KOMUNIKACJA PUBLICZNA 4/2016

ISNN 1426-5788 oui cja Komunik GRUDZIEŃ 2016 jest droga Biletowa hybryda kwartalnik Zmiany wPZP: i średnich fi publiczna dla małych ułatwienia rm odpowiedzialność biznesu w komunikacji Społeczna miejskiej nr 4(65)/2016 www.kzkgop.com.pl Pasażer to klient

Ostatni numer „Komunikacji Publicznej” da- Czech i Katarzyna Turoń. Dlaczego warto sta- towanej na 2016 rok oddajemy w Państwa wiać na CSR? Na czym polega koncepcja spo- ręce wraz z najlepszymi życzeniami nowo- łecznej odpowiedzialności biznesu? W jaki rocznymi. Życzymy, aby kolejny rok był dla sposób działania te mogą wpłynąć na elimi- ANNA KOTERAS Państwa jeszcze lepszy, przyniósł wiele no- nowanie negatywnego wpływu na środowi- Redaktor naczelna wych idei i pozwolił na realizację zaplanowa- sko czy poprawę wizerunku transportu pu- Komunikkwartalnik cja nych zamierzeń. blicznego? Odpowiedzi na te pytania znajdą publiczna Państwo w tekście „Społeczna odpowiedzial- W 2016 roku Komunikacyjny Związek Komu- ność biznesu w komunikacji miejskiej – ko- WYDAWCA nalny GOP świętował swój srebrny jubileusz. rzyści, wyzwania, przykłady”. KZK GOP działa od 1991 roku. Został powoła- Z kolei o tym, jak ważne są umiejętności pra- ny na podstawie Ustawy o samorządzie gmin- cowników, którzy mają bezpośredni kontakt Komunikacyjny Związek Komunalny GOP nym. Tworzyło go wówczas jedenaście gmin. z klientem, oraz o znaczeniu ich odpowied- 40-053 Katowice, ul. Barbary 21a Dziś Związek liczy dwadzieścia dziewięć gmin, niego podejścia oraz jakości obsługi, pisze tel. 32 743 84 01, fax 32 251 97 45 w tym nadal wszystkie te, które go ćwierć wie- Joanna Cisek-Dąbrowska w artykule „Profe- e-mail: [email protected] ku temu zakładały. Dzięki Związkowi na jed- sjonalna obsługa przede wszystkim”. www.kzkgop.com.pl nym bilecie można podróżować po ponad Dr Renata Maćkowska zajęła się natomiast te- ADRES REDAKCJI czterdziestu miastach aglomeracji katowic- matem dotyczącym działalności charytatyw- 40-053 Katowice, ul. Barbary 21a kiej. Od ponad roku funkcjonuje Śląska Kar- nej i sponsoringu. Czy takie działania mają tel. 32 257 25 33 ta Usług Publicznych, rozpoczyna się kolejny sens? Po co są podejmowane? Czym różni fax 32 251 97 45 duży projekt, polegający na rozbudowie ist- się sponsoring czy mecenat od reklamy – za- e-mail: [email protected] niejącego systemu dynamicznej informacji chęcamy do lektury artykułu pt. „Świat war- www.kzkgop.com.pl pasażerskiej. Za ŚKUP Związek został nagro- tości i racjonalna kalkulacja”. REDAKTOR NACZELNA dzony prestiżowym wyróżnieniem „Lider Roz- Przemysław Żukiewicz przenalizował praw- Anna Koteras woju Regionalnego”, które wręczone zostało ne aspekty kontroli biletów. Wskazał obo- REDAKTOR NAUKOWY na uroczystej gali w Lublinie. Warto również wiązujące przepisy prawa oraz wymienił Adam Mańka wspomnieć, że zostały już podpisane porozu- najważniejsze problemy w ich bezpośred- RADA PROGRAMOWA mienia z Kolejami Śląskimi oraz Tychami o włą- nim stosowaniu, a przypomniał prawa i obo- PRZEWODNICZĄCY RADY czeniu do systemu w zakresie opłat za prze- wiązki zarówno kontrolującego, jak i kontro- PROGRAMOWEJ I NAUKOWEJ Piotr Czech jazdy pociągów oraz pojazdów komunikacji lowanych. miejskiej w Tychach. Do ŚKUP już przyłączył W tekście „Ułatwienia dla małych i średnich Wojciech Czech Grzegorz Dydkowski się MZKP Tarnowskie Góry. Wszystkie te działa- fi rm” dr Agnieszka Piwowarczyk przybliża Barbara Kos nia zmierzają do jak największego zintegrowa- zmiany w unijnym i krajowym prawie za- Maria Michałowska nia komunikacji na terenie naszej aglomeracji. mówień publicznych, które powinny ułatwić Jerzy Mikulski udział mikro-, małych i średnich fi rm w ryn- Robert Tomanek O technicznych aspektach związanych ku zamówień publicznych. Jak pisze autor- Anna Urbanek z funkcjonowaniem Śląskiej Karty Usług Pu- ka, w Polsce sektor MŚP stanowi 98 procent Roman Urbańczyk blicznych można przeczytać w tekście „Archi- wszystkich przedsiębiorstw, które tworzą WSPÓŁPRACA tektura i infrastruktura informatyczna syste- znacznie więcej miejsc pracy, aniżeli duże Aleksander Kierecki mu ŚKUP”, autorstwa Adama Krakowczyka spółki, a na przeszkodzie w zdobyciu zleceń Marek Sieczkowski i Czesława Zielosko. Autorzy są pracowni- publicznych stały do tej pory głównie obcią- KOREKTA kami Wydziału Utrzymania Systemów Infor- żenia administracyjne oraz związane z tym Renata Chrzanowska od redakcji matycznych KZK GOP i brali czynny udział koszty fi nansowe i pracownicze. OPRACOWANIE GRAFICZNE w pracach przy uruchomieniu i wdrażaniu Zachęcamy również do lektury innych arty- M-art poligrafi a systemu. W artykule omówiona została bu- kułów – Karolina Lubieniecka-Kocoń opisu- PROJEKT 3 dowa systemu ŚKUP od strony informatycz- je system transportu publicznego w Izraelu, Marcin Korus nej, przybliżono, jakie dane są gromadzone, natomiast Peter Thiele pisze o pierwszych DRUK jak są one przetwarzane i zabezpieczane. pociągach szybkiej kolei w Niemczech, które Alnus Kraków

uruchomione zostały już w latach 30. XX wie- /2016 W bieżącym numerze można znaleźć także ku. Historia przez nie zapoczątkowana sta- NAKŁAD szereg bardzo ciekawych tekstów będących ła się wzorem rozwijanym dzisiaj w Japonii, 1500 egzemplarzy Redakcja nie zwraca materiałów nieza- analizą dobrych praktyk w podejściu do ob- Francji, Niemczech czy Chinach. mówionych oraz zastrzega sobie prawo do skrótów i redakcyjnego opracowania tek- sługi klienta oraz relacji między fi rmami a ich stów przyjętych do druku. Za treść re- klientami oraz otoczeniem. Życzymy interesującej lektury. klam i ogłoszeń redakcja nie odpowiada. Wydawca pisma „Komunikacja Publiczna” dzię- O społecznej odpowiedzialności biznesu kuje za współpracę wszystkim autorom tekstów, wyrażając przekonanie, że przyczynią się one

w komunikacji miejskiej piszą dr hab. Piotr do wzbogacenia wiedzy naszych Czytelników. publiczna nr 4 komunikacja Zarządzanie zarządzaniem systemami (ruchu)

MATEUSZ BABAK cach (podłączono do niego między inny- wicach, a na terenie miast na prawach mi dotychczasowy miejski monitoring). powiatu – właśnie te miasta. Na dro- arę miast regionu zbudowa- Od podstaw podobny do gliwickie- gach ekspresowych i autostradach jest ło ostatnio lub przygotowu- go system planują też wdrożyć Tychy. to rola GDDKiA. je się do budowy albo rozsze- Obok funkcji związanych z zarządza- Właśnie GDDKiA zamierza wkro- P rzania systemów zarządzania niem ruchem na skrzyżowaniach (tak- czyć w regionie na poziom ponadmiej- ruchem, czasem też bezpieczeństwem. że pojazdów komunikacji miejskiej), ski z budową Krajowego Systemu Za- Niektóre rozwiązania łączą te funkcje ma on między innymi obejmować po- rządzania Ruchem. W lipcu br. państwa albo w pewnym stopniu miar warunków ruchu, a także dyna- członkowskie UE zatwierdziły dofi nan- je uzupełniają. Dotąd nie miczne tablice przystankowe (we współ- sowanie 123 mln euro z unijnego fun- jest jasne, czy – i ewentu- pracy z KZK GOP) i parkingowe. duszu „Łącząc Europę” dla pierwsze- alnie jak – koordynować go etapu tego przedsięwzięcia. Według tworzenie i działanie ta- Unijne dofi nansowanie jest pewne GDDKiA ma ono umożliwić wdrożenie kich systemów w skali re- usług inteligentnych systemów trans- gionu. I czy w ogóle jest na razie dla „podstawowego projektu portowych (ITS) na sieci dróg TEN- taka potrzeba? Krajowego Systemu Zarządzania -T (transeuropejska sieć transportowa), To pytania aktualne Ruchem”, który w województwie o łącznej długości 1100 km. chociażby wobec coraz Unijne dofinansowanie jest pewne większej powszechności śląskim obejmie autostrady A1 i A4 na razie dla „podstawowego projektu Kra- rozwiązań mobilnych. oraz drogi S1 i DK1. jowego Systemu Zarządzania Ruchem”, Nawigacje w samocho- który w województwie śląskim obejmie dach czy telefonach pro- autostrady A1 i A4 oraz drogi S1 i DK1. wadzą kierowców, pokazując aktualne Systemy gliwicki i tyski dotyczą po- W drugim etapie system miałby być wdro- natężenie ruchu, czyli pomagając omi- jedynczych miast. Mają pomagać w or- żony na ok. 2 tys. km dróg poza siecią jać korki. Kierowcy mogą dzięki temu ganizacji ruchu, w tym komunikacji TEN-T – głównie na drogach krajowych szukać optymalnych tras skuteczniej publicznej. W konurbacji katowickiej aglomeracji warszawskiej i konurbacji ka- niż zrobi to rozwiązanie wykorzystują- znaczna część przejazdów odbywa się towickiej. Zakładany tu koszt to ok. 800 ce na przykład tablice zmiennej treści. jednak przez wiele miejscowości. Budo- mln zł, dotąd jednak nie ma potwierdzo- Wdrażane w ostatnich latach systemy wa ewentualnych systemów na takich nych źródeł fi nansowania. zarządzania ruchem mają różne funkcje. połączeniach zależy głównie od ich za- W województwie śląskim GDDKiA Jeden z pierwszych w regionie, stworzo- rządców. W przypadku dróg krajowych zakłada objęcie drugim etapem KSZR ny w latach 2011-2013 w Gliwicach, i wojewódzkich są to Generalna Dyrek- odcinków dróg: DK1: Siewierz – Pod- pozwolił między innymi na reagowanie cja Dróg Krajowych i Autostrad oraz warpie, DK11: Tarnowskie Góry – By- na aktualne warunki ruchu drogowego Zarząd Dróg Wojewódzkich w Kato- tom, DK40: Łany – Pyskowice, DK44: (choć gliwiczanom zdarza się narzekać, Gliwice – Kraków, S52: Bielsko-Biała że utrudnia on poruszanie się po mie- – Cieszyn, DK78: Siewierz – Gliwice, ście pieszo i niekoniecznie sprawdza się DK79: Bytom – Kraków, DK81: Ka- w korkach). Umożliwił też na przykład towice – Mikołów, DK86 i S86: Pod- nadanie priorytetu na skrzyżowaniach warpie – Tychy, DK88: Kleszczów – ze światłami autobusom linii A4, któ- Bytom, DK94: Pyskowice – Kraków,

kątem oka kątem ra zastąpiła tam zlikwidowane tramwaje. a także planowanego odcinka S1: My- Planowana rozbudowa gliwickie- słowice – Bielsko-Biała. go systemu zakłada między innymi Oznacza to, że jeśli drugi etap KSZR nadanie priorytetu znacznie większej powstanie, koordynację zagadnienia 4 liczbie autobusów komunikacji pu- w konurbacji weźmie na siebie in- blicznej. Rozbudowane zostaną też stytucja centralna. Do rozwiązania funkcje informacyjne (oparte o ta- pozostanie ewentualnie problem

/2016 blice zmiennej treści i serwis in- integracji szczątkowych na razie ternetowy). Nowością w zakresie rozwiązań na zarządzanej przez monitoringu ulic będzie auto- miasta Drogowej Trasie Średni- matyzacja rozpoznawania zda- cowej. Ale do tego czasu może rzeń. To już rozwiązanie z zakre- powstanie już metropolia... „ su bezpieczeństwa, na którym opiera się nowy system monito- Mateusz Babak | Dziennikarz Polskiej Agencji Prasowej komunikacja publiczna nr 4 komunikacja ringu i analizy danych w Katowi- 338 proporcję sięwUniiEuropejskiej. odnotowuje wPolsce, przedsiębiorstw ponad 98%wszystkich stanowią podobną doMŚP zaliczane Przedsiębiorstwa małe iśrednie przedsiębiorstwa. 334 Zdjęcie na okładce: Arkadiusz Ławrywianiec naokładce:Zdjęcie Arkadiusz nizatora transportu i administracji samorządowej. nizatora iadministracji transportu samorządowej. orga- dlapasażera, dodaną informatyczne wartość zwiększyć miało biletów.sażera oraz systemie dystrybucji Wtymostatnimwsparcie 228 komunikacji publicznej. komunikacji publicznej. z usług do korzystania użytkowników niełatwojestzachęcić kowej W dobie państwa. konkurencji samego czy ryn- samorządów wysokiej komunikacja publiczna nr 4/2016 38 analizy i opinie komunikacja publiczna nr 4/2016 34 analizy i opinie komunikacja publiczna nr 4/2016 28 analizy i opinie jest droga hybryda Biletowa i średnich fi dla małych Ułatwienia Tekst towych ipoza transportem. z technologiąinformatyczną wdziedzinachtranspor- eksploatacji systemu,stwarza warunki dowspółpracy procedury rozliczeń fi wadzenie kontroli biletów upodróżnych, upraszcza nych, ułatwiarozbudowanie taryfy, automatyzujepro- ność biletów, śledziitworzy bazyofrekwencji podróż- tu iadministracji samorządowej. IT zwiększa dostęp- wartość dodanądlapasażera, organizatora transpor- ostatnim wsparcieinformatyczne miałozwiększyć pasażera oraz systemiedystrybucjibiletów. W tym tą transportową, sterowaniu ruchem,informacji dla wielu nowoczesnych rozwiązań wzarządzaniu fl Rozwój telematyki przyczynił siędowprowadzenia Tekst zowanej ustawy lipca2016roku obowiązują przepisy znoweli- 28 Od są zatem niezwykle pożądane. rynku zamówień, większyudziałw siębiorcom na dów niżduże fi osiągająwyższe tempowzrostuprzycho- biorstwa i znacznie więcejmiejscpracy aniżeli duże przedsię- gospodarki krajowej, alerównież i unijnej. Tworzą one napędowa zaryzykować to siła stwierdzenie, że MŚP UniiEuropejskiej. Śmiałomożna odnotowuje sięw Polsce, podobnąproporcję kich przedsiębiorstw w zaliczane do MŚP stanowią ponad98 procent wszyst- średnieprzedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa małe i MŚP,mają ogromnywpływna sektor czylina mikro-, prawa publicznych zamówień Po nowelizacji a dostęp pasażerów biletów dozakupu Technologia informatyczna

AGNIESZKA PIWOWARCZYK AGNIESZKA WOJCIECH BĄKOWSKI WOJCIECH Tekst użytkowników dokorzystania zusługkomunikacji publicznej. ustannej walki oprzewagę transportu zbiorowego nadindywidualnym,niełatwo jestzachęcić państwa. W dobiewysokiej konkurencji rynkowej, rosnących wymagańklientów, atakże nie- woźników ichzwiązków i zrzeszających komunikacyjnych, jakidlasamorządów czysamego Zainteresowanie usługamitransportu zbiorowego stanowi wyzwanie zarówno dlaprze-

KATARZYNA TUROŃ 4 8 • sprzedaży biletów prowadzących przez • pojazd sprzedaży tradycyjnej biletów• jednorazowych biletomatów w pojazdach i poza pojazdami (karta, • • telefonu komórkowego, postójsamochoduoso- strefowej karty za płatny • • karty rodzinnej, • karty turystycznej, aglomeracyjnej(elektroniczna, jakobiletykarty • być realizowana za pomocą: U W ca 2004roku o swobodziedziałalnościgospodarczej polskimw w ustawodawstwie ła od lansowej. Defi oraz związanez tym kosztyfi administracyjne niach publicznych, to obciążenia udziałw zamówie- mają bezpośredni wpływna ich Słowa kluczowe: Streszczenie Słowa kluczowe: Streszczenie Słowa kluczowe: Streszczenie rmy. Zmiany, które pozwolą tymprzed- odpowiedzialność biznesu,praktyki CSR przedsiębiorstwa, nowelizacja PZP (KZK GOP)ijegopartnerów. ny Związek Komunalny Górnośląskiego OkręguPrzemysłowego łecznej odpowiedzialności biznesustosowane przez Komunikacyj- autorzy starali sięprzedstawić istniejącenarynku elementyspo- czas wdrażania jejworganizacjach komunikacji miejskiej. Ponadto ści biznesuoraz możliwości iwyzwań, jakie mogąpojawićsiępod- pracy było zaprezentowanie koncepcji społecznejodpowiedzialno- poprawę wizerunku organizatorów transportu zbiorowego. Celem sariuszami, eliminowanie negatywnegowpływunaśrodowisko, mów transportu publicznego,tj.udoskonalenie relacjizintere- starali sięprzedstawić ideęCSRjako szansę napoprawę proble- ści biznesu(CSR)wodniesieniudokomunikacji miejskiej. Autorzy Artykuł poświęconyzostał tematyce społecznejodpowiedzialno- waniu o udzieleniezamówienia publicznegodokumentacji. przygotowania z koniecznością wymaganejw postępo- w związku tymkoszty fi stracyjne oraz związane z tejporygłównie obciążenia admini- przeszkodzie stałydo Na zleceńpublicznych. mniejsze szanse na zdobycie spółki, ma dużo przedsiębiorstw itworzy znaczniewięcejmiejscpracy aniżeli duże że choć w Polsce sektor MŚPstanowi około 98 procent wszystkich nich fi śred- publicznych, które powinny ułatwićudziałmikro-,małych i prawie zamówień i krajowym Artykuł przybliża zmianyw unijnym jąc rachunek ekonomiczny. dystrybucji biletów komunikacji miejskiej iomawiaje,uwzględnia- tor dokonuje krótkiego przeglądu stosowanych obecniesposobów chem informacji oraz systemiedystrybucjibiletów. W artykule au- snych rozwiązań wzarządzaniu fl Rozwój telematyki przyczynił siędowprowadzenia wielunowocze- 8 rii biletomatów. w określonych przedziałachczasulubw razie awa- i okresowych w wielu punktachna obszarze miasta, gotówka) bowego i dalejza jazdę komunikacjąmiejską, z osobą towarzyszącą), przejazdy jednorazowe, również okresowe i jako Zapłata za przejazdy w komunikacji miejskiejmoże Podstawowe problemy MŚP, zgłaszaneprzez które Prawo zamówień publicznych

wielkości zatrudnienia orazobrotu lubsumybi- wielkości zatrudnienia rmw rynku zamówień publicznych. Paradoksem bowiem jest, – korzyści, wyzwania, przykłady wyzwania, – korzyści, w komunikacjimiejskiej odpowiedzialność biznesu Społeczna nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014roku łączniku I do nijna defi Kategoria przedsiębiorcy uzależnionazosta- nansowych, zmniejsza koszty , zdjęcia , zdjęcia cjonalny, 1). hybrydowyi wirtualny (rys. wym transporcie zbiorowym: konwen- je) organizacjisprzedażybiletów w krajo- spółcześnie systemy(rodza- występujątrzy nicja ta znalazła swojeodzwierciedlenie , PIOTR CZECH PIOTR , zdjęcia , zdjęcia komunikacja miejska, społeczna prawo zamówień publicznych, małei średnie Dystrybucja biletów, ŚKUP, zapłata za przejazd DOMINIK GAJDA jestw za- nicja MŚPzawarta ARKADIUSZ ŁAWRYWIANIEC ARKADIUSZ Rozporządzenia Komisji (UE) otą transportową, sterowaniu ru- rm nansowe i pracownicze, Ustawie z dnia 2 lip- z dnia Ustawie nnoei pracownicze, i nansowe transportową, sterowaniu informacji dlapa- ruchem, transportową, fl wielu nowoczesnych rozwiązań wzarządzaniu siędowprowadzenia Rozwój telematyki przyczynił zowanej ustawy ustawy zowanej znoweli- przepisy Od 28lipca2016roku obowiązują mają ogromny wpływ nasektor MŚP, ogromny wpływ mają mikro-, czyli szających ich związków komunikacyjnych, jak i dla i dla jak komunikacyjnych, ichzwiązków szających zarówno dlaprzewoźnikówstanowi wyzwanie i zrze- zbiorowegoZainteresowanie usługamitransportu 1 , które o- 3 . 2 . Keywords: Summary Keywords: Summary Keywords: Summary practices proceeding. to preparedocumentationrequiredinthepublicprocurement and relatedfinancialemployee expense duetothenecessity main obstaclessofar includedmainlytheadministrative burden nies, ithasmuchsmalleropportunitiestowinpublicorders. The of allcompaniesanditcreatesmanymorejobsthanbigcompa- ical inPoland thatalthoughtheSMEsectormakes approx. 98% of SMEsinthepublicprocurementmarket. Becauseitisparadox- procurement legislation,whichshouldfacilitate theparticipation The paperpresentschangesinthecommunityandnationalpublic Facilitations For SmallAndMedium-Size Enterprises economic calculations. distribution methodsanddiscussesthem,taking intoaccountthe tem. The authorpresentsashortreview ofurbantransport ticket controlling theinformation traffi numerous modernsolutionsinthetransport fl The development of Telematics contributedtotheintroductionof Ticket HybridIsExpensive partners. Union oftheUpperSilesianIndustrialDistrict(KZKGOP)andits of corporate socialresponsibilityappliedby Municipal Transport organizations. Inaddition,theauthorstriedtopresentelements lenges thatmayariseduringitsimplementationinpublictransport cept ofcorporate socialresponsibility, theopportunitiesandchal- transport organizers. The aimofthestudywas topresentthecon- negative environmentalimpact,improving theimageofpublic port, i.e.improving relationswithstakeholders, toeliminatethe CSR asanopportunitytoimprove theproblemsofpublictrans- (CSR) inpublictransport. The authorstriedtoindicatetheideaof The paperconcernstheideaofcorporate socialresponsibility – Advantages, Challenges,Examples Business Corporate SocialResponsibilityInUrban Transport nych za pomocątelefonukomórkowego. Przykładem jestznikomyudziałzakupów dokonywa- szczególnych technologiijestznaczniezróżnicowany. sta. W całym zbiorzesprzedanych biletów udziałpo- letu do wpłaty pieniędzyna konto administracjimia- również czasemprzepływugotówki od sprzedaży bi- mienionych rodzajówbiletów różni dystrybucji się inwestycyjnych eksploatacji.Każdy z wy- i kosztów letu i kasowania powoduje znacznywzrost nakładów dzy sobątechnologiidostępupasażera do zakupu bi- Zastosowanie jednocześnie takróżniących siępomię- Najtaniej ciągleu kierowcy ka po zakończeniu kursu. ka po zakończeniu Ten rodzaj sprzedażyznaj- sób sprzedaży).Gotówka wpływado kasy przewoźni- miastacheuropejskich, jakododatkowy spo- i wielu (np. przedsiębiorstwapodznakiemPKS i miejskiej stosowany jestw zbiorowej komunikacjipozamiejskiej sposób sprzedażybiletów, obokbiletów okresowych, „półautomatu”cę za pomocą bilet. drukującego Taki ploatacyjnych sprzedażbiletów generuje kierow- przez tów i kwalifi dotyczących wykluczenia kryteriów ka- znacznej liczbylubinnych zaświadczeń dokumen- przedstawienia stracyjne wynikającez konieczności admini- publicznych są obciążenia w zamówieniach dlaichuczestnictwa przeszkód z głównych że jedną preambuły go ustawodawcę i znalazły sięw jednym z motywów go dokumentacji. w postępowaniu o udzielenie zamówienia publiczne- w związku z koniecznością przygotowania wymaganej Najmniej nakładów inwestycyjnych eks- i kosztów (84) Zagadnienia te zostały dostrzeżone przez unijne- dostrzeżone przez Zagadnienia te zostały Wielu wykonawców, MŚP, zwłaszcza uważa, public procurementlaw, SMEs,PZPamendment Tickets distribution,ŚKUP, travel fare public transport, corporate socialresponsibility, CSR Dyrektywy 2014/24/UE,tzw. klasycznej c,andintheticket distributionsys- eet management, eet 4 : Prawo publicznych zamówień dyrektywy, będąmiaływpływ pewnością alez całą re niewynikająwprawdzie z przepisówprzywołanej bezpośrednich płatnościna rzecz podwykonawców. • mie- w moim wirtualnych. Na przykład do biletów dować kasowniki do biletów papierowych i czytniki pojeździedego pojazdu. musząsięznaj- W każdym do każ- miastai mobilnych cjonarnych na obszarze zakup systemuinformatycznego, biletomatów sta- Inwestycja są znaczne. obejmuje sługi i konserwacji letów nakładyinwestycyjne i koszty eksploatacji,ob- bi- hybrydowego rodzaju dystrybucji W przypadku Droga hybryda się wówczas w jednym lubdwóchpunktachsprzedaży. nie autobusowe. Bilety okresowe fi miastobsługiwanych li- niewielkich dwie,trzy przez komunikacjimiejskiej duje zastosowanie w krajowej E ny w przepisach ny w przepisach jednolitegoeuropejskiego dokumentuzamówienia • limitudlawymogów dotyczących sytuacjiekono- • obowiązku rozważenia instytucjezamawia- przez • dotyczące: ustawy w przepisach stwa rodzimego. dyrektyw, które zostały przeniesionedo ustawodaw- wielunowych postanowień u podstaw wych i leży zamówień publicznychny rynek jestjednąz kluczo- cych, jaki wykonawców. zarówno dlainstytucjizamawiają- durę z korzyścią własne, mogłoby w znacznymstopniuuprościć proce- mówienia obejmującegozaktualizowane oświadczenie zastosowanie jednolitegoeuropejskiego dokumentuza- cji. Ograniczenie takichwymogów, na przykład przez przypadku jednąz możliwościprzypadku jestwdrożenie polityki W takim indywidualnego[1, 9, 15]. dla transportu emisji spalin,hałasuitd.),a więc staćsięalternatywą kowania, normy opłatykongestyjne,restrykcyjne nych (strefy płatnestrefy ograniczonego ruchu, par- centramiast)i ekonomicz- logicznych (na przykład indywidualnego niejestwskazaneze względów eko- z transportu gdziekorzystanie czania w obszarach, bliczny powinien zaoferować możliwośćprzemiesz- go rozwoju. Zgodniez ich wytycznymi, pu- transport równie istotnemająstaćsięaspektyzrównoważone- funkcjonowaniem transportu, nych z efektywnym i podejmowaniezarządzanie decyzjikierowniczych. odpowiednie rynku; oraz dostępnoścido wymagań dopasowanie przewozowej, oferty jejjakości,ilości łecznych i zaspokajania ichpotrzebtransportowych; poszukiwanie sposobów spełnieniapostulatów spo- gospodarczego, nieustanne społecznych i otoczenia nie funkcjonowania do lokalnych transportu realiów wowych kwestii możnazaliczyć [18,23]:dostosowa- Problem pojawiasię,gdyoprócz kwestii związa- Ustawodawca krajowy ustanowił dodatkowo zmia- kwalifi niania kryteriów uproszczenia zasadpotwierdzaniaw ramach speł- micznej i fi jące podziałuzamówienia na części, Wyrazem tych intencjiustawodawcy są zmiany Kwestia większego zaangażowania MŚPwe wspól- kich miast, obsługiwanych przez dwie, trzy linie przezdwie,kich trzy obsługiwanych miast, niewiel- miejskiej wkrajowej komunikacji zastosowanie znajduje aleten sprzedaży rodzaj sobem dystrybucji, kosztownym spo- jestnajmniej ukierowcy biletu Zakup Rys. 1. Podstawowe rodzaje sprzedaży biletów w komunikacji miejskiej 1.Podstawowe biletów wkomunikacji Rys. sprzedaży rodzaje konwencjonalny: społeczno-gospodarczych [1].Do podsta- integracjiwieluaspektów i wymagającym blicznego jestprocesem skomplikowanym fektywne funkcjonowanie pu- transportu hybrydowy: wirtualny nansowej wykonawcy, Prawa zamówień publicznych Prawo zamówień publicznych, kacji podmiotowej, gotówka o gotówce informacja gotówka o gotówce informacja zycznie zakupuje zakupuje zycznie , któ-

fot. Sylwia Żywczok zakup biletu zakup biletu zakup biletu z mówień publicznych. na zwiększenie udziałuprzedsiębiorców w rynku za- sprzedaży biletów. Zależność 2. tę prezentuje rys. systemu do tradycyjnego oszczędności w stosunku li sprzedaniuznacznejliczby biletów) pojawiająsię Dopiero punkturównowagi po przekroczeniu (czy- systemuinformatycznego.naprawami, konserwacją biletomatów, rozliczeniem, obsługą w napełnianiu sprzętu, amortyzacją Koszty stałesą spowodowane „równowagi”, wyznaczony jegokosztystałe. przez temie powinna być znaczna,aby przekroczyć próg sowanie w wielumiastachnaszego kraju. biletów znajdujezasto- brydowy systemdystrybucji porzednia.Hy- zakupubiletuo każdej i możliwość go rozwiązania jestniezawodnośćdziałaniasystemu miasta.Zaletą takie- punktach sprzedażyna teranie tradycyjna, możnazakupićbiletw wieludystrybucja jest wirtualnych. Obok technologiiIT realizowana do biletów papierowych czytnikido biletów i cztery ście w każdym kasowniki pojeździe znajdująsięcztery go systemu wrelacjigo doliczbysprzedanych biletów hybrydowe- Rys. 2.Spodziewane oszczędnościzeksploatacji wanie problemów transportowych. rozwójwizerunku, organizacjii stopniowe rozwiązy- tywnego wpływuna środowisko, a w efekcie poprawę eliminowanie nega- lenie relacji z interesariuszami, swoją wieloaspektowość stajesięszansąna udoskona- społecznej odpowiedzialności biznesu,którapoprzez go (KZKGOP)i jegointeresariuszy. Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowe- biznesu stosowane Komunikacyjny przez Związek elementyspołecznejodpowiedzialności ce na rynku skiej. Ponadto staralisięprzedstawićistnieją- autorzy czas wdrażania jejw organizacjach komunikacjimiej- jakiemogąpojawićsiępod- możliwości i wyzwań, koncepcji społecznejodpowiedzialności biznesuoraz biznesu. Źródło: opracowaniebiznesu. własne, [5] na podstawie odpowiedzialności społecznej równowagi 1. Obszary Rys. ku udzieleniaokreślonych zamówień w częściach. zdecydowałaną i nie sięna wprowadzenie obowiąz- że Polska w tym przyjęła zakresie regulację minimal- Oznacza to, nania podziałuzamówienia na części”. wania o udzielenie zamówienia powodów „niedoko- postępo- w protokole bowiązany jestdo wskazania Zgodnie z art. 96 ust.1 pkt zamawiającyzo- 11 PZP Zasada podziałuzamówień na części się takątechnologią. tywnych –niewszyscypasażerowie mogąposługiwać nie może występować samodzielniez przyczyn obiek- zbiorowego. biletów Wirtualny sposóbdystrybucji transportu zarówno dlapasażera, jaki organizatora degresywną, temie możnastosować korzystną taryfę matyzuje i przyspiesza przepływgotówki W tym sys- znacznie ułatwiakontrolę biletów, ją auto- ponieważ komórkowy) realizuje opłatę. Ten rodzaj dystrybucji magnetyczna (karta lubtelefon macji o pieniądzu staci fi rodzaj sprzedaży,wirtualny biletniema po- ponieważ Najefektywniejszy ekonomiczniei organizacyjnie jest Wirtualny niewykorzystywany wszelkich zgodnościw pro- wpływana poprawę • swojegoprzedsiębiorstwaoraz zwiększawartość • wspomagazałożenia zrównoważonego rozwoju, • łeczny [16]. W efekcie: wy, środowiskowo-gospodarczy i gospodarczo-spo- ma realny wpływna obszary: społeczno-środowisko- realizowanestwo poprzez w swoim zakresie działania, oraz środowisko [5].Zgodniez jej ideą,przedsiębior- aspektami, takimijak:gospodarka, społeczeństwo nienie równowagi pomiędzytrzemapodstawowymi o zapew- da funkcjonowanie organizacjiw oparciu social responsiblity Społeczna odpowiedzialność biznesu(ang. odpowiedzialności biznesu Koncepcja społecznej o podziale zamówienia pozostajeo podziale na części w kom- MŚP. dostępnych na rynku i specjalizacji Decyzja różnych branżzostać dokonanyz uwzględnieniem powinien na jakość dział zamówienia ze względu jąc wielkośćposzczególnych części zamówienia. Po- uwzględnić potencjalnemożliwościMŚP, określa- wej lubjakościowej. wienie. Podziału możnadokonaćna zasadzie ilościo- niemogłybylę przedsięwzięcia ubiegaćsięo zamó- podmioty zaliczanedo MŚP, które ze względu na ska- szenie konkurencji i umożliwienie przez złożenia ofert ale powinno przedstawiaćrealne aktywności[20]. biznesu, niemoże opieraćsiętylkona deklaracjach, politykispołecznejodpowiedzialności z wdrożenia ų Liczba biletów sprzedanych w hybrydowym sys- Liczba biletów sprzedanych w hybrydowym Celem niniejszego artykułu jestzaprezentowanieCelem niniejszego artykułu W przypadku podziałuilościowego należy W przypadku Dzielenie zamówienia na części ma na celu zwięk- Osiągnięcie zamierzonych celów, płynących itp. [2, 3, 7, 10,16]. nych, przestrzeganieprawpracowników, klientów wymogówsowanie praw- siędo obowiązujących wadzeniu działalnościgospodarczej sto- poprzez się do oczekiwań interesariuszy, oferowanych niegousługdziękistosowaniu przez społeczeństwa, dobrobytu i zdrowia przyczynia siędo poprawy Katowice, pętlatramwajowa Brynów zycznej. Pasażer pomocynośnikainfor- przy koszt sta Į Į Į zycznego zycznego zycznego ų y ɲ –CSR),to koncepcja, którazakła- liczba sprzedanych biletów, od której system przynosi systemu sprzeda systemu w stosunkudo tradycyjnego oszcz mechaniczne kasowanie kasowanie mechaniczne kasowanie wirtualne kasowanie liczba sprzedanych biletów oszcz ħ dno ħ Ƒđ dno na1bilecie Ƒ ci Ǐ corporate y , które otą 29 39 35 komunikacja publiczna nr 4/2016 analizy i opinie komunikacja publiczna nr 4/2016 analizy i opinie komunikacja publiczna nr 4/2016 analizy i opinie 4/2016 34 28 22 15 12 44 38 50 37 62 57 55 52 51 8 6 4 Wojciech Bąkowski jestdroga hybryda Biletowa Katarzyna Turoń, Piotr Czech przykłady wyzwania, – korzyści, w komunikacjimiejskiej Społeczna odpowiedzialnośćbiznesu Renata Maćkowska iracjonalnaŚwiat wartości kalkulacja Przemysław Żukiewicz Prawne kontroli aspekty biletów ANALIZY IOPINIE rozmawia Gościński Jerzy Z Wojciechem Dingesem,prezesem Kolei Śląskich, Sam kręgosłup niewystarczy LIDERZY RYNKU Adam Krakowczyk, Czesław Zielosko systemu ŚKUP Architektura iinfrastruktura GORĄCY TEMAT zbiorowego transportu rynku Najnowsze i światowego wieściz polskiego AKTUALNOŚCI Michał WrońskiMichał a co my mamy? ztego darmo, za Uczniowie jadą Wojciech Bąkowski – polemika wautobusie jestpusto? Dlaczego Dzień bezsamochodu. Mateusz Babak systemami (ruchu) zarządzaniem Zarządzanie KĄTEM OKA Wolfgang Dath pociągi Latające PREZENTACJE Karolina Lubieniecka-Kocoń w Izraelu publicznego System transportu JAK ONI TO ROBIĄ? Gościński Jerzy bezpośrednio?Często czy NASZE SPRAWY Laurent Dauby i regionalnych koleiwEuropie Krajobraz podmiejskich UNIJNE ABC Łukasz Kosobucki Dobra strona Zawiercia DOBRE STRONY Joanna Cisek-Dąbrowska przede wszystkim Profesjonalna obsługa Agnieszka Piwowarczyk i średnich fi dlamałych Ułatwienia rm grudzień

komunikacja publiczna nr 4/2016 5 spis treści komunikacja publiczna nr 4/2016 6 aktualności ny, nowoczesny, innowacyjny – ŚKUPto skomplikowa- KZK GOP.niczący zarządu man Urbańczyk, przewod- wyróżnienia –mówi Ro- – Bardzo cieszymysięz tego niku Gazecie Prawnej”. Przedsiębiorczości w „Dzien- zecie Wyborczej” orazForum redakcje: Biznes Plus w „Ga- cję Przedsiębiorczości oraz Polskąznawany przez Agen- mieszkańców. Tytuł jestprzy- jące o wielu innych potrzebach tymniezapomina- ko, a przy i szyb- realizujące je sprawnie fundusze unijne na inwestycje, ności –skuteczniepozyskujące ce dladobralokalnejspołecz- zostają fi program, którego laureatami ogólnopolskito prestiżowy, Lider Rozwoju Regionalnego nika br. 27-28 paździer- w dniach odbył sięw Lublinie, ry Przedsiębiorczości, któ- czas IV Polskiego Kongresu da wręczona została pod- Usług Publicznych. Nagro- wadzenie Śląskiej Karty gionalnego 2016za wpro- tytuł LideraRozwoju Re- Komunalny GOPotrzymał Komunikacyjny Związek Nagroda za ŚKUP nikacji organizowanej przez nych. Korzystając z komu- ościen- oraz do miejscowości terenie komunikację na ich organizując skupia 29 gmin, roku. Obecnie stał w 1991 KZK GOPpowołany zo- Dębskiego. Krzesimira Zagrała orkiestra podbatutą odbył sięuroczysty koncert. 25-lecia. Z okazji jubileuszu słowego obchodziłjubileusz nośląskiego Okręgu Przemy- Związek Komunalny Gór- dziernika Komunikacyjny H. Szymanowskiego 21 paź- W Akademii Muzycznej im. GOP Jubileusz 25-leciaKZK AKTUALNOŚCI rmy i miasta działają- Roman Urbańczyk. mi członkowskimi –dodaje wych międzynamia gmina- również rozliczeń finanso- istotne, kacją oraz,co bardzo komuni- mi do zarządzania ponować precyzyjnymi dany- dzięki któremu będziemydys- narzędzie, nas to nowoczesne swoje przyzwyczajenia, a dla rowie musieliniecozmienić zmiana.Pasaże- to ogromna tów papierowych ŚKUP kartą pienie dotychczasowych bile- użytkowników. Zastą- i dla niem zarówno dlanas,jak nie było ogromnym wyzwa- Jego i wdroże- uruchomienie działastabilnie. że obecnie powiedzieć, roku i możemy ponad od nieco nuje on już gami publicznymi.Funkcjo- usłu- system do zarządzania km ni 1,8 tys. dujące –teren o powierzch- sąsia- z nią obszary i niektóre całą aglomeracjękatowicką nia związkuobejmujeprawie czy Mikołowa. Zasięg działa- do Tychów leżą, na przykład niena- ści, które do związku trzeć również do miejscowo- KZK GOP, pasażer może do- ce, Bytom, Bobrowniki, Bę- należą:Katowi-Do związku milion pasażerów. niemalcodziennie korzysta ganizowanego związek przez publicznegoor- Z transportu osób. prawie2 miliony przez 2 , zamieszkany

