We Lwowie Wreszcie Powstanie Dom Polski

Płomyki pamięci O micie kresów na Powrót zapłonęły na Międzynarodowej do “małej ojczyzny“ dawnym cmentarzu Konferencji Jana Olizara polskim w Winnicy Kresowej w Bytomiu

s. 6 s. 12 s.19

Listopad 2015 nr 11 (40) We Lwowie wreszcie powstanie Dom Polski W ceremonii wmurowania kamienia węgielnego pod siedzibę nowej polskiej placówki wziął udział były już minister spraw zagranicznych RP Grzegorz Schetyna oraz szef gabinetu prezydenta Andrzeja Dudy Adam Kwiatkowski.

om Polski, a właściwie Centrum Kultury Polskiej Di Dialogu Europejskiego − Dom Polski, powstanie przy ulicy Szewczenki we Lwowie. Na działce, którą władze Lwowa przekazały Federacji Organizacji Polskiej na Ukrainie, znajdują się zabudowa- nia, które zostaną zmodernizowane i dostosowane do potrzeb polskiej mniejszości miasta. − Na ten uroczysty moment lwowscy Polacy czekali ponad 20 lat. Ten dom będzie symbolem naszej stałej tu obecności – podkre- śliła podczas ceremonii prezes FOP Emilia Chmielowa. Z okazji wmurowania kamienia węgielnego list gratulacyjny wysłał prezydent Polski Andrzej Duda. „Odkąd istnieje niepodległa

Ukraina, odkąd mieszkający tu Po- Fot. Igor Gałuszczak Przewodniczący Lwowskiej Rady Obwodowej Oleksander Ganuszczyn wmurowuje cegłę pod Dom Polski we Lwowie. W ceremonii wzięli udział były już minister spraw zagranicznych lacy zyskali możliwość korzystania RP Grzegorz Schetyna, szef gabinetu prezydenta RP Adam Kwiatkowski oraz Emilia Chmielowa, prezes Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie z wolności aktywnego zaistnienia w rodzącym się społeczeństwie oby- Jak czytamy w portalu w poli- liwości samodzielnego finansowa- Lwowa, którzy mają polskie pocho- Oleg Syniutka, złożyli kwiaty na watelskim, rosły państwa nadzieje tyce.pl, w latach 2013-2014 polskie nia się, będzie utrzymywana przez dzenie, oraz organizować zajęcia Cmentarzu Łyczakowskim. Z okazji i oczekiwania, aby mieć we Lwowie MSZ przekazało na adaptację terenu MSZ oraz polskie instytucje poza- z języka polskiego. wmurowania aktu erekcyjnego pod własną siedzibę. Dziękuję państwu przy ul. Szewczenki ok. miliona zł. rządowe. Goście z Polski oraz przedsta- fundamenty Domu Polskiego we za przywiązanie do polskości, za po- W tym roku na prace remontowe Dom Polski ma przede wszyst- wiciele lokalnych władz: burmistrz Lwowie odbył się koncert w Naro- stawę publicznej służby i za osobiste i budowlane zostanie wyasygno- kim prowadzić działalność kultu- Lwowa Andrij Sadowyj, przewod- dowym Teatrze Opery i Baletu im. zaangażowanie, aby Dom Polski we wanych niemal 4 mln zł. Ponieważ ralną i edukacyjną, krzewić polskość niczący Rady Obwodowej Petro Kruszelnickiej. Lwowie mógł powstać” napisał. placówka we Lwowie nie ma moż- wśród ponad 20 tys. mieszkańców Kołodij i Administracji Obwodowej Igor Gałuszczak, Lwów Historia Kartą spisana, czyli kto dostaje ten dokument Kartę Polaka, unikatowy Fundacja Wolność i Demokracja jektu jest poseł Michał Dworczyk, najczęściej potwierdzają swoje wspomnień związanych z Kartą Po- w dziejach państwa polskiego prowadzi obecnie projekt „Historia do niedawna prezes Fundacji WiD, polskie korzenie, co jest głównym laka, propozycji zmian w Ustawie, dokument, otrzymało już Kartą spisana. Podsumowanie re- a także jeden z autorów Ustawy powodem ubiegania się o Kartę. Re- kopii dokumentów, które posłu- ponad 150 tys. rodaków alizacji Ustawy o Karcie Polaka”, o Karcie Polaka. alizatorzy projektu zwrócili się o in- żyły państwu do otrzymania Karty. w wielu krajach świata. finansowany przez Ministerstwo W ramach projektu przeprowa- formacje również do polskich urzę- Chcemy bowiem, aby państwa opi- Spraw Zagranicznych RP w ramach dzono ok. 500 ankiet wśród posia- dów państwowych, zajmujących się nie i uwagi mogły służyć za pod- W kwietniu tego roku minęło 8 lat konkursu na realizację zadania tą problematyką. Projekt zakończy stawę do ewentualnych modyfikacji „Współpraca z Polonią i Polakami daczy Karty w kilkudziesięciu miej- od momentu wprowadzenia w życie się konferencją naukową, na której zasad przyznawania Karty Polaka. Ustawy o Karcie Polaka. To wystar- za granicą w 2015 r.”. Ma on na celu scowościach Ukrainy, Białorusi, przedstawione zostaną rekomenda- Informację prosimy przesyłać na czający czas, by pokusić się o pod- zbadanie stanu realizacji Ustawy Litwy i Łotwy. Przeprowadzone cje do nowelizacji Ustawy o Karcie sumowanie realizacji tej ustawy o Karcie Polaka oraz zebranie infor- badania pozwoliły zebrać materiał adres redakcji lub adres e-mail Fun- i refleksję nad jej funkcjonowaniem macji na temat osób mających ten m.in. na temat: kim są osoby mające Polaka, oraz publikacją. dacji: [email protected] oraz wprowadzeniem ewentualnych dokument na Ukrainie, Białorusi, Kartę Polaka, jakie są ich historie, Dlatego zwracamy się do pań- Na podstawie informacji Fundacji zmian. Litwie i Łotwie. Inicjatorem pro- na podstawie jakich dokumentów stwa z prośbą o nadesłanie swoich Wolność i Demokracja Serfując po ukraińskim Internecie Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie 2

prowadzony jest ostrzał i śledzić – Chcemy, żeby opery stały się Ukrainę reprezentował minister jednocześnie 10 wyrzutni rakiet lub integralną częścią repertuaru fil- obrony Stepan Połtorak, pierwszy czołgów, już niedługo znajdą się na harmonii. Przecież w czasach do- zastępca sekretarza bezpieczeń- wschodzie Ukrainy. Dane z radarów minacji rynku musimy być konku- stwa narodowego i obrony Oleg będą w razie potrzeby przekazy- rencyjni, musimy wcielać w życie Gładkowskij, prezes państwowego wane Specjalnej Misji Monitoru- twórcze idee, tym bardziej, że ma koncernu Ukroboronprom Roman jącej OBWE lub innym międzyna- kto to robić – tłumaczy dyrektor Romanow oraz dyrektor generalny rodowym instytucjom na dowód chmielnickiej filharmonii Ałeksandr Ukrspeceksportu Pawło Bukin. użycia przez terrorystów zabronio- Deputowana Złata Ogniewicz Drahan. Umowa przewiduje lokaliza- Rosja nakłada embargo nej w porozumieniu mińskim broni. zrzekła się mandatu Według słów dyrektora, stworze- cję produkcji zmodernizowanych na żywność z Ukrainy Z takiego sprzętu korzystają armie Zasiadająca w Radzie Najwyższej nie sceny operowej w gmachu fil- BTR-3 na terenie Królestwa Tajlan- Kreml zdecydował się na wprowa- USA, Australii, Turcji i Portugalii. Złata Ogniewicz z Radykalnej Partii harmonii nie wymaga dodatkowych dii. To państwo już dziś importuje dzenie embarga na ukraińskie ar- wydatków z budżetu. Należy tylko ukraińskie czołgi oraz inne pojazdy Nieznana jest dokładna liczba Oleha Laszki ogłosiła z trybuny par- tykuły żywnościowe od 1 stycznia lamentarnej, że zrzeka się mandatu. wprowadzić zmiany w statucie fil- wojskowe. 2016 roku. – Skoro Ukraina przyłą- AN/TPQ-36 przekazanych Ukra- harmonii, a to można zrobić na po- czyła się do sankcji gospodarczych inie. Prezydent Poroszenko podzię- – Szłam do parlamentu nie po ziomie rady obwodowej w uzgod- i finansowych wobec Rosji, my też kował Barackowi Obamie za pomoc przywileje. Szłam jako obywatel, nieniu z Ministerstwem Kultury. Po- podjęliśmy decyzję o wprowadze- militarną i zaprosił amerykańskich który widzi nową drogę Ukrainy. mysł stworzenia opery z pewnością niu bariery ochronnej w postaci em- instruktorów, by przeszkolili ukra- Natomiast obserwuję brak kultury, przypadnie do gustu mieszkańcom barga – powiedział rosyjski minister ińskich żołnierzy w zakresie obsługi który prowadzi do manipulowania Chmielnickiego. świadomością narodu – powiedziała gospodarki Aleksiej Ulukajew. tego zaawansowanego technicznie – Trzy lata temu w naszej filhar- sprzętu. 10 października podczas posiedze- Zakaz importu żywności z Ukra- nie Rady Najwyższej. monii wystawiono operę „Zaporo- iny Rosja motywuje obawami, że po Wartość przekazanych Ukrainie żec za Dunajem”, sala była pełna. Złata Ogniewicz jest znaną wo- wejściu w życie gospodarczej części radarów jest szacowana na ponad A na „Toskę”, arcydzieło świato- kalistką, która reprezentowała umowy stowarzyszeniowej Ukrainy 250 mln USD. wego teatru muzycznego, graną z UE Rosję zaleje niekontrolowana Ukrainę na Eurowizji w 2013 roku. niedawno, nie dostali się wszyscy Światełko pamięci dla fala towarów z Unii. W Radzie Najwyższej była prze- chętni, bilety zostały wyprzedane Cmentarza Łyczakowskiego wodniczącą podkomisji ds. działal- 1 stycznia 2016 roku mija ter- bardzo szybko – opowiada Ałek- 1 listopada Polacy z wielu miast ności artystycznej, sztuki i polityki sandr Drahan. – Na pewno ją po- Ukrainy i z Polski zapalili znicze min odroczenia (na żądanie Rosji) kulturalno-oświatowej. wejścia w życie handlowej części wtórzymy. na prawie wszystkich grobach znaj- umowy Ukraina-UE. Tym samym dujących się na jednej z najsłyn- wiele grup towarów z europejskiego niejszych polskich nekropolii na importu – od żywności do sprzętu Kresach. Byli wśród nich studenci, komputerowego, RTV i AGD, sta- uczniowie polskich szkół we Lwo- nieje o kilkanaście procent. Deportacja Tatarów wie, harcerze, członkowie polskich organizacji, ludzie mediów oraz krymskich uznana przedstawiciele Żytomierskiego za ludobójstwo Obwodowego Związku Polaków. 12 listopada Rada Najwyższa Głównym organizatorem akcji uchwaliła ustawę określającą „Światełko pamięci dla Cmentarza wysiedlenie Tatarów krymskich Nord Stream 2 pozbawi Łyczakowskiego” był Konsulat Ge- w 1944 roku przez władzę komuni- Ukrainę 2,2 mld dolarów neralny RP we Lwowie. Pracownicy styczną mianem ludobójstwa i na- konsulatu uznali za swój obowiązek zywającą dzisiejszą politykę Rosyj- rocznie oddanie szacunku zmarłym Pola- skiej Federacji wobec krymskotatar- – Rurociąg Nord Stream 2, który Jest nowy ambasador RP kom, Ormianom, Żydom i Ukraiń- ma zwiększyć dostawy rosyjskiego kiej mniejszości na Krymie polityką com, którzy przez wieki budowali gazu do Niemiec, może pozbawić w Kijowie Małe zainteresowanie II turą zaprzeczająca etnicznej i kulturowej i kształtowali Lwów. Ukrainę opłat tranzytowych. Jest Były rzecznik polskiego MSZ Mar- wyborów samorządowych tożsamości i samookreślaniu grupy Pomysł akcji „Światełko pa- też sprzeczny z celami Unii Euro- cin Wojciechowski został miano- Druga tura głosowania na merów, mięci” pojawił się w 2003 roku (etnocydem). Za ustawą głosowało pejskiej, która dąży do zmniejszenia wany ambasadorem RP na Ukrainie. która odbyła się 15 listopada w mia- w środowisku polskich mediów we 245 deputowanych. swojej zależności energetycznej od Funkcję rzecznika resortu spraw stach, gdzie liczba mieszkańców Lwowie. Chodziło wtedy o upamięt- „Systematyczna presja na naród Rosji – ostrzegła Robin Dunnigan, zagranicznych Wojciechowski peł- przekracza 90 tys. (takich miast jest nienie w Dniu Wszystkich Świętych zastępczyni sekretarza stanu USA nił od września 2013 roku. Wcze- 29), a gdzie poparcie dla kandydata krymskotatarski, represje wobec wybitnych postaci kultury i sztuki, ds. dyplomacji energetycznej. śniej pracował jako dziennikarz w I turze nie przekroczyło 50 proc., obywateli Ukrainy, którzy są z po- których szczątki spoczywają na „Gazety Wyborczej”. Jest autorem nie przyniosła niespodzianek. chodzenia Tatarami krymskimi, na Po aneksji Krymu przez Moskwę Cmentarzu Łyczakowskim. wielu tekstów o relacjach polsko- W Kijowie zwyciężył Witalij półwyspie, prześladowania z po- Unia Europejska stara się poma- wodów etnicznych i politycznych gać Ukrainie. Bruksela chce m.in. -ukraińskich, w 2010 otrzymał na- Kliczko, we Lwowie – wieloletni grodę Pojednania Polsko-Ukraiń- burmistrz Andrij Sadowyj. W Żyto- Medżlisu i Kurułtaju (organizacji wzmocnić więzy energetyczne z Ki- skiego. mierzu Lubow Cymbaluk przegrała zrzeszających krymskich Tatarów) jowem po tym, jak Rosja zagroziła, z Suchomłynem, w Winnicy przed- ze strony rosyjskich organów pań- że przestanie dostarczać gaz przez Nowy ambasador mówi w języ- stawicielka sił Majdanu Szczerba- stwowych od początku tymczasowej terytorium swojego zachodniego kach angielskim, francuskim, rosyjskim i ukraińskim. Razem z żoną kiwska – z pozapartyjnym Sergijem okupacji Krymu, są świadomą poli- sąsiada. wychowują trzy córki. Morgunowem. Na wschodzie do tyką etnocydu krymskotatarskiego – Trzeba zapytać, dlaczego władzy wróciło kilku przedstawi- narodu” – napisano w ustawie. z jednej strony wspieramy Ukrainę, cieli byłej Partii Regionów, dziś a z drugiej ją dusimy? – powiedziała Przemyśl i Lwów połączy Bloku Opozycyjnego. Dunnigan. – Odcięcie całego tran- zytu gazu przez Ukrainę pozbawi- szynobus łoby ją 2,2 mld dolarów rocznych Bydgoskie szynobusy Pesa od przychodów. 19 grudnia ruszą w trasę Przemyśl- -Lwów-Przemyśl. To jednostki za- Rosyjski Gazprom już wysyła kupione przez Koleje Ukraińskie gaz do Niemiec przez Bałtyk ruro- (Ukrzaliznycia). ciągiem Nord Stream. Planowany Nord Stream 2 podwoiłby transfer Nowy kurs uruchamia spółka surowca do 110 mld metrów sześc. PKP Intercity we współpracy Amerykanie przekazali rocznie. z Ukrzaliznycią. Niewielki szy- Ukraińcom radary nobus na 91 miejsc będzie miał W Chmielnickim mało płacą kategorię międzynarodowego po- Wojskowe radary zamontowane na W ogólnopaństwowym rankingu Chmielniczanie będą oglądać Ukraina będzie produkować ciągu pośpiesznego. Wyjeżdżając samochodach Humvee drogą po- średnich płac obwód chmielnicki opery w Tajlandii sprzęt wojskowy z Dworca Głównego we Lwowie wietrzną zostały dostarczone do zajmuje dopiero 20. miejsce. Pra- Na razie nie jest planowana budowa Podczas międzynarodowej wystawy o godz. 8.10 czasu ukraińskiego, Lwowa. Petro Poroszenko osobiście wie 15 proc. pracowników do- nowego przybytku kultury. Opery uzbrojenia Defense & Security – dotrze do Przemyśla o godz. 9.48. uczestniczył w przekazaniu amery- staje ustawowo minimalną pensję i operetki staną się integralną czę- 2015 w Bangkoku delegacja ukraiń- W drogę powrotną pociąg odjedzie kańskiego sprzętu ukraińskiej armii. 1378 hrywien miesięcznie (239 zł), ścią repertuaru Chmielnickiej Fil- ska podpisała umowę z Tajlandią na o godz. 17.50, by być we Lwowie Mobilne radary AN/TPQ-36, natomiast średnie wynagrodzenie harmonii Obwodowej. Podolska wspólną produkcję nowoczesnego o 21.25. Jedyny postój pośredni szy- które są w stanie bardzo precy- w skali obwodu wynosi 3440 hry- Opera i Filharmonia zacznie funk- transportera opancerzonego na ba- nubusa wyznaczono na stacji Mo- zyjnie zlokalizować miejsce, skąd wien (598 zł). cjonować od następnym roku. zie BTR-3. ściska II. 3 Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie Wydarzenia Obchody Święta Niepodległości Polski w Winnicy Orderami i honorowymi − Trzeba być patriotą swojego kraju nie tylko w słowach, lecz po- medalami RP wyróżniono twierdzić swój patriotyzm czynami trzech przedstawicieli – podkreślał bp Leon, dziękując za duchowieństwa honorowe odznaczenie państwowe RP, wręczone mu przez konsula rzymskokatolickiego Olejniczaka. Oprócz biskupa meda- i honorowego prezesa lami zostali uhonorowani ks. Alojzy Konfederacji Polaków Podola Kosobucki z Kamieńca Podol- skiego, ks. Adam Przywuski z Laty- Jana Glińczewskiego. czowa oraz Jan Glińczewski. Po części oficjalnej biskup Du- okazji Święta Niepodległości brawski pobłogosławił jedzenie, Polski Konsulat Generalny po czym konsul generalny zaprosił RP w Winnicy zaprosił 7 li- Z wszystkich na poczęstunek. stopada do restauracji Welur preze- sów organizacji polskich z Podola, Przyjęcie z okazji Święta Nie- Wołynia i Bukowiny, duchowień- podległości Polski zostało zorga- stwo, przedstawicieli ukraińskich nizowane z dużą klasą i elegancją. władz wszystkich szczebli oraz kon- Konsul generalny już zapowiedział, sula generalnego Rumunii w Czer- że na tradycyjne Spotkanie Wigilijne niowcach Eleonora Mołdowana. zostanie zaproszone znacznie szer- Uroczystość uświetnił występ sze grono publiczności polskiego pochodzenia i że akcent zostanie chóru Sursum Corda z Kamieńca Fot. Redakcja Podolskiego, który zaśpiewał Odznaczeni nagrodami RP (od prawej) - biskup Leon Dubrawski, ks. Alojzy Kosobucki z Kamieńca Podolskiego, ks. Adam Przywuski położony na promowanie przede „Rotę”, „O, mój rozmarynie”, „Wo- z Latyczowa oraz honorowy prezes Konfederacji Polaków Podola Jan Glińczewski wszystkim lokalnych polskich ze- społów z obwodów żytomierskiego, jenko, wojenko” oraz ukraińskie browskiego”, a dopiero po nim rumuńskiego, przewodniczący win- − Nas dużo więcej łączy, niż winnickiego, chmielnickiego i ży- pieśni patriotyczne. nickiej i chmielnickiej Administra- dzieli. Nas jednoczy mentalność hymn ukraiński. tomierskiego, których poziom ar- Imprezę poprowadził konsul cji Obwodowych, gość z wojewódz- i wspólna historia – powiedział tystyczny jest równie wysoki, jak generalny Tomasz Olejniczak. Ze Konsul przekazywał mikrofon twa świętokrzyskiego oraz biskup przewodniczący Winnickiej Admi- gości z Polski. względu na charakter spotkania kolejnym występującym. Głos za- ordynariusz diecezji kamieniecko- nistracji Obwodowej Walerij Koro- najpierw wykonano „Mazurek Dą- brali przedstawicielka konsulatu -podolskiej Leon Dubrawski . wij. Słowo Polskie Wiceprezes IPN: Teraz jest WiD wydał pierwszą najlepszy czas na dialog książkę do nauki polskiego Najnowszy podręcznik 4 listopada w Ukraińskim do nauki języka polskiego Centrum Kryzysowym otrzymał akceptację w Kijowie odbyły sie ukraińskiego resortu oświaty pierwsze obrady Polsko- i wkrótce trafi do nauczycieli Ukraińskiego Forum pracujących na Ukrainie. Historyków poświęconego t r u d n e j h i s t o r i i o b u k r a j ó w Z inicjatywy Fundacji Wolność w latach 1939-1947. i Demokracja została wydana książka do nauki języka polskiego Forum zostało zorganizowane przez dla dzieci na Ukrainie. „Raz, polski Instytut Pamięci Narodowej dwa, trzy i po polsku mówisz Ty! i ukraiński Instytut Pamięci Naro- Podręcznik do nauki języka pol- dowej. Dialog historyków z obydwu skiego dla dzieci na Ukrainie” to IPN wznowiono po siedmioletniej nowoczesne kompendium, które Fot. Redakcja opracowali wykładowcy i lekto- Okładka nowego podręcznika do nauki przerwie. Na pierwszym spotkaniu polskiego obie strony ustaliły, że w Forum rzy związani z Centrum Języka Fot. memory.gov.ua będzie uczestniczyło po sześciu hi- Spotkanie polskich i ukraińskich historyków w Kijowie Polskiego i Kultury Polskiej dla pracy z Centrum Metodycznym storyków z Polski i Ukrainy, będą Cudzoziemców „Polonicum”, naj- w Drohobyczu. się spotykać dwa razy w roku na walczącemu o swoje terytorium, 4 listopada prof. Jan Pisuliński starszym w Polsce ośrodkiem na- Książka uzyskała akcepta- przemian w obu krajach, omawiać dlatego wspólny dialog na temat (polski IPN) wygłosił referat „Prze- uczania języka polskiego i kultury cję Ministerstwa Oświaty i Na- po dwa tematy przygotowane przez spraw trudnych jest jak najbardziej gląd polskich badań dotyczących polskiej dla obcokrajowców. uki Ukrainy i tym samym może stosunków polsko-ukraińskich w la- polskich i ukraińskich historyków, na czasie. Bardziej sprzyjających Autorkami są: Katarzyna Ko- być oficjalnie wykorzystywana a efekty tych spotkań (referaty tach 1939–1947”, a prof. Leonid Za- warunków możemy w przyszłości łak, Małgorzata Malinowska, w szkolnictwie polonijnym na i przebieg dyskusji) zostaną opubli- szkilniak (ukraiński IPN) − „Inwen- nie mieć. Anna Rabczuk, Dorota Zackie- Ukrainie. kowane na stronach internetowych tarz problemów wspólnej historii wicz. Redaktorem metodycznym obu Instytutów i w specjalnej co- − Instrumentem do porozumienia XX wieku”. Egzemplarze papierowe pierw- rocznej publikacji. Zakres chrono- może być wyłącznie profesjonalny Następne spotkanie poświęcone i programowym: Piotr Kajak. Za szego tomu podręcznika, zgodnie logiczny prac Forum obejmie lata dialog historyków – ocenił z kolei działalności polskiego i ukraiń- ilustracje i szatę graficzną odpo- z wytycznymi MSZ, dzięki stara- 1939–1947. prezes ukraińskiego Instytutu Naro- skiego podziemia na terenie II RP wiada Marta Zabłocka. niom Fundacji WiD już wkrótce trafią do nauczycieli pracujących − Spraw do dyskusji uzbierało dowej Pamięci Wołodymyr Wiatro- jest zaplanowane na marzec następ- Podręcznik wydały wspólnym nego roku. Z kolei w październiku się bardzo dużo, bowiem przez wicz. – Dlatego należy unikać apeli nakładem sił Wydawnictwa Uni- na Ukrainie. Za kilka tygodni 2016 roku polscy i ukraińscy hi- długi czas nie prowadziliśmy dia- politycznych, a zbadanie trudnych wersytetu Warszawskiego, Fun- ukaże się drugi tom podręcznika storycy będą dyskutowali na temat logu na takim poziomie – podkreślił stosunków w przeszłości powierzyć dacja Wolność i Demokracja oraz oraz towarzyszące mu materiały zbrodni wołyńskiej w latach 1943- ekspertom z Polski i Ukrainy. Celem Centrum Języka Polskiego i Kul- uzupełniające. wiceprezes polskiego IPN Paweł -1944. Ukielski. − Dzisiaj wielu Polaków pracy Forum jest zapobieganie po- tury Polskiej dla Cudzoziemców Słowo Polskie, na podstawie kibicuje narodowi ukraińskiemu, wtórzenia konfliktów w przyszłości. Redakcja „Polonicum” UW, przy współ- informacji WiD Obwód żytomierski Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie 4 Fot. Internet Berdyczowska młodzież świętowała 97. rocznicę niepodległości Polski Lekcja patriotyzmu w Berdyczowie W Sobotniej Szkole i „Boże, coś Polskę” i mogli dołą- Fot. ŻOZPU czyć do wspólnego śpiewu. Konsul generalny RP w Winnicy Tomasz Olejniczak oraz prezes ŻOZPU Wiktoria Laskowska-Szczur przywitali publiczność Polskiej w Berdyczowie odbyły się obchody Święta Lekcja odbyła się w atmosfe- Niepodległości Polski. rze przyjaźni i dumy z powodu przodków, którzy nie zapomnieli Młodzież szkolna recytowała i nie wyrzekli się własnej historii, Dzień Niepodległości wiersze, śpiewała pieśni i słu- kultury i tradycji, mimo zaborów chała muzyki Fryderyka Chopina. i represji komunistycznych. Wszyscy obecni otrzymali tekst Na podstawie informacji w katedrze św. Zofii „Mazurka Dąbrowskiego”, „Roty” Larysy Wermińskiej W przededniu Święta Niepodległości Polski 10 listopada bohaterski ks. Andrzej Fedukowicz, Żytomierski Obwodowy Związek Polaków na Ukrainie razem zamęczony przez władze sowieckie. Dzisiaj katedra tętni życiem. Tu- z Kapelanią Polską na Żytomierszczyźnie zorganizowali uroczyste taj modlą się ramię w ramię kato- obchody w katedrze św. Zofii w Żytomierzu. licy Polacy i Ukraińcy. Katedra jak matka otacza swoimi ramionami roczystość objęli swoim pa- uroczystości. To tu działali boha- wszystkie swoje dzieci, skądkol- tronatem konsul generalny terscy biskupi, którzy bronili wiary wiek pochodzą, i kimkolwiek są, RP w Winnicy Tomasz katolickiej i praw ludu polskiego i w jakimkolwiek języku się modlą. OlejniczakU i p.o. prezydenta miasta do modlitwy we własnym języku. Żytomierza Lubow W. Cymbaluk. Dzieci i młodzież polska kocha ka- Budowniczym katedry był biskup Mszę świętą sprawował kapelan tedrę, pełnym sercem chłonąc du- Jan Samuel de Ojsa Ozgo, tutaj za- Polaków na Żytomierszczyźnie ks. cha czcigodnych murów i wielbiąc Jarosław Giżycki, chrystusowiec. słynął biskup A. Załuski. Biskup K. Boga za wielki dar wolności. Cały Do Żytomierza przybyli honorowi Niedziałkowski na początku XX lud wierny z drżeniem serca zanosi goście: konsul Tomasz Olejniczak, wieku prowadził ożywioną działal- tu swoje modły, bo to jest miejsce konsul Krzysztof Rosiński, w imie- ność religijną, oświatową i chary- szczególne, męczeńskie i wierne. niu władz państwowych obwodu tatywną. Powstało pismo katolickie W sposób szczególny Polacy Żyto- Fot. Studencki Klub Polski w Żytomierzu żytomierskiego Oleksander Piwo- „Lud Boży”. Wcześniej jeszcze, po mierszczyzny łączą się w modlitwie Warsztaty obejmowały m.in. projektowanie stroju karnawałowego warski i prezes ŻOZPU Wiktoria powstaniu styczniowym, za obronę z całym narodem polskim, prosząc Laskowska-Szczur. języka polskiego jako języka mo- o błogosławieństwo dla Ukrainy − Po mszy świętej polscy artyści dlitwy na katorgę zesłany został ojczyzny urodzenia i Polski − ojczy- „Złota jesień” z Żytomierza przedstawili program biskup Kacper Borowski, któremu zny serca. poetycko-muzyczny. Występowały po zakończeniu kary odmówiono W tym dniu świątecznym słowa m.in. zespoły dziecięce Dzwoneczki dla żytomierskich sierot prawa do powrotu do Żytomierza Roty, którą śpiewamy razem na i ModernPol, wokalistki Katarzyna W ramach Szkoły było projektowanie stroju karna- Bakalczuk i Iryna Nawojewa, ze- i skierowano na stolicę biskupią do mszy świętej, nabierają nowej mocy: Polonijnych Liderów wałowego. Na warsztatach dzieci spół Malwy. Na mszy świętej wszy- Płocka. Tam po dwóch latach, zmę- „Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród, Lokalnych w październiku uczyły się pracować w grupie, scy modlili się o pokój dla Polski czony trudami męczeńskiego życia, nie damy pogrześć mowy!”. „Nie został zrealizowany tworzyły własne kreacje na kar- i dla Ukrainy. oddał ducha i został pochowany rzucim Chryste świątyń Twych, nie projekt skierowany do nawał, wykonywały biżuterię jako biskup płocki w 1885 roku. damy pogrześć wiary!”. Katedra żytomierska w swojej hi- dzieci z Domu Dziecka i świąteczne dekoracje. Organiza- W katedrze żytomierskiej modlili storii wielokrotnie była świadkiem Na podstawie informacji ŻOZPU w Żytomierzu. torzy projektu starali się obudzić wielkich wydarzeń i wspaniałych się kapłani i lud Boży. Wśród nich oraz Jarosława Giżyckiego w dzieciach twórczy potencjał. Celem projektu było umożliwie- Doświadczenie pracy w zespole nie dzieciom z sierocińca nawią- przysporzyło im dużo pozytyw- zania nowych kontaktów towa- nych emocji. Spływ kajakowy po Teterewie rzyskich z rówieśnikami mieszka- Kulminacją „Złotej jesieni” był jącymi po drugiej stronie murów piękny, kolorowy karnawał. Pod- Grupa dzieci i młodzieży kach o różnym stopniu trudności, Wieczorami, przy ognisku odby- Domu Dziecka. Członkowie Stu- czas imprezy, dzieci otrzymały z Żytomierza pod zabawach, rajdach etc. W dniach wały się zajęcia z języka i kultury denckiego Klubu Polskiego starali prezenty i słodycze. kierunkiem instruktora, 16-18 października uczestniczyli polskiej, śpiewano polskie piosenki, się podwyższyć poczucie własnej Projekt „Złota jesień” został członka Studenckiego w spływie kajakowym. grano na gitarze. Uczestnicy spływu godności u wychowanków pla- zrealizowany przez członków Klubu Polskiego Antona Poczatkujący kajakarze poko- mieli możliwość dowiedzieć się cówki i zmniejszyć w nich poczu- Klubu Studenckiego: Annę Czer- Nikolajewa, na wodach rzeki cie wstydu z powodu złej sytuacji kes i Bogdanę Zarycką. Jego nali trasę o długości 30 km. W tym o wybitnych Polakach, których losy Teterew uczyła się podstaw rodzinnej. Starali się również mentorem była Magdalena Zylik czasie zdobywali wiedzę na temat kajakarstwa. były związane z Żytomierzem, m.in. rozwiać stereotypy o dzieciach z Fundacji Sempre a Frente. bezpieczeństwa i zachowania na o Józefie Ignacy Kraszewskim, Ju- mieszkających w sierocińcach. Organizatorem Szkoły Polo- wodzie, ćwiczyli w praktyce prawi- Przy Studenckim Klubie Polskim liuszu Zarembskim, Ignacy Janie Podczas realizacji projektu zor- nijnych Liderów Lokalnych jest dłowe wiosłowanie i prowadzenie już od ponad roku istnieje ruch o na- Paderewskim i Jarosławie Dąbrow- ganizowano pięć warsztatów dla Fundacja Sempre a Frente przy kajaków oraz wzmacniali i rozwijali zwie „Turystyka sportowa”. W jego skim. A także o ruchu harcerskim dzieci. Młodzież mogła pracować wsparciu finansowym Minister- ramach są prowadzone zajęcia spor- psychologiczną równowagę i samo- w różnych grupach tematycznych: stwa Spraw Zagranicznych RP. w Polsce, jego celach i działalności. towe z dziećmi i młodzieżą. Mło- dyscyplinę. Mieszkali na świeżym praca z plasteliną, papierem, pi- A n n a C z e r k e s , dzi ludzie biorą udział w wędrów- powietrzu pod namiotami. Studencki Klub Polski w Żytomierzu sanie wierszy. Jednym z działań Studencki Klub Polski 5 Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie

