HERMENEUS Jrg 52-1980 Nummer 2
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De Romeinen in België en Nederland A. van Doorselaer Gallië beleeft zijn eigen geschiedenis; niet zo den door Caesar3 gezamelijk onder de Ger- vredig op het eerste gezicht. Dit laatste zal mani Cisrhenani geplaatst. Samen stonden o.m. Caesar de gelegenheid geven tot een zij in voor 40.000 weerbaren. De belang- interventie, tot verovering en bezetting door rijkste blijken de Eburones te zijn. Het zijn de Romeinen. Louter archeologisch is de de oosterburen van de Menapiërs, tussen toestand, vóór de komst van de Romeinen Rupel, Schelde en Rijn. Hun gebied omvat niet zo duidelijk te onderkennen. De mate- aldus de Kempen en het grootste gedeelte riële resten tonen aan dat we behoren tot het van het grondgebied tussen Maas en Rijn. gebied van de Keltische La Tène-kultuur, Zij zijn schatplichtig aan de Aduatuken4. ook al liggen we in het randgebied. Naam- De huidige Condroz was het woongebied en plaatsnaamkunde, maar vooral de geschre- der Condrusi, de Caeroesi worden in de Eifel ven bronnen in verband met de Romeinse rond Prüm gelokaliseerd, de Paemani tussen verovering en verder de Romeinse historie Maas en Rijn en de Segni ergens tussen de bezorgen nadere inlichtingen. Eburonen en de Treveri. Deze laatsten bewo- Zo heet het volgens Caesar dat gans het nen het grootste gedeelte van de Ardennen, noordelijk gedeelte van Gallië tussen de het Moezelgebied, de Eifel en de Hunsrück. oceaan, de Rijn, de Mame en de Seine be- Hun territorium reikte tot aan de Rijn. Caesar woond werd door de Belgae. De Morini rekent hen niet tot de Belgae, maar tot de leven in de kuststreek, tussen de Canche Galli van centraal Gallië. Toch zijn er duide- en de Aa. Zij konden volgens Caesar 25.000 lijke banden o.m. met de Eburonen en de weerbare mannen lichten1, wat naar bepaal- Condrusen, die als clientes der Treveren 1 de berekeningsfactoren (-4 van de bevolking worden vernoemd. bestaat uit weerbare mannen) een totale Caesar’s gegevens zijn sterk tijdgebonden bevolking van 100.000 mensen zou beteke- en garanderen geenszins een feitelijke toe- nen. De Menapii, hun noorderburen, bewo- stand in vorige periodes. Gedurende de IJzer- nen de kusten van Vlaanderen en Zeeland. tijd grijpt precies de z.g. stammenvorming De Aa, de Leie, de Deule en de Schelde zou- plaats en duidelijk houdt de Keltisering van den hun grenzen vormen. Het moerassig en onze gewesten verband met deze stammen- bosrijk gebied is wellicht de reden van een vorming. Volksbewegingen, twisten, stam- geringere bevolking. Caesar schrijft hen oorlogen waren schering en inslag en hebben slechts 9.000 krijgers toe. De Nervii met soms banden van afhankelijkheid tussen 50.000 weerbare mannen2, worden geloka- stammen en groepen tot gevolg. Die onstand- liseerd in het gebied tussen de Schelde, de vastigheid, gevolg van stammenformaties in Rupel, de Dijle en de Lasne en het Kolen- wording, weerspiegelt zich duidelijk in de woud bewesten de Maas en de bossen van de archaeologica: moeilijk nauwkeurig te date- Thiérarche en de Arrouaise. De Aduatuci ren vindplaatsen, ontbreken van typische met 19.000 krijgers waren de oosterburen gidsfossielen5. Het is en blijft op dit ogen- van de Nerviërs en de zuiderburen van de blik onmogelijk, zelfs niettegenstaande meer- Eburonen. Hun woongebied ligt in de Maas- dere pogingen, een