(J)  tunelu na pewno pojawiąsię tunelu na pewno konany, że po wybudowaniu skich Grzegorz Nita jestprze- tor ZarząduInwestycji Miej- dyrek- Obecny na spotkaniu o komunikację kolejową. jeślichodzi kowym w Polsce, głównym węzłem przesiad- stać się skiej, Łódźma szansę Zdaniem prezydent Zdanow- dalekobieżny. ruch w Łodzi dowanie tuneluma umożliwić oraz Łodzi-Żabieńca. Wybu- kich dworców: ŁodziKaliskiej ciągów do dwóch innych łódz- tory. Doprowadzi po- on ruch nej, gdzieobecniekończąsię linii kolejowej z Łodzi Fabrycz- bieżny”. Będzie przedłużeniem daleko- aglomeracyjną i ruch sta, „radykalnieusprawnikolej budowany mia- podcentrum będziewy- PLK tunel,który Zdaniem przedstawicieliPKP miliardów złotych brutto. okołodwóch ma kosztować Inwestycja lejowe w Łodzi. nelu łączącegodworce ko- tu- na budowę ły przetarg PKPPLKogłosi- grudnia. na Zdanowska na początku ła prezydent miastaHan- Fabryczną –zapowiedzia- stanie połączona z Łodzią wreszcie– ŁódźKaliska zo- Tunel podŁodzią – mówi Roman Urbańczyk, niają jegofunkcjonowanie dowód, że gminy dobrzeoce- GOPto najlepszy w KZK – Taka liczbasamorządów i Zabrze. Świętochłowice, Wojkowice Sosnowiec, Sośnicowice, Śląskie, Siewierz,Sławków, Ruda Śląska, Siemianowice ry, Pyskowice, Radzionków, Śląskie, Pilchowice,ry Psa- Lędziny, Mysłowice, Pieka- Gliwice, Imielin, Knurów, wa Górnicza, Gierałtowice, Chorzów, Czeladź, Dąbro- dzin, Bieruń, ChełmŚląski,

typu obiektemw Polsce. tego i najnowocześniejszym PKP PLK–jestnajwiększym na. Powstały dworzec –według jowym na stacji ŁódźFabrycz- dworcemwraz z nowym kole- Widzew –ŁódźFabryczna, Łódź kolejowego na odcinku jąca od 2011 r. budowa tunelu jowego. była Pierwszym trwa- nienie Łódzkiego Węzła Kole- projektu nazwanego Udroż- cowego etapem jestdrugim 2022. Budowa tuneluśredni- 2017- zaplanowane są na lata Prace projektowe i budowalne unijnych. chodzić ze środków Większość pieniędzyma po- stycji ma wynieść ok.2 mld zł. gości. Szacunkowy koszt inwe- mają miećponad150m dłu- przystanki jące sięw tunelu 30 m. Znajdu- na głębokości będą części tory wą. W dużej pozostała –metodąodkrywko- średnicy; 11 metrów ma mieć metodą drążenia tarczą, która westycji będziewykonywana Część in- miał ponad4 km. li jużmałymmetrem, będzie Tunel, łodzianienazwa- który międzynarodowe. polskie miastaorazpociągi pociągiłącząceduże w Łodzi – mówi Roman Urbańczyk. nad czterdziestu gmini miast siępo tereniena poruszać po- bileciemoż- Dziś na naszym komunikacji autobusowej. szczególnych podsystemów kacji tramwajowej orazpo- osobne biletydlakomuni- miast, dodatkowo mieliśmy różnych fowych na terenie nowało kilkasystemów tary- Na początku lat90.funkcjo- –nad zasadamitaryfowymi. ku najważniejsze były prace czątku działalnościzwiąz- na po- że przypominając, KZKGOP,przewodniczący Źródło: TransInfo.pl

 SERWIS PRZYGOTOWANO NA PODSTAWIE KZKGOP.PL I TRANSINFO.PL

Od początku 2017 roku wszyst- kie autobusy jeżdżące na zlece- nie KZK GOP są niskopodło- fot. Dominik Gajda fot. gowe. To ponad 800 pojazdów. W 2014 roku KZK GOP uru- chomił System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej, który w bieżącym roku będzie rozbu- dowywany, między innymi na przystankach wybudowanych zostanie kolejnych 400 elektro- nicznych tablic. W roku 2015 roku wdrożono Śląską Kartę Usług Publicznych, którą obec- nie posługuje się ponad 230 ty- sięcy użytkowników.  Koncert z okazji jubileuszu 25-lecia KZK GOP (J)

Debata o bilecie trójmiejskim Warszawa i Kraków stawiają Jednym z wydarzeń to- słudze różnych systemów na Park & Ride warzyszących kongresowi taryfowych, ale również po- Smart Metropolia w Gdań- zwalający między innymi na W najbliższych latach Kraków i metropolia warszawska sku (23-24 listopada) było uszczelnienie systemu sprze- mają zamiar zbudować kilkadziesiąt parkingów typu Park spotkanie dotyczące kwe- daży i określenie rzeczywi- & Ride. Mają one m.in. zachęcać mieszkańców do korzysta- stii wspólnego biletu metro- stych potoków pasażerskich. nia z komunikacji publicznej. politalnego i dedykowanej Przedstawiciel fi rmy Atos za- Blisko 30 parkingów P&R dla ok. 4300 pojazdów. To w skrócie najnowsze plany Krakowa w zakresie tzw. parkingów prze- mu technologii, połączone prezentował wdrożenie syste- siadkowych. Władze Krakowa zapowiadają też zmiany w funk- z warsztatami. mu Smart City, funkcjonują- cjonowaniu strefy płatnego parkowania. Obecnie w Krakowie Udział w nim wzięli nie tylko cego w ramach Małopolskiej działają dwa parkingi przesiadkowe: „Czerwone Maki” i „Gieł- przedstawiciele fi rm oferują- Karty Aglomeracyjnej. Nie- da Balicka”. Do połowy przyszłego roku powstaną dwa kolej- cych zaawansowane technolo- zwykle interesująco wygląda- ne – „Kurdwanów” i „Nowy Bieżanów”. Jest też szansa na trze- gie poboru opłat w transporcie ła propozycja fi rmy Trapeze, ci taki parking w 2017 r. – Mały Płaszów. – Chcielibyśmy, aby zbiorowym, ale i przedsta- dotycząca kart pracujących do 2020 roku w Krakowie działało łącznie 18 parkingów prze- wiciele zarządów transpor- w systemie typu „be-in, siadkowych, przy liniach kolejowych bądź tramwajowych – tów miejskich. Pierwsza cześć be-out”. powiedział Tadeusz Trzmiel, zastępca prezydenta Krakowa. warsztatów pt. „Wspólny bi- – Patrząc na prezentacje po- W kolejnych latach, w perspektywie do 2030 r., miałoby po- let metropolitalny. Jak wybrać szczególnych firm nie mo- wstać kolejnych 10 parkingów P&R. wygodną i bezpieczną techno- głem oprzeć się refl eksji do- Z kolei samorządy metropolii warszawskiej otrzymają blisko logię” składała się z prezentacji tyczącej tego, jak bardzo i jak 60 mln zł dofinansowania z funduszy europejskich na roz- przygotowanych przez fi rmy. szybko zmienia się komunika- budowę systemu parkingów „Parkuj i Jedź”. Do 2018 r. po- aktualności Paweł Rydzyński, dyrektor cja miejska, podejście do pa- wstanie 27 takich parkingów. Planowane inwestycje to wy- ds. projektów transporto- sażera i jak ewoluuje system budowanie nowych lub przebudowanie już istniejących wych Zespołu Doradców sprzedaży biletów. Uważam, parkingów w Warszawie oraz w sąsiadujących gminach 7 Gospodarczych TOR przed- że w niedalekiej przyszło- (Markach, Lesznie, Wołominie, Kobyłce, Legionowie, Ra- stawił realia formalno-praw- ści pasażerowie komunikacji dzyminie, Podkowie Leśnej, Ząbkach, Żyrardowie, Grodzi- ne, warunkujące istnienie miejskiej być może nie będą sku Mazowieckim, Wieliszewie, Jaktorowie, Pruszkowie, wspólnego biletu w metropo- już musieli pamiętać o tym, Piastowie i Michałowicach). W sumie będzie na nich 2676 /2016 lii trójmiejskiej. Firma Avista by skasować bilet w kasow- miejsc postojowych dla samochodów osobowych i 1133 pokazała swój pomysł na sys- niku po wejściu do pojazdu dla rowerów. tem biletowy dla Metropo- – podsumowuje Jerzy Do- To pierwszy krok w budowaniu sieci parkingów P+R/B+R w me- litalnego Związku Komuni- baczewski, dyrektor Zarzą- tropolii warszawskiej. Plany zakładają, że łącznie powstaną kacyjnego Zatoki Gdańskiej du Transportu Miejskiego 74 parkingi z niemal 10 tysiącami miejsc parkingowych.  i województwa pomorskie- w Gdańsku.  Źródło: TransInfo.pl Źródło: TransInfo.pl go, nie tylko bazujący na ob- publiczna nr 4 komunikacja Oprac. jj Architektura i infrastruktura informatyczna systemu ŚKUP Czym jest Śląska Karta Usług Publicznych? Czy dzięki niej poziom świadczonych usług komuni- kacyjnych w miastach katowickiej aglomeracji będzie wyższy? Czy ułatwi życie mieszkańcom regionu? Takie pytania zadawał sobie niemal każdy pasażer korzystający z publicznego transpor- tu, kiedy w mediach pojawiły się pierwsze wzmianki o systemie ŚKUP. Bardzo podobne pytania zadawali sobie również architekci oraz twórcy rozwiązań, z których możemy korzystać już od po- nad roku.

Tekst ADAM KRAKOWCZYK, CZESŁAW ZIELOSKO

ląska Karta Usług Publicznych jest jak do tej pory największym tego typu systemem Św Polsce. Został uruchomiony w paździer- niku 2015 roku i obecnie może poszczycić fot. Dominik Gajda fot. się ponaddwustutrzydziestotysięczną rzeszą użytkow- ników, którzy już odebrali swoje karty. Zadaniem systemu jest integracja usług publicz- nych w aglomeracji katowickiej. Użytkownicy mogą dokonywać opłat jedną kartą za różne usługi w miej- scach udostępnionych przez partnerów, na terenie wszystkich miast biorących udział w projekcie. Sys- tem powstał z inicjatywy samorządów dwudziestu jeden gmin oraz przy współpracy Urzędu Marszał- kowskiego Województwa Śląskiego. Liderem projek- tu jest Komunikacyjny Związek Komunalny GOP, który zajmuje się koordynacją wszystkich działań i na którego barkach spoczywa główny ciężar utrzy- mania systemu.

Innowacyjność systemu ŚKUP jest odmienny od wszystkich podobnych systemów działających w oparciu o kartę w tych regionach kraju, w których wdrożono podobne inwestycje. Współfinansowany przez Unię Euro- pejską projekt powstał jako bezpieczna, otwar- ta platforma dla rozwoju usług elektronicznych w aglomeracji i mimo iż wielu użytkowników karty kojarzy Śląską Kartę Usług Publicznych Ekran parkomatu działającego w systemie ŚKUP gorący temat gorący

Streszczenie Summary 8 Artykuł omawia budowę systemu Śląskiej Karty Usług Publicznych The ŚKUP System Architecture And IT Infrastructure od strony informatycznej, wskazując na jego złożoność, stopień The paper presents the construction of the Silesian Public Services skomplikowania, szerokie zastosowanie i otwartość. Autorzy przy- Card from the IT point of view, indicating its complexity, the degree bliżają, jak dane w systemie ŚKUP są gromadzone, przetwarzane of complication, broad applications and openness. The authors in-

/2016 i zabezpieczane. Dowiadujemy się też, jak przed awariami chro- troduce the method of data collecting, processing and securing in niony jest sam system. Tekst krótko przybliża ponadto powiązane the ŚKUP system. It is also possible to learn how the system itself is ze ŚKUP aplikacje (Portal Klienta) i interfejsy umożliwiające zarzą- protected against failures. Moreover, the text briefl y presents dedi- dzanie kartą, zakup biletów komunikacyjnych, doładowanie e-port- cated applications (Customer Portal) and interfaces enabling the monetki i przekazywanie istotnych informacji pomiędzy pasażerem ŚKUP card management, transport tickets purchase, e-purse charg- a obsługą systemu. ing, and transferring signifi cant information between the passenger and the system operation.

Słowa kluczowe: system ŚKUP, KZK GOP, Śląska Karta Usług Keywords: KZK GOP, alternative drives, ecology Publicznych, aglomeracja katowicka komunikacja publiczna nr 4 komunikacja • instrument pieniądzaelektronicznego pozwalający instrument • Funkcjonalność ŚKUP: karty chamianych w jegoramach. z wielu usługprzewidzianych i sukcesywnie uru- miejskiej, wspomnianafunkcjonalność jestjedną wyłącznie z elektronicznym biletemkomunikacji rozwiązania ogólny 1. Diagram Rysunek na dokonywanie płatnościza usługipubliczne, • możliwość wgrania struktury karty ŚKUPna elek- karty możliwość wgraniastruktury • wy- możliwośćdołączaniaaplikacjipo spełnieniu • • nośnik certyfi identyfi • nośnikbiletów okresowych i abonamentowych in- • troniczną legitymacjęstudencką (ELS). magań dotyczących bezpieczeństwa, stytucji uczestniczących w projekcie, kator użytkownika spersonalizowana), (karta katu podpisuelektronicznego,

Źródło: Koncepcja i architektura systemu ŚKUP. komunikacja publiczna nr 4/2016 9 gorący temat komunikacja publiczna nr 4/2016 10 gorący temat koszty transportu zbiorowego. ofertę przewozową oraz zoptymalizować dotacje z gmin,czyteżplanować przyszłą realizujących usługiprzewozowe, rozliczyć wykonane transakcje, opłacićprzewoźników Po przetworzeniu pozwalają onerozliczyć przesyłanych jestponad1,5 TB danych. Miesięcznie z urządzeń do systemucentralnego malnej wydajności zachowaniu przy strach High Avilibility. maksy- zapewnienia W celu pracująw wysokoWszystkie serwery wydajnych kla- Serwery oraz hurtownię danych. przygotowany mechanizmzasilićsystemcentralny specjalnie poprzez a następnie wiają sięw systemie, dane transakcyjne(orazdiagnostyczne), jakiepoja- cji i mediacji, które mająza zadanie zbieraćwszystkie wanym połączeniu VPN, z klastrem serwerów kolek- APN, w specjalniedo tegocelunawiązanymszyfro- sieć prywatną 4G),poprzez nologii GSM(3G oraz zmobilnejtech- komunikujesiękorzystając struktury 320urządzeńdo kontroli biletów. • ok.11 500 urządzeń pracujących w 1300 w pojaz- • modułydoładowania orazsprzedażyelektro- kart • 7 punktów obsługipasażera, • 41 punktów obsługiklienta, • • 223 parkomaty, 109stacjonarnych automatów doładowania i wy- • W skład sprzętowej sytemuwchodzą: architektury Architektura systemu niu utrzymywana jestoptymalnatemperatura ser- niu utrzymywana runków zewnętrznych. Dzięki takiemurozwiąza- zainstalowanym urządzeniom, niezależnieod wa- pracywszystkim stałe,optymalne warunki zapewnia tyczny, wewnątrzszafowy systemchłodzenia, który Obydwa centrawyposażone są we w pełni automa- ciową, kopie bezpieczeństwa czymacierze dyskowe. dzeń pośrednich, odpowiedzialnych za warstwę sie- cesorowych tyleinnych serwerów orazdrugie urzą- danychCentra przetwarzania to około 50 dwupro- danych Centra przetwarzania nymi toramiświatłowodowymi. danych,przetwarzania połączonych dwomaniezależ- znajdują sięw dwóch niezależnych od siebie centrach ności Każdy z wyżej wymienionych elementów infra- Każdy z wyżej ników), dach komunikacjimiejskiej(u 30 różnych przewoź- 400 do pobierania opłat,w jednostkach gminnych, punktachsprzedażyoraz nicznych biletów w 800 (SADK), dawania kart zastosowano serwery w technologii zastosowano serwery energonomicz- blade , które kowania wieluróżnych wykorzystanie poprzez tech- jegoskompli- na stopień ma wpływ co dodatkowo założeniu jestplatformąotwartą, ŚKUP w swoim Ponadtowiązań sprzętowych, jaki programowych. dzo złożony, zarówno zastosowanych od strony roz- łaby niemożliwa. teczna administracjaw tak rozległym środowisku by- nia i monitorowania infrastruktury, sku- bezktórych działa szereg do zarządza- modułów i podsystemów temu. Oprócz wymienionych aplikacjiw systemie nicznego pomiędzywszystkimiużytkownikami sys- pieniądzaelektro- konywanych z wykorzystaniem operacjifi pośredniczy w obsłudze który rozliczeniamirządzania transakcjiz agentem, sażerskich. stanowią Osobną grupę aplikacjedo za- zaplanować strategiedlausługtransportowych ipa- a także modułanalityczno-raportowy, pozwalający rozkładówtrybucję jazdy, rozliczeń przewozowych, ską należąaplikacjewspomagająceplanowanie i dys- widzeniakomunikacjąmiej- zarządzania z punktu defi biletów oraz promocji i sprzedaży został w moduły kart. Wyposażony logistykądystrybucji rządzania System zawierarównież aplikacje do za- wewnętrzne Aplikacje wewnętrzne prowadzonych na karcie. portowym uzyskaćinformacjęna temat operacjiprze- reklamację, a także dziękipołączeniu z modułem ra- w trybie natychmiastowym zablokować złożyć kartę, Poprzez użytkownicy portal systemumogąrównież systemu. informacji pomiędzypasażerem a obsługą – ma możliwośćprzekazywaniaistotnychwnętrznej komunikacjiwe-że –dziękipołączeniu z modułem munikacyjnych, doładowanie a tak- e-portmonetki, ŚKUP, kartą umożliwia zarządzanie zakupbiletów ko- Portal oprócz funkcjiinformacyjnej Klienta,który aplikacjijest Jedną z głównych kacji i interfejsów. System ŚKUPudostępniaszereg dedykowanych apli- Dla użytkownika Interfejsy i aplikacje malizacji skutków potencjalnych awarii. uniknięcialub mini- miastowych działańw celu ŚKUP,w systemie podjęcienatych- co umożliwia występujących i problemach mowany o kondycji infor- administratorów systemujestna bieżąco wysokiej dostępnościusług.Dziękitemuzespół innych parametrów koniecznych do zapewnienia stowości łącz,bezpieczeństwa systemuorazwielu na temat środowiska, dostępu do zasobów, przepu- specjalneaplikacje,któreny poprzez zbierajądane monitorowa-dzeń systemuŚKUPjestna bieżąco silania (SZR),w zależności od potrzeb. Stan urzą- służące do bezprzerwowego przełączania źródła za- piecza zespółorazurządzenia zasilaczyawaryjnych Podtrzymanie awariizabez- zasilaniana wypadek i kontrola stanuurządzeń Zasilanie awaryjne środowiska wodalodowa. werów. Czynnikiem chłodzącymjestobojętnadla System Śląskiej Usług Karty Publicznych jestbar- niowania taryf i cenników. niowania taryf Do bardzo istotnych nansowych do- nansowych Podsumowanie zbiorowego.koszty transportu przewozową ofertę orazzoptymalizowaćwać przyszłą przewozowe, rozliczyć dotacjez gmin, czyteżplano- transakcje, opłacićprzewoźników realizujących usługi Po przetworzeniu pozwalająonerozliczyć wykonane centralnego przesyłanych jestponad1,5 TB danych. do systemu Miesięcznie z urządzeń cji i urządzeń. komunikacyjnych współpracujących aplika- ze sobą nalności. W projekcie dziesiątkiinterfejsów zawarto funkcjo- zawartych w umowie nologii do realizacji ści został poprawiony. Sukcesywnie wdrażanych minionegoroku szereg niedoskonało- W trakcie najpełniejszego wykorzystania. rzających do jego kolejnych wysiłków, zmie- doskonały i wymaga funkcjonowania. niejest Wielu powie, że system kich osóbw niegozaangażowanych. plikowanym i wymagającym ogromnej pracywszyst- zaznaczyć, że realizacja systemubyła zadaniemskom- realizowane, jestz powodzeniem sięwzięcie a trzeba nemu działaniukilkudziesięciumiasttakieprzed- Dziękiwspól- służące mieszkańcomcałegoobszaru. rozsądne wydatkowanie publicznych funduszyna cele stycyjnych. System mazazadanieułatwićwspólne, to nowsze obszarachinwe- problemy we wszystkich administracją samorządową spore zadaniai coraz tutaj. Duża dynamikarozwoju regionu stawiaprzed granice takwielumiastniezatarłysięszybko,jak innymregionie Polski W żadnym skiej i drogowej. jest specyfi nie ladawyzwaniem. Teren aglomeracjikatowickiej jest sięów system, mierzy zadań,z którymi że skala kowane przedsięwzięcie. Warto tympodkreślić, przy temu i trzeba że jest przyznać, to niemałe i skompli- sys- Powyższy wyobrażenie opisdajepewne o skali Obecnie ŚKUP obchodzi swój pierwszy rokObecnie ŚKUPobchodziswójpierwszy miej- czny podwzględeminfrastruktury Utrzymania Systemów Informatycznych KZKGOPUtrzymania Utrzymania Systemów Informatycznych KZKGOPUtrzymania Czesław Zielosko Zielosko Czesław Krakowczyk Adam Publicznych. systemŚląskiej Usługre Karty i utrzymują tworzyły woleniu pasażerów i ogromnej satysfakcjiosób, któ- zado- zupełnie nowej jakościusług,ku ogólnemu aglomeracjiw obszar munikację miejskąw śląskiej podstawiewprowadzą ko- podjętena tej że decyzje nych odpowiedzi. Możemy miećwspólnienadzieję, na pytania, na które do tej niebyło jednoznacz- pory dane, które po głębokiej odpowiedź analizieprzyniosą będzie wymagałapoprawy. System ŚKUPgromadzi znaczają potrzeby jegobenefi kolejowego.skiego przewoźnika MZK w autobusach za przejazd Tychy orazu ślą- wdrożone rozwiązania pozwalającena zapłatę kartą lejami Śląskimi orazz miastem Tychy. Mają zostać skich Górach, podpisanoteżporozumienia z Ko- ny Związek Komunikacji Pasażerskiej w Tarnow- nowi partnerzy. Już włączony został Międzygmin- dołączają jest wielemodernizacji.Do systemu Pojawiają sięnowe wyzwania.Rozwój systemuwy- yy Urządzenie dokontroliUrządzenie biletów ŚKUP

|

| Inspektor w Wydziale Inspektor

Naczelnik Wydziału cjentów, a jakość zawsze „

fot. Arkadiusz Ławrywianiec 11 komunikacja publiczna nr 4/2016 gorący temat komunikacja publiczna nr 4/2016 12 liderzy rynku nie wystarczy Sam kręgosłup prezesem Kolei Śląskich, rozmawiaJerzyGościński. taborze irozkładzie jazdy, z Wojciechem Dingesem, systemu Śląskiej Karty UsługPublicznych, nowym Tekst izdjęcia O

JERZY GOŚCIŃSKI JERZY przystąpienia spółki Koleje Śląskie do w województwie śląskim, planach roli kolei wsystemietransportu publicznego

fot. Michał Wawrzyszek na obszarze Bielska-Białej czyCzęstochowy. Dobrym Śląska, również a w kontekściecałegowojewództwa jak Bytom, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Ruda siadkowych lub także zapominaćo innych możliwych centrachprze- nić również moceprzewozowe kolei.Nie powinniśmy miasta,metropolia)wspólnie (województwo, wzmoc- centrów musimy ze zbudowaniem że równocześnie sokiej częstotliwości kursowania, co będzie oznaczać, południowych jestduże, pomimo wy- z kierunków Należy podkreślić, że już teraznapełnieniepociągów ta”, a w dalszej „Piotrowice” przyszłości i „Podlesie”. mająmiećwęzły „Sądowa”związek z koleją i „Ligo- wice planująkilkatakichcentrów, spośród których Kiss &Ride Wojciech Dinges: uczestnictwie w tymprogramie? uporać sięKoleje Śląskie, by móc myślećo pełnym kim są obecnie etapie?Z jakimi problemami muszą siędo ŚKUP.mów przyłączenia w sprawie Na ja- Jerzy Gościński: Koleje Śląskie włączyłysiędo roz- rozwiązań typu W.D.: lei Śląskich? i jakie Pan z ich widzikorzyści powstania dlaKo- centrów idei przesiadkowych. Co Pan sądzio tej GOP o przyłączeniu jużod pew- siędo ŚKUP trwają szczególnie w Katowicach, rozpoczęcie budowy szczególnie w Katowicach, miesiącezapowiadane jest, J.G.: Na najbliższe logistycznym lubtechnicznym. „niezabójczy” fi w sensie dlaprzewoźnika tak aby efekt był wygodnydlapasażera, a jednocześnie pytań, na które musimyznaleźć właściwe odpowiedzi, stępności technicznejtakichurządzeń.Rodzi to wiele o kwestiach i do- niezawodności,dostępiedo serwisu opuszczaniu pociągu.Poza tymniemożnazapominać czyprzy nych (czytniki,łączność)czyto na wejściu, to zupełnie innąprzepustowość urządzeńelektronicz- stacji.Oznaczałoby osóbna dużej i 300 może to być w pociągu o tyle średnio ok.10-20 osób, ku to rząd na pasażerów czytramwajuna przystan- w autobusie związanej z innym środkiem lokomocji–o ile wymia- ca. Ponadto należypamiętaćo specyfi Kolejami czySosnow- Śląskimipo czym do Katowic na do Gliwic pociągiemspółkiPrzewozy Regionalne, z Kędzierzy- łączonymi,nie przewozami na przykład orazosoby dojeżdżające do pracyturyści czyna uczel- dróżują aletakże nie tylkomieszkańcywojewództwa, po- że koleją papierowych. na fakt, Również z uwagi wycofać biletów sięz tradycyjnejsprzedażyi kontroli aglomeracji, powoduje, że fi nietylkona terenie całego województwa, na terenie GOP.w KZK Już samasiećpołączeń kolejowych – nieco odmienneod tego, z jakim mamydo czynienia że przystąpienie do ŚKUP Koleje przez Śląskie będzie gdyż to determinuje dalsze kroki. Nie ma co ukrywać, określić aktualneograniczenia i wyzwania techniczne, jami, KZKGOPorazAsseco,takaby przedewszystkim rozmów technicznych, trójstronnych –pomiędzyKole- dotyczące tejwspółpracy, a obecnie prowadzimy serię nego czasu. We wrześniu podpisaliśmyporozumienie Idea centrów przesiadkowych orazwszelkich jest mi bliska. Z tego, co wiem, Kato- co wiem, Z tego, jestmi bliska. P&R Park &Ride Rozmowy Kolei Śląskich z KZK Rozmowy Kolei Śląskich z KZK , chociażby w takich miastach, w takich , chociażby zycznie nie będziemy mogli zycznie niebędziemymogli , Bike &Ride ce technicznej technicznej ce nansowym, czyteż przykładem już istniejącego centrum przesiadkowego w samym centrum miasta mogą być natomiast Tar- nowskie Góry czy od niedawna mój rodzinny Cho- rzów (choć bez bezpośredniego przejścia na kolej).

J.G.: Koleje Śląskie rozstrzygnęły przetarg i podpi- sały umowę z PESA Bydgoszcz SA na dostawę no- wego taboru. Co to oznacza dla pasażerów spółki? W.D.: Wzorem przewoźników drogowych również Koleje Śląskie oraz nasz właściciel – województwo ślą- skie – inwestują w nowy tabor. Jednak w odróżnieniu od autobusów, tabor kolejowy to wydatek średnio kil- kunastu milionów złotych za jeden elektryczny zespół En-75 (Flirt) na dworcu w Katowicach trakcyjny (bo tak fachowo nazywa się popularnie rozu- miany „pociąg”). Obecnie podpisaliśmy umowę z byd- Na górze goską PESĄ na dostawę 19 sztuk dwu-, trzy- i czte- Katowice, skrzyżowanie ulic T. Kościuszki i Dworcowej roczłonowych zespołów trakcyjnych, z możliwością zamówienia dodatkowych dwóch jednostek. Efektem J.G.: Jak Pan widzi miejsce kolei w systemie trans- tego zakupu będzie ostateczna wymiana, czasem już kil- portowym województwa śląskiego? kudziesięcioletnich, jednostek EN-57, dzierżawionych W.D.: Zawsze podkreślam, że sama kolej – choć bywa od Przewozów Regionalnych. W efekcie od drugiej po- kręgosłupem transportu pasażerskiego – nie jest jesz- łowy 2018 roku naszych pasażerów będziemy wozili cze w sensie komunikacji publicznej zupełnie samo- tylko nowymi lub – w kilku przypadkach – zmoderni- dzielnym bytem. Od kręgosłupa odchodzą kończy- liderzy rynku zowanymi jednostkami. Oczywiście w dalszej perspek- ny, żebra, bez których organizm nie będzie sprawny. tywie powinniśmy myśleć o dodatkowym taborze dla Tworzy je komunikacja autobusowa, tramwajowa, realizacji wzmożonych przewozów aglomeracyjnych trolejbusowa, jak również cały wachlarz różnej wiel- – chociażby ze względu na wymienione wcześniej po- kości przedsiębiorstw „busikowych”. Kiedy nieca- 13 wody związane z budową centrów przesiadkowych, łe trzy lata temu przeprowadzałem analizę systemu podniesienie częstotliwości połączeń, nowe połącze- transportu publicznego w województwie, to naliczy-

nia w obrębie województwa czy też wybrane tzw. po- łem ponad 100 takich fi rm. To pokazuje skalę zjawi- /2016 łączenia stykowe, na przykład do Krakowa. Liczymy ska i złożoność organizmu transportowego – zwłasz- bowiem, że ciągnący się latami remont infrastruktury cza w takim regionie jak nasz, gdzie oprócz większych kolejowej na trasie Katowice – Kraków zakończy się i mniejszych ośrodków o typowo gwiaździstym cha- do 2020 roku. Nie zapominamy też o konieczności wy- rakterze potoków pasażerskich, takich jak Bielsko- konywania połączeń do lotniska w Pyrzowicach, gdy -Biała, Częstochowa, Zawiercie, Tarnowskie Góry, zostanie zrealizowany przynajmniej jeden z wariantów Żywiec, Pszczyna, Żory czy Racibórz, mamy do czy-

budowy czy odbudowy linii kolejowej. nienia z dwoma organizmami wielobiegunowymi, publiczna nr 4 komunikacja sowania. Stąd stosunkowo łatwo wprowadzić wspól- ny bilet normalny, taki jak Eko-Bilet Kolei Śląskich, MZK Tychy i KZK GOP, natomiast trudniej z jego odmianami ulgowymi. Ale przypominam, że istnieją już wspólne przedsięwzięcia – na przykład Bilet Śląski – miesięczny umożliwiający przejazdy liniami KZK GOP i KŚ oraz Bilet Pomarańczowy – łączący ofertę KŚ i MZK Tychy. I powinniśmy w województwie nad rozszerzeniem takich rozwiązań pracować. Ze strony Kolei Śląskich deklaruję w tym zakresie pełną otwar- tość i chęć rozwijania tego typu rozwiązań.

J.G.: 11 grudnia wszedł w życie nowy rozkład jazdy pociągów Kolei Śląskich. Jak Pan go ocenia? Czy przybyło połączeń i na jakich liniach? W.D.: Jestem przekonany, że jest to oferta atrakcyjna En-76 (Elf) – Bielsko-Biała dla pasażerów dotychczasowych i nowych. Skupiliśmy się na dobrych godzinach dowozu porannego do sta- tzw. „subregionem centralnym”, czyli w dawniejszej cji kluczowych, a potem popołudniowego z nich roz- nomenklaturze – po prostu obszarem aglomeracyj- wozu. Zwiększyliśmy liczbę kursów na części kierun- nym GOP, oraz „subregionem południowo-zachod- ków, między innymi z Oświęcimia przez Mysłowice, nim” (dawniej: ROW), do którego należą Rybnik, Katowice i Chorzów do Bytomia, a potem z Tarnow- Wodzisław Śląski i Jastrzębie Zdrój. Zatem na tere- skich Gór i Lublińca. Z Bytomia i Chorzowa do Ka- nie naszego województwa kolej po pierwsze powin- towic zaplanowano trzy pociągi, uruchamiane co ok. na spinać wszystkie ważne ośrodki, umożliwiając 30 minut między godziną 7.00 a 8.00. Warto przy- jak najszybsze przemieszczanie się pomiędzy nimi, pomnieć, że bilet jednorazowy normalny na tej tra- a po drugie – pełnić rolę najszybszego, bo porusza- sie kosztuje tylko 3 zł. Wprowadzamy kursowanie jącego się po wydzielonej i niezakorkowanej drodze, na linii Częstochowa – Gliwice w takcie 20-minuto- środka transportu w obszarach aglomeracyjnych. Całą wym w szczycie (poza nim – takt nadal 30-minuto- resztę powinna zapewnić zharmonizowana publiczna wy). Dwa połączenia z Tychów Lodowiska będą miały komunikacja drogowa. I nie zapominajmy na koniec wydłużoną relację i bez przesiadki dojedzie się jed- o oczekiwanym połączeniu do lotniska, bo tylko kolej nym pociągiem do Częstochowy, a jednym do Gliwic. jest w stanie dobrze i niekongestyjnie wchłonąć tak Są one uzupełnieniem połączeń przesiadkowych. Po- duże potoki pasażerów z bagażami, z jakimi mamy nadto wydłużyliśmy relacje części pociągów kończą- do czynienia w porcie wielkości Pyrzowic. cych bieg w Żywcu do Zwardonia (w tym w weeken- dy). Ponadto niektóre – dotąd tylko wakacyjne kursy J.G.: W którą stronę powinni podążać przewoźnicy do Wisły – będą już po remontach torów kursowały kolejowi i drogowi przy próbie budowania i roz- cały rok. Rośnie oferta na trasie Rybnik – Chałupki/ wijania wspólnej oferty dla pasażerów? Bohumin oraz Czechowice – Cieszyn (w tym pociąg W.D.: Trzeba ją rozwijać dwukierunkowo. Z jednej bezpośredni weekendowy na trasie Katowice – Cie- strony, przywracając dobre praktyki w samym trans- szyn, głównie dla studentów). porcie kolejowym, stworzyć możliwość kupna wspól- nego biletu na trasie od A do B, nawet, jeśli nastę- J.G.: W śląskiej spółce kolejowej chyba znacz- pują przesiadki do pojazdów różnych przewoźników nie poprawią się warunki funkcjonowania? Mam kolejowych. Z drugiej strony – co bardziej w ramach na myśli zbliżającą się przeprowadzkę na ulicę Ra- województwa istotne – skupiając się na przewozach ciborską w Katowicach. wokół większych ośrodków oraz przewozach aglo- W.D.: Myślę, że już sam fakt, że cała administracja meracyjnych, gdzie, jak wspomniałem wyżej, tylko i główne zaplecze naprawcze znajdą się w jednym liderzy rynku komplementarna oferta ze strony całego publiczne- miejscu, spowoduje, że łatwiej i szybciej będzie się go transportu zbiorowego – kolei, autobusów i tram- nam pracowało i komunikowało. Dwie siedziby biura wajów – może być dobrą alternatywą dla transportu w Katowicach oraz warsztat i magazyny w Łazach nie 14 indywidualnego. W tym rozumieniu kolej czy auto- były najwygodniejszym rozwiązaniem. Tym niemniej bus nie mają ze sobą konkurować, a raczej mają się pozostawiamy pozostałe punkty obsługi technicz- wzajemnie uzupełniać. A dobra oferta to zharmoni- nej, na przykład w Gliwicach i Bielsku, gdyż prowa-

/2016 zowane, czyli skomunikowane połączenia o dobrej dząc przewozy na terenie całego województwa musi- częstotliwości i godzinach przyjazdów; łatwość za- my mieć możliwość wykonywania prac kontrolnych kupu biletów za pomocą różnych kanałów dystry- czy porządkowych w innych miejscach. A wracając bucji; wachlarz biletów zwykłych, turystycznych, do bazy w Katowicach – myślę, że fakt przebywania miesięcznych i tak dalej, a wreszcie również jakaś większości pracowników razem, w wyremontowa- forma wspólnego biletu. Z tym ostatnim najtrudniej nych pomieszczeniach przygotowanych specjalnie dla w związkach kolejowo-drogowych, gdyż podlegamy naszych potrzeb, będzie miał też pozytywny wpływ

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja różnemu prawodawstwu w zakresie ulg i ich refi nan- na dalszą integrację nas wszystkich jako zespołu. „ Prawne aspekty kontroli biletów

Wokół prawnych aspektów kontroli biletów w pojazdach komunikacji miejskiej naro- sło wiele mitów. Użytkownicy popularnych forów internetowych często wymieniają się niesprawdzonymi informacjami, dotyczącymi możliwości uniknięcia konsekwen- cji podróżowania bez ważnego biletu. Dziennikarze nie zawsze poprawnie posługują się nomenklaturą związaną z tą problematyką. Wreszcie także sami przewoźnicy lub organizatorzy publicznego transportu zbiorowego popełniają błędy związane z nie- precyzyjną interpretacją obowiązujących przepisów. Celem artykułu jest klarowne przedstawienie najważniejszych prawnych rozwiązań dających podstawę do kon- trolowania dokumentów przewozu u podróżnych w środkach komunikacji miejskiej. Skupiono uwagę na przewozie osób (nie zajmowano się przewozem bagażu) oraz na uprawnieniach i zobowiązaniach zarówno kontrolującego, jak i kontrolowanego.

Tekst PRZEMYSŁAW ŻUKIEWICZ, zdjęcia DOMINIK GAJDA

ak dotąd kwestia ta nie była podnoszona dystrybucji biletów (pytając o to, jakie rozwiązania w szczegółowych opracowaniach. Naukow- informatyczne zapewniają najlepszy dostęp do sie- J cy skupiali się przede wszystkim na technicz- ci zakupu)3. Elementy wykładni obowiązujących nych aspektach kontroli biletów przez kierow- przepisów zawierają zwłaszcza komentarze wydane ców lub inne osoby do tego uprawnione (pytając, do prawa przewozowego4. które rozwiązanie jest bardziej efektywne)1, eko- nomicznych konsekwencjach podróżowania bez Zakup biletu ważnego dokumentu przewozu (pytając o to, czy Zakup biletu jest traktowany przez ustawodawcę jako skłonność do ryzyka uprawdopodobnia tzw. jaz- podstawowy sposób zawarcia umowy przewozu. Przy analizy i opinie dę na gapę)2 oraz na technologicznych kwestiach tym nie jest to sposób jedyny. Przewidziano bowiem,

15 Streszczenie Summary Celem artykułu jest przedstawienie najważniejszych prawnych Legal Aspects Of Ticket Inspection aspektów, które dotyczą kontroli biletów w komunikacji miejskiej. The aim of this paper is to present the most important legal

Autor prezentuje obowiązujące przepisy prawa oraz wskazuje na aspects dedicated to the inspection of tickets in public trans- /2016 wiele problemów w ich bezpośrednim stosowaniu. Stara się zre- port. The author presents the main legal acts and points out some konstruować uprawnienia i obowiązki kontrolera i kontrolowane- problems in their direct application. He tries to enumerate the go. Ukazuje błędy w implementacji przepisów przez przewoźników rights and obligations of passengers and ticket inspectors. He oraz niekompatybilność poszczególnych przepisów uchwalanych also shows some failures in the implementation of the rules by przez ustawodawcę. carriers and the incompatibility of various legal acts established by the legislature.

