan va mahalliy byudjetdan ajratiladigan mablag‘lar hisobiga amalga oshiriladi.Kichik sanoat zonalarda alohida bojxona, valyuta, soliq tartiboti, shuningdek fuqarolar kirishi, chiqishi va bu erda bo‘lishining, mehnat munosabatlari, moliya-kredit faoliyatining alohida tartiboti hamda investitsiyalarni jalb etishga, tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantirishga va zonani ijtimoiy-sanoat rivojlantirishga qaratilgan boshqacha tartibot o‘rnatilishi mumkin.Yuridik va jismoniy shaxslarning alohida huquqiy tartibotni buzish yo‘li bilan olgan daromadi (foydasi) qonun hujjatlariga muvofiq undirib olinadi. Alohida bojxona tartiboti: -tovarlarni olib kirish va olib chiqish uchun bojxona bojlarini bekor qilish yoki kamaytirishni; -eksport yoki import uchun tarifdan tashqari cheklashlarni bekor qilish yoki yengillashtirishni; -tovarlarni belgilangan tartibda albatta bayonnomaga kiritgan holda kichik sanoat zonaning bojxona chegarasi orqali olib o‘tishning soddalashtirilgan tartibini nazarda tutishi mumkin4. Kichik sanoat zona hududida alohida bojxona tartibotini O‘zbekiston Respublikasining bojxona organlari ta’minlaydi .Alohida bojxona tartiboti kichik sanoat zona hududi orqali tovarlarni tranzit olib o‘tishga nisbatan tatbiq etilmaydi. Alohida valyuta tartiboti milliy va chet el valyutalarining kichik muomalada bo‘lishi hamda ayirboshlanishini nazarda tutadi.Alohida valyuta tartibotining amal qilish tartibini O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki belgilaydi.

4 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 31 dekabrdagi “Kichik sanoat zonalarini barpo etish va ularning faoliyatini tashkil qilish tartibi to‘g‘risidagi Nizomi 10

Kichik sanoat zona hududidagi xo‘jalik faoliyati qatnashchilari (yuridik va jismoniy shaxslar) mamlakat investorlari va chet ellik investorlar uchun teng shart- sharoitlardan kelib chiqqan holda qonun hujjatlarida belgilanadigan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha imtiyozlardan foydalanadi. Kichik sanoat zonadagi korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda ishlash uchun eng avvalo mahalliy mehnat resurslari jalb etiladi, shuningdek O‘zbekiston Respublikasining boshqa mintaqalarida yashovchi shaxslar va chet el fuqarolari ham jalb etilishi mumkin. Kichik sanoat zonaga mehnat resurslarini jalb etish qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.Kichik sanoat zonalarda mehnat munosabatlari qonun hujjatlari, jamoa shartnomalari (kelishuvlari) va yakka tartibdagi mehnat shartnomalari (kontraktlari) bilan tartibga solinadi. Jamoa shartnomalari va yakka tartibdagi mehnat shartnomalari mazkur korxonalar, muassasalar va tashkilotlar xodimlarining ahvolini qonun hujjatlarida, shuningdek Xalqaro mehnat tashkilotining O‘zbekiston Respublikasi ham qatnashchisi bo‘lgan konvensiyalarida nazarda tutilgan shartlarga nisbatan yomonlashtirishi mumkin emas. Ushbu nizomda ko’rsatilganidek kichik sanoat zonalari - hududidagi ishlab chiqarish maydonlari va yer uchastkalari tadbirkorlik sub’ektlariga 10 yilga ijaraga beriladi. Loyihalarning o‘z vaqtida bajarilishi, soliq va boshqa majburiy to‘lovlarning vaqtida to‘lanishi singari talablarga qat’iy rioya etgan tadbirkorlik sub’ektlariga ushbu muddat yanada uzaytirilishi bilan birga ijara to‘lovida ham qator imtiyozlar taqdim etiladi. Ta’kidlash kerakki, kichik sanoat zonalarida tadbirkorlik sub’ektlariga zarur shart-sharoitlarni yaratishga alohida e’tibor qaratilgan. Kichik sanoat zonalari ishtirokchilariga davlat xizmatlari mazkur hududlarda tashkil etiladigan tadbirkorlik sub’ektlariga «yagona darcha» tamoyili asosida davlat xizmatlari ko‘rsatish bo‘yicha yagona markazlar tomonidan ko‘rsatiladi. Tadbirkorlarga o‘z mahsulotlarini eksport qilishda ko‘maklashish maqsadida kichik sanoat zonalari hududida Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari eksportini qo‘llab- quvvatlash jamg‘armasining vakolatxonalari tashkil etiladi. 11

1.2 Kichik sanoat zonalari iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotining mamlakat huquqiy normalari asosida rivojlanishi Yuqorida ko’tsatib o’tganimizdek O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 31 dekabrdagi “Kichik sanoat zonalarini barpo etish va ularning faoliyatini tashkil qilish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida”gi 378-sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizom asosida mamalkatimizning hududlarida hozirgi kunda 112 kichik sanoat zonalari faoliyat ko‘rsatyapti. Kichik sanoat zonalarida yuqoridagi soliq imtiyozlari quyidagi shartlarga rioya etilgan taqdirda qo‘llanadi: Kichik sanoat zonasi ishtirokchisi tomonidan eng kam ish haqining kamida 3000 barobari miqdorida investitsiya kiritilganda; Ishtirokchi tomonidan yil yakuni bo‘yicha eng kam ish haqining kamida 2000 barobari miqdorida sof foyda olinganda. Qayd etish joizki, ishlab chiqarilgan mahsulotlar sotuvida eksport ulushi kamida 30 foizni tashkil etganda soliq imtiyozlarining qo‘llanishi qo‘shimcha 2 yilga uzaytiriladi5. Erkin iqtisodiy va kichik sanoat zonalar faoliyatining qayd etilgan yo‘nalishlarini muvofiqlashtirish va kompleks ravishda hal etishni ta’minlash uchun O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirish bo‘yicha Davlat maslahatchisi xizmati tarkibida erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalari faoliyatini muvofiqlashtirish bo‘yicha Davlat maslahatchisining birinchi o‘rinbosari lavozimi joriy etildi, shuningdek, erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalari faoliyatini muvofiqlashtirish masalalari bo‘yicha umumiy soni 5 kishidan iborat sektor tashkil etildi. Erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalari faoliyatini muvofiqlashtirish bo‘yicha maxsus idoralararo komissiya tuzildi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimi, ularning birinchi o‘rinbosarlari yarim yil va yil yakunlari bo‘yicha O‘zbekiston

5 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 31 dekabrdagi “Kichik sanoat zonalarini barpo etish va ularning faoliyatini tashkil qilish tartibi to‘g‘risidagi Nizomi 12

Respublikasi Prezidentiga erkin iqtisodiy zonalar hamda kichik sanoat zonalarini rivojlantirish va ularning faoliyati samaradorligini oshirishga doir amalga oshirilayotgan ishlar haqida shaxsan hisobot beradi. Mamlakatimizda erkin iqtisodiy zonalar, texnopark va kichik sanoat zonalari faoliyati samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish borasida keng ko`lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Bu esa xususiy sektorni har tomonlama qo`llab- quvvatlash, raqobatbardosh mahsulotlar turini ko`paytirish, ishlab chiqarish hajmini oshirish, bandlik masalasini hal etish va aholi farovonligini yuksaltirishda yangi imkoniyatlar yaratayotir. O`zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko`maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo`mitasi mamlakat yalpi ichki mahsulot hajmini oshirish va hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda kichik sanoat zonalari muhim o`rin tutishini ta`kidladi. Prezidentimizning 2017 yil 23 fevraldagi "Tadbirkorlarning ishlab chiqarish maydonlaridan foydalanishlarini yanada rag`batlantirish chora-tadbirlari to`g`risida"gi qarori bu borada muhim dasturilamal bo`layotir. Mazkur hujjatga muvofiq, ilgari xususiylashtirilgan, qurilishi tugallanmagan ob`ektlar va foydalanilmayotgan ishlab chiqarish maydonlarini tadbirkorlik faoliyatiga jalb etishning samarali mexanizmi joriy qilindi. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash,iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarga xorijiy, avvalo, to‘g‘ridan- to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni faol jalb qilish, davlat mulki xususiylashtirilgan ob’ektlar bazasida xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, viloyat, tuman va shaharlarni kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha ko‘plab vazifalar belgilangan. Mamlakatimizda erkin iqtisodiy zonalar, texnoparklar va kichik sanoat zonalari samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish borasida amalga oshirilayotgan ishlar bunda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Toshkent shahri tumanlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlarga tashriflari chog‘ida bo‘sh turgan yoki samarasiz ish yuritayotgan ishlab chiqarish binolarini borib ko‘rdi. Ulardan 13 samarali foydalanish, yangi korxonalar tashkil etishni rag‘batlantirish maqsadida ushbu binolar negizida kichik sanoat zonalari tashkil etildi. Mamlakatimizdagi kichik sanoat zonalari 110 tadan otrib ketdi.Bugungi kungacha ushbu hududlarda umumiy qiymati qarib 800 milliard so‘mga teng 1500 ga yain loyiha amalga oshirilgan. Yangi korxonalar ishga tushishi tufayli 10 mingdan ziyod ish o‘rni yaratilgan. Loyihalar doirasida nafaqat ichki, balki tashqi bozorda ham xaridorgir bo‘lgan yengil sanoat, kimyo, oziq-ovqat mahsulotlari, elektr texnikasi buyumlari, zamonaviy qurilish materiallari, mebel va boshqa tayyor mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda.Bundan tashqari, 248 loyihani amalga oshirish natijasida 11 ming yangi ish o‘rni yaratish rejalashtirilmoqda. Kichik sanoat zonalarining sarmoyalarni jalb qilish, tadbirkorlikni rivojlantirish, yangi ish o‘rinlari yaratish va aholi farovonligini oshirishdagi ahamiyati juda kattadir, bu borada, prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tegishli vazirlik, idora va xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning bu sohadagi faoliyatini tanqid qilib, ularda tashabbuskorlik yetishmasligi, erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalarini rivojlantirish bo‘yicha ishlarni tashkil qilish darajasi sustligini ta’kidladi. Xususan, mas’ul vazirlik va idoralar tomonidan loyihalarni ko‘rib chiqish va muvofiqlashtirish jarayoni murakkabligicha qolib, odatda rasmiy xarakter kasb etmoqda. Erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalarini elektr energiyasi, tabiiy gaz, suv va boshqa kommunikatsiya tarmoqlari bilan barqaror ta’minlashda muammolar kuzatilmoqda. Davlatimiz rahbari erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalaridagi mavjud kamchiliklarni bartaraf etish, investor va tadbirkorlarga yanada keng imkoniyatlar yaratishga oid kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish bo‘yicha topshiriqlar berdi. Avvalo, ushbu zonalar faoliyatini rivojlantirishga doir me’yoriy-huquqiy bazani qayta ko‘rib chiqish, bugungi zamon talablariga moslashtirish, barcha uchun ochiq va tushunarli mexanizm yaratish lozim. Yer uchastkalari, bo‘sh turgan binolarni ajratish tartibini soddalashtirish masalasiga ham alohida e’tibor qaratish orqali mamlakat iqtisodiyotini yuksaltirishga erish mumkin.Shuningdek, erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalarida joylashgan korxonalarni barcha zarur muhandislik-

14 kommunikatsiya tarmoqlari va infratuzilma bilan o‘z vaqtida ta’minlash dolzarb masala qilib belgilandi. Bu borada O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2017 yil 10 avgust kunidagi 3194-sonli qaroriga muvofiq, Toshkent viloyatida qator kichik sanoat zonalari tashkil qilinganligini misol qilib keltirishimiz mumkin. Toshkent viloyatining boy tabiiy-iqtisodiy, mineral-xomashyo, ilmiy-texnik va mehnat salohiyatidan to'liq foydalanish, yangi raqobatbardosh sanoat korxonalari hamda kichik xususiy korxonalar rivojini qo'llab-quvvatlash va rag'batlanitirish, shu asosda yangi ish o'rinlarini yaratish va aholi daromadlarini oshirish maqsadida viloyat hududida 17 kichik sanoat zonasi tashkil qilindi. Bu jarayon mamlakatimizning boshqa mintaqalarida ham jadal sur’atda davom qilmoqda.

II.BOB O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA KICHIK SANOAT ZONALARINING MINTAQALAR BO’YICHA SHAKLLANISHI

2.1 O’zbekiston sanoati va uning rivojiga kichik sanoat zonalarining ta’siri O’zbekistonda kichik sanoat zonalarining sanoat rivojiga ta’siri to’g’risida fikr yuritishdan oldin, mamlakatimiz sanoatining shakllanishi haqida qisqacha ma’lumot keltirib o’tsak, negaki ularni mamlakatimiz hudui bo’ylab joylashuvida bevosita dastlab sobiq ittifoq davrida, shuningdek O’zbekistonning mustaqillik yillarida tashkil qilingan,turli sabablarga ko’ra faoliyatini to’xtatgan va hozirda bo’sh turgan korxonalar o’rnida bunyod qilinmoqda. Shu bilan birga kichik sanoat zonalarni tashkil qilishda mamlakat sanoati tarixidagi yutuqlar va kamchiliklar atroflicha o’rganilib, ularni qay yo’sinda rivojlantirish masalalari ko’rib chiqiladi. Oʻzbekiston hududida sanoat taraqqiyoti ildizini uzoq tarixga ega boʻlgan hunarmandchilik tashkil etgan. Samarqand, Buxoro, Urganch, Toshkent, Qoʻqon, Margʻilon, Namangan, Andijon kabi shaharlarda mayda va yirik hunarmandchilik rivoj topdi. Oʻzbekistonda haqiqiy maʼnodagi sanoatning paydo boʻlishi 19-asrning 2-yarmiga toʻgʻri keladi. Oʻrta Osiyoning chor Rossiyasi tomonidan bosib olinishi natijasida oʻlkaga rus sanoatchilari va Rossiya kapitali ham kirib keldi va xom ashyoga birlamchi ishlov beradigan sanoat tarmoqlari (paxta tozalash, vino, aroq, konserva, paxta moyi zavodlari) paydo boʻldi va Oʻzbekistonda sanoat Rossiya sanoati va iqtisodiyoti bilan bogʻliq holda rivojlandi. 1913 yilda Oʻzbekiston hududida yalpi mahsulot ishlab chiqarishda ogʻir sanoattmt hissasi 2%ni, metall ishlash 1%ni, yengil sanoat 0,8%ni, oziq-ovqat sanoati 14%ni tashkil etgan edi. Keyingi salkam 100 yil davomida Oʻzbekiston sanoatida elektroenergetika, gaz, neft, ko’mir, qora va rangli metallurgiya, qishloq xoʻjaligi mashinasozligi (traktorlar, paxta terish mashinalari), avtomobilsozlik, kabel, elektronika, paxta tozalash sanoati mashinasozligi, samolyotsozlik, irrigatsiya-qurilish mashinasozligi, kimyo, sement, qurilish materiallari, tibbiyot, yogʻ-moy, toʻqimachilik, tikuvchilik, oziq-ovqat va boshqa sanoat tarmoqdari shakllandi. 16

20-asrning 20-yillaridan boshlab Oʻzbekistonda sanoat jahon urushi va fuqarolar urushi natijasida inqirozga uchragan mayda, kustar korxonalarni tiklash asosida rivojlana boshladi. Paxta tozalash , pillakashlik, yigiruv-toʻquv,tikuvchilik, poyabzal fabrika va zavodlari qurila boshladi, 1937 yilda Toshkent toʻqimachilik kombinati ishga tushirildi, 20-asrning 40—50- yillaridan ko’mir sanoati, gaz sanoati, neft sanoati jadal rivojlana boshladi. 1941—45 yillardagi urush davrida Oʻzbekistonga 90 ta sanoat korxonasi koʻchirib keltirildi, ularning ko’pi mashinasozlik, asbobsozlik korxonalari edi. Urushdan keyingi yillarda koʻpgina korxonalar qurilishi natijasida mashinasozlik tarmoqlari koʻpaydi, samolyotsozlik, asbobsozlik, motorsozlik, elektroapparat, elektr dvigatel, ekskavator, kompressor zavodlari qurildi. Toshkent, Olmaliq, Chirchiq, Samarqand, Navoiy, Fargʻona, Yangiyoʻl, Namangan, Shoʻrsuv va boshqa shaharlar kimyo industriyasi markaziga aylandi. Bekobod shahrida qora metallurgiya, Navoiy, Zarafshon, Olmaliq, Chirchiq shaharlari rangli metallurgiya markazlari hisoblanadi . Oʻzbekiston davlat mustaqilligiga erishganidan keyin sanoatda tub islohotlar amalga oshiriddi, koʻpgina tarmoqdardagi sanoat korxonalari davlat tasarrufidan chiqarildi va xususiylashtirilib, davlat aksiyadorlik, korporativ, jamoa, xususiy va boshqa tashkiliy huquqiy mulk shakllariga aylantirildi. Respublika iqtisodiyotida muhim oʻrinda turadigan sanoat tarmoqlarida tuzilmaviy qayta tarkiblash amalga oshirildi, koʻplab kichik va oʻrta korxonalar tashkil topdi . Chet el kapitali bilan hamkorlikda koʻpgina sanoat tarmoqlarida qoʻshma korxonalar tashkil etildi . (Asaka avtomobil zavodi, “British Amerikentobakko” , “Kabultekstaylz” , “Kokakola”, koʻshma korxonasi va b.). Sanoat tarmoqlariga, ayniqsa, mahalliy xom ashyoni qayta ishlaydigan tarmoqlarga chet el investitsiyalarini jalb etish faol davom etmoqda. Respublika sanoatida tarmoqlarning tutgan oʻrni har xil.. Kimyo va neft kimyosi, mashinasozlik, elektronika, energetika, metallurgiya, yengil va qurilish materiallari sanoati jadal surʼatlarda rivojlanmoqda. Sanoat taraqqiyotida yoqilgʻi-energetika kompleksining oʻrni alohida. Uning tarkibiga gaz, ko’mir, neft va neftni qayta 17 ishlash sanoati, energetika kiradi. Oʻzbekiston jahondagi 10 ta yirik gaz ishlab chiqaruvchi mamlakatlar jumlasiga kiradi.