Bookcrossing Wołyńska młodzież uczy się po żytomiersku Jak studenci pierwszego roku Uniwersytetu Iwana Franki dali polskim książkom szansę przedsiębiorczości na drugie życie.

Wolontariusze ze Studenckiego Ostatnio coraz większą Klubu Polskiego, Walentyna popularność na Ukrainie Szyszuk, Ludmiła Zinczuk, zdobywa bookcrossing, czyli uwalnianie książek. Zwolennicy Stanisław Szyriajew tej idei przekonują, że książki i Wadym Galajk, wzięli nie lubią być więzione w domu na półkach, ale wolą krążyć z rąk udział w projekcie do rąk i być czytane. Ktoś, kto „Przedsiębiorcza Polonia”. skończy lekturę jakiejś pozycji, może ją uwolnić, tj. zostawić rojekt ma na celu nawiąza- w miejscu publicznym (park, nie bezpośrednich kontaktów kawiarnia, pociąg, przystanek Polaków mieszkających na tramwajowy czy autobusowy, P stacja metra). Osoba, która Ukrainie z Polską poprzez organiza- znajdzie tę książkę, będzie ją cję szkoleń z zakresu przedsiębior- mogła wziąć i przeczytać. czości oraz odbycie staży. W trakcie szkoleń uczestnicy projektu − stu- Tym pomysłem zachwycili denci Państwowego Uniwersytetu się studenci pierwszego roku im. Iwana Franki – uczyli się pod- Żytomierskiego Uniwersytetu staw zakładania przedsiębiorstwa, Państwowego imienia Iwana Franki i postanowili wcielić prawa pracy, marketingu, księgo- go w życie. Na korytarzu wości, przygotowania biznesplanu. uniwersyteckim umieścili Zajęcia odbywały się w dniach 17- specjalną półkę dla przyszłych -20 października w siedzibie Cen- bookcrossingowców. Jak trum Kultury Polskiej i Dialogi Eu- Fot. Studencki Klub Polski w Żytomierzu zaznaczyli, ich celem jest ropejskiego w Iwano-Frankiwsku. Podczas szkolenia studenci zapoznawali się m.in. z podstawami zakładania przedsiębiorstwa zwrócenie uwagi młodzieży Na pierwszym etapie uczestnicy na książki, również polskie, proponowali własne pomysły na dywidualne konsultacje dotyczące trzebnych do promocji w przyszło- Projekt jest realizowany przez i zarażenie ich czytelnictwem. napisania biznesplanu. Rzeszowską Agencję Rozwoju założenie lub rozwój biznesu zwią- ści polskiej kultury, nauki, edukacji „Podaruj książce nowe Regionalnego, Stowarzyszenie zanego z Polską. Z kolei trenerzy Osoby, których projekty zostaną oraz osiągnięć gospodarczych i po- życie, przynieś tę, którą „Szanse” oraz dwutygodnik „Ku- dzielili się swoją wiedzą na temat najwyżej ocenione, zostaną zakwa- litycznych. już przeczytałeś, daj innym prowadzenia działalności gospo- lifikowane do drugiego etapu: na rier Galicyjski” w ramach Programu możliwość zapoznania się Studenci mieli także okazję darczej, rozmawiali z uczestnikami staż. Staże oraz konferencja odbędą Współpracy z Polakami i Polonią za z historią ukrytą na jej kartach” o różnicach ekonomicznych i praw- się w Polsce, co jest istotne z punktu zwiedzić wiele ciekawych miejsc granicą w 2015 roku. − zachęcali do wzięcia udziału w Iwano-Frankiwsku oraz poznać nych w prowadzeniu firmy na Ukra- widzenia poszerzenia wiedzy o tym W a l e n t y n a S z y s z u k , w bookcrossingu podczas inie i w Polsce oraz prowadzili in- kraju, nawiązania kontaktów, po- historię miasta. Studencki Klub Polski w Żytomierzu inauguracji akcji. Były piosenki śpiewane przy akompaniamencie gitary, publiczność częstowano plackami i ciastkami. W tej niemalże rodzinnej atmosferze Wielkie porządki na polskim cmentarzu przecięto czerwoną wstęgę odgradzającą dostęp do Setki młodych ludzi dołączyło Sprzątanie bookcrossingowej półki. polskiej nekropolii do akcji Żytomierskiego w Żytomierzu przed Śmiech i oklaski przyciągnęły Obwodowego Związku uroczystością uwagę nawet tych, którzy Wszystkich Polaków na Ukrainie Świętych próbowali ominąć wesołą grupkę − sprzątania zabytkowej entuzjastów literatury. nekropolii. Przez cały – Jeszcze trudno powiedzieć, dzień wynosili liście, w jakim stopniu ten projekt czyścili pomniki, a przy okaże się popularny wśród okazji poznawali historię studentów, musi minąć kilka dni rodzinnego miasta. – zaznaczyła główna animatorka akcji Olena Denisewicz.− Przy Cmentarz polski w Żytomierzu jest stoisku nie tylko wymieniamy zabytkiem architektury końca XVII się książkami, lecz także wieku. Dokładna data jego założe- spotykamy się i rozmawiamy. nia to rok 1762. To jedna z najstar- Jest to także okazja, aby szych polskich nekropolii w Euro- oczyścić swoją bibliotekę i dać pie. Utrzymanie jej w porządku jest książce nowe życie. powinnością nie tylko wobec po- Niektórzy studenci chowanych na nim osób, ale także i wykładowcy przynieśli wobec historii i przyszłych pokoleń. popularne polskie czasopisma, W ostatnią sobotę października książki o historii Polski, dzieła środowiska polskie Żytomierza: polskich pisarzy i poetów. – dzieci, młodzież i dorośli uczący się Uczę się języka polskiego, żeby

języka polskiego w Polskiej Szkole Fot. ŻOZPU studiować na uczelni w Polsce, Sobotnio-Niedzielnej przy ŻOZPU, ale niestety nie mam książek przodków. 2 listopada zostanie tutaj Drugiej Rzeczypospolitej Ignacego Po sprzątaniu wszyscy wspólnie Asocjacja Polaków Żytomiersz- do czytania, a bookcrossing to odprawiona msza święta – powie- czyzny, szkoły nr 28 i 36 oraz na- Jana Paderewskiego i jego przy- zapalili znicze − światełka pamięci. szansa, by mieć do nich dostęp uczyciele poloniści stawili się na działa Wiktoria Laskowska-Szczur, branej matki, jednego z pierwszych Swoją obecnością, chwilą zadumy, – powiedziała Olena Goriaczko, organizatorka akcji. − Znajdują się studentka Uniwersytetu cmentarzu, by przygotować go na pilotów polskich Bronisława Maty- skupienia i modlitwą uczcili tych Dzień Wszystkich Świętych oraz tutaj groby znanych rodów szlachec- Żytomierskiego. jewicza-Maciejewicza, oraz świato- wszystkich, którzy już odeszli, Zaduszki. kich: Dąbrowskich, Moniuszków, Animatorzy akcji mają a którym tak wiele dziś zawdzię- Czackich. Na żytomierskiej nekro- wej sławy kompozytora i pianisty, nadzieję, że do bookcrossingu − Razem sprzątamy polski cmen- czamy. tarz, który jest pamiątką histo- polii można odnaleźć także mogiły ucznia Franciszka Liszta − Juliusza włączą się wszyscy studenci. ryczną, aby uczcić pamięć naszych ojca słynnego pianisty i premiera Zarembskiego. Aleksander Piwowarski, Żytomierz Anna Klimenko, Denisewicz Anna Obwód winnicki Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie 6 Płomyki pamięci zapłonęły 1 listopada Ponad 100 osób włączyło się wano także ukraińskich żołnierzy z Galicji, którzy śpieszyli na pomoc do akcji „Zapalmy płomyk żołnierzom Symona Petlury. − Oni pamięci” i w Parku Kultury pragnęli wesprzeć swoich prawo- brzeżnych braci w walce z bolszewi- i Rozrywki im. Maksyma kami. Niestety, znaczna część z nich Gorkiego w Winnicy, zginęła wskutek epidemii tyfusu. znajdującego się na terenie Stawiamy także znicze nad ich mo- giłami, tak samo, jak i na grobach dawnego cmentarza polskiego Polaków, oraz pomnikach pamięci uczciło pamięć pochowanych tu represjonowanych w latach 1937- 1941 i rozstrzelanych przez komu- osób – zwykłych mieszkańców nistów w Winnicy mieszkańców Po- i ofiar stalinowskiego terroru. dola – powiedział. Winnicką akcję porównał do podobnej inicjatywy a starej polskiej nekropo- na Cmentarzu Łyczakowskim we lii, zniszczonej w latach Lwowie, gdzie znicze są stawiane 30. XX wieku przez ko- nie tylko na polskich grobach, lecz N także na ormiańskich, żydowskich munistów i przekształconej w park „kultury” 1 listopada o godz. 17 ze- i ukraińskich. brali się polscy dyplomaci, prezesi Po wystąpieniach rozpoczęło się i członkowie organizacji polskich, nabożeństwo w intencji poległych zaprzyjaźnieni z polskim środowi- za ojczyznę, celebrowane przez o. skiem winniccy działacze społeczni Leonida OFM Cap, po którym or- i historycy z ukraińskiego Stowa- ganizatorzy podzielili zebranych rzyszenia „Historia Winnicy” oraz na dziewięć grup, z których każda Fot. Borys Koliada miała zanieść znicze do innej strefy duchowieństwo, by wspólnie pomo- Setki zniczy zapłonęły 1 litopada w miejscu pochówku Polaków, pochowanych na polskim cmentarzu w Winnicy, przekształconym przez dlić się za dusze zmarłych i spoczy- władze komunistyczne w park na terenie byłego cmentarza pol- wających tutaj Podolan oraz ofiar skiego. Nie zapomniano także o za- wśród których była i młodzież, i sta- bliskich w Polsce. Jerzy Wójcicki, poprzez takie akcje możemy poka- stalinowskich represji. paleniu „płomyka pamięci” przy do- ruszkowie, zapalili ponad dwieście prezes Stowarzyszenia „Kreso- zać innym mieszkańcom miasta, łach śmierci, gdzie NKWD pogrze- Główna uroczystość odbyła się zniczy. W blasku ognia, w skupieniu wiacy”, które po raz trzeci zaini- jak trzeba szanować własną historię bało ciała ponad 10 tys. niewinnych przed kapliczką cmentarną, która i zadumie nad kruchością ludzkiego cjowało akcję „Zapalmy płomyk i miejsca pochówku chrześcijan. ofiar. jest ostatnią pozostałością po polskim cmentarzu, nie licząc widnie- życia wysłuchali krótkiego wystą- pamięci”, przypomniał, że między Prezes Stowarzyszenia „Historia Akcję „Zapalmy płomyk pa- jących gdzieniegdzie płyt nagrob- pienia konsula polskiego w Winnicy drzewami i pod płytami chodniko- Winnicy” Oleksander Fedoryszen mięci” w Winnicy objął patronatem nych i pozostałości krzyży. Przed Krzysztofa Rosińskiego na temat wymi na terenie parku wciąż leżą wspomniał, że na obrzeżach cmen- Konsulat Generalny RP w Winnicy. nabożeństwem uczestnicy akcji, tradycji składania zniczy na grobach trumny z naszymi przodkami i że tarza polskiego w 1919 roku pocho- Jerzy Wójcicki Małe Mi w Galerii Interszyk Teatr Lalek z Polski wystąpił przed najmłodszą publicznością w Winnicy ze spektaklem „Fintikluszki – folkowe okruszki”.