Słowa kluczowe: transport publiczny, komunikacja miejska, Keywords: public transport, tickets, inspection, transport law, kontrola biletów, prawo przewozowe Polish cities komunikacja publiczna nr 4 komunikacja komunikacja publiczna nr 4/2016 16 analizy i opinie w środku transportowym w razie samozajęciemiejsca ichnieustalenia–przez runków dostępudo środka transportowego, lubteż– zbiorowegoorganizatora publicznegotransportu wa- spełnienie innych określonych lub przewoźnika przez możnazawrzećtakże przewozu poprzez że umowę do sprzedaży biletów. elektronicznego urządzenia towanego w pojeździe realizowanego pomocyzamon- kursu)lubteżprzy posiadania odliczonej kwotyorazbrakiem spóźnienia go pojazdem (zwyklejestto obwarowane warunkiem w Polsce możnato uczynić bezpośrednio u kierujące- w samym środku transportowym. W wielu miastach że pasażer podróż rozpoczął. jestwystarczające do uznania, w trasę, nie wyruszył następ- czy stojące)w środku transportowym, który czyjestonosiedzące, miejsca (niezależnieod tego, zajęcie wątpliwości prawnych –wydaje się,że samo dokładnie „rozpoczęcie podróży” niebudziwiększych nować biletem.Kwestia rozstrzygnięcia,co oznacza by zajmując miejscew środku transportowym, dyspo- z założenia, że to podróżny odpowiedzialny jestza to, rozpoczęciem podróży nabycie zawierasiępoprzez przewozu biletu miejsca w środku transportowym. samozajęcie którązawierająpoprzez wy przewozu, prawo do dochodzenia swoichroszczeń z tytułu umo- stach małeji średniej wielkości),to pasażerowie mają miejska –corazbardziej popularnaw gminach/mia- usługi (takzwanadarmowa komunikacja gminna/ z dostarczonej zasady nieodpłatnościza korzystanie osóbdecydujenego przewozu sięna wprowadzenie nawetponieważ w sytuacji, gdyorganizatorregular- Problematyczne staje siętymsamymnabycie biletu Bardzo istotnymzastrzeżeniem jestto,że umowę . Ustawodawca wyszedł więc 5 . Jest to istotne zastrzeżenie, przed przed dy w trakcie kontroli biletów trwania kończysiępo- nien to zrobić. niżpowi- umowy lubzawierają później przewozu zawiera że nie tu nieposiada,musiliczyć sięz tym, tu u kierującego pojazdem, a podróżny takiegobile- możliwościnabycia niezapewnia przewoźnik bile- zamknięte.Jeśli wówczas zakupu biletów są zwykle świątpaństwowych, gdypunkty endy czyw czasie znacząco utrudniony. Dzieje siętakw nocy, w week- dostęp do miejsc, w których mogliby nabyć bilet,jest obiektywnych szczególnie wtedy, kiedyz przyczyn umowę przewozu. którazawarła jących przepisów prawa–za osobę, dróżny niemoże być uznany–w świetle obowiązu- które chcądokonaćtejsamejczynności), dopótypo- kład oczekiwanie na nabycie biletów w kolejce osób, zewnętrznych –takichjakna przy- od czynników zależy lub liczbanabywanych biletów, a niekiedy urządzenia czyteżsposóbdokonywaniapłatności umiejętnośćobsługi nego –takichjakna przykład to od czynników występujących po stronie podróż- rozpoczęcia podróży; niekiedyzależy się od czasu zakupumoże istotnieróżnić nie zakupiony(a czas ła rozpoczęta. W tej sytuacjidopókibiletniezosta- a więcpodróżjazd zosta- znajdujesięjużw ruchu, nabycia biletutakżema możliwość wtedy, gdypo- począł podróż. Jednak w drugim pasażer przypadku nie zachodziprzesłankado uznania, że pasażer roz- do sytuacji, gdypojazd jeszcze w trasę, niewyruszył ze względów bezpieczeństwa –została ograniczona Szczególnie skomplikowana sytuacjanastępuje,kie- sytuacji w niekorzystnej Stawia to podróżnych Jeśli w pierwszym możliwośćkupna– przypadku Katowice Zawodzie Katowice

fot. Arkadiusz Ławrywianiec puszczają możliwośćupoważnienia siebieokre- przez przewoźników, w regulaminach którzy do- przewozu że tego typufunkcjonalnąinterpretację wielu przyjęło troli dokumentów. do kon- rzędziesą uprawnione które w pierwszym orazorganizatora), nie dwapodmioty(przewoźnika miejscachwymieniałącz- – ustawodawca w wielu kolejnych przepisów omawianegoaktuprawnego takżeteleologicznej i funkcjonalnejprzemawia treść wykładni nien miećtakąmożliwość.Za przyjęciem dający tożsameautonomiczneuprawnienie,także wi- posia- zbiorowego,nego transportu to przewoźnik, z takiego organizatorpublicz- uprawnieniakorzystać do tego Skoro prymarnie. samodzielniebowiem może uprawnionych troli biletów jednegoz podmiotów wykluczenie z prawa do upoważniania osóbdo kon- powodu kierować sięprzesłankamiuzasadniającymi tezy,ją jednakdo postawienia niemiał że legislator ologiczna (celowościowa) orazfunkcjonalnaskłania- precyzyjne, czytakżeInterpretacja przewoźnik. tele- zbiorowego,publicznego transportu niejestjednak że z pewnościąprzyjąć, może go udzielić organizator tacyjne dotyczące upoważnienia. charakteru Należy ternatywy –może wzbudzaćwątpliwościinterpre- podwójnegospójnikaal- z użyciem ją konstrukcję świadczające prawopasażera do przejazdu ulgowego). ter imienny, innedokumentyurzędowe po- a także bilet orazdokumenttożsamości,jeślima charak- osób(zaliczasiędo nichprzewozu przedewszystkim aletakżewy przewozu, sposóbkontroli dokumentów ty, które musizawieraćbiletbędącypodstawąumo- niego upoważnionej zbiorowegoblicznego transportu alboosobieprzez przewoźnikowiprzysługuje luborganizatorowi pu- W aspekcie podmiotowym uprawnieniedo kontroli kontroli dokumentów Podmiotowy aspekt zakres uprawnieńpasażera do ulgowego przejazdu • wysokośćnależnościza przejazd; • relację lubstrefę przejazdu; • nazwęluborganizatorapublicznego przewoźnika • powinien zawieraćnastępująceelementy: sługują wówczas kontrolującemu i kontrolowanemu. szczegółowo, jakieuprawnieniai zobowiązania przy- lejnej umowy Przepisy przewozu. prawanieregulują wówczas możliwościzawarcia ko- ny niema zatem podczas niejskasowany pozostaje nieważny. Podróż- wyłączonychprzy z użytkowania kasownikach, a bilet takaodbywa się laminach zastrzeżenie, że kontrola regu- zbiorowegogo transportu zawieraw swoich Wielu przewoźników luborganizatorów publiczne- dłowo skasowanego biletuokresowego (czasowego). dróżnemu ważnośćzakupionegowcześniej i prawi- wych), o ilejestto niezbędne danych osobo- lecie jeszcze innych danych (w tym zbiorowego może zdecydować o umieszczeniu na bi- Praktyka wykonywania przewozów dowodzi, Ustawodawca precyzyjnie określił nietylkoelemen- transportu zbiorowego;transportu Bilet poświadczającyzawarcie umowy przewozu Przewoźnik luborganizatorpublicznegotransportu 8 . Przepis ten–z uwagina swo- 7 . 6 . wego, bezpłatnegolubulgo- uprawniającego do przejazdu brakudzenia odpowiedniego biletualbodokumentu Komunikacji w Stargardzie czytamy: osób, bagażuręcznego i zwierząt Miejskiego Zakładu kumentów przejazdowych. W regulaminie przewozu ślonych osóbdo wykonywania czynnościkontroli do- winna pobrać właściwąnależnośći opłatę dodatkową Rys. 1. Identyfi Rys. płaty datkową. Po drugie, może wystawićwezwanie do za- orazopłatędo- brać właściwąnależnośćza przejazd dwieewentualności.Po pierwsze,wyboru może po- posiada odpowiedniego mado dokumentuprzewozu, niegodo kontroliniona przez stwierdza, że pasażer nie zbiorowegoblicznego transportu bądźosobaupraw- W sytuacji, w której luborganizatorpu- przewoźnik dokumentów przewozu Sposób przeprowadzenia kontroli „w szczególności”. wyliczeniu sformułowania wając we wcześniejszym – ustawodawca pozostawia takąmożliwość,uży- siebieza ważne ra inneinformacjeuznawaneprzez tu zbiorowego będąchcielidołączyć do identyfi że przewoźnik luborganizatorpublicznegotranspor- zbiorowegonego transportu luborganizatora publicz- częć i podpisprzewoźnika lującego; zakres upoważnienia; okres ważności;pie- dokonującej kontroli dokumentów; zdjęcie kontro- zbiorowego;transportu numeridentyfi ty: nazwęluborganizatorapublicznego przewoźnika identyfi katorem umieszczonym w widocznym miejscu. Treść dokumentów, sięidentyfi musion wylegitymować Niezależnie od podmiotu dokonującegokontroli Niezależnie od podmiotu 11 osoba upoważniona przez przewoźnika osoba upoważniona przez . Ustawodawca zastosował w tym przypadku przypadku . Ustawodawca zastosował w tym katora powinna zawieraćnastępująceelemen- katory kontrolerówkatory KZKGOP iMZKP 10 . Nie jestwykluczone, W razie stwier- kacyjny osoby kato- po- - 9 . 17 komunikacja publiczna nr 4/2016 analizy i opinie komunikacja publiczna nr 4/2016 18 analizy i opinie tu zbiorowego w wybranych (stann polskich Źródło: opracowanie miastach. taryfowych i przepisów regulaminów własne na podstawie przewoźników tr Tabela ustalonaprzez luborganizatorów opłatdodatkowych publicznego i manipulacyjnych wysokość 1. Przykładowa * W przypadku przejazdu nieprzekraczającego 5 minut ponad czas widniejący na dokumencie przewozu opłata wynosi 50 procent na dokumencieprzewozu opłatawynosi tej k widniejący 5 minutponadczas nieprzekraczającego przejazdu * W przypadku 24.11.2016). poświadczającego uprawnienie do bezpłatnegoprzejazdu w ciągu7 dni poświadczającego uprawnienie do ulgowego przejazdu bezpośrednio poświadczającego uprawnienie do ulgowego przejazdu w ciągu7 dni Uiszczenie opłatdodatkowych za przejazd bezważnego dokumentu Uiszczenie opłatdodatkowych za przejazd bezważnego dokumentu Uiszczenie opłatdodatkowych za przejazd bezważnego dokumentu Uiszczenie opłatdodatkowych za przejazd bezważnego dokumentu Uiszczenie opłatdodatkowych za przejazd bezważnego dokumentu Uiszczenie opłatdodatkowych za przejazd bezważnego dokumentu paaddtoaz readbzwżeodkmnupzwz 6 4 6 0 280* 200 160 240 266 Opłata dodatkowa za przejazd bezważnegodokumentuprzewozu przewozu bezpośrednio u kontrolera biletów na miejscukontroli poświadczającego uprawnienie do bezpłatnegoprzejazdu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnegoprzejazdu Opłata dodatkowa za przejazd bezważnegodokumentu Opłata dodatkowa za przejazd bezważnegodokumentu poświadczającego uprawnienie do ulgowego przejazdu bezpośrednio u kontrolera biletów na miejscukontroli u kontrolera biletów na miejscukontroli tułu i mają oparcie w przepisie analizowanej ustawy do jak najszybszego uregulowania należnościz tego ty- nych, nieposiadalidokumentuprzewozowego, którzy podróż- przekonanie na celu dni). Zabiegi te mają siedmiu określonego terminupłatności(na przykład sza opłatadodatkowa naliczanajestpo przekroczeniu że stosowany jestmechanizmgradacji,w którym wyż- wezwania do zapłaty. się, Zdarza nej po otrzymaniu dodatkowej uiszcza- kontroli) jestniższaod opłaty opuszczeniu (alew trakcie lub bezpośrednio po jego wysokość opłatydodatkowej uiszczanej w pojeździe przepisach taryfowych stosujązasadę,zgodniez którą zbiorowegogo transportu w swoich regulaminach oraz lowych rozwiązań. przedstawionych mode- rze tylkojednegoz dwóch – podmiotuprawnionymusizdecydować o wybo- spójnik „albo”, oznaczającyalternatywę rozłączną najpóźniej siedmiu dni od daty przewozu udoku- przewozu najpóźniej siedmiu dniod daty tu przewozowego. Jednak jeśli podróżny w terminie ujawnienia brakudokumen- tożsame są z sytuacją wystawić wezwanie do zapłaty. Obie ewentualności orazopłatędodatkową, albo też leżność za przejazd warianty działania.Może albopobraćwłaściwąna- dwa niegoupoważnionaprzez także ma do wyboru zbiorowegotor publicznegotransportu alboosoba go przejazdu. Wówczas luborganiza- przewoźnik lubulgowe- czającego uprawnieniedo bezpłatnego pasażer nieposiadadokumentupoświad- w której w wybranych miastachzaprezentowano w tabeli1. bić. Wysokość opłatdodatkowych i manipulacyjnych wo zastosować takierozwiązanie, aleniemuszątegoro- zbiorowego.transportu onipra- Oznacza to,że mają luborganizatorapublicznego petencji przewoźnika Wszelkie tegotypudziałanianależąjednakdo kom- Z reguły publiczne- luborganizatorzy przewoźnicy Inny tryb postępowaniaInny dlasytuacji, przewidziano tryb przewozu w ciągu7 dni paamnplcja2 01 022,40 10 15 10 21 Opłata manipulacyjna 12 . Warszawa 5,0109 d 140 bd. 90 120 159,60 3,010b.7 112 70 bd. 120 137,20 3,0156 0140 70 140 60 70 112 125 bd. 105 140* bd. 120 bd. 137,20 70 120 186,20 105 117,60 117,60 nie do zapłaty orazopłatędodatkową wezwa- lubumarza za bilet zbiorowegonego transportu także zwracanależność luborganizatorpublicz- manipulacyjnej przewoźnik ważne okresowe biletyimienne),po uiszczeniu opłaty sięna przykład w przypadkurza osóbposiadających go nieposiadałw trakcie kontroli (sytuacjatakazda- okażeprzewozu ważnydokumentprzewozowy, które- zbiorowegoorganizatora publicznegotransportu lub przewoźnika dającej kosztomponiesionymprzez pasażeraniu przez opłatymanipulacyjnej,odpowia- że obie te czynności mogąbyć dokonanepo uiszcze- śli takiezostało wystawione).Ustawodawca zastrzegł, (je- wezwanie do zapłaty pobrane) lubteżumarzają za przejazd orazopłatędodatkową (jeślitakiezostały zbiorowegoblicznego transportu zwracająnależność przejazdu, wówczas luborganizatorpu- przewoźnik lub ulgowego mentuje uprawnieniedo bezpłatnego wych policjilubinnych służbporządko- kazać go w ręce da), kontrolujący ma prawo ująć podróżnego i prze- że go nietożsamości (niechcelubutrzymuje, posia- mawia zapłacenianależnościi nie okazujedokumentu stwierdzić tożsamośćpodróżnego. Jeśli podróżny od- którego będziemożna tu tożsamości,na podstawie kontrolujący ma prawo zażądaćokazania dokumen- ne kontrowersje i dyskusje prawne. podejmowanej kontroli dokumentów budziogrom- wego niegoupoważnionej alboosobieprzez podczas lub organizatorowi zbioro- publicznegotransportu Kwestia uprawnieńprzysługujących przewoźnikowi i odpowiedzialność kontrolowanego Uprawnienia kontrolującego ZTM 9 5 d 0 224 200 bd. 150 196 9 4 020280 200 80 240 196 Jeśli pasażer najpóźniejw ciągu siedmiudniod daty Jeśli podróżny odmawiazapłacenianależności, 15 . Te z kolei podróżnego mająprawozatrzymać w Krakowie MPK SA 14 . GOP KZK KZK Łódź MPK woty. a dzień anspor- Poznań ZTM 13 . albo osobę przez niegoupoważnionąalbo osobęprzez zbiorowegolub organizatorapublicznegotransportu albo w innym przewoźnika miejscuwskazanymprzez przeprowadzenia kontroli w miejscu do pozostania oraz nieokazałdowodu tożsamości,zobowiązanie nie uiściłpodczaskontroli należnejopłatyza przejazd nieposiadaważnegodokumentuprzewozowego,ry prokuratora generalnego Polskiej.stytucji Rzeczypospolitej 41 ust. 1 z art. 3 w związku 31 ust. pisu z art. przez Trybunał Konstytucyjny zgodnościtegoprze- 2012 roku prokurator generalnywystąpiło zbadanie kontrolującego.wezwanego przez Jednakże 19 marca przyjazdem policjilubinnegoorganuporządkowego podróżny, kontroli przed oddaliłsięz miejsca który nu uprawnionego do zatrzymania osób nu uprawnionegodo zatrzymania – przyp. aut.)osobydo dyspozycji podejrzanej orga- (choć bezużycia środków bezpośredniego przymusu wolności człowieka polegającena przytrzymywaniu defi samości. Szczególnie istotnyjesttutajtermin„ujęcia”, i podjąć do ustalenia czynnościzmierzające jegotoż- wego było w artykule karągrzywny: 87b niezastosowanie siędo tego zobowiązania zagrożone ujęcia podróżnego, czyniąc je dopuszczalnym w każ- ujęcia podróżnego, czyniącje dopuszczalnym tucyjnego: arbitralne i bezzasadne. W opinii Trybunału Konsty- przed przyjazdempolicji,nawet jeśliwezwanie było kontroli kontrolującego, niepozostał na miejscu podróżny, który, będącdo tego zobowiązanym przez podlegakażdy grzywny stanowił, iż karze pis, który rażący uznanoprze- wy zasadniczej. Za szczególnie usta- artykułami z przytaczanymi danego artykułu Ustawodawca nałożył także na podróżnego, któ- Ustawodawca nałożyłtakże na podróżnego, Trybunał Konstytucyjny przychylił siędo wniosku niowany w literaturze jakochwilowe ograniczenie 18 określono, że karze grzywny podlegakażdy grzywny określono, że karze ustawodawca możliwość pośrednio poszerzył 19 , orzekając niezgodność ba- Prawa przewozo- 17 16 . Pierwotnie . Pierwotnie . Kon- powiadomić o tymwystawcę dokumentu cy powinien przesłaćprokuratorowi lubpolicjioraz podrobiony. Taki dokumentkontrolują- zatrzymany jazdu bezpłatnegolubulgowego jestprzerobiony lub lubdokumentuprawniającydo prze-ment przewozu dy, gdypoweźmie uzasadnionepodejrzenie,że doku- do przejazdu bezpłatnegolubulgowego zawsze wte- lubdokumentuuprawniającego kumentu przewozu że prawodo zatrzymania –za pokwitowaniem –do- nych powyżej czynności,osobakontrolująca ma tak- obowiązującego nienaruszyli prawaktórzy kontrolerów,bezpodstawnie ujęciprzez a więc nawet ci, mogąwięcbyć karani grzywną podróżninego przepisu, wylegitymować. Na podstawie takogólniesformułowa- pozwalasię należnościi nie nieuiszcza nie ma biletu, tylkowtedy,dych okolicznościach,a nie gdypodróżny Za bezskuteczne uznaje się te wezwania, co do któ- uznajesięte wezwania, Za bezskuteczne lub ulgowego przejazdu. niającego do bezpłatnego dokumentu przewozowego lubdokumentuupraw- braku należnościz tytułu bowiązanego do zapłaty czeń od pasażerów po bezskutecznymwezwaniu zo- dochodzenia zbiorowego rosz-portu ma możliwość jego tożsamości i okazania dokumentuumożliwiającegostwierdzenie kiego dokumentu–odmawiazapłacenianależności kontroli dokumentów –mimobrakuta- przewozu podlegapodróżny,go karzegrzywny w czasie który które- przepis87a,na podstawie pozostaje w mocy kontroli, natomiastwciąż sięz miejsca za oddalenie Oprócz uprawnień do wykonywania wymienio- Oprócz uprawnieńdo wykonywania Przewoźnik luborganizatorpublicznegotrans- stanieprawnymbrakzatemsankcji W obecnym Czytnik kart ŚKUP kart Czytnik Kontrola biletów wautobusie KZKGOP Po lewej 21 . 20 22 . . 19 komunikacja publiczna nr 4/2016 analizy i opinie komunikacja publiczna nr 4/2016 20 analizy i opinie • numer identyfi • uwagi podróżnego; dokumentutożsamościpo- rodzaj, serięi numer • złożenia reklamacji, pouczenie o możliwości • terminuregulowania należności; • nazwę bankui numer konta,na które należywpła- • tytułi wysokość roszczenia z wyszcze- przewoźnika, • datę, relację przejazdu; miejsceujawnieniabra- • imię,nazwiskoorazadres podróżnego; • serięi numerwezwania; • imięi nazwisko (nazwę) i adres zamieszkania(sie- • zu osóbpowinien zawierać: przewo- z tytułu wezwania do zapłaty du. Oryginał lubulgowego przejaz- uprawnienia do bezpłatnego przewozowego lubdokumentów poświadczających ku, gdypodróżny nieokazał ważnego dokumentu będącegoefektemkontroli w przypad- do zapłaty elementywezwania ustaliłon integralne w którym i budownictwa, porządzeniu ministratransportu Przepisy ustawowe znajdująswojerozwinięcie w roz- Wezwanie do zapłaty trzech miesięcyod datyichdoręczenia należnościniezostałyrych uregulowane w ciągu ty jestwyliczeniem enumeratywnym, cooznacza, http://www.mpk.wroc.pl/bop/reklamacje-od-wezwan, 24.11.2016. odczyt: wezwaniaRys. 2. Wzórdruku do zapłaty. dróżnego; ją złożyć; można adresu jednostki,w której ze wskazaniem cić należność; gólnieniem opłatyza przejazd i opłaty dodatkowej; transportowego bezuzasadnionejprzyczyny; środka lubzatrzymania ku dokumentuprzewozu dzibę) oraznumertelefonuprzewoźnika; Powyższy katalogelementów wezwania dozapła- kacyjny sporządzającego Źródło: MPKŹródło: Wrocław, od wezwań, Reklamacje 23 . 24 . na identyfi kument (na przykład dowód osobisty)pozwalający gdypodróżny okazałdo- kiego adresu, w sytuacji zobowiązania ta- wiem na podróżnego do podania Obowiązujące przepisyprawanienakładająbo- jakąjestadres podróżnego.wezwania do zapłaty, sób kontrolujący powinien ustalićintegralnączęść wania. Powstaje zatemzasadnepytanie,w jaki spo- w którym niema już informacjio adresie zameldo- on zatem charakterprzyczynku zakrojo- do szerzej on zatem wego osoby nieupoważnione. alboprzez przez Miał lub organizatorów zbioro- publicznegotransportu troli dokumentów przewoźników przez przewozu kon- blemy prawnezwiązanez przeprowadzaniem W artykule zaprezentowano wyłączniewybrane pro- Podsumowanie pospolitej Polskiej nowy wzór dowodu osobistego od 1 marca 2015roku obowiązuje na terenie Rzecz- nieuiściłopłatydodatkowej. Tymczasemi który nieposiadastosownychsażera, który dokumentów może zażądaćokazaniadowodu tożsamościod pa- tu zbiorowego niegoupoważniona alboosobaprzez Przewoźnik luborganizatorpublicznegotranspor- adresu podróżnego. wionym wezwaniu do zapłaty wysta- konieczność uwzględnieniana prawidłowo wstanie kolejnych wątpliwości. Weźmy poduwagę zentowano 2. narys. kontrolującegowypełnianej przez ręcznie –zapre- ternetowej MPK Wrocław) –wtradycyjnej formie wezwania dozapłaty(widniejącynastronieru in- znaleźć sięwwezwaniu dozapłaty. Przykład wzo- że sątoelementy, które obowiązkowo powinny Tak szczegółowe wyliczenie może powodować po- kację jegosamego. 25 , 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 2 1 Żukiewicz Przemysław hab. dr różne dyscypliny naukowe. namysłubadaczyreprezentującychaktualny i wart wątpliwie zatemtematkontroli biletów jestwciąż wania należnościz tytułu opłatdodatkowych. Nie- ganizacji pracytych osóbczyteżmetodyegzekwo- osób uprawnionych do kontroli biletów, sposóbor- analizy, przykładowo kwestie bezpieczeństwa pracy a nie doczekały sięjakdotądgruntownej naukowej zostają w związku z zaprezentowaną problematyką, Istnieje co najmniej kilkapól badawczych, które po- zujących praktyki. aktów prawnych do codziennej rzetelnie implementować treść powszechnie obowią- zbiorowego publicznegotransportu zatorzy powinni Prawo przewozowe bilność ministerialnych rozporządzeń orazustawy ca powinien zwrócić większą uwagęna kompaty- nej naukowej dyskusji. Wydaje się,że ustawodaw- 4 3 24 23 22 21 i Administracyjnych, Uniwersytet Wrocławski Uniwersytet i Administracyjnych, Politologii, Systemów PolitycznychInstytut Zakład Jaworski A., Hebel K., Komarowski A.,KrasuskiP., Mazur B., Bogal S., Wyrok z dnia 28 lipca 2014r., sygn.K 16/12, 78/7/A/2014.Sentencja TK, s. 393. Prawo przewozowe Prawo przewozowe Prawo przewozowe… Prawo przewozowe… Prawo przewozowe… w sprawie ustalania stanu przesyłek oraz ustalaniastanu przesyłek postępowania reklamacyjnego w sprawie ministraRozporządzenie transportu i budownictwa z dnia 24 lutego 2006 r. Prawo przewozowe… Prawo przewozowe… Prawo przewozowe… ogłoszona dnia6 sierpnia2014roku w Dz.U., poz.1051. 41 ust.1 Konstytucji.w związku z art. transporcie zbiorowym 87b,zm.), art. dodany Prawo przewozowe… Prawo przewozowe… my Usług”, nr 122,2016,s. 205-216. wdrażania elektronicznych systemów opłat poboru biletów miejskiegotransportu siecidystrybucji żenia zbiorowego w procesach Elbingensia”, t. 7, 2008, s. 148-215; Dydkowski G.,Kosa B., pl/strona131.html (dostęp:24.11.2016r.). du Komunikacji w Stargardzie Miejskiego Zakła- osób,Regulamin bagażuręcznego przewozu i zwierząt Prawo przewozowe…, Prawo przewozowe… Prawo przewozowe… wozowe… nr 53, poz.272z późn. 16,pkt1 [dalej zm.),art. w tekście: Ustawa z dnia 15 listopada 1984roku „Prawo przewozowe” Prawo przewozowe 24.11.2016. odroznego-ktory-w-czasie-kontroli-biletow-nie-pozosta/, odczyt: katy-po/art/6996-prawo-przewozowe-penalizacja-zachowania-p http://trybunal.gov.pl/rozprawy/komunikaty-prasowe/komuni- kontroli do czasu Policji przybycia lubinnych organów porządkowych kontroli przeprowadzenia biletów niepozostał w czasie w miejscu ry żuk D., Dąbrowski D., Wesołowski K.: nego biletuw Warszawie dobieństwo podróżowania środkami komunikacjimiejskiej ZTMbezważ- jakoanalizaczynników wpływających na prawdopo- skłonność do ryzyka s. 333-340. dami Warszawa 2014. , „Zeszyty Naukowe. Transport/Politechnika Śląska”, 2006, z. 62, Prawo przewozowe; penalizacjazachowania podróżnego, któ- Zatrzymanie osób Zatrzymanie Innowacyjne rozwiązania biletowe w transporcie miejskim ]. Kontrola biletów komunikacji miejskiej przez kierujących pojaz- kierujących Kontrola biletów komunikacjimiejskiejprzez Prawo przewozowe. Komentarz …, art. 33a,pkt7, ppkt1-2. …, art. 33a,pkt4. …, art. …, art. 33a,pkt5. …, art. (ówcześnie: Dz.U. z 2000 r. nr 50, poz.601,z późn. , art. 33a,pkt6. , art. 33a,pkt3. , art. 33a,pkt2. , art. , art. 75,pkty1-2. , art. 33a,pkt7. , art. 87a. , art. 33a,pkt8. , art. , art. 16,pkt3. , art. 16,pkt2. , art. (Dz.U. z 2011 r. nr 5, poz. 13), z art. 31 ust. 3 31 ust. 13),z art. r. nr 5, poz. (Dz.U. z 2011 art. 33a,pkt1. art. Ustawą z dnia 16 grudnia 2010roku o publicznym ; natomiast przewoźnicy i organi-; natomiastprzewoźnicy , „Ekonomia”, nr 26,2011,s. 115–134. , „Problemy Kryminalistyki”, 1971,nr 91-92, Ekonomiczny problem pasażera na gapę oraz , §34,pkt1, http://www.mzk.stargard. | WydziałNauk Społecznych, Prawo przewozowe. Komentarz , Warszawa 2012;Ambro- , „Ekonomiczne Proble- (Dz.U. 1984 Prawo prze- Przeobra- , „Acta „ , ,

5. Jaworski A., 4. Hebel K., . Komarowski A.,KrasuskiP., 6. . Ambrożuk D.,Dąbrowski D., Wesołowski K., 1. Literatura 25 2. Bogal S., . Dydkowski G.,Kosa B., 3. 10. 7. Mazur B., 9. 8.

Rozporządzenie ministra Rozporządzenie transportu ibudownictwa zdnia Ministra Rozporządzenie Spraw Wewnętrznych zdnia29 nistra transportu… (Dz.U. nr 38, poz.266),§7 pkt 2 [dalej w tekście: ważnienia i zwrotu w sprawach wydawania dowodów osobistych, ichutraty, unie- uszkodzenia, postępowania dowodu wzoru osobistegooraz sposobui trybu w sprawie MinistraRozporządzenie Spraw Wewnętrznych z dnia 29 stycznia 2015 r. Ustawa zdnia15listopada1984 roku „Prawo przewo- nomiczne Problemy Usług”, nr122/2016. wdrażania elektronicznych systemów opłat poboru cji biletów miejskiegotransportu zbiorowego wprocesach cie miejskim 2012. żera nagapęoraz ki”, 1971,nr91–92,s.393. przewozowe. Komentarz zowe” biletu w Warszawie nia środkami komunikacjimiejskiejZTMbezważnego ników wpływających naprawdopodobieństwo postępowania reklamacyjnego 24 lutego2006 i zwrotu wodów osobistych, ichutraty, unieważnienia uszkodzenia, postępowania wsprawachsposobu itrybu wydawania do- stycznia 2015r. wsprawie dowodu wzoru osobistegooraz Politechnika Śląska”, z.62/2006. pojazdami kierujących -Sportowa Spodek -Sportowa ŚKUP. biletowy Automat Wtle Hala Widowiskowo- (Dz.U. 1984nr53, poz.272zpóźn.zm.). (Dz.U. 2015,poz.212). Zatrzymanie osób Zatrzymanie Innowacyjne rozwiązania biletowe wtranspor- Kontrola biletów komunikacji miejskiej przez Kontrola biletów komunikacjimiejskiejprzez , „Acta Elbingensia”, t.7/2008. Prawo przewozowe. Komentarz ] (Dz.U. z2015r., poz.212),załącznik1. .

r. wsprawie oraz ustalaniastanuprzesyłek

skłonność do ryzyka jakoanalizaczyn- skłonność doryzyka , „Ekonomia”, nr26/2011. , „Zeszyty Naukowe. Transport/ , Warszawa2014. Przeobrażenia siecidystrybu- , „Problemy Kryminalisty- Ekonomiczny problem pasa- (Dz.U.nr38,poz.266). Rozporządzenie mi- Rozporządzenie

, Warszawa podróżowa- , „Eko- Prawo

fot. Sylwia Żywczok 21 komunikacja publiczna nr 4/2016 analizy i opinie Sponsoring i działalność charytatywna w budowaniu więzi fi rmy z otoczeniem Świat wartości i racjonalna kalkulacja

Działalność charytatywna i sponsoring budują obraz organizacji odpowiedzialnej i wrażliwej. Umożliwiają one zarówno osiągnięcie rozgłosu, poinformowanie opinii publicznej o fi rmie sponso- ra, wydarzeniu z nią związanym, jak też zwiększenie stopnia znajomości marki. Sponsoring pozwa- la fi rmom połączyć działania na rzecz społeczeństwa z komercyjnymi korzyściami, dodaje wartości produktom i usługom sponsora, wpływając tym samym na jego wizerunek oraz wzrost popularno- ści marki. Znaczenie działań na rzecz społecznego otoczenia przedsiębiorstwa stale wzrasta.

Tekst RENATA MAĆKOWSKA zdjęcia ARKADIUSZ ŁAWRYWIANIEC

ponsoring i działalność charytatywna są dzia- umożliwia łączenie dążenia do własnych korzyści łaniami skierowanymi do społecznego oto- z zabieganiem o dobro ogółu, nadaje funkcjonowa- Sczenia organizacji, kształtującymi relacje niu fi rmy głębsze znaczenie. z grupami publiczności, które mają istotny W. Budzyński wskazuje, że przedsiębiorstwo wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Takie ma określone zobowiązania wobec społeczności, w ra- działania wpisują się w całościową strategię społecz- mach której działa. Precyzyjne ustalenie oczekiwań nego zaangażowania, są jej istotną częścią. komunikacyjnych jest trudne, można jedynie wska- Społeczne zaangażowanie jest odzwierciedleniem zać najbardziej ogólne, podstawowe potrzeby w tym moralnego zobowiązania z tytułu funkcjonowania zakresie [1]: fi rmy w społeczeństwie. To określona postawa zwią- • potrzeba zapewnień, że fi rma działa w interesie spo- zana z uświadamianiem sobie ważnych problemów łecznym, mając na uwadze zasady społecznej odpo- społecznych i reagowaniem na nie. Programy spo- wiedzialności biznesu, a nie tylko realizację zysków, łeczne są najbardziej widocznym i najpowszechniej- • oczekiwania użyteczności społecznej, wspierania szym przejawem odpowiedzialnego biznesu. Podej- inicjatyw i projektów społecznie użytecznych oraz mowanie przez fi rmę kwestii społecznych i udział działalności charytatywnej, w rozwiązywaniu problemów wskazuje na jej pro- • potrzeby wyprzedzenia informacyjnego o skutkach społeczny charakter. Uwzględnienie przez przedsię- decyzji organizacji, które w istotny sposób odno- biorstwa społecznej perspektywy swojego funkcjo- szą się do jakości życia społeczności, w której fi r- nowania jest niezbędne dla tworzenia pozytywnego ma funkcjonuje, klimatu i nastawienia otoczenia społecznego do ich • potrzeby uznania – organizacja winna cieszyć się działalności. dobrą opinią także poza daną społecznością i być Przedsiębiorstwo jest ogniwem sieci społecznych nośnikiem korzystnej o niej opinii. powiązań, które zobowiązuje do odpowiedniego Oczekuje się także, że fi rma nie pozostanie obo- postępowania. Społeczna perspektywa dla przed- jętna wobec lokalnych problemów i przyczyni się analizy i opinie siębiorstwa wyznacza poczucie odpowiedzialności, do sukcesu gospodarczego regionu, w którym działa.

22 Streszczenie Summary Artykuł omawia rosnącą rolę działań fi rm skierowanych do ich The World Of Values And Rational Calculation społecznego otoczenia. Chodzi głównie o sponsoring, mecenat The paper discusses a growing role of companies’ activities ad- i działania charytatywne. Z jednej strony społeczne zaangażowa- dressed to their social environment. The main issues include spon-

/2016 nie buduje obraz organizacji odpowiedzialnej i wrażliwej, a z dru- soring, patronage, and charity actions. On the one hand the social giej wpływa na wzmocnienie jej prestiżu, a poprzez to wpływa na commitment builds the image of responsible and sensitive organi- rozpoznawalność i sprzedaż jej produktów i usług. Strategie spo- sation, and on the other hand causes a strengthened prestige and via łecznego zaangażowania w przedsiębiorstwach są rozwijane, bo that aff ects recognisability and sales of its products and services. zarówno w ujęciu krótkoterminowym, jak i długofalowym bywają Strategies of social commitment in enterprises are being devel- skuteczniejsze niż reklama. oped, because both in a short- and long-term approach they happen to be more eff ective than advertising.

Słowa kluczowe: sponsoring, public relations, działalność Keywords: sponsoring, public relations, charity activities

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja charytatywna Zaczęło się od Gaiusa Cilniusa Maecenasa Katowice, festyn na osiedlu Odrodzenia Społeczne zaangażowanie przedsiębiorstw to nie tyl- ko świat wartości, ale i wynik racjonalnych kalkulacji. na [3]. Motywem sponsoringu natomiast jest osiąganie Firma zaangażowana społecznie wykracza poza poj- wymiernych korzyści przez fi rmę, poprzez wspieranie mowanie biznesu jedynie w kategoriach zysku, czerpie różnych sfer życia i celowe nagłaśnianie tych aktywno- swą siłę z woli otoczenia, uwzględnia jego oczekiwa- ści w mediach, w celu kształtowania pozytywnego na- nia. Współcześnie oczekuje się od organizacji poczu- stawienia opinii publicznej do organizacji. cia większej odpowiedzialności wobec społeczeństwa Sponsoringu i mecenatu nie różnicują jedynie mo- – pewnego stopnia integracji z oczekiwaniami, zacho- tywy działania, ale relacje zachodzące między organi- waniami i postawami [2]. Dla tworzenia dobrych re- zacją a obdarowywanym. W przypadku sponsoringu lacji z otoczeniem społecznym przedsiębiorstwa sta- są to jawne relacje, oparte na współpracy dwustron- ją się aktywne w obszarze sponsoringu i działalności nej, przynoszącej obustronne korzyści. To wzajemne charytatywnej. świadczenia sponsora i sponsorowanego, w których Sponsoring polega na wspieraniu przez organizację sponsor udostępnia swoje środki, a w zamian uzysku- osób, instytucji lub imprez w celu stworzenia wize- je możliwość realizacji celów organizacji. Natomiast runku budzącego zaufanie oraz pozyskania sympatii mecenat jest działaniem jednostronnym, darowizną. opinii publicznej. Istotne cele organizacji mogą być Celem sponsoringu jest dążenie do zapewnienia realizowane dzięki jej zaangażowaniu w ważne, spo- fi rmie akceptacji ze strony różnych grup otoczenia. łecznie oczekiwane przedsięwzięcia. Pozwala on połączyć działania na rzecz społeczeństwa Sponsoring wywodzi się z tradycji mecenatu, jed- z komercyjnymi korzyściami dla fi rmy. Tworząc po- analizy i opinie nak obecnie nie jest z nim utożsamiany. Cechą me- zytywne skojarzenia między sukcesem sponsorowa- cenatu jako klasycznego sposobu wspierania kultury nego wydarzenia czy osoby a sponsorem, działalność i sztuki są altruistyczne motywy działania, chęć bez- ta wpływa na relacje organizacji z istotnymi grupa- interesownej pomocy i wsparcia. Pojęcie mecena- mi otoczenia, na przychylną atmosferę w stosunkach 23 tu uosabia Gaius Cilnius Maecenas, żyjący w latach z władzami i społecznością lokalną. od ok. 70 do 8 p.n.e., krzewiciel idei objęcia opie-

ką twórców i ich artystycznych dzieł, co pozwala- Powinność wobec otoczenia /2016 ło jednocześnie na kształtowanie pozytywnej opinii. Działalność charytatywna jest coraz częściej trakto- Ta działalność sprawiła, iż jego imię stało się synoni- wana przez organizacje jako powinność wobec spo- mem patrona sztuki. łeczeństwa. Odróżnia się od sponsoringu zarówno Mecenat cechują idealistyczne motywy działania, nie intencjami, jak i charakterem relacji zachodzących oczekuje się od benefi cjenta żadnych świadczeń wza- między obdarowanym a darczyńcą. Wspomagając jemnych. Oznacza to, że darczyńca udziela wsparcia różnego rodzaju organizacje społeczne, fundacje, in-

nawet, gdy jego nazwisko lub nazwa pozostaje niezna- stytucje i konkretne akcje, fi rma udowadnia otocze- publiczna nr 4 komunikacja fot. Sylwia Żywczok Sylwia fot.

niu swoją wrażliwość i odpowiedzialność, bliski wy- miar funkcjonowania. Nie istnieje tylko po to, aby wytwarzać i sprzedawać swoje produkty, ale także, aby angażować się w życie społeczeństwa. Działalność charytatywna najpełniej wyraża społecz- ny wymiar organizacji, umacniając kluczowe wartości społeczne. Może ona dotyczyć wspierania ważnych przedsięwzięć społecznych – akcji, imprez, fundacji i organizacji charytatywnych. W tej działalności fi rmy angażują się fi nansowo i organizacyjnie na rzecz akcji służących rozwiązaniu różnych kwestii społecznych. W public relations istotą sponsoringu i działalności charytatywnej jest kształtowanie pozytywnego obra- zu organizacji, dobrych skojarzeń, konotacji. Przed- Dzień otwarty w Tramwajach Śląskich siębiorstwo, poprzez fakt wspierania różnych przed- sięwzięć, postrzegane jest jako otwarte na społeczne Po lewej potrzeby i przez to społecznie użyteczne. Działalność W działalność charytatywną chętnie włączają się znane i popularne osoby charytatywna i sponsoring budują obraz organizacji odpowiedzialnej i wrażliwej. Działalność sponsorska ma przynieść określone, konkretne korzyści fi rmie, Od sportu po ochronę środowiska podczas gdy dobroczynność, działalność charytatyw- W świetle badań OBOP [4], dotyczących sponso- na nie jest skierowana na osiąganie bezpośrednich rowania kultury, fi rmy doświadczone w sponsoro- korzyści. Jednak zarówno pozytywna ocena sponso- waniu są zdania, że szczególnie ważnym kryterium ra, jak i darczyńcy łączy się z identyfi kacją organiza- przy wyborze projektów jest ich wyjątkowość, któ- cji jako dobrego obywatela danej społeczności. Taka ra w dużym stopniu może wpłynąć na promocję fi r- opinia, rozpowszechniana przez uczestników wspie- my. Wśród podawanych kryteriów ważne są również ranych wydarzeń i media, kreuje pozytywny wize- oddźwięk społeczny, przesłanie, jakie ze sobą niosą, runek organizacji. Sponsoring i działalność chary- oraz wartości kulturotwórcze, jakie wspierają. Od- tatywna pomagają stworzyć korzystny klimat wokół dźwięk społeczny jest szczególnie podkreślany wśród organizacji, zyskać uznanie publiczności. Te ważne fi rm największych. Niezależnie od dziedziny, w której formy aktywności przyczyniają się do wzrostu spo- jest realizowany, sponsoring wymaga integracji z in- łecznej aprobaty dla działalności fi rmy, bowiem me- nymi instrumentami komunikacji, które wykorzystu- analizy i opinie dia przekazują informacje o różnych formach zaanga- je organizacja, bowiem niezbędne jest utrzymywanie żowania organizacji, dzięki czemu budowany jest jej spójności form aktywności i przekazywanych treści. pozytywny wizerunek i tworzą się więzi z otoczeniem. Komplementarność sponsoringu w stosunku do in- 24 Strategia sponsoringu wpływa na image sponso- nych form promocji polega na tym, że czas sponso- ra, zwiększa jego rozpoznawalność i ma prowadzić rowania jakiegoś wydarzenia umożliwia sponsorowi do sukcesu komercyjnego. W przypadku mecena- realizację na korzystnych warunkach działań reklamo-