Oʻzbekistonda sanoat tarmoqlarida mulk shakllarini oʻzgartirish va tarkibiy oʻzgartirishlarni amalga oshirishga qaratilgan tub islohotlar mamlakat mustaqilligini mustahkamlashni, Oʻzbekistonning kelajaqda rivojlangan mamlakatlar qatorga chiqishi va jahon hamjamiyatiga qoʻshilishini taʼminlaydi.

Dunyo sanoat xaritasiga teranroq nazar tashlasak, zamonaviy texnologiyalar asosiga qurilgan tayyor mahsulot ishlab chiqarish quvvatlari rivojlangan hududlar taraqqiyot tizginining haqiqiy egalari bo‘layotganiga guvoh bo‘lamiz. Qolaversa, arzon xomashyoni qimmatbaho tugal mahsulotga aylantirish orqali ular insoniyat tamaddunida innovatsion faoliyatni, iqtisodiyotda yangi tarmoqlar paydo bo‘lishini, jamiyatda farovonlik hamda ilmtalablikni rag‘batlantiradi. Bir qancha zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini zarur infratuzilmaga ega yagona hududda jamlash yuksak iqtisodiy samara berishi jahon tajribasida o'z isbotini topgan. Bu yerda yaratilajak sharoit va qulayliklar korxonalar faoliyatining jadal rivojiga xizmat qilishi bilan ahamiyatlidir. Yurtimizda ham bu borada yuqori amaliy natijalarga erishilmoqda.

2.2 O’zbekiston Respublikasida kichik sanoat zonalarining iqtisodiy geografik rayonlar hamda ma’muriy birliklar bo’yicha joylashuvi Ushbu bob orqali siz mamlakatimiz iqtisodiy rayonlaridagi kichik sanoat zonalarining joylashuvi hamda ularning rivoji haqida batafsil tanishib olasiz. Dastlab, mamlakatimizda tashkil qilingan kichik sanoat zonalarining iqtisodiy rayonlar bo’yicha, keyinchalik ma’muriy birliklar miqyosida tanishib chiqamiz. O’zbekiston Respublikasida kichik sanoat zonalarining iqtisodiy geografik rayonlar bo’yicha tashkil qilinish turli o’bektiv va su’bektiv sabablarga ko’ra turli darajada farqlanadi, jumladan iqtisodiyoti, xususan sanoati taraqqiy qilgan Zarafshon va Toshkent, shuningdek keng iqtisodiy imkoniyatlarga (tabiiy boyliklar havzalarining va zahiralarining ko’pligi kabi) ega bo’lgan Janubiy iqtisodiy

18 rayonlarida kichik sanoat zonlarining tashkil qilish imkoniyatlari birmuncha yuqori hamda ularda hozirgi kunning o’zida mamlakatda bunyod qilingan ana shunday sanoat zonalarining 72% idan ortig’i joylashgan. Jumladan Zarafshon iqtisodiy rayonida 33 ta, Toshkent iqtisodiy rayonida 27 ta va Janubiy iqtisodiy rayonda 20 ta, mamlakatimiz bo’yicha jami 112 kichik sanoat zonasidan 80tasi ushbu iqtisodiy-geografik rayonlar hissasiga to’g’ri keladi. Ming afsus-ki, ancha sanoatlashgan Farg’ona iqtisodiy rayoni hamda sanoati birmuncha past taraqqiy qilgan Quyi Amudaryo va Mirzacho’l iqtisodiy rayonlarida kichik sanoat zonalarining tashkil qilish darajasi ancha pastligicha qolmoqda, yoki mazkur rayonlar bo’yicha mos ravishda atigi 12, 11 hamda 7 tani tashkil qiladi. O’zbekiston iqtisodiy rayonlari bo’yicha bunday vaziyatning shakllanishi yuqorida ta’kidlaganimizdek, turli sabablarga, xususan sanoat rivoji uchun qulay sharoitni mavjudligi, jumladan: -tabiiy sharoitini yaxshiligi va foydali qazilma boyliklarni yaqinligi; -sanoat uchun zarur infratuzimani (transport yo’llari, elektr energiyasi,tabiiy gaz chuchuk suv va hakozo) shakllanganligi; -ilgari sanoatni qay darajada taraqqiy qilganligi kabi omillar belgilab beradi. 1941—45 yillardagi urush davrida Oʻzbekistonga 90 ta sanoat korxonasi koʻchirib keltirildi, ularning ko’pi mashinasozlik, asbobsozlik korxonalari edi. Urushdan keyingi yillarda koʻpgina korxonalar qurilishi natijasida mashinasozlik tarmoqlari koʻpaydi, samolyotsozlik, asbobsozlik, motorsozlik, elektroapparat, elektr dvigatel, ekskavator, kompressor zavodlari qurildi. Toshkent, Olmaliq, Chirchiq, Samarqand, Navoiy, Fargʻona, Yangiyoʻl, Namangan, Shoʻrsuv va boshqa shaharlar kimyo industriyasi markaziga aylandi. Bekobod shahrida qora metallurgiya, Navoiy, Zarafshon, Olmaliq, Chirchiq shaharlari rangli metallurgiya markazlari hisoblanadi .

Iqtisodiy rayonlarda tashkil qilingan kichik sanoat zonalari (1 may 2018yil)

Zarafshon iqtisodiy rayoni Toshkent iqtisodiy rayoni Janubiy iqtisodiy rayoni Quyi Amudaryo iqtisodiy rayoni Farg'ona iqtisodiy rayoni Mirzacho'l iqtisodiy rayoni

2.1-rasm.O’zbekiston Respublikasi iqtisodiy rayonlaridagi kichik sanoat zonalari Diagramma statistik ma’lumotlar asosida muallif tomonidan tuzildi. Kichik sanoat zonalari hozirda bo’sh turgan turli korxona va muassasalar binolarida sanoatni rivojlantirish maqsadida, mahalliy va horijiy sarmoyalar asosida tashkil qilinishi yuqorida ta’kidlaganimizdek, mamlakat iqtisodiyotini ko’tarish bilan birga aholini mehnatga layoqatli qismini ish bilan ta’minlash hamda turmush darajasini yaxshilash imkonini beradi. Mazkur sohani rivojlantish borasida bir qator ishlar amalga oshirilayotgan bo’lsada, lekin ba’zi o’rinlarda kamchiliklarga yo’l q’ilmoqda. “Nol” qiymati bo’yicha 1 ming 27 ta ob’ekt sotilgan. Albatta, bu yaxshi, biroq nima uchun ulrning ko’pchiligi, ba’zilarini hisobga olmaganda, ishga tushirilmagan va vayrona holda yotibdi ? Biz ularning o’rniga nimani tashkil etdik, qanday quvvatla va ishlab chiqarishlar barpo etildi, qancha odam ish bilan band ? Nima uchun sotilishi lozim bo’lgan 119 ta aksiyadorlik jamiyatidan faqat yarmining 15 foizlik ulushi xorijiy investorlarga sotilgan.6

6 Мирзиёев Ш.М. Танкидий таҳлил,қатьий тартибинтизом ва шахсий жавобгарликхар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак . – Т.: Ўзбекистон , 2017

Bu kamchiliklarni bartaraf qilish borasida bir qator ishlar amalga oshirilmoqda, ushbu ishlar boshida mamlkatimiz prezidenti Shavkat Mirziyoyev shijoatkorona mehnat qilib, ko’pgina tashabbus va takliflar bilan chiqmoqda: -Iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, xususiy mulk huquqini himoya qilish va uning ustivor mavqyeini yanada kuchaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojini rag’batlantirishga qaratilgan institutsional va tarkibiy islohotlarni davom ettirish: -xususiy mulk huquqi va kafolatlarini ishonchli himoya qilishni ta’minlash, xususiy tadbirkorlik va kichik biznes rivoji yo’lidagi barcha to’siq va cheklovlarni bartaraf etish, unga to’liq erkinlik berish, “Agar xalq boy bo’lsa, davlat ham boy va kuchli bo’ladi” degan tamoyilni amalga oshirish; -kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni keng rivojlantirish uchun qulayishbilarmonlik muhitini yaratish, tadbirkorlik tuzilmalarining faoliyatiga davlat, huquqni muhofaza qilivchi va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy aralashuvlarining qat’iy oldini olish; -davlat mulkini xususiylashtirishni yanada kengaytirish va uning tartib- taomillarini soddalashtirish, ho’jalik yurituvchi sub’ektlarini ustav jamg’armalarida davlat ishtirokini kamaytirish, davlat mulki xususiylashtirilgan ob’ektlar bazasida xususiy tadbirkorlikni ruvojlantirish uchun qulay shart sharoitlar yaratish; -investitsiya muhitini takomillashtirish,mamlakat iqtisodiyoti tarmoqlari va hududlariga xorijiy, eng avvalo, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni faol jalb qilish; -korporativ boshqaruvning zamonaviy standart usullarini joriy etish, korxonalarning strategik boshqarishda aksiyadorlarning rolini kuchaytirish; -tadbirkorlik sub’ektlarining muhandislik tarmoqlariga ulanish bo’yicha tartib –taomil va mexanizmlarni takomillashtirish va soddalashtirish; -mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy ruvojlanish jarayonlarini tartibga solishda davlat ishtrokini kamayrtish, davlat boshqaruv tizimini markazlashtirishdan chiqarish va demokratlashtirish,davlat-xususiy sheriklikni kenggaytirish, nodavlat,

21 jamoat tashkilotlari va joylardagi o’zini o’zi boshqarish organlar rolini oshirish.[milliy g’oya139-140 bet]. Yuqorida mamlakat iqtisodiyotini ruvojlantirish maqsadida olib borilayotgan chora tadbirlar doirasida iqtisodiy rayonlarda keng ko’lamli ishlar tashkil qilinmoqda. Buxoro, Navoiy, Namangan viloyatlaridagi hamda Toshkent shahri KSZlari kiritilmagan holda respublikadagi 86 ta kichik sanoat zonalarining umumiy maydoni 602,36 gektarni tashkil qilgan holda, har bir kichik sanoat zonasiga o’rtacha hisobda 7 gektarni, amalda eng katta kichik sanoat zonasi Taxiatosh shahar sanoat zonasidagi kichik sanoat zonasi bo’lib uning yer maydoni 145,2 gektarni, eng kichik sanoat zonasi esa Denov tumanidagi akademik M. Mirzaeva nomidagi Surxondaryo bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy- tajriba stansiyasi bino-inshootlarining bir qismidagi kichik sanoat zonasi bo’lib uning maydoni atigi 0,5 gektarni tashkil qiladi xolos. Davlatimiz rahbarining 2017-yil 30-martdagi qaroriga muvofiq “Yangiyer” kichik sanoat zonasi tashkil etildi. Bundan ko‘zlangan asosiy maqsad shahar sanoati salohiyatini rivojlantirish, kichik tadbirkorlik subyektlari faoliyatini rag‘batlantirish, zamonaviy ishlab chiqarishni tashkil qilishga investitsiyalarni keng jalb etish hamda ichki va tashqi bozor uchun raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish uchun qulay shart-sharoit yaratishdir. Ushbu sanoat zonasida 2017-2018-yillarga mo‘ljallangan qiymati salkam 106 million dollar bo‘lgan 125 loyihani amalga oshirish rejaga kiritildi. Buning samarasida viloyatda to‘qimachilik, charm-poyabzal, kimyo, oziq-ovqat, elektrotexnika sanoati, qurilish materiallari, meva-sabzavotni chuqur qayta ishlash va boshqa yo‘nalishlarda yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yiladi. 3 ming 200 dan ziyod ish o‘rni yaratiladi. Mazkur kichik sanoat zonasi uchun 537 gektardan ko‘proq yer maydoni ajratilib ( bu jihatdan u mamlakatimizdagi eng katta KSZ bo’lgan), uni yo‘l- transport va muhandislik-kommunikatsiya infratuzilmalari bilan ta’minlash, ishlab chiqarish quvvatlarini joylashtirish yuzasidan izchil ishlar amalga oshirilgandi, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh M Mirziyoyevning qarori bilan 2018 yil 22

12 aprel sanasida Yangiyer kichik sanoat zonasi negizida “Sirdaryo” erkin iqtisodiy zonasi tashkil qilindi. Quyi Amudaryo iqtisodiy rayonidagi 14 ta kichik sanoat zonasining umumiy yer maydoni 220,7 gektarni, yoki respublikadagi kichik sanoat zonalari umumiy yer maydoning 36,6 % ni tashkil qilsa, Janubiy iqtisodiy rayonidagi 20 ta kichik sanoat zonasining umumiy maydoni 84,9 gektarni, yoki respublikadagi kichik sanoat zonalari umumiy yer maydoning 14,1 % ni tashkil qildi. 2.1-jadval O’zbekiston Respublikasi iqtisodiy rayonlarida tashkil qilingan KSZlari. T/r Iqtisodiy rayon nomi KSZlar KSZlarining umumiy soni yer maydoni 1 Toshkent iqtisodiy rayoni 27 129,03 gektar* 2 Mirzacho’l iqtisodiy rayoni 7 40,3 gektar 3 Farg’ona iqtisodiy rayoni 11 74,33 gektar** 4 Zarafshon iqtisodiy rayoni 33 53,1 gektar*** 5 Janubiy iqtisodiy rayoni 20 84,9 gektar 6 Quyi Amudaryo iqtisodiy rayoni 14 220,7 gektar Respublika bo’yicha 114 602,36 gektar**** Jadval internet ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlangan.( 2018 yil 1may sanasigacha bo’lgan ma’lumotlarga asoslanilgan). *Toshkent shahridagi KSZlarining maydoni kiritilmagan. ** Namangan viloyatidagi KSZ maydoni kiritilmagan. *** Buxoro va Navoiy viloyatlaridagi KSZlar maydoni kiritilmagan. **** Buxoro, Navoiy, Namangan viloyatlaridagi hamda Toshkent shahri KSZlari maydoni kiritilmagan. Iqtisodiy rayonlar miqyosida eng ko’p kichik sanoat zonasi Zarafshon iqtisodiy rayonida 33 tani, yoki mamlakat kichik sanoat zonalarining 30 %ini, Mirzacho’l iqtisodiy rayonida 7 tani, yoxud mamlakat kichik sanoat zonalarining 6,4 %ini tashkil qiladi. ( -jadvalga qarang). Mamlakatimiz iqtisodiy rayonlarida kelajakda ham ko’plab kichik sanoat zonalari tashkil qilinadi va ularning iqtisodiy yuksalishi mazkur yonalish orqali ham ma’lim darajada ta’minlab boriladi.