Fot. Ludmiła Kliszczuk Podolanie i Wołynianie nie mogą na- Pod tablicą Marszałka Piłsudskiego w Winnicy rzekać na brak imprez kulturalnych. Wykładów i koncertów nie brakuje. Jednak oferta kulturalna jest adreso- Kwiaty w hołdzie wana przeważnie do dojrzałej widowni. Młodsi nie mają w czym wy- bohaterom bierać. Na szczęście przypomniano sobie o małoletniej części polskiej 11 listopada pod tablicą nizacji polskich, nauczyciele polo- wspólnoty na Ukrainie. Józefa Piłsudskiego niści oraz duchowieństwo złożyli winniccy Polacy świętowali biało-czerwone kwiaty pod tablicą W dniach 27-29 października na

97. rocznicę odzyskania wielkiego Polaka i wysłuchali wy- Podolu i w obwodzie żytomierskim Fot. Serhij Olijnyk przez Polskę niepodległości. stąpień Tomasza Olejniczaka oraz gościł wspaniały wrocławski Autor- Przedstawienie jest oparte na ludowych opowieściach i pełne piosenek Jana Glińczewskiego. ski Teatr Lalek „Małe Mi” z przed- lokalni działacze kultury, bywali na ści z Polski bardzo żywo i interesu- W tym najważniejszym dla Pola- stawieniem „Fintikluszki – folkowe Deszczowa pogoda nie znie- takich imprezach. 28 października jąco opowiadali, tańczyli i śpiewali. ków dniu – Święcie Niepodległo- okruszki”, czyli z zabawnymi, chęciła Polaków do udziału w uro- ponad 150 osób zasiadło na wi- Bawili i uczyli młodszych i star- ści, Polacy z Winnicy tradycyjnie wzruszającymi bajkami, ludowymi czystościach niepodległościowych downi, by przez godzinę śmiać się, szych widzów. spotkali się na ul. Sobornej, by gadkami i przyśpiewkami, zebra- w Winnicy, Żytomierzu, dawnym rozwiązywać zadania i poznawać nymi w Muzycznym Kramie z Opo- Głównym organizatorem pobytu pod tablicą Marszałka dołączyć ciekawy i tajemniczy świat Finti- Płoskirowie oraz Czerniowcach. wieściami. wędrownego Autorskiego Teatru do warszawskich obchodów uro- kluszków, wyczarowanych przez Biało-czerwone flagi powiewały Lalek „Małe Mi” w Winnickim czystości. O godz. 13.30 przedsta- Po świetnym i dobrze przyjętym Sławę Tarkowską, absolwentkę Wy- od Workuty do Lwowa, Wilna Okręgu Konsularnym (w Winnicy, wiciele polskiego korpusu dyplo- występie w Chmielnickim, aktorzy działu Sztuki Lalkarskiej Akademii i Monte Cassino − wszędzie, gdzie Chmielnickim i Żytomierzu), odby- matycznego na czele z konsulem zaprezentowali spektakl przed win- Teatralnej w Warszawie. Spektakl Polacy ginęli męczeńską śmiercią wającego się w ramach obchodów generalnym RP Tomaszem Olej- nicką widownią, bardzo wymaga- powstał w oparciu o ludowe opo- w imię miłości do Boga i Ojczy- „250-lecia Teatru Publicznego”, był niczakiem, Konfederacji Polaków jącą. Do Galerii Interszyk przybyli wieści z Puszczy Knyszyńskiej oraz zny. KG RP w Winnicy. Podola, Stowarzyszenia Polonij- bowiem nie tylko członkowie or- pieśni zaaranżowane przez aktorkę nego „Kresowiacy” i innych orga- Słowo Polskie ganizacji polskich, ale także znani i piosenkarkę Karolinę Cichą. Arty- Redakcja 7 Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie

Słowo Polskie nagrodzone Jury festiwalu nagród odbyło się 6 i 7 listopada multimedialnego „Polskie w Akademii Polonijnej w Często- Ojczyzny 2015” przyznało chowie. redakcji SlowoPolskie. Gratulujemy wszystkim auto- org pierwszą nagrodę rom wspaniałych tekstów i zdjęć, w kategorii portale polonijne. które codziennie wysyłacie na adres redakcji, i dziękujemy wszyst- Tegoroczny, jubileuszowy X Po- kim, którzy wspierali nas od polonijny Festiwal Multimedialny czątku powstania portalu, tj. od „Polskie Ojczyzny 2015” w Czę- 2010 roku. Dzięki niemu cały stochowie odbywał się pod hasłem świat może się dowiedzieć, że za „Duchowieństwo Katolickie Am- Zbruczem mieszkają Polacy i ak- basadorami Polonii Świata”. Prace tywnie działają na rzecz krzewie- konkursowe nadesłano z Austra- nia kultury polskiej w swoim śro- lii, Boliwii Macedonii, Niemiec, dowisku. Rosji, Szwecji, Togo, Zimbabwe, Osobne podziękowania za po- Polski i Ukrainy. Jury oceniało moc kierujemy do Fundacji Wol- 44 filmy i programy telewizyjne, ność i Demokracja i Konsulatu 21 programów radiowych, 5 pro- Generalnego RP w Winnicy. gramów multimedialnych i kil- Fot. Redakcja Polonijny Festiwal Multime- Prezes Antonina Dnistriańska przywitała honorowych gości na imprezie, która odbyła się w Szpitalu Położniczym Nr 1 kadziesiąt portali internetowych. I właśnie spośród stron i portali in- dialny Polskie Ojczyzny organi- ternetowych prowadzonych przez zują corocznie Fundacja Polska- Polaków mieszkających za granicą -Europa-Polonia z Warszawy, oraz portali o tematyce polonijnej Akademia Polonijna w Często- Stowarzyszenie medyków redagowanych przez internautów chowie oraz Światowe Stowarzy- w kraju portal Słowa Polskiego szenie Dziedzictwa Kulturowego (SlowoPolskie.org) został wy- Polonii. ma już 5 lat różniony I miejscem. Rozdanie Jerzy Wójcicki 28 października Polskie Stowarzyszenie Studentów Medyków także prezentację multimedialną im. Macieja Płażyńskiego w Winnicy obchodziło jubileusz o działalności Stowarzyszenia. − Szczycę się tym, że jestem 5-lecia działalności. członkiem tej organizacji – powie- ałożoną 20 kwietnia Antonina Dnistriańska, prezes dział profesor medycyny Grzegorz 2010 roku, 10 dni po kata- PSSM, przez cały czas istnienia or- Czajka. − Słuchając pięknej polsz- strofie smoleńskiej, organiza- ganizacji czyniła wiele starań, by czyzny, odkrywam chęć głębszego Z poznania historii własnej rodziny, cję lekarzy polskiego pochodzenia zainteresować jej działalnością co- nazwano na cześć zmarłego w niej raz to nowych studentów i lekarzy Polaków z Nowej Pryłuki pod Win- Macieja Płażyńskiego nieprzypad- polskiego pochodzenia, podejmują- nicą. kowo. Ten ówczesny poseł na Sejm cych naukę na Winnickim Uniwer- Większość zebranych stanowili był jednocześnie prezesem „Wspól- sytecie Medycznym im. Pirogowa. studenci. Wśród gości byli przed- Chętnych do realizacji zadań sta- Anatol Izotow Fot. noty Polskiej”, który w swojej dzia- stawiciele innych państw, którzy Zdaniem architekta Eugeniusza Sowińskiego altana w Sokołówce jest unikatowa łalności publicznej dużo uwagi po- tutowych Stowarzyszenia nie bra- studiują w Winnicy i interesują się święcał sprawom Polonii i Polaków kowało. Polscy lekarze z Winnicy działalnością Stowarzyszenia. Pol- za granicą. Nie bez znaczenia było wspierają inicjatywy macierzy, ma- skę postrzegają jako szybko rozwija- Symbol Sokołówki również to, że część jego rodziny jące na celu budzenie szacunku dla jące się państwo, chociaż o Kresach życia ludzkiego od chwili poczęcia Pałac Belina-Brzozowskich obwodowego. Część pieniędzy na wywodziła się z byłego wojewódz- Wschodnich RP i polskiej kulturze oraz zapobieganie aborcji. Chociaż w tej wsi ma szansę opracowanie dokumentacji przetwa tarnopolskiego II RP. na terenach Ukrainy nie wiedzą pra- znajomość języka polskiego wśród wie nic. powrócić do pierwotnego kazała Wiejska Rada Sokołówki. W uroczystej akademii z okazji członów organizacji jest niewystar- wyglądu. Na pierwszy ogień Szkic rotundy opracował win- jubileuszu Polskiego Stowarzysze- Po części artystycznej każdy czająca, medycy starają się zdoby- idzie zabytkowa altana, nicki architekt Eugeniusz Sowiń- nia Studentów Medyków im. Ma- z honorowych gości miał minutę wać nie tylko podstawową wiedzę której renowacja odbędzie ski. „Altana w Sokołówce jest uni- cieja Płażyńskiego (PSSM), która na złożenie gratulacji członkom w tej dziedzinie, lecz także uczyć się wkrótce. katowa. Zazwyczaj takie rotundy odbywała się w sali konferencyjnej się specjalistycznej terminologii i zarządowi stowarzyszenia z okazji 5-lecia. Jubilatom zaśpiewano „Sto mają siedem czy osiem kolumn, Pierwszego Szpitala Położniczego, medycznej, stosowanej w polskiej Na Podolu zachowało się najwię- lat!” w języku polskim. Kawa i her- sokołowska ma sześć. Do dziś wzięli udział pierwsi członkowie or- medycynie. cej polskich zabytków na Ukrainie. bata zakończyła uroczystość. W niepod ziemią zachowały się schody, ganizacji, przedstawiciele polskiego Uroczystość przebiegła w przy- Większość z nich zajmują szkoły formalnej już atmosferze goście roz- możliwie, że kiedyś obłożone mar- konsulatu w Winnicy oraz prezesi jacielskiej i rodzinnej atmosferze. i szpitale. Miejscowe władze, bo- mawiali o zdrowiu i jak o nie dbać. murowymi płytami. Z dekoracji i członkowie innych polskich sto- Przyszli lekarze tańczyli, śpiewali rykając się z wysokimi opłatami zachowały się tryglify we fryzach warzyszeń z Winnicy. i recytowali wiersze. Przygotowali Słowo Polskie za ogrzewanie tych placówek, za- porządku doryckiego. Rotundę niedbują konieczne ich remonty. wieńczy półokrągłe sklepienie. Dlatego byłe pałace i dworki Po- Jestem zdumiony jakością cegły, tockich czy Zamojskich powoli z której została wybudowana al- Zmarła najstarsza Polka w Winnicy zmieniają się w ruiny. tana. Podejrzewam, że do jej po- 93-letnia Petronela Sytnik 4 listopada Podobnie było do niedawna wstania przyczynił się ktoś ze zna- odeszła do Domu Ojca. z pałacem Belina-Brzozowskich nych architektów zagranicznych” w Sokołówce (obwód winnicki), − napisał. w którym mieściła się szkoła. Po Dziennikarze „Słowa Polskiego” niejednokrotnie Potomkowie słynnych polskich jej zamknięciu zaczęto szukać odwiedzali panią Petronelę Sytnik u niej w domu. rodów coraz częściej odwiedzają Mimo zaawansowanego wieku i kłopotów ze wzro- opiekuna zabytku. Na szczęście Podole. Na razie są to ostrożne kiem – była prawie niewidoma – staruszka zacho- pałac, park krajobrazowy i altana wypady śladami pradziadów, ale wała pogodę ducha. Opowiadała naszym kolegom w kształcie rotundy, stojąca na niektórzy, jak na przykład Gro- bardzo ciekawe, czasami tragiczne historie o losach górce, są w miarę dobrze zacho- cholscy czy Olizarowie, zaczynają Kościoła katolickiego na Podolu i miejscowych Po- wane. Fachowcy z kijowskiego laków. myśleć o wspomaganiu lokalnych Instytutu UkrNDIrestauracja przy- społeczności i już działają na 5 listopada w kościele pw. Matki Bożej Anielskiej stąpili do opracowania dokumen- rzecz ratowania zmieniających się odbyło się nabożeństwo pogrzebowe z udziałem licz- tacji projektowej renowacji parko- nej grupy parafian i członków wspólnoty Rodzin Na- w ruinę bezcennych arcydzieł pol- wej altany. Odnowienie tego pięk- zaretańskich, która opiekowała się panią Petronelą. skiego dziedzictwa kulturowego nego zabytku, który mieszkańcy Wieczny odpoczynek racz jej dać Panie. Sokołówki uznali za symbol wsi, na Kresach.

Bogdan Wengluk Fot. Redakcja ma zostać sfinansowane z budżetu Ludmiła Kliszczuk Obwód chmielnicki Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie 8 Sławucie przybył nowy obiekt sakralny Dzięki zaangażowaniu Szańca. Na mszę przybyli goście, również z Polski: przedstawiciel miejscowego Związku fundacji Pomoc Polskim Szkołom Polaków udało się odbudować na Wschodzie Józef Adamski, Ma- zabytkową 200-letnią kaplicę rek Wróblewski, przedstawiciel administracji rejonowej Roman z czasów księcia Romana Baczyński, dyrektor miejscowego Sanguszki. muzeum krajoznawczego S. An- roszczuk, S.Kowalczuk, parafianie ławuta jest miastem o dłu- oraz członkowie Związku Polaków giej tradycji. Położona nad w Sławucie. SHoryniem, między bujnymi Odbudowa spalonej kaplicy była lasami i polami, została założona kolejnym krokiem pozwalającym w 1634 roku. W XVIII wieku stała odkryć historię miasta i okolic. się znanym centrum handlowym Wcześniej w pobliżu nieodległej na Wołyniu, co potwierdza nadanie wsi Mińkowce został odsłonięty po- jej w 1754 roku przez króla Augu- mnik ku czci powstańców stycznio- sta III prawa magdeburskiego. Od wych poległych w bitwie z carskim roku 1720 była siedzibą książęcego wojskiem 22 maja 1863 roku. Przy rodu Sanguszków, którzy inwesto- współpracy członków Związku z re- wali w rozwój gospodarczy miasta. dakcją „Słowa Polskiego” materiały W 1795 założyli tu fabrykę sukien- na temat tego epizodu z czasów po- niczą, papiernię mechaniczną i inne wstania styczniowego na Wołyniu przedsiębiorstwa. Z ich czasów do udało się przedstawić szerokiemu dzisiaj zachowały się m.in. resztki Fot. Igor Panasenko gronu publiczności. 30 sierpnia dawnej kaplicy na polskim cmen- Od lat 50. XX wieku stara kapliczka leżała w gruzach tarzu z początku XIX wieku, znisz- w Sławucie odbyła się konferencja międzynarodowa, poświęcona zry- czonej przez pożar w 1954 roku. dzie, przedsiębiorstw miasta oraz skowskiego, S. Burkowskiego, Mi- plicę. Wysiłkiem działaczy Związku wowi z 1863 roku. Związkowi Polaków w Sławucie zaangażowaniu wielu osób: Marii kołaja oraz Walerego Zająców. został przyozdobiony także ołtarz, i wspólnocie parafialnej kościoła Jak widać Związek Polaków Kowalczuk i Wandy Litwinienko, ściany oraz drzwi wejściowe. św. Doroty udało się doprowadzić Do uroczystości otwarcia kaplicy w Sławucie nie ustaje w działaniach do odbudowy tej kaplicy. W. Berszedy, W. Sadowskiego, W. przygotowywano się od dawna. 17 października o godz.11 w odno- na rzecz rozwoju polskości w regio- Stało się to możliwe dzięki Stinskiego, O. Kwiatkowskiego, W. Członkowie polskiej organizacji wionej kaplicy rozpoczęła się pierw- nie. Wojcechowskiego, W. Lipskiego, K. wsparciu finansowemu polskiej Fun- zbierali w lesie barwinek na wieńce, sza msza święta. Celebrował ją K a t a r z y n a S e w i c z , dacji Pomoc Polakom na Wscho- Orzechowskiego, M. Grygi, K. Wa- którymi potem udekorowano ka- proboszcz parafii św. Doroty o. Jan opracowanie Ania Szłapak Zagrożone zabytki w rejonie krasiłowskim Władze obwodu chmielnickiego chcą włączyć do rejestru zabytków kościoły w Tereszkach i Kulczynach.

