Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski

PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

MARIUSZ KMIECIAK

G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu Polski pó³nocno-wschodniej i wschodniej — S. LISICKI

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz Nowowola (263) (z 2 tab. i 3 tabl.)

Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej

WARSZAWA 2005 Autor: Mariusz KMIECIAK Przedsiêbiorstwo Geologiczne SA Al. Kijowska 14, 30-975, Kraków

Redakcja merytoryczna: El¿bieta GRUSZCZYÑSKA Pañstwowy Instytut Geologiczny ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego prof. dr hab. Leszek MARKS

ISBN 83-7372-766-3

Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K

2 SPIS TREŒCI

I. Wstêp ...... 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ...... 7

III. Budowa geologiczna ...... 8

A. Stratygrafia ...... 8

1. Kreda ...... 9

Kampan ...... 9

2. Paleogen ...... 9

a. Eocen + oligocen ...... 9

3. Czwartorzêd ...... 10

a. Plejstocen ...... 10

Zlodowacenia najstarsze ...... 11

Zlodowacenie Narwi ...... 11

Interglacja³ augustowski ...... 12

Zlodowacenia po³udniowopolskie ...... 12

Zlodowacenie Nidy ...... 12

Zlodowacenie Sanu 1 ...... 14

Zlodowacenie Sanu 2 ...... 14

Zlodowacenia œrodkowopolskie ...... 15

Zlodowacenie Odry ...... 15

Zlodowacenie Warty ...... 16

Stadia³ dolny ...... 16

Stadia³ œrodkowy ...... 17

Stadia³ górny ...... 18

Interglacja³ eemski ...... 20

b. Czwartorzêd nierozdzielony ...... 21

3 c. Holocen ...... 21

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...... 22

C. Rozwój budowy geologicznej ...... 23

IV. Podsumowanie ...... 25

Literatura ...... 26

SPIS TABLIC

Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000

Tablica II — Zestawienie otworów wiertniczych dla SGMP (kartograficznych)

Tablica III — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000

4 I. WSTÊP

Obszar arkusza Nowowola Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, o powierzchni 309 km2, po³o¿ony jest na pó³nocnym Podlasiu. Ograniczony jest wspó³rzêdnymi geogra- ficznymi: 23º15’–23º30’ d³ugoœci geograficznej wschodniej i 53º20’–53º30’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Administracyjnie nale¿y do województwa podlaskiego, w wiêkszoœci do powiatu sokól- skiego (miasto i gmina Sokó³ka oraz gminy Janów i Sidra), czêœæ obszarów leœnych w jego po³udniowo-wschodniej czêœci nale¿y do powiatu bia³ostockiego (gmina Czarna Bia³ostocka). Obszar arkusza Nowowola obejmuje s³abo zaludnione tereny wiejskie i leœne. Jedynym oœrod- kiem miejskim jest licz¹ca oko³o 20 tys. mieszkañców Sokó³ka, której zachodnia czêœæ znajduje siê w granicach omawianego obszaru. Miasto to jest wa¿nym oœrodkiem administracyjno-przemys³owym, przez który przebiegaj¹ g³ówne szlaki drogowe i kolejowe do przejœæ granicznych z Bia³orusi¹ (KuŸnica Bia³ostocka) i Litw¹ (Ogrodniki). Poza miastem, we wschodniej i pó³nocnej czêœci omawianego obszaru, dominuje gospodarka typu rolniczego. Najwiêksze wsie to: Nowowola, Racewo, Ja- cowlany, Kraœniany, Woroniany, Rudawka, Stara i Nowa Rozedranka oraz Janowszczyzna. W czêœci po³udniowo-zachodniej i centralnej przewa¿aj¹ tereny leœne. Lasy te stanowi¹ najdalej na pó³noc wy- suniêty fragment Puszczy Knyszyñskiej. Literatura geologiczna dotycz¹ca omawianego obszaru jest dosyæ uboga. W okresie miêdzywojen- nym ukaza³y siê tylko nieliczne publikacje o charakterze regionalnym. S¹ to prace: Lewiñskiego i Samso- nowicza z 1918 roku, opisuj¹ca pod³o¿e utworów czwartorzêdowych oraz Zaborskiego z 1927 roku, poœwiêcona zagadnieniom geomorfologii. W 1932 roku opracowane zosta³o przez Halickiego sprawozdanie z badañ geologicznych czwartorzêdu na terenie ówczesnych województw pó³nocno-wschodnich. Zagadnieniom stratygrafii plejstocenu na omawianym obszarze oraz terenach s¹siednich po- œwiêcona jest praca Nowickiego z 1969 roku. Wyniki badañ palinologicznych osadów eemskich w stanowisku Machnacz przedstawi³a Kupryjanowicz (1991, 1995). Problematyk¹ rzeŸby glacjalnej Podlasia zajmowali siê Mojski (1998), Nos (1974) i Musia³ (1992).