/2016 tu bezpośrednie korzyści komercyjne są niewielkie, wych lub prowadzenie sprzedaży produktów spon- lecz wiąże się on z większym prestiżem w określonych sora w obrębie sponsorowanej imprezy. Wiele fi rm kręgach społecznych, zaspokajając potrzeby i ambi- sponsoruje wydarzenia i imprezy w celu zdobycia cje darczyńców. Natura sponsoringu pozwala na re- rozgłosu w mediach. Takie naświetlenie działań fi r- alizację wielu celów – zarówno tych dotyczących ko- my wpływa korzystnie na jej postrzeganie wśród po- munikacji public relations i budowy wizerunku, jak tencjalnych klientów. Często fakt sponsorowania czy i reklamy czy promocji sprzedaży, przynoszących bez- działalności charytatywnej jest dodatkowo nagłaśnia-

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja pośrednie efekty ekonomiczne. ny poprzez przyznawanie wyróżnień i prestiżowych fot. Dominik Gajda fot.

nagród dla sponsorów i darczyńców. Z tych właśnie Komunikacyjny Związek Komunalny GOP promował względów sponsoring może być ważnym i efektyw- kartę ŚKUP m.in. podczas imprezy „Zlot Superbohaterów” nym instrumentem budowania pozytywnego wize- runku przedsiębiorstwa. • doprowadzenie do pozytywnych skojarzeń nazwy Marek Datko stwierdza, że w wielu przypadkach, fi rmy, kiedy wydarzenie samo w sobie nie jest zbyt atrakcyj- • pozytywny goodwill – gromadzenie tzw. niewidzial- ne dla publiczności, może zaistnieć w ich świadomo- nych aktywów fi rmy, ści tylko i wyłącznie przy pomocy mediów. Zaś one • wspieranie innych działań skierowanych na ukształ- mogą stawiać warunki, cenzurować, wymagać. Nie- towanie pożądanego wizerunku, jego stabilizację sie to za sobą ryzyko spadku obiektywizmu przedsta- lub poprawę, wienia całego wydarzenia [5]. • zmiana w dotychczasowym postrzeganiu przedsię- Dzięki sponsorowaniu wzrasta społeczna aproba- biorstwa przez otoczenie, czyli przedstawienie fi r- ta dla fi rmy i jej działalności, co pozwala realizować my w innym świetle różnym lub konkretnym czę- cele public relations. Sponsoring oferuje intensywną ściom otoczenia, powtarzalność nazwy fi rmy lub marki, a jednocze- • podniesienie (pogłębienie) stopnia motywacji i po- śnie oddziałuje na odbiorcę w sposób subtelny, przez zytywnej identyfi kacji najbliższego otoczenia (pra- co jest bardziej akceptowalny i wiarygodny w porów- cowników, członków, współwłaścicieli) z organi- naniu do innych form komunikacji z otoczeniem – zacją [6]. na przykład reklamy. Fundraising upowszechnił się w wyniku działalności analizy i opinie Sponsoring jest jednym z najbardziej bezpośrednich organizacji non profi t, które dzięki akcjom zbierania kanałów komunikacyjnych, a także narzędziem, które pieniędzy mogą je kierować na społecznie użytecz- może pomóc fi rmie nawiązać bliższy związek z klien- ny cel. W połączeniu z innymi formami public rela- tem, społecznością lokalną, władzami. Poprzez spon- tions fundraising kreuje pozytywny wizerunek fi rm, 25 soring można docierać do grup publiczności bezpo- zwiększając społeczną akceptację i zainteresowanie. średnio w ich środowisku (lub poprzez wydarzenia, Równie istotna jest współpraca z prestiżowymi or-

które odpowiadają ich preferencjom). Odpowiednio ganizacjami, których misją jest działalność charyta- /2016 dostosowany do charakteru fi rmy sponsoring wkom- tywna. Przekazywaniu funduszy na cele charytatywne ponowuje się w jej obraz, a przekaz subtelniej niż inne towarzyszą zachowania altruistyczne. Przynależność narzędzia promocji dociera do odbiorców. do takich organizacji często jest elitarna. Działal- Krystyna Wojcik wymienia takie cele sponsoro- ność charytatywna w takim wypadku służy zwięk- wania: szaniu prestiżu organizacji i przynosi satysfakcję sa- • poprawa znajomości organizacji i jej oferty (pro- mym darczyńcom. Pochodną dobroczynnych czynów

gramu), ofi arodawców staje się ich dobre imię, rozgłos, jaki publiczna nr 4 komunikacja przedsięwzięć społecznych zyska w przyszłości znacz- nie większe znaczenie. 4. Nauka i oświata. Ten rodzaj sponsorowania, Wybór konkretnego obszaru sponsoringu, podobnie jak wspieranie kultury i sztuki, przynosi a w dalszej kolejności konkretnych osób sponsorowi korzyści dopiero w długim okresie, po- nieważ informacje o takich działaniach rozpowszech- oraz wydarzeń zgodnie z pożądanym niane są za pomocą wypowiedzi znanych osób czy wizerunkiem organizacji, ma kluczowe publikacji, co powoduje, iż szybkość i zasięg do- znaczenie dla powodzenia wszelkich kampanii cierania do grup celowych są ograniczone. Działal- Katowice, ul. T. Kościuszki ność ta może polegać na fundowaniu stypendiów dla sponsorskich. Każdy rodzaj sponsoringu uczniów i studentów, fi nansowaniu konferencji na- przenosi na wizerunek sponsora inne cechy. ukowych i badań oraz wspieraniu wypraw naukowo- -badawczych. Znaczne wymierne korzyści może przy- nieść instytucji sponsorującej współpraca z ośrodkami naukowo-badawczymi oraz uczelniami. Można do daje fi lantropia, społeczne uznanie. Przewiduje się, nich zaliczyć możliwość prowadzenia wspólnych pro- że wspieranie przedsięwzięć społecznych i fi lantro- gramów badawczych oraz szanse na pozyskanie naj- pia zyskają w przyszłości znacznie większe znaczenie. lepszych absolwentów. Organizacje, wspierając wiele ważnych dla społecz- 5. Zdrowie. W tej dziedzinie najnowszą tendencją ności obszarów: kulturę, naukę, sport lub społeczne jest zakładanie przez duże fi rmy czy koncerny wła- przedsięwzięcia, wpływają na rozwój tych dziedzin, snych fundacji, których celem jest wspieranie zdro- zyskując przychylność opinii publicznej. Bardzo istot- wia i zdrowego stylu życia. Przejawem takiej działal- ne jest dobranie takiej dyscypliny, aby już sam fakt ności jest na przykład zakup sprzętu diagnostycznego udziału w niej był nobilitujący dla sponsora i, po- i świadczenie bezpłatnych badań na terenie całego wodując pożądane skojarzenia, pozytywnie wpływał kraju. Klasyczną i najczęstszą formą sponsorowania na wizerunek organizacji. Współcześnie podejmowa- zdrowia i zdrowego stylu życia są darowizny na rzecz ne działania sponsoringowe obejmują kilka podsta- placówek opieki zdrowotnej, najczęściej w formie wowych, poniżej zaprezentowanych dziedzin. sprzętu, często opatrzone logo fi rmy, która podaro- 1. Sport. Jest historycznie pierwszym i dominują- wała go danej placówce. cym obszarem sponsoringu. Stanowi nie tylko instru- 6. Ochrona środowiska. Działania sponsoringowe ment kreowania wizerunku sponsora, ale również jego w tej dziedzinie cieszą się obecnie dużą popularnością, bezpośredniej reklamy (na przykład koszulki z logo). co wiąże się ze wzrostem świadomości ekologicznej Ten rodzaj sponsoringu może przynieść sponsoro- społeczeństwa. Mogą się one przejawiać we wspiera- wi ogromne korzyści, gdy sponsorowane wydarze- niu akcji w tym obszarze (np. „Sprzątanie świata”). nia przynoszą spektakularne sukcesy, lecz wiąże się Transfer pozytywnych wartości na organizację spon- też z możliwością porażek, nagłaśnianych zazwyczaj sorującą działania z tego zakresu jest związany z dba- przez media. Najważniejszą zaletą tego rodzaju spon- łością o środowisko naturalne oraz bezpośrednim za- soringu jest to, że imprezy sportowe często groma- angażowaniem w poprawę jego stanu. dzą liczną widownię i są powszechnie transmitowa- Wybór konkretnego obszaru sponsoringu, a w dal- ne w mediach, dzięki czemu sponsorowanie sportu szej kolejności konkretnych osób oraz wydarzeń zgod- stanowi skuteczną formę zdobywania rozgłosu. Dla- nie z pożądanym wizerunkiem organizacji, ma klu- tego też jego znaczenie ciągle wzrasta. czowe znaczenie dla powodzenia wszelkich kampanii 2. Kultura i sztuka. W sponsorowaniu kultury sponsorskich. Każdy rodzaj sponsoringu przenosi i sztuki istnieje znacznie mniejsza możliwość połącze- na wizerunek sponsora inne cechy. Nie ma jednak nia sponsorowania z reklamą (na przykład logo spon- reguł dotyczących powiązań pomiędzy przedsiębior- sora na plakatach lub przy okazji reklamy medialnej stwami poszczególnych branż gospodarki a sponsoro- imprezy). W tym jednak przypadku dla podmiotu wanymi dziedzinami. Aby sponsorowanie było sku- sponsorującego ważny jest nie tyle rozgłos, co wzrost teczne, między przedsiębiorstwem a sponsorowanym analizy i opinie autorytetu. Firma sponsora zapada w świadomość oto- celem musi być związek, gdyż w przeciwnym razie nie czenia jako mecenas tych dziedzin, co znacznie wpły- nastąpi oczekiwany transfer wizerunku pomiędzy po- wa na jej prestiż i buduje wizerunek organizacji z tra- pieranym projektem a sponsorem i utraci się wiary- 26 dycjami, wrażliwej i uznającej potrzeby społeczeństwa. godność sponsoringu [6]. 3. Przedsięwzięcia społeczne (tzw. socjosponso- Przy stosowaniu image transfer, należy zachować ring). Działania takie polegają na wspieraniu wszel- kilka warunków, które pomogą wzmocnić pożąda-

/2016 kich przedsięwzięć społecznych, akcji, imprez, ny efekt. A. Sznajder podaje, że wizerunek, który fundacji i organizacji charytatywnych. Obejmuje ma być przeniesiony na inny przedmiot, powinien on również inwestycje podejmowane na rzecz spo- być odpowiednio wyrazisty. Nabywcami produktu, łeczności lokalnych (na przykład budowę placów którego image jest przenoszony i tego, na który ten zabaw dla dzieci). Ta forma sponsorowania świad- image się przenosi, powinna być ta sama lub zbli- czy o odpowiedzialności społecznej danej organiza- żona grupa ludzi, a pomiędzy oboma produktami cji, dzięki czemu stwarza duże możliwości integra- powinno istnieć podobieństwo emocjonalne i tech-

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja cji z otoczeniem. Przewiduje się, że sponsorowanie nologiczne [7]. Podsumowanie Festyn parafi alny w Katowicach Podstawa oddziaływania przedsiębiorstwa na oto- czenie społeczne związana jest z komunikowaniem cowników, poprzez wspólne uczestnictwo w spon- realizowanych programów społecznych. Rzetelne sorowanym wydarzeniu. Ma to znaczący wpływ informowanie wpływa na społeczne postrzeganie or- na identyfi kację pracowników z przedsiębiorstwem. ganizacji i ocenę jej społecznego zaangażowania. Tym Rozwój sponsoringu jest rezultatem poszukiwa- samym organizacja może wzbudzić zainteresowanie nia przez organizacje nowych form oddziaływania kwestią społeczną wymagającą rozwiązania wśród lo- na istotne części swojego otoczenia. Ta forma po- kalnej społeczności i mediów. zwala na realizację interesów zarówno sponsorów, jak Działalność charytatywna i sponsoring budują ob- i sponsorowanych. Sponsoring i działalność chary- raz organizacji odpowiedzialnej i wrażliwej. Umożli- tatywna pomagają stworzyć korzystny klimat wokół wiają one zarówno osiągnięcie rozgłosu, poinformo- organizacji, zyskać prestiż, uznanie, podziw. Dzięki wanie opinii publicznej o fi rmie sponsora, wydarzeniu sponsorowaniu zwiększa się społeczna aprobata dla z nią związanym, jak też zwiększenie stopnia znajo- fi rmy i jej działalności, dlatego jego znaczenie w ko- mości marki. Sponsoring pozwala fi rmom połączyć munikacji public relations stale wzrasta. „ działania na rzecz społeczeństwa z komercyjnymi korzyściami, dodaje wartości produktom i usługom sponsora, wpływając tym samym na jego image oraz wzrost popularności marki. Sponsorowanie jest rozwojową formą kształtowa- nia wizerunku fi rmy. Jako subtelny instrument wy- dr Renata Maćkowska | Katedra Zarządzania Publicznego wierania wpływu na ludzi – poprzez skojarzenia, jest i Nauk Społecznych, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach analizy i opinie wiarygodny dla odbiorców, a przedsiębiorstwa, któ- Literatura re go stosują, zyskują akceptację i uznanie. Sponso- 1. Budzyński W.: Wizerunek fi rmy, kreowanie, zarządzanie, ring to narzędzie, dzięki któremu fi rmy precyzyjnie efekty. Poltext, Warszawa 2002. 27 trafi ają do wybranych grup publiczności i skutecz- 2. Olędzki J.: Public relations w komunikacji społecznej. nie na nie oddziałują, jest też jednym z najbardziej [W:] Public relations. Znaczenie społeczne i kierunki roz- bezpośrednich kanałów komunikacyjnych. Dzięki woju, pod red. J. Olędzkiego, D. Tworzydło, PWN, Warszawa 2006. sponsoringowi można docierać do grup publiczności /2016 bezpośrednio lub pośrednio, poprzez emocje przypo- 3. Cenker E.M.: Public relations, Wyd. WSB, Poznań 2000. rządkowane sponsorowanym wydarzeniom. 4. Sponsoring kultury. Raport TNS OBOP, grudzień 2010. 5. Datko M.: Sponsoring. Strategia, promocja, komunikacja. Sponsoring przynosi korzyści w budowie pozytyw- Wydawnictwo WSKiZ, Poznań, 2003. nego wizerunku fi rmy wśród różnych grup publicz- 6. Wojcik K.: Public relations. Wiarygodny dialog z otocze- ności; szczególnie efektywne jest jego oddziaływanie niem. Placet, Warszawa, 2005. na klientów i społeczność lokalną. Sponsoring może 7. Sznajder A.: Sponsoring, czyli jak promować fi rmę wspie-

również w bardzo istotny sposób oddziaływać na pra- rając innych. Business Press,Warszawa 1997. publiczna nr 4 komunikacja Społeczna odpowiedzialność biznesu w komunikacji miejskiej – korzyści, wyzwania, przykłady

Zainteresowanie usługami transportu zbiorowego stanowi wyzwanie zarówno dla prze- woźników i zrzeszających ich związków komunikacyjnych, jak i dla samorządów czy samego państwa. W dobie wysokiej konkurencji rynkowej, rosnących wymagań klientów, a także nie- ustannej walki o przewagę transportu zbiorowego nad indywidualnym, niełatwo jest zachęcić użytkowników do korzystania z usług komunikacji publicznej.

Tekst KATARZYNA TUROŃ, PIOTR CZECH

analizy i opinie Streszczenie Summary Artykuł poświęcony został tematyce społecznej odpowiedzialno- Business Corporate Social Responsibility In Urban Transport ści biznesu (CSR) w odniesieniu do komunikacji miejskiej. Autorzy – Advantages, Challenges, Examples 28 starali się przedstawić ideę CSR jako szansę na poprawę proble- The paper concerns the idea of corporate social responsibility mów transportu publicznego, tj. udoskonalenie relacji z intere- (CSR) in public transport. The authors tried to indicate the idea of sariuszami, eliminowanie negatywnego wpływu na środowisko, CSR as an opportunity to improve the problems of public trans- poprawę wizerunku organizatorów transportu zbiorowego. Celem port, i.e. improving relations with stakeholders, to eliminate the pracy było zaprezentowanie koncepcji społecznej odpowiedzialno- negative environmental impact, improving the image of public

/2016 ści biznesu oraz możliwości i wyzwań, jakie mogą pojawić się pod- transport organizers. The aim of the study was to present the con- czas wdrażania jej w organizacjach komunikacji miejskiej. Ponadto cept of corporate social responsibility, the opportunities and chal- autorzy starali się przedstawić istniejące na rynku elementy spo- lenges that may arise during its implementation in public transport łecznej odpowiedzialności biznesu stosowane przez Komunikacyj- organizations. In addition, the authors tried to present elements ny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego of corporate social responsibility applied by Municipal Transport (KZK GOP) i jego partnerów. Union of the Upper Silesian Industrial District (KZK GOP) and its partners.

Słowa kluczowe: komunikacja miejska, społeczna Keywords: public transport, corporate social responsibility, CSR odpowiedzialność biznesu, praktyki CSR practices komunikacja publiczna nr 4 komunikacja Rys. 1. Obszary równowagi społecznej odpowiedzialności biznesu. Źródło: opracowanie własne, na podstawie [5]

społecznej odpowiedzialności biznesu, która poprzez swoją wieloaspektowość staje się szansą na udoskona- lenie relacji z interesariuszami, eliminowanie nega- tywnego wpływu na środowisko, a w efekcie poprawę wizerunku, rozwój organizacji i stopniowe rozwiązy- wanie problemów transportowych. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu oraz możliwości i wyzwań, jakie mogą pojawić się pod- czas wdrażania jej w organizacjach komunikacji miej- skiej. Ponadto autorzy starali się przedstawić istnieją- ce na rynku elementy społecznej odpowiedzialności biznesu stosowane przez Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowe- go (KZK GOP) i jego interesariuszy.

Koncepcja społecznej fot. Sylwia Żywczok Sylwia fot. odpowiedzialności biznesu fektywne funkcjonowanie transportu pu- Społeczna odpowiedzialność biznesu (ang. corporate blicznego jest procesem skomplikowanym social responsiblity – CSR), to koncepcja, która zakła- Ei wymagającym integracji wielu aspektów da funkcjonowanie organizacji w oparciu o zapew- społeczno-gospodarczych [1]. Do podsta- nienie równowagi pomiędzy trzema podstawowymi wowych kwestii można zaliczyć [18, 23]: dostosowa- aspektami, takimi jak: gospodarka, społeczeństwo nie funkcjonowania transportu do lokalnych realiów oraz środowisko [5]. Zgodnie z jej ideą, przedsiębior- społecznych i otoczenia gospodarczego, nieustanne stwo poprzez realizowane w swoim zakresie działania, poszukiwanie sposobów spełnienia postulatów spo- ma realny wpływ na obszary: społeczno-środowisko- łecznych i zaspokajania ich potrzeb transportowych; wy, środowiskowo-gospodarczy i gospodarczo-spo- dopasowanie oferty przewozowej, jej jakości, ilości łeczny [16]. W efekcie: oraz dostępności do wymagań rynku; odpowiednie • wspomaga założenia zrównoważonego rozwoju, analizy i opinie zarządzanie i podejmowanie decyzji kierowniczych. przyczynia się do poprawy dobrobytu i zdrowia Problem pojawia się, gdy oprócz kwestii związa- społeczeństwa, nych z efektywnym funkcjonowaniem transportu, • zwiększa wartość swojego przedsiębiorstwa oraz równie istotne mają stać się aspekty zrównoważone- oferowanych przez niego usług dzięki stosowaniu 29 go rozwoju. Zgodnie z ich wytycznymi, transport pu- się do oczekiwań interesariuszy, bliczny powinien zaoferować możliwość przemiesz- • wpływa na poprawę wszelkich zgodności w pro-

czania w obszarach, gdzie korzystanie z transportu wadzeniu działalności gospodarczej poprzez sto- /2016 indywidualnego nie jest wskazane ze względów eko- sowanie się do obowiązujących wymogów praw- logicznych (na przykład centra miast) i ekonomicz- nych, przestrzeganie praw pracowników, klientów nych (strefy ograniczonego ruchu, płatne strefy par- itp. [2, 3, 7, 10, 16]. kowania, opłaty kongestyjne, restrykcyjne normy Osiągnięcie zamierzonych celów, płynących emisji spalin, hałasu itd.), a więc stać się alternatywą z wdrożenia polityki społecznej odpowiedzialności dla transportu indywidualnego [1, 9, 15]. W takim biznesu, nie może opierać się tylko na deklaracjach,

przypadku jedną z możliwości jest wdrożenie polityki ale powinno przedstawiać realne aktywności [20]. publiczna nr 4 komunikacja Te z kolei muszą wywodzić się od źródła, jakim jest czy nadużyć. Ponadto skupia się wokół stosowania odpowiednie zarządzanie organizacją. Zarządzanie praktyk uczciwej konkurencji i promowania dzia- w oparciu o strategię CSR musi cechować się podej- łań CSR jako wartości. Uczciwe praktyki operacyj- ściem systemowym i swoim obszarem obejmować ne to także odpowiednie relacje z dostawcami i inte- wszystkie dziedziny, na które przedsiębiorstwo po- resariuszami [16]. przez swoją działalność w istocie wpływa [11]. Zgodnie z normą PN ISO 26000 „Wytyczne do- Zagadnienia konsumenckie tyczące społecznej odpowiedzialności” wyróżnia się Obszar obejmuje uczciwe podejście do klientów or- siedem podstawowych obszarów działalności na rzecz ganizacji poprzez zapewnienie uczciwych zasad pod- CSR, w skład których wchodzą: czas opracowywania ofert (uczciwy marketing) oraz stosowanie uczciwych praktyk przy formułowaniu Ład organizacyjny umów. Zagadnienia konsumenckie to także odpo- Swoim zakresem obejmuje odpowiedzialne zarządza- wiednia obsługa klienta, polityka dotycząca sporów nie organizacją. Zachowanie odpowiedniego ładu i reklamacji. Ponadto zagadnienie obejmuje kwe- ma skupiać się wokół compliance, czyli zgodności pro- stie związane z edukacją konsumencką, ochroną ich wadzenia działalności gospodarczej z wszelkimi zasa- zdrowia, bezpieczeństwem czy dostępem do produk- dami i normami prawnymi, etycznymi oraz zalecenia- tów i usług [16]. mi. Ponadto w skład ładu organizacyjnego wchodzą takie aspekty, jak dialog z interesariuszami, prowa- Zaangażowanie społeczne dzony w celu dokładnego poznania i zrozumienia ich i rozwój społeczności lokalnej oczekiwań czy raportowanie działań CSR [16, 21]. Zagadnienia dotyczą wpływu organizacji na społe- czeństwo. Określają zaangażowanie społeczne w kwe- Prawa człowieka stie, takie jak: organizacja nowych miejsc pracy, edu- Obszar obejmuje przestrzeganie praw człowieka, nie tyl- kacja społeczeństwa czy kultura. Z obszarem tym ko pracowników w obrębie danej organizacji, ale także skorelowane są wszelkie działania fi lantropijne oraz wszystkich interesariuszy z nią związanych. Zagadnie- związane z inwestycjami społecznymi [16]. nie dotyczy poszanowania praw osobistych, praw eko- nomicznych, socjalnych i kulturalnych czy prawa pra- Korzyści społecznej cy. Wskazuje na poszanowanie godności i odmienności odpowiedzialności biznesu drugiego człowieka, ale także zapobieganie dyskrymina- Odpowiednie zarządzanie działaniami na rzecz spo- cji, rozpatrywanie skarg, odpowiednie zarządzanie róż- łecznej odpowiedzialności biznesu może przynieść norodnością oraz międzykulturowością [16]. wiele korzyści zarówno dla społeczeństwa, jak i sa- mej organizacji. Pierwszą z zalet stosowania polity- Praktyki z zakresu pracy ki CSR jest poprawa wizerunku przedsiębiorstwa. Zagadnienie dotyczy warunków zatrudnienia oraz W przypadku komunikacji miejskiej wszelkie kwe- stosunków pracy w danej organizacji. Swoim obsza- stie związane z PR-em organizatora przewozów mają rem obejmuje zapewnienie odpowiednich warun- szczególne znaczenie [8]. Organizacja jest wówczas ków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz warunków postrzegana jako ta, która uwzględnia oczekiwania ochrony socjalnej. Ponadto praktyki z zakresu pracy swoich klientów, wchodzi z nimi w relacje, a ponadto to także system szkoleń i rozwój pracowników, po- jest innowacyjna i korzystnie wpływa na środowisko. szanowanie work-life balance oraz zapewnienie odpo- Taki wizerunek przedsiębiorstwa wraz z wysoką jako- wiedniego dialogu społecznego, integracja i partycy- ścią usług nie tylko wpływa na poprawę jakości życia pacja pracownicza [16]. społeczeństwa, ale także wskazuje drogę do zmiany zachowań komunikacyjnych, w myśl zasad zrówno- Środowisko ważonego rozwoju. Zagadnienie to obejmuje wszelkie działania przed- Kolejną z korzyści stosowania w organizacji jest siębiorstwa mające wpływ na minimalizację jego ne- zwiększenie zaufania klientów poprzez stosowanie gatywnego wpływu na środowisko oraz zagadnienia praktyk, które ułatwiają dostępność lub edukują, analizy i opinie związane ze zrównoważonym użytkowaniem zasobów w jaki sposób można nabyć czy korzystać z danej naturalnych. Praktyki z zakresu środowiska są związa- usługi. Takie działania prowadzą do wzrostu lojal- ne z pomiarami własnej emisyjności przez organiza- ności użytkowników, co bezpośrednio przyczynia się 30 cje, zastosowaniem ekologicznych rozwiązań w biu- do poprawy pozycji przedsiębiorstwa na rynku [6]. rach, projektowaniem ekoproduktów i ekousług, Społeczna odpowiedzialność biznesu to także ko- uczestnictwem w programach prośrodowiskowych, rzyści wewnętrzne dla organizacji. Zapewnienie

/2016 wdrażaniem zrównoważonego transportu, stosowa- standardów dotyczących praw pracowniczych, opra- niem się do zasad ecodrivingu czy odpowiednim po- cowywanie kodeksów etyki czy poszanowanie róż- dejściem do logistyki zwrotnej [16, 21, 22]. norodności w miejscu pracy, jasne zasady rekrutacji, szkolenia i inwestowanie w rozwój zatrudnionych, Uczciwe praktyki operacyjne przyczyniają się do zwiększenia poziomu kultury or- Obszar stanowi zbiór zagadnień związanych z uczci- ganizacyjnej przedsiębiorstwa oraz dają możliwość wym prowadzeniem przedsiębiorstwa. Odnosi się pozyskania, a następnie utrzymania lojalnych i zmo-

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja do kwestii transparentności, zwalczania korupcji tywowanych pracowników [6, 19]. Rys. 2. Użytkownicy komunikacji miejskiej w Katowicach – przystanek autobusowy przy ulicy Piotra Skargi Źródło: opracowanie własne Organizacja funkcjonująca w myśl zasad społecz- Kolejną z barier CSR jest konieczność nieustan- nej odpowiedzialności biznesu to także interesujący nego kontrolowania wprowadzonych przez organi- partner dla inwestorów. Interesariusze postrzegają zację usług. Jednorazowe opracowanie ulepszenia ją wówczas jako przedsiębiorstwo o dobrej reputa- danej usługi, na przykład rozpoczęcie sprzedaży bi- cji, nastawione na innowacje, odpowiednio zarzą- letów w formie kart elektronicznych poprzez spe- dzające ryzykiem czy elastycznie dopasowujące się cjalnie dostosowane do tego automaty – jak w przy- do zmian dyktowanych przez rynek, co zwiększa padku automatów Śląskiej Karty Usług Publicznych wartość jednostki. przedstawionej na rysunku nr 4 – wiąże się z ciągłą odpowiedzialnością za wprowadzoną innowację. Or- Wyzwania społecznej ganizacja nie może pozwolić sobie wówczas na żadne odpowiedzialności biznesu uchybienia, ponieważ mają one bezpośredni wpływ Wdrożenie polityki społecznej odpowiedzialności na jej wizerunek w oczach społeczeństwa. Ponad- biznesu dla operatorów i organizatorów transpor- to odpowiedzialna fi rma podczas wdrażania na ry- tu zbiorowego może stanowić szczególne wyzwanie nek nowego produktu (nowej usługi) jest zobligo- i być zadaniem znacznie trudniejszym niż w przy- wana do przedstawienia jej w formie przystępnej dla padku przedsiębiorstw działających na rynku TSL wszystkich swoich interesariuszy, prezentując dokład- i oferujących swoje usługi w obszarze biznesowym ne instrukcje dotyczące pozyskania danego produktu (B2B). Dzieje się tak z uwagi na dużą różnorodność (usługi), infografi ki ułatwiające korzystanie czy edu- użytkowników komunikacji miejskiej, a także cha- kację społeczeństwa o skutkach posiadania lub bra- rakterystyczne cechy transportu miejskiego, takie ku danej usługi, a także przejrzyste formy odstąpie- jak masowość czy powszechność [23]. Ponadto in- nia od umowy czy wszelkich reklamacji. teresariuszami komunikacji miejskiej stają się osoby Kolejnym wyzwaniem odpowiedzialnych organiza- reprezentujące cały przekrój społeczeństwa, gdyż na- cji jest współpraca z podmiotami gospodarczymi, któ- leżą do nich różnorodne grupy społeczne obejmują- re odpowiedzialne nie są. Wdrażając w przedsiębior- ce dzieci, osoby pracujące, starszych itd. Przykłado- stwie CSR, należy pamiętać o tym, że jest to podejście wi użytkownicy komunikacji miejskiej w Katowicach systemowe i obejmuje ono wszelkich interesariuszy zostali zaprezentowani na rysunku 2. organizacji. Zatem współpraca z kontrahentami, Nie tylko usługi, ale także wszelkie zagadnienia którzy stanowią przeciwieństwo strategii odpowie- konsumenckie związane z ich dostępnością w przy- dzialności jednostki, nie może być kontynuowana. analizy i opinie padku komunikacji miejskiej muszą być dostoso- Przykładem może być zapewnienie organizacji o do- wane do możliwości osób niepełnosprawnych lub konaniu wszelkich starań w sprawie eliminowania z ograniczeniami ruchowymi. Staje się to więc kolej- negatywnego wpływu na środowisko, a w rzeczywi- ną z istotnych kwestii przy wdrażaniu polityki CSR. stości współpraca z przewoźnikami, których pojaz- 31 Działania te często są pomijane, co jest argumento- dy nie spełniają norm emisji spalin czy hałasu. Takie wane tym, że osoby z dysfunkcjami to nieliczne przy- działanie to zaprzeczenie dążenia przedsiębiorstwa

padki korzystające z usług publicznych, co w dobie do wykluczania wszelkich nieprawidłowości, a więc /2016 społeczeństwa starzejącego się nie jest prawdą. Orga- także i zaprzeczenie strategii CSR. nizacje muszą wówczas skupić się na takim doborze partnerów-przewoźników, aby nie dopuścić do dys- Elementy społecznej odpowiedzialności kryminacji danych grup społecznych swoich interesa- biznesu w komunikacji miejskiej, riuszy. Przykładowi użytkownicy z ograniczeniami ru- na przykładzie KZK GOP chowymi, korzystający z usług komunikacji miejskiej Pomimo że wdrażanie specjalnie opracowanych stra-

w Katowicach, zostali zaprezentowani na rysunku 3. tegii społecznej odpowiedzialności biznesu nie jest publiczna nr 4 komunikacja Rys. 3. Użytkownicy z ograniczeniami ruchowymi korzystający z komunikacji Rys. 4. Automat Śląskiej Rys. 5. Punkt obsługi pasa- miejskiej na terenie miasta Katowice – Dworzec Autobusowy (Galeria Katowic- Karty Usług Publicznych – żera KZK GOP – Dworzec ka) i przystanek przy ulicy Piotra Skargi. Źródło: opracowanie własne Dworzec Autobusowy PKP Katowice. Źródło: Źródło: opracowanie własne opracowanie własne

popularne wśród wiodących KZK GOP kampanii informacyj- w Polsce organizatorów trans- nych promujących transport zbio- portu miejskiego, w ich działa- rowy [12]. niach odnaleźć można aktyw- Oprócz zapisów w strategii KZK ności związane z polityką CSR. GOP, działania na rzecz społecznej Komunikacyjny Związek odpowiedzialności biznesu są także Komunalny Górnośląskiego widoczne w codziennej aktywno- Okręgu Przemysłowego (KZK ści organizacji. W lipcu 2016 roku GOP), publiczny organizator KZK GOP wraz ze Stowarzysze- transportu zbiorowego w aglo- niem Twórców Grafi ki Użytkowej meracji katowickiej w swojej ogłosiło konkurs na projekt gra- strategii działania na lata 2008- fi czny związany z tematyką komu- -2020 uwzględnia aspekty, któ- nikacji miejskiej, w tym kwestiami re podlegają polityce społecz- ekologii, pozytywnego wizerunku nej odpowiedzialności biznesu. pracowników czy dobrych obycza- W kwestii przewozów KZK jów panujących wśród podróżnych GOP stawia na zwracanie Rys. 6. Autobus linii 673 prowadzony przez [17]. Inną z akcji była zorganizo- uwagi w umowach przewozo- kobietę – Katowice, ulica Mickiewicza wana w 2014 roku kampania spo- wych na zapisy dotyczące eko- Źródło: opracowanie własne łeczna pt. „Zawód kontroler”, któ- logii oraz bezpieczeństwa. Ponadto deklaruje równy rej celem oprócz promocji komunikacji miejskiej dostęp przewoźników do rynku, co doskonale wpi- było zapoznanie użytkowników transportu z często suje się w obszar CSR, jakim są uczciwe praktyki niedocenianym, krytykowanym, a zarazem trudnym operacyjne. W strategii znaleźć można także zapisy zawodem kontrolera biletów [13]. dotyczące współpracy z otoczeniem gospodarczym KZK GOP wśród swoich partnerów posiada także w celu poprawy jakości oferowanych usług trans- przedsiębiorstwa, wśród których przestrzegane są za- portu zbiorowego, co z punktu CSR stanowi wpływ sady zarządzania różnorodnością. Jedną z organizacji w zaangażowanie społeczne. W przypadku polityki jest spółka Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej taryfowej KZK GOP działania skupiają się wokół Katowice (PKM Katowice), która na stanowiska kie- karty ŚKUP i tworzenia punktów obsługi pasażera rowców zatrudnia kobiety. Autobus katowickiej linii oraz sukcesywnego zwiększania liczby automatów 673 prowadzony przez kobietę został zaprezentowa- analizy i opinie biletowych [12]. Jeden z punktów obsługi pasaże- ny na rysunku 6. Z punktu CSR jest to zatem prze- ra, wraz z banerami informacyjno-edukacyjnymi, jaw odpowiedzialnego partnerstwa z poszanowaniem wpisującymi się w obszar zagadnień konsumenc- praw człowieka. 32 kich, dotyczących korzystania z karty ŚKUP, przed- Wymienione elementy strategii działania KZK stawiony został na rysunku 5. GOP oraz zaprezentowane przykłady wiążą się z za- KZK GOP w swojej strategii nawiązuje także pewnieniem wygody użytkowników i wpływają nie

/2016 do kluczowego dla użytkowników komunikacji miej- tylko na poprawę jakości wykonywanego transpor- skiej obszaru, czyli kształtowania relacji z otoczeniem. tu, ale także na poprawę jakości życia w mieście [4]. Zapisy wskazują na dążenie do rozwoju pracowni- ków organizacji mających kontakt z pasażerami oraz Podsumowanie przewoźnikami. Tego typu działania z powodzeniem Społeczna odpowiedzialność biznesu oznacza zarzą- wpisują się w kolejny obszar CSR, jakim są prakty- dzanie przedsiębiorstwem w taki sposób, aby nie sku- ki z zakresu pracy [12]. Ponadto w strategii można piać się wyłącznie na kwestiach fi nansowych, a uczci-

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja znaleźć także informacje o chęci prowadzenia przez wie angażować w kreowanie aktywności i wartości, które przyczyniają się do poprawy jakości życia spo- darstwa Wiejskiego w Warszawie. Polityki Europejskie, łeczeństwa i ochrony środowiska. Finanse, Marketing” 9 (58), Warszawa 2013. Odpowiednio wdrożona strategia CSR może po- 7. Jabłoński A., Modele zrównoważonego biznesu w budo- zwolić organizacji na osiągnięcie wielu korzyści, za- wie długoterminowej wartości przedsiębiorstw z uwzględ- nieniem ich społecznej odpowiedzialności, Difi n SA, War- równo wewnętrznych, jak i zewnętrznych, oraz wpły- szawa 2013. nąć na poprawę usług przewozowych czy wizerunku 8. Jackiewicz J., Czech P., Barcik J., Standardy jakości usług przedsiębiorstw komunikacji miejskiej. w komunikacji miejskiej – część 1, „Scientifi c Journal of Si- Pomimo wielu zalet wprowadzenia strategii spo- lesian University of Technology. Series Transport”, vol 89, łecznej odpowiedzialności, jej stosowanie nie jest po- Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2010. pularne wśród organizatorów transportu komunikacji 9. Kemar Z., Trendy w doskonaleniu transportu zbiorowe- miejskiej. Jedynym miejskim przewoźnikiem w Pol- go w miastach na podstawie doświadczeń zagranicznych, sce, który otrzymał prestiżowe wyróżnienie przy- „Transport Miejski” nr 5, 2001. znawane przez tygodnik „Polityka” za działalność 10. Korzeń Z., Ekologistyka, Instytut Logistyki i Magazyno- wania, Poznań 2001. na rzecz społecznej odpowiedzialności, tj. „Biały Li- 11. Kronenberg J., Bergier T., Wyzwania zrównoważonego stek CSR”, jest Miejskie Przedsiębiorstwo Komuni- rozwoju w Polsce, Fundacja Sendzimira, Kraków 2010. kacyjne SA w Krakowie [14]. 12. Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Otrzymanie „Białego listka CSR” jest związane Okręgu Przemysłowego, Strategia działania KZK GOP ze stosowaniem w organizacji wyłącznie wybranych na lata 2008-2020, http://www.kzkgop.com.pl/public_ działań w obszarze społecznej odpowiedzialności, media/fb/fi les/strony/strategia/strategia_kzk_pl.pdf. a nie kompleksowe jej wdrożenie, jak w przypad- 13. Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego ku „Srebrnego i Złotego Listka CSR”. Oznacza to, Okręgu Przemysłowego, Kampania społeczna „Zawód iż gdyby działania stosowane przez KZK GOP zostały kontroler”, http://www.kzkgop.com.pl/kampanie/za- wod-kontroler. sformalizowane w odniesieniu do normy ISO 26000: 14. Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Krakowie, „Wytyczne dotyczące społecznej odpowiedzialności”, MPK nagrodzone Białym Listkiem CSR, http://www. związek mógłby ubiegać się o nagrodę w dziedzinie mpk.krakow.pl/pl/aktualnosci/news,4124,mpk-sa-w- CSR, a sam promować swoją działalność jako spo- krakowie-nagrodzone-bialym-listkiem-csr.html. łecznie odpowiedzialny organizator transportu zbio- 15. Lejda K., Mądziel M., Zrównoważony rozwój transpor- rowego aglomeracji górnośląskiej. „ tu i jego wpływ na funkcjonowanie systemów komunika- cji miejskiej, „Autobusy” nr 6/2016, Instytut Naukowo- -Wydawniczy „SPATIUM”. 16. PN-ISO 26000:2012: Wytyczne dotyczące społecznej od- powiedzialności, Polski Komitet Normalizacyjny, War- szawa 2012. 17. Stowarzyszenie Twórców Grafi ki Użytkowej, Konkurs o komunikacji miejskiej, http://stgu.pl/dzieje-sie/kon- mgr inż. Katarzyna Turoń | Wydział Transportu, kursy/event-o-komunikacji-miejskiej.html. Politechnika Śląskaą 18. Szałucki K., Wyszomirski O., Efektywne zarządzanie ko- munikacją w miastach i przedsiębiorstwami komunikacyj- nymi na przykładzie Gdyni [w:] Efektywność transportu zbiorowego w miastach, IV Ogólnopolska Konferencja „Komunikacja Miejska”. Materiały konferencyjne, Izba Gospodarcza Komunikacji Miejskiej, Łódź 2000. 19. Sznajder M., Korzyści z wdrożenia koncepcji społecznej dr hab. inż. Piotr Czech | prof. nadzw. Politechniki Śląskiej, odpowiedzialności biznesu (z uwzględnieniem koncepcji Wydział Transportu interesariuszy), „Ekonomia i Zarządzanie” 2/2013. 20. Turoń K., Cieśla M., Czech P., Wybrane narzędzia za- Literatura rządzania społeczną odpowiedzialnością biznesu w fi r- 1. Grzelec K., Funkcjonowanie transportu miejskiego w wa- mach branży kurierskiej, [w:] Micuła I. (red.), Wybrane runkach konkurencji regulowanej, Wydawnictwo Uni- aspekty zarządzania a jakość życia, Wydawnictwo Na- wersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2011. ukowe Sophia, Katowice 2015. 2. Hąbek P., Sprawozdawczość przedsiębiorstw w zakresie 21. Turoń K., Golba D., Cieśla M., Czech P., Odpowiedzial- analizy i opinie ich społecznej odpowiedzialności. Ocena jakości raportów ny transport. Dobre praktyki społecznej odpowiedzialności CSR, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2015. biznesu branży TSL z punktu widzenia studentów na pod- 3. Hąbek P., Szewczyk P., Społeczna odpowiedzialność a za- stawie badań własnych, [w:] Skrzypek E. (red.), Logistyka 33 rządzanie jakością, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, i jakość. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Wydział Ekono- Gliwice 2010. miczny Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lu- 4. Hebel K., Postulaty przewozowe zgłaszane wobec trans- blinie, Lublin 2015. portu miejskiego, [w:] Wyszomirski O. (red.), Transport 22. Turoń K., Golba D., Czech P., Analiza kierunku rozwoju /2016 miejski. Ekonomika i organizacja, Wydawnictwo Uni- obszarów dobrych praktyk CSR fi rm logistycznych na pod- wersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008. stawie raportów „Odpowiedzialny biznes w Polsce. Dobre 5. Hockerts K., Th e Sustainability Radar (STAR), A Step praktyki” w latach 2010-2014, „Scientifi c Journal of Si- towards Corporate Social Responsibility Accounting, Di- lesian University of Technology. Series Transport”, vol. scussion Paper, Th e New Economist Foundation, Lon- 89, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2015. don 1996. 23. Wyszomirski O., Transport miejski, [w:] Rydzkowski W., 6. Hys K., Hawrysz L., CSR versus PR – analiza zmiennych Wojewódzka-Król K. (red.), Transport, Wydawnictwo

wiodących, „Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospo- Naukowe PWN, Warszawa 2005. publiczna nr 4 komunikacja Technologia informatyczna a dostęp pasażerów do zakupu biletów Biletowa hybryda jest droga Rozwój telematyki przyczynił się do wprowadzenia wielu nowoczesnych rozwiązań w zarządzaniu fl o- tą transportową, sterowaniu ruchem, informacji dla pasażera oraz systemie dystrybucji biletów. W tym ostatnim wsparcie informatyczne miało zwiększyć wartość dodaną dla pasażera, organizatora transpor- tu i administracji samorządowej. IT zwiększa dostęp- ność biletów, śledzi i tworzy bazy o frekwencji podróż- nych, ułatwia rozbudowanie taryfy, automatyzuje pro- wadzenie kontroli biletów u podróżnych, upraszcza procedury rozliczeń fi nansowych, zmniejsza koszty eksploatacji systemu, stwarza warunki do współpracy z technologią informatyczną w dziedzinach transpor- towych i poza transportem.