Kichik sanoat zonalari mamlakatimiz ma’muriy birliklari bo’yicha ham son jihatdan, o’rtacha to’g’ri keladigan maydon jihatidan, shuningdek hududlar miqyosida notekis joylashganli bilan farqlanadi. 2.2-jadval O’zbekiston Respublikasi ma’muriy birliklarida tashkil qilingan kichik sanoat zonalari. T/r Ma’muriy birlik nomi KSZlar Yer maydoni soni Gektar 1 Qoraqalpog’iston Respublikasi 7 205,1 2 Andijon viloyati 4 24,2 3 Buxoro viloyati 7 - 4 Farg’ona viloyati 6 50,13 5 Jizzax viloyati 5 31,1 6 Navoiy viloyati 10 - 7 Namangan viloyati 1 - 8 Qashqadaryo 10 29,8 9 Samarqand viloyati 16 53,1 10 Sirdaryo viloyati 2 9,2 11 Surxondaryo viloyati 10 55,1 12 Toshkent viloyati 19 129,03 13 Xorazm viloyati 5 15,6 14 Toshkent shahri 8 - Respublika bo’yicha jami 110 602,36 gektar Jadval statistik ma’lumotlar asosida muallif tomonidan ishlab chiqildi. Endilikda har bir ma’muriy birlikda tashkil qilingan kichik sanoat zonalari haqida to’xtalib o’tamiz. Dastlab poytaxtimizda tashkil qilingan sanoat zonalari to’g’risida ma’lumot keltiramiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Toshkent shahrida kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori asosan Toshkent shahrida kichik sanoat zonalari tashkil etildi. 24

2.3-jadval. Toshkent shahrida tashkil qilingan KSZlari. Kichik sanoat Maydoni T/r Hudud va maydonlar nomi zonalarining nomi (ga)* 1. Mirzo Ulug‘bek Sobiq «TTZ» zavodi hududining bir 38,8 kichik sanoat zonasi qismi** 2. Olmazor kichik «ONIKS» AJ ishlab chiqarish hududi*** 14,1 sanoat zonasi «Suvsanoatmash» AJ ishlab chiqarish 6,1 hududi va MMB 3. Mirobod kichik «Cho’tka» MCHJ ishlab chiqarish 2,1 sanoat zonasi hududi**** 4. CHilonzor kichik «Sovplastital» AJ ishlab chiqarish hududi 9,4 sanoat zonasi (1-IV hududlar) «Rele va avtomatika» AJ ishlab chiqarish 1,0 hududining bir qismi 5. Bektemir kichik Sobiq «Motor zavodi» AJ 2-hududidagi 5,0 sanoat zonasi bino va inshootlar

Jadval internat ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi.[12] * «Yergeodezkadastr» qo‘mitasi tomonidan aniqlashtirishi lozim. ** Topshirayotgan ob’ektlar va hududlar «O‘zagrotexsanoatxolding» bilan aniqlashtirilishi lozim. *** Elektr texnika va kompozit materiallar yo‘nalishida mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etish uchun topshirilayotgan hududlar bundan mustasno. **** O‘zbekiston ko‘zi ojizlar jamiyati bilan kelishilgan holda imkoniyati cheklangan odamlar uchun ish o‘rni yaratuvchi korxonalarni joylashtirish va, istisno tariqasida, ko‘chmas mulk ijarasidan tushayotgan mablag‘larni « Cho’tka» MCHJ hisobiga o‘tkazish uchun. Ushbu yangi sanoat zona poytaxtning Uchtepa tumanidagi sobiq "Signal" ilmiy-sanoat uyushmasi bino va inshootlari oʻrnida umumiy maydoni 5,1 gektar hududda tashkil etiladi. Toshkent shahar tumanlararo iqtisodiy sudining qaroriga asosan ushbu obʼyektlar toʻliq ravishda Toshkent shahar hokimiyati tasarrufiga oʻtadi. Shuni taʼkidlab oʻtamizki, hozirgi kunda Toshkentda 10ta kichik sanoat zonasi faoliyat koʻrsatmoqda. 2017 yilda 8ta, 2018 yilda 2ta zonalar tashkil etildi.

Ishlab chiqarish maydonlar va yer uchastkalari 10 yil muddatli ijaraga taqdim etilmoqda. Kelgusida kompaniyalar tomonidan loyihalarni amalga oshirish boʻyicha bitimlar shartlari toʻliq bajarilib, barcha soliqlar va majburiy toʻlovlar oʻz vaqtida toʻlangan taqdirda, ushbu muddat yana 10 yilga uzaytirilishi mumkin. Kompaniyalar sanoat zona hududida mulk soligʻi va yuridik shaxslar uchun foyda va yagona soliq toʻlovlaridan ikki yilga ozod qilinadi. Imtiyozlar yana ikki yilga uzaytirilishi mumkin. Buning uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlarning 30 foizi eksportga joʻnatish sharti bajarilgan boʻlishi kerak. Poytaxtimizdagi «AOKS Plus Business» mas’uliyati cheklangan jamiyati hududida yana bir kichik sanoat zonasi faoliyati yo‘lga qo‘yiladi. Umumiy maydoni 5,1 gektarni tashkil qiladigan mazkur hududga Uchtepa kichik sanoat zonasi nomi berildi. Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 7-oktabrdagi «Toshkent shahar Uchtepa tumanida kichik sanoat zonasini tashkil etish to‘g‘risida»gi qarorida keltirilgan, deya xabar bermoqda Hujjatga muvofiq, Toshkent shahar tumanlararo iqtisodiy sudining qarori bilan Toshkent shahar, Uchtepa tumani, Chilonzor-26 mavze, 36-uy manzilida joylashgan «AOKS Plus Business» MChJ (sobiq «Signal» ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasi) bino va inshootlari Toshkent shahar hokimligiga beriladi. Poytaxt hokimligi bir oy muddatda Uchtepa kichik sanoat zonasi direksiyasini tashkil etib, unga yuqori malakali mutaxassislarni jalb etishi lozim. Bundan tashqari, ikki oy mobaynida hokimlik manfaatdor tijorat banklari bilan birgalikda yangi sanoat zonasi hududidagi investitsiya loyihalarini amalga oshirish bo‘yicha tarmoq jadvallarini ishlab chiqishi zarur. Hozirgi paytda Toshkent shahrida Yunusobod, Sergeli va Yakkasaroy tumanlaridagi foydalanilmayotgan korxonalar negizida tashkil etilgan kichik sanoat zonalari muvaffaqiyatli faoliyat yuritmoqda. Ularning hududida to‘qimachilik, kimyo, oziq-ovqat, elektrotexnika mahsulotlari, mebel, zamonaviy qurilish materiallari hamda ichki va tashqi bozorda xaridorgir bo‘lgan boshqa tayyor mahsulotlar ishlab chiqaruvchi 513 kichik korxona faoliyat ko‘rsatmoqda. 2016-yilda mazkur korxonalar tomonidan 1,1 trillion so‘mlik mahsulot ishlab 26 chiqarilgan, 140 million dollardan ortiq qiymatdagi tovarlar eksport qilingan, 11 mingdan ortiq yangi ish o‘rni yaratilgan. Davlatimiz rahbarining shu yil 18 maydagi «Toshkent shahrida kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq, Mirzo Ulug‘bek, Olmazor, Mirobod, Chilonzor hamda Bektemir kichik sanoat zonalari tashkil etilishi belgilandi. Kichik sanoat zonalari hududidagi ishlab chiqarish maydonlari va yer uchastkalari tadbirkorlik sub’ektlariga 10 yilga ijaraga beriladi. Loyihalarning o‘z vaqtida bajarilishi, soliq va boshqa majburiy to‘lovlarning vaqtida to‘lanishi singari talablarga qat’iy rioya etgan tadbirkorlik sub’ektlariga ushbu muddat yanada uzaytirilishi bilan birga ijara to‘lovida ham qator imtiyozlar taqdim etiladi. Ta’kidlash kerakki, kichik sanoat zonalarida tadbirkorlik sub’ektlariga zarur shart-sharoitlarni yaratishga alohida e’tibor qaratilgan. Kichik sanoat zonalari ishtirokchilariga davlat xizmatlari mazkur hududlarda tashkil etiladigan tadbirkorlik sub’ektlariga «yagona darcha» tamoyili asosida davlat xizmatlari ko‘rsatish bo‘yicha yagona markazlar tomonidan ko‘rsatiladi. Tadbirkorlarga o‘z mahsulotlarini eksport qilishda ko‘maklashish maqsadida kichik sanoat zonalari hududida Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari eksportini qo‘llab- quvvatlash jamg‘armasining vakolatxonalari tashkil etiladi. Kichik sanoat zonalaridagi tadbirkorlik sub’ektlarining elektr energiyasi, tabiiy gaz va boshqa turdagi kommunal xizmatlar bilan uzluksiz ta’minlanishida «O‘zbekenergo» aksiyadorlik jamiyati, «O‘ztransgaz» aksiyadorlik kompaniyasi va Toshkent shahar hokimligi rahbarlari shaxsan javobgarligi ko‘zda tutilgan.Muxtasar aytganda, tashkil etilayotgan Uchtepa kichik sanoat zonasi tadbirkorlik sub’ektlarini qo‘llab- quvvatlashni yanada kengaytirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora- tadbirlarning yana bir amaliy ifodasi bo‘lib xizmat qiladi O‘tgan yillarda xususiy mulkchilik shakllarini, ayniqsa, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish yuzasidan amalga oshirilgan chora-tadbirlar mamlakatimizda 220 mingdan ziyod kichik biznes subyektidan iborat «kichik iqtisodiyot»ning yuzaga kelishiga imkon yaratdi. Dastlab savdo va xizmat ko‘rsatish tarmoqlarini «zabt etgan» mazkur sektor endilikda ishlab chiqarish 27 sohalariga ham shiddat bilan kirib kelmoqda. Taqqoslash uchun fakt: 2013-yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning sanoatdagi ulushi 28 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2016-yilda bu ko‘rsatkich 45 foizga yetdi. Lekin ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish qator murakkabliklari bilan ajralib turadi. Bu o‘rinda birgina ishlab chiqarish maydonini transport va muhandislik kommunikatsiyalariga ulash kichik tadbirkor uchun qancha vaqt va mablag‘ talab qilishini keltirib o‘tish kifoya. «Start» tugmasi bosilgunga qadar sarflangan bunday xarajatlar kelgusida mahsulot tannarxida o‘z izini qoldirib, oxir-oqibatda mamlakat iqtisodiyotining raqobatdoshligini oshirishga to‘sqinlik qiluvchi omillardan biriga aylanadi. Mazkur masalaga yechim topishda poytaxtimizdagi sobiq «O‘zbekqishloqmash» zavodining Yunusobod tumanidagi hamda sobiq «Elektromash» zavodining Sergeli tumanidagi bino va inshootlari negizida 2013-yilda tashkil etilgan «Poytaxt texnoparki» tajribasi qo‘l keldi. O‘tgan davrda texnoparkning faoliyati bir necha marta takomillashtirildi. Natijada 2016-yildan e’tiboran Sergeli tumanidagi sobiq «Elektromash» zavodi va «Fayz-xolding» korxonasining bo‘sh turgan ishlab chiqarish maydonlari birlashtirilib, yagona Sergeli kichik sanoat zonasi faoliyat ko‘rsata boshladi. Bugun Sergeli kichik sanoat zonasining bir necha yil avval tashlandiq hudud bo‘lganiga ishonish qiyin. Uch mingdan ziyod ishchi-xizmatchi mehnat qilayotgan yuzdan ziyod kichik ishlab chiqarish korxonalarida ish qaynaydi. Korxonalarda ishlab chiqarilayotgan yuzlab turdagi mahsulotlar nafaqat mamlakatimizning eng chekka hududlari, balki xorijiy davlatlarda ham o‘z xaridorini topmoqda. Sergeli KSZ iijaraga olingan maydonda amalga oshiriladigan faoliyat turidan kelib chiqqan holda, tegishli koeffitsiyentlarni qo‘llamasdan uzoq muddatli ijaraga berilishi tadbirkorlarga katta qulaylik yaratmoqda. Ayni paytda mavjud korxonalar ishlab chiqarish quvvatining ortib borayotgani ishlab chiqarish maydonlari, malakali ishchi-xizmatchilar hamda muhandislik va transport kommunikatsiyalariga bo‘lgan talabni tobora oshirmoqda. Bu KSZ direksiyasidan muhandislik va transport kommunikatsiyalarini modernizatsiyalash ishlariga doimiy e’tibor qaratishni taqozo etmoqda. Imtiyozli kredit, imtiyozli joy, 28 qolaversa, uskunalarni xarid qilish jarayonidagi imtiyozlar bois ishlab chiqarishni qisqa vaqtda yo‘lga qo‘yishga muvaffaq bo‘ldik. Bugungi kunda o‘nga yaqin yigit- qiz ishlayotgan korxonamizda mahalliy xomashyo asosida mahsulotlarni qadoqlashda zarur bo‘ladigan karton qutilar ishlab chiqarilib, buyurtmachilarga yetkazib berilmoqda. «Eco Plast Product» korxonasi tez kunda xorijdan yangi dastgohlar olib kelindi, ishlab chiqarayotgan mahsulot zanglamaydigan quvurlar hozirgi vaqtda asosan xorijdan keltirilmoqda. Shu bois korxonamiz ishlab chiqarish quvvatini bosqichma-bosqich oshirib borgan holda mahalliy iste’molchilarni sifatli va arzon mahsulot bilan ta’minlashni o‘z oldimizga maqsad qilib qo‘yganmiz. Buning samarasida korxonamizdagi ish o‘rinlari soni yigirmataga yetadi. Mahalliy xomashyoni chuqur qayta ishlash hisobidan eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarilishini rag‘batlantirishda kichik sanoat zonalarining o‘rni salmoqli bo‘lmoqda. Sergeli kichik sanoat zonasi ham bundan mustasno emas. Mamlakatimiz to‘qimachilik sanoati shiddat bilan rivojlanmoqda, birgina «King Garment Textile» korxonasi 2016-yil avgust oyida Sergeli kichik sanoat zonasidagi foydalanilmayotgan bino va inshootlarni ijaraga oldi va 5 milliard 500 million so‘mdan ziyod investitsiya hisobiga bino va inshootlar to‘liq ta’mirdan chiqarilib, zamonaviy to‘quv dastgohlari o‘rnatildi. 2017 yil yanvaridan boshlab trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilib, 600 dan ziyod yangi ish o‘rni yaratildi. Korxona xomashyoning asosiy qismini mahalliy bozordan olgani holda tayyor mahsulotning 70 foizdan ziyodini xorijga eksport qilmoqda. Ishlab chiqarish boshlangandan beri Rossiya, Qozog‘iston va Tojikistonga 400 ming dollarlik trikotaj mahsulotlari yetkazib berilgani korxona eksport salohiyatining yuqoriligidan dalolat beradi. Sergeli KSZda shahar va tuman hokimligi, nazorat organlari mas’ullari bilan o‘tkazilayotgan doimiy uchrashuvlar bu zonalarning tadbirkorlik subyektlari va davlat idoralari o‘rtasidagi muloqot maydoni vazifasini ham bajarayotganini ko‘rsatadi. Davlatimiz rahbarining 2017 18-maydagi «Toshkent shahrida kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida»gi qarori poytaxt ishbilarmonlarining faoliyatini 29 yanada rivojlantirish uchun muhim huquqiy asos bo‘ldi. Unga muvofiq, Toshkent shahridagi mavjud uchta kichik sanoat zonasi qatoriga yana beshta KSZ qo‘shildi. Mazkur hujjat nafaqat biz singari KSZ imtiyozlaridan foydalanib kelayotgan tadbirkorlar, balki qulay va arzon ishlab chiqarish maydoniga ega bo‘lmagan korxonalar uchun ham keng imkoniyatlar eshigini ochdi. Muxtasar aytganda, o‘tgan yillarda yirik sanoat tarmoqlarini rivojlantirish borasida amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar «kichik iqtisodiyot»ning zarur xomashyo resurslari bilan ta’minlanishiga zamin yaratdi. Kichik sanoat zonalari faoliyatini kengaytirish hamda ularning ishtirokchilarini rag‘batlantirish mexanizmlarining takomillashtirilishi milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta’minlash, aholi farovonligini oshirishda muhim omil bo‘lib xizmat qilishi shubhasiz. Davlat mulkidan oqilona va samarali foydalanish, foydalanilmayotgan hamda qurilishi tugallanmagan davlat mulki obyektlari va bo‘shayotgan yer uchastkalarida zamonaviy raqobatdosh mahsulotlar ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish turlarini tashkil etish, yangi ish o‘rinlari yaratish hamda aholi daromadlarining o‘sishini ta’minlash uchun kichik sanoat zonalari barpo etilmoqda. Tadbirkorlik sub’ektlariga o‘rtacha 20-30 sotixdan yer uchastkalari ajratilayotgani kichik biznes vakillariga yanada keng yo‘l ochmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 15 avgustdagi “2017 yilda Toshkent viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida”gi Farmoniga asosan viloyatda bir qator kichik sanoat zonasi tashkil qilindi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari eksportini qo‘llab- quvvatlash jamg‘armasining vakolatxonalari tashkil etiladi. Kichik sanoat zonalaridagi tadbirkorlik sub’ektlarining elektr energiyasi, tabiiy gaz va boshqa turdagi kommunal xizmatlar bilan uzluksiz ta’minlanishida «O‘zbekenergo» aksiyadorlik jamiyati, «O‘ztransgaz» aksiyadorlik kompaniyasi va Toshkent shahar hokimligi rahbarlari shaxsan javobgarligi ko‘zda tutilgan.Muxtasar aytganda, tashkil etilayotgan Uchtepa kichik sanoat zonasi tadbirkorlik sub’ektlarini qo‘llab- quvvatlashni yanada kengaytirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora- tadbirlarning yana bir amaliy ifodasi bo‘lib xizmat qiladi 30

2.4-jadval Toshkent viloyati kichik sanoat zonalari.