5 Podstawowe znaczenie dla stratygrafii utworów trzeciorzêdowych na Ni¿u Polskim maj¹ prace Ciuka (1974) i Odrzywolskiej-Bieñkowej (1979). Ponadregionalne opracowanie, dotycz¹ce osadów kredy górnej, przedstawili Jaskowiak, Krassowska i Po¿aryski (1962). Budowa pod³o¿a krystalicznego oraz wykszta³cenie utworów proterozoicznych Polski pó³nocno-wschodniej zosta³y opisane w pra- cach Kubickiego i Ryki (1982) oraz Znoski (1973). Dotychczas jedynym opracowaniem kartograficznym omawianego obszaru by³a Mapa geologiczna 1:200 000, arkusz Sokó³ka wraz z objaœnieniami (Ber, 1972a; b; c). Prace dokumentacyjno-zdjêciowe wykonane zosta³y w latach 2001–2003 przez M. Kmieciaka zgodnie z projektem badañ geologicznych, wykonanym dla arkuszy Jasionówka, Nowowola i Sokó³ka, zatwierdzonym decyzj¹ numer KOK/26/97 przez Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Natural- nych i Leœnictwa, z dnia 25.08.1997 r.

Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych (sond mechanicznych) zakoñczonych w utworach czwartorzêdowych

Numer Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) na mapie w notatniku geologicznej terenowym

Badania palinologiczne osadów interglacja³u 1 3 Chwaszczewo 180,0 10,0 eemskiego; przekrój geologiczny A–B 2 9 Trzcianka 175,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B 3 11 K³adziewo 172,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B 4 74 Plebanowce 165,0 11,5 Badania palinologiczne osadów interglacja³u 5 14 Gilbowszczyzna 164,0 10,0 eemskiego; przekrój geologiczny A–B 6 72 Kraœniany 166,0 10,0 7 99 Ostrynka 165,5 14,5 8 24 Sobaczewo 153,5 10,0 Przekrój geologiczny A–B Badania palinologiczne osadów interglacja³u 9 26 Sobaczewo 152,0 10,0 eemskiego; przekrój geologiczny A–B 10 85 Wilcza Jama leœniczówka 171,0 8,5 11 30 Miejskie Nowiny 145,0 14,5 Przekrój geologiczny A–B 12 32 Paw³owszczyzna 150,0 11,5 Przekrój geologiczny A–B Badania palinologiczne osadów interglacja³u 13 33 Podkamionka 152,0 14,5 eemskiego; przekrój geologiczny A–B 14 36 Podkamionka 150,5 10,0 Przekrój geologiczny A–B