28 października kierownik Depar- tamentu Kultury, Religii i Narodo- wości Chmielnickiej Administracji Obwodowej (ChAO) Iryna Trunowa podpisała rozporządzenie, by skie- rować do specjalnej komisji działa- jącej w ChAO wniosek o nadanie kościołom w Tereszkach k. Antonin Fot. Internet Podole jest regionem, w którym mieści się ogromna liczba niezbadanych jeszcze i Kulczynach statusu zabytku rangi zabytków z czasów I RP lokalnej. Taką decyzję kierownik Trunowa Na Podolu odkryto podjęła po wizytacji kościoła w Te- Fot. Franciszek Miciński reszkach, pełniącego obecnie funk- Kościół w Tereszkach. Obecnie mieści się w nim cerkiew prawosławna cję cerkwi prawosławnej Patriar- nieznany zamek chatu Moskiewskiego. Po remon- chórze przetrwały resztki organów, nie katolikom możliwości wspólnej We wsi Kupin w obwodzie Zamek wraz ze wzmocnieniami cie dachu prawosławny batiuszka ofiarowanych przez „ks. Anioła modlitwy w tereszkowskim kościele chmielnickim odnaleziono obronnymi chronił miejscową lud- zaczął montować drugą okrągłą Siedleckiego na Chwałę Boga”, jak pomogłoby w szybszej odbudowie resztki średniowiecznej ność przed najazdami Tatarów. Do kopułę, mocno ingerując w wygląd możemy odczytać z napisów. świątyni. Taki wariant z pewnością zadowoliłby obydwie strony przy warowni. tej pory niewiele o nim wiedziano zabytkowego kościoła z początku W Tereszkach oprócz prawo- dobrej woli batiuszki. poza wzmianką, którą w 1901 roku XX wieku, wybudowanego przez sławnej funkcjonuje także zareje- polską rodzinę Grocholskich, w któ- Na południu obwodu chmiel- zamieścił w „Mapie archeologicz- strowana rzymskokatolicka wspól- Polska wspólnota katolicka ma rego krypcie znajdują się szczątki nickiego, w rejonie gródeckim, nej guberni podolskiej” podolski nota, która choć nieliczna, też chce też pretensje do proboszcza prawo- Kazimiery z Sieraczyńskich Gro- w położonej nad rzeką Smotrycz krajoznawca Juchym Siciński. modlić się w świątyni, a nie w domu sławnego o to, że zaginęło kilkana- cholskiej, współfundatorki świątyni. ście stacji drogi krzyżowej, które wsi Kupin zlokalizowano średnio- Od połowy XVIII stulecia, Umieszczenie kościoła w rejestrze prywatnym czy na ulicy. Dzia- wieczny zamek. Jak informuje kiedy zagrożenie najazdami mi- łaczka społeczna Lubow Barwińska jakoby batiuszka oddał w celu odre- zabytków uniemożliwi samowolne staurowania do Winnicy. wydanie „Zbrucz”, z dawnej wa- nęło, kupiński zamek został zapo- remonty kłócące się z pierwot- przy wsparciu biskupa Leona Du- rowni do naszych czasów zacho- mniany i porzucony, potem wy- nym kształtem architektonicznym brawskiego zabiegała o możliwość Objęcie statusem zabytku urato- wały się jedynie wały obronne, kupiła go żydowska wspólnota na obiektu. wspólnego z prawosławnymi korzy- wałoby też kościół pw. św. Bartoło- potrzeby cmentarza. Zabytkowy mieja w Kulczynach, wybudowany rowy i resztka wieży, a także po- W swoim wyglądzie i wystroju stania z pomieszczeń kościoła. Nie- cmentarz niszczeje. Nagrobki w 1795 roku przez generała Józefa zostałości po starym kirkucie – kościół tereszkowski wciąż zacho- stety, kapłan obrządku wschodniego Poniatowskiego. żydowskim cmentarzu, usytuowa- walą się i znikają. wał wiele cech katolickiego obiektu odmówił, stwierdzając, że „to nie nym w zasięgu obwarowań. Sergiusz Tolstichin sakralnego. Na przykład na jego jest kanoniczne”. Tymczasem da- Franciszek Miciński 9 Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie Fot. Aleksandra Tuluk Aleksandra Fot. Warsztaty integracyjne w Polsce Polsko-ukraińska Swatka Polska Fundacja Edukacja Program Swatka jest adreso- dla Demokracji i ukraińskie wany do szkół, które wcześniej Laboratorium Edukacji nie uczestniczyły w tych warszta-

Fot. Aleksandra Tuluk Aleksandra Fot. Obywatelskiej „Poszuk” tach i które nie mają partnerskiej Kamienieccy pedagodzy na szkoleniu zawodowym w Warszawie zaprosiły nauczycieli szkoły w Polsce. szkół gimnazjalnych W tegorocznych warszta- z Polski i Ukrainy chcących tach wzięło udział po kilkunastu nawiązać współpracę do przedstawicieli szkół z Ukrainy udziału w warsztatach. i z Polski. Stronę ukraińską re- Pomóc dziecku prezentowały m.in. nauczycielki Program Swatka ma na celu umoż- języka polskiego Aleksandra liwienie placówkom edukacyjnym Tuluk i Ruslana Fedorowycz, znalezienie partnerskiej szkoły z Zespołu Szkół nr 13 z pogłę- w innym kraju, z którymi będą bionym nauczaniem języka pol- autystycznemu mogły zorganizować wymianę skiego w Kamieńcu Podolskim młodzieży. Okazją do nawiązania i z Zespołu Szkół nr 2 w Kopy- W pierwszej połowie października w Warszawie przebywała grupa Historii Żydów Polskich Polin. Na współpracy są warsztaty, podczas czyńcach, w obwodzie tarnopol- pedagogów specjalnych z Kamieńca Podolskiego. pożegnanie obejrzeli spektakl „Wy- których nauczyciele z poszczegól- skim. W przyszłości organizatorzy miar wewnętrzny” w wykonaniu nych szkół mogą zaprezentować liczą na współpracę i wyjazd ukra- pecjaliści z zakresu peda- Dodatkowo mogli uzupełnić wie- dzieci z ZSS nr 92. Nauczyciele swoją placówkę, a także opowie- ińskich dzieci, uczących języka gogiki specjalnej w stolicy dzę podczas spotkania w Poradni placówki przygotowali dla nich po- dzieć o oczekiwaniach, jakiego polskiego, do Polski. SPolski szkolili się w pracy Psychologiczno-Pedagogicznej na częstunek. Z Polski poza ogromną partnera poszukują. Kolejny krok, Słowo Polskie, na podstawie z dziećmi dotkniętymi autyzmem. ul. Narbutta i w ośrodku Fundacji dawką wiedzy, zabrali ze sobą miłe to łączenie nauczycieli w pary. informacji Aleksandry Tuluk Odwiedzili wiele placówek zajmu- Synapsis. Codziennie uczestniczyli wspomnienia i niezwykłe emocje. jących się pomocą takim osobom. w szkoleniach poświęconych pracy Pobyt kamienieckich pedagogów Byli w przedszkolu integracyjnym z dziećmi autystycznymi. specjalnych w Warszawie zorgani- i szkole z oddziałami integracyj- Cały tydzień był wypełniony in- zował Zespół Szkół Specjalnych nr nymi na Białobrzeskiej, przedszkolu tensywnymi obserwacjami i rozmo- 92, Biuro Edukacji, Rada Dzielnicy specjalnym na Kobielskiej, Zespole wami. Wieczorami pedagodzy z Ka- Ochota oraz Stowarzyszenie „Nie Szkół Specjalnych nr 92 na Szczę- mieńca poznawali miasto. Zwiedzili z tej bajki”. śliwickiej i Zespole Szkół Spe- Starówkę, Łazienki, Muzeum Po- cjalnych nr 97 na Tarchomińskiej. wstania Warszawskiego i Muzeum Aleksandra Tuluk Czekoladowe otwarcie sezonu Fot. Franciszek Miciński filmowego w Chmielnickim Ks. Adam Przywuski z parafianami i gośćmi na miejscowym cmentarzu polskim 23 października w Szkole Języków Obcych OLA odbył Modlitwa za dusze się pokaz filmu „Czekolada” w języku polskim. żołnierzy WP w Latyczowie W wygodnym i przytulnym OLA Konsul generalny RP polskiego konsulatu w Winnicy Healthy Cafe uczniowie kursów ję- w Winnicy w towarzystwie odsłonili wystawę „Milcząc, wo- zyka polskiego mieli okazję obejrzeć miejscowych Polaków łają”, przygotowaną przez polski francuską produkcję z 2000 roku zapalił znicze na grobach Instytut Pamięci Narodowej. Eks- polskich żołnierzy z Juliette Binoche i Johnnym Dep- pozycja wcześniej była pokazy- poległych w wojnie polsko- wana w Muzeum Krajoznawczym pem oraz podyskutować o niej. bolszewickiej. w Winnicy, gdzie przedstawiciel – W ubiegłym roku pokazy pol- pionu edukacyjnego IPN Jacek skich filmów odbywały się regular- Dobra bezwietrzna pogoda spra- Pawłowicz wygłosił wykład na nie i cieszyły się niemałym zain- wiła, że na polski cmentarz temat poszukiwań szczątków ofiar teresowaniem. Na niektóre seanse w Latyczowie 1 listopada przy- terroru komunistycznego w Pol- przychodziło nawet do 40 osób. były tłumy ludzi. Razem z konsu- sce z lat 1944-1956, prowadzo- Prezentacja „Czekolady” otwiera lem generalnym Tomaszem Olej- nych na cmentarzu Powązkow- niczakiem i wicekonsulem Woj- nowy sezon. Filmy będziemy oglą- skim w Warszawie. ciechem Mrozowskim miejscowi dali co dwa tygodnie i oczywiście Polacy modlili się przy grobach Każdego roku 1 listopada La- zapraszamy wszystkich chętnych – Tolstichin Fot. Sergiusz zmarłych przodków i zapalili tyczów odwiedza delegacja z pol- mówi nauczyciel języka polskiego Nowy sezon pokazów polskich filmów w chmielnickiej Szkole OLA znicze przy grobie żołnierzy WP skiej placówki dyplomatycznej w jednej z chmielnickich szkół Ser- z 1920 roku. w Winnicy. Miejscowość słynie z głębokich tradycji polskich oraz giusz Tołstichin. – Język polski jest nym stopniu „polskim” miastem, nauki. Niedługo rusza bezpłatny Po mszy świętej w Sanktuarium cudownego obrazu Salus Populi w ostatnich latach bardzo popularny, działa tu wiele punktów nauczania kurs polskiego dla dzieci żołnierzy Matki Boskiej Latyczowskiej, Romani. wiele osób wyjeżdża do Polski na języka polskiego. Od dwóch lat ist- ATO – opowiada. celebrowanej przez ks. Adama studia. Sam Chmielnicki jest w pew- nieje nawet możliwość bezpłatnej Słowo Polskie Przywuskiego, przedstawiciele Franciszek Miciński Nieznana Ukraina Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie 10 Niezgodny z zaborami. O przygodach Ścibora- -Marchockiego i innych ciekawostkach Podola Na północ od Wińkowiec jest 15 sierpnia. Najpierw cała akcja odbywała się w cerkwi, gdzie „hra- położona wieś Ochrymowce. bia Redux” – tak kazał go nazywać Stara szkoła, która tutaj – stał ubrany w starożytną grecką się znajduje – to powoli togę. Poddani byli w białych togach. Z upływem lat rytuał ten przybierał obumierający były dworek bardziej pogańskich cech, uwiel- szlachecki z XIX w., należący biano antyczną boginię Ceres – opiekunkę plonów. Po nabożeństwie kiedyś do Skibniewskich. „Redux” wyjeżdżał na czymś, po- Budowniczym był znany dobnym do rydwanu, trzymając kij. już nam z wcześniejszych Obok jechała jedna z córek, przed- stawiając Ceres. Akcji towarzyszyła wycieczek Wiktor Skibniewski głośna muzyka orkiestry, wieczorem z Porzecza Nowego, ostatnim – iluminacja. Oprócz tego, Ignacy zaś właścicielem był jego Ścibor-Marchocki wybudował na swych ziemiach „Kościół Pokoju”, prawnuk Józef. Architektura i świątynię na cześć Rousseau i, nie zewnętrzna budynku jest dość wiadomo, dlaczego, Wilhelma Tella. Wszystko to nie mogło nie wywołać skromna, w środku nie zostało gniewu władz kościelnych, a więc żadnych ozdób. „Reduxa” dwukrotnie pod eskortą dostarczano do Kamieńca. Zresztą, istoria wsi mówi, że sto- było to raczej nominalne aresztowa- sunki między włościanami nie, bo, jak mówią naoczni świadko- Ha Skibniewskimi były za- wie, w podeszłym wieku patriarcha wsze napięte i jeszcze w 1855 roku swobodnie przechadzał się w swojej miejscowi mieszkańcy strajkowali todze ulicami starego miasta, wypo- przeciwko uciskom ówczesnych wiadając długie i nudne przemówie- właścicieli wsi. W 1917 roku napię- nia. cie, spowodowane sprawami ziemi, Antoniuk Fot. Dmytro Fragment otrokowskiego pałacu Ignacego Ścibora-Marchockiego, „króla Państwa Marchockiego” na Podolu Ostatnie miesiące swego życia osiągnęło swój szczyt i Józef Skib- spędził w specjalnie wybudowanej niewski wezwał sto kozaków dla przerobiona na pokój do nauki oraz wał w stopniu majora ze względu dla niego chacie. Mówił, że w ten stłumienia konfliktu. Zresztą, oni skromna brama. Po części ocalał na starcie z komendantem twierdzy, sposób „łączy się z naturą i wraca też nie pomogli i pan Józef musiał park. Po śmierci wuja Ścibor- wówczas jeszcze mężem Zofii Gla- do pierwotnego ludzkiego stanu”. uciekać do Polski. Rok później po vani, Janem de Wittem. Wtedy już Po śmierci Ścibora-Marchockiego powrocie do Ochrymowiec, siłą Koniecznie znajdźcie możliwość Marchocki przejął jego majątek Ignacy szokował otoczenie niekon- nikt z potomków nie ośmielił się jednak zmusił włościan zwrócić trafić do środka pałacu. W wielu w postaci Mińkowiec wraz wencjonalnymi pomysłami i wybry- powtarzać jego świąt i winszować wszystko, co narabowali w jego salach zachowało się oryginalnie zdobienie czasów Ignacego Stad- z otaczającymi go ziemiami kami. Jeszcze w Prusach przyszły bogini Ceres. majątku, lecz ludzie po raz kolejny „hrabia Redux” zaczął podziwiać powstali i wg jednych danych zabili nickiego – założyciela majątku. i wioskami i proklamował Syn Ignacego, Karol, za więzi Obecna Sala Szewczenkowska Voltaire’a i Rousseau, i resztę życia z dekabrystami jeszcze za życia „Re- Skibniewskiego, wg innych zaś, on na trenie swych posiadłości starał się rozwijać, czasem nawet znowu ostatecznie uciekł do Polski. niegdyś przyjmowała huczne bale duxa” został aresztowany, za wspar- i uczty. Do dzisiaj zdobią ją ko- niepodległe „Państwo absurdalnie, ich pomysły. cie zaś Powstania Listopadowego W pobliskich Neteczyńcach za- rynckie pilastry, przepiękny fryz Po śmierci wujka Ścibor-Mar- (już po śmierci ojca) carski rząd chował się nieco sympatyczniejszy Mińkowieckie”. Wokół oraz płaskorzeźby przedstawiające chocki siłą zdobył jego majątek w ogóle skonfiskował Marchockim pański budynek. Obecnie działa oblicza i rośliny nad drzwiami. Nie poustawiał słupy graniczne w Mińkowcach i pobliskich wio- całe „Państwo Mińkowieckie”. Re- w nim szkoła. Jak mówi dyrektor, mniejsze wrażenie wywiera aula. z napisami „Granice Państwa skach, nazwał te ziemie „Państwem zydencje „Reduxa” już pod koniec w środku ocalały stare piece, wy- Warto też wejść do obecnego pokoju Mińkowieckim” i ustawił słupy ubiegłego wieku leżały w ruinach kładzione białymi kafelkami i do Mińkowieckiego z Imperium z napisami „”Granice Państwa Miń- i do dzisiaj fragmentarycznie ocalał niedawna w jednym z pomieszczeń komputerowego, w którym ocalała Rosyjskim” oraz „Granice kowieckiego z Imperium Rosyj- tylko zamek otrokowski. Jest to neo- na suficie było malowidło. Obec- stela o rzeźbionych ozdobach i nie- skim…” oraz” …”…z Imperium gotycka brama, wieża ze ścianami nie zasłonięte tynkiem. Posiadłość uszkodzonych herbach Stadnickich. Państwa Mińkowieckiego Austriackim”, w ten sposób, praw- oraz dom zagrodowy, przerobiony w roku 1898 wybudował Zygmunt Ścienne fragmenty malowideł są z Imperium Austriackim”. w jednym w teraźniejszych po- dopodobnie, próbując podkreślić przez Stadnickich, który po Karolu Tyrawski. Z zewnątrz do dziś dzień nie uznanie przez niego Rozbiorów przetrwał prawie bez zmian. mieszczeń gospodarczych liceum. Marchockim przeszedł do Otroków. Rzeczypospolitej. W swoich posia- Obecnie jest to własność prywatna Po Stadnickich Howory posiadali Dwór, w którym obecnie mie- Wracamy do Wińkowiec, z któ- dłościach mieszkał w czterech rezy- lwowskiego naukowca i filantropa Tyszkiewiczowie, którym udało się ści się ambulatorium, nie zachował rych skierujemy się w stronę Nowej dencjach, zależnie od pory roku. Co Igora Skalskiego. Zabytek jest ak- Uszycy. W Majdanie Aleksandrow- przenieść do Lwowa część rzeczy wnętrz. ciekawe, dwie z nich – w Otrokowie tywnie odnawiany i remontowany, skim skręcamy w lewo i przez Ka- w 1917 roku. W pałacu jednak zo- Z Nowej Uszycy jedziemy w kie- i Przytulii, wybudowano w kształ- pomaga w tym doroczny festi- raczyjowce trafiamy do Howorów. stała biblioteka, kolekcja japońskiej runku Dunajowiec. W Antonówce cie prawdziwych zamków śre- wal artystyczny, który odbywa się Prowadzi tutaj kiepska droga, lecz porcelany, obrazy Aleksandra Tysz- skręcamy w lewo, na Otroków. dniowiecznych. Ścibor-Marchocki w dniach od 14 do 16 sierpnia na tamtejszy pałac, który zachował się kiewicza oraz rzeźby z brązu. Rze- zamienił pańszczyznę na drobny Ta wieś pod koniec XVIII w. pamiątkę „świąt Ceres”. w dość dobrym stanie, jest wart wy- czywiście, już ich się nie da tutaj czynsz, wybudował szpital, szkołę, należała do tzw. „Państwa Mińko- siłków podróży. Obecnie mieści się zobaczyć. aptekę, sierociniec, a nawet hotel dla Jeżeli się przejdziemy wzdłuż wieckiego” największego dziwaka w nim liceum rolnicze. Wracamy do Majdanu Aleksan- podróżników. Ponadto, ktokolwiek muru do urwiska, skąd otwierają się swego czasu, polskiego Münchhau- wspaniałe widoki podolskiej pano- Z zewnątrz zabytek prawie nie drowskiego, stamtąd jedziemy do nazwawszy włościanina w posiadło- sena, Ignacego Ścibor-Marchoc- ramy, zauważymy jeszcze jeden ma- uległ zmianom od czasu powstania Nowej Uszycy, a następnie drogą ściach pana Ignacego niewolnikiem, kiego. Prowadził życie na tyle eks- sywny Łuk Triumfalny (po wiejsku pod koniec XVIII w. Po obu stro- w kierunku Baru do Zamichowa na chamem bądź chłopem, narażał się trawaganckie, że stał się prototypem – pańska brama), którą pan Ignacy nach zachowały się portyki z joń- granicy z Winnicczyzną. Niedaleko na ogromną karę. Gdyby nie wy- głównego bohatera nieukończonej wjeżdżał do Otrokowa. Prowadzi na skimi kolumnami, przy tym przy olbrzymiego kościoła Jana Nepo- bryki, które z wiekiem stawały się dół dawnym parkiem, który zamie- wejściu frontowym ocalała tarcza mucena (1820 rok) ocalała skromna powieści Juliusza Słowackiego bardziej szokujące, można by było nił się na las. Przy rzece znajdują się herbowa Stadnickich, w środku zagroda znanego swego czasu poety „Król Ladawy” oraz kilku innych uważać go za wspaniałego gospo- Górna i Dolna Groty. Pierwsza – to której zamiast rodowej gwiazdy Stanisława Starzyńskiego, który pi- twórców. darza. stary klasztor, druga – jedna z ro- umieszczono gwiazdę radziecką. sał pod pseudonimem „Stach z Za- Wcześnie straciwszy ojca, Ignacy A wszystko się zaczęło od licz- mantycznych ruin, które Redux ka- W pobliżu znajdują się dwie oficyny michowa”. Ułożył „Śpiewki i wier- został „zesłany” przez wujka do pru- nych świąt, które pan Ignacy za- zał wznosić na swych ziemiach. (jedna z nich została przebudowana sze Podolanina”, które uwielbiała skiego wojska, po czym służył w Ka- prowadził w „Państwie Mińkowiec- nie do poznania), dawna cieplarnia, cała szlachta. mieńcu Podolskim. Tam dymisjono- kim”. Najhuczniejsze były dożynki Dmytro Antoniuk 11 Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie Wydarzenia

Lwowianie podziękowali konsulowi generalnemu

Jarosław Drozd zakończył Przewodniczący Rady Obwo- swoją misję dyplomatyczną dowej Petro Kołodij powiedział: we Lwowie. Z tej okazji − Jarosław Drozd to wielki przyja- w konsulacie zorganizowano ciel Ukrainy. W trudnych momen- uroczyste pożegnanie. tach podawał nam pomocną dłoń. Powitano także jego Zapamiętamy go przede wszyst- następcę Wiesława kim dzięki dobrym sprawom. Mazurula. Trudno wymienić je wszystkie. Szczególnie dziękujemy konsu- Na uroczystość do Konsulatu Ge- lowi za pomoc podczas rewolucji neralnego RP przybyli przedstawi- godności. Niezależnie od tego, ciele władz, dyplomaci, politycy, kiedy do niego dzwoniłem, pan Ja- rektorzy uczelni wyższych, działa- rosław zawsze gotów był pomóc. cze kultury, lekarze i duchowień- Także dzisiaj, kiedy nasze wojska stwo. Wszyscy chcieli podzięko- bronią Europy przed azjatycką wać konsulowi Drozdowi za lata hordą, konsulat i Jarosław Drozd owocnej pracy na rzecz budowania Fot. Redakcja nadal wspierają żołnierzy i ich ro- mostów między Polską a Ukrainą Feliksa Belińska podczas prezentacji książki „Polacy z Nieżyna” wydanej dzięki staraniom Stowarzyszenia Polaków „Aster” dziny. Warto zaznaczyć, że lwow- i za rozwój polsko-ukraińskiej ski KG RP jest partnerem Rady współpracy. Obwodowej w ramach projektu Konsul Drozd podziękował „Mój tata broni Ukrainy”. lwowianom za wsparcie podczas W Nieżynie pojednano Przedstawiciele władz obwo- jego misji dyplomatycznej na Ukrainie. −Niezależnie od tego, dowych wręczyli Jarosławowi gdzie będę pracował, we Lwowie Drozdowi specjalne odznaczenie historię ze współczesnością zostanie cząsteczka Jarosława z okazji zakończenia jego misji we Drozda. Zawsze będę się cie- Lwowskim Okręgu Konsularnym. Z referatami i prezentacjami Na Nieżyńskim Uniwersytecie Państwowym im. M. Gogola szył z osiągnięć Lwowa i Galicji Igor Gałuszczak, wystąpili burmistrz miasta Niżyna Wschodniej – mówił. Lwów odbyła się prezentacja pracy naukowej „Polacy z Nieżyna”, Anatolij Linnyk, przewodniczący zawierającej życiorysy wybitnych mieszkańców polskiego Nieżyńskiej Rady Rejonowej Oleh pochodzenia od XVI wieku do dziś. Buzun, prorektor Uniwersytetu Nieżyńskiego Oleksander Samoj- zień 21 października miał mieszkańców Niżyna. Oddzielnym lenko, doktorzy nauk filologicznych szczególne znaczenie dla punktem programu była wizyta Grygorij Samojlenko oraz Pawło DNieżyńskiego Kulturalno- w klasie języka polskiego w Gim- Myched, doktorzy nauk historycz- -Oświatowego Związku Polaków nazium nr 16, które nie tak dawno nych Petro Mocijaka oraz Maksym świętowało swoje 25-lecie. „Aster”. Stał się swoistym podsu- Potapenko i znany historyk Serhij mowaniem rezultatów wielomie- Sala gogolowska w słynnej nie- Zozula. sięcznej pracy badawczej, której żyńskiej uczelni ledwo zdołała po- Materiały zamieszczone efekt, w postaci książki o polskich mieścić wszystkich chcących wziąć w książce „Polacy z Nieżyna” mogą mieszkańcach Nieżyna, pokazano udział w prezentacji nowej książki stać się podstawą do dalszych badań publicznie na miejscowym uniwer- poświęconej Polakom mieszkają- naukowych i publicystyki. Wielu sytecie. W dniu prezentacji pracy cym od czasów I Rzeczypospolitej z polskich mieszkańców Niżyna „Polacy z Nieżyna” odbyło się kilka w województwie czernichowskim. Obecnych powitała prezes polskiej przyczyniło się do rozwoju miasta interesujących wydarzeń. Goście, organizacji „Aster” Feliksa Bieliń- i do dziś odgrywa tutaj ważną rolę. którzy przyjechali z Kijowa i innych ska, która wymieniła najbardziej miast, odwiedzili Centrum Kultury Rozmowy kontynuowano w trak- znane postaci opisane w pracy. cie uroczystej kolacji. Goście nie- Polskiej w Nieżynie, kościół pw. Wśród zaproszonych byli honorowi jednokrotnie podkreślali, że dobre Piotra i Pawła, Muzeum Starodru- goście: radca minister Ambasady stosunki między Polską a Ukrainą są ków Biblioteki PUN, gdzie prze- RP w Kijowie Gerard Pokruszyński, chowywane są unikatowe rarytasy konsul KG RP w Kijowie Agnieszka ważnie nie tylko dla Nieżyna, lecz drukarstwa polskiego z początku Rączka, redaktor „Dziennika Ki- dla całej Ukrainy.