Umumiy Tuman (shaharlar) t/r Ob’ekt nomi egallagan nomi maydoni, (ga) “Bekobodyo‘lsanoat” ishlab chiqarish 1. Bekobod shahar 36,8 korxonasi binosi 2. Bekobot tuman “Dalvarzin” MMTP binosi 0,95 "Mevasabzavot qayta ishlash" zavodining bino 3. Ohangaron tuman 6,38 inshootlari 4. Olmaliq shahar Sobiq DSK ishlab chiqarish zavodi 7,2 5. Yuqorichirchiq tuman Eski tug‘riqxona binosi 2,5 6. Yangiyo‘l tuman “2503-sonli Yanggiyo‘lavtojamlanma” 5,6 Sobiq “Rezinitexnika” AJ qarashli korxona 7. Angren shahar 1,5 binosi 8. Oqqo‘rg‘on tumani Toshkent viloyati “MTPlar birlashmasi” AJ 2,4 «Toshkent temir-beton buyumlari zavodi» 9. O‘rtachirchiq tuman 10,0 MCHJ bino va inshootlari 10. Quyichirchiq tumani «Do’stobod tajriba mexanika zavodi» MCHJ 3,7 11. Toshkent viloyati “Suvoqava”. 3,4 Chirchiq shahar 12. Sobiq «Chirchiq qishmash» 6,5

13. Bo‘ka tuman Bo‘ka tuman “MTPlar birlashmasi”.

14. «Gazalkent oyna» AJ bino va inshootlari 14,4 Bo‘stonliq tuman 15. “O‘zgeoindustriya” UK bino-inshootlari 9,5 Qurilishi tugallanmagan sanatoriya 16. Qibray tumani 3,4 profiliaktika binosi 17. Parkent tuman Parkent tuman “MTPlar birlashmasi” 4 18. Piskent tuman Piskent tuman“MTPlar birlashmasi” 4,7 “Qishloq xo‘jalik mahsuloti ta’minoti” bino va 19. Chinoz tuman 6,1 inshootlari JAMI: 104,8 Mazkur jadval internet saytlaridan olingan.[13] O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 18 maydagi PQ-2973-son "Toshkent viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida"gi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori 2017 yil 10

31 avgustdagi PP-3194-son "Toshkent viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida"gi qarorlariga muvofiq viloyatda 19 ta kichik sanoat zonalari tashkil qilingan. Hududning boy tabiiy-iqtisodiy, mineral-xomashyo, ilmiy-texnikaviy va mehnat salohiyatidan samarali foydalanish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini qo‘llab-quvvatlash, shu asosda yangi ish o‘rinlari yaratish va aholi daromadlarini oshirish maqsadida Toshkent viloyatida umumiy maydoni 140,1 gektar bo‘lgan 19 kichik sanoat zonaci tashkil etildi. Prezidentimizning 2017-yil 10-avgustdagi “Toshkent viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori bu borada muhim dasturilamal bo‘lmoqda. Ta’kidlash joizki, ushbu sanoat zonalarida rejaga ko‘ra, 2017-2018 yillarda to‘qimachilik, charm-poyabzal, kimyo, oziq-ovqat, elektrotexnika sanoati, qurilish materiallari, meva-sabzavotni qayta ishlash, oyna, eshik va romlar, polietilen quvurlar, mebel va shu kabi boshqa eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish ko‘zda tutilgan. Bugungi kunda viloyat bo‘yicha 1 trillion 417 milliard 903 million so‘mlik 113 loyiha tenderda g‘olib bo‘ldi. Loyihalarni amalga oshirish natijasida kichik sanoat zonalari hududida 5 mingdan ziyod ish o‘rni tashkil etiladi. Hududda tashkil etilgan kichik sanoat zonasida faoliyatimni yo‘lga qo‘yish va kengaytirishga mo‘ljallangan biznes loyihani tanlov komissiyasi ma’qullab, yer ajratdi va joriy yil avgust oyigacha qurilishni tamomlab, ish boshlaymiz va 30 ish o‘rni yaratiladi. Xitoydan komputerlashtirilgan tizimda ishlaydigan “3G Rover” rusumli uskuna keltirishni rejalashtirganmiz. Eshikka tushiriladigan gullar ham komputer dasturi orqali amalga oshiriladi. Bu mahsulot sifatini yanada oshirish va uning turini ko‘paytirish imkonini beradi. Mahsulotlar asosan eksportga chiqariladi.Bo‘sh turgan bino va inshootlar, yer maydonlarida barpo etilayotgan kichik sanoat zonalari yangi ish o‘rni yaratish, eksport salohiyatini oshirishga xizmat qilmoqda. Ayni paytda viloyatdagi kichik sanoat zonalarining 87,2 gektar yer maydonida tadbirkorlar tomonidan qurilish ishlari olib borilayotgan bo‘lsa, yana 32

12,8 gektar hududda belgilangan loyiha tashabbuskorlarini joylashtirish ishlari davom etmoqda. Jumladan, Bo‘ka tumanidagi “Alter fuel from” mas’uliyati cheklangan jamiyatida briket tayyorlash va eksportga chiqarish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Yangiyo‘l tumanidagi “Alyukabel payrav” korxonasi joriy yilning mart-aprel oylarida foydalanishga topshiriladi.

2.2-rasm. Toshkent viloyati va Toshkent shahridagi KSZlari . Karta sxema internet ma’lumotlariga asosan muallif tomonidan ishlab chiqildi.[12-13]

Bekobod shahri va Bo‘stonliq tumanidagi kichik sanoat zonalarida joylashgan “Falakdan najot 2017”, “Triger group”, “G’azalkent building” va “Mineral plyus” mas’uliyati cheklangan jamiyatilari ham o‘z faoliyatini aprel-may oylarida boshlaydi. Bo‘ka, Bekobod, Parkent, Yangiyo‘l va Yuqori Chirchiq tumanlari hamda Bekobod shahridagi kichik sanoat zonalari uchun 54,1 gektar yer maydoni belgilangan. Lekin hozirgi paytga qadar 27,6 gektar yer maydoni ajratilgan, xolos. Ushbu masalaga O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi, tuman-shaharlar hokimliklari va boshqa tashkilotlar bilan birgalikda aniqlik kiritiladigan bo‘ldi.

O‘rganishlar davomida kichik sanoat zonalarida faoliyat boshlayotgan tadbirkorlarga qulay sharoit yaratish maqsadida ichki va tashqi muhandislik- kommunikatsiya tizimlarini shakllantirish loyihalari to‘liq ishlab chiqilmagani aniqlandi. Elektr energiyasi, tabiiy gaz, ichimlik suvi va kanalizatsiya tizimi bilan ta’minlash bo‘yicha hech qanday ish qilinmagan. Qibray va Ohangaron tumanlarida kichik sanoat zonalarini tashkil etishda ishlab chiqarish korxonalarining bir-biriga va aholi yashash joylariga nisbatan belgilangan sanitariya holatlariga javob bermasligi ham qayd etildi. Ma’lumki, tadbirkor ishlab chiqarishni boshlagunga qadar qancha ko‘p vaqt va mablag‘ sarflasa, mahsulot eksport qilishi shunchalik uzoq cho‘ziladi. Ta’kidlash kerak, 2017 yilda Bo‘stonliq tumani Iskandar qo‘rg‘onida joylashgan “Sanoatuyenergoqurilish” unitary korxonasiga qarashli 3,34 ga yer maydoni va Bo‘stonliq tumani Barraj hududida joylashgan “G‘azalkent oyna” aksionerlik jamiyatiga qarashli 14,4 ga yer maydonida “Bo‘stonliq kichik sanoat zonasini boshqarish direksiyasi” davlat unitary korxonasi faoliyatini boshlagan edi. Kichik sanoat zonasida asfalt-beton mineral kukunlari, ohak, gazbeton va betonoblok, yuqori kuchlanishli elektrotexnika uskunalari, jumladan transformatorlar hamda marmar va granit toshlarini ishlab chiqarish kabi korxonalarni ishga tushirish rejalashtirilgan. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 10 avgustdagi “Toshkent viloyatida kichik sanoat zonasini tashkil etish to'g'risida”gi PQ- 3194-sonli hamda Piskent tuman hokimining 2017 yil 17 avgustdagi 1563-sonli qaroriga asosan tashkil etilgan “Piskent kichik sanoat zonasi boshqarish direksiyasi” DUK direksiyaga tegishli bo'lgan Piskent tuman “Kultepa” mahalla fuqarolar yig'inida joylashgan sobiq “Piskent tuman MTP” AJning 4,71 gektar yer maydoni hamda bino inshootlariga tadbirkorlik sub`yektlarini ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish faoliyatini amalga oshirish uchun joylashtirishni tanlov asosida amalga oshirilishini ma`lum qiladi. Kichik sanoat zonasida 12 ta sanoat va xizmat ko'rsatish sohasidagi loyihalar qabul qilinadi.

Mirzacho’l iqtisodiy rayonida, jumladan, Jizzah viloyatida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 05.06.2017 yildagi 352-son "Jizzax viloyatining ishlamay turgan va kam quvvatli korxonalari faoliyatini tiklash va ulardan samarali foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qaroriga asosan viloyat hududida bir qator kichik sanoat zonalari tashkil qilindi. 2.6-jadval Jizzax viloyatidagi kichik sanoat zonalari. Umumiy Tuman Joylashgan t/r Ob’ekt nomi egallagan (shaharlar) nomi manzili maydoni, (ga) “G‘alaba” Oldingi paxta tozalash 1. Paxtakor tumani 9,4 QFY zavodi Canoat korxonasi “Oktosh” 2. Baxmal tumani hududidagi bo‘sh tugan 9,0 QFY yer uchastkalari Oldingi paxta tozalash 3. Mirzacho‘ltumani “Irjar” QFY 5,5 zavodi Sobiq Mexanizatsiya “G‘.G‘ulom” 4. Gallaorol tumani ko‘chma kolonnasiva 5,2 QFY asfalt zavodi Sobiq MCHJ “28- 5. Do‘stlik tumani Do‘stlik shahri 2,0 avtokorxona” JAMI: 31,1 Ushbu jadval internet ma’lumotlari asosida tuzilgan.[17] Jizzax viloyati hokimligi O'zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko'maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo'mitasi, manfaatdor vazirlik va idoralar, xo'jalik boshqaruvi organlari bilan birgalikda: bir oy muddatda Jizzax viloyati Zomin tumanining Dashtobod shahri hududida joylashgan davlat mulki ob`yektlarini to'liq xatlovdan o'tkazadi hamda xatlov natijalariga ko'ra kichik sanoat zonasida investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun mos bo'lgan ob`yektlarni belgilangan tartibda Jizzax viloyati Zomin tumani hokimligiga berilishini ta`minlaydi; Jizzax viloyati Zomin tumanining Dashtobod shahri hududida joylashgan bo'sh turgan davlat mulki ob`yektlari va ilgari xususiylashtirilgan ishlab chiqarish 35 maydonlarini doimiy xatlovdan o'tkazib boradi hamda xatlov natijalariga ko'ra yangi ishlab chiqarish quvvatlarini joylashtirish uchun mos bo'lgan ob`yektlar ro'yxatini belgilangan tartibda Jizzax viloyatining erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalari ma`muriy kengashiga (Ma`muriy kengash) kiritib boradi. Kichik sanoat zonasi faoliyatini samarali tashkil etish va boshqarish uchun davlat unitar korxonasi shaklidagi direksiya tashkil etiladi. O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Jizzax viloyati hokimligi, loyiha tashabbuskorlari va tijorat banklari tomonidan ishlab chiqilgan Jizzax viloyati Zomin tumanining Dashtobod shahrida 2018-2019 yillarda amalga oshiriladigan investitsiya loyihalarining manzilli ro'yxati ilovaga muvofiq ma`lumot uchun qabul qilinadi. Ma`muriy kengash: -kichik sanoat zonasi hududida amalga oshirilishi nazarda tutilgan loyihalar manzilli ro'yxatiga zarur hollarda o'zgartirish va qo'shimchalar kiritadi; manzilli ro'yxat doirasida amalga oshiriladigan loyihalarning tarmoq jadvallarini loyiha tashabbuskorlari va tijorat banklari tomonidan bir oy muddatda ishlab chiqilishini va belgilangan tartibda tasdiqlanishini ta`minlaydi; -kichik sanoat zonasi direksiyasi direktorini tasdiqlaydi, xodimlarining cheklangan soni va mehnatga haq to'lash fondi miqdorini va manbalarini O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi hamda Moliya vazirligi bilan kelishgan holda belgilaydi; -aholi va tadbirkorlik sub`yektlari o'rtasida ushbu qarorda nazarda tutilgan asosiy chora-tadbirlarning mohiyati va ahamiyati, shuningdek beriladigan soliq imtiyozlari va preferensiyalar to'g'risida keng tushuntirish ishlarini tashkil etadi. O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi Moliya vazirligi, Investitsiyalar bo'yicha davlat qo'mitasi, Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi, Uy-joy kommunal xizmat ko'rsatish vazirligi, Davlat arxitektura va qurilish qo'mitasi, “O'zbekenergo” AJ, “O'ztransgaz” AJ bilan birgalikda 2018 yil uchun O'zbekiston Respublikasining Investitsiya dasturini shakllantirishda Ma`muriy kengash tomonidan tasdiqlangan 36 investitsiya loyihalarini amalga oshirish tarmoq jadvallariga uzviy bog'lagan holda kichik sanoat zonasining yo'l-transport, ishlab chiqarish va muhandislik- kommunikatsiya infratuzilmalarini rivojlantirish uchun kapital qo'yilmalar limitlarini hamda markazlashgan investitsiyalarni nazarda tutadi. Uy-joy kommunal xizmat ko'rsatish vazirligi, “O'zbekenergo” AJ, “O'ztransgaz” AJ va Jizzax viloyat hokimligiga kichik sanoat zonasida joylashtirilgan tadbirkorlik sub`yektlarini ularning ishlab chiqarish ehtiyojlariga muvofiq belgilangan tartibda elektr energiyasi, tabiiy gaz va boshqa turdagi kommunal xizmatlar bilan uzluksiz ta`minlash uchun shaxsiy mas`uliyat yuklanadi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga Jizzax viloyati Zomin tumanining Dashtobod shahridagi tadbirkorlik sub`yektlariga bank-moliya xizmatlarini kengaytirish maqsadida, O'zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy bankining mini bankini ochish hamda tijorat banklariga manzilli ro'yxatga kiritilgan loyihalar bo'yicha kredit shartnomalarining o'z vaqtida rasmiylashtirilishi va moliyalashtirish boshlanishini ta`minlash tavsiya etildi.