Tekst WOJCIECH BĄKOWSKI, zdjęcia DOMINIK GAJDA

spółcześnie występują trzy systemy (rodza- Najtaniej ciągle u kierowcy je) organizacji sprzedaży biletów w krajo- Zastosowanie jednocześnie tak różniących się pomię- Wwym transporcie zbiorowym: konwen- dzy sobą technologii dostępu pasażera do zakupu bi- cjonalny, hybrydowy i wirtualny (rys. 1). letu i kasowania powoduje znaczny wzrost nakładów Zapłata za przejazdy w komunikacji miejskiej może inwestycyjnych i kosztów eksploatacji. Każdy z wy- być realizowana za pomocą: mienionych rodzajów dystrybucji biletów różni się • karty aglomeracyjnej (elektroniczna, jako bilety również czasem przepływu gotówki od sprzedaży bi- okresowe i jako przejazdy jednorazowe, również letu do wpłaty pieniędzy na konto administracji mia- z osobą towarzyszącą), sta. W całym zbiorze sprzedanych biletów udział po- • karty turystycznej, szczególnych technologii jest znacznie zróżnicowany. • karty rodzinnej, Przykładem jest znikomy udział zakupów dokonywa- • karty strefowej za płatny postój samochodu oso- nych za pomocą telefonu komórkowego. bowego i dalej za jazdę komunikacją miejską, Najmniej nakładów inwestycyjnych i kosztów eks- • telefonu komórkowego, ploatacyjnych generuje sprzedaż biletów przez kierow- • biletomatów w pojazdach i poza pojazdami (karta, cę za pomocą „półautomatu” drukującego bilet. Taki gotówka), sposób sprzedaży biletów, obok biletów okresowych, • sprzedaży tradycyjnej biletów jednorazowych stosowany jest w zbiorowej komunikacji pozamiejskiej analizy i opinie i okresowych w wielu punktach na obszarze miasta, i miejskiej (np. przedsiębiorstwa pod znakiem PKS • sprzedaży biletów przez prowadzących pojazd i wielu miastach europejskich, jako dodatkowy spo- w określonych przedziałach czasu lub w razie awa- sób sprzedaży). Gotówka wpływa do kasy przewoźni- 34 rii biletomatów. ka po zakończeniu kursu. Ten rodzaj sprzedaży znaj-

Streszczenie Summary /2016 Rozwój telematyki przyczynił się do wprowadzenia wielu nowocze- Ticket Hybrid Is Expensive snych rozwiązań w zarządzaniu fl otą transportową, sterowaniu ru- The development of Telematics contributed to the introduction of chem informacji oraz systemie dystrybucji biletów. W artykule au- numerous modern solutions in the transport fl eet management, tor dokonuje krótkiego przeglądu stosowanych obecnie sposobów controlling the information traffi c, and in the ticket distribution sys- dystrybucji biletów komunikacji miejskiej i omawia je, uwzględnia- tem. The author presents a short review of urban transport ticket jąc rachunek ekonomiczny. distribution methods and discusses them, taking into account the economic calculations.

Słowa kluczowe: Dystrybucja biletów, ŚKUP, zapłata za przejazd Keywords: Tickets distribution, ŚKUP, travel fare komunikacja publiczna nr 4 komunikacja zų liczba sprzedanych biletów, od której system przynosi oszczħdnoƑci

koszt staųy

oszczħdnoƑđ na 1 bilecie w stosunku do tradycyjnego ɲ systemu sprzedaǏy

liczba sprzedanych biletów Rys. 2. Spodziewane oszczędności z eksploatacji hybrydowe- go systemu w relacji do liczby sprzedanych biletów

ście w każdym pojeździe znajdują się cztery kasowniki do biletów papierowych i cztery czytniki do biletów wirtualnych. Obok technologii IT realizowana jest dystrybucja tradycyjna, można zakupić bilet w wielu punktach sprzedaży na teranie miasta. Zaletą takie- go rozwiązania jest niezawodność działania systemu i możliwość zakupu biletu o każdej porze dnia. Hy- brydowy system dystrybucji biletów znajduje zasto- sowanie w wielu miastach naszego kraju. Liczba biletów sprzedanych w hybrydowym sys- temie powinna być znaczna, aby przekroczyć próg „równowagi”, wyznaczony przez jego koszty stałe. Koszty stałe są spowodowane amortyzacją sprzętu, obsługą w napełnianiu biletomatów, rozliczeniem, naprawami, konserwacją systemu informatycznego. Dopiero po przekroczeniu punktu równowagi (czy- Zakup biletu u kierowcy jest najmniej kosztownym spo- li sprzedaniu znacznej liczby biletów) pojawiają się sobem dystrybucji, ale ten rodzaj sprzedaży znajduje zastosowanie w krajowej komunikacji miejskiej niewiel- oszczędności w stosunku do tradycyjnego systemu kich miast, obsługiwanych przez dwie, trzy linie sprzedaży biletów. Zależność tę prezentuje rys. 2. duje zastosowanie w krajowej komunikacji miejskiej Wirtualny niewykorzystywany niewielkich miast obsługiwanych przez dwie, trzy li- Najefektywniejszy ekonomicznie i organizacyjnie jest nie autobusowe. Bilety okresowe fi zycznie zakupuje wirtualny rodzaj sprzedaży, ponieważ bilet nie ma po- się wówczas w jednym lub dwóch punktach sprzedaży. staci fi zycznej. Pasażer przy pomocy nośnika infor- macji o pieniądzu (karta magnetyczna lub telefon Droga hybryda komórkowy) realizuje opłatę. Ten rodzaj dystrybucji W przypadku hybrydowego rodzaju dystrybucji bi- znacznie ułatwia kontrolę biletów, ponieważ ją auto- letów nakłady inwestycyjne i koszty eksploatacji, ob- matyzuje i przyspiesza przepływ gotówki W tym sys- sługi i konserwacji są znaczne. Inwestycja obejmuje temie można stosować taryfę degresywną, korzystną zakup systemu informatycznego, biletomatów sta- zarówno dla pasażera, jak i organizatora transportu cjonarnych na obszarze miasta i mobilnych do każ- zbiorowego. Wirtualny sposób dystrybucji biletów dego pojazdu. W każdym pojeździe muszą się znaj- nie może występować samodzielnie z przyczyn obiek- dować kasowniki do biletów papierowych i czytniki tywnych – nie wszyscy pasażerowie mogą posługiwać analizy i opinie do biletów wirtualnych. Na przykład w moim mie- się taką technologią.

35 konwencjonalny: gotówka zakup biletu Įzycznego kasowanie mechaniczne

gotówka zakup biletu Įzycznego

kasowanie /2016 hybrydowy: informacja mechaniczne o gotówce zakup biletu Įzycznego

informacja kasowanie wirtualny o gotówce wirtualne

Rys. 1. Podstawowe rodzaje sprzedaży biletów w komunikacji miejskiej publiczna nr 4 komunikacja fot. Arkadiusz Ławrywianiecfot.

W praktyce w wielu dużych miastach występują Z lewej nowy automat ŚKUP do doładowywania kart wszystkie trzy rodzaje dystrybucji biletów. Z całym oraz zakupu jednorazowych biletów papierowych, obok stary automat biletowy, w którym można kupować przekonaniem można stwierdzić, że takie rozwiąza- wyłącznie jednorazowe bilety papierowe nie organizacyjne generuje znacznie większe koszty niż miało to miejsce w jednym tradycyjnym syste- biletów za przejazdy różnymi rodzajami transpor- mie, eksploatowanym przed kilkoma laty. Pojawia tu. Karta jako nośnik pieniądza powinna umożliwić się problem ustalenia metody opłacalności tak roz- opłaty za wiele usług pozatransportowych na obsza- budowanego systemu. Z pomiarów przeprowadzo- rze administrowanym przez samorząd lub samorzą- nych metodą obserwacji „migawkowych” w moim dy (np. teatr, muzeum, rower miejski, basen kąpie- mieście (błąd rzędu 10 procent) wynika, że z wir- lowy itp.). tualnego kasowania biletu korzysta 3-5 pasażerów na 100 wsiadających, natomiast z biletomatów mo- Przykład ŚKUP-u bilnych – 15-20 pasażerów na 100 wsiadających. Przykładem takiego rozwiązania w naszym kraju jest Ponieważ około 45-55 procent pasażerów korzysta karta ŚKUP, służąca pasażerom mieszkającym na ob- z okresowych biletów miesięcznych, można uznać, szarze kilkudziesięciu gmin Górnego Śląska. Do- że przy spadającej frekwencji przewożonych osób, świadczenia państw europejskich pokazują, że oprócz najnowocześniejszy wirtualny rodzaj sprzedaży bi- karty powinna istnieć też możliwość zakupu papiero- letów jest najmniej wykorzystany przez pasażerów. wego biletu jednorazowego u prowadzącego pojazd Czy zatem jest potrzebny? Generalną zasadą eko- lub konduktora (kolej miejska). W następstwie roz- nomiczną w każdym nowoczesnym rozwiązaniu woju technologii IT bilet papierowy powinien zostać analizy i opinie jest korzystanie z takich systemów, które zarówno zupełnie wycofany z użytkowania. po stronie nakładów inwestycyjnych, jak i kosztów Należy zdawać sobie sprawę, że wdrożenie tak zwa- eksploatacji w dłuższym przedziale czasu prowa- nego biletu zintegrowanego wymaga kilku lat wytężo- 36 dzą do obniżki ponoszonych nakładów i korzysta nego wysiłku w obszarze marketingu, kultury organi- z nich coraz więcej użytkowników (dotyczy to każ- zacyjnej, informacji oraz społecznego zaangażowania dego systemu – np. automatów do sprzedaży kawy, mieszkańców. „

/2016 słodyczy itp.). Im większa liczba rodzajów sprzedaży biletów, tym większe koszty i utrudnienia w organizacji przepły- wu pieniądza (biurokracja). Technologia informa- tyczna zamiast obniżać koszty, powoduje ich wzrost. W tak rozbudowanej strukturze jedynym rozwią- Prof. dr hab. Wojciech Bąkowski | zaniem jest integracja na jednej karcie wszystkich Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług,

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja możliwych do skumulowania rodzajów sprzedaży Uniwersytet Szczeciński W – polemika wautobusie jestpusto? Dlaczego Dzień bezsamochodu. szego rzędu i dobra luksusowe. przyjęto, że na rynku występujądobra zwykłe, dobra niż- chodami kupującego, a nietylko ceną. W nauce ekonomii że popyt na zakupy dóbrjestsilnie skorelowany z do- i St. Marks, alerównież wieluinnych naukowców, podają, profesorowie, jakKrugmani Wells, czySamuelson objaśnione i wytłumaczone przez ekonomistów. Tacy nikacją publiczną,potwierdzają w praktyce to,co jest w dniu, gdymożnabyło podróżować bezpłatniekomu- Obserwacje, które poczyniłautorzadanego pytania cy, przed- dowozu dziecido szkoły, jawia sięw możliwości dojazdu do pra- do drzwi”. Celowość użytkowania prze- czasie, tam,gdziejestdroga, od drzwi strzeni geografi styczność przemieszczania sięw prze- miasta. Walorem użytkowym jest ela- użytkowania go na obszarze w celu pojazdu go na eksploatację że stać wanie. Kupujący samochóduznaje, jakądajeużytko- ale także wartości, wyrażonej w złotówkach, nej wartości dobremjako rzecz,pewnym o określo- na zakupu. wydatek, to doko- zwalający na taki budżet ze- wysokiej ceny, a posiada dla niegobardziej użyteczne,pomimo dobro jest śli kupującyoceni,że dane nością produktu Je- (szerzej wartością). sięużytecz- oprócz cenykieruje wyboru cych sięcenami,kupującydokonując padku substytucyjnych dóbr, różnią- niższego rzędu z dobrami pujących rosną, mamydo czynienia na dane dobro maleje,a dochody ku- bro zwykłe dochodów, to do- uznajesię,że jest zmniejszających się w przypadku w „Komunikacji Publicznej” nr3/2016 Publicznej” w „Komunikacji opublikowaneprzezPrzemysława JedleckiegoOdpowiedź napytanie Samochód osobowy jestsamw sobie, . Natomiast, kupujących, a spada kupujących, a spada sta wrazz dochodami dobro wzra- na dane gdy przypadku, cznej miasta„o każdym gdy popyt . W przy- popyt niższej użyteczności komunikacji publicznejsą dobrami jest dobrem normalnym, a usługi na. aby mogłaz niego całarodzi- korzystać samochodu, podjął decyzjęo zakupie gospodarstwo domowe) samochodu rozrywkowych itp. Właściciel (szerzej w celach szkola, dojazdu na zakupy, jane w polityce transportowej miast. jane w polityce pomi- plementarne, a te są zupełnie miast wywierająjedynieusługi kom- ni własnymsamochodemna obszarze przestrze- spokojenia w pokonywaniu samoza- ną. Wpływ na ograniczenie zainteresowania komunikacjąpublicz- samochodów osobowych niewykazali ku darmowych przejazdów właściciele to nie należysiędziwić,że w przypad- bowy stałsiędobrem powszechnym, teczności. Ponieważ samochódoso- zainteresowanie dobraminiższej uży- mowym konsumenta,tymmniejsze że im wyższe dochodyw budżecie do- malnej użyteczności zdóbrnor- mentów korzystających zainteresowaniaprzedmiotem konsu- cen dóbrniższej użytecznościniejest komunikacji publicznej),że micznych wynika(także w obszarze ekono- niższej użyteczności.Z badań dobrami ności niesą zainteresowani normalnejużytecz- z dóbr rzystający Przejazd własnymsamochodem . Konsumenci ko- . Wskazuje się,. Wskazuje obniżka Uniwersytet Szczeciński Uniwersytet Usług, i Ekonomiki Wydział Zarządzania Prof. Wojciech dr hab. Bąkowski miastach europejskich.w niektórych wydzielonym obszarze, nie na małym, uwarunkowaniach znajdujezastosowa- mieście. Przy wielu blicznej w danym komunikacjipu- do unowocześniania na to hamowanie zmianprowadzących wacji. Bezpłatna komunikacjapublicz- ograniczenia inno- wości, na przykład innych nieprawidło- i wielu za darmo uzyskanego ścia społecznegodo dobra podej- rzenia inteligentnegotransportu, ku, kapitału,technologiipodstawtwo- po stronie podażowej, w zakresie mająt- ze skutków, jakierozwiązanie takieniesie woju miasta.Nie zdają sobiesprawy sięonodo roz- uważają, że przyczyni nie posiadającwiedzyekonomicznej, wymyślili politycy samorządowi, którzy, chodów osobowych samo- ruchu istotny na ograniczenie niewpłynąw sposób dy w miastach no gospodarstwobezpłatneprzejaz- dochodzie pr W społeczeństwach o coraz wyższym T wautobusie jestpusto? Dlaczego Dzień bezsamochodu. ki takiesame,jakw każdy innydzień. tobusy w Katowicach były puste,a kor- -em można badać napełnienia, czy jak badaćnapełnienia,czyjak -em można Usługskiej Karty Publicznych. „ŚKUP- jeden z nich. –proponuje trasi napełnień?” na audyt istniejących szycht. (…).Może czas nami odjazdów dopasowanymi do nie- zakładów przemysłowych, wrazz godzi- giczne trasy, wiodącedo nieistniejących które głosy. nicy i politycy. Warto prześledzićnie- wzięliudziałrównież urzęd- w której wałem siętakintensywnejdyskusji, znajomymi. Przyznam, że nie spodzie- podróży podzieliłemsięzmoimi z tej trzeba będziełapaćsięrurek. – czytniki smartfon na zmianę w ręku –zamiasttrzymać dzie tłocznoi raczej bę- w autobusie wiadomości, ponieważ nie pocztyelektronicznej i najnowszych poczytam książkii niesprawdzę spokoj- łem więcprzekonany, razem nie że tym Były godzinyszczytu, by- do centrum. rannym autobusemz południaKatowic ny byłem, gdy22 września jechałempo- sie podróży. go wypiciaporannejkawyw cza- poczytania książkiczyspokojne- ludźmi, wość rozmowy z innymi oszczędność, możli- to ogromna Argumenty„za” się po mieście. formyporuszania z tej rzystania blicami zachęcającymido ko- spacerowaliktórzy po rynku z ta- pojawili sięnawet młodziludzie, nikacji publicznej. W Katowicach czyki w domu i skorzysta z komu- kierowców zostawi klu- że wielu samochodu” powinien sprawić, oraz przewoźników „Dzieńbez internetowychna stronach miast ferencjami prasowymi, tekstami własnym oczom. Nagłośniony kon- PRZEMYSŁAW JEDLECKI PRZEMYSŁAW Jak bumerangwracałteżtematŚlą- „Część liniiautobusowych ma nostal- Ale wcale takniebyło. Zdjęciami Brzmi nieźle.Dlategozdumio- Przyznam szczerze, że nie wierzyłem tramwajami i pociągami. Au-tramwajami i pociągami. za darmo jeździć autobusami, Dzień wcześniej możnabyło en felietonpiszę 23 września. że mamzdjęcia ztejpodróży. wierzy, touprzejmie informuję, w tocudowne zjawisko nie (nie licząc kierowcy). Jeśliktoś ze mnąbyło szesnaście osób pasażerów. W autobusierazem pusty. Dwa razy liczyłem nowością solarisbył niemal Przegubowy, pachnący park & ride oraz bike & ride powstaną park &rideorazbikepowstaną komunikacji autobusowej z elementami Zawodziu i Ligocie. Węzły przesiadkowe centrów przesiadkowych, w: Brynowie, budowę trzech zł zrealizuje 177,9 mln zanie. Miasto Katowice za kwotę ponad wadzi siępodobneinnowacyjne rozwią- sygnalizację świetlną. W Tychach wpro- orazzmodernizować tekcji w mieście 2017roku systemde- dować do końca ładowania. Gliwicerozbu- zamierzają pojazdy orazzbudujekilkastacjido ich tach 2016-2017zakupikolejne22 takie Miasto elektryczne. w la- w autobusy konsekwentnie inwestuje się nie z kolei W Jaworz- tobusów do użytkowania. au- 2017 rokuaż 81 nowych otrzymają lin. mieszkańcydo końca W Sosnowcu niających najwyższe standardy emisjispa- się zakup100nowych autobusów speł- planuje optymizmem. „W Katowicach zapominajmy o Jaworznie i Tychach). tylko(nie KZKGOPi nie na terenie wić działaniakomunikacjipublicznej pieniądze zdecydowanie możnapopra- mln zł to kwota niebagatelnai za takie kiej. Zostałem zasypanyinformacjami Terytorialnych w aglomeracji katowic- Zintegrowanychw ramach Inwestycji publiczną na komunikację na dotacje konkursu formacje o rozstrzygnięciu lejny wpis. wnioski...”bić i wyciągnąć ko- –brzmi zro- porządnie niejsze, aby to wreszcie kto woli,potokipasażerskie. Najważ- Z każdej informacji prasowej tchnie informacjiprasowej tchnie Z każdej wszystkimzbiegłysięin- Z tym zypadającym na jed- będzie siędziać. W końcu 560 wszędzie coś wie. Bo prawie spra- miastw tej od urzędów . Rozwiązanie takie . Rozwiązanie takie Przemysław Jedlecki Przemysław miast to rozumieją. i burmistrzowie dzieję, że prezydenci stanie po prostu zmarnowana. Mam na- pieniędzyz tych 560mlnzł zo- to część politykaparkingowa miast, su), a także jadącegoautobu- nie droższy od dłużej skoro jestznacz- siadkowym na pociąg, (nigdy nieprzesiądęsięw centrum prze- ni sięgęstośćsiatkipołączeń oraztaryfa liniiautobusów,których jeśliniezmie- rzyszyć gruntowna zmianaprzebiegunie- inwestycjom niebędzietowa-i wielkim bierać samochód.Dlategojeślizakupom ale puste.Bo mieszkańcy będąwciąż wy- przesiadkowe, nowe autobusyi centra bezsamochodu”. Będą jak z „Dniem mistycznej wyliczanki. przesiadkowe”. To tylko część tejopty- i wypożyczalni rowerów łączących węzły rowerowych, obiektów typubike&ride Inne projekty to budowa buspasów, tras powstaną mniejsze centraprzesiadkowe. Dodatkowo w trzech dzielnicachmiasta miasta. go, które powstanie w centrum Zintegrowanego Przesiadkowe- Centrum z kolei ze Śląskiego będąmoglikorzystać Mieszkańcyrzu. Siemianowic Śląskich Wielowieś orazw Siewie- ki, w gminie Bobrowni- Dobieszowicach, w gminie również w mniejszych miejscowościach: „Gazety Wyborczej” „Gazety Wspaniale? Niekoniecznie. Może być

|

|

Dziennikarz „ 19 „ komunikacja publiczna nr 3/2016 kątem oka 37 komunikacja publiczna nr 4/2016 kątem oka Po nowelizacji prawa zamówień publicznych Ułatwienia dla małych i średnich fi rm

Od 28 lipca 2016 roku obowiązują przepisy znoweli- zowanej ustawy Prawo zamówień publicznych1, które mają ogromny wpływ na sektor MŚP, czyli na mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa zaliczane do MŚP stanowią ponad 98 procent wszyst- kich przedsiębiorstw w Polsce, podobną proporcję odnotowuje się w Unii Europejskiej. Śmiało można zaryzykować stwierdzenie, że MŚP to siła napędowa gospodarki krajowej, ale również i unijnej. Tworzą one znacznie więcej miejsc pracy aniżeli duże przedsię- biorstwa i osiągają wyższe tempo wzrostu przycho- dów niż duże fi rmy. Zmiany, które pozwolą tym przed- siębiorcom na większy udział w rynku zamówień, są zatem niezwykle pożądane.

Tekst AGNIESZKA PIWOWARCZYK, zdjęcia ARKADIUSZ ŁAWRYWIANIEC

nijna defi nicja MŚP zawarta jest w za- w związku z koniecznością przygotowania wymaganej łączniku I do Rozporządzenia Komisji (UE) w postępowaniu o udzielenie zamówienia publiczne- U nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 roku2. go dokumentacji. Kategoria przedsiębiorcy uzależniona zosta- Zagadnienia te zostały dostrzeżone przez unijne- ła od wielkości zatrudnienia oraz obrotu lub sumy bi- go ustawodawcę i znalazły się w jednym z motywów lansowej. Defi nicja ta znalazła swoje odzwierciedlenie preambuły Dyrektywy 2014/24/UE, tzw. klasycznej4: w ustawodawstwie polskim w Ustawie z dnia 2 lip- (84) Wielu wykonawców, zwłaszcza MŚP, uważa, ca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej3. że jedną z głównych przeszkód dla ich uczestnictwa Podstawowe problemy zgłaszane przez MŚP, które w zamówieniach publicznych są obciążenia admini- mają bezpośredni wpływ na ich udział w zamówie- stracyjne wynikające z konieczności przedstawienia niach publicznych, to obciążenia administracyjne znacznej liczby zaświadczeń lub innych dokumen- oraz związane z tym koszty fi nansowe i pracownicze, tów dotyczących kryteriów wykluczenia i kwalifi ka- analizy i opinie

Streszczenie Summary 38 Artykuł przybliża zmiany w unijnym i krajowym prawie zamówień Facilitations For Small And Medium-Size Enterprises publicznych, które powinny ułatwić udział mikro-, małych i śred- The paper presents changes in the community and national public nich fi rm w rynku zamówień publicznych. Paradoksem bowiem jest, procurement legislation, which should facilitate the participation że choć w Polsce sektor MŚP stanowi około 98 procent wszystkich of SMEs in the public procurement market. Because it is paradox-

/2016 przedsiębiorstw i tworzy znacznie więcej miejsc pracy aniżeli duże ical in Poland that although the SME sector makes approx. 98 % spółki, ma dużo mniejsze szanse na zdobycie zleceń publicznych. of all companies and it creates many more jobs than big compa- Na przeszkodzie stały do tej pory głównie obciążenia admini- nies, it has much smaller opportunities to win public orders. The stracyjne oraz związane z tym koszty fi nansowe i pracownicze, main obstacles so far included mainly the administrative burden w związku z koniecznością przygotowania wymaganej w postępo- and related financial and employee expense due to the necessity waniu o udzielenie zamówienia publicznego dokumentacji. to prepare documentation required in the public procurement proceeding.

Słowa kluczowe: prawo zamówień publicznych, małe i średnie Keywords: public procurement law, SMEs, PZP amendment przedsiębiorstwa, nowelizacja PZP komunikacja publiczna nr 4 komunikacja cji. Ograniczenie takich wymogów, na przykład przez Katowice, pętla tramwajowa Brynów zastosowanie jednolitego europejskiego dokumentu za- mówienia obejmującego zaktualizowane oświadczenie na zwiększenie udziału przedsiębiorców w rynku za- własne, mogłoby w znacznym stopniu uprościć proce- mówień publicznych. durę z korzyścią zarówno dla instytucji zamawiają- cych, jak i wykonawców. Zasada podziału zamówień na części Kwestia większego zaangażowania MŚP we wspól- Zgodnie z art. 96 ust.1 pkt 11 PZP zamawiający zo- ny rynek zamówień publicznych jest jedną z kluczo- bowiązany jest do wskazania w protokole postępo- wych i leży u podstaw wielu nowych postanowień wania o udzielenie zamówienia powodów „niedoko- dyrektyw, które zostały przeniesione do ustawodaw- nania podziału zamówienia na części”. Oznacza to, stwa rodzimego. że Polska przyjęła w tym zakresie regulację minimal- Wyrazem tych intencji ustawodawcy są zmiany ną i nie zdecydowała się na wprowadzenie obowiąz- analizy i opinie w przepisach ustawy Prawo zamówień publicznych, ku udzielenia określonych zamówień w częściach. dotyczące: Dzielenie zamówienia na części ma na celu zwięk- • obowiązku rozważenia przez instytucje zamawia- szenie konkurencji i umożliwienie złożenia ofert przez jące podziału zamówienia na części, podmioty zaliczane do MŚP, które ze względu na ska- 39 • limitu dla wymogów dotyczących sytuacji ekono- lę przedsięwzięcia nie mogłyby ubiegać się o zamó- micznej i fi nansowej wykonawcy, wienie. Podziału można dokonać na zasadzie ilościo-

• jednolitego europejskiego dokumentu zamówienia wej lub jakościowej. /2016 w ramach uproszczenia zasad potwierdzania speł- W przypadku podziału ilościowego należy niania kryteriów kwalifi kacji podmiotowej, uwzględnić potencjalne możliwości MŚP, określa- • bezpośrednich płatności na rzecz podwykonawców. jąc wielkość poszczególnych części zamówienia. Po- Ustawodawca krajowy ustanowił dodatkowo zmia- dział zamówienia ze względu na jakość powinien ny w przepisach Prawa zamówień publicznych, któ- zostać dokonany z uwzględnieniem różnych branż re nie wynikają wprawdzie z przepisów przywołanej i specjalizacji dostępnych na rynku MŚP. Decyzja

dyrektywy, ale z całą pewnością będą miały wpływ o podziale zamówienia na części pozostaje w kom- publiczna nr 4 komunikacja • aby wykonawcy przedstawili informacje na temat ich rocznych sprawozdań fi nansowych wykazujących w szczególności stosunek aktywów do zobowiązań; Wprowadzenie JEDZ w znacznym stopniu • posiadania przez wykonawcę odpowiedniego ubez- uprości etap przygotowania oferty, co z całą pieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Minimalny roczny obrót, o którym mowa, nie pewnością poszerzy krąg wykonawców może przekraczać maksymalnie dwukrotności warto- ubiegających się o udzielenie konkretnego ści zamówienia, z wyjątkiem należycie uzasadnionych zamówienia. Korzyści będą obopólne: dla przypadków, odnoszących się do przedmiotu zamó- wienia lub sposobu jego realizacji. Ustawodawca do- zamawiającego większa liczba wykonawców puszcza zatem możliwość, aby zamawiający wymagał to konkurencyjność i bardziej atrakcyjne w odniesieniu do sytuacji fi nansowej lub ekonomicz- oferty, dla wykonawców natomiast mniejsze nej wykonawcy obrotu, który będzie wyższy aniżeli wskazany w przywołanym przepisie. Jednak wprowa- będą koszty przygotowania oferty, brak dzony obowiązek wskazania w specyfi kacji istotnych konieczności angażowania dodatkowych osób warunków zamówienia lub protokole postępowania odpowiedzialnych za gromadzenie dokumentów, powodów zastosowania takiego wymogu powinien skutecznie eliminować nadużycia w tym obszarze. oszczędność czasu i efektywność, a tym samym Warto wspomnieć, iż uchylony art. 22 ust. 4 PZP, szansa na pozyskanie kolejnych zamówień. który obligował zamawiających, by opis sposobu speł- nienia warunków udziału w postępowaniu związany był z przedmiotem zamówienia oraz proporcjonalny do przedmiotu zamówienia, również miał na celu petencji zamawiającego, który decyduje również ograniczenie stawiania wygórowanych warunków o wielkości i przedmiocie poszczególnych części za- w postępowaniu, także odnoszących się do sytuacji mówienia. Gdy zamawiający uzna, że taki podział fi nansowej5. Wprowadzenie progu w odniesieniu nie będzie wskazany, zobligowany jest przedstawić do warunków udziału w postępowaniu, dotyczących uzasadnienie niedokonania podziału zamówienia. sytuacji fi nansowej lub ekonomicznej, nie stanowi Nasuwa się pytanie, jakie okoliczności mogą uza- wielkiej zmiany w ustawodawstwie polskim, jednak sadniać taką decyzję zamawiającego? obecne brzmienie przepisu w bardzo jednoznaczny Zamawiający nie dokona podziału zamówienia sposób określa granicę ewentualnych żądań zamawia- na części w sytuacji gdy: jących względem wykonawców. • podział groziłby ograniczeniem konkurencji, Intencją wprowadzenia tego ograniczenia było wy- • występują nadmierne trudności techniczne oraz eliminowanie nadmiernych żądań w zakresie roczne- nadmierne koszty wykonania zamówienia, go obrotu nawet w przypadku zamówień o niskiej • zachodzi konieczność koordynowania wykonaw- wartości. Zmiana ta ma szczególne znaczenie dla mi- ców realizujących poszczególne części zamówienia, kro-, małych i średnich przedsiębiorców, co powin- • z przyczyn technologicznych konieczna jest kom- no mieć bezpośredni związek z udziałem tych pod- patybilność określonych części zamówienia. miotów w postępowaniach o udzielenie zamówienia. Czy ta zmiana w istocie przyczyni się do większego udziału MŚP w zamówieniach publicznych? Agrega- Jednolity europejski cja zamówień ma bezpośrednie przełożenie na cenę dokument zamówienia (JEDZ) złożonej oferty, przekłada się na tzw. efekt skali. Trud- Wprowadzenie JEDZ, którego standardowy formu- no na tym etapie oszacować różnice w cenie, która larz został określony w Rozporządzeniu wykonawczym z całą pewnością będzie wyższa. Pytanie o ile? Dru- Komisji (UE) 2016/7 z dnia 5 stycznia 2016 roku ga kwestia to dodatkowe trudności proceduralne dla (Dz.Urz. UE z 6.01.2016 r., L 3/16) jest odpowiedzią instytucji zamawiających. W świetle obowiązujących ustawodawcy unijnego na oczekiwania wykonawców regulacji prawnych należy uznać, że zamawiający bę- w zakresie uproszczenia procedur. Oświadczenie za- analizy i opinie dzie dokonywał podziału zamówienia tylko wtedy, miast szeregu dokumentów oraz obowiązek składania gdy będzie to rzeczywiście podyktowane efektywno- dokumentów tylko przez wykonawcę, którego oferta ścią zamówienia. została wybrana jako najkorzystniejsza z całą pewno- 40 ścią stanowią znaczne ułatwienie dla ubiegających się Limity dla wymogów dotyczących o udzielenie zamówienia publicznego. Informacje za- sytuacji ekonomicznej i fi nansowej warte w oświadczeniu stanowią wstępne potwierdze-

/2016 wykonawcy nie, że wykonawca nie podlega wykluczeniu, spełnia Z treści art. 22c ust. 1 PZP wynika, iż odniesieniu warunki udziału w postępowaniu, spełnia kryteria se- do warunków udziału w postępowaniu, dotyczących lekcji (kryteria kwalifi kacji wykonawców do kolejne- sytuacji fi nansowej lub ekonomicznej, zamawiający go etapu postępowania, na przykład w trybie prze- może wymagać w szczególności: targu ograniczonego czy negocjacji z ogłoszeniem). • aby wykonawcy posiadali określony minimalny rocz- Obowiązek dostarczenia szeregu dokumentów był ny obrót, w tym określony minimalny roczny obrót szczególnie dotkliwy dla MŚP, które ze względu na ska-

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja w obszarze objętym zamówieniem; lę działalności dysponowały ograniczonym potencja- łem kadrowym – osobami, które mogły ewentualnie Katowice, aleja W. Korfantego ów obowiązek wypełniać poprzez uzyskanie i przygoto- wanie stosownych dokumentów. Oświadczenie JEDZ wykonawca ubiega się o udzielenie zamówienia pu- zawiera informacje, które przed nowelizacją PZP znaj- blicznego wspólnie z innymi wykonawcami (konsor- dowały się w dokumentach składanych przez wyko- cjum), JEDZ składa każdy z konsorcjantów. nawcę, wraz z wnioskiem o dopuszczenie do udziału Zamawiający nadal będą mogli żądać przedłożenia w postępowaniu albo wraz z ofertą, takich jak: oświad- dokumentów w trakcie trwania postępowania, co prze- czenia o spełnianiu warunków udziału w postępowaniu widuje art. 26. ust. 2f PZP (co prawda tylko wtedy, wymienionych w art. 22 PZP, oświadczenia o braku jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia odpowiednie- podstaw do wykluczenia na podstawie art. 24 PZP czy go przebiegu postępowania o udzielenie zamówienia). wykaz zamówień oraz wykazy osób, które będą uczest- Wprowadzenie JEDZ w znacznym stopniu uprości niczyć w realizacji zamówienia czy sprzętu. Warto do- etap przygotowania oferty, co z całą pewnością po- dać, że wymóg złożenia JEDZ dotyczy postępowań, szerzy krąg wykonawców ubiegających się o udziele- których wartość zamówienia jest równa lub przekra- nie konkretnego zamówienia. Korzyści będą obopól- cza kwoty określone w przepisach wydanych na pod- ne: dla zamawiającego większa liczba wykonawców stawie art. 11 ust. 8 PZP, a zatem dotyczy tzw. postę- to konkurencyjność i bardziej atrakcyjne oferty, dla powań unijnych, czyli o znacznej wartości. wykonawców natomiast mniejsze będą koszty przy- Wykonawcy mogą sporządzać JEDZ w postaci gotowania oferty, brak konieczności angażowania do- elektronicznej, podpisując go bezpiecznym podpisem datkowych osób odpowiedzialnych za gromadzenie elektronicznym, weryfi kowanym przy pomocy waż- dokumentów, oszczędność czasu i efektywność, a tym nego kwalifi kowanego certyfi katu lub równoważne- samym szansa na pozyskanie kolejnych zamówień. go środka, spełniającego wymagania dla tego rodza- ju podpisu, lub w postaci dokumentu podpisanego Bezpośrednie płatności analizy i opinie ręcznie. Najpóźniej od 18 kwietnia 2018 roku JEDZ na rzecz podwykonawców ma być przedstawiany wyłącznie w formie elektro- Jak wynika z treści art. 143c ust. 1: zamawiający do- nicznej. Warto również podkreślić, że to, czy wyko- konuje bezpośredniej zapłaty wymagalnego wynagro- nawca złoży jedno oświadczenie JEDZ, uzależnione dzenia przysługującego podwykonawcy lub dalszemu 41 jest od formy udziału wykonawcy w postępowaniu podwykonawcy, który zawarł zaakceptowaną przez za- oraz sposobu spełniania warunków udziału w postę- mawiającego umowę o podwykonawstwo, której przed-

powaniu. Jeden dokument wystarczy, gdy wykonaw- miotem są roboty budowlane, lub który zawarł przed- /2016 ca samodzielnie ubiega się o udzielenie zamówienia łożoną zamawiającemu umowę o podwykonawstwo, publicznego. Wykonawca składa także jednolite do- której przedmiotem są dostawy lub usługi, w przypadku kumenty dotyczące podmiotów, na których zaso- uchylenia się od obowiązku zapłaty odpowiednio przez bach polega, w celu wykazania braku istnienia wobec wykonawcę, podwykonawcę lub dalszego podwykonaw- nich podstaw wykluczenia, oraz spełniania, w zakre- cę zamówienia na roboty budowlane. sie, w jakim powołuje się na ich zasoby, warunków Zapłata wynagrodzenia podwykonawcom dotyczy

udziału w postępowaniu lub kryteriów selekcji. Jeżeli płatności, które powstały po zaakceptowaniu przez publiczna nr 4 komunikacja zamawiającego umowy o podwykonawstwo robót nicznych lub jeżeli przedmiotem zamówienia są ro- budowlanych lub po przedłożeniu zamawiającemu boty budowlane. poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii umo- W świetle obowiązujących przepisów, ustawodawca wy o podwykonawstwo, której przedmiotem są do- wprowadza jedynie ograniczenie możliwości udziele- stawy lub usługi. nia zaliczki, jeżeli wykonawca został wybrany w try- W przypadku dokonania zapłaty na rzecz pod- bie niekonkurencyjnym. wykonawcy, zamawiający potrąca kwotę wypłaco- Zamówienia publiczne to często długoterminowe nego wynagrodzenia z wynagrodzenia należnego kontakty, które nie zawsze przewidują płatność w czę- wykonawcy. Przed dokonaniem takiej płatności za- ściach, a tym samym wymagają od wykonawcy dys- mawiający zobligowany jest umożliwić wykonawcy ponowania własnym kapitałem w trakcie realizacji za- zgłoszenie w formie pisemnej uwag dotyczących za- mówienia. Tego rodzaju sytuacja jest zagrożeniem dla sadności bezpośredniej zapłaty wynagrodzenia pod- płynności fi nansowej przedsiębiorcy, w szczególności wykonawcy lub dalszemu podwykonawcy. Obowią- dla MŚP. Możliwość pozyskania zaliczki z całą pew- zujące przepisy określają również, iż w przypadku nością wpłynie na krąg potencjalnych wykonawców zamówień na roboty budowlane, których termin ubiegających się o udzielenie zamówienia, z korzyścią realizacji jest dłuższy niż 12 miesięcy, gdy umowa dla zamawiających. Zmiana ta otwiera drzwi dotych- przewiduje zapłatę wynagrodzenia należnego wyko- czas zamknięte przed MŚP, które z uwagi na ryzyko nawcy w częściach – warunkiem zapłaty przez za- utraty płynności fi nansowej bądź brak możliwości sfi - mawiającego drugiej i następnych części należnego nansowania zamówienia rezygnowały z udziału w po- wynagrodzenia za odebrane roboty budowlane jest stępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. przedstawienie dowodów zapłaty wymaganego wy- nagrodzenia podwykonawcom i dalszym podwyko- 2. Rozszerzenie kognicji KIO nawcom, zaangażowanym w realizację odebranych Rozszerzenie katalogu podstaw wniesienia odwołania prac. Regulacja ta dodatkowo zabezpiecza interesy w postępowaniach poniżej progów unijnych z całą fi nansowe podwykonawców. pewnością jest zmianą korzystną dla MŚP. Zgodnie Jeżeli umowa określa zapłatę całości wynagrodze- z art. 180 ust. 2 PZP w brzmieniu sprzed noweliza- nia należnego wykonawcy po wykonaniu całości ro- cji, w przypadku zamówień o wartości mniejszej niż bót budowlanych – zamawiający jest obowiązany kwoty określone w przepisach wydanych na podsta- przewidzieć udzielanie zaliczek. Udzielanie kolej- wie art. 11 ust. 8, przysługiwało odwołanie wyłącz- nych zaliczek przez zamawiającego uzależnione jest nie wobec czynności: od przedstawienia dowodów zapłaty wynagrodzenia 1) wyboru trybu negocjacji bez ogłoszenia, zamówie- podwykonawcom i dalszym podwykonawcom, bio- nia z wolnej ręki lub zapytania o cenę; rącym udział w realizacji części zamówienia, za któ- 2) opisu sposobu dokonywania oceny spełniania wa- rą zaliczka została wypłacona. runków udziału w postępowaniu; Możliwość bezpośrednich płatności na rzecz pod- 3) wykluczenia odwołującego z postępowania o udzie- wykonawców wynika z art. 71 ust. 3 dyrektywy kla- lenie zamówienia; sycznej, jednak w ustawodawstwie polskim przepisy 4) odrzucenia oferty odwołującego. dotyczące podwykonawców zaangażowanych w reali- Dodanie w art. 180 ust. 2 punktu 5, dotyczącego zację zamówień publicznych obowiązują od 24 grud- opisu przedmiotu zamówienia oraz punktu 6, do- nia 2013 roku6. Regulacja ta ma szczególne znaczenie tyczącego wyboru najkorzystniejszej oferty, stanowi dla MŚP, ponieważ przedsiębiorcy należący do tego znaczne rozszerzenie przesłanek wniesienia odwoła- sektora często biorą udział w realizacji zamówień nia. Zagadnienie opisu przedmiotu zamówienia jest w charakterze podwykonawców. kluczowe w przygotowaniu postępowania o udziele- nie zamówienia publicznego – to właśnie ten element Zmiany w przepisach decyduje o możliwości ubiegania się o udział w kon- nie wynikające z dyrektywy kretnym postępowaniu. Nieprawidłowy opis przed- 1. Rozszerzenie możliwości nabywania zaliczek (151a) miotu zamówienia, ograniczający uczciwą konkuren- Uchylenie ust. 2 w art. 151a PZP umożliwiło zama- cję, mógł wyeliminować potencjalnych wykonawców. analizy i opinie wiającym przyznawanie zaliczek na poczet wykona- Dotychczas wykonawcy nie mieli możliwości skutecz- nia zamówienia, jeżeli tylko możliwość taka została nej ochrony przed takim działaniem zamawiające- przewidziana w ogłoszeniu lub SIWZ. Decyzją za- go. Równie istotna jest możliwość wniesienia odwo- 42 mawiającego będzie zatem kwestia przyznania zalicz- łania do czynności wyboru najkorzystniejszej oferty. ki, niezależnie od źródła fi nansowania przedmiotu Wprowadzenie nowej regulacji ustawowej pozwoli zamówienia. Uchylony nowelizacją ust. 2 art.151a na skuteczne dochodzenie swoich roszczeń podmio-