XVI wieku, złożyli kwiaty pod po- jowskiego” Stanisław Panteluk Dr psychologii Maria Nakoneczna, Fot. Igor Gałuszczak mnikiem upamiętniającym polskich z małżonką Agnieszką. Nieżyn We Lwowie zostanie cząsteczka Jarosława Drozda − powiedział na pożegnanie konsul generalny Elektroniczne głosowanie w sprawie nazw ulic Władze Kijowa przy kich arterii. Trudno byłoby o każ- mieszkał w Kijowie) oraz rodziny wdrażaniu w życie ustawy dej debatować na żywo. Dlatego na Idzikowskich (właścicieli słynnej dekomunizacyjnej, stronie internetowej Administracji drukarni, księgarni i firmy wydaw- zrezygnowały z tradycyjnych Kijowskiej kievcity.gov.ua został niczej w Kijowie). Plon akcji w po- debat na żywo. Mieszkańcy uruchomiony serwis, na którym wy- staci prośby do burmistrza Kijowa swoje zdanie na temat łącznie kijowianie mogą oddać swój Witalija Kliczki o uwzględnienie propozycji nowych patronów głos za tą czy inną propozycją no- stanowiska środowiska polskiego ulic mogą wyrazić za wej nazwy ulicy. popartej niemal tysiącem podpisów pośrednictwem Internetu. Polska społeczność Kijowa włą- przekazali Radzie Miasta. czyła się do tego procesu. Członko- Od 27 października trwa gło- Kijów tak jak reszta Ukrainy re- wie polskich organizacji przeprowa- sowanie nad wszystkimi propozy- alizuje ustawę dekomunizacyjną dzili akcję zbierania podpisów na cjami. Już teraz wiadomo, że naj- nakazująca usunięcie z przestrzeni rzecz nadania ulicom Patrice’a Lu- większym poparciem cieszy się po- mysł zmiany ul. Lumumby na Jana Fot. Internet publicznej pozostałości komuni- mumby, Wandy Wasilewskiej, My- Zrzut ekranu ze strony kijowskiej Rady Miasta, przedstawiający wyniki głosowania zmu, takich jak nazwy ulic czy miej- chaiła Miszyna oraz Mykoły Kraw- Pawła II oraz Miszyna na Rodziny scowości odnoszących się do dzia- czenki imion: św. Jana Pawła II, Idzikowskich. do dołączenia do akcji poparcia dla nych Polaków, którzy tutaj miesz- łaczy komunistycznych, rocznice Wilhelma Kotarbińskiego (mala- Termin głosowania mija 27 grud- polskich nazw ulic w ich mieście. kali. związane z ZSRS etc. W mieście rza zmarłego w Kijowie), Janusza nia. Zapraszamy wszystkich zainte- Kijow ma dawne polskie tradycje Na podstawie informacji na przemianowanie czeka 110 ta- Korczaka (który przez pewien czas resowanych mieszkańców Kijowa i zasługuje na upamiętnienie wybit- Wiktorii Radik Poezja kresowa / Wydarzenia Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie 12

POEZJA KRESOWA rekursorem polskiego ro- mantyzmu jest Antoni PMalczewski, zaliczany do szkoły ukraińskiej tego nurtu. Znany jest głównie jako autor pierwszej polskiej powie- ści poetyckiej „Maria” (1825). W utworze tym, nazywanym przez krytyków „powieścią ukra- ińską”, autor kreśli przed oczami czytelnika zmagania kresowych magnatów na tle siedemnasto- wiecznej Ukrainy. „Maria” wy- raża rozczarowanie pierwszego pokolenia Polaków wychowy- Antoni Malczewski wanego w niewoli i niezdolnego (1793-1826) jeszcze do walki o niepodległość po nieudanej wyprawie Napole- ona na Moskwę. Pierwowzorem Antoni Malczewski urodził powieściowej Marii była realna się prawdopodobnie w Kniahi- postać – Gertrudy Komorow- ninie na Wołyniu. Jego ojcem skiej, pierwszej żony Szczę- był generał Jan Józef Malczew- snego-Potockiego, zamordowa- ski związany z konfederacją nej na polecenie przeciwnego targowicką, matką Konstancja małżeństwu teścia Franciszka z Błeszyńskich Haumanowa. Salezego Potockiego, wojewody Jego babka była spokrewniona wołyńskiego. z królem polskim Augustem II Kresy, jakie Malczewski ma- Mocnym, potomkiem króla Da- luje, to zarówno ziemia szla- checkich tradycji, jak i samo- nii i Norwegii. Fot. Słowo Polskie woli magnackiej, ziemia rycerzy Malczewski był słynnym al- dr Joanna Lusek wygłosiła odczyt Olgi Zarzyckiej-Ręgorowiczowej „Wspomnienia z okresu plebiscytu i III powstania śląskiego” i zwykłych zbrodniarzy. Miejsce, pinistą, jako pierwszy z Polaków gdzie panują specyficzne prawa. wspiął się na Mont Blanc. Zmarł Ukraińskie pejzaże są nakreślone w Warszawie, został pochowany w typowo romantycznym i sen- na Cmentarzu Powązkowskim. tymentalnym duchu, ale przepeł- Kresy – mit czy realność? nione są także niesamowitością Na podstawie tekstu Jana i grozą. Matkowskiego 26 wykładów o Kresach, prezentacja dzieł malarzy zainspirowanych wschodnimi „Maria” krańcami I RP, rozmowy (fragment powieści poetyckiej) i spotkania potomków XVI rodowitych lwowiaków […] Na nierozsłanym łożu, w żałobnej odzieży – tak można podsumować III Rozciągnięta niewiasta uśpiona tam leży; Międzynarodową Konferencję Ale jej snu twardego Wygoda nie pieści; I jakby nagłą przerwą gwałtownych boleści, Kresową „Mit Kresów Jeszcze w jej sinej twarzy cierpienie zostało, Wschodnich”, zorganizowaną Choć spokojne, bez ruchu, wyprężone ciało; I długie jej warkocze spadały w nieładzie, przez Muzeum Górnośląskie Nie w takim, w jaki Miłość śpiące wdzięki kładzie; w Bytomiu oraz uniwersytety I smutnie się nadęła, wysileniem tłusta Jakby się skarżyć chciała, tylko że jej usta Śląski i Opolski.

Ścięte silniejszą władzą; a promień księżyca, Fot. Słowo Polskie listopada w dziewiętnasto- Publiczność składała się głównie z historyków, zajmujących się przesłością Co tę posępną postać migając oświéca, Rzeczypospolitej Tak dziką tkliwość rzucał w przymrużone oczy, wiecznych murach bytom- Z jaką mizg upiorzycy, gdy kochanka zoczy. 5skiego Muzeum Górnoślą- tak określił profesor wielowiekowe pozostały poza granicami II RP. To młoda śliczna Maria – rycerz przed nią stoi – skiego rozmawiano o Lwowie, Wil- zmienianie się granic wielkiej Rze- O ewolucji kresowego malarstwa Przyniósł jej ziemskie szczęście – i czegóż się boi? nie, Podolu i Wołyniu. Naukowcy czypospolitej, która w pewnym mo- opowiedziała Iwona Mohl, a Mo- To młoda śliczna Maria? oh! jakże zmieniona! i profesorowie wyższych uczelni mencie zniknęła nawet z mapy Eu- nika Żeromska-Ciesielska skupiła Czy już się będzie robak tulić do jej łona? skupili się na tzw. micie kresowym, ropy, aż po dzisiejszy ich kształt, na- się na kilku postaciach Polaków Ale niedługo Wacław stał tam w podziwieniu, próbując odpowiedzieć na pyta- rzucony przez Stalina w 1944 roku. z Odessy i Podola, którzy do końca nie: czy to tylko mit, czy integralna Prędko się w nim duch oparł swego ciała drżeniu; Profesor Nicieja mówił i o zasłu- życia żyli wspomnieniami wspania- część polskiej tożsamości i historii, Schyla się na jej lica, usta do ust łączy gach dla światowej nauki Lwow- łych naddniestrzańskich widoków bez której Polska wyglądałaby cał- I słodycz swego serca rozkosznie w nie sączy. skiego Uniwersytetu im. Jana Kazi- i smacznych morskich ryb, wyło- kiem inaczej. Echo, Dźwięk „O! moja droga Mario! ty zimna i niema – mierza dla światowej nauki (przed wionych z Morza Czarnego. A dla nas już jest szczęście” – echo mówi: „nie ma” Ton spotkaniu nadał dyrektor In- wojną znajdował się on na 50. miej- „Mit Kresów Wschodnich” za- „Mario! kochana Mario! w boju mnie widzieli – stytutu Historii Wydziału Nauk Spo- scu w rankingu najlepszych w Euro- kończył panel dyskusyjny z udzia- Ojciec mię z tobą spoi” – echo mówi: „dzieli”. łecznych Uniwersytetu Śląskiego pie), i o kultowej kulturze kresowej, łem prof. Dariusza Nawrota, re- Znowu ją pieści – cuci – z miłością stroskaną, prof. Jerzy Sperka. Przypomniał której ślady widać choćby w takich daktor „Lwowskiej Fali” Danuty Co by się pocieszyła choć westchnień zamianą; o przyłączeniu Rusi Czerwonej do filmach jak „Sami swoi” czy „Nie Skalskiej, dziennikarza Marcina Ha- Jej głowa nagłym rzutem na piersi mu spada Rzeczypospolitej i potężnej fali ma mocnych”. Opowiedział o „prze- łasia i redaktora „Słowa Polskiego” I w uderzonej zbroi jękiem odpowiada. osadnictwa polskiego na wschod- szczepach” ludności z kresowych Jerzego Wójcickiego. Padły ostre Krzyczał – szukał ratunku – pusty dom przebiegał – nich terenach I RP. miast na Górny i Dolny Śląsk po II Tylko się marny zapęd po ścianach rozlegał. słowa „banderyzacji” ukraińskiego Wspaniały wykład inauguracyjny wojnie światowej. Oto mieszkańcy Wraca – znalazł nadzieję – może czy nie zetrze społeczeństwa i nawoływania do wygłosił prof. Stanisław Nicieja, ul. Piekarskiej we Lwowie zamiesz- Mroku z jej czarnych oczów otwarte powietrze? pamiętania o kresach Kresów, po- rektor Uniwersytetu Opolskiego, kali na Piekarskiej w Bytomiu, Wro- Lecz gdy silne rycerza unosi ją ramię, łożonych na południu, za Zbruczem w którym mówił o zapaści pamięci cław i Gliwice stały się centrami, W jakież okropne ruchy jej kibić się łamie! i Dniestrem. Jerzy Wójcicki prosił, kresowej współczesnych młodych gdzie osiedlała się ludność z tere- Nie z tą giętką lotnością, co w dół nie przyciska, by przy pisaniu projektów o tema- Polaków oraz sentymencie do utra- nów Wschodniej Małopolski, Stani- Lecz w całym opuszczeniu świeżego zwaliska, tyce kresowej, uwzględniać także conego Wołynia i Lwowa ze strony sławów wyjechał do Opola, a Bory- Zwieszone ręce, głowa, zdrętwiałe już nogi polskie środowisko w Żytomierzu, ludzi, którzy przychodzą na jego sław do Wałbrzycha. Czynią z niej przedmiot straszny, jemu jeszcze drogi. Kijowie, Winnicy, Kamieńcu Podol- spotkania autorskie. − Pulsujące W Bytomiu debatowano także „Oh! wody! wody!” — wołał z przeraźliwym wrzaskiem, skim i dawnym Płoskirowie. Ogromne drzwi budynku wywalając z trzaskiem. […] granice. Historia Polski nie jest za- o Podolu i wschodnich wojewódz- mknięta między Odrą a Bugiem – twach I RP, które po 1921 roku Słowo Polskie 13 Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie Wydarzenia

Święto Niepodległości Polski w Szarogrodzie Młodsi i starsi uczniowie ski, przygotowana przez uczniów Punktu Nauczania przy szkoły działającej przy Organiza- Rejonowej Organizacji cji im. Jana Zamoyskiego. Dekla- Społecznej im. Jana mowano wiersze, śpiewano pieśni Zamoyskiego upamiętnili patriotyczne oraz zaprezentowano dzień odzyskania przez film „Razem dla Niepodległej”. Polskę niepodległości Po uroczystości zebrani obejrzeli w 1918 roku. wystawę polskich książek. Orga- nizatorzy obchodów narodowego 12 listopada młodzież ucząca święta mają nadzieję, że wszyscy, się języka polskiego w punkcie którzy brali w nich udział, zapa- w Murafie wraz ze swą nauczy- miętają, jak ważnym dniem dla cielką Henryką Moczałą i preze- Polaków jest 11 listopada. sem Szarogrodzkiej Organizacji Punkt Nauczania języka pol- Społecznej (SOS) Pawłem Baj- skiego przy Szarogrodzkiej Re- dackim udała się na miejscowy jonowej Organizacji Społecznej cmentarz, aby złożyć hołd wszyst- im. Jana Zamoyskiego jest objęty kim poległym w walce o niepod- Fot. Serhij Olijnyk ległość Polski oraz ofiarom Wiel- opieką merytoryczną i finansową „Kresowiacy” na tle XIX-wiecznego młyna Potockich w Sokolcu nad Bugiem kiego Głodu na Ukrainie (1932- Fundacji Wolność i Demokracja, -1933). Modlili się pod tablicami realizowaną w ramach projektu memorialnymi, złożyli pod nimi „Biało-czerwone ABC. Program wiązanki białych i czerwonych wspierania oświaty polskiej na Śladami znanych Polaków kwiatów oraz zapalili znicze. Ukrainie”. Celem projektu jest podniesienie poziomu nauczania 15 listopada w siedzibie SOS języka polskiego i wiedzy o Pol- w Szarogrodzie odbyła się uro- czysta akademia z okazji Narodo- sce. na Podolu wego Święta Niepodległości Pol- Henryka Moczała Na wyprawę po zamkach i rezydencjach, związanych z rodzinami romańskie budowla autorstwa Wła- dysława Horodeckiego zachwyca Grocholskich i Potockich, do Woronowicy, Niemirowa, Peczory, mistrzowskim dopracowaniem de- Strzyżawki oraz Pietniczan, udali się 25 października członkowie tali. Dziś pełni funkcję kościoła. Polski cmentarz w Sławucie – Potoccy zaproponowali podobno winnickiego Stowarzyszenia Polonijnego „Kresowiacy”. architektowi ogromne pieniądze za pod ochroną państwa? rganizowanie wycieczek i zachwyt, mimo osypującego się zaprojektowanie mauzoleum – opo- wiadał Dmytro Antoniuk. – Kiedy Polacy mieszkający lia mogła taki status otrzymać. To do starych polskich pała- tynku i sztukaterii na elewacji. Wy- ców i rezydencji w obwo- cieczkowicze z zainteresowaniem ten odmówił, hrabia złożył mu pro- w stolicy rejonu przede wszystkim sporządzenie O pozycję nie do odrzucenia: wiedząc, dzie winnickim i chmielnickim nie oglądali okrągłą salę, która wcale sławuckiego chcą, by niezbędnej dokumentacji i roz- stanowi żadnego problemu. Trasę nie jest okrągła, lecz kwadratowa. że Horodecki jest zapalonym myśli- władze uznały, że miejscowy patrzenie prośby na posiedzeniu wym, podarował mu piękną strzelbę Departamentu Kultury, Religii można układać według różnych kry- Optyczny efekt „okrągłości” został stary cmentarz katolicki wywołany przez 16 kolumn w cen- myśliwską. Ten nie zdołał się oprzeć i Narodowości w Chmielnickiej teriów, np. styl architektoniczny czy ma status zabytku rangi trum sali. Dyrektor Muzeum im. takiemu prezentowi, ale postawił Administracji Obwodowej. charakter zabytków. Można także krajowej. podążyć tropem słynnych polskich Możajskiego (tak obecnie brzmi warunek: strzelba ma się znajdować − Będziemy się starali wyko- rodów, które licznie zamieszkiwały nazwa pałacu Grocholskich) zdra- w peczorskim zamku i kiedy będzie przyjeżdżał tutaj na polowanie, bę- Polski cmentarz w Sławucie jest nać wszystkie potrzebne czynno- prawobrzeżną Ukrainę jeszcze sto dził im, że od kwietnia następnego dzie z niej korzystał. jednym z najstarszych w regionie. ści. Nie są zbyt skomplikowane, lat temu. Jedną z ciekawszych tras roku za unijne pieniądze ma ruszyć Po kilku akcjach polskiej mło- a nasza determinacja jest bar- z tego punktu widzenia jest wy- remont fasady pałacu. Na renowację W Strzyżawce przewodnik opo- dzieży „Mogiłę pradziada ocal od dzo wielka, by nasz stary polski cieczka po zamkach i rezydencjach budynku zostanie przeznaczone po- wiedział o pałacu Grocholskich zapomnienia” z udziałem wolon- cmentarz nareszcie znalazł się związanych z rodzinami Grochol- noć 300 tys. euro. Odpowiednia do- wybudowanym tu na początku XIX tariuszy z Ukrainy i włączeniu się pod ochroną państwa – powie- skich i Potockich. kumentacja projektowa została już wieku i spalonym przez bolsze- sporządzona. wików w 1918 roku, kościele oraz w to dzieło miejscowej wspólnoty działa jedna z inicjatorek przed- Korzystając z pięknej słonecz- sięwzięcia Katarzyna Siewicz. Przepiękny kościół pw. św. Mi- o losach polskiej rodziny po rewo- polskiej udało się odnowić napisy nej pogody, trzydzieścioro pięcioro lucji październikowej. Zwiedzający na wielu grobach. Polski cmentarz w Sławucie członków winnickiego Stowarzy- chała Archanioła 1793 roku w Wo- ronowicy, także wybudowany przez mogli zobaczyć resztki sztukaterii Pod koniec października znajduje się niedaleko centrum szenia Polonijnego „Kresowiacy” po prawej stronie fasady kościoła miasta. Przyznanie mu statusu za- (niektórzy z dziećmi) udało się Grocholskich, cieszy oczy jasnym członkowie miejscowej polskiej i zadbanym wnętrzem. W latach oraz usłyszeć o kaplicy rodowej na bytku może go ochronić nie tylko w podróż do Woronowicy, Niemi- organizacji zwrócili się do lo- komunizmu był używany do świec- skale nad Bohem. przed dalszą dewastacją, lecz rowa, Peczory, Strzyżawki oraz kalnych władz o rozpoczęcie Pietniczan. Te ostatnie dziś są czę- kich celów, a w miejscu ołtarza Przed ostatnim punktem podróży także przed wybudowaniem na urządzono ubikację. Wiernym został rozmów w sprawie nadania sła- ścią Winnicy, a XVIII-wieczny za- – byłej posiadłości Grocholskich jego obrzeżach magazynów i do- zwrócony w 1990 roku. wuckiemu cmentarzowi statusu mek Grocholskich dumnie wznosi w Pietniczanach, organizatorzy mów prywatnych. wyprawy przeprowadzili niewielki zabytku kultury rangi krajowej. się w pięknym parku. W rolę prze- Pałac Marii Szczerbatowej-Po- 17 października na terenie konkurs. Najbardziej uważni wy- 28 października kierownik De- wodnika wcielił się znany podróż- tockiej w Niemirowie jest w bar- cmentarza w Sławucie otwarto cieczkowicze, którzy poprawnie partamentu Kultury w Sławuckiej nik i autor przewodników turystycz- dzo dobrym stanie, podobnie jak odpowiedzieli na pytania związane Radzie Miasta Sakaluk przekazał odnowioną kaplicę rzymskokato- nych, historyk i dziennikarz Dmytro kościół rzymskokatolicki. Dmytro z Woronowicą, Pieczorą i Strzy- na piśmie warunki, które trzeba licką. Antoniuk. Antoniuk opowiedział wycieczko- wiczom o kilku innych posiadło- żawką, otrzymali piękne książki spełnić, by stara polska nekropo- Słowo Polskie Zaczęli od zamku Grocholskich ściach bogatej wnuczki Wacława w języku polskim, a Dmytro Anto- w Woronowicy, niesłusznie na- Potockiego, księżnej Marii Szczer- niuk dostał album „Perły Kresów”. zywanego od czasów sowieckich batowej i o nieszczęśliwym końcu Większość członków Stowarzy- „pałacem Możajskiego”. Oglądając jej rodziny. W 1920 roku pijani szenia „Kresowiacy” po raz pierw- piękne sale na piętrze, które cudem czerwonoarmiści wdarli się do pa- szy zobaczyła perełki kultury pol- ocalały po „rekonstrukcji” zabytku, łacu, wyciągnęli na zewnątrz ją, skiej w miejscowościach leżących „Kresowiacy” słuchali o losach syna Dymitra, córkę Aleksandrę i jej w promieniu zaledwie 40 km od Grocholskich, którzy dzielnie wal- krewną i rozstrzelali w pałacowym ich rodzinnego miasta. Dzięki fa- czyli o honor ojczyzny w powsta- parku. Miejscowi, ceniący państwo chowym i ciekawym opowieściom niu listopadowym i styczniowym, za ich hojność i dobroć, pochowali przewodnika inaczej zaczęli patrzeć o tym, jak udało się uratować przed ich trumnach, pokrytych czerwo- na historię Podola i prawobrzeżnej wysłaniem na Sybir chłopa Adolfa nym suknem – symbolem męczeń- Ukrainy. Grocholskiego, którego o zbliżają- stwa. W pogrzebie uczestniczył cały Za wsparcie w organizacji wy- cym się oddziale ruskich kozaków Niemirów. cieczki członkowie i zarząd SP uprzedził miejscowy Ukrainiec. W pobliskiej Peczorze, położonej „Kresowiacy” serdecznie dziękują Rezydencja w Woronowicy, wy- 20 kilometrów na południe, zacho- panu Henrykowi Grocholskiemu budowana przez Franciszka Ksa- wała się urodziwa kaplica rodowa