2.3-rasm.Mirzacho’l iqtisodiy rayonida tashkil qilinganKSZlari. Karta sxema internet ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlangan.[17.18]

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 martdashi PQ-2860- sonli “Sirdaryo viloyatining Yangier shahrida kichik sanoat zonasini barpo etish to‘g‘risida”gi qarori, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 4 avgustdagi 589-sonli "Sirdaryo viloyatida joylashgan ishlamay turgan va kam quvvatli korxonalar faoliyatini tiklash, shuningdek davlat mulki ob’ektlaridan samarali foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlariga asosan 3ta kichik sanoat zonasi tashkil qilingan edi, keyinchalik Yangiyer kichik sanoat zonasi hudududa Sirdaryo erkin iqtisodiy zonasi tashkil qilindi. 2.7-jadval Sirdaryo viloyatida tashkil qilingan KSZlari. Tuman Umumiy Joylashgan t/r (shaharlar) Ob’ekt nomi egallagan manzili nomi maydoni, (ga) “Guliston tajriba mexanika S. Alimov 1 Guliston shahr zavodi” MCHJnig bino- 2,3 ko‘chasi inshootlari Sirdaryo "2513-sonli avtopark" 2. Sirdaryo tuman 6,9 shahri DKning bino-inshootlari JAMI: 9,2 Jadval internet saytlaridan olindi va muallif tomonidan tuzatish kiritildi..[18] 2017 yil 30 martda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Sirdaryo viloyatining Yangiyer shahrida kichik sanoat zonasini barpo etish to‘g‘risida»gi PQ-2860-sonli qarori qabul qilindi.Qaror bilan Sirdaryo viloyati hokimligining, O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi, Davlat bojxona qo‘mitasining Sirdaryo viloyati Yangiyer shahrida uning bosh rejasiga mos tarzda chegaralangan hududida ilovaga muvofiq kichik sanoat zonasi (keyingi o‘rinlarda – kichik sanoat zonasi)ni barpo etish to‘g‘risidagi taklifi qabul qilindi. Mazkur qaror bilan kichik sanoat zonasi tarkibiga kiritilgan yer uchastkalari Sirdaryo viloyati hokimligining to‘g‘ridan-to‘g‘ri tasarrufida bo‘lishi hamda kichik sanoat zonasining faoliyat yuritish muddati keyinchalik uni uzaytirish imkoniyati

38 bilan 30 yilni tashkil etishi belgilab qo‘yildi.Qaror bilan kichik sanoat zonasi faoliyatining asosiy yo‘nalishlari belgilab berildi. Ushbu qarorga asosan kichik sanoat zonasining qatnashchilari – ishlab chiqarish mikrofirmalari va kichik korxonalar, xo‘jalik yuritish subyektini kichik sanoat zonasi hududida joylashtirish to‘g‘risidagi qaror qabul qilingan sanadan boshlab: yagona soliq to‘lovini to‘lashdan; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan ro‘yxatlar bo‘yicha, kichik sanoat zonasi hududida loyihalarni amalga oshirish doirasida o‘zlarining ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun olib kiriladigan uskunalar, xom ashyo, materiallar va butlovchi buyumlar, shuningdek, metall konstruksiyalar va qurilish materiallari uchun bojxona to‘lovlari (bojxona rasmiylashtiruvi uchun yig‘imlardan tashqari) to‘lashdan ozod qilinmoqda. 2.8-jadval. Fargona viloyatidagi KSZlari. Tuman Umumiy egallagan t/r (shaharlar) Ob’ekt nomi maydoni, (ga) nomi Sobiq “Qishloq qurilish bazasi” 1. 4,89 bino-inshoatlari Marg‘ilon shahar Sobiq “Ulgurji savdo bazasi” bino- 2. 6,04 inshoatlari Sobiq Quvasoy chinnisi bino 3. Quvasoy shahar 14,43 inshootlari Sobiq “2520 avtojamlanma” DUK 4. Qo‘qon shahri 4,45 bino-inshootlari «Farg‘ona mexanika zavodi» SHK 5. Farg‘ona shahri 17,92 hududi er maydoni 6 Dang‘ara tumani “Suvinshootta’mir” MCHJ 2,4 JAMI: 50,13 Jadval internet ma’lumotlari asosida tuzildi.[9]

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 25.08.2017 yildagi 672- son "Farg‘ona viloyatida ishlamay turgan va kam quvvatli korxonalari faoliyatini

39 tiklash, shuningdek davlat mulki ob’ektlaridan samarali foydalanish chora- tadbirlari to‘g‘risida"gi qaroriga binoan kichik sanoat zonalari tashkil qilindi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 25 avgustda qabul qilingan “Fargòna viloyatida joylashgan ishlamay turgan va kam quvvatli korxonalar faoliyatini tiklash, shuningdek, davlat mulki obèktlaridan samarali foydalanish chora-tadbirlari to`g`risida”gi qarorida ham bu borada tadbirkorlar uchun katta imkoniyatlar yaratilgan. Fargòna, Quvasoy, Qo`qon, Margìlon shaharlari va Dangàra tumanida tashkil etilayotgan kichik sanoat zonalari tadbirkorlik faoliyati yanada jadal rivojlanishi, aholi turmush farovonligini yuksaltirishga xizmat qilishi bilan ahamiyatlidir. Shuningdek, kichik sanoat zonalarida tadbirkorlar uchun yaratilgan sharoitlar, istiqbolli loyihalar rejalashtirildi. Marg‘ilonda yangi kichik sanoat zonalari tashkil etildi. Bugungi kunda bo‘sh turgan va kam quvvatli korxonalar faoliyatini tiklash, davlat mulki obyektlaridan foydalanish samaradorligini oshirish, ular negizida ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish orqali aholini ish bilan ta’minlash muhim masalalardan sanaladi. Marg‘ilon shahrida ham mazkur yo‘nalishda aniq chora-tadbirlar ishlab chiqilgan bo‘lib, bir qator ishlar amalga oshirilmoqda. Qaror asosida sobiq “Qishloq qurilish bazasi” va “Ulgurji savdo bazasi”da yangi kichik sanoat zonalari tashkil etildi. Qurilishi tugallanmagan obyektlar va foydalanilmayotgan ishlab chiqarish maydonlarini xatlovdan o‘tkazish hamda aniqlash bo‘yicha idoralararo komissiyasi tomonidan shahardagi 400 dan ortiq obyekt xatlovdan o‘tkazildi. Shundan 43 obyekt bo‘sh turgan ishlab chiqarish maydonlariga ega ekanligi, 36 obyekt esa buzilganligi aniqlandi. Bugungi kunda investitsiya loyihalarini amalga oshirish yuzasidan tarmoq jadvallari tasdiqlangan bo‘lib, amaliy ishlar olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori 04.08.2017 yildagi 588-son "Andijon viloyatida joylashgan davlat mulki ob’ektlaridan samarali foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori asosida kichik sanoat zonalari tashkil qilindi.

1996-yilda Andijonning Asakasida Janubiy Koreyaning «Daewoo» kompaniyasi bilan hamkorlikda mutlaqo yangi texnologiyalarga asoslangan avtomobil zavodi konveyyerlaridan birinchi avtomobilning chiqishi bir tomondan mamlakatimiz sanoatini chuqur tarkibiy o‘zgartirish bo‘yicha boshlangan ishlarning amaldagi tasdig‘iga aylangan bo‘lsa, boshqa tomondan ishlab chiqarish haqidagi tasavvurlarimizni butkul o‘zgartirib yubordi.

2.9-jadval. Andijon viloyati KSZlari. Umumiy Tuman Joylashgan egallagan t/r (shaharlar) Ob’ekt nomi manzili maydoni, nomi (ga) Soy ko‘chasi 5- Sobiq “Andijonmash” 1. 11,0 uy sanoat xududi Andijonshahar A.Yuldashev "Elektrodvigatel" OAJ ning 2. 6,0 ko‘chasi 1-uy sanoat xududi Axtachi sanoat xududi 3. Asaka tuman Axtachi MFY 3,1 ("Vodiygazta’minot" UK) Toshtepa QFY, Sobiq SHaxrixon ta’mirlash Shahrixon 4. Poloson zavodining bino va 4,1 tuman inshootlari JAMI: 24,6 Jadval internet saytlaridan olindi.[19] O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori 04.08.2017 yildagi 588-son "Namangan viloyatida joylashgan davlat mulki ob’ektlaridan samarali foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori asosida Namangan shahrida “Orzu” kichik sanoat zonasi poydevoriga birinchi g‘isht qo‘yildi.Shu munosabat bilan o‘tkazilgan marosimda davlat va jamoat tashkilotlari rahbarlari, mahalliy Kengashlar deputatlari, tadbirkorlar, mehnat faxriylari, yoshlar, ommaviy axborot vositalari vakillari ishtirok etdi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, soha subyektlari faoliyati samaradorligini oshirishga qaratilayotgan alohida e’tibor mamlakatimiz iqtisodiy salohiyatini yuksaltirishga xizmat qilayotgani ta’kidlandi. 41

– Prezidentimiz 2017yilning 7-8-iyul kunlari viloyatimizga tashrifi chog‘ida Namangan shahrining iqtisodiy salohiyati haqida to‘xtalib, mavjud imkoniyatlardan samarali foydalanish borasida muhim vazifalarni belgilab berdi. Mazkur kichik sanoat zonasi istiqbolli loyihalardan biri bo‘lib, hudud iqtisodiyotining yanada yuksalishiga, aholi bandligi va farovonligini oshirishga xizmat qiladi. Kichik sanoat zonasida dastlab to‘qimachilik, farmatsevtika, qurilish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash kabi yo‘nalishlarda 9 loyiha amalga oshiriladi. 450 yangi ish o‘rni yaratiladi. 10 gektar maydonda barpo etiladigan kichik sanoat zonasida yil oxiriga qadar jami 44 istiqbolli loyiha amalga oshirilishi rejalashtirilgan. Ularning har birida 50 tadan yangi ish o‘rni yaratish mo‘ljallangan. E’tiborlisi, sanoat majmuasini ishga tushirish orqali aniq mashg‘ulot turiga ega bo‘lmagan, ishsiz yurgan yoshlar bandligini ta’minlash ko‘zda tutilgan.Ishtirokchilar kichik sanoat zonasida amalga oshiriladigan loyihalar bilan tanishdi. Bu yerda qandolatchilik va dori-darmon mahsulotlari ishlab chiqarish bo‘yicha loyihalarni amalga oshirishni maqsad qilgan. Loyihaning birinchi bosqichida 200 ming, keyingi bosqichida 500 ming dollar miqdorida mablag‘ sarflanishi rejalashtirilgan. Bunda o‘z mablag‘imizdan tashqari “Ipak yo‘li” banki kreditidan foydalaniladi. Loyiha amalga oshgach, 100 kishi ish bilan ta’minlanadi. 2.10-jadval Namangan viloyati KSZsi. Tuman Umumiy Joylashgan t/r (shaharlar) Ob’ekt nomi egallagan manzili nomi maydoni, (ga) Namangan Namangan 1 “Orzu” shahri shahri JAMI:

Jadval internet a’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi.[16] O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 16.03.2018 yildagi 3607-son "Samarqand viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori asosan 16ta kichik sanoat zonasi tashkil qilindi.

2.11-jadval Samqrqand viloyati KSZlari. Tuman Umumiy t/r Ob’ekt nomi (shaharlar) nomi maydoni Oqdaryo tumani hokimligi balansidagi sobiq 1. Oqdaryo tumani 4,0 "Daxbed" MMTPning bino-inshotlari Bulung‘ur Bulung‘ur tuman hokimligi balansidagi sobiq 2. 7,5 tuman "Kildon" AJning bino-inshotlari 3. Jomboy tuman "Avtokorxona 2507" DUKning bino-inshootlari 4,5 Ishtixon tumani hokimligi balansidagi sobiq 4. Ishtixon tumani 2,0 "Baxrin" MMTP bino-inshootlari Kattaqo‘rg‘on shahar hokimligi balansidagi 5. 3,9 Kattaqo‘rg‘on sobiq "Ingichka koni" AJning bino-inshootlari shahar 6. "Kattaqo‘rg‘on MTP"ning bino-inshotlari 2,1 "Kattaqo‘rg‘on paxta tozalash" AJga qarashli Kattaqo‘rg‘on 7. "Kattaming" ipakchilik majmuasining bino- 4,0 tuman inshootlari Qo‘shrabot 8. "Qo‘shrabot MTP"ning bino-ingshootlari 0,8 tuman 9. Narpay tuman "Zirabuloq" MTPning bino-inshootlari 2,6 10. Nurobod tuman "Nurobod" MTP"ning bino-inshootlar 3,5 11. Payariq tuman "CHelak" MTPning bino-inshootlari 1,7 Paxtachi tuman hokimligi balansidagi "Ziyovuddin paxta tozalash" AJga qarashli 12. Paxtachi tuman 6,3 "Toshkenjaev" paxta qabul qilish punkti bino- inshootlari Pastdarg‘om 13. "Pastdarg‘om MTP"ning bino-inshootlari 3,5 tuman Samarqand Akademik Mirzaeva nomidagi ilmiy-tadqiqot 14. 2,2 tuman instituti garajining bino-inshootlari 15. "Vaksina" IIB UKning bino-inshootlari 3,0 Samarqand Zarafshon magistral tizimi boshqarmasi 16. shahar balansidagi beton qorishmasi ishlab chiqarish 1,5 bazasining bino-inshootlari Jami: 53,1 Jadval internet saytlaridan olindi.[11]

Samarqand viloyatining bir necha tumanlarida bo‘sh turgan sanoat ob’yektlari negizida oltita kichik sanoat zonalari tashkil etiladi. Xususan, sanoat zonalari Samarqand va Kattaqo‘rg‘on shaharlari, Bulung‘ur, Narpay va Pastdarg‘om tumanlarida yaratiladi.Yengil sanoatda umumiy qiymati 1 trillion 400 milliard so‘m bo‘lgan 34 ta investitsiya loyihasi amalga oshirilishi va 3 ming 400 dan ortiq ish o‘rinlari yaratilishi mo‘ljallangan. Amalga oshiriladigan loyihaar orasida yuqori texnologiyalarga asoslangan mashinasozlik, elektrotexnika va farmatsevtika kabi zamonaviy sohalarda umumiy qiymati 715 milliard so‘mlik 17 ta loyiha bor. Shuningdek, mahalliy xom-ashyo asosida zamonaviy qurilish materiallari ishlab chiqarish bo‘yicha umumiy qiymati 407 milliard so‘mlik 33 ta loyiha amalga oshirilishi va 1200 ta yangi ish o‘rni yaratilishi rejalashtirilgan. Undan tashqari kelgusi 2 yil davomida meva-sabzavot yetishtirish va qayta ishlash bo‘yicha 519 milliard so‘mlik 47 ta loyiha amalga oshirilishi ham ko‘zda tutilgan.

2.5-rasm.Zarafshon iqtisodiy rayoni KSZlari. Karta sxema muallif tomonidan internet ma’lumotlari asosida tayyorlandi.[11.]

Tabiiyki, bundan Buxoro tumanidagi “Raboti qalmoq” mahalla fuqarolar yig‘ini hududida yashovchi tadbirkorlar xursand bo‘ldi. Afsuski, oradan to‘qqiz oy

44 o‘tsa-da, kichik sanoat zonasi o‘z maqomi darajasida ishlamayapti. Bu yerda tabiiy toshlarga ishlov berish, lak-bo‘yoq ishlab chiqarish, go‘sht va sutni qayta ishlash va boshqa sohalar bo‘yicha amalga oshirilishi lozim bo‘lgan loyihalar bajarilmagan. Buning asosiy sababi, hududda elektr energiyasida uzilishlar, aniqrog‘i, cheklanishlar bo‘layotganida. Shuningdek, gaz yetkazib berishda ham ayrim muammolar mavjud. Ayni paytda “Raboti qalmoq”dagi ishlab chiqarish subyektlarida 225 kishi ish bilan band. “Raboti qalmoq” loyihasini to‘la nihoyasiga yetkazish barobarida tuman markazi Galaosiyo shahrida ham kichik sanoat zonasini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida qaror qabul qilindi.