/2016 PZP ograniczał możliwość udzielania zaliczek do za- tom z sektora MŚP, ponieważ większość postępowań, mówień fi nansowanych z udziałem: o jakie ubiegają się przedsiębiorcy tego sektora, to jed- a) środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, nak postępowania poniżej progów unijnych. b) niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzie- lonej przez państwa członkowskie Europejskiego Po- Podsumowanie rozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), Zmiany legislacyjne prawa zamówień publicznych c) niepodlegających zwrotowi środków innych niż wy- mają przyczynić się do zwiększenia udziału MŚP

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja mienione w lit. a i b, pochodzących ze źródeł zagra- w rynku zamówień publicznych. Kierunek zmian od- noście zaangażowania mikro-, małych i średnich fi rm Sieć dystrybucji biletów KZK GOP została wybrana w rynek zamówień jest słuszny, ale czas pokaże, która przez Związek w postępowaniach przetargowych z regulacji będzie miała największy wpływ na funk- Za mikroprzedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jed- cjonowanie podmiotów z tego sektora. nym z dwóch ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie mniej niż Nie sposób nie wspomnieć o możliwościach, ja- 10 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyro- bów i usług oraz operacji fi nansowych nieprzekraczający równowartości w zło- kie otwiera dla MŚP nowa procedura partnerstwa tych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec innowacyjnego. Innowacyjność w zamówieniach jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro. Za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jed- z punktu widzenia zamawiającego to zawsze racjo- nym z dwóch ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie mniej niż nalność i efektywność dokonywanych wydatków, ale 50 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyro- bów i usług oraz operacji fi nansowych nieprzekraczający równowartości w zło- też określone oczekiwania i cele, po drugiej stronie tych 10 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec mamy konkurujących ze sobą wykonawców. Zamó- jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 10 milionów euro. wienia publiczne służą zaspokajaniu potrzeb publicz- Za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co naj- mniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie nych. Innowacyjne towary, usługi czy roboty budow- mniej niż 250 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzeda- lane są szansą rozwoju nie tylko przedsiębiorców, ale ży towarów, wyrobów i usług oraz operacji fi nansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilan- i rozwoju gospodarczego państw członkowskich UE. su sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowar- MŚP odgrywają kluczową rolę w budowaniu rozwoju tości w złotych 43 milionów euro. 4 Dz.Urz. UE L 94 z 28.03.2014, str. 65, ze zmianami. gospodarczego kraju również, a może przede wszyst- 5 Zob. wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 15 grudnia 2011 roku, kim, poprzez tworzenie nowych miejsc pracy. „ sygn. akt X Ga 509/11. 6 Ustawa z dnia 8 listopada 2013 roku o zmianie ustawy „Prawo zamówień publicznych”, Dz.U. poz. 1473. analizy i opinie Literatura 1. Ustawa z dnia 22 czerwca 2016 roku o zmianie ustawy „Prawo zamówień publicznych” oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r., poz. 1020). 43 dr Agnieszka Piwowarczyk | Adiunkt 2. Rozporządzenie uznające niektóre rodzaje pomocy za zgod- w Katedrze Publicznego Prawa Gospodarczego ne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu 8 art. 107 Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego i 108 Traktatu, Dz.Urz. UE L 187 z 26.06.2014 r. w Katowicach 3. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalno- /2016

ści gospodarczej (Dz.U. z 2016 r., poz. 1829). 1 Ustawa z dnia 22 czerwca 2016 roku o zmianie ustawy „Prawo zamówień 4. Dyrektywa 2014/24/UE (Dz.Urz. UE L 94 z 28.03.2014, publicznych” oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 1020), str. 65, ze zm.). dalej PZP. 5. Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 15 grud- 2 Rozporządzenie uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z ryn- nia 2011 r., sygn. akt X Ga 509/11. kiem wewnętrznym, w zastosowaniu 8 art. 107 i 108 Traktatu, Dz. Urz. UE L 187 z 26.6.2014 r., str. 1. 6. Ustawa z dnia 8 listopada 2013 roku o zmianie ustawy „Pra- 3 tj. Dz.U. 2016, poz. 1829, art.104 do 106. wo zamówień publicznych” (Dz.U. z 2013 r., poz. 1473). komunikacja publiczna nr 4 komunikacja Zaniedbywanie klienta jest kosztowne Profesjonalna obsługa przede wszystkim

Jest oczywistością, że o sukcesie fi rmy decyduje wysoka jakość oferowanych usług, dopasowa- nych do oczekiwań klienta. Równie ważni są jednak profesjonalnie przygotowani pracownicy ob- sługi klienta, kontaktujący się bezpośrednio i (lub) telefonicznie z klientem. Szczególnie dotyczy to pracowników przyjmujących skargi, zażalenia i reklamacje. To oni są wizytówką fi rmy, rozwią- zują problemy i łagodzą frustracje.

Tekst JOANNA CISEK-DĄBROWSKA, zdjęcia ARKADIUSZ ŁAWRYWIANIEC

adania pokazują, że poziom obsługi klienta trzymane obietnice. Co piąty klient zmienił w ciągu w polskich fi rmach stopniowo rośnie. Naj- roku przynajmniej jednego dostawcę usług. B słabszą stroną tego zagadnienia wciąż jed- Klient zadowolony z usługi opowie o tym sześciu nak pozostają sytuacje konfl iktowe. W ba- znajomym, a klient niezadowolony opowie o swo- daniu Interactive Intelligence, przeprowadzonym im rozczarowaniu jedenastu innym. Każdy z pra- w Polsce w marcu 2015 roku, respondenci zwróci- cowników codziennie ma okazję budować lojalność li uwagę, że w chwili zgłoszenia skargi lub reklama- odbiorcy, poprzez obsługę przekraczającą oczekiwa- cji fi rmy zaczynają traktować klientów jak intruzów nia naszych wewnętrznych i zewnętrznych klientów. – nawet, jeśli są oni wieloletnimi, wiernymi konsu- Troskliwa i indywidualna obsługa tworzy pozytywne mentami. W sytuacjach konfl iktowych niektóre fi r- relacje. Lojalni klienci są łatwiejsi w obsłudze, szyb- my (a może wiele fi rm?) szybko przyjmują strategię ciej wybaczają błędy, dobrze mówią o fi rmie i częściej „oblężonej twierdzy”. A przecież czasem mały krok korzystają z jej usług. w stronę klienta może zaprocentować wzmocnieniem zaufania, a w konsekwencji przedłużeniem współpra- Jakość obsługi klienta czy cena? cy na wiele lat. Działa tutaj znana w psychologii spo- Czy istnieją dowody na to, że jakość obsługi może łecznej zasada wzajemności. być dla klienta ważniejsza niż cena usługi? Otóż tak! Jak wynika z badań przeprowadzonych we wrześniu Współczesny klient nie wybacza! 2012 roku przez ośrodek Ipsos-MORI (na zlece- Międzynarodowe badania firmy Accenture Glo- nie fi rmy Verint Systems Inc.), przestrzeganie stan- bal Consumer Pulse Survey, dotyczące wpływu ja- dardów obsługi klienta okazuje się ważniejsze niż kości usług fi rm na lojalność klientów, pokazują, koszt, jaki poniesiemy w związku z usługą. W bada- że aż 66 procent respondentów w 2013 roku zmieniło niu udział wzięło 7 tys. konsumentów z krajów ta- przynajmniej jednego usługodawcę. Widać w porów- kich, jak: Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Polska, naniu z latami wcześniejszymi, że jest to tendencja na- Rosja i Stany Zjednoczone. rastająca. Wniosek: współczesny klient nie wybacza! Autorzy raportu poszukiwali danych na temat Z powyższych badań wynika także, że 85 procent tego, jak klienci oceniają jakość obsługi w branżach konsumentów nie przeszłoby do konkurencji, gdy- takich, jak: handel detaliczny, operatorzy telewizyjni by dotychczasowy usługodawca szybko odpowiedział i internetowi, usługi telekomunikacyjne, sektor ener- analizy i opinie na ich zażalenia. Klientów najbardziej irytują niedo- gii elektrycznej oraz usługi administracji publicznej.

Streszczenie Summary 44 W artykule kompleksowo przedstawiono potwierdzoną empirycz- First Of All - Professional Service nie tezę, że niezadowolony klient generuje duże straty dla fi rmy. The paper presents comprehensively an empirically proven thesis Autorka opisuje przyczyny i skutki braku lojalności klienta wobec that an unsatisfi ed customer generates high losses for a company. fi rmy. Kluczową kwestią jest tu nie tyle jakość produktu i usługi The author describes reasons and eff ects of missing customer’s

/2016 oraz ich cena, ale sposób obsługiwania i komunikowania się z klien- loyalty to a company. Not only the product and service quality, but tem. Zaniedbanie tej sfery jest kosztowne dla fi rm, bo badania also the way of servicing and communicating with the customer are dowiodły, że niezadowolony klient przekazuje niepochlebną opinię the key issues. The neglect of this area is costly to companies, be- o fi rmie kolejnym 11 osobom. W artykule jest mowa również o po- cause surveys have proven than an unsatisfi ed customer passes an dejściu do obsługi pasażera w KZK GOP oraz o szkoleniach, jakie unfavourable opinion about the company to another 11 persons. The w tym zakresie przeszli jego pracownicy. paper refers also to the att itude to the passengers service at KZK GOP and to training received in this fi eld by its employees.

Słowa kluczowe: klient, pasażer, obsługa klienta, obsługa Keywords: customer, passenger, customer service, passenger pasażera service komunikacja publiczna nr 4 komunikacja fot. Dominik Gajda fot.

Punkt Obsługi Pasażera KZK GOP na dworcu w Katowicach

A oto wnioski z powyższego badania: Odsetek klientów zmieniających dostawcę ze względu na obsługę • 64 proc. respondentów stwierdziło, że irytuje ich konieczność oczekiwania na rozmowę z przedsta- wicielem fi rmy. Zniecierpliwienie to było najczę- 66% ściej wymieniane w Niemczech (82 procent), zaś 59% najrzadziej we Francji (34 procent). W Polsce opi- 49% nię tę podziela 77 procent ankietowanych. • Średni czas oczekiwania na kontakt z obsługą we wszystkich branżach sięga niemal czterech mi- nut, przy czym w przypadku branży handlu de- talicznego reakcja na zgłoszenia klienta jest nieco szybsza niż w pozostałych sektorach. Czas ocze- kiwania okazał się najdłuższy w przypadku ope- ratorów telekomunikacyjnych oraz dostawców 2005 2007 2013 usług telewizyjnych i internetu: 35 procent re- spondentów stwierdziło, że podczas kontakto- • Ponad połowa (57 procent) swoim rozczarowaniem wania się z fi rmami z tych branż musiało czekać odnośnie do jakości obsługi niezwłocznie podzie- co najmniej 10 minut. li się ze znajomymi za pośrednictwem portali spo- • Respondenci nieco lepiej tolerują błędy niż dłu- łecznościowych, co oczywiście negatywnie wpłynie gie oczekiwanie, choć ponad połowa (56 procent) na wizerunek marki w oczach setek innych użyt- ankietowanych stwierdziła, że są one irytujące. kowników. Najmniej tolerancyjni wobec błędów są Rosjanie Badanie wykazało także, że konsumenci w dalszym (za irytujące uznaje je 65 procent respondentów), ciągu przykładają dużą wagę do jakości obsługi klien- Francuzi są natomiast najbardziej wyrozumiali ta i zwykle niechętnie szukają niższych cen w innych w tym zakresie. W Polsce pomyłki irytują 62 pro- fi rmach, mimo niepewnej sytuacji na rynku w wie- cent ankietowanych. lu krajach objętych ankietą. Tylko jedna czwarta an- • Wielu konsumentów spotkało się z błędami, w tym kietowanych (22 procent) przyznała, że cena jest pomyłkami w rozliczeniach i zamówieniach; naj- dla nich ważniejsza od jakości obsługi. Jednocześnie analizy i opinie więcej błędów w Polsce odnotowują dostawcy usług 39 procent (w Polsce 35 procent) z nich stwierdzi- telekomunikacyjnych, telewizji i internetu. Nato- ło, że nigdy nie sprawdza w porównywarkach inter- miast najwięcej, bo aż 53 procent Polaków, jest za- netowych cen usług fi nansowych, a niemal połowa dowolonych z usług administracji publicznej. Jest (48 procent) nie pamięta, kiedy ostatnio przygląda- 45 to najwyższy wynik w porównaniu z innymi sek- ła się cenom energii elektrycznej. 17 procent pol- torami i państwami. skich konsumentów twierdzi, że nie miała kontaktu

• 44 proc. ankietowanych stwierdziło, że godzi się z przedsiębiorstwami użyteczności publicznej w cią- /2016 na kilka pomyłek ze strony danej fi rmy, zanim za- gu ostatnich sześciu miesięcy. czyna rozglądać się za innym dostawcą. • Klienci niechętnie posługują się zachowaniami Zrozumieć, dlaczego klienci odchodzą emocjonalnymi, takimi jak gniew czy też kokie- Na pytanie to odpowiedział także wyczerpująco teria, aby osiągnąć to, na czym im zależy, tylko Jeff rey Gitomer – klasyk sprzedaży. Autor książki 15 procent ankietowanych (14 procent Polaków) pt. „Biblia handlowca. Najbogatsze źródło wiedzy

przyznało, że zdarzają im się takie zachowania. o sprzedaży” jest uznanym autorytetem w dziedzi- publiczna nr 4 komunikacja nie sprzedaży i obsługi klienta. W swojej znakomi- durami irytują klientów. To typowe oznaki słabego tej książce opisuje najlepsze praktyki prowadzące dostosowania planu pracy personelu w obszarach do zwiększenia poziomu sprzedaży, pozyskiwania contact center i funkcjonowania back-offi ce, który nowych klientów i utrzymywania istniejących. Jego powinien wspierać jakość obsługi klienta. Z nasze- książka to poradnik przeznaczony dla wszystkich go badania wynika, że poziom zadowolenia kon- pracowników działów sprzedaży, oparty na licznych, sumentów jest niski. Firmy powinny więc zacząć rzetelnych badaniach. Najczęstsze powody zrywania szukać sposobów na poprawę zarówno w obszarze współpracy przez klientów wskazane przez Jeff reya front-offi ce, jak i back-offi ce, aby pozytywnie zasko- Gitomera zostały opisane poniżej. czyć klientów i utrzymać ich przy sobie. Ze wzglę- • Brak zainteresowania – 92 procent spośród an- du na trudne warunki ekonomiczne na wielu kietowanych klientów rezygnuje, ponieważ nie rynkach, zachęcamy przedsiębiorstwa do priory- poświęca się im dość dużo uwagi. Jeśli klient już tetowego traktowania obsługi, aby zwiększyć lo- kilkakrotnie składał wizytę w fi rmie i za każdym jalność klientów”. razem musiał się od nowa przedstawiać, to odczu- Koszty zaniedbywania klienta zwiększa fakt, że kie- wał to jako brak zainteresowania swoją osobą. Pra- dy jest niezadowolony, mówi o tym średnio 11 oso- cownik, który pierwszy wita swojego klienta, pozy- bom. Wpływa to oczywiście na zmniejszenie rentow- tywnie zaskakuje go. Klient myśli wtedy: „to dobra ności fi rmy o wartość sześciokrotnie przekraczającą fi rma”. wydatki, które poniosłaby, żeby zadowolić klienta. • Brak inicjatywy – 88 procent klientów rezygnuje Wynika z tego, że zaniedbywanie klienta jest kosz- ze względu na brak inicjatywy ze strony pracowni- towne. ków. Klient pragnie, aby jego problem został roz- Analiza procesu utraty klientów dostarcza wie- wiązany i liczy na pokierowanie przez pracownika. lu cennych informacji, niestety jest bagatelizowana • Brak pomocy – zrozumienia potrzeb – 81 pro- przez przedsiębiorstwa. Zasadniczo można wskazać cent klientów rezygnuje, ponieważ w trakcie roz- na siedem przyczyn takiego zachowania: mów odnosi wrażenie, że rozmówca nie myśli po- • wiele fi rm zbyt późno zwraca uwagę na problem, dobnymi kategoriami, że nie pragnie klientowi ponieważ nie dostrzega bliskiego związku przyczy- pomóc. nowo-skutkowego, zachodzącego między lojalno- • Niedotrzymywanie umów – 77 procent klientów ścią klienta a zyskiem, rezygnuje, ponieważ umowy nie są dotrzymywane. • analiza utraty klientów oznacza w wielu przypad- • Brak wiedzy fachowej – 75 procent rezygnuje kach studiowanie własnych zaniedbań, co z psy- z powodu popełnianych i nie naprawianych przez chologicznego punktu widzenia powoduje dość drugą stronę błędów oraz wskutek odczucia, że dru- zrozumiałą reakcję odrzucenia problemu; w okre- ga strona nie posiada dostatecznej wiedzy fachowej. ślonych sytuacjach wnioski wypływające z prowa- • Lekceważenie – 67 procent rezygnuje, ponieważ dzonej analizy mogą być niebezpieczne dla rozwo- odnoszą wrażenie, że nikt nie traktuje ich serio. ju karier niektórych osób, • Nieuczciwość – 59 procent klientów rezygnuje, • dla wielu fi rm utrata klienta jest trudna do zdefi - ponieważ odnoszą wrażenie, że nie są traktowani niowania, uczciwie. • niektóre fi rmy mają problemy z precyzyjnym zde- • Cena – 17 procent rezygnuje z powodu ceny. Za- fi niowaniem samego klienta, co powoduje, że pod- wsze będziemy spotykali się z klientami, którzy nie jęcie analizy jego utraty jest niemożliwe, wracają z powodu ceny. Tak po prostu jest i trzeba • odkrycie prawdziwych przyczyn utraty klienta i wy- to zaakceptować. ciągnięcie właściwych wniosków jest trudnym, a dla niektórych fi rm bardzo skomplikowanym przed- Profesjonalna obsługa klienta sięwzięciem, to podstawa • pozyskanie odpowiednich ludzi w fi rmie, którzy Na podstawie przedstawionych powyżej danych moż- opracowaliby właściwe wnioski i podjęcie na pod- na jednoznacznie stwierdzić, że główną przyczyną stawie tych wniosków stosownych działań jest dla utraty klientów jest brak zainteresowania ze strony wielu fi rm prawdziwym wyzwaniem, analizy i opinie pracowników obsługi i (lub) sprzedawców. Klient lubi • opracowanie sposobu na zastosowanie wniosków odczuć, że ktoś interesuje się jego potrzebami i pre- wypływających z analizy utraty klientów do sys- ferencjami, chce, by się nim opiekować. temu funkcjonowania fi rmy napotyka wiele trud- 46 Firmy stoją więc przed wyzwaniem polegającym nie ności. tylko na rejestrowaniu opinii klientów we wszystkich kanałach, takich jak telefon, wiadomości tekstowe, Zachowania pracowników

/2016 media społecznościowe czy chat, lecz także na zgro- prowokujące postawę „trudny klient” madzeniu wystarczających informacji, aby poprawić Nasze rozważania o niepodważalnym znaczeniu jakość obsługi klienta. Kolejny krok to tworzenie pro- profesjonalizmu obsługi klienta warto uzupełnić fesjonalnych standardów obsługi, a następnie szkole- odrobiną spostrzeżeń psychologicznych. Zacznijmy nie i coaching pracowników. od uświadomienia sobie, w jaki sposób sami pra- Jak przyznaje David Parcell, dyrektor EMEA & cownicy mogą „zrobić sobie” trudnego klienta, czy- Corporate Offi cer, Verint Systems: „Długie oczeki- li co powoduje, że skłonny do współpracy człowiek

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja wanie na obsługę oraz pomyłki związane z proce- może się zmienić w agresora. Samotność Przystanek tramwajowy na Rondzie w Katowicach Klient pozostawiony samemu sobie, ignorowany lub odsyłany telefonicznie niechybnie stanie się trudny. wania skarg na kolegów z fi rmy mają zarówno stali pracownicy działów kontaktujących się z klientem, Upokorzenie jak i czasowo zatrudnieni. Nie pamiętają, że ich roz- Odpowiednią dawkę upokorzeń zaserwują mu pra- mówców nie interesuje wewnętrzna struktura insty- cownicy, którzy z satysfakcją powiedzą: „Proszę sobie tucji, w jakiej pracujesz ani jej problemy. przeczytać...”, „Jak można nie wiedzieć, że...”, „Zno- wu zrobił pan błąd...”. Profesjonalna obsługa pasażera w KZK GOP Brak umiejętności słuchania Pracownicy, którzy w największym stopniu kreują Pracownik obsługujący klienta jest znudzony proble- wizerunek KZK GOP podczas codziennych kon- mami („Wiem, wiem, o co panu chodzi...”), które zna taktów z pasażerami, to: kontrolerzy, pracownicy na wylot i przerywa arogancko klientowi, aby uraczyć punktów obsługi klienta oraz pracownicy punktów go gotowym rozwiązaniem. Albo inna sytuacja: pracow- obsługi pasażera. nik niby to słucha klienta, ale jednocześnie rozmawia Szczególną uwagę KZK GOP zwraca na jakość z kolegą, stuka w klawiaturę lub odbiera inny telefon. obsługi w punktach obsługi pasażera. Zostały one uruchomione z uwagi na rozległy obszar objęty ob- Brak asertywności sługą komunikacyjną KZK GOP, w celu ułatwienia Badania przyczyn zdenerwowania klientów wykaza- pasażerom bezpośredniego kontaktu z Biurem KZK ły, że bardzo częstą przyczyną (częstszą niż arogancja) GOP. Punkty obsługi pasażera funkcjonują w nastę- jest brak zdecydowanego, lecz uprzejmego zachowa- pujących miastach: dwa w Katowicach, po jednym nia w sytuacjach, gdy sprawa nie może być załatwiona w Gliwicach, Sosnowcu, Bytomiu i Chorzowie. Peł- analizy i opinie w sposób oczekiwany przez klienta. Mgliste obietnice, nione przez nie funkcje są realizowane również w sie- niepewność („No ja nie wiem, czy to się da zrobić...”), dzibie biura KZK GOP. przeciąganie sprawy, unikanie kontaktu z klientem, Pracownicy punktów obsługi pasażera udzie- tłumaczenie się – wszystkie te zachowania wyrządzają lają pełnej informacji o połączeniach i rozkładach 47 bardzo wiele szkód w relacjach między pracownikiem jazdy. W punktach obsługi pasażera można dołado- a klientem. Szczególnie trudne są sytuacje reklamacji wać Śląską Kartę Publiczną, kodować na niej bilety

słusznych, czyli wtedy, gdy rozmówca ma rację, a ktoś elektroniczne, uzyskać wszystkie informacje zwią- /2016 niewątpliwie zawalił. Pracownicy, jeśli nie wiedzą do- zane z działaniem systemu i obsługą kart oraz za- kładnie, jak należy się wtedy zachować, odpowiadają blokować kartę. często agresją na rosnącą agresję klienta. W każdym punkcie pasażerowie mogą kupić wszyst- kie rodzaje biletów emitowane przez KZK GOP. Przyj- Postawa: ja tu tylko pracuję... mowane są wszelkie uwagi, skargi i wnioski dotyczą- Skłonność do opowiadania klientom o swoich ogra- ce funkcjonowania komunikacji miejskiej KZK GOP

niczonych kompetencjach i niechęci do wysłuchi- oraz odwołania od nałożonych opłat dodatkowych. publiczna nr 4 komunikacja Pasażerowie, którzy otrzymali protokół-wezwanie wych trendów w tym zakresie. Podczas zajęć uczest- do uiszczenia opłaty dodatkowej z powodu nieposia- nicy zapoznali się z: mechanizmami decydującymi dania przy sobie podczas kontroli biletu okresowego o zachowaniu klienta, sposobami kształtowania od- imiennego bądź dokumentu poświadczającego upraw- powiedniego wizerunku KZK GOP oraz pracowni- nienie do przejazdu ulgowego albo bezpłatnego, mogą ka obsługującego klienta. załatwić wszystkie formalności na miejscu. Pasażero- W szkoleniach wzięło udział kilkudziesięciu pra- wie, którym została wystawiona opłata dodatkowa, cowników KZK GOP. Uczestnicy mieli okazję po- mogą ją również uiścić w kasie punktu. znać i przećwiczyć wiele technik komunikacji w sy- Zakres działania punktów obsługi pasażera KZK tuacjach obsługi pasażera, także tych trudnych: skarg, GOP jest następujący: zażaleń i reklamacji. Trening efektywnej komunika- • kompleksowa informacja o funkcjonowaniu komu- cji z pasażerem oparty był na koncepcji asertywności nikacji miejskiej, organizowanej przez KZK GOP, i asertywnych zachowań. • obsługa Śląskiej Karty Usług Publicznych: dołado- Słowo „asertywny” zostało zapożyczone z angiel- wywanie karty, sprzedaż biletów elektronicznych, skiego assertiveness i wcześniejszego self-assertiveness, blokowanie kart, informacje na temat działania sys- który oznacza „śmiałe przedstawienie siebie samego, temu i obsługi kart, swoich opinii, żądań lub obstawanie przy swoich pra- • sprzedaż detaliczna pełnej gamy biletów będących wach”. Jesteśmy asertywni, kiedy sobie i innym mówi- w ofercie KZK GOP, my uczciwie, stanowczo i otwarcie, co czujemy. Aser- • przyjmowanie uwag, skarg i wniosków dotyczących tywność oznacza wzięcie odpowiedzialności za własne funkcjonowania komunikacji miejskiej KZK GOP, uczucia i za powiadomienie innych, co odczuwamy. z możliwością złożenia odwołania od nałożonej Oznacza to również, że szanujemy samych siebie opłaty dodatkowej – przypadki określone w §10 i z podobnym szacunkiem odnosimy się do innych. pkt. 1 i 2 „Taryfy przewozu osób i bagażu w ko- Empatia, obok asertywności, jest jedną z dwóch munikacji miejskiej KZK GOP” są rozpatrywane podstawowych umiejętności wchodzących w skład na miejscu, natomiast pozostałe odwołania prze- tzw. inteligencji emocjonalnej. Empatia to umiejęt- kazywane są do rozpatrzenia do Biura KZK GOP, ność zrozumienia innych ludzi (empatia poznawcza) · przyjmowanie wpłat z tytułu nałożonych opłat do- oraz zdolność dzielenia z nimi ich uczuć i emocji (em- datkowych oraz opłat manipulacyjnych. patia emocjonalna). Jest to dar wczuwania się w sytu- W latach 2014-2015 pracownicy kontaktujący się ację innych ludzi i zrozumienia motywów nimi kieru- z pasażerami mieli możliwość doskonalenia swoich jących jako źródeł ich decyzji i postaw. Empatia jest kompetencji na szkoleniach zorganizowanych w KZK podstawową cechą umożliwiającą prawidłowy dialog GOP. Zorganizowane zostały moduły szkoleniowe. zarówno na płaszczyźnie interpersonalnej, jak i ogól- 1. Asertywność w pracy kontrolera – szkolenie nospołecznej. Osoby empatyczne dzięki znakomite- przeznaczone dla kontrolerów KZK GOP w Ka- mu wczuciu się w sytuację i psychikę drugiej strony towicach. mają zdolność rozwiązywania konfl iktów, w związku Celem szkolenia było podniesienie kompetencji z czym często pełnią rolę mediatorów. w dziedzinie asertywności, poznanie sposobów ra- dzenia sobie w sytuacjach trudnych i konfl iktowych, Asertywny styl komunikacji z pasażerem to: rozpoznawanie typów pasażerów oraz dopasowania • sposób porozumiewania się z ludźmi: stanowczy, sposobów porozumiewania się z nimi, a także wy- ale jednocześnie respektujący godność i prawa oso- kształcenie umiejętności podtrzymywania relacji z pa- biste drugiego człowieka; sażerami w sytuacjach trudnych. • umiejętność obrony swoich interesów, praw, potrzeb, 2. Trudny pasażer – szkolenie zaadresowane było całego terytorium psychologicznego, bez naruszania do pracowników KZK GOP mających bezpośred- terytorium innych, w sposób nieagresywny; ni kontakt z klientami. • wywieranie wpływu na innych ludzi oraz bycie eks- Celem szkolenia było poznanie różnych typów trud- pansywnym w sposób nieagresywny i bez używa- nego pasażera oraz sposobów skutecznego komuni- nia manipulacji; kowania się z takimi osobami; uświadomienie za- • kluczowa umiejętność interpersonalna, kiedy trze- analizy i opinie chowań, które mogą przyczynić się do rozgniewania ba oprzeć się naciskom otoczenia; pasażera, doskonalenie umiejętności związanych • umiejętność, którą można nabyć poprzez ćwicze- z efektywnym reagowaniem na zastrzeżenia pasażera, nie i pracę nad sobą; 48 kształcenie umiejętności z zakresu wykorzystania sku- • kierunek poszukiwań najlepszego dla danej osoby tecznych technik reagowania na zachowania trudnych sposobu postępowania, a nie zestaw sztywnych re- pasażerów, rozwijanie umiejętności asertywnego za- guł do stosowania zawsze i w każdych warunkach.

/2016 chowania, a także poznanie sposobów redukcji stresu. Zachowanie asertywne nie jest agresją, nie jest 3. Profesjonalna obsługa klienta przez telefon – manipulacją, nie jest uległością; jest zachowaniem szkolenie zaadresowane było do pracowników partnerskim (dojrzałym i godnym). Asertywne ko- KZK GOP mających telefoniczny kontakt z pa- munikaty to przekazy wyrażane wprost, rzeczowo sażerami. i konkretnie, wypowiadane bez intencji zranie- Celem szkolenia było udoskonalenie umiejętności nia, nie zawierające kłamstw, komunikaty typu obsługi klienta na podstawie analizy dotychczaso- JA, traktujące drugiego człowieka w sposób pe-

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja wych doświadczeń uczestników szkolenia oraz no- łen szacunku. Szkolenia dostarczyły uczestnikom merytorycz- Pracownicy, którzy mają bezpośredni kontakt z pasaże- nego wsparcia, pozwoliły poszukiwać bardziej efek- rami, również kreują wizerunek KZK GOP tywnych sposobów rozwiązywania trudnych sytuacji. Kolejnym cennym krokiem byłoby dążenie do wypra- da o sprawach drugorzędnych, zasypuje zbędnymi cowania standardów obsługi pasażera w KZK GOP informacjami. opartych na doświadczeniach pracowników. 8. Wyjaśnienie pasażerowi wszystkiego, co zostanie zrobione w jego sprawie, a także kiedy i w jaki spo- Zasady kontaktowania się z pasażerem sób zostanie o tym powiadomiony. „ w sytuacji skargi, zażalenia, reklamacji 1. W trudnych sytuacjach z udziałem pasażera należy odróżnić istotę problemu od kłopotliwych zacho- wań spowodowanych nawykami lub przeżywany- mi uczuciami, takich jak atakowanie pracownika, podniesiony głos czy obraźliwe słowa. 2. Pasażer będący w trudnej sytuacji ma prawo do prze- Joanna Cisek-Dąbrowska | Trener biznesu z bogatym doświadczeniem szkoleniowym w różnorodnych żywania negatywnych uczuć, takich jak: zakłopota- branżach. Menedżer szkoleń w KSSE S.A. nie, niepewność, niepokój, irytacja, a nawet złość. 3. Nie należy traktować wypowiedzi pasażera osobi- Literatura ście. Uczucia często przechodzą w agresję, jeśli pra- 1. Borlow J., Moller C., Klient ma zawsze rację. Reklama- cownik swoim zachowaniem usiłuje przekonać pa- cja to prezent, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Kraków sażera, że niepotrzebnie zabiera mu czas i/lub jest 2011. intruzem, i/lub pyta o rzeczy oczywiste, i/lub nie 2. Burnett K., Relacje z kluczowymi klientami, Ofi cyna ma prawa wyrażać niezadowolenia z nieprawidło- Ekonomiczna, Kraków 2003. wo wykonanej usługi. 3. Zemke R., Anderson K., Jak zapewnić znakomitą obsłu- gę klientów, Kraków 2006. 4. Cierpliwe wysłuchanie tego, co pasażer ma do po- 4. Grzegorczyk G., Niezadowoleni są najcenniejsi, „Busi- analizy i opinie wiedzenia, nie przerywając, nawet, jeśli po pierw- nessman Magazine” 2000 nr 1. szych słowach można domyślić się, o co chodzi. 5. Grzesiuk A., Bolesne źródło informacji o fi rmie, „Marke- Przerywanie wypowiedzi powoduje, że ktoś czuje ting w praktyce”, 2000 nr 7-8. 49 się zlekceważony i rozdrażniony. 6. Goleman D., Inteligencja emocjonalna, Media Rodzina 5. Przyjęcie empatycznej postawy wobec pasażera. 2009. Okazywanie zrozumienia: „Rozumiem pana pre- 7. Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańskie Wy- dawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2013.

tensje”, „To rzeczywiście trudna sprawa”. /2016 6. Zachowanie spokoju pomimo podniesionego tonu, 8. Książek M., Klient nasz pan – standardy obsługi klienta w usługach, http://marketerplus.pl. groźnej miny, niewłaściwych słów. Pamiętamy, 9. Raport Jakość obsługi klienta w Polsce – badanie wyko- że do kłótni potrzebne są dwie osoby. nane na zlecenie Interactive Intelligence, marzec 2015. 7. Kierowanie rozmowy na tematy merytoryczne. 10. Badanie przeprowadzone przez Verint Systems Inc. Parafrazowanie, sprawdzanie czy tak samo rozu- i ośrodek Ipsos-MORI, wrzesień 2012. miemy problem. Powracanie do głównego pro- 11. Jakość obsługi jest ważniejsza od ceny – badanie Verint

blemu, jeśli pasażer odbiega od tematu, opowia- Solutions http://www.hillway.pl. publiczna nr 4 komunikacja Uczniowie jadą za darmo, a co my z tego mamy?

MICHAŁ WROŃSKI du nasiąknie, tym na starość trą- cie bezpodstawna. Z przeprowadzo- ci”. Innymi słowy, że umożliwiając nego przez spółkę PageGroup badania racujemy z KZK GOP nad malcom darmową jazdę, na tyle za- „Dojazdy Polaków do pracy” wyraź- wprowadzeniem upustów dla chęcimy je do korzystania z tej for- nie wynika, że autem najczęściej po- dzieci i młodzieży uczącej się my transportu, iż po przedzierzgnię- ruszają się pracownicy posiadający P– zapowiedziały w połowie li- ciu się w nastolatki nie zapragną one dzieci. W tym gronie na własny sa- stopada br. władze Katowic. przesiąść się do samochodu, ale nadal mochód stawia aż 8 z 10 ankietowa- Pomysł nie jest nowy. Od 1 wrze- będą podróżować autobusami i tram- nych (dla porównania: wśród nie- śnia br. prawo do darmowej komu- wajami. Teza dość pozytywistycz- posiadających dzieci samochód nad nikacji mają uczniowie szkół pod- na, ale raczej mało prawdopodobna. komunikację publiczną przedkłada stawowych (oraz wszystkie młodsze Fundowanie bezpłatnych przejazdów już tylko połowa). dzieci) w Krakowie. Decyzję taką nie będzie bowiem trwało wiecznie, Trudno zresztą się dziwić. Dla ro- podjęli tamtejsi radni, zaś skończy się akurat krótko przed dzica bardziej opłaca się podwieźć uznając, że odciąży ona tym, jak podrośnięci już uczniowie swą pociechę do szkoły (nawet je- budżety rodzin, ułatwi śli trzeba przy okazji nadłożyć nie- nauczycielom organi- co drogi) aniżeli kupować dwa (lub zowanie uczniom wyjść Kto wie, czy ważniejsza od kwestii więcej) osobne bilety na przejazd ze szkoły, a tych ostat- wizerunkowych i mglistych komunikacją publiczną. No chyba, nich nauczy korzysta- aspektów wychowawczych nie że trzeba by kupić taki bilet tylko je- nia z transportu zbioro- den (bo te dla dzieci zafundowałby wego. Niedawno także jest nadzieja na ograniczenie samorząd). Być może wówczas ro- rada miasta Poznania liczby samochodów na ulicach. dzic zyskałby powód do poważnego – „wychodząc naprze- przemyślenia opcji z pozostawieniem ciw oczekiwaniom ro- auta w garażu i… wysłaniem zarówno dziców” – poszerzyła grono upraw- zaczną marzyć o zrobieniu prawa jaz- dziecka, jak i siebie samego na auto- nionych do bezpłatnych przejazdów dy. Po drugie – co często podkreśla- bus. To oczywiście wyłącznie robocza o dzieci, które nie ukończyły jesz- ją eksperci zajmujący się tematyką hipoteza, którą za kilka miesięcy zwe- cze 7. roku życia (do tej pory granica transportu zbiorowego – o wyborze ryfi kują statystyki przewozów i sprze- obowiązywania tego przywileju znaj- komunikacji publicznej decyduje nie danych biletów w Krakowie i Pozna- dowała się o jeden rok niżej). Niewy- tyle jej cena, co zaproponowana pa- niu. Jeśli by jednak tak właśnie się kluczone, że tym samym tropem po- sażerom oferta. Bo cóż komu po dar- stało, to bylibyśmy świadkami jed- dąży także Łódź, gdzie od listopada mowej jeździe, skoro w oczekiwaniu nej z nielicznych udanych kampanii trwa zbiórka podpisów pod obywatel- na sposobność do niej zmitręży pół antysmogowych. „ skim projektem uchwały, zakładają- dnia na przystanku? cym, że komunikacją miejską mogli- Korzyści wizerunkowe? Owszem. Michał Wroński | Dziennikarz Portalu by za darmo podróżować uczniowie Zwłaszcza dziś, w dobie uderzającej Samorządowego (www.portalsamorzadowy.pl) do czasu ukończenia przez nich na- w polskie miasta depopulacji, każdy ar- uki w szkole podstawowej. gument podnoszący atrakcyjność dane- Kraków, Poznań, w przyszłości Ka- go miejsca jest dobry. Wszak nigdy nie towice, a być może także Łódź – ewi- wiadomo, co okaże się kroplą przesą-

kątem oka kątem dentnie można więc mówić o pewnym dzającą o pozostaniu lub opuszczeniu trendzie. Trendzie, za który zapłacą po- danej miejscowości. zostali mieszkańcy tych miast (nawet Kto wie jednak, czy ważniejsza jeśli sami nie korzystają z komunika- od kwestii wizerunkowych i mglistych 50 cji publicznej). Tak to już z „bezpłat- aspektów wychowawczych nie jest na- ną” komunikacją bywa. W Krakowie dzieja na ograniczenie liczby samocho- wdrożenie nowych ulg kosztować bę- dów na ulicach. I to już, teraz, zaraz.