Na obszarze arkusza wykonano („Geofizyka” Toruñ) trzy otwory wiertnicze: otwór2—Za- paszt K1 (181,0 m), otwór 11 — Rowy K2 (211,0 m) i otwór 27 — Moczalnia K3 (141,0 m) o ³¹cznym metra¿u 533,0 m. Zlokalizowano je na linii przekroju geologicznego po analizie wykonanych („Geoserwis”) elektrooporowych badañ geoelektrycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001). Wszystkie otwory kartograficzne zakoñczono w utworach starszych od czwartorzêdu. Wykonano te¿ 415 sond marszrutowych o ³¹cznym metra¿u 1100,0 m oraz 129 sond mechanicznych o g³êbokoœci od 4,0 m do

6 14,5 m i ³¹cznym metra¿u 1200,0 m. Podczas prac terenowych opisano 290 ods³oniêæ. Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych przedstawia tabela 1. Do opracowania mapy geologicznej wykorzystano zdjêcia lotnicze ca³ego obszaru arkusza, profile 195 archiwalnych otworów wiertniczych: hydrogeologicznych, surowcowych i geologiczno-in¿y- nierskich, w tym dwóch siêgaj¹cych do pod³o¿a utworów czwartorzêdowych. Analizy petrograficzne ¿wirów z glin zwa³owych zosta³y wykonane przez Gronkowsk¹-Krystek (2002; „Petrogeo”). Minera³y ciê¿kie oznaczy³ Szyd³ak (2002). Badania paleobotaniczne py³ku roœlin wykonane zosta³y przez Kupryjanowicz (2002) oraz Mamakow¹ (2001). Gedl (2002) wykona³ analizê zespo³u dinocyst wystêpuj¹cych w osadach paleogenu. Badania mikropaleontologiczne utworów kredy wykona³a Olszewska (2001).

II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Obszar objêty arkuszem Nowowola po³o¿ony jest na Nizinie Pó³nocnopodlaskiej, na styku dwóch mezoregionów, których granicê wyznacza rzeka Soko³da. Wschodnia czêœæ omawianego obszaru to Wzgórza Sokólskie, natomiast jego zachodnia czêœæ stanowi fragment Wysoczyzny Bia³ostockiej (Kondracki, 2002). Badany obszar stanowi czêœæ rozleg³ej wysoczyzny morenowej falistej, uformo- wanej podczas stadia³u górnego zlodowacenia Warty (tabl. I). Jej powierzchnia wznosi siê na wyso- koœæ od 150,0 do 200,0 m n.p.m. i jest bardzo urozmaicona. Wystêpuj¹ce tu formy rzeŸby s¹ dobrze zachowane i wyraŸnie zaznaczaj¹ siê w morfologii omawianego obszaru. Liczne s¹ tu moreny czo³owe akumulacyjne i moreny martwego lodu. Najwy¿sze z nich przekraczaj¹ wysokoœæ 205,0 m n.p.m. Wiêkszoœæ moren czo³owych zgrupowana jest w obrêbie dwóch pasów. Jeden o przebiegu po³u- dniowy zachód–pó³nocny wschód wystêpuje na obszarze pokrytym przez lasy Puszczy Knyszyñskiej na po³udnie od wsi Ostrynka, a drugi przebiega z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód przez centraln¹ czêœæ badanego obszaru, na linii Kuplisk–Lebiedzin–S³ojniki. Moreny te maj¹ kszta³ty nieregularne lub tworz¹ wa³y o zgodnym, równoleg³ym przebiegu. Ich wysokoœci wzglêdne dochodz¹ do 20 m i odznaczaj¹ siê wyraŸn¹ asymetri¹ zboczy. W okolicach wsi Ostrynka pó³nocno-zachodnie stoki wzniesieñ moren czo³owych s¹ strome, a stoki po³udniowo-wschodnie s¹ ³agodne. Natomiast moreny czo³owe wystêpuj¹ce miêdzy Kupliskiem i Lebiedzinem maj¹ zbocza strome od strony pó³nocno-wschodniej, a ³agodne od strony po³udniowo-zachodniej. Wzgórza i pagórki moren martwego lodu wystêpuj¹ na omawianym obszarze przewa¿nie na zaple- czu g³ównych ci¹gów moren czo³owych. Najwiêksze ich skupiska znajduj¹ siê w rejonie miejscowoœci Chwaszczewo, Plebanowce i Racewo w pó³nocnej czêœci badanego obszaru, w okolicach Rudawki i Ostryn-