2.12-jadval Qashqadaryo viloyati KSZlari Tuman Umumiy t/r (shaharlar) Ob’ekt nomi maydoni nomi Qarshi tuman “Agroservis MTP” MCHJnging bino- 1. Qarshi tuman 1,9 inshootlari (ta’mirlash sexi) Qarshi shahar Obodonlashtirish boshqarmasi balansidagi 2. Qarshi shahar 0,9 “Sado bazasi”ning bino-inshotlari “Qamashi paxta tozalash” AJning qurilishi tugallanmagan 3. Qamashi tuman 2,6 tikuv fabrikasi binosi Kitob tuman “Agroservis MTP” MCHJning bino- 4. Kitob tuman 3,0 inshootlari bir qismi “Muborak tuman savdo” MCHJ omborxonasining 5. 1,5 ma’muriy bino-inshot Muborak tuman “Muborak ishchi ta’minot” MCHJning ma’muriy binosi va 6. 2,3 omborxonasi “Qashqadaryodonmaxsulotlari” AJning “Ayritom don qabul 7. 7,0 qilish” shaxobchasining bino-inshotlari 8. Chiroqchi tuman “Chiroqchi paxta tozalash” AJ hududining bir qismi 3,0 Chiroqchi tuman hokimligi tasarrufidagi ishlab chiqarish 9. 5,0 maydoni (sobiq “CHiroqchi konserva” MCHJning hududi) Shaxrisabz Shahrisabz shahar xokimligi balansidagi “Guliston” 10. 2,6 shahar MMTPning bino-inshootlari Jami: 29,8 Jadval internet saytlaridan olingan.[10]

O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qashqadaryo viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora-tadbirlari to`g`risida”gi qarori (PQ–3635, 29.03.2018 y.) qabul qilindi. Hujjat ishlab chiqarish sohasida yangi ish o`rinlari yaratish hamda aholining bandlik va farovonlik darajasini oshirish maqsadida qabul qilingan. Qaror bilan Qashqadaryo viloyatining 7 ta tuman (shahar)laridagi foydalanilmayotgan davlat mulki ob`ektlari va ishlab chiqarish maydonlarida (jami 29,8 gektar) kichik sanoat zonalari tashkil etiladi. Kichik sanoat zonalari hududidagi davlat ko`chmas mulki tadbirkorlik sub`ektlariga biznes rejalarini bajarish, ish o`rinlarini yaratish va saqlash, barcha turdagi soliqlar va boshqa majburiy to`lovlarni o`z vaqtida to`lash sharti bilan keyinchalik mulk huquqi berilgan xolda 10 yillik uzoq muddatli ijaraga beriladi. Mazkur kichik sanoat zonalarida davlat mulkidan foydalanganlik uchun ijara to`lovining eng kam stavkasi belgilanadi. Qarshi shahridagi kichik sanoat zonasida tashkil etilishi ko‘zda tutilgan 12 tadbirkorlik subyektidan hozir atigi 4 tasi faoliyat ko‘rsatyapti, xolos. Nazarda tutilgan 91 yangi ish o‘rnidan amalda 36 tasi yaratilgan. Shahrisabz shahar kichik sanoat zonasida esa 9 subyektdan 7 tasi faoliyat yuritmoqda. Rejalashtirilgan 69 ish o‘rnidan amalda 42 tasi tashkil etilgan. Nishon tumanida tashkil etilgan kichik sanoat zonasida ham ahvol shunday. Ro‘yxatga olingan 7 subyektdan 4 tasi faoliyat yuritmoqda. Yaratilishi lozim bo‘lgan 55 yangi ish o‘rni ham mo‘ljaldagidan kam. O‘rganishlar shuni ko‘rsatadiki, kichik sanoat zonalarida tadbirkorlarning erkin faoliyat yuritishi uchun yetarlicha sharoit yaratilmagan. Xususan, tadbirkorlar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovlardan ma’lum bo‘lishicha, kichik sanoat zonalarida yo‘l kommunikatsiyasi, tabiiy gaz va elektr ta’minoti bilan bog‘liq ko‘plab muammolar borki, ushbu holatlar tadbirkorlarning ishlashiga to‘sqinlik qilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Surxondaryo viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori (PQ–3635, 29.03.2018 y.) qabul qilindi. Hujjat viloyatda ishlab chiqarish sohasida yangi ish o’rinlari yaratish hamda aholining bandlik va farovonlik darajasini oshirish 46 maqsadida qabul qilingan. Qarorga ko’ra viloyatning 9 ta tuman (shahar)laridagi foydalanilmayotgan davlat mulki ob’ektlari va ishlab chiqarish maydonlarida (jami 55,1 gektar) kichik sanoat zonalari tashkil etiladi. Kichik sanoat zonalari hududidagi davlat ko’chmas mulki tadbirkorlik sub’ektlariga biznes rejalarini bajarish, ish o’rinlarini yaratish va saqlash, barcha turdagi soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni o’z vaqtida to’lash sharti bilan keyinchalik mulk huquqi berilgan xolda 10 yillik uzoq muddatli ijaraga beriladi. 2.13-jadval Surxondaryo viloyati KSZlari. Tuman Umumiy t/r (shaharlar) Ob’ekt nomi yer nomi maydoni Oltinsoy “SHo‘rchi paxta tozalash” AJning bino- 1. 12,1 tuman inshootlari 2. Angor tuman “Angor paxta tozalash” AJning bino-inshootlari 18,5 Muzrabod “Muzrabod tuman yo‘llardan foydalanish” DK 3. 1,5 tuman bino-inshootlari bir qismi Denov tumani hokimligi balansidagi 4. “Surxonoziqovqatsanoati” AJning tozalash 1,1 inshootining binosi Denov tuman Akademik M. Mirzaeva nomidagi Surxondaryo 5. bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy- 0,5 tajriba stansiyasi bino-inshootlarining bir qismi Jarqo‘rg‘on “Termez neft bazasi” MCHJning Denov filiali 6. 2,9 tuman hududining bir qismi Sariosiyo “Termez neft bazasi” MCHJning Denov filiali 7. 3,2 tumani hududining bir qismi Termiz tuman hokimligi balansidagi (“Uzqizil 8. Termiz tuman moddiy texnika ta’minoti bazasi” MCHJ) ishlab 2,0 chiqarish va xo‘jalik bino-inshootlari Termiz shahar hokimligi balansidagi (sobiq 9. Termiz shahri 1,4 “Uzmaxsustranm” DUK) bino-inshotlar 10. Uzun tumani “Uzun paxta tozalash” AJning bino-inshootlari 11,9 JAMI: 55,1 Jadval internet saytlaridan olingan.[18]

Surxondaryo viloyatida xususiylashtirilgan, faoliyati to‘xtab qolgan yoki binolari bo‘sh turgan korxonalar o‘rganilib, ularni erkin iqtisodiy zonalar tarkibiga kiritish borasida keng ko‘lamli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, bo‘sh turgan binolar negizida kichik sanoat zonalari tashkil etilib, yangi ishlab chiqarish korxonalari ish boshlamoqda. Jarqo‘rg‘on tumanidagi Qo‘shtepa va Xovdak mahallalari hududidagi bo‘sh turgan 73 gektar maydon kichik sanoat zonasiga ajratilib, 10 ga yaqin tadbirkorlik sub’ekti joylashtirildi. Yangi kichik sanoat zonasida zamonaviy ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish uchun barcha sharoit mavjud, tabiiy gaz, ichimlik suvi va elektr energiyasi ta’minotida muammo yo‘q. Temir yo‘l tarmog‘i mavjud, keng, ravon avtomobil yo‘li ham o‘tgan. Bunday qulaylik tadbirkorlarning uzluksiz mahsulot ishlab chiqarishida muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yerda tadbirkorlar tomonidan mahalliy xomashyodan yangi turdagi sanoat mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda.Kichik sanoat zonasida “Surxon sement invest” xorijiy korxonasi dastlabki bosqichda yiliga 420 ming tonna sement ishlab chiqarish texnologiyalarini o‘rnatayotgan bo‘lsa, “MS-Marjon” savdo-ishlab chiqarish korxonasi yillik quvvati 1000 tonna gil tuprog‘ini qayta ishlash liniyasini ishga tushirmoqda. Natijada 165 ish o‘rni yaratilayotir.Mahalliy xomashyodan qurilish uchun arzon va sifatli material tayyorlashni rejalashtirgan “Surxon Mehnat Rohat”, “Barpo Invest”, “Fabullo Stroy”, “Surxon yoqilg‘i Servis” mas’uliyati cheklangan jamiyatlarining yiliga 5 million 200 ming dona g‘isht ishlab chiqarish korxonalari ham barcha sharoitlarga ega kichik sanoat zonasida qad rostladi. Zamonaviy ishlab chiqarishni tashkil etishning o‘ziga xos murakkab jihatlari bor, ayniqsa, ishlab chiqarish korxonasini transport va muhandislik- kommunikatsiya tarmoqlariga ulashning o‘zi katta mablag‘ hamda vaqt talab etadi. Bu, albatta, mahsulot tannarxiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Viloyatda tashkil etilayotgan kichik sanoat zonalarida bu muammo bartaraf etilgan. Bunday imkoniyatlar yaratilgani tadbirkorlarimizning eksportbop mahsulot ishlab chiqarishga qiziqishini oshirmoqda. Joriy yilning o‘tgan davrida mutaxassislarimiz tumanlarda ilgari xususiylashtirilgan bino va ob’ektlarni o‘rganib, bo‘sh turgan 48 inshootlar ro‘yxatini shakllantirdi. Shunga muvofiq, “Qumqo‘rg‘on MTP”, “Angorpaxta”, "Uzunpaxta” aksiyadorlik jamiyatlari va Mirshodi paxta qabul qilish punktining bo‘sh turgan binolari negizida kichik sanoat zonalari barpo etiladi. Yaqinda “Qishloq qurilish bank”ning Qumqo‘rg‘on tumanida o‘z balansiga olgan ob’ektini aniqlab, ruyxatdan o‘tkazdik. Foydalanilmay turgan bu inshoot negizida kichik sanoat zonasi tashkil etish uchun barcha sharoit mavjud. Ma’lumotlarga ko‘ra, Jarqo‘rg‘on tumanida tashkil etilgan kichik sanoat zonasida 200 ga yaqin kishi mehnat qilmoqda. Korxonalar to‘la quvvat bilan ishga tushirilgach, yana 150 ga yaqin ish o‘rni yaratiladi.Muxtasar aytganda, viloyatda barpo etilayotgan kichik sanoat zonalari xususiy sektorni har tomonlama qo‘llab- quvvatlash, vohada raqobatbardosh mahsulotlar turini ko‘paytirish, ishlab chiqarish hajmini oshirish, iqtisodiyotimiz barqarorligini, aholining farovon turmushini ta’minlash va bandlik masalasini hal etishda yangi imkoniyatlar yaratayotir.

2.6-rasm. Janubiy iqtisodiy rayonidagi KSZlari karta sxemasi. Muallif tomonidan internet saytlari ma’lumotlari asosida ishlangan.[10.18]

Qoraqalpog'iston Respublikasida kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora- tadbirlari to'g'risidagi Prezident qarori qabul qilindi. Qarorga asosan Amudaryo, Xo'jayli, Chimboy, Qo'ng'irot, Beruniy va Taxiatosh tumanlarida foydalanilmayotgan ishlab chiqarish maydonlari va bo'sh turgan ob'ektlar negizida 49 kichik sanoat zonalari tashkil etiladi. Kichik sanoat zonalari hududidagi tadbirkorlik sub'ektlariga: -davlat ko'chmas mulki ob'ektlari loyihalarni amalga oshirish to'g'risidagi kelishuvlarni bajarish hamda barcha soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarni o'z vaqtida to'lash sharti bilan keyinchalik mulk huquqi berilgan holda 5 yillik uzoq muddatli ijaraga beriladi; -davlat ko'chmas mulkidan foydalanish uchun ijara to'lovining “nol” stavkasi belgilanadi; -2020 yilning 1 fevraliga qadar yer solig'i to'lashdan ozod etiladi. Mazkur kichik zonalarda amalga oshiriladigan investitsiya loyhalarini moliyalashtirish uchun 75 mln. AQSh dollari miqdorida kredit liniyalari ochilmoqda. 2.14-jadval Qoraqolpog’ston Respublikasidagi KSZlari. Tuman Umumiy t/r (shaharlar) Ob’ekt nomi egallagan nomi maydoni, (ga) sobiq “Muynak” baliq konserva kombinati 1. Mo‘ynoq tuman 20,5 xududi Amudaryo "Amudaryo paxta tozalash" Ajning bino- 2. 14,3 tumani inshootlari Axtachi sanoat xududi ("Vodiygazta’minot" 3. Xo‘jayli tuman UK"Xo‘jayli" UCHSK UKning bino- 3,1 inshootlari) sobiq "CHimboy momig‘i" AJning bino- 4. CHimboy tuman 5,8 inshotlari Qo‘ng‘irot "Xo‘jayli tolasi" AJ "Qo‘ng‘irot tolasi" 5 9,0 tumani filialining bino-inshootlari 2-son paxta tozalash zavodining bino- 6 Beruniy tuman 7,2 inshootlari Taxiatosh 7 Taxiatosh shahar sanoat zonasi 145,2 shahar JAMI: 24,6 Jadval internet saytlaridan olindi.[21]

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining2018 yil 6 martdagi 3588-son "Qoraqalpog‘iston Respublikasida kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora- tadbirlari to‘g‘risida"gi qaroriga asosan 7 ta KSZsi bunyod qilindi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 6 fevraldagi "Xorazm viloyatida davlat mulki ob’ektlarini tabdbirkorlik sub’ektlariga sotish va kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida"gi PQ-3513-sonli qarori asosida dastlab 5ta , keyinchalik yana 2ta kichik sanoat zonasi tashkil qilindi. 2.16-jadval. Xorazm viloyatidagi KSZlari. Umumiy Tuman Joylashgan egallagan t/r (shaharlar) Ob’ekt nomi manzili maydoni, nomi (ga) Urganch shahri, Tugatilgan “Avtoxizmat” 1. Sanoatchilar 1,6 MCHJ hududi Urganch ko‘chasi shahar Urganch shahri, “O‘ztransgaz” AJ qurilish va 2. Sanoatchilar ta’minot boshqarmasining 3,8 ko‘chasi foydalanilmayotgan qismi Urganch tumani, Urganch Sobiq pivo zavodining hududi 3. “G‘oybu” 3,9 tuman (Baza binosi) qo‘rg‘oni Xazorasp Sobiq “Pitnak” qishloq Xazorasp 4. tumani, “Pitnak” kasalxonasi bino va 2,8 tuman qo‘rg‘oni inshootlari SHovot tumani, Sobiq "SHovot podshipnik" 5. SHovot tuman “Paxtakor” AJ hududining 3,5 MFY foydalanilmayotgan qismi JAMI: 15,6 Jadval internet saytlaridan olindi.[8] Xorazm viloyatida 7 ta yangi kichik sanoat zonasi tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasi prezidenti 6 fevral kuni «Xorazm viloyatida davlat mulki ob’ektlarini tadbirkorlik sub’ektlariga realizatsiya qilish va kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarorni imzoladi. Hujjat bilan 7 ta yangi kichik

51 sanoat zonasi (KSZ) tashkil qilindi: Urganch shahrida uchta, shuningdek, Shovot tumanida ikkita, hamda Urganch va Xazorasp tumanlarida.

2.7-rasm. Quyi Amudaryo iqtisodiy rayonidagi KSZlari.Karta sxema muallif tomonidan tayyorlandi.[8.21]

Xorazm viloyati KSZda joylashgan davlat ko‘chmas mulklari tadbirkorlik sub’ektlariga 5 yil davomida nol darajalik stavkada ijaraga beriladi. Kelajakda ushbu mulk quyidagi hollarda ijarachilarning mulkiga aylanadi: biznes reja ko‘rsatkichlari bajarilganda; ish joylarini yaratish va saqlash; barcha soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘lash. Xorazm viloyatining «Xazorasp» erkin iqtisodiy zonasida va Xorazm viloyati KSZda investitsiya loyihalarini birgalikda moliyalashtirish uchun Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasiga 50 million dollarlik kredit liniyasini ochish vazifasi yuklandi. Ushbu mablag‘lar import uskunalar va ularga butlovchi qismlarni sotib olish uchun sarflanadi.[24]

III.BOB O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA KICHIK SANOAT ZONALARINING ISTIQBOLLARI

3.1.O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti rivojida kichik sanoat zonalarining o’rni Dunyo sanoat xaritasiga teranroq nazar tashlasak, zamonaviy texnologiyalar asosiga qurilgan tayyor mahsulot ishlab chiqarish quvvatlari rivojlangan hududlar taraqqiyot tizginining haqiqiy egalari bo‘layotganiga guvoh bo‘lamiz. Eng ajablanarlisi, bunday joylarda odatda tabiiy boyliklar tanqis bo‘lishiga qaramay odamlarning turmush farovonligi hatto mineral resurslarga boy o‘lkalarning ham havasini uyg‘otadi. Qolaversa, arzon xomashyoni qimmatbaho tugal mahsulotga aylantirish orqali ular insoniyat tamaddunida innovatsion faoliyatni, iqtisodiyotda yangi tarmoqlar paydo bo‘lishini, jamiyatda farovonlik hamda ilmtalablikni rag‘batlantiradi. Xolisona aytganda, sanoatning sinoatlari qanchalik ko‘pligini mustaqillik yillarida teran angladik. Uzoq davrlar mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishi uchun avvalo serhosil yer zarur degan qarash singdirilgan xalqimiz Qo‘ng‘irot soda zavodi, Ustyurt gaz-kimyo majmuasi va yana boshqa ko‘plab zamonaviy sanoat quvvatlari qiyofasida qaqragan cho‘llarni obod qilishning yo‘llari turfaligiga guvoh bo‘ldi. Eng muhimi, ushbu obyektlarda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar bugungi kuchli raqobat sharoitida omborxonalarga yetib bormasdan xaridorlarini topayotgani, ko‘plab turdosh korxonalar, kichik biznes hamda xususiy tadbirkorlik subyektlarining faoliyatini rag‘batlantirayotgani bor gap. Darvoqe, milliy iqtisodiyotning barqaror o‘sishi, son-sanoqsiz ish o‘rinlarining yaratilishi, eng muhimi, odamlar ongu shuurida mulkka egalik hissining kuchayishi, ishbilarmonlik kayfiyatining ortib borishi chorak asr mobaynida qadam-baqadam shakllantirilgan va rivojlantirilgan kichik biznes sektorining xizmati ekaniga bugun hech kim shubha qilmaydi. Kichik biznesning milliy iqtisodiyotdagi o‘rni va roli tahlilchilar tomonidan har tomonlama o‘rganib borilar ekan, uning ustunliklari va zaif jihatlari chuqur tadqiq etilganini ta’kidlash zarur. Tez o‘zgaruvchan, hamisha yangilikka o‘ch 53 bozor talablarini birinchilar qatorida ilg‘ab olib, iste’molchiga zarur tovar va xizmatlarni taklif etishi barobarida tavakkalchiliklarni oson boshqarish, turli bo‘hronlardan chapdastlik bilan omon qolish imkoniyatiga egaligi «kichik iqtisodiyot»ning asosiy afzalliklari hisoblanadi. Bu o‘rinda bir tomondan kichik ishlab chiqaruvchilarning zarur infrastrukturaga ega ishlab chiqarish maydonlari bilan ta’minlanishi, boshqa tomondan ular o‘rtasidagi sanoat kooperatsiyasining chuqurlashuviga xizmat qilayotgan kichik sanoat zonalarining ahamiyati tobora ortib borayotganini qayd etish joiz. Bo‘sh turgan yoinki foydalanilmayotgan bino va inshootlar negizida barpo etilayotgan kichik sanoat zonasilar davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi sheriklikning nodir namunasi sifatida iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta’minlash, yangi ish o‘rinlari barpo etish, eksport salohiyatini oshirishda qo‘l kelmoqda.