aanvaardbaar verband te vallei, stroomopwaarts van Namen en in het leggen tussen het archeologisch materiaal van westelijke gedeelte van de Famenne en van de La Tènetijd en de verschillende volks- de Ardennen. Zij zouden nazaten zijn van stammen m.a .w. archeologisch zijn de voor- de Cimbren en de Teutonen. De Condrusi, noemde stammen niet te vatten, niet te om- Eburones, Caeroesi, Paemani en Segni wor- schrijven. Alleen kunnen wij vaststellen dat 10 75 Kaart 1 Noord-Gallië ten tijde van Caesar bezuiden de Rijn het archeologisch materiaal ten, het elkaar bekampen in ongebreidelde behoort tot het gebied van de keltische La wedijver kunnen alleen bijgelegd worden als Tène-kultuur, met dezelfde politieke en so- een gemeenschappelijk gevaar, als een ge- ciale strukturen en eenzelfde godsdienst als meenschappelijke vijand een bedreiging bij de meer zuidelijke stammen van het Kel- vormt. tische kerngebied. De lagere standen, wel- Waren de volksstammen in onze gewesten licht afstammelingen van de vroegere in- ten tijde van Caesar Keltisch? Volgens de heemse bevolking onderworpen door de Kel- huidige stand in de diskussie menen wij deze tische krijgersbenden bij hun invallen bij het vraag positief te mogen beantwoorden. Cae- begin van de Uzertijd, worden beheerst sar’s uitlatingen zijn evenwel niet duidelijk: door een leidende stand, dragers van Kel- de Rijn vormt de grens tussen Galliërs en tische namen. Hun onderlinge veten en twis- Germanen; hij noemt enkele stammen Ger- 11 76 mam Cisrhenani’, hij noemt de meeste Belgae Misschien laten we ons bij lezing van Caesar afstammelingen van destijds van over de Rijn wat misleiden door de lotgevallen van de komende stammen. In recente studies stellen held’, maar de werkelijkheid van suprema- Hawkes en Hachmann dat met deze Germa- tie, militaire overmacht, meerwaardigheids- nen eigenlijk de Germanoi van Poseidonios gevoel van de overheerser enerzijds en het worden bedoeld, Keltische stammen, eertijds gevoelen van verkocht zijn, met eigen vraag gevestigd op de rechter Rijnoever, tussen de naar interventie, het ‘beschermd en bevei- Uppe en de Main, benoorden de Helvetiërs. ligd’ zijn, het deelachtig worden aan een Caesar zou, net als op zovele andere plaatsen ‘hogere’ beschavingsvorm anderzijds moge in zijn ‘mémoires’, deze terminologie gema- ten overvloede blijken uit de toespraak van nipuleerd hebben. Hij kon in Rome de in- generaal Cerialis tot de overwonnen Treveri druk wekken dat hij – niettegenstaande mis- (70 n. Chr.!), ons door Tacitus weergegeven8. lukkingen op de rechteroever van de Rijn Met dit verhaal beleven wij de onderdruk- toch het Keltische land (Gallia omnis) vol- king van de Bataafse opstand (69/70), bij ledig had onderworpen nl. door Keltisch welke gelegenheid de aan Rome ‘ontrouw’ sprekende Germani degelijk te distanciéren geworden Treveri even de les gespeld wor- van de overige Kelten en de Rijn als scherpe den. Op dit ogenblik is de verovering van afgrenzing te laten fungeren. Later zou de onze gewesten één en een kwart eeuw oud. naam van deze Germani door de Romeinen Samen met de vele krijgsgebeurtenissen en overgedragen zijn op de Germaansspreken- lokale moeilijkheden illustreert deze late’ de stammen die in Augustus’ tijd stilaan het opstand dat de onderwerping van Noord- gebied binnen vielen dat oorspronkelijk door Gallie niet zo vlot verliep en dat er voort- de