Fot. Igor Panasenko i jego rodzinie. Na polskim cmentarzu w Sławucie w dobrym stanie zachowało się ponad werego Grocholskiego w latach Potockich, pod którą znajduje się 50 nagrobków 1780-1790, do dziś budzi podziw półokrągła krypta grobowa. Neo- Jerzy Wójcicki Losy Polaków Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie 14

z Połonnego, który był sędzią. Też go rozstrzelali. Po rozmowie ze mną Adela Dere- niowska poszła na grób syna. Kiedy Historia jakich wiele po godzinie wracała, akurat natknęła się na konsula generalnego z Win- Dzieje rodziny 80-letniej Adeli nicy Tomasza Olejniczaka, który przybył na brahiłowski cmentarz, Dereniowskiej są typowe dla by zapalić znicze na grobie żołnie- tysięcy Polaków za Zbruczem: rzy Wojska Polskiego z 1920 roku. Znów wywiązała się rozmowa, represje lat 30. XX wieku, w trakcie której zaproponowałem wywózki na wschód. Mimo konsulowi, żeby za pośrednictwem dramatycznych przeżyć polskiego MSZ udzielić staruszce pomocy materialnej. Bo trzeba do- kobiety do dziś nie opuszcza dać, że kobieta opiekuje się dwoma pogoda ducha. synami na wózkach inwalidzkich. Pani Adela zareagowała na to bar- iedy przed Dniem Wszyst- dzo żywo: – Proszę dać bardziej kim Świętych z grupą zna- potrzebującym! Ja mam emeryturę. jomych byłem na starym Pan Bóg błogosławi nas i na chleb K nam wystarcza. polskim cmentarzu w Brahiłowie, zauważyłem starszą panią, kuśtyka- Słysząc takie słowa, wypowia- jącą między zniszczonymi grobami. dane przez schorowaną starszą pa- – Pochwalony Jezus Chrystus! – nią, łzy same napływają do oczu. przywitała się ze mną piękną polsz- Po powrocie do Winnicy posta- czyzną. I dodała: – Idę posprzątać nowiłem sprawdzić w spisach re- mogiłę mego starszego syna. Zmarł presjonowanych, czy figuruje tam kilka lat temu, trzeba ogrodzenie po- Bronisław Dereniowski. W II to- prawić. Fot. Słowo Polskie mie „Rehabilitowanych historią” Kobieta z ciekawością popatry- Adela Dereniowska z Brahiłowa pamięta, jak jej ojca aresztowało NKWD w 1938 roku bez trudu odnalazłem wpis: „Dere- wała, jak wynosimy sterty liści na niowski Bronisław, syn Benedykta, koro swoich krewnych w tych gro- „burżuazyjnej” Polski, tworzenie rodzinie. Kilka lat przed areszto- śmietnik, i nagle zaczęła opowia- urodzony w roku 1912 w Moska- bach rozpoznali. sieci szpiegowskiej, udział w dzia- waniem taty komuniści zesłali jego dać: – Oj, synku… Teraz możemy lówce (dzielnica Brahiłowa). Polak, łalności kontrrewolucyjnej – na swobodnie modlić się w kościele Mimo podeszłego wieku – 80 lat matkę, moją babcię, na wschód, rolnik, pracownik kołchozu, żo- podstawie czterech paragrafów ar- i rozmawiać w języku polskim, ale – pamięć Adeli Dereniowskiej nie do obwodu charkowskiego. Wszak naty. Aresztowany 18 kwietnia kiedyś… Mojego tatę, Bronisława zawodzi. – Mój tata był Polakiem, tykułu 54 KK USRS (Kodeksu kar- mieszkaliśmy w „niebłagonadioż- 1938 roku, oskarżony na podstawie art. 54-4,6,9,11 KK USRS. Po wy- Dereniowskiego, rozstrzelali komu- w wieku 26 lat został kierownikiem nego Ukraińskiej Socjalistycznej nym” (nieprawomyślnym) regionie. roku trójki NKWD obwodu win- niści w 1938 roku w Winnicy tylko kołchozu. Dawał pracownikom po Republiki Sowieckiej). Bolszewicy chcieli „wyzwalać” Pol- nickiego rozstrzelany 27 września dlatego, że był Polakiem. Kiedy 3,5 bochenków chleba dziennie Rozmowa z panią Adelą staje skę i nas, Polaków, potencjalnych 1938 roku. Uniewinniony 30 grud- Niemcy w 1943 roku ekshumowali za pracę, za co ci byli mu bardzo się coraz ciekawsza. – Jaki z mego „kolaborantów”, tysiącami deporto- nia 1957 roku”. zbiorowe mogiły ofiar bolszewic- wdzięczni. Był bardzo pracowity taty był przestępca! Przecież to wali na wschód. A tam w 1933 roku kich represji w Winnicy, matka też i Sowieci nawet nagrodzili go dy- sfabrykowane i wymyślone oskar- panował straszy głód. Dlatego moja Historii, podobnych do tej, którą została poproszona o rozpoznanie plomem Stalina! Pamiętam, jak żenia! Przecież ojciec nigdy by nie mama, kiedy została bez męża, nie opowiedziała Adela Dereniowska, ciał. Pobiegła do miasta, a kiedy byłam malutka i ten dyplom wisiał był w stanie popełnić zbrodni wo- mogła liczyć na pomoc ze strony jest wiele. Gehenna narodu pol- wróciła, przez trzy dni nic nie mó- nad stołem w naszym domu – wspo- bec swojego narodu, swoich ludzi represjonowanych bliskich, żyła skiego za Zbruczem wymaga solid- wiła i nic nie jadła. Taty wśród dzie- mina. – Na początku 1938 roku mieszkających w Brahiłowie czy jak męczennica. W naszej rodzinie nego zbadania i godnego upamięt- siątków tysięcy zwłok nie znalazła, przyszło NKWD i zaaresztowało Moskalówce, gdzie się urodził. Ale prześladowania dotknęły też ciotkę nienia. chociaż sąsiedzi z Brahiłowa kil- tatę. Obwinili go o agitację na rzecz to nie był początek tragedii w naszej Franciszkę, jej męża, brata Józka Jerzy Wójcicki Jest nowy rzecznik Antonina Bykowska, jedna interesów Polonii z milionów ofiar komunizmu w polskim Sejmie

W przededniu Dnia Były prezes Fundacji Wszystkich Świętych Wolność i Demokracja i Zaduszek chcę wspomnieć Michał Dworczyk stanął o tragicznym losie mojej na czele sejmowej Komisji krewnej, której jedyna wina Łączności z Polakami polegała na tym, że była za Granicą. Polką. Komisja Łączności z Polakami za Kiedy badałam dzieje swojej ro- Granicą (LPG) jest stałą komisją dziny, natknęłam się na historię sejmową, do której zadań należą siostry mojego dziadka, Antoniny sprawy więzi z krajem rodaków Bykowskiej. Była prostą chłopką. Fot. Internet i osób pochodzenia polskiego za- Mieszkała w małej wiosce Taraba- pert, przedstawiciel organizacji nówka pod Winnicą, gdzie przed II mieszkałych za granicą na stałe wojną światową i czystkami NKWD lub czasowo. Michał Dworczyk, pozarządowych, dziś zostałem dominująca grupą byli Polacy. Fot. Natalia Konorska który do Sejmu VIII kadencji do- wybrany na funkcję przewodni- Dokument NKWD, nakazujący natychmiatowe rozstrzelanie Antoniny Bykowskiej za stał się z okręgu wałbrzyskiego, czącego Komisji Łączności z Po- W 1938 roku komuniści oskarżyli rzekomą „nacjonalistyczną propagandę” na rzecz Polski 20 osób spośród nich o udział w Pol- został wybrany na przewodniczą- lakami za Granicą. Zaszczyt, wy- skiej Organizacji Wojskowej. Wśród wiejskiej kobiety, która nawet nie myślałam – czy to naprawdę mogło cego LPG niemalże jednogłośnie zwanie, zobowiązanie” – napisał mężczyzn znalazła się także ona. umiała się podpisać pod swoim się wydarzyć? Tak, to się wydarzyło (poparło go 25 członków Komisji, Michał Dworczyk na swoim pro- W chwili aresztowania miała 44 lata „wyznaniem”, były wyssane z palca. i musimy o tym głośno mówić! Każ- jeden wstrzymał się od głosu). filu na FB. i czworo dzieci. Wkrótce po za- Po roku 1989 sąd uniewinnił ją, tak dego roku, zapalając znicze na gro- Poprzednik na tym stanowisku, trzymaniu wszystkich rozstrzelano. Z chwilą objęcia mandatu po- jak miliony innych. Zgodnie z doku- wiceprezes PiS Adam Lipiński zo- 21 września, pół roku po przetrzy- bach naszych zmarłych, pamiętajmy sła zrzekł się on funkcji prezesa mentami KGB z 1958 roku: „istnie- stał ministrem odpowiedzialnym mywaniu jej w winnickim więzieniu także o niewinnie zamordowanych Fundacji Wolność i Demokracja. nie Polskiej Organizacji Wojskowej za kontakty rządu z parlamentem Antonina Bykowska także została przez katów z NKWD po otrzyma- Nowym prezesem WiD został rozstrzelana. na terenie ZSRS po 1922 nie po- niu rozkazu z Kremla. w gabinecie premier Beaty Szy- twierdziło się”. dło. Robert Czyżewski, a sekretarzem Z akt archiwalnych, teraz odtaj- Zarządu WiD Lilia Luboniewicz. nionych i ogólnie dostępnych wy- Przeglądając materiały akt swojej „Po latach obecności na po- nika, że oskarżenia wobec zwykłej dalekiej krewnej, ze łzami na oczach Natalia Konorska siedzeniach komisji jako eks- Słowo Polskie 15 Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie Zbrodnie komunistów

Z LISTÓW DO REDAKCJI Fot. google.maps Z Podola i Wołynia do Kazachstanu Polacy musieli pokonać w wagonach bydlęcych prawie pięć tysięcy kilometrów. Wielu nie przeżyło transportu Zapalamy płomyk pamięci na „toczkach”

Fot. Internet w Kazachstanie Rekonstrukcja przymusowego przesiedlenia Polaków z Podola i Wołynia na Syberię i do Kazachstanu Drodzy przyjaciele, włączam pierwszy polski grób młodej się do Waszej akcji „Zapal pło- matki, która zmarła wkrótce po myk pamięci na polskim cmen- przyjeździe na zesłanie. tarzu”, chociaż jestem daleko od Dzisiaj tam byłam, ale bez Polacy na Wschodzie Ukrainy. Też będę w tym roku pomocy rodziny tej pani nie zapalać znicze na grobach Pola- udało mi się ustalić miejsca mo- ków z Podola, ale 5000 kilome- giły. Może uda się odkryć cie- trów dalej na wschód – w Ka- kawą historię, którą z chęcią po- czekają na upamiętnienie zachstanie. dzielę się z czytelnikami „Słowa Pracuję w tym roku w Pier- Polskiego”. Przyjechałam do Setkom tysięcy Polaków deportowanych na Syberię nęło ponad 100 tysięcy Polaków. Na womajce i Kamyszence, czyli Kazachstanu właśnie dla takiego marginesie warto dodać, że tematem w „toczkach” 12 i 11 (punktach prawdziwego miejsca zesłania. i do Kazachstanu, zamęczonych w stalinowskich katowniach, tym zajmują się głównie ukraińscy osadniczych, w których reżim Jest tu trudno, brak komunika- zamorzonych głodem na urodzajnej Ukrainie, o których naukowcy i szerzej jest on prawie komunistyczny umieszczał re- cji, drogi i inne uciążliwości, ale mimo wszystko warto było. tragicznym losie niewiele wiedzą młode pokolenia, należy się nieznany. Po Wielkim Głodzie przy- presjonowanych z przygranicz- szły stalinowskie czystki. nych z Polską obwodów USRS). Moja romantyczna dusza zna- lazła tutaj wszystko, czego szu- przynajmniej godna pamięć. W latach 20. na Ukrainie i Biało- Tutejsi Polacy deportowani byli kała w pracy na Wschodzie. wygłoszonym 6 sierpnia co stanowiło 48 proc. wszystkich rusi zostały utworzone dwa polskie w 1936 roku z okolic Płoskirowa orędziu przed Zgroma- Polaków zamieszkujących ZSRS: rejony autonomiczne: Polski Rejon (dziś m. Chmielnicki), Żytomie- Pozdrawiam serdecznie dzeniem Narodowym w Rosji sowieckiej było ich około Narodowy im. Juliana Marchlew- rza, Kamieńca Podolskiego i in- z Pierwomajki, W nych podolskich miejscowości. prezydent Andrzej Duda obiecał 250 tys., na Białorusi około 150 tys. skiego i Polski Rejon Narodowy Urszula Zakrawacz, coś, co powinno się było stać już i ponad 100 tys. w pozostałych repu- im. Feliksa Dzierżyńskiego. Po W Kamyszence np. jest znany nauczycielka polskiego w 1989 roku: powołania Biura do blikach. Tylko około 100 tys. Pola- 1935 roku ludność obydwu została spraw Polonii i Polaków za Granicą. ków mieszkało w mieście, pozostali wywieziona na Syberię i do Kazach- Nie wiemy jeszcze nic o planowa- − na wsi. stanu, a miejscowa inteligencja roz- nym zakresie jego działalności. Jeśli Wśród różnorodnych wysepek strzelana. Zanussi w Russia Today jednak ograniczy się tylko do spraw polskości można wyodrębnić cztery Wysiedlenia nie ominęły teraźniejszych, będzie to wielkim regiony, gdzie liczba Polaków była także innych regionów. W latach błędem. Polska powinna zrobić istotna: rejon wołyński (sowiecka 1935 i 1936 została przeprowadzona skrytykował Putina wszystko, by kolejne pokolenia nie część) – około 90 tys., szepetowski specjalna operacja NKWD, w trak- Polski reżyser porównany Po kilku kolejnych porówna- zapomniały polskiej Golgoty na – 60 tys., proskurowski – 60 tys., cie której, jak obliczają historycy, przez dziennikarkę stacji niach reżyser powiedział: „Mam Wschodzie. berdyczowski – 50 tys. z Podola do Kazachstanu depor- do prezydenta Rosji zupełnie inne zdanie na ten temat. zareagował ostrą oceną Putin nie prowadzi społeczeń- To zadanie powinno stać się prio- Historycy powołują się także na towano około 50 tys. Polaków; na miejscu pozostało ich tylko 10 tys. jego polityki zagranicznej stwa tak, jak powinien, nie stawia rytetem polityki prezydenta. Nie dane Kościoła rzymskokatolickiego czoła wyzwaniom współczesno- Byli to najsilniejsi, którzy przeżyli i przypomniał, że Moskwa wystarczy zaprosić do kraju Pola- z tego czasu. Obliczając wiernych pogwałciła na Ukrainie ści. Chciałbym zobaczyć lidera, Wielki Głód. W tym czasie całko- ków z Kazachstanu czy Ukrainy w parafiach, mówi się o ponad prawo międzynarodowe który będzie w stanie zmienić i dać im kawałek chleba. Trzeba 700 tys. osobach polskiego pocho- wicie zniszczono Kościół katolicki. pod pretekstem obrony sposób myślenia Rosjan. Który pamiętać o tych rodakach, których dzenia mieszkających w granicach W 1936 roku w dwóch diecezjach: rosyjskiej mniejszości. krytycznie spojrzy na rosyjską tysiące zginęły na nieludzkiej ziemi Ukrainy sowieckiej. żytomierskiej i kamieniecko-podol- przeszłość i odpowie na pytanie, skiej, przebywało tylko 7 księży. Ale dlaczego Rosja nie jest supermo- i którzy do dziś nie mają nawet W 1925 roku na Ukrainie funk- Krzysztof Zanussi był gościem już następnego roku było ich jeszcze programu „World’s Apart” w po- carstwem. W 1914 roku wasz kraj swojej mogiły. Wołyń czy Katyń są cjonowały 332 parafie. Najwięcej mniej. łowie października. Ekipa Rus- był opóźniony o 50 lat w stosunku tylko jednymi z kart tragicznej hi- kościołów znajdowało się w guberni do rozwiniętych krajów i tak też Poważnym ciosem w polskość sia Today, telewizji finansowanej storii naszego narodu. podolskiej − około 80. W wołyńskiej przez Kreml i emitującej swoje jest dziś”. była również tzw. operacja polska, Wystarczy przytoczyć dane działało około 60 kościołów, w któ- programy na cały świat w celu Skrytykował też politykę za- której rozkaz wykonania podpisano z 1897 roku. Na południowo-za- rych pracowało ponad 30 księży. propagowania rosyjskiego punktu graniczną FR, w tym pogwałce- 11 sierpnia 1937 roku. chodnich terenach Imperium Ro- Nieco mniej kapłanów było w gu- widzenia, prowadziła z nim roz- nie międzynarodowego prawa na mowę o prawdzie i fikcji w kinie. syjskiego mieszkało około 2 mln berni kijowskiej – ponad 20, którzy Wciąż nie znamy wielu szczegó- Ukrainie. Ostrzegł Rosję, że wy- Ale wywiad szybko przerodził się Polaków. Po 1920 roku ich liczba obsługiwali ponad 50 kościołów. łów z tego okresu. Nie ma żadnych korzystywanie mniejszości naro- w debatę polityczną. dowych do politycznej gry może w granicach ZSRS istotnie zmalała, Bolszewicy zaczęli likwidować danych o deportacjach Polaków z Galicji po 1945 roku. Pomija się Dziennikarka Oksana Bojko się obrócić przeciwko niej, bo np. ponieważ Kresy Wschodnie w więk- i deportować polską ludność tuż w pewnym momencie porównała temat zabójstwa internowanych żoł- na Syberii żyje wielu Chińczy- szości wróciły do Rzeczypospolitej. po wycofaniu się z terenów Ukra- Zanussiego do Putina, mylnie ków. „Czy Chiny powinny upo- nierzy polskich i inteligencji w wię- Za wschodnią rubieżą pozostało iny oddziałów Marszałka Józefa oceniając jego słowa o tym, jak mnieć się o Syberię?” − pytał. zieniach Białorusi, Galicji, Wołynia jednak około miliona rodaków. Piłsudskiego i Symona Petlury. Do ważne jest krytyczne podejście do Nie omieszkał skrytykować i Podola w latach 1939-1941. Tylko W 1926 roku został przeprowadzony 1930 roku różne wyroki, w tym kary odbieranych informacji. „Jest pan także samej telewizji Russia To- powszechny spis ludności. Protesty śmierci, wydano na setki przed- w jedną noc we Lwowie zabito dwa jak prezydent, który dzieli z pa- day. „Macie taką reputację, jaką nem zamiłowanie do dyscypliny tysięcy internowanych żołnierzy. macie” – powiedział Oksanie Polaków na nieprawidłowości do- stawicieli duchowieństwa katolic- i samokontroli. Mówię o prezy- prowadziły do uzupełnienia tych da- kiego i inteligencji. Ludobójstwo Jednym słowem, mamy dużo do Bojko. nadrobienia. dencie Putinie, choć może to po- nych w 1927 roku. Według spisu na zaczęło się w 1932 roku. W latach równanie pana urazi, bo krytykuje Słowo Polskie, na podstawie Ukrainie żyło ich około pół miliona, Wielkiego Głodu (1932-1933) zgi- Jan Matkowski pan politykę prezydenta”. informacji wyborcza.pl Wydarzenia Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie 16 Fot. Ludmiła Kotyk Warsztaty, połączone z wycieczką po Europie chmielnicka młodzież zapamięta na całe życie Z Chmielnickiego do kraju przodków