3.1-rasm. O’zbekistondagi KSZlarining hidudlar bo’yicha taqsimlanishi .Rasm mualliflar tomonidan statistik ma’lumotlar asosida tayyorlandi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev Toshkent shahri tumanlari, Toshkent, Jizzax va Sirdaryo viloyatlarga tashriflari chog`ida bo`sh turgan yoki samarasiz ish yuritayotgan ishlab chiqarish binolaridan samarali foydalanish, yangi korxonalar

54 tashkil etishni rag`batlantirish maqsadida ushbu binolar negizida kichik sanoat zonalari tashkil qilish taklifini edi.Ushbu takliflar asosida qisqa muddatlar asosida mazkur hududlarda 20dan ortiq kichik sanoat zonalari va texnoparklar bunyod qilindi. Yangi korxonalar ishga tushishi tufayli minglab ish o`rni yaratilgan. Loyihalar doirasida nafaqat ichki, balki tashqi bozorda ham xaridorgir bo`lgan engil sanoat, kimyo, oziq-ovqat mahsulotlari, elektr texnikasi buyumlari, zamonaviy qurilish materiallari, mebel va boshqa tayyor mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda. Kichik sanoat zonalarining sarmoyalarni jalb qilish, tadbirkorlikni rivojlantirish, yangi ish o`rinlari yaratish va aholi farovonligini oshirishdagi ahamiyati xususida alohida ishlar olib borildi. Olidingi bobda to’xtalib o’tganimizdek Toshkent viloyatida 17 ta: Bekobod shahar kichik sanoat zonasi, Bekobod tuman kichik sanoat zonasi, Ohangaron tuman kichik sanoat zonasi, Olmaliq shahar kichik sanoat zonasi, Yuqorichirchiq tuman kichik sanoat zonasi, Yangiyo'l tuman kichik sanoat zonasi, Angren shahar kichik sanoat zonasi, Oqqo'rg'on tuman kichik sanoat zonasi, O'rtachirchiq tuman kichik sanoat zonasi, Quyichirchiq tuman kichik sanoat zonasi, Chirchiq shahar kichik sanoat zonasi, Bo'ka tuman kichik sanoat zonasi, Pskent tuman kichik sanoat zonasi ,Bo'stonliq tuman kichik sanoat zonasi, Qibray tuman kichik sanoat zonasi, Parkent tuman kichik sanoat zonasi va Chinoz tuman kichik sanoat zonalari; Sirdaryo viloyatida esa 7 ta jumladan "O‘zavtoyo‘l" DAK tizimidagi "Yangiyeryo‘lindustriya" unitar korxonasi yonida joylashgan bo‘sh yer maydoni, Yangiyer shahar hokimligining oshxona va omborxona binosi hamda Yangier tumanlararo mineral o‘g‘it bazasi yonida joylashgan bo‘sh yer maydoni, "Auktsion bozori" MChJ, "Mol bozori" MChJ, sobiq avtokorxonaning hududlari, "Sardoba" ShFY hududida joylashgan bo‘sh yer maydonlari, “O‘zbekiston” QFY hududida joylashgan sanoat zonasining bo‘sh yer maydonlari, Xovos tumanidagi “M-34” avtomagistral bo‘yidagi bo‘sh yer maydoni, “Paxtaobod” shaharchasi sanoat zonasining bo‘sh yer maydonlarida Kichik sanoat zonalari tashkil qilish ko’zda tutilgan bo’lsa, Jizzax viloyati Zomin tumanining Dashtobod shahrida kichik sanoat zonasi hamda Toshkent shahrida

Mirzo Ulug‘bek, Olmazor, Mirobod, Chilonzor hamda Bektemir kichik sanoat zonalari tashkil qilindi. 2017 yil 30 martda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Sirdaryo viloyatining Yangiyer shahrida kichik sanoat zonasini barpo etish to‘g‘risida»gi PQ-2860-sonli qarori qabul qilindi.Qaror bilan Sirdaryo viloyati hokimligining, O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi, Davlat bojxona qo‘mitasining Sirdaryo viloyati Yangiyer shahrida uning bosh rejasiga mos tarzda chegaralangan hududida ilovaga muvofiq kichik sanoat zonasi (keyingi o‘rinlarda – kichik sanoat zonasi)ni barpo etish to‘g‘risidagi taklifi qabul qilindi. Farg'ona viloyatiga tashrifining ikkinchi kuni davlatimiz rahbari “Farg'ona mexanika zavodi” mas'uliyati cheklangan jamiyatida kichik sanoat zonasi tashkil etish, yangi mahsulotlar ishlab chiqarish loyihalari bilan tanishdi. Farg'ona mexanika zavodining umumiy maydoni 36,1 gektar, shundan ishlab chiqarish maydoni 9,9 gektar. Hozirgi kunda korxonada 36 turdagi sanoat mahsuloti va 31 turdagi xalq iste'moli tovari ishlab chiqarilmoqda, 330 ishchi mehnat qilmoqda. Korxonaning bo'sh turgan bino va inshootlarini tadbirkorlarga imtiyozli shartlarda berish, ichki va tashqi bozorda raqobatbardosh mahsulotlar tayyorlashni kengaytirish va yangi ish o'rinlari yaratish maqsadida bu yerda kichik sanoat zonasi tashkil etilmoqda. Sanoat zonasida yiliga 300 tonna antifriz, 200 tonna oyna yuvish suyuqligi, 10 ming dona tormoz kolodkasi ishlab chiqarish ko'zda tutilgan. Qiymati 38,5 milliard so'm bo'lgan ushbu loyihani 2018 yilning uchinchi choragida to'liq ishga tushirish mo'ljallanmoqda. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning 45 foizi eksportga yo'naltiriladi. Loyihaning birinchi bosqichida 200 ish o'rni yaratiladi. Bozor talablaridan kelib chiqib, kelgusida qo'shimcha ish o'rinlari tashkil etiladi. Shu yerda Farg'ona shahridagi “Madad” mas'uliyati cheklangan jamiyati tomonidan suyultirilgan gaz uchun sisternalar va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini tashishga mo'ljallangan tirkamalar ishlab chiqarish loyihasi taqdimoti o'tkazildi. Loyiha qiymati 40 milliard so'm bo'lib, 30 milliard so'mi "Kapitalbank" 56 aksiyadorlik tijorat banki krediti, qolgani korxonaning o'z mablag'idir. 100 ish o'rni tashkil etiladigan korxona 2018 yilda ishga tushiriladi. 2020 yilda bu yerda eksport hajmini bir yilda 1,5 million dollarga yetkazish mo'ljallangan. Farg'ona politexnika instituti viloyatdagi ishlab chiqarish korxonalari bilan hamkorlikda MikroGES ilmiy-ishlab chiqarish korxonasi loyihasini taklif etmoqda. MikroGES xalqaro tasnifga asosan quvvati 0,1 kVtdan 100 kVtgacha bo'lgan gidroenergetik qurilma bo'lib, u asosan gidroturbina, tasmali va reduktorli uzatmalar hamda asinxron generatordan iborat. MikroGES ekologik tozaligi, oddiyligi, arzonligi, texnologik jihatdan tayyorlash va ekspluatatsiya qilish osonligi bilan ajralib turadi. Loyihada mikroGESlar ishlab chiqarishni tashkil qilish va hayotga tatbiq etish, Farg'ona politexnika institutida gidroenergetika sohasi mutaxassislarini tayyorlash ko'zda tutilgan. MikroGESning quvvati 50 kVt bo'lgan 2 tajriba nusxasi institut olimlari tomonidan “Farg'onaazot” OAJ va Marg'ilon traktor ta'mirlash korxonasi bilan hamkorlikda Farg'ona shahridan o'tuvchi Marg'ilonsoyga qo'yilib, tajriba-sinovdan o'tmoqda. MikroGESlardan olinayotgan elektr energiya shaharning Kashtanzor ko'chasi, "Marg'ilonsoy" to'yxonasi va “Hamkorbank” hududlarini yoritishda ishlatilmoqda. Farg'ona viloyati suv xo'jaligi mutaxassislari bilan birgalikda viloyat hududidan o'tuvchi soy va kanallarning gidrologik tasniflari o'rganilib, dastlabki bosqichda 230 joyda quvvati 50 kVtlik mikroGESlar o'rnatish rejalashtirilgan. Reja amalga oshgach, bir yilda ushbu mikroGESlardan olingan quvvat viloyatda sarflanayotgan elektr energiyaning 2 foizini tashkil etadi. Bu yiliga 17 milliard so'mlik elektr energiya tejaladi, deganidir.Davlatimiz rahbari ushbu loyiha ilm-fan yutuqlarini amaliyotga joriy etish borasida olib borilayotgan izlanishlarning yaqqol namunasi ekanini ta'kidlab, mikroGESlarni ishlab chiqarishni ko'paytirish va boshqa hududlarga ham izchil joriy etish bo'yicha tavsiyalar berdi.

3.2 O’zbekiston Respublikasida kichik sanoat zonalarining rivojlantirish istiqbollari Mamlakatimizda erkin iqtisodiy zonalar, texnopark va kichik sanoat zonalari faoliyati samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish borasida keng ko`lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Bu esa xususiy sektorni har tomonlama qo`llab- quvvatlash, raqobatbardosh mahsulotlar turini ko`paytirish, ishlab chiqarish hajmini oshirish, bandlik masalasini hal etish va aholi farovonligini yuksaltirishda yangi imkoniyatlar yaratayotir. O`zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko`maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo`mitasi mamlakat yalpi ichki mahsulot hajmini oshirish va hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda kichik sanoat zonalari muhim o`rin tutishini ta`kidladi. Prezidentimizning 2017 yil 23 fevraldagi "Tadbirkorlarning ishlab chiqarish maydonlaridan foydalanishlarini yanada rag`batlantirish chora-tadbirlari to`g`risida"gi qarori bu borada muhim dasturilamal bo`layotir. Mazkur hujjatga muvofiq, ilgari xususiylashtirilgan, qurilishi tugallanmagan ob`ektlar va foydalanilmayotgan ishlab chiqarish maydonlarini tadbirkorlik faoliyatiga jalb etishning samarali mexanizmi joriy qilindi. Farg`ona viloyatida xususiylashtirilgan, faoliyati to`xtab qolgan yoki binolari bo`sh turgan korxonalar o`rganilib, ularni erkin iqtisodiy zonalar tarkibiga kiritish borasida barcha chora-tadbirlar ko`rilmoqda. Jumladan, bo`sh turgan binolar negizida kichik sanoat zonalari tashkil etilib, yangi ishlab chiqarish korxonalari ish boshlamoqda. Iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan bo’lmish sanoatni jadal sur’atlar bilan o’sishini ta’minlash hozirgi kundagi dolzarb masalalaridan biridir. Mamlakatimizdagi erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalari samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish, ularda amalga oshirilayotgan ishlarni yanada jadallashtirish, xorijiy va mahalliy ishtirokchilar uchun yaratilgan sharoitlatning yuqori darajada qulaylashtirish, bu borada juda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu sohadagi yutuqlarni birgina kichik sanoat zonalarini tashkil qilish, hamda ular faoliyatini yo’lga qo’yish jarayonida amalga oshirilgan ishlarni ko’rsatib o’tish orqali qanchalik ildam harakatlanyotganini ta’kidlashimiz mumkin. 58

2017-yilning birinchi choragida 52 ta kichik sanoat zonalari ro’yhatga olingan bo’lsa, 2017 yilning sentabr oyiga kelib ularning soni 96 taga yetishi, 2018 yilining dastlabki choragida ularning sonining 100dan oshib ketganligi, hozirgi kunda ularning soni 112 tani tashkil qilan holda ushbu sohada ijobiy ishlar olib borilayotganidan dalolat beradi. Shu bilan birga kichik sanoat zonalarining tarqalish geografiyasi mamlakatimizning deyarli barcha mintaqalariga yoyilganligi sanoat rivojining butun yurtimiz bo’ylab jadal o’sishiga turtki bo’ladi. Kichik sanoat zonalarini tashkil qilish va rivojlantirish borasda yurtboshimiz Shavkat Mirziyoyev boshchiligida hukumatimiz tomonidan keng ko’lamli ishlar amalga oshitilmoqda. Tarkibiy o’zgartirishlarini chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish: -iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatdosh muhitni shakllantirish hamda mahsulot va xizmatlar bozorida monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish; - printsipial jihatdan yangi mahsulot va texnologiya turlarini o’zlashtirish, shu asosida ichki va tashqi bozorlarda milliy tovarlarning raqobatbardoshligini ta’minlash; -ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni rag’batlantirish siyosatini davom ettirish hamda, eng avvalo,iste’mol tovarlar va butlovchi buyumlar importning o’rnini bosish, tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini kengaytirish; -iqtisodiyotda energiya va resurslar sarfini kamaytirish, ishlab chiqarishga energiya tejaydigan texnologiyalarni keng joriy etish, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish, iqtisodiyot tarmoqlarida mehnat unimdorligini oshirish; -faoliyat ko’rsatayotgan erkin iqtisodiy zonalar, texnoparklar va kichik sanoat zonalari samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish.[21. 137-138 b]. Shu maqsadda O’zbekiston Respublikasi mintaqalarida keng ko’lamli ishlarolib borilmoqda va bu borada yuqori amaliy natijalarga erishilmoqda, 59 ayniqsa, foydalanilmayotgan hamda qurilishi tugallanmagan davlat mulki ob'ektlari, bo'sh yer uchastkalari negizida kichik sanoat zonalari tashkil qilinmoqda.Ular mahalliy iste’molchilarga zarur bo’lgan va xorijga eksport qilish uchun mo’jallangan raqobatdosh sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish ko'lamining oshishiga va yangi ish o'rinlari yaratilishiga muhim omil bo'lib xizmat qilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimiz mintaqalarida, jumladan, Toshkent shahri tumanlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlarda bo‘sh turgan yoki samarasiz ish yuritayotgan ishlab chiqarish binolaridan unumli foydalanish maqsadida, ulardan yanada samarali foydalanish, yangi korxonalar tashkil etishni rag‘batlantirish orqali ushbu binolar negizida kichik sanoat zonalari tashkil etish taklifini berganligi va bu borada yuqori natijalarga erishilayotganligi diqqatga sazavordir. Kichik sanoat zonalarini shakllantirishda dastlab, Toshkent viloyatiga birlamchi e’tibor berildi va uning hududida 17 ta kichik sanoat zonasi tashkil qilindi. Viloyatning Chirchiq-Yangiyo’l, Angren-Olmaliq va Janubiy sanoat rayonlaridagi boy tabiiy-iqtisodiy hamda mineral-xomashyo havzalaridan unumli foydalanish, shuningdek Toshkent shahri va mintaqaninig boshqa yirik shaharlari ilmiy-texnik va mehnat salohiyatidan to'liq foydalangan holda, sanoat korxonalari hamda kichik xususiy korxonalarda modernizatsiya va diversifikatsiya ishlarni rivojini ta’minlash orqali yangi raqobatbardosh mahsulotlari ishlab chiqarishini qo'llab-quvvatlash va rag'batlanitirish, shu asosda yangi ish o'rinlarini yaratish va aholi daromadlarini oshirish amalga oshirildi. Toshkent viloyatida qurilish materiallari sanoatini rivojlantirish borasida hali ishga solinmagan katta salohiyat mavjud.Viloyatda bu borada 180 yirik konlar mavjud. Shuning uchun, umumiy qiymati 207 million dollar bo’lgan 188 ta loyihani amalga oshirish mo’jallanmoqda. Jumladan, Ohangaron tumanida yiliga 500 ming tonna sement, Piskent tumanida sopol buyumlar, Angren shahrida santexnika ashyolari ishlab chiqarish bo’yicha yirik loyihalar amalga oshiriladi.