Germani was bewoond6. durende tegenstand was tegen kolonisatie, En toen kwam Caesar... De verovering van pacificatie en organisatie. En er gebeurde Gallië was voor Caesar een belangrijke fak- heel wat op dit terrein: na de nederlaag van tor in de uitbouw van zijn politieke loop- de laatste Gallische opstandelingen in 51 baan. Na zijn consulaat had hij zich het be- v. Chr. verdwijnen de Eburonen en de Adua- stuur toegeëigend over de provincies Illyri- tuken uit de historie. De prijs van de ‘Galli- cum, Gallia Cisalpina en Gallia Transalpina. sche oorlog’: een 800-tal versterkingen zijn Aldus bezorgden militaire prestaties hem te gevallen, een 300-tal stammen onderwor- Rome populariteit en roem en goed getrain- pen, l miljoen doden en l miljoen gevange- de troepen voor eventuele tussenkomsten in nen op 3 miljoen bevochten vijanden; een de strijd om de macht. Nieuwe wingewesten forse aderlating bij de vitale bevolking9. bezorgden het moederland niet alleen levens- Deze is misschien mede oorzaak van een middelen, maar vooral afzetgebieden voor vrij lange vredesperiode, waarin slechts loka- Romeinse mercatores en verrijking van cijns- le moeilijkheden voorkomen. pachters. Voorwendsels om in te grijpen Het oorspronkelijke protektoraatsysteem in lagen voor de hand. Ariovistus en de voor Gallië faalde en pas na het bezoek van keizer hem vluchtende Helvetii, de Aedui en de Augustus (27 v. Chr.) aan Gallië en met het Keltische stammen die Caesar’s hulp inroe- uitvaardigen van de ‘lex provinciae’ (22 v. pen. Verontrust door Caesar’s verblijf bij de Chr.) komt de organisatie stilaan op gang. Sequani sluiten de Belgae een verbond, wat De census, basis voor innen van belastingen Caesar opnieuw een voorwendsel geeft om wordt opgesteld en het wegennet, met Lyon – in 57 v. Chr. – naar het noorden op te als uitgangspunt naar Boulogne en naar rukken. Een vloedgolf van vernieling, uit- Trier, wordt uitgezet. Van 16 tot 13 v. Chr. moording en deportatie (53.000 Aduatuci verblijft Augustus nogmaals in Gallia Nova als slaven verkocht!)7 trekt over onze ge- dat verdeeld wordt in drie provincies (Tres westen. Op het einde van 57 v. Chr. laat Galliae) met o.m. Gallia Belgica. Onze pro- Caesar Rome weten dat Gallie beheerst vincie is ingedeeld in civitates met grosso wordt in ‘pais en vree’.. maar de vele op- modo het vroeger stamgebied als oppervlak- standen, het verzet, het verder verloop van te en met inwendige autonomie. Zij zijn afslachting, nog jaren lang, leert ons beter. verplicht tot het leveren van hulptroepen en 12 77 het betalen van belastingen. De ordo decu- hebben aan niet-Romeins materiaal is moei- rionum bestuurt de civitas en is bij verkie- lijk nauwkeurig te dateren. Bovendien had- zing samengesteld door aristokratische ma- den de legioenen geen vaste kampen. Wel gistraten. De legatus Augusti pro praetore heeft men vroege legerbases vermoed in Ton- heeft het burgerlijk bestuur over de provin- geren en in Trier. Anderzijds zijn ook de in- cie, een stadhouder van senatoriale stand: de heemse nederzettingen door Caesar opge- financiële administratie valt onder de procu- somd niet bekend. De vrij recente vondsten rator quaestorialis. De Rijngrensdistrikten te Kanne-Caster (Limburg) werden wellicht worden evenwel beheerd door de legatus te voorbarig met Caesar’s Aduatuca10 ge- consularis, en vallen aldus onder het militaire ïdentificeerd.