7 ki w jego zachodniej czêœci oraz wokó³ Kantorówki i Starej Rozedranki w czêœci po³udniowej. S¹ to formy bardzo zró¿nicowane pod wzglêdem kszta³tu i rozmiarów. Wiêksze wzgórza o wysokoœci wzglêdnej dochodz¹cej do 15,0 m maj¹ nieregularne kszta³ty, natomiast mniejsze pagóry w wiêkszoœci s¹ owalne. Na pó³noc od miejscowoœci Kraœniany oraz w pobli¿u wsi Stara Rozedranka znajduj¹ siê przebiegaj¹ce z pó³nocy na po³udnie w¹skie wa³y form akumulacji szczelinowej. Ichwyso- koœæ wzglêdna wynosi oko³o 10 m, zbocza s¹ stosunkowo strome i symetryczne wzglêdem wyraŸnie zaznaczaj¹cego siê grzbietu. RzeŸbê omawianego obszaru urozmaicaj¹ liczne nieckowate zag³êbienia, w wiêkszoœci o nieregular- nym kszta³cie. Czêœæ z nich, zw³aszcza we wschodniej czêœci obszaru arkusza, to rozleg³e formy o p³askich dnach. S¹ to zag³êbienia koñcowe (wytopiskowe),powsta³e w wyniku d³ugotrwa³ego wytapiania bry³ i p³atów martwego lodu. Czêœæ z nich w interglacjale eemskim stanowi³a zbiorniki jeziorne, które mog³y istnieæ równie¿ w zlodowaceniach pó³nocnopolskich i we wczesnym holocenie. Gêsta sieæ dolin i zag³êbieñ okresowo przep³ywowych zbiera i odprowadza wody powierzchniowe z omawianego obszaru. W jego pó³nocnej i zachodniej czêœci wody te s¹ odprowadzane w kierunku pó³nocno-wschodnim, natomiast w jego wschodniej i po³udniowej czêœci — w kierunku po³udniowym. Wspó³czesne kierunki odp³ywu wód powierzchniowych nawi¹zuj¹ prawdopodobnie do kierunków odp³ywu wód lodowcowych. Wskazuje na to wystêpowanie wzd³u¿ dolin niewielkich równin wodnolodowcowych oraz pozosta³oœci dolin wód roztopowych, które s¹ obecnie wykorzystywane przez rzeki Soko³dê i Kamionkê. Na powierzchni wysoczyzny morenowej na pó³noc od wsi Kraœniany znajduj¹ siê niewysokie (do 2,0 m) wa³y wydmowe oraz wydmy paraboliczne. Podobne formy (wydmy paraboliczne oraz równiny piasków przewianych) wystêpuj¹ równie¿ w dnach nieckowatych zag³êbieñ dawnych mis jeziornych. Dzia³alnoœæ cz³owieka ma niewielki wp³yw na rzeŸbê omawianego obszaru. Funkcjonuj¹ tu tylko dwie wiêksze piaskownie-¿wirownie, nale¿¹ce do zak³adów eksploatacji kruszywa w Gieniuszach i Racewie. We wsi Bachmatówka znajduj¹ siê dobrze zachowane pozosta³oœci wczesno- œredniowiecznego grodziska.

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

Analiza stratygrafii dotyczy g³ównie osadów czwartorzêdowych, w mniejszym stopniu utwo- rów wystêpuj¹cych w ich pod³o¿u. Przedstawiono charakterystykê osadów czwartorzêdowych oraz opisano rozpoznane w otworach kartograficznych osady kredy i paleogenu (tabl. II).