Warsztaty języka polskiego (pierwszą było Gniezno), Wa- były okazją do wizyty dowice i Muzeum Jana Pawła II w Polsce grupy młodzieży oraz Żywiec. Była także w stolicy

Fot. credo-ua.org z Centrum Kulturalno- Austrii Wiedniu i stolicy Słowacji Studenci w habitach oraz świeccy -Oświatowego im. Juliusza Bratysławie. Słowackiego z dawnego W każdej wycieczce uczestni- Płoskirowa. czyli z wielkim entuzjazmem i za- angażowaniem, a wiedzą o zwie- Nowy rok w Instytucie Nauk W dniach 21-31 października dzanych zabytkach, wcześniej młodzi wielbiciele Juliusza Sło- zdobytą na lekcjach języka pol- wackiego uczestniczyli w warsz- skiego, chętnie dzielili się z młod- Religijnych w Gródku Podolskim tatach języka polskiego z ele- szymi kolegami. mentami edukacji międzykultu- Pobyt w Polsce nie byłby tak Inauguracja roku akademickiego w INR odbyła się Instytut w Gródku założył i był rowej w Wieprzu. Zostali na nie jego pierwszym rektorem ojciec fascynujący, gdyby nie oddanie 2 0 p a ź d z i e r n i k a . G r o n o s t u d e n t ó w p o w i ę k s z y ł o s i ę zaproszeni przez Gimnazjum Wiesława Sylwestra Jakubca, dy- Andrzej Maciąg, który w roku Międzynarodowego Partnerstwa rektora Gimnazjum Międzynaro- w tym roku o 17 osób. 1993 wraz z ojcem Janem Olszań- z Oddziałami Dwujęzycznymi, dowego Partnerstwa z Oddziałami skim powołali do życia kursy kate- roczystość rozpoczęła się wiary i niewiary, natomiast rektor partnera Centrum Kulturalno- Dwujęzycznymi w Wieprzu. od mszy świętej, celebro- ojciec Wiktor Biłous opowiedział chetyczne, później przekształcone -Oświatowego. wanej przez biskupa Leona krótko o pracy i życiu Instytutu. w Instytut Nauk Religijnych. Od Ludmiła Kotyk, dyrektor KOC U Podolska młodzież zwiedziła im. Juliusza Słowackiego, Dubrawskiego, który w swej homilii W zeszłym roku studia w In- 2008 roku INR nosi imię ks. dr. An- Kraków, drugą stolicę Polski Chmielnicki zachęcał studentów, by doskonalili stytucie Nauk Religijnych podjęło drzeja Maciąga. Od roku 1998 In- nie tylko swój umysł, ale także nie 25 osób, dziś jest łącznie 67 studen- stytut był filią Luterańśkiego Uni- zapominali o rozwoju duchowym. tów. W INR wykłada 25 nauczycieli wersytetu w Rzymie, a od roku Z LISTÓW DO REDAKCJI akademickich, którzy przekazują 2012 nawiązał współpracę z Kato- Kierownik biura prasowego die- wiedzę w ramach czterech specjali- lickim Uniwersytetem Lubelskim cezji kamienicko-podolskiej ojciec zacji: pedagogiczno-katechetycznej, Mykoła Myszowski mówił o aktu- małżeńsko-rodzinnej, muzyczno- im. św. Jana Pawła II. alnych problemach społeczeństwa, -liturgicznej oraz komunikacji spo- S e r g i u s z T o l s t i c h i n , np. o korupcji, jako wyznaczniku łecznej. na podstawie informacji CREDO W Winnicy odbyło się bierzmowanie Wiernym trzech parafii rzymskokatolickich 15 listopada udzielono sakramentu bierzmowania w kościele Ducha Świętego na Wiszence.

59 kandydatów: 40 z kapucyńskiej Fot. Franciszek Miciński Teatr „Małe Mi” w Chmielnickim parafii Matki Bożej Anielskiej, 7 z parafii Ducha Świętego w Ma- łych Kruszłyńcach, którą również Ta gra aktorska nas po opiekują się bracia kapucyni, oraz 12 osób z wiszeńskiej parafii Ducha Świętego, zostało namaszczonych prostu zachwyciła... krzyżmem świętym przez biskupa W tournée po miastach pra- soki profesjonalizm i niezwy- ordynariusza diecezji kamieniecko- wobrzeżnej Ukrainy wyruszył kły talent aktorów. Sądzę, że -podolskiej Leona Dubrawskiego. poznański teatr „Małe Mi”. zapoznanie uczniów z historią,

Z okazji tak znaczącego święta Fot. Olena Kaczurowska 27 października w Chmiel- kulturą i obyczajami Polski po- Do bierzmowania w winnickim kościele św. Ducha przystąpiła młodzież oraz osoby nickim zaprezentował spek- odprawiono specjalną liturgię, któ- przez grę teatralną i opowieści w starszym wieku takl „Fintikluszki – folkowe rej zazwyczaj nie ma w kalendarzu jest bardzo interesujące, szcze- okruszki”. Na adres redakcji za- niedzielnych mszy. Mszę koncele- Wśród bierzmowanych były z osobna i pytał m.in. o to, skąd się częły przychodzić pierwsze listy gólnie naśladowanie dźwięków także osoby dorosłe – kobiety wzięła modlitwa Ojcze nasz, Zdro- browali proboszcz Sergiusz Tobert z wrażeniami o przedstawieniu. przyrody i zwierząt było dla waś Maryjo, ile ksiąg liczy Biblia. i o. Konstanty Morozow OFMCap. i mężczyźni. I starsi, i młodsi zo- dzieci elementem poznawczym, Po pomyślnym „egzaminie” wszyst- „[...] W imieniu swoich Kandydatom do bierzmowania to- stali szczegółowo wypytani przez łatwo wprowadzającym w grę kim kandydatom udzielono sakra- uczniów i w swoim również warzyszyli ich świadkowie, rodzina biskupa ze znajomości Katechi- aktorską” – napisała polonistka mentu bierzmowania. chciałabym podziękować za i miejscowi parafianie. Dolny ko- zmu Kościoła katolickiego. Leon wspaniałą grę aktorską, wy- z Greczan Ludmiła Polańska. ściół na Wiszence pękał w szwach. Dubrawski podszedł do każdego Olena Kaczurowska 17 Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie Historia Kto nauczył Europejczyków pić kawę Przed dwoma laty we Lwowie go i szanują, ponieważ to temu sy- nowi ziemi ukraińskiej zawdzię- stanął pomnik Jerzego czają znaną na całym świecie wie- Franciszka Kulczyckiego, deńską kawę. W roku 1862 jedną zasłużonego dla Europy z ulic Wiednia nazwano na cześć Jerzego Franciszka Kulczyckiego z dwóch powodów: udziału – Kolschitzkygasse, a w 1865 roku w zwycięstwie nad Turkami na narożniku jednego z domów przy tej ulicy umieszczono jego rzeźbę w XVII wieku i kawy z brązu. Jest tam przedstawiony po wiedeńsku. w stroju tureckim, w jednej ręce trzyma tacę z małymi filiżanecz- erzy Franciszek Kulczycki za- kami, w drugiej dzbanek. Do dzisiaj pisał się na kartach historii jako w Wiedniu jest również popularna jeden z obrońców chrześcijań- kawiarnia o nazwie „Grand Cafe J Zwirina zum Kolschitzky”. skiej Europy przed inwazją tureckiej armii w drugiej połowie XVII wieku. Niestety, tak szanowana w Euro- Ten pochodzący z podkarpackiej pie Zachodniej postać Jerzego Igna- wsi Kulczyce w Galicji Wschodniej cego Kulczyckiego wciąż jest mało kozacki pułkownik w chwili próby znana na Ukrainie. Z jednym wy- wykazał się niezwykłą odwagą jątkiem – we Lwowie, który trady- i pomysłowością. Kiedy armia Im- cję picia kawy zawdzięcza właśnie perium Osmańskiego dowodzona jemu. Dziś na pl. Halickiego stoi poprzez wezyra Kara Mustafę stanęła mnik Kulczyckiego, a od 2007 roku pod Wiedniem, przedarł się przez odbywa się festiwal kawy ściąga- Fot. Igor Gałuzczak pozycje wroga, by dotrzeć do wodza Pomnik Jerzego Kulczyckiego we Lwowie jący do miasta tysiące turystów wojsk cesarskich i poinformować go z kraju i z zagranicy. Rzeźbę z brązu o sytuacji, po czym wrócił z wieścią, cych „dziwne ziarno”, które wzięto nazwą Dom Pod Błękitną Butelką, Kulczycki przełamał złą opinię na- wykonał rzeźbiarz Roman Kikta, że odsiecz nadchodzi. Niecały mie- za karmę dla wielbłądów. Tymcza- bo właśnie w takiej żona miała mu poju, dodając do świeżo parzonej cokół jest z granitu. Umieszczona siąc później, 12 września 1683 roku, sem była to kawa. Kulczycki dobrze podawać lek, gdy był ranny pod kawy miód, a później śmietankę. na nim płyta przedstawia godło rodu wojska koalicji polsko-austriacko- Kulczyckich. Alegoria broni mówi wiedział, co bierze. Swego czasu bo- Wiedniem, i prowadził ją z powo- Na początku nosił ją na srebrnej -niemieckiej pod wodzą polskiego wiem znalazł się w niewoli tureckiej o tym, że był sławnym rycerzem, dzeniem do końca życia (żył jeszcze tacy ulicami miasta i w ten sposób króla Jana III Sobieskiego pobiły i kilka lat spędził w Besarabii oraz wór, z którego wysypują się ka- 11 lat). zachęcał mieszkańców Wiednia do armię wezyra Mustafy i uwolniły na Krymie, dopóki nie wykupili go wowe ziarna i zmieniają się w złote Przed nim kawiarnie w Europie jej picia. W swojej kawiarni zaś stolicę cesarską. przyjaciele i krewni. Wtedy właśnie monety, symbolizuje dobrego przed- zakładali ormiańscy i żydowscy przyjmował gości w stroju turec- Za swoje zasługi Kulczycki do- miał okazję spożywać aromatyczną siębiorcę, klasyczny tygielek i pa- stał od Rady Miejskiej Wiednia kawę w tamtejszych kawiarniach kupcy. Jednak z powodu prawie ży- kim. Z czasem kawa stała się na tyle rujący kubek kawy przypominają, nagrodę pieniężną (100 dukatów) i poznać technologię przyrządzenia wicznej gęstości i cierpko-gorzkiego popularna, że w wielu miejscach że nauczył konsumpcji kawy całą i dom, a Jan Sobieski pozwolił mu tego napoju, słabo jeszcze w Eu- smaku, który uwielbiali ówcześni stolicy zaczęły działać podobne lo- Europę, i wreszcie kozacki kulczyk wziąć coś z łupów zdobytych na ropie znanego. Założył w stolicy Turcy, nowy napój nie cieszył się kale, natomiast Kulczycki stanął na w uchu, czyli „kulczyk”, nawiązuje wrogu. Wybór kozackiego pułkow- cesarstwa kawiarnię – według nie- powodzeniem. Watykan ogłosił go czele stowarzyszenia sprzedawców do nazwiska Kulczycki. nika padł na 300 worków zawierają- których historyków pierwszą – pod nawet „diabelską sadzą”. Dopiero kawy. Austriacy do dziś pamiętają Igor Gałuszczak, Lwów Między Dniestrem a Zbruczem Twierdza Okopy Świętej Okopy Świętej Trójcy, który w 1943 roku został spa- Trójcy (dziś Trójcy została wzniesiona po Okopy) leżą na lony przez bojowców UPA i w stanie to, żeby trzymać w szachu malowniczym ruiny dotrwał do 2012 roku. Dzięki zakolu Zbrucza ponownie utworzonej parafii roz- siły tureckie stacjonujące przy ujściu do rzeki w nieodległym Kamieńcu Dniestr poczęto jego odbudowę. Dwa lata Podolskim, zdobytym przez później nastąpiła rekonsekracja nie w 1672 roku. świątyni. Obie budowle odegrały jeszcze Na długim skalistym cyplu u uj- pewną rolę podczas konfederacji ścia Zbrucza do Dniestru, na połu- barskiej – w Okopach Kazimierz dniowo-wschodnim skraju Galicji Pułaski bronił się przed atakami i najdalej na wschód wysuniętym Rosjan, część żołnierzy zginęła punkcie województwa tarnopol- w gruzach spalonego kościoła, po skiego, znajdują się ruiny XVII- czym zaczęły stopniowo popadać -wiecznej warowni, która sławę w ruinę i zapomnienie. Renowację zyskała dzięki barwnym opisom budowli przeprowadzono pod ko- w „Nie-Boskiej komedii” Zyg- niec XIX i na początku XX wieku. munta Krasińskiego. Tam właśnie, Około 1928 roku w Okopach Świę-

w literackiej wizji poety, na szań- Fot. Słowo Polskie tej Trójcy zbudowano strażnicę Kor- pusu Ochrony Pogranicza. cach Okopów św. Trójcy arystokraci ręce. Odbił z rąk Turków Chocim, kierował generał artylerii konnej i drewnianych szańcach z bastio- bronili się przed rewolucjonistami, a potem skoncentrował wojska na Marcinowi Kątski. Pomysłodawcą nami, wzmocnionymi podwójną Do dziś zachowały się niewiel- a miejsce to stało się symbolem pol- Podolu i zaczął blokować Kamie- i fundatorem twierdzy był hetmana linią fortyfikacji i nasypów. Wjazd kie fragmenty wałów ziemnych skiego konserwatyzmu i tradycjona- niec. By szachować i przeszkodzić wielki koronny, kasztelan krakowski do niech prowadził przez murowane oraz obie bramy: Lwowska i Ka- lizmu. mieniecka. Okopy są małą wioską, Turkom w zaopatrywaniu twierdzy, Stanisław Jan Jabłonowski. Zgodnie bramy Kamieniecką i Lwowską, leżącą na pograniczu trzech obwo- Od 1672 roku Kamieniec Podol- rozkazał zbudować dodatkową wa- z królewskim rozkazem na pierw- zabezpieczone rawelinami (dwura- ski, twierdza nie do zdobycia, zna- rownię. szego komendanta twierdzy wyzna- dów: tarnopolskiego, chmielnic- miennikami). Flanek warowni bro- lazła się w rękach tureckich. W tym czył pułkownika Michała Brandta, kiego i czerniowieckiego. Jadąc ze W 1692 roku, mimo zaciekłych niły mury z narożnymi basztami, samym roku król Michał Korybut a dowódcą załogi mianował Jakuba Lwowa do Kamieńca Podolskiego tureckich ataków, twierdzę w Oko- które strzegły fortecy od strony Wiśniowiecki podpisał hańbiący pach wybudowano w kilka tygodni. Kalinowskiego. warto się tutaj zatrzymać, obejrzeć urwistych brzegów rzek opływają- traktat w Buczaczu, oddający Po- Stanęła na cyplu w widłach Zbru- Warownia w Okopach to przy- słynną bramę nad drogą i rekonse- cych cypel. dole Turkom. Przyszły król Jan cza i Dniestru. Zaprojektował ją kład klasycznej holenderskiej bu- krowany kościół pw. Św. Trójcy. III Sobieski, nie godząc się z taką architekt pochodzenia niderlandz- dowli wojskowej. Od wschodu W tym samym okresie nieopodal Słowo Polskie, na podstawie polityką, wziął sprawy w swoje kiego Tylman z Gameren, a budową i zachodu oparta była na ziemnych warowni król ufundował kościół św. opracowania Bohdana Zhukiewicza Wydarzenia Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie 18