/2016 dzie budżet miasta 2,7 mln zł rocznie, Bo raczej nie jest dziełem przypadku, w Poznaniu „zaledwie” kilkaset tysię- że nowy trend zapoczątkowany został cy złotych. w Krakowie – mieście, które od lat Koszty mamy zatem już policzone. boryka się z problemem smogu i szu- A zyski? Co miasta zyskają fundując ka przeróżnych sposobów, by ograni- uczniom bezpłatne przejazdy? czyć liczbę źródeł emisji zanieczyszczeń. Można oczywiście pedagogicznie Nadzieja na osiągnięcie takiego re-

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja przyjąć, że „czym skorupka za mło- zultatu nie jest bynajmniej całkowi- treści w ramce. Przed każdym kursem treści w ramce. koniecznośćprzesuwania co powoduje ków prezentowane są w kolumnach, dów poszczególnych kursów z przystan- nej ramcepływającej–godziny odjaz- ze schematem połączeń. możliwość pobraniaczytelnejgrafi ZKM. Dlatych osóbistniejerównież pomocne dlaosób, które nieznająsieci ków, nazwamiosiedlilubgmin,co jest cą trasyz nazwami większych przystan- opisanyjestza pomo- każdy kierunek działem na linie i kierunki. Dodatkowo prezentowane są one w wierszach, z po- odpowiedniego linku– po kliknięciu wszystkich linii. Wybór liniinastępuje brać w formie plikuPDF–jednegodla – możnago przeglądaćonlinelubpo- Najważniejszy jestjednakrozkład jazdy Rozkłady jazdy komórkowe. również w wersji na telefony czcionki. Stronadostępnajest możliwość wyboruwielkości kowo przykażdej treścijest wyświetlane są treści.Dodat- belka z zakładkami, a w dolnej – w górnejczęści znajdujesię lorach i ma klasyczny układ utrzymana w jednolitych ko- sprzedaży paliw. Stronajest reklam, a także dotyczące oraz umieszczaniu na nich to jest wynajmiepojazdów łalności komercyjnej fi również informacje o dzia- „O fi na siędowiedzieć z zakładki gmin sąsiednich,czego moż- na terenie Zawierciaoraz go transportu zbiorowego zadania w zakresie lokalne- mi spółki. Zakład realizuje ze zmianami organizacyjny- została uruchomionawraz Sp. z o.o. w Zawierciu(ZKM) kładu Komunikacji Miejskiej Nowa stronainternetowa Za- Dobra strona Zawiercia ŁUKASZ KOSOBUCKI ŁUKASZ Rozkład jestw tak jazdy zawarty zwa- rmie”. Znajdująsiętam rmy, ki „Aktualności”. zowej –są one umieszczone w zakładce przewo- nia dotyczące zmianw ofercie rozkładu jazdy ważnesą jeszcze ogłosze- obsługiwanegoterenu. Oprócz terystyki liczba wariantów traswynikaz charak- je sięsześć takichoznaczeń. Tak duża dworca PKPznajdu- nr 2 w kierunku dlaliniikładem jazdy. Na przykład śnienie znajdujesiępodramkąz roz- obja- wariantutrasy, a jego to symbol znajduje sięoznaczenie literowe –jest ceny takiejakna terenie jednejgminy. sko orazZawiercie –Bzów obowiązują Morskona trasach –Skarżyce –Mor- Wyszczególnionetaryfa). są też wyjątki: nej linii(na linii „0” obowiązuje osobna dla poszczególnych ulgorazdlawybra- zowych i okresowych, łączniez cenami ne są wszystkie rodzaje biletów jednora- dzieścia rodzajów biletów. Wymienio- jest skomplikowana –występujedwa- strefową, również jegoprezentacja nie prostą taryfę na dobrą, nik. Z uwagi zakładceznajdujesięcen- W kolejnej Cennik mieszczenie arkusza na stronie zatytu- Bardzo pomysłem jestza- dobrym Potrzeby też są ważne Łukasz Kosobucki w określonej sferze. preferencji pasażerów cy do badania ankietysłużą- funkcji, jestformularz co ją wyróżnia wśród wieluo tej samej netowej ZKMZawiercie, jednaktym, niejsze elementynowej strony inter- jący siępo lewej stronie. „Pytaniaformularz i wnioski”, znajdu- Inną formąkontaktuz pasażerami jest bezkosztowym dlaspółki. w zasadzie cji pasażerów –w tej formiebadaniem rodzajem badaniapreferen-po prostu zmian czyrozwoju. Taki arkusz jest lizy obecnejoferty, planowania w niej istotnedlaana- dzisiaj?”. Są to dane rej godzinie?”,„Czym przyjechałeś (ulica, osiedle,szkołaitp.)”, „O któ- (ulica, osiedle)”,„Gdziechceszjechać nywanych podróży: „Twój przystanek podstawowe pytaniadotyczące wyko- Ankieta jestkrótka –zawieracztery łowanego „Ankieta Twoich potrzeb”. Organizacji Przewozów KZKGOP Organizacji W artykule przedstawiononajważ- W artykule

| Inspektor w Wydziale w Wydziale Inspektor „ 51 komunikacja publiczna nr 4/2016 dobre strony źródło: www.zkm-zawiercie.com.pl UITP – raport stworzony na potrzeby projektu badawczego Foster Rail

Krajobraz podmiejskich i regionalnych kolei w Europie Koleje podmiejskie i regionalne (regional and suburban railway – RSR) odgrywają w Europie bardzo ważną rolę. Wykonują one 50 procent kolejowych pasażerokilometrów, a korzysta z nich ponad 90 procent wszystkich pasażerów jeżdżących koleją. Pociągi RSR przewożą

unijne abc tylu pasażerów, co wszystkie linie metra w Europie oraz dz iesięć razy więcej niż samoloty.

Tekst LAURENT DAUBY, zdjęcia ARKADIUSZ ŁAWRYWIANIEC 52 Streszczenie Summary Koleje podmiejskie i regionalne (regional and suburban railway – Landscape Of Suburban And Regional Railways In Europe RSR) odgrywają w Europie bardzo ważną rolę. Wykonują one 50 Suburban and regional railways (RSR) play a very important role in

/2016 procent kolejowych pasażerokilometrów, a korzysta z nich ponad Europe. They are used by more than 90 % of all railway passengers 90 procent wszystkich pasażerów jeżdżących koleją. Pociągi RSR and they deliver 50 % of railway passenger-kilometres. RSR trains przewożą tylu pasażerów, co wszystkie linie metra w Europie oraz transport as many passengers as all metro lines in Europe and ten dziesięć razy więcej niż samoloty. Artykuł ten jest streszczeniem times more than planes. The paper is a summary of 44-page long 44-stronicowego raportu, wydanego jako część projektu badaw- report published as a part of Foster Rail research project, fi nanced czego Foster Rail, fi nansowanego przez Unię Europejską. Pierwot- by the European Union. Originally published in the PTI Magazine No nie opublikowany został w „PTI Magazine” nr 1/2016 r. 1/2016.

Słowa kluczowe: koleje podmiejskie i regionalne, UITP, Unia Keywords: suburban and regional railways, UITP, European Union Europejska komunikacja publiczna nr 4 komunikacja Regionalne/podmiejskie Długodystansowe Rys. 1. Liczba regionalnych i długodystansowych pasażeroki- lometrów (w milionach) w wybranych krajach

Regionalne/podmiejskie Długodystansowe

Rys. 2. Liczba pasażerów w kolejach regionalnych i długodystansowych w wybranych krajach (w milionach)

ynek podmiejskich i regionalnych kolei jest W kilku krajach europejskich rynek RSR właśnie niemal całkowicie zarządzany na podstawie się otwiera, a dyskusje o politycznym aspekcie IV Pa- R umów o świadczenie usług publicznych kietu Kolejowego Unii Europejskiej (rozwijającego ten (PSO), zawieranych pomiędzy władzami sektor transportu i poprawiającego jego konkurencyj- samorządowymi (głównie na poziomie wewnątrzkra- ność) będą miały znaczący wpływ na rozwój i konku- jowym) oraz aż 217 usługodawcami w Europie. Jed- rencyjność transportu kolejowego w nadchodzącej de- nakże lwia część kontraktów znajduje się w rękach do- kadzie. Ustalenia te potwierdzają potrzebę upewnienia minujących operatorów, nawet w tych krajach, gdzie się, że zasady bezpieczeństwa technicznego oraz zasa- liberalizacja rynku kolejowego jest już w zaawanso- dy interoperacyjności Komisji Europejskiej, uprzednio wanym stadium. tworzone dla kolei długodystansowej oraz towarowej, nie będą miały negatywnych konsekwencji dla RSR, Czym są koleje regionalne i podmiejskie? głównego segmentu rynkowego kolei. Międzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Pu- blicznego (UITP) uaktualniło swoją defi nicję RSR Rynek „naj” w październiku 2014 roku. Według tejże defi nicji Segment rynku kolei regionalnych i podmiejskich unijne abc są to usługi pasażerskie, wykonywane wewnątrz oraz jest: wokół konurbacji oraz regionów. Usługi takie reali- • najważniejszy jeżeli chodzi o wolumen; zowane są głównie na podstawie umów o świadcze- • najbardziej rozwojowy i stanowiący rzeczywistą al- nie usług publicznych (PSO), zawieranych pomiędzy ternatywę dla podróży samochodem osobowym; 53 władzami samorządowymi (regionu, ziemi, prowin- • najbardziej wrażliwy w kwestii zrównoważonego fi - cji, kantonu, województwa). nansowania z powodu swojej wysokiej zależności

Usługi te zazwyczaj charakteryzują się następują- od funduszy publicznych oraz wzrastającej kon- /2016 cymi cechami: kurencji ze strony usług peer-to-peer (równorzęd- • średni dystans pomiędzy stacjami: 1-25 km; nych) oraz ze strony zliberalizowanego rynku linii • prędkość handlowa: 40-60 km/h; autokarowych; • typowy czas podróży w jedną stronę: <1 godzina; • najtrudniejszy z perspektywy technologicznej: wiele • wysoki stopień stacji bezobsługowych: >50 proc.; unowocześnień oraz zmian spowodowanych zwięk- • koleje regionalne mogą (częściowo) przemiesz- szającym się nakładaniem na siebie usług linii kra-

czać się po jednotorowej linii. jowych i miejskich; publiczna nr 4 komunikacja +98 procent w Wielkiej Brytanii). Jest kilka wyjątków od tego trendu. Takimi przykładami są kraje Europy Wschodniej, na które wpływ miał kryzys gospodarczy, oraz Hiszpania i Portugalia, na które w tym czasie od- działywał gwałtowny wzrost stopy bezrobocia. Warto podkreślić, że ten segment pasażerski jest zdecydowa- nie największy w Europie. Obejmuje około 89 proc. wszystkich pasażerów kolei oraz 50 proc. pasażero- kilometrów rocznie. Ta liczba odpowiada wszystkim 45 europejskim liniom metra (w 2013 roku) oraz dzie- sięciokrotności liczby pasażerów linii lotniczych w Eu- ropie. Warto zauważyć, że podmiejskie i regionalne usługi kolejowe wokół Paryża stanowią 83 procent wszystkich usług we Francji, a przewozy wokół aglo- Koleje regionalne i podmiejskie obejmują usługi wyko- nywane wewnątrz oraz wokół konurbacji i regionów meracji Londynu równają się 70 procent pasażerskiego transportu kolejowego w Wielkiej Brytanii. Inne kraje • najbardziej fragmentaryczny, co nie ułatwia zbie- są mniej scentralizowane, na przykład S-Bahn działa rania danych. w 15 większych niemieckich miastach, podobnie jak system 15 Cercanias w Hiszpanii. Biorąc natomiast Krajobraz RSR w Europie pod uwagę populację, największym konsumentem Obecnie w Europie funkcjonuje 217 dostawców usług kolejowych per capita jest zdecydowanie Szwaj- usług RSR. Ponad 80 procent z nich skupionych jest caria, a po niej Luksemburg oraz Dania. Europejska w siedmiu państwach o długiej tradycji decentraliza- średnia to 17 podróży na mieszkańca. cji sektora kolejowego. Tam, gdzie działa wielu do- Koleje dużych prędkości odpowiadają za 25 pro- stawców, gros usług kolejowych dostarczana jest przez cent usług liczonych w pasażerokilometrach, pod- fi rmę dominującą (62 procent). Dostawcy usług RSR czas gdy jest to tylko niewielki procent liczby samych w Europie zatrudniają około 364 000 osób, co stano- pasażerów (< 2 proc.). Zbiorcze średnie wartości po- wi jedną trzecią wszystkich zatrudnionych w sekto- konanych odległości to 24,5 km w krajach UE oraz rze kolejowym (z wyłączeniem personelu zaangażo- 19,5 km w EFTA. Ponad połowa krajów (16 na 28) wanego w działania wokół samej infrastruktury lub cechuje się średnim dystansem od 20 do 40 km. w pozostałą część łańcucha dostaw). Ponad 85 proc. Osiem krajów ma średni dystans poniżej 20 km, zatrudnionych jest w dużych fi rmach. Jeśli chodzi a pięć krajów – większy niż 40 km. o wskaźnik produktywności, powinien on być trakto- wany ostrożnie, jako że liczba pracowników nie mo- Infrastruktura gła zostać potwierdzona (np. poprzez outsourcing pew- Całkowita długość torów to około 230 000 km, nych zadań). Średnia europejska to 132 pracowników z których, co zaskakujące, 125 000 km to linie kolei na milion pasażerokilometrów oraz 120 w piętnastu jednotorowej (54 procent). Średni procent elektryfi - krajach tzw. „starej Unii Europejskiej” oraz w Euro- kacji kolei w badanych krajach to 53 procent. W Eu- pejskim Stowarzyszeniu Wolnego Handlu (EFTA). ropie jest 27 693 stacji kolejowych, co przekłada się na 8,2 km średniej odległości pomiędzy nimi. Podaż Dane produkcyjne podawane są w pasażerokilome- Jak wygląda tabor trach. Wyzwaniem było wyselekcjonowanie tych Po Europie jeździ 116 214 wagonów, w tym 49 pro- informacji, które dotyczą pracy przewozowej dla cent elektrycznych zespołów trakcyjnych (EMU), usług RSR. Stworzono metodologię, która określiła 29 procent wagonów ciągniętych przez lokomotywę ów wskaźnik na 2,576 milionów pasażerokilometrów oraz 21 procent spalinowych zespołów trakcyjnych na rok. Najbardziej oblegane połączenia w przelicze- (DMU). W celu opisania intensywności stosowania niu pasażerokilometry na fragment sieci znajdują się tych aktywów, stworzono wskaźnik „liczby pasaże- unijne abc w Holandii, Luksemburgu, Danii, Szwajcarii oraz rów na wagon”. Pokazuje on, niezależnie od strate- w Wielkiej Brytanii. gii działania fi rmy, jak intensywnie wykorzystywana jest fl ota. „ 54 Popyt Całkowita liczba pasażerokilometrów rocznie w Euro- pie to około 220 600 milionów, co oznacza 13,7-pro-

/2016 centowy wzrost w porównaniu do badania z 2006 roku. Daje to 50 procent wszystkich 444 500 mln pa- sażerokilometrów na naszym kontynencie. Kolejami Laurent Dauby | dyrektor kolejowy UITP RSR odbyło się 8,9 mln podróży, co oznacza, że w po- równaniu do 2006 roku popyt wzrósł o 31 procent. Artykuł ten jest streszczeniem 44-stronicowego Liczba ta wzięła się z dynamicznego wzrostu w więk- raportu, wydanego jako część projektu badawczego szości krajów (we Francji – +15 procent, w Niemczech Foster Rail, fi nansowanego przez Unię Europejską.

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja – +23 procent, w Belgii – +44 procent oraz znaczące Opublikowany został w „PTI Magazine” nr 1/2016 cześnie funkcjecentrów przesiadko- pełnijedno- oddalonych od centrum którego większość stacji w przypadku funkcjonowania metra, się takz racji miałych powodów, Warszawa. Dzieje takcie,jest,ze zrozu- łączeń o dużym to, jaksprawniedziałasiećszybkich po- nich, wszystkowskazujena to,że tak. liniibezpośred- ności do wybierania widocznejskłon- kań pasażerów i ich linii będzieprzybywać?Mimo narze- odległymi rejonami miasta.Czy takich pasażerów nawet pomiędzynajbardziej pozwala szybkoi sprawnie przemieścić nawet mimokoniecznościprzesiadki, miast.Sieć takichrelacji, z centrami larnych połączeń wybranych dzielnic regu- zadaniemjestzapewnienie a ich się wysokączęstotliwością kursowania, KZKGOP.w ofercie Charakteryzują 623. To linie specyfi skie 19 czy kolejowego, jak idrogowego. się itojest przesiadać transportu cecha wspólnazarówno województwa nie naszego znoszą mieszkańcy mówi wprost: doświadczenie „kolejowe” bezpośrednio. Nasze dotrzeć ży doswojego chcą celu podró- rozwiązanie, na topierwsze tobezpośrednie? ale za Wiele rzadsze, kursy osóbnarzeka czy częstotliwością, przesiadek, alewysoką wymagające się charakteryzujące dziwiającą Połączenia regularnością. jest pojawia lepsze, rozwiązanie się oto,które zza- Pytanie Tekst izdjęcia bezpośrednio?Często czy J W Polsce na najlepszymprzykładem Linią nr 910 można dojechać z katowickiego os.Paderewskiego nr910możnadojechać zkatowickiego Linią miasta docentrum Linią nr 910 można dojechać z katowickiego os.Paderewskiego nr910możnadojechać zkatowickiego Linią miasta docentrum linii nr 12 czy 910bądźbytom- linii nr 12 czy wymienić katowickie autobusy cych sięczęstymi kursamimożna liniicharakteryzują- ako przykład JERZY GOŚCIŃSKI GOŚCIŃSKI JERZY czne Kielecka zajmuje 48 minut. kładowej trasyMetro Młociny –ulica co 4 minuty, iktóremu pokonanie roz- jeździ również który tramwaju nr 33, 54 minuty. Podobnie jakw przypadku cławek –AlejaKrakowska P+R zajmuje jednemu pojazdowi przejazd trasy Go- co 4 minuty,natężonego ruchu jednak sują po stolicy w godzinach najbardziej reguła. Tramwaje kur- linii9 również potrzebuje 13 minut. Nie jestto jednak pojazd kierunku w jednym wodwory nanie całejtrasyMetro Młociny–No- co 4 minuty. Z drugiej strony na poko- kursuje ra międzygodziną7 a 8 rano może być autobusowa liniaE-8, któ- kolejnego pociągu. Takim przykładem wychodzą ze stacji metrapo przyjeździe do przejęcia pasażerów, właśnie którzy cje, które musząbyć po prostu zdolne trzeba było dodatkowo stworzyć rela- mianę podróżnych. By to zapewnić, typu miejsc,gwarantujących dużąwy- swojej trasyobsłużyć jaknajwięcejtego sowe są tak skonstruowane, by podczas wych. Stąd linietramwajowe i autobu- linię nr 115, która co kwadrans jeździ któraco kwadrans linię nr 115, gim. A trzeba jeszcze wziąćpoduwagę skiego w kierunku śródmieścia w dru- Paderew- linii910z Osiedla i kursów wypadku Katowictrum w pierwszym do cen- autobusów linii12 z Ligoty powiednio –dziennąliczbękursów liczby oznaczająod- te dwie 95 i 93 – To takt 12-minutowy. 26, łączącySosnowiec z Mysłowicami. jeździ rzadziej tramwajlinii niewiele kursuje co 10 minut, tom z Zabrzem, By- tramwajlinii5, łączącej na torach, Nasz „aktualny”30 minut. rekordzista nii, które kursująna przykład co 20 czy ośrodków, aletamz koleijestwięcejli- innych nia wyglądaniecogorzejna tle Nasza 15-minutowa śred- 12 minut. całydzień,w odstępachprzez co 10 czy -owskiej”. Najczęściej tramwajejeżdżą jak i autobusów, jestzbliżona do „GOP- stotliwość kursów zarówno tramwajów, stach naszego kraju,zauważymy, że czę- funkcjonującym w innych dużych mia- sko to jestczęściej spotykane. łączenia dziennie.Gdzieindziejzjawi- dzo małoliniirealizujących 3 czy 4 po- jestbar- GOP trzebadodać,że u nas Na plus autobusowego schematuKZK szają sięwedług 12-minutowego taktu. kursujące poru- te najczęściej z kolei autobusów kursujących co 20 minut, jest znaniu, okazujesię,że najwięcej analizie na przykład komunikacjiw Po- również jestpodobna,choćpo głębszej regionach sów miejskichw innych Z autobusami jestniecoinaczej. Z autobusami sięrozkładom jazdy Kiedy przyjrzymy Częstotliwość kursowania autobu- Urbino 18 IVgeneracja Najnowsza, Solaris 55 komunikacja publiczna nr 4/2016 nasze sprawy komunikacja publiczna nr 4/2016 56 nasze sprawy nych numerów. szybko, niebiorąc poduwagękonkret- i najważniejsze jest to,by tam dotrzeć to, że głównym celemjestdanyrejon było: „Jaki Oznacza przyjedzie…”. takie wymieniającekonkretne linie) wiedzią (oczywiściepadłyrównież tynuować podróż, najczęstszą odpo- autobusem pasażerowie będąkon- jakim Na pytanie, ciło co innego. mości pasażerów. Naszą uwagę zwró- wiązania zaczynatrafi racjonalizmtakiego roz- transportu środka niechęcido zmiany że wbrew dalszej drogi. Okazuje się, z etapów jeden odpowiedziało, że to tylko dróży, czytylkoprzesiadka.36 osób ichpo- czyto koniec w Katowicach, na przystanku ulicyMickiewicza przy linii910 wysiadających z autobusu Transport zapytaliśmyponad60 osób, wej. Na potrzeby Silesia portalu Info czaso- nież funkcjonowanie taryfy stawą sukcesutakichliniijestrów- Gór, do dzielnicyMiechowice. druga nr 19 i 623. do Tarnowskich Pierwsza miu na tej samejzasadzie działająlinie w Byto- cami, widać,że na przykład Analizując siećpołączeń pozaKatowi- z największymi potokamipasażerskimi. czanych punktów miasta,czylizgodnie uczęsz- najruchliwszych i najbardziej dzielnicyw kierunku szą trasąz danej zwyczaj liniete kierowane są najprost- Za- na przystanku. wania na autobus skracasięczasoczeki- to, że znacznie Powoduje,rach dniaco 12-15 minut. kursują oneco 10 minut, w innych po- szczytu nia –Dworzec. W godzinach Dworzec –Os. Odrodze-cej na trasie wic, czy87 kursów linii297,kursują- Kato- Witosa z centrum do Osiedla Trzeba zdać sobiesprawę, że pod- ać do świado- ać wożą największe potoki pasażerskie odstępach czasu, a jednocześnie prze- równych jeżdżą często i we w miarę pociągi wiec, czylitych, na których wice i Katowice –Bielsko-Biała –Ży- trasachCzęstochowaści przy –Gli- Sprawa dotyczy głównie miejscowo- kolejowych. dworców i przystanków niecznie na parkingach) w sąsiedztwie samochodów zaparkowanych (nieko- wzrost liczbygodni obserwujemy ty- lejowego światka.Od kilkunastu stronę. zadziałać w drugą miast). Ranooczywiścieta zasada musi w przypadku aglomeracjikatowickiej – poszczególnychrunku dzielnic(czyteż nych pojazdów, które wyjadąw kie- gało regularnego podstawianiakolej- wyma- A to będzie drodze do domu. rę szybkieskomunikowanie w dalszej kład z tramwaju i zapewnić mu w mia- szybciej odebraćpodróżnego na przy- „zło konieczne”, trzebabędziejaknaj- przesiadka może być traktowana jako go regionu, gdzie,jakpisaliśmywyżej, żerowi podróży. nasze- W warunkach cją ichbytności jestułatwieniepasa- wypadku pełnićroli poczekalni. Inten- tra przesiadkowe niemogąw żadnym wymagało dużej liczby kursów. Cen- miasta,będzie tam dotrąz centrum wać. Rozwiezienie pasażerów, którzy Inaczej niebyłoby sensuichbudo- wyznaczonych niedawnomiejscach. transportowegomulacją ruchu w tych z ku- konieczność nastąpi,w związku ganizacji siecikomunikacyjnej,taka reor- nikt niemówi jeszcze o planach trów przesiadkowych. Choćofi go regionu budowa rusza dużych cen- nasze- ży takprzypuszczać. W stolicy Na marginesie spostrzeżenie z ko- Na marginesie Czy takichliniibędziewięcej? Nale- cjalnie portalu silesiainfotransport.plportalu regionie. nie z transportu zbiorowego w naszym tych, zdecydują którzy sięna korzysta- dla będą najlepszązachętąi wabikiem że często kursująceautobusyi tramwaje wydajenież bardzo się, częste. A tutaj cji musząbyć nietylkoszybkie,alerów- Połączeniapewne. z centrum konurba- gnesem dlapasażerów kolei,jednojest na kolej będziesięrozwijał. przesiadkiz samochodu się, że trend szy dlapasażera, należyspodziewać atrakcyjniej- regionie o wiele ma być szły rozkład jazdy pociągów w naszym przewozowej.oferty Ponieważ przy- tworzeniustać wziętepoduwagęprzy ustalenie jegoprzyczyn powinno zo- nowe i za wcześnie na jegoocenę,ale transportowej regionu. Zjawiskojest łożenie miejscapracywzględemsieci na podjęcie takiejdecyzjima także po- dzinnego postoju.Oczywiście, wpływ parkingowego czyopłacaniakilkugo- nia po Katowicach i szukania miejsca ciągiem, rezygnując z uroków jeżdże- podróż po- lejowym i kontynuować zostawić dworcu samochódprzy ko- mieszkańcy corazliczniejdecydują się browa Górnicza Gołonóg. Tamtejsi jonie działalnościKZKGOP–Dą- Łodygowice, Kobiór, Piasek, a w re- miejscowości czydzielnicniechbędą w naszym regionie. Przykładem takich Jerzy Gościński Gościński Jerzy regionie Bez względuna to, co okaże sięma- w takcie10-minutowym wKatowicach nr12kursuje Linia . |

redaktor naczelny „ Ulica Allenby w Tel Awiwie

System transportu publicznego w Izraelu

Tekst KAROLINA LUBIENIECKA-KOCOŃ, zdjęcia ADAM SZYDŁOWSKI

Izrael jest specyfi cznym państwem: mieszka w nim 8 049 3141 ludzi na powierzchni 20 770 kilometrów kwadratowych2. Jest to jedyne na świecie państwo żydowskie, tj. stworzone specjalnie dla wyznawców judaizmu, chociaż do niedawna najwięcej Żydów mieszkało w USA, a nie w Izraelu3.

zrael powszechnie kojarzony jest z miejscami województwa śląskiego ogniskuje się wokół aglomera- świętymi trzech wielkich religii monoteistycz- cji katowickiej. Trzeba także zauważyć, że wojewódz- Inych – islamu, chrześcijaństwa i judaizmu. Po- two śląskie powoli przestaje być kojarzone z przemy- dobnie do świadomości społeczeństw zachodnich słem wydobywczym węgla kamiennego, a staje się przebija się fakt, że Izrael jest państwem ultranowo- ważnym centrum polskiego high-techu. czesnych technologii. Silicon Wadi4 to nazwa obsza- Z drugiej strony istotne są różnice. System komuni- ru koncentracji fi rm high tech, położony w okolicach kacji publicznej Izraela kształtował się w czasie wojen największego miasta Izraela – Tel Awiwu, a także wo- i jest silnie zabezpieczany przed atakami terrorystycz- kół miast Ra’anana, Petah Tikwa, Herzliya, Netanya, nymi, które w Polsce na razie są zagrożeniem mar- Rechowot, sąsiedniego Rishon Le Zion. Wszystkie ginalnym. Tel Awiw jest stolicą dystryktu w Izraelu te uwarunkowania wymagają nowoczesnego trans- (odpowiednika województwa), a więc podział admi- portu publicznego, który zresztą korzysta z nowo- nistracyjny jest inny niż podział województwa ślą- czesnych technologii oferowanych przez otoczenie. skiego. De facto brak jest w Izraelu transportu rzecz- Dla czytelnika mieszkającego w województwie ślą- nego (marginalnego w Polsce). Mały jest też udział skim interesujące są pewne podobieństwa pomiędzy transportu tramwajowego. jak oni to robią? tym regionem a państwem Izrael, którego centrum Izrael, w przeciwieństwie do Polski, nie ma wła- administracyjno-gospodarcze skupione jest wokół snych kilku producentów autobusów, jedynie fi rma aglomeracji Tel Awiwu, tak jak centrum gospodarcze Merkavim produkuje takie pojazdy, w tym autobu- 57

Streszczenie Summary Izrael uznawany jest za jedno z bardziej innowacyjnych państw na Public Transport System In Israel

świecie. Z jednej strony jest to ziemia święta wszystkich trzech Israel is known as one of the most innovative countries in the Word. /2016 wielkich religii monoteistycznych, z drugiej – jest to państwo start- On the one hand, it is the holy ground for three great monotheistic upów, świetnych uniwersytetów i potężnej armii. Państwo, które żyje religions, and on the other hand it is a country of start-ups, well w stanie permanentnej wojny, ale i państwo, które stwarza swoim known universities and strong army. The country which in the state obywatelom dogodne warunki życia i rozwoju. Takie państwo potrze- of constant war and where at the same time off ers its citizens com- buje sprawnego transportu publicznego. O izraelskim transporcie fortable conditions for life and development. Such country requires publicznym traktuje poniższy tekst. public transport to meet its needs and the hereby article is to pre- sent its approach.

Słowa kluczowe: autobus, tramwaj, kolej, Rav Kav Keywords: Bus, tram, railway, Rav Kav komunikacja publiczna nr 4 komunikacja sy specjalne (na przykład więzienne)5, zwykle mo- dernizowane są zagraniczne konstrukcje. Z drugiej strony rozwijane są informatyczne systemy wspoma- gające transport publiczny, takie jak karta Rav Kav. Wszystko to sprawia, że system transportu publicz- nego w Izraelu wart jest uwagi.

Karta Rav Kav Na wstępie omówienia takich systemów transporto- wych w Izraelu, jak tramwaje czy autobusy, należy krótko opisać narzędzie integrujące te systemy, po- zwalające wykorzystywać te same bilety u różnych przewoźników przy minimum komplikacji rozlicze- niowych. Takim systemem jest wspomniana już kar- ta Rav Kav. Działa ona podobnie jak karta ŚKUP – można na niej kodować różnego rodzaju bilety. Rav Kav dostępna jest w wersji spersonalizowanej, ano- nimowej i semianonimowej (gdzie dane osobowe są zapisywane jedynie na karcie, a nie na serwerach zewnętrznych)6. Karta Rav Kav nie nadaje się do płacenia za usłu- gi inne niż transportowe, ale z drugiej strony można nią płacić za usługi tzw. Moniyyot Sherut, czyli tak- sówek zbiorowych7. Egged odpowiada za 55 procent izraels kiego trans- Autobusy i tramwaje w Izraelu portu publicznego, zatrudnia ok. 6000 pracowni- Jednym z najnowszych środków transportu miej- ków i operuje fl otą 2800 autobusów, część z nich jest skiego w Izraelu są jerozolimskie tramwaje. System opancerzona. Dziennie przewozi około miliona pasa- tramwajowy w tym mieście obsługiwany jest jedy- żerów16. Rola Eggedu zmniejsza się wskutek zmniej- nie przez 23 maszyny Citadis-302 produkcji francu- szania dotacji rządowych, które zostaną ograniczone skiej fi rmy Alstom. Każdy z nich ma 112 miejsc sie- do wspierania przejazdów studentów, żołnierzy i za- dzących. Operatorem tramwajów są między innymi opatrzenia wojskowego17. spółki Harel (narodowy ubezpieczyciel w Izraelu), Co ciekawe, od 1990 do 2011 roku w ramach Israel Infrastructure Fund Alstom (20 proc.) i Veolia Eggedu funkcjonowały Mehadrin bus lines (hebr. Transport. W użyciu są bilety jednorazowe i karta ʷʥ ʮʤʣʸʩʯ), czyli linie autobusowe przeznaczone dla Rav Kav. Cena biletów wynosi od 5,9 szekli za je- ultraortodokyjnych Żydów, oferujące między in- den przejazd do 94,4 szekli za bilet 20-przejazdowy. nymi podziały przestrzeni autobusu ze względu Należy dodać, że cena jednego szekla to ok. 1 zł8. na płeć. Działalność ta została zawieszona ze wzglę- Pensja minimalna w Izraelu wynosi ok. 4000 szekli9. du na orzeczenie sądu izraelskiego, mówiące o prak- Początkowo linia tramwajowa liczyła 23 przystan- tykowaniu dyskryminacji płciowej przez te linie au- ki, a jej długość to prawie 14 kilometrów. Obecnie tobusowe18. przedłużono ją do 22,5 km10. Egged organizuje także przejazdy turystyczne po- System tramwajowy tworzony jest też w Tel Awi- przez swoją spółkę córkę, Egged Tours19. Ceny bi- wie. Pierwsze prace nad tzw. czerwoną linią rozpo- letów Eggedu są zależne od trasy. Każda trasa ozna- częto w 2011 roku11, chociaż pierwsze plany datują czona jest kodem, któremu przyporządkowana jest się na rok 189212. Duża część czerwonej linii będzie cena od 5 do 70 szekli20. Podobnie jak w przypadku ukryta pod ziemią: jak pisze operator, 10 stacji tram- tramwajów, można używać karty Rav Kav. Inną spół- waju będzie podziemnych13. Otwarcie czerwonej li- ką córką Eggedu jest Egged Ta’avura (hebr. ʠʢʓ ʣʓ ʲʔʘ ʡ˒ʏ ʸ ʤʕ ) jak oni to robią? nii planowane jest na 2021 rok14. prowadząca transport między innymi w Ashdod, Ne- Jak pisze serwis Informtram: „Wykonanie projek- tanii, Mevaseret Zion i Ma’ale Adumim. tu ma nastąpić do roku 2030. Konsorcjum, w skład Następną spółką autobusową, jaką warto szerzej 58 którego wchodzi Afrika Israil Lwa Lewajewa, spół- opisać w kontekście izraelskiego systemu transpor- dzielnia Eged, niemiecka fi rma Siemens, chińskie tu publicznego, jest działająca w obrębie aglomeracji przedsiębiorstwo SSESS i portugalska fi rma Soares Tel Awiw Dan Bus Company (hebr. ʣʯ ʧʡʸʤ ʬʺʧʡʥʸʤ

/2016 da Costa, powinno (…) zainwestować w ten projekt ʶʩʡʥʸʩʺ). Oferuje ona przede wszystkim przejazdy 2,5 mld szekli. (…) Od państwa izraelskiego otrzyma międzymiastowe. subsydium w wysokości 7,5 mld szekli”15. Dan jest kolejną spółdzielnią. Firma została stwo- Największą fi rmą autobusową w Izraelu jest spół- rzona w 1945 roku z dwu fi rm – Galei HaMaavir dzielnia Egged (hebr. ʠʓʢʓʣ, Zjednoczenie). Egged po- i Ihud Regev. Dan operuje 1200 busami i zatrudnia wstał w 1933 roku; jest to największa fi rma trans- 2400 pracowników. W 2009 roku 23,5 proc. izra- portu pasażerskiego. Egged działa także w Holandii elskich pasażerów podróżowało autobusami Dan21.