8 1. Kreda Kampan

Osady kredowe na omawianym obszarze zosta³y poznane g³ównie dziêki badaniom geofizycz- nym (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001). Wyniki tych badañ wskazuj¹, ¿e w centralnej czêœci obszaru utwory kredowe wystêpuj¹ bezpoœrednio pod osadami czwartorzêdowymi. W jego pozosta³ej czêœci stwierdzono je pod osadami paleogenu, gdzie ich strop znajduje siê na wysokoœci od 0 do 10,0 m n.p.m. Dane te zosta³y potwierdzone w trakcie wykonywania otworów badawczych. W centralnej czêœci badanego obszaru, w Rowach (otw. 11), bezpoœrednio pod osadami czwartorzêdowymi, na g³êbokoœci 203,0 m (31,0 m p.p.m.) wystêpuj¹ osady kredowe. Jest to kreda pisz¹ca, nawiercona do 8,0 m.

Zawartoœæ CaCO3 wynosi 93,0%. Wyniki analizy mikropaleontologicznej (Olszewska, 2001) pozwoli³y okreœliæ wiek tych osadów na podstawie sk³adu otwornic na kampan.

2. Paleogen

a. Eocen + oligocen

Bezpoœrednio pod utworami czwartorzêdowymi, wokó³ obni¿enia powierzchni podczwartorzê- dowej w centralnej czêœci obszaru (tabl. III), wystêpuj¹ osady paleogenu. Na obszarze tym nie stwierdzono wystêpowania utworów neogenu. Wystêpuj¹ one na obszarach s¹siednich arkuszy: Jasionówka (P³onczyñski, 2003) i Sokó³ka (Boratyn, 2003). Osady paleogenu zosta³y rozpoznane w czterech otworach (otw. 2, 5, 8, 27), jednak w ¿adnym z nich nie osi¹gniêto ich sp¹gu. St¹d o ich mi¹¿szoœci mo¿na wnioskowaæ wy³¹cznie na podstawie wy- ników badañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001). Prawdopodobnie wynosi ona od 20 do 30 m, jednak lokalnie mo¿e byæ wiêksza (otw. 8). W po³udniowej czêœci omawianego obszaru, w Moczalni (otw. 27), na g³êbokoœci 125,8 m (26,2 m n.p.m.) nawiercono 15,2 m ciemnozielonych piasków glaukonitowych, przechodz¹cych w stropie w mu³ki piaszczyste z serycytem z drobnymi (kilkucentymetrowymi) przewarstwieniami wêgla brunatnego. S¹to osady bezwapniste (zawartoœæ CaCO3 poni¿ej 1 1,0%), wykazuj¹ce s³abe wysortowanie materia³u (σ1 przyjmuje wartoœci od 1 do 2). We frakcji piaszczystej wystêpuj¹ niemal wy³¹cznie dobrze obtoczone ziarna kwarcu o b³yszcz¹cej powierzchni (Szyd³ak, 2002), co mo¿e wskazywaæ na d³ugi transport materia³u w œrodowisku wodnym lub obróbkê w œrodowisku o wysokiej energii (pla¿a). Osady te, w porównaniu do utworów czwartorzêdowych, wykazuj¹ odmienny sk³ad minera³ów ciê¿kich (Szyd³ak, 2002). Zaznacza siê w nim niewielki udzia³ minera³ów przezroczystych (9,0–20,0%), podczas gdy w osadach czwartorzêdowych to one s¹ w wiê-

