Mapa Geośrodowiskowa Polski
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PIENIĘśNO (61) Warszawa 2012 Autorzy: Zbigniew Będkowski*, Katarzyna Siwy-Będkowska*, GraŜyna Hrybowicz** Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemińska*** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka*** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska*** * – Częstochowskie Przedsiębiorstwo Geologiczne Spółka z o.o., ul. Wolności 77/79, 42-200 Częstochowa ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** – Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN............................. Copyright by PIG–PIG and MŚ, Warszawa, 2012 Spis treści I. Wstę p – Z. Będkowski ............................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Siwy-Będkowska ...................... 4 III. Budowa geologiczna – K. Siwy-Będkowska ............................................................ 8 IV. ZłoŜa kopalin – Z. Będkowski ................................................................................ 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Z. Będkowski ............................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – Z. Będkowski .......................... 15 VII. Warunki wodne ..................................................................................................... 22 1. Wody powierzchniowe – K. Siwy-Będkowska, Z. Bę dkowski........................ 22 2. Wody podziemne – K. Siwy-Będkowska ........................................................ 23 VIII. Geochemia środowiska.......................................................................................... 27 1. Gleby – P. Kwecko ......................................................................................... 27 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – H. Tomassi-Morawiec............... 29 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz ................................................................ 31 X. Warunki podłoŜa budowlanego – Z. Będkowski ................................................... 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – K. Siwy-Będkowska .......................................... 40 XII. Zabytki kultury – K. Siwy-Bę dkowska .................................................................. 45 XIII. Podsumowanie – K. Siwy-Będkowska, G. Hrybowicz........................................... 47 XIV. Literatura ............................................................................................................... 50 I. Wstęp Arkusz PienięŜno Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGśP) został opracowany w Częstochowskim Przedsiębiorstwie Geologicznym (plansza A) oraz Państwo- wym Instytucie Geologicznym-Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsię- biorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie (plansza B) w latach 2011–2012. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arku- szu PienięŜno Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykona- nym w 2006 roku w Częstochowskim Przedsiębiorstwie Geologicznym (Będkowski, Korona, 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcją opracowania Mapy geośrodowi- skowej Polski w skali 1:50 000 (2005). Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch Plansz: plansza A zawiera zaktualizowaną treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstwę informacyjną „ZagroŜenia powierzchni ziemi”, opisującą tematykę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podłoŜa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoŜa są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz takŜe powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych są uŜyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geośrodowiskowa Polski adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samo- rządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postano- wień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje za- warte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strate- gii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe 3 stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych pro- gramów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz PienięŜno MGśP powstał w wyniku szczegółowej analizy materiałów archiwal- nych i publikowanych, zwiadu terenowego oraz konsultacji i uzgodnień dokonanych w Urzę- dzie Marszałkowskim Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Biurze Regionalnym w El- blągu, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie, starostwach powiatowych w Braniewie i Lidzbarku Warmińskim, urzędach miasta i gminy w PienięŜnie i Ornecie oraz w urzędach gmin w: Braniewie, Lelkowie i Płoskini. Mapa opracowana została w wersji cyfrowej. W lipcu 2011 r. dokonano wizji lokalnej złóŜ i punktów występowania kopalin. Informacje dotyczące złóŜ kopalin zostały zamiesz- czone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło- Ŝach i wystąpieniach kopalin. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza PienięŜno określają następujące współrzędne geograficzne: 20°00’00”– 20°15’00” długości geograficznej wschodniej oraz 54°10’00”–54°20’00” szerokości geogra- ficznej północnej. W układzie administracyjnym omawiany obszar połoŜony jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Zdecydowanie przewaŜająca część terenu ob- jętego arkuszem naleŜy do powiatu braniewskiego – miasto i gmina PienięŜno oraz gminy: Braniewo, Lelkowo i Płoskinia. Skrajne południowe obszary przynaleŜą do powiatu lidzbar- skiego, gminy Orneta. Pod względem geograficznym obszar arkusza PienięŜno połoŜony jest w prowincji – NiŜu Wschodniobałtycko-Białoruskiego (podprowincji PobrzeŜe Wschodniowobałtyckie). Jednostką niŜszego rzędu jest tu makroregion Nizina Staropruska, obejmujący w granicach arkusza mezoregiony Wzniesienia Górowskie i Równina Ornecka (Kondracki, 2001), (fig.1). Wzniesienia Górowskie zajmują większą część obszaru mapy. Jest to wysoczyzna morenowa, której powierzchnia urozmaicona jest pasmami moren czołowych, pochodzących z recesji fazy pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego. NajwyŜej wznosi się wał morenowy Góry Zamkowej (ok. 216 m n.p.m.), znajdującej się na północ od Górowa Iławeckiego. Od połu- dnia do wzniesień przylega Równina Ornecka. Jest to sandr rozciągający się wzdłuŜ rzeki Drwęcy Warmińskiej, zajęty przez lasy sosnowe, a przy ciekach przez łęgi. 4 Fig. 1. PołoŜenie arkusza PienięŜno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji; 2 – granice makroregionów; 3 – granice mezoregionów; 4 – granica państwa. Prowincja NiŜ Środkowoeuropejski, podprowincja PobrzeŜa Południowobałtyckie Mezoregiony PobrzeŜa Gdańskiego: 313.55 – Wysoczyzna Elbląska, 313.56 – Równina Warmińska, 313.57 – WybrzeŜe Staropruskie podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Prowincja NiŜ Wschodniobałtycko-Białoruski, podprowincja PobrzeŜe Wschodniobałtyckie Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka podprowincja Pojezierza Wschodniobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Pojezierze Olsztyńskie. Rzeźba terenu w obrębie arkusza PienięŜno jest średnio urozmaicona. Na obszarze tym dominują formy i osady pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego. Znaczną część ob- szaru arkusza zajmuje wysoczyzna morenowa. W części północno-zachodniej i południowo- wschodniej jest to wysoczyzna morenowa płaska o wysokości 75–110 m n.p.m. Wysoczyzna morenowa falista obejmuje południowo-zachodnią, centralną i północno-wschodnią część arku- sza. Wznosi się ona na wysokość od 45 m n.p.m. w dolinie Wałszy do 136 m n.p.m. w rejonie Lelkowa. Charakterystyczną cechą omawianego obszaru jest głęboka (ponad 50 m) i wąska dolina rzeki Wałszy poniŜej PienięŜna. Powierzchnię terenu urozmaicają tu ponadto liczne róŜ- 5 nogenetyczne pagórki (moren czołowych i moren martwego lodu, ozy i kemy), zagłębienia bezodpływowe i wąskie wcinające się głęboko doliny rzeczne (Rabek, Młyńczak, 2002). W podziale klimatycznym Polski obszar arkusza PienięŜno Góra połoŜony jest w regio- nie Pomorsko-Warmińskim (Stachy red., 1987). Klimat omawianego obszaru charakteryzuje się duŜą zmiennością stanów pogody.