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja i w Polsce jako Mobilis. Spółka córka – Dan BaDarom to operator auto- Pomysł zbudowania kolei w Palestynie poddał w 1839 roku sir Moses Montefi ore. Jednak pomysł musiał czekać na realizację 51 lat. W 1890 roku rozpoczęto budowę pierwszej linii kolejowej z Jaff y do Jerozolimy24. W pra- cach projektowych brał udział polski inżynier i podróż- nik Paweł Strzelecki25. W przeciwieństwie do wielu pry- watnych operatorów transportu autobusowego, Izraeli Raiways są przedsiębiorstwem państwowym. Dziś koleje izraelskie mają 63 stacje i 9 linii ko- lejowych. Tabor kolejowy to około 200 lokomotyw oraz kilkadziesiąt elektrycznych i spalinowych zespo- łów trakcyjnych, a także kilkaset wagonów. Co cie- Jerozolima – ulica Shlomo Ha-Melekh kawe, w użyciu są jeszcze lokomotywy zdobyte przez 26 Po prawej wojsko izraelskie w czasie wojny sześciodniowej . Skrzyżowanie ulic Allenby i King George w Tel Awiwie Pasażerowie przewożeni są w jedno- lub dwupiętro- wych wagonach, przewóz rowerów – zarówno zwy- busowy skupiający działalność na południowych kłych, jak i elektrycznych czy trójkołowych – możli- krańcach pustyni Negev22. Ceny biletów wahają się wy jest w określonych godzinach27. od 5,9 do 12,5 szekli. W tej fi rmie także obowiązu- Interesująca wydaje się reforma planów taryfowych je karta Rav Kav. kolei izraelskich28. Stworzono trzy obszary przejazdów Na uwagę zasługuje także Illit Transport Ltd. – ope- wokół terenów metropolitalnych Haify, Tel Awiwu rator autobusowy kierujący swoją ofertę dla ultraor- i Jerozolimy. Każdy obszar podzielony jest na trzy todoksyjnych Żydów. Obecnie fi rma ta została sca- strefy. Od przekraczania tych stref zależna jest cena lona z następnym opisanym operatorem Kavim, ale przejazdów. Ceny te wahają się od 16 szekli za bilet autobusy nadal kursują pod logiem Illit. dzienny do 495 za bilet miesięczny w obszarach Tel Kavim to operator autobusowy obsługujący mię- Awiwu i Haify (obejmujący trzy strefy)29. dzy innymi miasta Aufula i Beit Shean. Operator ten W wagonach pasażerskich nie ma podziału na klasy, dysponuje fl otą około 300 autobusów23. Akceptowa- dostępne fi lmy pozwalają stwierdzić, że standard po- na jest karta Rav Kav. ciągów międzymiastowych podobny jest do polskich Konkurentem Kavim jest Superbus. Firma Intercity (pomiędzy I a II klasą)30. Dzięki karcie Rav ta użytkuje 140 autobusów i zatrudnia około 200 Kav możliwe jest kontynuowanie podróży autobu- pracowników. Superbus jest efektem prywatyzacji sem lub tramwajem bez zmiany biletu31. i demonopolizacji branży transportowej w Izraelu. Plany na przyszłość to modernizacja linii kolejo- Operuje w takich miejscowościach jak Afula, Mig- wych, między innymi budowa szybkiego połączenia dal Haemek, Beit Shean, Yokneam Illit, Kiryat Ti- pomiędzy Jerozolimą a Tel Awiwem32. Planuje się von, Daliyat al-Karmel. Także Superbus akceptuje także budowę szybkiej kolei do Eilatu. Proponowane jak oni to robią? kartę Rav Kav. są połączenia do Afuli i Tyberiady33. Ponadto planuje Inne fi rmy transportu autobusowego to między się połączenia kolejowe do Strefy Gazy34. innymi Afi kim (hebr. ʠʴʩʷʩʭ; Drogi), Metrodan Be- Izraelskie linie kolejowe odnotowały w 2015 roku ersheba Ltd, Metropoline Metronit. Projektowane 70 milionów dolarów zysku przy 9-procentowym 59 są także nocne linie autobusowe. wzroście przewozów pasażerskich35. Koleje Izrael- skie są również właścicielem jedynego w Izraelu mu- 36

Kolej w Izraelu zeum kolei . /2016 W Izraelu mamy do czynienia z jednym operatorem Niezwykle ciekawym środkiem transportu w Izra- kolejowym, odpowiedzialnym za przewozy zarówno elu jest Carmelit w Haifi e. Zbudowana w 1959 roku, regionalne (de facto w obrębie jednego miasta lub jest z jednej strony usytuowana całkowicie pod zie- aglomeracji), jak i międzymiastowe i towarowe. Ten mią, a więc jest metrem, a z drugiej strony nie jest przewoźnik to Israel Railways (hebr. ʸʫʡʺ ʩʹʸʠʬ, Ra- typowym zbiorem elektrycznych zespołów trakcyj- kévet Yisraél). Sieć torowa ma standardowy rozstaw nych, jest to kolej linowo-terenowa. Fakt, że ma je-

1435 milimetrów. dynie 6 stacji, na dystansie 1,8 km, łączących śród- publiczna nr 4 komunikacja mieście Haify z Górą Karmel, czyni ją najkrótszym metrem na świecie37. Wspomniane stacje to: Gan HaEm, Bnei Zion, Massada, HaNevi’im, Solel Bone i Kikar Pariz38. Operatorem Carmelitu jest Ha Carmelit Haifa ltd., a właścicielem miasto Haifa. Kolej kursuje wahadło- wo pomiędzy godziną 6.00 a 24.00. Ceny biletów File:BombardierDDIsrarail.jpg wahają się od 6,60 szekli za pojedynczy bilet do 307

szekli za łączony bilet miesięczny Egged Carmelit. https://commons.wikimedia.org/wiki/ Carmelit jest atrakcją turystyczną, a nie pełnopraw- nym elementem transportu publicznego, w przeci- wieństwie do kolejki linowej na górę Karmel. Kolejka ta ma długość 4,4 kilometra, a jej krań- cowe stacje to z jednej strony dworzec autobusowy, a z drugiej Uniwersytet Haifi jski i Technion, co spra- wia, że jest wykorzystywana przez studentów. Ope- ratorem jest miasto Haifa. Ceny biletów wahają się od 15 szekli w jedną stronę drogi. Oprócz kolejki linowej w Haifi e jest także kolejka linowa na górę Massada i w kibucu Rosh HaNikra, ale ma ona tylko znaczenie turystyczne. Izrael dysponuje ponadto 12 portami lotniczymi, z czego Sde Dov obsługuje połączenia krajowe do Ejla- tu i Rosz Piny. Połączenia z tych portów obsługują pry- watne linie lotnicze, dlatego trudno je włączyć do sys- temu transportu publicznego. Powyższe wyliczenie nie będzie jednak pełnym obrazem transportu publicznego nie jest transgraniczny. Z czterech sąsiadów Izraela, w Izraelu, jeżeli nie omówi się opisywanych zjawisk. dwóch jest w stanie permanentnej wojny z państwem żydowskim, a dwóch utrzymuje chłodne, choć poko- Podsumowanie jowe stosunki. Z powodów politycznych niemożliwe Transport publiczny ma w Izraelu duże znaczenie; jest więc przedłużanie linii kolejowych czy autobuso- przy dobrej sieci dróg lokalnych i ekspresowych dy- wych za granicę, tak jak w Cieszynie czy Zgorzelcu. namicznie rozwija się transport autobusowy i kolejo- Trudno mówić o promach morskich na Cypr, obsłu- wy. Znacznie mniejsze niż w województwie śląskim giwanych przez prywatnych operatorów, jako o czę- znaczenie ma transport tramwajowy, a Carmelit i ko- ści transportu publicznego. Mała sieć rzek wyklucza lejki linowe oraz krajowe porty lotnicze są raczej cie- de facto transport rzeczny w tym państwie. kawostkami niż pełnoprawnymi uczestnikami ryn- Patrząc na Izrael jak na państwo o wysokim stop- ku transportowego. Transport publiczny w Izraelu, niu innowacyjności, jego transport publiczny wydaje w odróżnieniu od transportu publicznego w Polsce, się niezwykle konserwatywny i zachowawczy. Próż- no w Izraelu szukać maglev (kolej magnetyczna) czy koncepcji hyperloop. Linie kolejowe są standardo- SPROSTOWANIE we, koleje wysokich prędkości są dopiero planowane. Operatorzy autobusów oferują nowoczesny tabor, ale W numerze 3 kwartalnika „Komunikacja publiczna” (wrze- brakuje autobusów napędzanych gazem ziemnym czy sień-listopad 2016) w artykule „Inwestycyjne plany Tram- energią słoneczną. Projekty klasycznego metra zostały wajów Śląskich” (s. 60-61) znalazła się nieprawdziwa in- zarzucone. Izrael ma za to Carmelit – najkrótsze me- formacja, jakoby Tramwaje Śląskie tro na świecie. Z drugiej strony, izraelski system trans- Modernizacja 100 kilometrów torów, budowa trzech nowych linii i zakup 40 pojazdów S.A. miały wybudować nową linię tramwa- portu publicznego nie proponuje znaczących różnic

jak oni to robią? Inwestycyjne plany Tramwajów Śląskich jową z sosnowieckiego Zagórza, wzdłuż Tekst i zdjęcie PATRYK TUZGIER standardów podróżowania, czego doświadczyć można Tramwaje Śląskie to dobry przykład spółki, – W I etapie chcemy realizować te zadania, któ- re nie wymagają uzyskania decyzji środowiskowych która dzięki pieniądzom z Unii Europejskiej i/lub które są już zaawansowane pod względem przy- przeprowadziła w ostatnich latach spore inwestycje. gotowania – na przykład posiadamy dokumentację ulicy Braci Mieroszewskich, do Dąbro- Zakup nowych tramwajów i zmodernizowane projektową, bądź jest ona w opracowaniu, posiada- torowiska to jedne z najważniejszych zmian, jakie my dokumenty niezbędne do rozpoczęcia realizacji w Polsce. W rezultacie można powiedzieć, że izraelski – wyjaśnia rzecznik. zaszły w aglomeracji katowickiej. To jednak nie Wśród tych zadań znajdują się między innymi: wszystko. Przed spółką kolejna fala inwestycji. • budowa pierwszej części nowej linii tramwajowej w So- snowcu – od pętli w Zagórzu do placu Papieskiego, wy Górniczej. ch skala będzie ogromna, ponieważ w najbliższych • modernizacja torowiska od centrum Bytomia latach Tramwaje Śląskie zamierzają zmodernizo- do zajezdni Bytom Stroszek, I wać prawie jedną trzecią swoich torowisk, co rów- • modernizacja torowisk na terenie Dąbrowy Gór- system transportu publicznego jest optymalny – nie nież będzie się wiązać z wieloma utrudnieniami. niczej (w tym linia do Huty Katowice), – Nasze plany inwestycyjne zakładają moderniza- • modernizacja torowiska w ulicy 3 Maja w Chorzowie. Spółka tramwajowa rozważała możli- 60 cję blisko 100 km torowisk w 10 miastach i budowę Etap ten obejmuje większość zadań, które zosta- trzech nowych linii tramwajowych – wyjaśnia Andrzej ły ujęte w projekcie, jednak ze względu na ich skalę, Zowada, rzecznik prasowy spółki Tramwaje Śląskie. trudno wymienić wszystkie. Nowe torowiska powstaną w Dąbrowie Górniczej, W drugim etapie znalazły się zadania, które wyma- za drogi, ale też nie tani, nie innowacyjny za wszelką Sosnowcu i Katowicach. Pierwsza inwestycja obejmuje gają uzyskania decyzji środowiskowych oraz te, które budowę nowego torowiska od istniejącej pętli tramwa- są już w początkowej fazie przygotowania do realiza- wość budowy takiej linii, jednak osta- jowej Sosnowiec Zagórze, wokół osiedla Pekin, do uli- cji. Wśród tych zadań są między innymi: cy Braci Mieroszewskich i wzdłuż tej arterii do Dą- • budowa nowej linii tramwajowej na południu Ka- browy Górniczej, gdzie torowisko zostanie włączone towic oraz drugi etap budowy linii w Sosnowcu do istniejącej infrastruktury na ulicy Królowej Jadwigi. i Dąbrowie Górniczej, cenę, ale też nie przestarzały. „ Dwie kolejne inwestycje zostaną przeprowadzo- • modernizacja torowisk na terenie Świętochłowic ne na terenie Katowic. Pierwsza z nich zakłada bu- (w Chropaczowie i Lipinach), tecznie nie znalazła się ona w zakresie dowę nowej linii wzdłuż ulicy Grundmanna, która • modernizacja torowiska linii nr 26 w ciągu ulicy połączy torowiska w ulicach Gliwickiej i Chorzow- Wojska Polskiego w Sosnowcu. skiej. Drugi projekt obejmuje budowę torów od ist- niejącej pętli Brynów przez Ochojec do osiedla Od- Nowe tramwaje rodzenia, zakończonych pętlą Kostuchna w okolicy Inwestycje infrastrukturalne to jedno. Kolejnym skrzyżowania ulicy Bażantów z ulicą Armii Krajowej. aspektem inwestycyjnym jest kupno nowych tram- nowego projektu inwestycyjnego, który Tramwaje Śląskie zakładają, że projekt inwestycyj- wajów. Tramwaje Śląskie przygotowują się do zakupu ny pn. „Zintegrowany projekt modernizacji i rozwoju około 40 nowych wagonów. Obecnie spółka pracuje infrastruktury tramwajowej w Aglomeracji Śląsko-Za- nad przygotowaniem kompletnej dokumentacji apli- jak oni to robią? głębiowskiej wraz z zakupem taboru tramwajowego” kacyjnej, która jest niezbędna do ubiegania się o do- /2016 realizowany będzie dwuetapowo. Obecnie trwają pra- fi nansowanie projektu ze środków Unii Europejskiej będzie realizowany w kolejnych latach. ce nad docelowym rozdziałem zadań. w perspektywie fi nansowej do 2020 roku. 60 Streszczenie Summary Autor przywołuje przykład spółki Tramwaje Śląskie jako fi rmy do- Investment Plans Of Silesian Trams brze wykorzystującej fundusze unijne. Dotychczasowa moderniza- The author refers to the example of Silesian Trams as a company well

/2016 cja infrastruktury i zakup nowego taboru to jedna z najważniejszych utilising the European Union funds. The hitherto modernisation of the zmian, jakie zaszły w ostatnich latach w aglomeracji katowickiej. infrastructure and purchases of new rolling stock make one of most Przed tramwajową spółką kolejna fala inwestycji. Artykuł opisuje jej important changes that occurred in recent years in the Katowice con- W zamian za to przewidziane do realiza- plany rozwojowe. Odnowione zostanie blisko 100 km torowisk w 10 urbation. The tram company faces another wave of investments. The miastach, wybudowane będą trzy nowe linie, przebudowywane są paper describes their development plans. Nearly 100 km of tracks will stare wagony i zakupione zostanie 40 nowych. be renewed in 10 cities, three new lines will be constructed, old cars are being reconstructed and 40 new will be purchased.

Słowa kluczowe: Unia Europejska, Tramwaje Śląskie, Keywords: European Union, Silesian Trams, infrastructure modernizacja infrastruktury modernisation komunikacja publiczna nr 3 komunikacja cji jest zadanie przebudowy torowiska tramwajowego wraz z siecią trakcyjną w Sosnowcu w ciągu ulic Andersa i 1 Maja (od ulicy 11 Li- stopada do ronda im. Gierka). Andrzej Zowada Karolina Lubieniecka-Kocoń | Inżynier transportu, anglistka, pracownik Rzecznik spółki Tramwaje Śląskie SA Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach komunikacja publiczna nr 4 komunikacja 30 https://www.youtube.com/watch?v=QBsV1HD3fR4 / [dostęp 11.09.16]. 31 http://www.rail.co.il/EN/Documents/booklet-a5_eng_2.pdf / [dostęp 11.09.16]. 32 http://www.globes.co.il/en/article-israel-railways-to-build-modiin-

fot. Jacek Madeja Jacek fot. jerusalem-rail-link-1001138000/[dostęp 11.09.16]. 33 http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4831863,00.html/ [dostęp 11.09.16]. 34 http://forward.com/news/2866/palestinians-israelis-to-seek-additional- american// [dostęp 11.09.16]. 35 http://www.railjournal.com/index.php/fi nancial/israel-reports-9-passen- ger-increase.html?channel=000/[dostęp 11.09.16]. 36 http://www.rail.co.il/EN/Fun/Museum/Pages/about.aspx/ [dostęp 11.09.16]. 37 http://www.carmelithaifa.com/ [dostęp 11.09.16] 38 Ibidem.

Literatura 1. Dashefsky A., Sheskin I.M., American Jewish Year, Sprin- ger Doderdecht 2012. 2. Cotterell P., A Tramway Project in Jaff a, „HaRakevet” 6, 11-12. 3. Cotterell P., Th e Railways of Palestine and Israel, Tourret Publishing, Abingdon 1984. 4. Ettinger Y., Israeli bus company advocates segregated seats despite court ruling, „Haaretz” 19/2011. 5. Grunewald K., Th e origins of the Jaff a-Jerusalem Railway, [w:] Wirtschaft und Technik: Studien zur Geschichte Wis- senschaft, 1969, pp. 255-265. 6. Hazelcorn S., Special: Which Bus Company Provides Ac- ceptable Service Ynet. 10-05-29. 7. Hodorov I., Th e Revolution is Already Here. „Yedioth Ah- Jerozolima - Yafo str. ronoth”, 8/2008, p. 34.

Webgrafi a: 1 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ 1. http://biznes.onet.pl/waluty/profi le/fi xing-nbp/n-sze- is.html (dostęp 09.01.16). kel-izrael,822,0,80,profi le-waluta-nbp.html. 2 Ibidem. 2. http://danbadarom.co.il/. 3 Dashefsky A., Sheskin I.M., American Jewish Year, „Springer Doder- decht” 2012. 3. http://forward.com/news/2866/palestinians-israelis-to- 4 http://www.ft.com/cms/s/[dostęp 09.09.16]. seek-additional-american/. 5 http://www.merkavim.co.il/en/projects /[dostęp 09.09.16]. 4. http://infotram.pl/tel-awiw-szybki-tramwaj-czy-me- 6 http://www.egged.co.il/Article-786-Rav-Kav-Card.aspx#3/[dostęp tro-_more_22854.html#. 09.09.16]. 7 http://www.news1.co.il/Archive/001-D-219757-00.html?tag=13-16-34/ 5. http://tomaszcukiernik.pl/artykuly/artykuly-wolnoryn- [dostęp 09.09.16]. kowe/izrael-to-nie-raj-na-ziemi/. 8 http://biznes.onet.pl/waluty/profi le/fi xing-nbp/n-szekel-izrael,822,0,80, 6. http://www.carmelithaifa.co.il/. profi le-waluta-nbp.html /[dostęp 09.09.16]. 9 http://tomaszcukiernik.pl/artykuly/artykuly-wolnorynkowe/izrael-to- 7. https://www.cia.gov/library/publications/the-world- -nie-raj-na-ziemi/ /[dostęp 11.09.16]. -factbook/geos/is.html. 10 http://www.citypass.co.il/english/default.aspx /[dostęp 11.09.16]. 8. http://www.ft.com/cms/s/. 11 http://www.globes.co.il/en/article-1000684515 /[dostęp 11.09.16]. 9. http://www.egged.co.il/. 12 Cotterell P., A Tramway Project in Jaff a. „HaRakevet” (6): 11–12. 13 http://www.nta.co.il/en/content/projects-currently-underway/ [dostęp 10. http://www.egged.co.il/Article-786-Rav-Kav-Card.aspx#3. 11.09.16]. 11. http://www.egged.co.il/Article-817-Egged-Tours.aspx. 14 Ibidem. 12. http://www.egged.co.il/Article-1593-Fares-and-Codes. 15 http://infotram.pl/tel-awiw-szybki-tramwaj-czy-metro-_more_22854. html#/[dostęp 13.09.16]. aspx#1. 16 http://www.egged.co.il//[dostęp 11.09.16]. 13. http://www.globes.co.il/en/article-1000684515. 17 http://www.haaretz.com/print-edition/business/fresh-future-for-eg- 14. http://www.globes.co.il/en/article-israel-railways-to- ged-1.177059 /[dostęp 11.09.16]. build-modiin-jerusalem-rail-link-1001138000. 18 Ettinger Y., Israeli bus company advocates segregated seats despite court ru- ling „Haaretz” 19/2011. 15. http://www.haaretz.com/print-edition/business/fresh- jak oni to robią? 19 http://www.egged.co.il/Article-817-Egged-Tours.aspx /[dostęp -future-for-egged-1.177059. 11.09.16]. 16. http://www.merkavim.co.il/en/projects. 20 http://www.egged.co.il/Article-1593-Fares-and-Codes.aspx#1 /[dostęp 17. http://www.news1.co.il/Archive/001-D-219757-00. 11.09.16]. 61 21 Hazelcorn S., Special: Which Bus Company Provides Acceptable Service html?tag=13-16-34. Ynet. [dostęp 10-05-29]. 18. http://www.nta.co.il/en/content/projects-currently-un- 22 http://danbadarom.co.il/ /[dostęp 11.09.16] derway. 23 Hodorov I., Th e Revolution is Already Here. „Yedioth Ahronoth” 8/2008, p. 34. 19. http://www.rail.co.il/EN/Documents/booklet-a5_ /2016 24 Cotterell P., Th e Railways of Palestine and Israel, Tourret Publishing, eng_2.pdf. Abingdon 1984. 20. http://www.rail.co.il/EN/Fun/Museum/Pages/about.aspx. 25 Grunewald K., Th e origins of the Jaff a-Jerusalem Railway Wirtschaft und Technik: Studien zur Geschichte Wissenschaft, 1969 pp. 255–265. 21. http://www.rail.co.il/EN/Homepage/Pages/bicycle.aspx. 26 Cotterell, op. cit. 22. http://www.railjournal.com/index.php/fi nancial/israel- 27 http://www.rail.co.il/EN/Homepage/Pages/bicycle.aspx/ [dostęp -reports-9-passenger-increase.html?channel=000. 11.09.16]. 23. http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L- 28 http://www.rail.co.il/EN/Documents/booklet-a5_eng_2.pdf/ [dostęp 11.09.16]. 483 1863,00.html. 29 Ibidem.

24. https://www.youtube.com/watch?v=QBsV1HD3fR4. publiczna nr 4 komunikacja Już na przełomie lat 20. i 30. ubiegłego wieku Niemiecka Spółka Kolejowa DRG (Deutsche Reichsbahn-Gesellschaft ) rozpoczęła rozważania na temat uruchomiania szybkiego dalekobieżnego transportu szynowego, opartego na taborze napędzanym silnikami tłokowymi Diesla, które mogłyby pozwolić rozwinąć prędkość do 160 km/h. Po tym, jak przemysł niemiecki opracował odpowiednie silniki wysokoprężne oraz przedstawił koncepcję opływowych pojazdów szynowych, DRG zamówiło w lutym 1932 roku pierwszy dwuczłonowy pociąg z napędem spalinowym (szynobus) w fi rmie Waggon-und Maschinenbau AG Goerlitz (WUMAG).

Tekst WOLFGANG DATH, zdjęcia ZBIORY FÖRDERVEREIN DIESEL-SCHNELLTRIEBWAGEN (SVT)” E.V. Tłumaczenie WITOLD SIKORA

PrzedPrzed 8383 latylaty rozpoczęłarozpoczęła sięsię eraera szybkiejszybkiej koleikolei Latające

prezentacje pociągi

62

Streszczenie Summary

/2016 Pierwsze pociągi szybkiej kolei uruchomione zostały w Niemczech Flying Trains w latach 30. XX wieku. W artykule autor opisuje rozwój sieci szyb- The fi rst trains of fast rail were started in Germany in the thirties kich kolei niemieckich i ich historię, od uruchomienia pierwszego of the 20th century. The author describes the development of Ger- pociągu tego typu po lata powojenne. Pierwsze pociągi kursujące man fast railways network and their history, from starting the fi rst ze stolicy Niemiec nazywane były „latającymi” i kursowały między such train up to the post-war years. The fi rst trains travelling from innymi do Hamburga, Monachium czy Frankfurtu. Historia zapo- the capital city of Germany were ‘Flying’ and were travelling inter czątkowana w 1933 roku w Niemczech stała się wzorem z powo- alia to: Hamburg, Munich or Frankfurt. The history started in 1933 dzeniem dalej rozwijanym w Japonii, Francji, Niemczech i ostatnio in Germany became a model, successfully developed later on in Ja- w Chinach. pan, France, Germany and recently in China.

komunikacja publiczna nr 4 komunikacja Słowa kluczowe: szybka kolej, Niemcy, Diesel Keywords: fast railway, Germany, Diesel zainteresowanie wzbudziłoogólnoświatowe Ślązak, czy Frankfurtczyk Monachijczyk, Hamburczyk, „Latające”: środowiska nazwy kolejowego cjonalne dla Powstanie niekonwen- noszących połączeń sieciszybkich kolejowych, 63 komunikacja publiczna nr 4/2016 prezentacje komunikacja publiczna nr 4/2016 64 prezentacje ustawy z 10 lutego 1937, regulującej na nowo sto- 1937,regulującej na nowo ustawy z 10 lutego wieniu niemieckiej spółkikolejowej DRG na mocy sche Reichsbahn DRB pędem spalinowo-elektrycznym (SVT137 233 i 234). wo-hydraulicznym (SVT137 153 i 154) oraz dwaz na- atacyjnych zamówiono dwazestawy z napędem spalino- SVT typu„Lipsk”. Dlaporównania parametrów eksplo- trójczłonowy pierwszy model we Wrocławiu (LHW) by którego zamówiła w fi połączenierzyła Berlin – Wrocław –Bytom, na potrze- a drugi do Stuttgartu. W tym samymroku DRG utwo- no, po czym jedenkontynuował jazdę do Monachium, gi pociągite jechałypołączone w pary, tamje rozłącza- do Monachium i Stuttgartu, czymdo Norymber- przy nii Berlin AnhalterBahnhof Lipski Norymbergę przez NSDAP, partię władzy przez przyp. tłum.). jeszcze przed1933rokiem i przemysłu (rok przejęcia wane zostały we współpracy koleiniemieckich(DRG) własne osiągnięcie,mimoże podstawy systemuopraco- wo zagospodarowana i uroczyście przedstawionajako rządzącychprzez narodowych socjalistów propagando- resowanie. Ogólnoniemiecka siećszybkichkoleizostała czyŚlązak,furtczyk wzbudziłoogólnoświatowe zainte- były to „latające”: Hamburczyk, Monachijczyk, Frank- lejowego nazwy–w zależności od miasta docelowego na, i noszących niekonwencjonalne dlaśrodowiska ko- dziście rozchodzących sięz centrum kraju,czyliBerli- Powstanie sieciszybkichpołączeń kolejowych, gwieź- Rozwój sieciw okresiemiędzywojennym P przez DRGprzez liniedo Kolonii i Frankfurtu nadMenem. gów tegotypu.Obsługiwały onenowo uruchomione ście dwuczłonowych spalinowo-elektrycznych pocią- WUMAG Goerlitz trzyna- dukowano w zakładach spalinowy wagonnapędowy). Od 1935 roku wypro- lverkehrs- oraz SVT-137 224 do 232(SVT–skrót od ne pojazdy typu„Hamburg” SVT-137 149 do 152 popytzamówiono następ- na wzrastający Z uwagi ny pojazd nazwano„LatającymHamburczykiem”. potocznejwkrótce ten szybkii atrakcyj- i mowie siejszych sieciShinkansen, TGV i ICE kolejowy,ki transport stałsięprotoplastą dzi- który ustanowiono regularny szyb- samym przed83 laty ówczesnym połączeniem kolejowym na świecie. Tym szybkości podróżowania 123km/h było najszybszym ciąg tenpokonywałw 2 godziny i 18 minut, co przy po- głównegokilometrów w Hamburgu do dworca 286 Odcinek o długości Hanburg Hauptbahnhof). a Hamburgiem (do stacji AltonaHauptbahnhof przez kowane codziennepołączenie pomiędzyBerlinem zapocząt- 8:02 zostało Bahnhoflin Lehrter o godz. Rankiem 15 maja 1933roku odjazdem ze stacji Ber- MAYBACH G 05 o mocy 302 KW/410KM każdy. dwasilnikiwysokoprężne Zainstalowano w nim 1932 roku, a w lutym1933dopuszczony do ruchu. W 1938 roku niemieckie kolejepaństwowe ( również na li- 1936pociągi te kursowały Od roku 877a/b, skład został dostarczony z końcem lei, opatrzonynumerem fabrycznym ówczesne szybkiejko- barwy i fioletu, beżu kolory olakierowany na nowoczesne V erbrennungsmotor- ), które powstały po upaństwo- rmie Linke-Hofmann-Werke T riebwagen –szybki . W mediach W mediach S chnel- Deut-

gaty prądotwórcze. pomieszczenia biurowe lubsztabowe orazjakoagre- przeznaczeniem jako używana niezgodnieze swoim nym, siećszybkichkoleispalinowych została zawieszona. wojskowegooraz nadrzędnośćtransportu nadpublicz- szynowej, gdyżz uwagi na oszczędność paliwpłynnych na udowodnienie swoichzaletw regularnej komunikacji buch wojnyniepozwoliłjednaktymnowym pojazdom na odcinku Berlin –Hamburg szybkość215km/h. Wy- 1939roku osiągnął podczasjazdy testowej 23 czerwca Trójczłonowydo 903). zestaw typu„Kruckenberg” (SVT 137 155) oraz„Berlin” od 137 901 (SVTnumery mi w postaci nowych typów pociągów: „Kruckenberg” gii zaowocowały bardzo interesującymi rozwiązania- kolejowych kursowały 32 pociągi(tzw. szybkichpołączeń w sieci lin –Kolonia. W sumie Dort mund Bazylea orazjakotrakcjapodwójnaBer- Berlin –Bazylea, Berlin –Stuttgart/Monachium, nych SVT, linie: te obsługiwały 160km/h. Pociągi przedwojen- kość dopuszczalna, jakwe wszystkich żenie. Ich ciężarcałkowity wyniósł170ton,a pręd- pociągi posiadałysilnesilnikii komfortowe wyposa- do 858. Trójczłonowe, 70 metrów długiena ponad orazod137 851 do 278 bocznych od 137 273 ście trójczłonowych SVTtypu„Kolonia” o numerach stwowych (DRB),kupiływ LHW Wrocław czterna- sunek waluty( ichsbahn 1949kolejniemiecka Dopiero w roku w sowieckiej strefi Pociągi SVT w ich działaniachzarządzających i kontrolnych. bilne biurai salony, służączwycięskim mocarstwom gi te zostały przebudowane na pociągi szpitalne,mo- cześniejszego po prostu taboru zarekwirowały. Pocią- mocarstwa okupacyjneczęść tegowówczas najnowo- one jednakniedostępnedlaogółupasażerów, gdyż jedynczych odcinkachpojawiłysiępojazdy SVT. Były nak wkrótce na prowizorycznie przystosowanych po- wet niemyślało odbudowie sieciszybkichkolei.Jed- zbombardowane dworce i zniszczony tabor, niktna- Po zakończeniu wojny, z uwagi na wysadzone mosty, Okres powojenny Podczas SVTsporadycznie wojnyczęść taboru była Dalsze pracenadrozwojem zastosowanej technolo- (DR)zdołała ponownie jedenze- uruchomić Reichsmark e okupacyjnej ) i Niemieckich Kolei Pań- FDt-Zuege Deutsche Re- ). awarii VT 04 000. Ten samskład, z numerem bocz- Frankfurt nadMenem –Bazylea usuniętyz powodu 1950/51 pociąg SVTtypu„Kolonia” zastąpiłna linii Wraz rozkładem jazdy tąd do Kolonii. z zimowym i stam- nadMenem do Hamburga sę z Frankfurtu na tra- 277i 857 poprzednioSVT137 276, i 110, 104 SVT typu„Kolonia” VT 06 103, o numerach wprowadzono nowo wyremontowane pociągi trzy jazdy 120km/h w transporcie szynowym. po wojnie dopuszczona została w Niemczech szybkość lin Fridrichstrasse –Hamburg Altona.Po raz pierwszy śnia 1949roku do obsługi regularnego połączenia Ber- nie do Monachium został wprowadzony od 10 wrze- Berlin –Probstzella,na linii na połącze- z przesiadką eksploatacji specjalne.Po kilkutygodniowej na linie publicznegoi zostałportu początkowo wprowadzany Triebwagengruppe Berlin rze SVT 137 273 (typ„Kolonia”) przejętyzostał przez nych na świecie. W lutym 1949roku pociągo nume- podróży niemiałysobierów- gi trakcyjnei komfort kolei wNiemczech wlatachtrzydziestych, której osią- ci wrażenie marketingowe szybkiej pouruchomieniu Ówcześni decydenci mielibowiem jeszcze w pamię- ce inneniemieckiestrefy okupacyjnei kraje ościenne. wadzenie nowoczesnych pociągów na linie obsługują- kratyczną). Ambicjąrządzących stałosięzatemwpro- ZSRR, a później NRD(Niemiecką Republikę Demo- międzynarodowych, towała, szczególnie w relacjach strefi pacyjna. Kolej niemieckaDR w tej stałasięnieoczekiwanie sowieckaoferty strefa oku- czasy)połączenia. Prekursorem takiej na ówczesne oferować podróżnym komfortowe i superszybkie (jak staw szybkiegopociąguspalinowego i tym samymza- nych Kolei Niemieckich ( zawierający 2 i 3 klasę. Hamburgczyk” terazo nazwie Rhein-Main-Express, znanyjako„Latający poprzednio 877a/b, wcześniej bocznym VT 04 000, dany pociągSVTo numerze Menem –Bazylea Badischer Bahnhof jedynyposia- wadziło do regularnego na linii ruchu Frankfurt nad gung dersuedwestdeutschen Eisenbahnen SWDE nie Południowo-Zachodnich Kolei ( Działające we francuskiej strefi Republiki Federalnej Niemiec(RFN) Szybki pociągspalinowy w kolejach Latem 1950 roku, świeżo po powstaniu Federal- Latem 1950roku, świeżo po powstaniu jako pierwszy zestaw do trans- jakopierwszy Deutsche Bundesbahn e okupacyjnejZrzesze- Betriebsvereini- e reprezen- e ) wpro- DB), Kolonia Nippes. do lokomotywowni VT 07 przekazano z numerami gdyżdwapociągi VT 08.5.., stawów, o numerach „reńskich błyskawic” składałasiętym samymz ze- lonia, gdzieobsługiwałyliniedo Hannoveru. Grupa znalazły nowe Ko- zastosowanie w lokomotywowni sche Reichsbahn ( – zostały rok wcześniej sprzedanedo NRD nych, pojazdy SVT. oraz502 –06 501 Dwaz nich przedwojen- ostatnie, pochodzącejeszcze z czasów Dortmund”z „Lokomotywowni (BwwDortmund) nim rozkładem jazdy w 1958 roku wycofane zostały o dziennym przebiegu6300km. Wraz z nowym, let- roku „Reńskie Błyskawice” obsługiwałypięćlinii dzanych dwoma1000-konnymisilnikami. W 1954 leżności od potrzeb również czteroczłonowych, napę- zbudowanych zestawówna nowo VT, trój-, a w za- czternaście nowych SVTpowiększył sięo w sumie jako „wypożyczone” przez Wysoką Komisję Aliancką. kolejeniemieckiezostałyprzez ofi ralnej w 1949 roku i przejęciu inwentarzakolejowego kańskiej, a po powstaniu Niemieckiej Republiki Fede- typu„Kolonia”trzy jeździły na potrzeby armiiamery- VT 06 501 i 502–które wycofano z eksploatacji. inne„reńskie błyskawice”ki. Pociągi – te zastąpiły 800-konnesilni- które wyposażono w nowe i 502, -hydrauliczne szybkiepociągio numerach VT 07 501 kowych zmontowano dwatrójczłonowe spalinowo- Deutsche Bundesbahn wica”). W 1952 roku, z odnalezionych w inwentarzu burga, późniejznanejako nie z Dortmundu do Bazylei, Monachium i Regens- regularne utworzyły połącze- poprzednio 137 227) rodzaj napęduSVTtypu„Hamburg” (VT 04 501, sam na ten i przerobionym wraz z reaktywowanym 137 858, obaze spalinowo-hydraulicznym napędem, poprzednio VT 06 502, samego typu–o numerze nym VT 06 501, poprzednio137 275, orazinnytego Od 1952 roku taborszybkichpociągów spali- Od 1952 Ponadto pociągiSVT, cztery typu„Hamburg” oraz SVT 154 a/b/c podczas jazdy próbnej w1936roku jazdy 154a/b/cpodczas SVT Hamburczyk”, 1933rok „Latający odlewej Kolejno -Koźla w1936roku, wokolicach Ślązak” Kędzierzyna- „Latający ), natomiast pozostałe cztery jednostki jednostki ), natomiastpozostałe cztery kilkuczłonów przednichi środ- Rheinblitz cjalnie zaksięgowane („reńska błyska- Deut- 65 komunikacja publiczna nr 4/2016 prezentacje komunikacja publiczna nr 4/2016 66 prezentacje zalet w regularnejkomunikacji szynowej. tym nowym pojazdom na udowodnienie swoich 215 km/h. Wybuchwojny niepozwolił jednak 1939 roku na odcinku Berlin–Hamburgszybkość osiągnął podczas jazdy testowej 23 czerwca Trójczłonowy zestaw typu„Kruckenberg” W tle katedra kolońska próbnej w1938roku. jazdy pierwszej wo-hydrauliczny 137155podczas SVT Th Petera autorstwa olejny Obraz Dipl.-Ing. iele, spalino- Drezno. Motyw: siały być kupowane w Republice Federalnej za de- części zamiennych,brakowało które do nich mu- Ponieważ były różne typysilników i przekładni. pojazdach SVTzamontowaneDR uszkodzonych do Pragi. znajdującychW wielu sięw inwentarzu niemieckiej międzynarodowepierwsze połączenie wschodnio- 1950roku uruchomiono – Hamburg. Z końcem stawami –137 154 i 137 278 –taborna linii Berlin łowy 1950roku wzmocnionodwomakolejnymize- kolejnepociągiSVT.(NRD) uruchamiano Do po- Również w Niemieckiej Republice Demokratycznej Szybki pociągspalinowy w NRD cji i Travemuende. części, którelony na dwie znajdują sięw Konstan- wemu ( z ruchu i przekazany kolejarskiemuklubowi sporto- się własnością w jego podróżach do Berlina. W 1963 ponownie stał len podBonn,służącambasadorowi międzyinnymi Meh- stacjonował w miejscowości amerykańskiej jakopociągsłużbowy ambasady który VT 06.106, zestawem SVTtypu„Kolonia” pozostał w ruchu Jedynym VT 08… szymi pociągamio numerach 1959now- zastąpionew sierpniu km/h, zostać dopuszczalnej szybkoścido 135 po podwyższeniu du zastrzeżeń co do głośnego biegutych pojazdów, ne. Pociągi SVTtypu„Kolonia” musiały, z powo- lokomotywy elektrycz- gami ciągnionymiprzez zastąpiono dalekobieżnątrakcjęspalinową pocią- Po zelektryfi Eisenbahn-Sportverein Deutsche Reichsbahn kowaniu liniina lewym brzeguRenu Deutsche Bahn , anastępniewycofany ESV). Został ESV). podzie- (DR) z Berlina (DR)z Berlina towarzystwa Förderverein e.V.” (SVT)” Diesel-Schnelltriebwagen sie szkoleniem. Członek zajmuje iRFN.Obecnie NRD potorach kolejowych ielektrycznych spalinowych lokomotyw międzynarodowych. bach, służyłod 1957 rokuna liniach jakorezerwa berge, wyposażony w dwa 400-konnesilnikiMay- po odremontowaniury w zakładach Raw Witten- uzyskać pociągSVT137 852 typu„Kolonia”, któ- Równieżudałosię z Czechosłowacji b. 137 226 wojny w czasie części środkowej z uszkodzonego montowany jakoczteroczłonowiec, po uzyskaniu został odre- „Lipsk”, w 1956 który ciąg 137 234 nie dałyrezultatów. Z Polski udałosięuzyskaćpo- środkowych i napędowych zestawów typu„Berlin” publiką Federalną o przekazanie części niektórych dy szynowe typuSVT. Niestety, z Re- pertraktacje przedwojennepojaz- państw, od nich by uzyskać zała kontaktyz kolejami państwowymi sąsiednich szyć swójstanposiadaniapociągów SVT, nawią- pociąg specjalny. nowe) o numerze 137 225, typu„Hamburg”, jako salo- lonowca” (składprzebudowany na wnętrza typu „Lipsk”. Rok późniejoddanodo użytku „sa- do eksploatacji kolejnyzestaw, o numerze 137 233, SVT, często ulegałyawariom. W 1951 roku oddano wana. Ponadto pozostałe, w miarę sprawnepociągi prawy część została uszkodzonego zezłomo- taboru żerskim wzrosła. Z powodu brakumożliwościna- spalinowegoliczba szybkiegotaboru w ruchu pasa- zanim teżbrakowało),wizy (których długotrwało, Wolfgang Dath Dath Wolfgang i celnym. dze była granicaz całym procederem paszportowym do Bazylei niespełniałotegowymogu,aletu po dro- Jedynie połączenie potrzeby nocowania w Berlinie. jąc we Wrocławiu o 22:46 lub w Bytomiu o 0:31 bez o 20:06 do „Latającego Ślązaka” w Berlinie i wysiada- rozpoczęcia podróży, wsiadając wrócić do miejsca dróżny po załatwieniu swoichspraww Berlinie mógł stacji.Po- sięjużna żadnej pociąg niezatrzymywał sischer Bhf przez Wrocławo 5:24, 7:09,przyjazd konywał w 4 godzinyi 30 minut(odjazd z Bytomia w relacji Bytom –Berlin DworzecŚląski, pociągpo- kładu, jednoz najdłuższych połączeń szybkichkolei rozpoczęcia podróży.i powrót do punktu Dlaprzy- nym w ciągujednegodniadojazd do stolicyBerlina łączeń kolejowych umożliwić podróż- miałana celu Niemczech Sieć szybkichpo- w Chinach. i ostatnio z powodzeniem dalejrozwijanym w Japonii, Francji, napędemstałasięwzorem,cję wagonów z własnym ciu o – dziśoczywistą,wtedyrewolucyjną –koncep- dowa sieciszybkichpołączeń kolejowych w opar- bu- roku w Niemczech Zapoczątkowana w 1933 Podsumowanie zum ‚Fliegenden Kölner’”, wydanej w1986roku we Freiburgu. Przy pisaniu tekstu korzystano zksiążki HeinzaPrzy pisaniutekstukorzystano R.Kurza o 9:54). Na odcinku Wrocław Na odcinku –Berlin o 9:54). pt. „Fliegende Züge. Vom ‚Fliegenden Hamburger’ |

zawodowo prowadził różne typy zawodowo prowadził różne Deutsche Reichsbahn , chcączwięk- Berlin Schle- „ Transinfo.pl portal transportu publicznego Wszystko o transporcie publicznym w jednym miejscu

‡ InfoBus.pl ‡ InfoTram.pl ‡ InfoRail.pl ‡ InfoBike.pl ‡ InfoAir.pl 
µŸ Õ w „Komunikacji Publicznej”

ZAMÓW REKLAMĘ W NASZEJ GAZECIE Nakład: 1500 egz.

Nasze mocne strony

- Wysoki poziom merytoryczny

- Rzetelność informacji zawartych w artykułach

- Inspirujące pomysły, ciekawe rozwiązania, wybitni rozmówcy

- Rada Programowa złożona z autorytetów w poszczególnych dziedzinach

- Współpraca i obecność na wszystkich ważnych imprezach branżowych

- Nowoczesna i estetyczna szata graficzna czasopisma

nzduwdoqln PORUSZAJĄCY idfkrzf¥z



Pełnej ofertyfe Komunikacyjny Związek Komunalny GOP 40-053 Katowice, ul. Barbary 21a wydawniczej szukajkaj nna tel. 32 743 84 14 > e-mail: [email protected] www.kzkgop.com.plmp