1 Odchylenie standardowe; wspó³czynnik wysortowania obliczony metod¹ graficzn¹, wyra¿ony w jednostkach w skali ϕ

9 kszoœci. Wœród minera³ów przezroczystych najwiêcej jest dystenu (42,0–47,0%) i staurolitu (10,0–20,0%), które w utworach plejstoceñskich wystêpuj¹ w œladowych iloœciach. Na pó³nocy badanego obszaru, w Zapaszcie (otw. 2), strop osadów paleogenu nawiercono na g³êbokoœci 171,6 m (19,4 m n.p.m.). Jest to 9,4 m szarozielonych mu³ków i mu³ków piaszczystych z przewarstwieniami szarych piasków drobno- i œrednioziarnistych, zawieraj¹cych drobne wk³adki mu³ków i i³ów. Litologicznie osady s¹ bardzo podobne do stropowej czêœci serii utworów paleogenu, któr¹ nawiercono w Moczalni. S¹ bezwapniste i s³abo wysortowane oraz wykazuj¹ bardzo podobny sk³ad minera³ów ciê¿kich (Szyd³ak, 2002). Prawdopodobnie ich sedymentacja odbywa³a siê w podobnym œrodowisku, we frakcji piaszczystej (podobnie jak w Moczalni) przewa¿aj¹ tu dobrze obtoczone ziarna kwarcu o b³yszcz¹cej powierzchni (Szyd³ak, 2002). Wiêcej informacji o œrodowisku sedymentacji dostarczy³y wyniki analizy sk³adu dinocyst w dwóch próbkach pobranych z osadów paleogenu, nawierconych w Zapaszcie (Gedl, 2002). Sk³ad dinocyst w próbce pobranej ze sp¹gowej czêœci profilu wskazuje na œrodowisko morskie, przybrze¿ne, natomiast w czêœci stropowej wystêpuj¹ dinocysty charakterystyczne dla zbiorników s³odkowodnych. Obie próbki wskazuj¹ te¿ na eoceñski wiek osadów (Gedl, 2002). Jednak bior¹c pod uwagê brak pe³nego profilu osadów paleogenu i neogenu oraz podobne wykszta³cenie osadów eocenu i oligocenu na omawianym obszarze (Ber, 1972b; c), zosta³y one zaliczone do eocenu i oligocenu nie- rozdzielonych. Nie mo¿na te¿ wykluczyæ obecnoœci osadów paleocenu.

3. Czwartorzêd

a. Plejstocen

Stratygrafiê utworów plejstocenu oparto na szczegó³owej analizie litologiczno-facjalnej profi- lów wierceñ kartograficznych, uzupe³nione o dane z wierceñ archiwalnych. Przy ustalaniu stratygrafii tych utworów uwzglêdniono badania litologiczno-petrograficzne. Szczególne znaczenie mia³y wyniki badañ petrograficznych ¿wirów w glinach zwa³owych (Gronkowska-Krystek, 2002), które po konsul- tacji z S. Lisickim (informacja ustna) wykorzystano do korelacji poziomów glin zwa³owych, wyró¿- nionych w profilach wierceñ kartograficznych. Osady plejstoceñskie na badanym obszarze charakteryzuje obecnoœæ kilku poziomów glacjalnych (glin zwa³owych), rozdzielonych osadami miêdzymorenowymi. Wyró¿nione tu osady glacjalne odniesiono do zlodowaceñ: najstarszych (zlodowacenie Narwi), po³udniowopolskich (zlodowacenia: Nidy, Sanu 1 i Sanu 2) oraz œrodkowopolskich (zlodowacenia: Odry i Warty). Wœród serii miêdzymo- renowych wyodrêbniono osady interglacja³u augustowskiego, na których obecnoœæ mog¹ wskazywaæ wyniki badañ palinologicznych (Mamakowa, 2001). Lokalnie w stropie utworów plejstoceñskich, pod cienk¹ pokryw¹ osadów deluwialnych i holoceñskich, wystêpuj¹ na badanym obszarze organicz- ne i mineralne osady interglacja³u eemskiego. Ich wiek potwierdzaj¹ wyniki badañ palinologicznych (Kupryjanowicz, 2002).