Bundan tashqari, Qibray, O’rta Chirchiq, Chinoz va quyi Chirchiq tumanlarida keng turdagi qurulish materiallari ishlab chiqaradigan 20 dan ortiq korxonalar tashkil qilinadi. Ohangaron tumanida qurilish materiallari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan kichik sanoat zonasini tashkil qilish rejalashtirilmoqda.[1. 419-420 b]. 2017 yilda mamlakatimizning Toshkent, Jizzax va Sirdaryo viloyatlarida, hamda Toshkent shahrida kichik sanoat zonalari tashkil qilish borasida katta siljishlar ko’zga tashlandi, shuningdek Namamgan, Fargona va Qashqadaryo viloyatlarida ham sezilarli natijalarga erishildi. 2018 yilga kelib bunday ijobiy natijalar Samarqand, Surxondaryo, Xorazm viloyatlari va Qoraqalpog’iston Respublikasida kuzatilmoqda, aynan ushbu ma’muriy birliklarda qisqa muddatda 40 taga yaqin kichik sanoat zonalari tashkil qilindi. Birgina 2017 yiling sentabr oyigacha bo’lgan muddatda mamlakatimizdagi 96 ta kichik sanoat zonalari hududlarda umumiy qiymati 535 milliard so‘mga teng 1021 loyiha amalga oshirildi. Yangi korxonalar ishga tushishi tufayli 9,6 mingdan ziyod ish o‘rni yaratildi.Ularda mamlakatimiz ichki bozoriga import o’rni bosuvchi hamda tashqi bozorga eksportbop ham xaridorgir bo‘lgan yengil sanoat, kimyo, oziq-ovqat mahsulotlari, elektr texnikasi buyumlari, zamonaviy qurilish materiallari, mebel va boshqa tayyor mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda. 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash, iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarga xorijiy, avvalo, to‘g‘ridan- to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni faol jalb qilish, davlat mulki xususiylashtirilgan obyektlar bazasida xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, viloyat, tuman va shaharlarni kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishga doir ko‘plab vazifalar belgilangan.

3.2-rasm.Ozbekistonning kichik sanoat zonalari (ma’muriy birliklarkesimida). Rasm statistik ma’lumotlari asosida mualliflar tomonidan ishlabchiqildi. Kichik sanoat zonasida ishlaydigan subyektlar 2-yil barcha soliqlardan ozod etilganva ular hududda joylashgan ko'chmas davlat mulkidan foydalanganlik uchun ijara to'lovining nol stavkasi belgilanadi, hamda 2-yildan keyin belgilangan soliq imtiyozlariga (mulk solig‘i, yuridik shaxslar foydasi hamda yagona soliq to‘lovlaridan ozod etiladi) ega bo'lishadi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish joizki, sanoat zonalaridagi ishlab chiqarish va yer maydonlari, tadbirkorlik sub’ektlariga 10 yillik ijaraga beriladi. Mamlakatimizda kichik sanoat zonalari faoliyatining samaradorligini oshirish, yangilarni tashkil etish, kichik sanoat zonalari faoliyatini yuksaltirish uchun kredit olish va bank xizmatlaridan foydalanishda muammo bo‘lmasligi, bozor talablari va import nomenklaturasini o‘rganish asosida tadbirkorlar uchun takliflar, istiqbolli loyihalar ro‘yxati shakllantirilishi, hamda mintaqalarning imkoniyatlari to’la o’rganilishi maqsadaga muvofiqdir. Endilikda mamlakatimizda kichik sanoat zonalarini rivojlanishi iqtisodiyotdagi sanoat ulishining sezilarli darajada o’sishiga olib keladi.

O’zbekistonda yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish niyatida bo’lgan investorlar uchun mamlakatimizni jozibali qilish maqsadida soliq tizimini takomillashtirish bo’yicha hali ko’p ish qilishimiz kerak.Barcha biznes toifalari uchun soliq yukini kamaytirish va qulaylashtirish, shu asosida ishlab chiqarishni soliqqa tortiladigan bazasini kengaytirish zarur. [2. 55 b]. Yuqorida ko’tsatib o’tganimizdek O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 31 dekabrdagi “Kichik sanoat zonalarini barpo etish va ularning faoliyatini tashkil qilish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida”gi 378-sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizom asosida mamalkatimizning hududlarida hozirgi kunda 100dan kichik sanoat zonaslari faoliyat ko‘rsatyapti. Nizomga ko‘ra, yuqoridagi soliq imtiyozlari quyidagi shartlarga rioya etilgan taqdirda qo‘llanadi: - kichik sanoat zonasi ishtirokchisi tomonidan eng kam ish haqining kamida 3000 barobari miqdorida investitsiya kiritilganda; - ishtirokchi tomonidan yil yakuni bo‘yicha eng kam ish haqining kamida 2000 barobari miqdorida sof foyda olinganda; - qayd etish joizki, ishlab chiqarilgan mahsulotlar sotuvida eksport ulushi kamida 30 foizni tashkil etganda soliq imtiyozlarining qo‘llanishi qo‘shimcha 2 yilga uzaytiriladi. Barcha biznes toifalari uchun soliq yukini kamaytirish va qulaylashtirish, shu asosda ishlab chiqarishni vasoliqqa tortiladigan bazani kengaytirish zarur. Shu bilan birga, tez rivojlanyotgan, yiriklashib borayotgan korxonalarni rag’batlantirish siyosatiga o’tish lozim. Soliq imtiyozlari berishda individual yondoshuvlardan voz kechib,ularni faqat iqtisodiyotning ma’lum tarmoqlari uchun qollash amaliyotiga o’tishni taklif etaman. Eng muhimi, investorlar nazari bilan qaraganda, soliq tizimi uzoq muddat davomida aniq va tushunarlibo’lishi kerak.[2.56 b.] Bir qancha zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini zarur infratuzilmaga ega yagona hududda jamlash yuksak iqtisodiy samara berishi jahon tajribasida o'z 63 isbotini topgan. Bu erda yaratilajak sharoit va qulayliklar korxonalar faoliyatining jadal rivojiga xizmat qilishi bilan ahamiyatlidir. Yurtimizda ham bu borada yuqori amaliy natijalarga erishilmoqda. Ayniqsa, foydalanilmayotgan hamda qurilishi tugallanmagan davlat mulki ob'ektlari, bo'sh er uchastkalari negizida kichik sanoat zonalari barpo etilishi raqobatdosh mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish ko'lamining oshishi, yangi ish o'rinlari yaratilishida muhim omil bo'layapti. O'tgan davrda Qashqadaryoning 3 ta hududi - Qarshi shahri, Shahrisabz va Nishon tumanlaridagi jami 6,8 gektar bo'sh turgan er maydonlarida ana shunday sanoat zonalari tashkil etildi. Mazkur hududlarda qariyb 30 ga yaqin ishlab chiqarish sub'ekti tanlov asosida joylashtirildi. Ular allaqachon ichki bozorga turli xalq iste'moli tovarlari etkazib berishga kirishgan. Bu keng miqyosli ishlar O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014 yil 3 iyuldagi "Davlat mulki ob'ektlarini kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'ektlariga sotish borasidagi qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi va Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 15 iyuldagi "Zarar ko'rib ishlayotgan, iqtisodiy nochor va past rentabelli tashkilotlarning foydalanilmayotgan hududlarini hamda ortiqcha ishlab chiqarish maydonlarini yanada maqbullashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorlari ijrosi doirasida amalga oshirilmoqda. Xulosa qilib, shuni aytishimiz mumkin-ki, mamlakatimizda tashkil qilihgan 112 ta kichik sanoat zonalari – mamlakatimiz iqtisodiyotida o’z o’rniga ega bo’lib bormoqda. O’z navbatida kichik sanoat zonalarining hududlar miqyosida shakllanishida ham bir qator farqlanishni ko’rishimiz mumkin va bu tafovutlarni imkon qadar kamaytirish mintaqalar sanoatini bir tekis rivojlanishiga erishish kelajakdagi asosiy muammolardan biri sanaladi.

XULOSA Bir qancha zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini zarur infratuzilmaga ega yagona hududda jamlash yuksak iqtisodiy samara berishi jahon tajribasida o'z isbotini topgan. Bu yerda yaratilajak sharoit va qulayliklar korxonalar faoliyatining jadal rivojiga xizmat qilishi bilan ahamiyatlidir. Yurtimizda ham bu borada yuqori amaliy natijalarga erishilmoqda. Ayniqsa, foydalanilmayotgan hamda qurilishi tugallanmagan davlat mulki ob'ektlari, bo'sh yer uchastkalari negizida kichik sanoat zonalari barpo etilishi raqobatdosh mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish ko'lamining oshishi, yangi ish o'rinlari yaratilishida muhim omil bo'layapti. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014 yil 3 iyuldagi "Davlat mulki ob'ektlarini kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'ektlariga sotish borasidagi qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi va Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 15 iyuldagi "Zarar ko'rib ishlayotgan, iqtisodiy nochor va past rentabelli tashkilotlarning foydalanilmayotgan hududlarini hamda ortiqcha ishlab chiqarish maydonlarini yanada maqbullashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorlari ijrosi doirasida amalga oshirilmoqda. Kichik sanoat zonasi hududidagi ishlab chiqarish maydonlari tadbirkorlik sub'ektlariga davlat ko'chmas mulkidan foydalanganlik uchun eng kam ijara to'lovi stavkasi bo'yicha, ijaraga olingan maydonda amalga oshiriladigan faoliyat turidan kelib chiqqan holda, tegishli koeffisientlarni qo'llamasdan uzoq muddatli ijaraga berilishi natijasida mamlakatimizda iqtisodiy yuksalish tobora avj olmoqda. Bu o‘rinda bir tomondan kichik ishlab chiqaruvchilarning zarur infrastrukturaga ega ishlab chiqarish maydonlari bilan ta’minlanishi, boshqa tomondan ular o‘rtasidagi sanoat kooperatsiyasining chuqurlashuviga xizmat qilayotgan kichik sanoat zonalarining ahamiyati tobora ortib borayotganini qayd etish joiz. Bo‘sh turgan yoinki foydalanilmayotgan bino va inshootlar negizida barpo etilayotgan kichik sanoat zonalar davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi sheriklikning nodir namunasi sifatida iqtisodiyotning raqobatbardoshligini

65 ta’minlash, yangi ish o‘rinlari barpo etish, eksport salohiyatini oshirishda qo‘l kelmoqda. Mamlakatimizda erkin iqtisodiy zonalar, texnopark va kichik sanoat zonalari faoliyati samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish borasida keng ko`lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Bu esa xususiy sektorni har tomonlama qo`llab- quvvatlash, raqobatbardosh mahsulotlar turini ko`paytirish, ishlab chiqarish hajmini oshirish, bandlik masalasini hal etish va aholi farovonligini yuksaltirishda yangi imkoniyatlar yaratayotir. Xulosa qilib aytganda: -mamlakatimizda kichik sanoat zonalari faoliyatining samaradorligini oshirish; -yangilarni tashkil etish; -kichik sanoat zonalari faoliyatini yuksaltirish uchun kredit olish va bank xizmatlaridan foydalanishda muammo bo‘lmasligi; -bozor talablari va import nomenklaturasini o‘rganish asosida tadbirkorlar uchun takliflar, istiqbolli loyihalar ro‘yxati shakllantirilishi; -hamda mintaqalarning imkoniyatlari to’la o’rganilishi maqsadga muvofiq deb bilaman. Endilikda mamlakatimizda kichik sanoat zonalarini rivojlanishi iqtisodiyotdagi sanoat ulishining sezilarli darajada o’sishiga olib keladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Т.: Ўзбекистон , 2017. – 592 б. 2. Mirziyoyev Sh. M. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. Т.: O’zbekiston , 2018. – 80 b. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажакни мард ва олижаноб халқимиз билан қурамиз. – Т.: Ўзбекистон , 2017-478 б. 4. Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил,қатьий тартибинтизом ва шахсий жавобгарликҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак . – Т.: Ўзбекистон , 2017-104б. 5. Мирзиёев Ш.М. Констутуцияэркин ва фаровон ҳаётимиз, мамлакатимизни янада тараққий эттиришининг мустаҳкам пойдеворидир – Т.: Ўзбекистон 2018-64 б. 6. Каримов И.А.”Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йўлида хизмат килишенг олий соадатдир” – Т.: Ўзбекистон 2015-304 б. 7. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги фармони –Т.: “Адолат” 2018-108 б. 8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 6 fevraldagi "Xorazm viloyatida davlat mulki ob’ektlarini tabdbirkorlik sub’ektlariga sotish va kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida"gi PQ-3513-sonli qarori 9. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 25.08.2017 yildagi 672- son "Farg‘ona viloyatida ishlamay turgan va kam quvvatli korxonalari faoliyatini tiklash, shuningdek davlat mulki ob’ektlaridan samarali foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi 10 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori 29.03.2018 yildagi 3635-son "Qashqadaryo viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora- tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori 67

11 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 16.03.2018 yildagi 3607-son "Samarqand viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori 12 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 18 maydagi PQ-2973-son "Toshkent viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida"gi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori 2017 yil 10 avgustdagi PP-3194-son "Toshkent viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish to‘g‘risida"gi qarorlariga muvofiq tashkil qilingan kichik sanoat zonalari. 13 O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 10 avgustdagi “Toshkent viloyatida kichik sanoat zonasini tashkil etish to'g'risida”gi PQ- 3194-sonli qarori. 14 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 martdashi PQ-2860- sonli “Sirdaryo viloyatining Yangier shahrida kichik sanoat zonasini barpo etish to‘g‘risida”gi qarori. 15 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 4 avgustdagi 589-sonli "Sirdaryo viloyatida joylashgan ishlamay turgan va kam quvvatli korxonalar faoliyatini tiklash, shuningdek davlat mulki ob’ektlaridan samarali foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. 16 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori 04.08.2017 yildagi 588-son "Namangan viloyatida joylashg andavlat mulki ob’ektlaridan samarali foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori. 17 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori 05.06.2017 yildagi 352-son "Jizzax viloyatining ishlamay turgan va kam quvvatli korxonalari faoliyatini tiklash va ulardan samarali foydalanish chora- tadbirlari to‘g‘risidagi qarori. 18 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Surxondaryo viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori (PQ– 3635, 29.03.2018 y.).

19. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori 04.08.2017 yildagi 588-son "Andijon viloyatida joylashgan davlat mulki ob’ektlaridan samarali foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori.

20.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 16.03.2018 yildagi 3607-son "Samarqand viloyatida kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori

21. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining2018 yil 6 martdagi 3588-son "Qoraqalpog‘iston Respublikasida kichik sanoat zonalarini tashkil etish chora- tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori 22. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 31 dekabrdagi “Kichik sanoat zonalarini barpo etish va ularning faoliyatini tashkil qilish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida”gi 378-sonli qarori 23.Яхшиликов Ж.Я, Муҳаммадиев Н.Э. Миллий ғоя-тараққиёт стратегияси. – Т.: Фан , 2017. – 424 б.

24. Акропова Э.С., .Мировая экономика и международные экономическые отношения.Ростов-на-Дону: «Феникс», 2000.- С. 278 (416 с). 25. Авдокушин Е.Ф. Свободные (специальные) экономические зо ны. М., 1993. 26. Смородинская Н., Белова Г., Богачева О. и др. Свободные эко номические зоны: уроки мировой практики. М.: Находка, 1993. 27. Адрианов В.П. Специальные экономические зоны в мировой экономике // ЭКО. М., 1997. 28. Игнатов В.Г., Бутов В.И. Свободные экономические зоны. М.: Ось 89, 1997. 29. Данько Т.П., Окрут 3. Свободные экономические зоны. М.: Ин фра М., 1998. 30. Друзик Я.С. Свободные экономические зоны. М.: ФУАинформ, 1999. 31. Черненко Н.В. Свободные экономические зоны в мировой эко номике // Вестник БГЭУ, 1998. 69

32. Кузнецов Ю.И. Свободные зоны и национальная экономика. М.: Дрофа, 1998. 33. Имамутдинов И. Зона особого внимания / И. Имамутдинов, Д. Медовников, Е. Рыцарева // Эксперт. 2005. № 6. С. 60–65. 34. Coble International, Import Export Business Help Center. “Foreign Trade Zone (FTZ) Basics” [Online] 2006. 35. Foreign Trade Zones Board. “Annual Report of the Foreign Trade Zones Board to the Congress of the United States” [Online] 2004. 36. Foreign Trade Zone Resource Center [Online] 2006a. 37. Foreign Trade Zone Resource Center. “A Brief History of the U.S. 38. Foreign Trade Zones Program” [Online] 2006b. 39.www. uznetpress 40.www.uz24.uz 41.www.Gazeta.uz 766