Barwy Kresów w malarstwie

W 70. rocznicę przesunięcia Wykład Iwony Mohl „Barwy granic polskich na zachód Kresów w zbiorach Muzeum Gór- i utraty przez Polskę Kresów nośląskiego w Bytomiu” przyniósł Wschodnich tematem słuchaczom wiele interesujących tegorocznej konferencji informacji. Otóż: zalążków kre- naukowej organizowanej sowego malarstwa należy doszu- od trzech lat przez Muzeum kiwać się w obrazie „Bitwa pod Górnośląskie w Bytomiu Orszą” (ok. 1530) Hansa Krella (Polska) był mit Kresów (1490-1565 lub 1586), niemiec- Wschodnich. kiego portrecisty. Jednym z pierwszych malarzy, którzy wychodzili Pamięć o Kresach – tych bliskich na ulicę i malowali w plenerze, był i tych dalszych, żyje nie tylko Christian Breslauer (1802-1882), w opowieściach naszych babć urodzony w Warszawie twórca na- i dziadków, którzy często zostali strojowych, romantycznych pej- wypędzeni ze stron rodzinnych, zaży. Juliusz Kossak (1824-1899), nie tylko w dziełach literackich członek tzw. szkoły monachijskiej i muzycznych, lecz także w obra- (grupa malarzy odwołująca się zach wielu mistrzów pędzla. W rado poezji narodowej i wydarzeń Fot. Wikipedia Polskie przedwojenne obserwatorium ma szansę na drugie życie mach III Międzynarodowej Kon- historycznych, zafascynowanych ferencji Kresowej „Mit Kresów romantyczną tęsknotą za wolno- Wschodnich” jeden z wykładów ścią), często podróżował po tere- poświęcono malarstwu kreso- nach zaboru rosyjskiego – byłych wemu. Iwona Mohl z Muzeum wschodnich rubieżach I RP. Zwie- Warszawa odbudowuje Górnośląskiego w Bytomiu prze- dzając dworki szlacheckie na Wo- analizowała dzieła od XVI wieku łyniu, Podolu i w guberni kijow- do współczesności inspirowane skiej, szukał tam pomysłów i na- wschodnimi rubieżami I RP. tchnienia do swoich przyszłych obserwatorium z czasów II RP obrazów. Sztandarową postacią Żeby wzmocnić przekaz wer- Blisko 2 milionów hrywien (ponad 300 tys. złotych) Po zakończeniu rewitalizacji balny uczestnicy konferencji zo- szkoły monachijskiej i uczniem Kossaka był Józef Brandt (1841- zainwestowało polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa i uruchomieniu nowej placówki ba- stali przed wykładem zaproszeni dawczej będą z niej korzystali na- do muzeum, gdzie w Galerii Ma- -1915), z powodu poruszanej te- Narodowego oraz Uniwersytet Warszawski w rekonstrukcję ukowcy z Polski i Ukrainy. Oprócz larstwa Polskiego mogli na własne matyki nazywany „poetą stepo- wym”; podejmował motywy ro- obserwatorium astronomicznego oczy zobaczyć omawiane przez obserwatorium astronomicznego w Beskidach Wschodnich prelegentkę obrazy. Bezbrzeżne dzajowe z życia wsi i niewielkich na szczycie góry Pop Iwan będzie na Ukrainie. stepy i husaria pancerna, Huculi miasteczek, scenki inspirowane funkcjonowała stacja sejsmolo- kończone w 1938 roku nia prowadzono tutaj w czerwcu i książę Poniatowski przyciągają dumkami ukraińskimi. Naśla- giczna, ośrodek badawczy flory Obserwatorium Astrono- 1941 roku. Dziś obiekt znajdujący wzrok i budzą zdumienie, zwłasz- dowcą jego twórczości w literatu- miczno-Meteorologiczne się na pograniczu obwodów iwano- i fauny Karpackiego Parku Naro- cza akwarele Juliusza Kossaka, rze był Henryk Sienkiewicz. U dowego, międzynarodowa stacja które od strony technicznej są bar- im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, -frankiwskiego i zakarpackiego jest dzo trudne do wykonania i wyma- Jerzy Wójcicki usytuowane w centrum Huculsz- w stanie ruiny. meteorologiczna oraz ośrodek tury- gają szczególnie wprawnej ręki. Czytaj więcej − str. 12 czyzny, na szczycie góry Pop Iwan − Polska sfinansowała kilka eta- styczny. Oprócz tego przy obserwa- w paśmie Czarnohory było przezna- pów prac. W 2011 roku Przykar- torium będzie dyżurowała brygada czone dla specjalistów z Uniwersy- packi Uniwersytet im. Stefanyka ratowników górskich, specjalizują- tetu Warszawskiego. W momencie wyłożył na odbudowę obserwato- cych się na operacjach ratunkowych oddania do użytku placówka była rium 58 tys. hrywien. W tym sa- w rejonie czarnogórskiego grzbietu najnowocześniejszą w Polsce i jed- mym roku Polska przekazała stro- Karpat. nym z dwóch najnowocześniejszych nie ukraińskiej 351 tys. hrywien, Byłe polskie obserwatorium znaj- wysokogórskich obserwatoriów dwa lata później 978 tys. hrywien, duje się na wysokości 2022 metrów w Europie. Swoją funkcję pełniła a w 2014 roku 254 tys. hrywien – zaledwie dwa lata. Po wybuchu powiedział rektor Uniwersytetu Na- nad poziomem morza. II wojny światowej obserwato- rodowego w Iwano-Frakiwsku (d. Słowo Polskie, na podstawie rium przejął ZSRS. Ostatnie bada- Stanisławowie) Igor Cependa. informacji Tamary Semenenko Polacy zainwestują w projekt mieszkańca Netiszyna Fragment listu z ukraińskiego resortu oświaty Polscy biznesmeni zamierzają Nauka polskiego na Ukrainie wybudować w miasteczku zakład produkujący zostanie ujednolicona urządzenia energooszczędne Ukraińskie ministerstwo jące na Ukrainie, omówienie go w oparciu o wynalazek oświaty zgodziło się na z Ministerstwem Oświaty i podpi- racjonalizatorski Jurija opracowanie wspólnej sanie odpowiedniego porozumie- Muzyczenki. strategii oświaty dla polskiej nia”. mniejszości na Ukrainie. Podobną strategię oświatową Po raz kolejny Netiszyn odwiedziła już dawno opracowała i uzgodniła delegacja biznesmenów z Polski. 21 października ukraińskie Mini- z ukraińskim resortem oświaty W jej składzie byli: Edward Fedy- węgierska mniejszość na Zakarpa- niak, dyrektor międzynarodowego sterstwo Oświaty odpowiedziało ciu. Ukraińska mniejszość w Pol- konsorcjum InterBud, Sergiej Woź- na list prezesa Związku Polaków sce też już ma za sobą pierwszy niuk, dyrektor SA AtomMontażSer- na Ukrainie Antoniego Stefanowi- etap formalizowania nauczania wis, Tomasz Węgronowski, prezes cza z prośbą o wspólne stworze- Fot. Redakcja nie platformy, na której mogłoby języka przodków na płaszczyźnie firmy SunElectric i Mirosław Ka- Spotkanie polskich i ukraińskich biznesmenów w Netiszynie sacki, właściciel firmy ProEnergo- się oprzeć polskie szkolnictwo na współpracy z władzami central- nymi. Project. rzania odpadów, polska strona za- Tomasz Węgronowski i Miro- Ukrainie. „Współpraca między Polską akceptowała wprowadzenie w życie sław Kasacki planują zainwestować W swoim liście dyrektor De- Partnerem polskiej mniejszości i Netiszynem nabiera konkretnych jeszcze dwóch projektów, dotyczą- w zakład produkujący urządzenia partamentu ds. Oświaty Średniej na Ukrainie w działaniach skie- kształtów, zwłaszcza w dziedzinie cych produkcji urządzeń energoosz- energooszczędne według projektu i Przedszkolnej Jurij Kononenko rowanych na stworzenie strategii budownictwa – podała służba pra- czędnych i wytwarzania materiałów miejscowego racjonalizatora Jurija napisał: „Popieramy pomysł opra- oświatowej jest Fundacja Wolność sowa rady miejskiej. – Poza budową dydaktycznych dla branży oświato- Muzyczenki. cowania takiej strategii przez pol- i Demokracja. nowego osiedla i zakładu przetwa- wej”. Sergiusz Tolstichin skie organizacje społeczne działa- Słowo Polskie 19 Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie Ludzie z Kresów Powrót do „małej ojczyzny” „Mieliśmy wspólnych królów kież było moje zdziwienie, kiedy się okazało, że przez noc mieszkańcy w ramach wspólnej ojczyzny Korostyszewa wzięli sobie te cegły, – I Rzeczypospolitej – zarówno ponieważ były olizarowskie. Polacy, Litwini, jak i Rusini. Od tej chwili Jan Olizar stara się w różny sposób pomagać Ko- Moi przodkowie uważali siebie rostyszewowi. Chociaż osobiście za Rusinów” – powiedział bywa tam rzadko, to myślami bar- potomek słynnych hrabiów Jan dzo często. Jego działalność w tej miejscowości jest bardzo znacząca. Olizar. Pomaga poszczególnym osobom, a także szkole z internatem dla ód Olizarów od 1565 roku dzieci niepełnosprawnych. Wspiera władał Korostyszewem, ma- stypendiami młodych (niekoniecz- łym miasteczkiem leżącym R nie polskiego pochodzenia, ale na granitowym brzegu rzeki Tete- z Polską w sercu), którzy wybierają rew, niedaleko Żytomierza. Ważną się na studia do Polski i przyrze- postacią dla miejscowości był Jó- kają, że wrócą, aby krzewić kulturę zef Kalasanty Olizar, poseł na Sejm polską na ziemiach ukraińskich. Czteroletni. To na jego prośbę król Wspomaga naukę języka polskiego Rzeczypospolitej Stanisław August w szkołach ukraińskich. Parafii ka- Poniatowski nadał miastu prawa tolickiej pomaga w organizacji wy- magdeburskie i jedną z dwóch cho- jazdów wakacyjnych do Polski dla rągwi herbowych Olizarów jako herb miasta. To on w miejscu drew- dzieci z Korostyszewa. Za każdym nianego kościoła pw. Narodzenia razem podkreśla, że warunkiem nie Najświętszej Marii Panny wzniósł jest polskie pochodzenie, ale rozmi- przepiękną kamienną świątynię, łowanie w kulturze polskiej i dobre a obok plebanię, istniejące zresztą Fot. Redakcja wyniki w nauce języka polskiego. do dziś. Kościół pw. Najświętszej Marii Panii w Korostyszewie Bez pana Jana nie obyłby się wy- Z potomkiem rodu Olizarów Ja- jazd do Polski osób starszych, któ- nem Olizarem spotkaliśmy się przy rych rodzice albo dziadkowie zostali herbacie w jednej z warszawskich Wielką radość Janowi zamordowani przez bolszewików tylko dlatego, że byli Polakami. Na- restauracji. Mężczyzna z nutką no- Olizarowi sprawiła decyzja stalgii opowiadał o swoich przod- zbierało się takich osób około 40. kach i o Korostyszewie. Ze szcze- władz miasta Korostyszewa Niektórzy w całym swoim życiu ni- gólnym rozrzewnieniem wspominał gdzie nie wyjeżdżali, nawet do Ki- swego ojca, który jako 9-latek został o powrocie do historycznych jowa. Wyjazd dla nich był bezpłatny. zmuszony z rodzicami i dziadkami Zwiedzili Kraków, Warszawę oraz do wyjazdu z Ukrainy. Całą rodziną herbów królewskich oraz to, wiele innych polskich miast. Po po- opiekowała się babcia Jana Oli- że mieście postawiono pomnik wrocie prosili proboszcza księdza zara, Urszula Olizar, ponieważ jej Andrzeja Baczyńskiego, aby dla mąż, Włodzimierz Olizar, inżynier wybitnego poety Gustawa nich i innych starszych osób zorga- budowy mostów, absolwent Poli- nizował kursy języka polskiego przy techniki w Rydze, zmarł w młodym Olizara, który jako właściciel parafii. wieku w 1913 roku. Był ostatnim Korostyszewa przyczynił się do Jan Olizar wielokrotnie podkre- z Olizarów, pochowanym w kryp- ślał, jak olbrzymią pracę prowadzi tach rodzinnych pod korostyszew- jego rozwoju. Fot. Redakcja proboszcz ks. Andrzej Baczyński skim kościołem. Jan Olizar, potomek słynnego rodu Olizarów, mieszka obecnie w Warszawie i ks. Andrzej Borkowski, którzy Urszula Olizar mieszkała wraz choć są urodzeni i wychowani na ojczyznę przodków i miejsce swo- Swoje pierwsze spotkanie już rzy codziennie słali pisma, a nawet z rodziną i służbą w swoim majątku Ukrainie, starają się zbliżyć nasze jej młodości, ale ówczesne władze z biskupem Purwińskim Jan Olizar podejmowali starania w Moskwie. ziemskim Czarnolesie pod Korosty- narody poprzez propagowanie pol- sowieckie Ukrainy mu na to nie po- wspomina z uśmiechem. – Najpierw Kiedy już oddano im kościół, praco- szewem. W ostatnich latach I wojny skiej kultury i języka polskiego. mówi do mnie: „Czy wie pan, co to światowej, a zwłaszcza w czasie zwoliły. Jednak ostatecznie Oliza- wali fizycznie przy jego odbudowie, rowie zobaczyli Korostyszew i inne były Inflanty Królewskie i jaka była zdobywając potrzebne materiały Wielką radość panu Janowi spra- rewolucji październikowej, zrobiło wiła decyzja miasta Korostyszewa się bardzo niebezpiecznie. W okoli- rodzinne miejscowości w okolicy: ich stolica?”. Usłyszawszy moją budowlane, o które wówczas było o powrocie do historycznych her- cach Korostyszewa stale dochodziło Kmitów i Studenicę. Wszystko za- odpowiedź, że stolicą był Dyne- bardzo trudno. W odbudowie ko- bów królewskich oraz to, że w mie- do rabunków i zabójstw. We znaki częło się w 1991 roku. burg, biskup Purwiński uśmiechnął ścioła szczególnie dużą zasługę ma ście postawiono pomnik wybitnego mieszkańcom dawały się grupy się i powiedział: „No, to jesteśmy salezjanin Niżyński. Jan Olizar mieszkał wtedy w Ka- poety Gustawa Olizara, który jako zdemoralizowanych długą wojną braćmi”. Tę pierwszą wizytę w Korosty- lifornii. Tam otrzymał informację, właściciel Korostyszewa przyczy- i propagandą bolszewicką żołnierzy, Pierwsze spotkanie z Korosty- szewie Jan Olizar wspomina bardzo że polscy katolicy na Kresach pró- nił się do rozwoju miasta, a będąc których w owym czasie pojawiło się szewem było bardzo wzruszające. ciepło. Ze wzruszeniem opowiada, bują odzyskać zabrane przez władze marszałkiem szlachty kijowskiej bardzo dużo na terenie dzisiejszego Na Jana Olizara czekała grupa 30- jak podeszła do niego pewna starsza sowieckie kościoły, pozamykane po uzyskał od cara Rosji pozwolenie obwodu żytomierskiego. -40 osób. Widząc go, podbiegli i za- pani, która jak się okazało praco- przewrocie bolszewickim. Napisał na budowę istniejącego do dziś ko- częli całować, ściskać i obejmować, wała we dworze jego babci i pod- Urszula Olizar była bardzo od- list do ambasady ZSRS, że popiera ścioła św. Aleksandra w Kijowie. ważną kobietą. Pochodziła ze szkoc- na różne sposoby okazywać swoją sadzała na konia małoletniego ojca akcję zwrotu kościołów i że jeżeli kiej rodziny królewskiej Stuartów radość z odwiedzin potomka hra- pana Jana. W pamięci utkwił mu Na pytanie, co mu się podoba ktoś się do niego zwróci o pomoc, (do końca życia pieczętowała się biów. też inny epizod. – Kiedy zaczęto w Korostyszewie, Jan Olizar od- chętnie jej udzieli. Po dwóch mie- herbem Stuartów). Broniła się przed Spotkanie odbywało się przed demontować kilka starych słupów powiedział, że otwartość ludzi na siącach otrzymał list od ks. Jana najeźdźcami jak tylko mogła. Uzbro- budynkiem kościoła, w którym z ogrodzenia wokół terenu przy ko- historię i tradycje. Także stosunek Purwińskiego z żytomierskiej parafii iła całą rodzinę i służbę, w tym rów- funkcjonowało kino. Janowi Oli- ściele, okazało się, że były wyko- mieszkańców do niego, bardzo nież kobiety. Sama zawsze chodziła św. Zofii. Duchowny pisał, że w Ko- zarowi udało się przekonać dyrek- nane z czerwonej cegły, a na nich wzruszający. Bardzo lubi polski z pistoletem w kieszeni. Ojciec Jana rostyszewie zachował się kościół, tora placówki, który zapewnił go, znajdowały się pieczęcie herbowe język kresowy. Podkreślił, że ceni Olizara, Władysław, uczeń szkoły w którym teraz jest kino, i że grupa że będzie wspierać działania miej- Olizarów. Cegły te w XVIII wieku lojalność i pomoc władz Korosty- w Żytomierzu, również miał swoją miejscowych Polaków katolików scowych katolików i jego samego zostały zrobione w olizarowskiej ce- szewa dla jego działalności. Zdra- broń. – Nas do wyjazdu zmusili nie stara się o jego zwrot. Ksiądz przy- na rzecz odzyskania świątyni. Do gielni w Studenicy i wszystkie były dził, że zamierza przyczynić się do Ukraińcy, lecz bolszewicy – mówił jeżdża do Korostyszewa raz w tygo- zwrotu kościoła, a następnie pleba- znakowane. Wziąłem sobie dwie na odbudowy parku w Korostyszewie, pan Jan. dniu odprawiać mszę w drewnianej nii w dużym stopniu przyczyniła się pamiątkę. Rankiem pomyślałem, który kiedyś nazywano „małą Zo- Na początku lat 80. Władysław przybudówce znajdującej się z tyłu także ogromna determinacja wielu że dobrze by było przywieźć kilka fiówką”. Olizar podjął starania, by odwiedzić kościoła. mieszkańców Korostyszewa, któ- cegieł również moim kuzynom. Ja- Irena Zagładźko Z życia Kościoła katolickiego Listopad 2015 nr 11 (40) – Słowo Polskie 20

Nowe dekanaty w diecezji kijowsko-żytomierskiej 13 listopada odbyło się białocerkiewski − z ojcem Jaro- tradycyjne spotkanie słewem Pałkoju oraz worzelski − ordynariusza diecezji z ojcem Janem Safińskim. ks. abp. Piotra Malczuka Do pracy w diecezji przyjechało z kapłanami w ośrodku dwóch księży ze Zgromadzenia Caritas Spes w Zariczanach. Księży Misjonarzy (Misjonarze Wincentego à Paulo) z Wietnamu. Na początku arcybiskup Piotr Kapłani z diecezji kijowsko-ży- Malczuk podzielił się aktualno- tomierskiej ciepło ich przyjęli. ściami z życia diecezji obejmują- Księża misjonarze opowiedzieli cej cztery obwody. Dziś pracuje o życiu codziennym Kościoła ka- w niej 160 kapłanów. W tym roku tolickiegow w Wietnamie. konsekrowano dwie nowe świąty- W przyszłym roku diecezja kinie: w wiosce Zariczany (obwód jowsko-żytomierska będzie obcho- żytomierski) oraz w Czernihowie, dzić 25-lecie odrodzenia po latach a także erygowano nową parafię komunizmu. 4 marca 2016 roku w miasteczku Makarów. Parafie

w żytomierskiej katedrze św. Zofii Fot. Włądysław Rudnicki w mieście Irpiń i Bojarce otrzy- odbędzie się msza święta dzięk- Zdjęcia oraz relikwie rodziców św. Teresy z Lisieux w Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej mały proboszczów, którzy za- czynna za lata posługi pierwszego mieszkali tam na stale. Trwa odbu- biskupa w odrodzonej diecezji bp. dowa Wyższego Seminarium Du- Jana Purwińskego. Wspominając chownego w miasteczku Worzel początki biskup Jan opowiedział, Relikwie św. Ludwika i remont kościoła św. Aleksandra że 25 lat temu w diecezji praco- w Kijowie. wało tylko pięciu księży i funkcjo- W trakcie spotkania zostało nowało zaledwie 13 parafii. i św. Zelii Martin w Berdyczowie ogłoszone utworzenie nowych de- Dzisiejsza sytuacja pobudza do kanatów: Kijów-Wschód na czele proces beatyfikacyjny rozpoczął się wdzięczności za rozwój Kościoła 24 października w Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej odbyła z ojcem Józefem Czerwonkoju, we Francji w styczniu tego roku. i do modlitwy za kapłanów, którzy Kijów-Zachód − z ojcem Micha- się Noc Czuwania, poświęcona świętości rodzin na Ukrainie. pracują w diecezji. Proces beatyfikacyjny małżeń- łom Brankewyczem, czernihow- oc Czuwania była znakiem 20.30 zebrani w kościele wierni stwa Martin prowadzono w latach ski − z ojcem Witalijem Prylepoju, Anna Denysiewicz wdzięczności dla papieża uczestniczyli w katechezie, następ- 1957-1960 w diecezjach Bayeux-Li- Franciszka za kanoniza- nie wszyscy razem z o. Romualdem N sieux i Sées, a następnie w Rzymie. cję rodziców św. Teresy z Lisieux, Goszczewskim modlili się modlitwą znanej jako Świętej Teresy od Dzie- różańcową, zakończoną procesją. W 1994 roku Jan Paweł II zatwierdził ciątka Jezus i Najświętszego Obli- Po adoracji relikwii świętych Lu- ich cnoty heroiczne, a w 2008 roku cza (OCD). Ludwik i Zelia Martin dwika i Zelii Martin wierni wzięli Benedykt XVI zezwolił na wynie- zostali włączeni do grona świętych udział w Eucharystii. Noc Czuwania sienie obojga małżonków na ołtarze 18 października tego roku w trakcie zakończyła się daleko po północy. po uznaniu cudu przypisywanego obrad synodu biskupów o rodzinie. Zelia i Ludwik Martin mieli dzie- ich wstawiennictwu – uzdrowieniu To była pierwsza kanonizacji mał- więcioro dzieci. Okres dzieciństwa z ciężkiej choroby płuc włoskiego żonków w dziejach Kościoła. przeżyło tylko pięć córek, z których chłopca Pietro Schilirò Monzy. Berdyczowskie uroczystości wszystkie zostały zakonnicami, składały się z kilku etapów. O godz. w tym św. Teresa i Leonia, której Władysław Rudnicki Fot. Redakcja Zariczański Caritas Spes gościł duchowieństwo z diecezji kijowsko-żytomierskiej Zaduszki w Żytomierzu Wspomnienie zmarłych – Dzień Zaduszny na starym Konsulat Generalny RP w Winnicy polskim cmentarzu. ul. Kozickiego 51(wejście od ulicy Sobornej 24) Księża z żytomierskich parafii, sio- 21050 Winnica stry zakonne i wierni zebrali się 2 li- tel. (+380) 432 507 413, faks. (+380) 432 507 414 stopada na polskim cmentarzu, aby e-mail: [email protected] pomodlić się za dusze zmarłych spo- INFORMACJA WIZOWA czywających na tej starej nekropolii. Razem z nimi modliła się p.o. prezy- (+380) 432 507 411 denta Żytomierza Lubow Cymbaluk INFORMACJA - KARTA POLAKA oraz prezes Żytomierskiego Obwo- dowego Związku Polaków na Ukra- (+380) 432 507 412 Fot. ks. Jarosaw Giżycki inie Wiktoria Laskowska Szczur. Msza w intencji dusz zmarłych na polskim cmentarzu w Żytomierzu

Urząd pracuje Mszy świętej przewodniczył ks. Na polskim cmentarzu poza wie- i siostry zakonne. Nekropolia jest kanonik Wiktor Makowski, pro- od poniedziałku do piątku loma znakomitymi Polakami: po- świadkiem historii prastarej polskiej boszcz parafii katedralnej, a homilię etami, muzykami, artystami, leka- od 8.15 do 16.15 wspólnoty Żytomierza. wygłosił ks. Jarosław Olszewski, rzami, nauczycielami, prawnikami, pallotyn, proboszcz parafii Bożego żołnierzami, są pochowani arcybi- N a p o d s t a w i e i n f o r m a c j i Miłosierdzia na Malowance. skupi i biskupi żytomierscy, księża ks. Jarosława Giżyckiego

REDAKCJA: Skład redakcji: Stale współpracują: Projekt jest współfinansowany ze а/c 1847, м. Вінниця, 21021 Jerzy Wójcicki: redaktor naczelny Halina Wojnarska, środków finansowych otrzymanych Aliaksej Salej, z Ministerstwa Spraw Zagranicznych Tetiana Denisiewicz Adres gazety: Winnica, ul. Drużby, 30 Franciszek Miciński, w ramach konkursu na realizację Wydawcą pisma tel. redakcji +38067 366-50-50 Ewelina Nawrocka Anna Denysiewicz, zadania „Współpraca z Polonią jest Fundacja Wolność email: [email protected] Julia Wiśniewska, Ania Szłapak Sergiusz Tolstichin i Polakami za granicą w 2015 i Demokracja www.slowopolskie.org Kolportaż odbywa się w obwodach winnickim, żytomierskim i chmielnickim. Świadectwo o rejestracji seria KW numer 19942-9742P (КВ 19942-9742Р)