10 Zlodowacenia najstarsze Zlodowacenie Narwi

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe zlodowacenia Narwi wystêpuj¹ zapewne tylko lokalnie w obni¿eniach powierzchni podczwartorzêdowej, pod glinami zwa³owymi tego zlodowacenia. W centralnej czêœci obszaru, w Rowach (otw. 11), le¿¹ one na g³êbokoœci 197,0–203,0 m (25,0–31,0 m p.p.m.). S¹ to szare piaski grubo- i œrednioziarniste ze ¿wirami, wykazuj¹ce s³abe wysortowanie materia³u

(σ1 = 1,8). We frakcji piaszczystej (Szyd³ak, 2002) oko³o 20% stanowi¹ ziarna skaleni, ska³ krzemionkowych oraz agregaty ziarn kwarcu, inaczej ni¿ w osadach paleogenu, w których we frakcji tej wystêpuj¹ niemal wy³¹cznie ziarna kwarcu. Inny, ni¿ w utworach paleogeñskich, jest tak¿e sk³ad minera³ów ciê¿kich (Szyd³ak, 2002). Minera³y przezroczyste stanowi¹ oko³o 34%, wœród nich najliczniejsze s¹ granaty (52,0%) i amfibole (19,0%), których brak lub wystêpuj¹ tylko w iloœciach œladowych w osadach paleogenu. W po³udniowej czêœci omawianego obszaru, pomiêdzy Bachmatówk¹ i Paw³owszczyzn¹, wyniki ba- dañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001) wskazuj¹ na mo¿liwoœæ wystêpowania g³êbokiego obni¿enia powierzchni podczwartorzêdowej, wype³nionego przez osady odznaczaj¹ce siê gwa³townym wzrostem opornoœci, prawdopodobnie piaski i ¿wiry. Obni¿enie to zosta³o przedstawione na przekroju geologicznym, a wype³niaj¹ce je osady zosta³y zaliczone do zlodowacenia Narwi. Gliny zwa³owe zlodowacenia Narwi wystêpuj¹ w centralnej czêœci obszaru arkusza, gdzie wype³niaj¹ rozleg³e obni¿enie powierzchni podczwartorzêdowej oraz w czêœci pó³nocnej. Na ta- kie rozprzestrzenienie glin tego zlodowacenia wskazuj¹ zarówno profile otworów kartograficznych, jak i wyniki badañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001). W centralnej czêœci badanego obszaru, w Rowach (otw. 11), gliny te le¿¹ na g³êbokoœci 149,9–197,0 m (22,1 m n.p.m.–25,0 m p.p.m.), na piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych. S¹ to gliny zwa³owe, py³owato-piaszczyste, popielatoszare, w stropie czarne. Gliny te zawieraj¹ œrednio 12,0% CaCO3, w sp¹gu s¹ nieznacznie odwapnione (7,0% 2 CaCO3). Gliny te charakteryzuj¹ wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B (Gronkowska-Krystek, 2002) o œrednich wartoœciach: 0,9; 1,29; 0,72 oraz œrednie wartoœci udzia³u wa¿niejszych sk³adników petrograficznych3 Kr; Wp; Dp; W; P; M (odpowiednio): 25,6; 21,2; 3,5; 5,0; 2,6; 30,2 (16 próbek). W czêœci pó³nocnej obszaru, w Zapaszcie (otw. 2), gliny przypisane do tego zlodowacenia wy- stêpuj¹ na g³êbokoœci 169,4–171,6 m (21,6–19,4 m n.p.m.). Litologicznie s¹ bardzo podobne do glin opisanych w profilu otworu w Rowach, co potwierdzaj¹ podobne wartoœci wspó³czynników petrogra-

2 Wspó³czynniki petrograficzne obliczone dla ¿wirów o œrednicy 5–10 mm, uzyskanych z glin zwa³owych, charakteryzuj¹ zale¿noœci miêdzy ró¿nymi grupami ska³ skandynawskich, gdzie: O — ska³y osadowe, K — ska³y krystaliczne i kwarc, W — ska³y wêglanowe, A — ska³y nieodporne na niszczenie, B — ska³y odporne na niszczenie

3 Udzia³ procentowy ska³ skandynawskich, gdzie: Kr — ska³y krystaliczne, Wp — wapienie paleozoiczne, Dp — dolomi- ty paleozoiczne oraz ska³ lokalnych, gdzie: W — wapienie górnokredowe, P — piaskowce mezozoiczne i kenozoiczne, M — mu³owce

11 ficznych O/K; K/W; A/B: 1,03; 1,04; 0,9 oraz podobny udzia³ wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P; M: 30,6; 31,0; 1,2; 10,9; 3,1; 14,3 (jedna próbka). Gliny te w obu wspomnianych wy¿ej stanowiskach wykazuj¹ zbli¿ony sk³ad minera³ów ciê- ¿kich. Udzia³ minera³ów przezroczystych przekracza 40%, a wœród nich najwiêcej jest granatów (40,0–57,0%) i amfiboli (17,0–26,0%).

Interglacja³ augustowski

Mu³ki, mu³ki piaszczyste, piaski i ¿wiry rzeczno-jeziorne interglacja³u augustowskiego zosta³y wyró¿nione w po³udniowej i pó³nocnej czêœci obszaru arkusza Nowo- wola. Na po³udniu, w rejonie Moczalni (otw. 27) osady te wystêpuj¹ na g³êbokoœci 114,9–125,8 m (37,2–26,2 m n.p.m.) pod piaszczysto-¿wirowymi osadami zlodowacenia Nidy, a na piaszczysto-mu³kowych utworach paleogenu. S¹ to ciemnoszare mu³ki, mu³ki piaszczyste, warstwowane poziomo lub przek¹tnie, ze smugami zwêglonej materii organicznej (roœlinnej), le¿¹ce ma piaskach ze

¿wirami. Sp¹gowa, piaszczysta czêœæ tej serii wykazuje s³abe wysortowanie (σ1 = 5,2), natomiast w czêœci stropowej, mu³kowej, osady s¹ dobrze wysortowane (σ1 = 0,5). We frakcji piaszczystej przewa¿aj¹ tu dobrze obtoczone ziarna kwarcu o b³yszcz¹cej powierzchni (Szyd³ak, 2002). Na podstawie cech litologicznych mo¿na przypuszczaæ, ¿e osady te powsta³y w œrodowisku wodnym, czêœæ sp¹gowa serii to utwory rzeczne, które stopniowo przechodz¹ w osady jeziorne. Osady te, w porównaniu do podœcielaj¹cych je utworów paleogeñskich, odznaczaj¹ siê odmiennym sk³adem minera³ów ciê¿kich. W grupie minera³ów przezroczystych najwiêcej jest tu granatów (do 40%) i amfiboli (do 26%), tylko w czêœci sp¹gowej zaznacza siê wiêkszy udzia³ dystenu (oko³o 39%). W pó³nocnej czêœci omawianego obszaru, w Zapaszcie (otw. 2) podobnie wykszta³cone utwory le¿¹ na g³êbokoœci 159,1–165,0 m (31,9–26,1 m n.p.m.), rozdzielaj¹c gliny zwa³owe zlodowacenia Narwi i gliny zlodowacenia Nidy. S¹ to popielate i szare mu³ki oraz mu³ki piaszczyste z drobnymi przewarstwieniami piasków. Z osadów tych pobrano próbki do analizy palinologicznej (Mamakowa, 2001): piêæ próbek ze stanowiska Zapaszt (otw. 2) i dwie — z Moczalni (otw. 27). Wyniki tych badañ wskazuj¹, ¿e w obu przypadkach s¹ to osady czwartorzêdowe, a ich spektra py³kowe mo¿na przypisaæ dowolnej sukcesji interglacjalnej lub interstadialnej. Osady te zosta³y zaliczone do interglacja³u augustowskiego ze wzglêdu na ich pozycjê w profilu utworów plejstoceñskich.

Zlodowacenia po³udniowopolskie Zlodowacenie Nidy

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe zaliczone do zlodowacenia Nidy wystêpuj¹ w centralnej i po³udniowej czêœci omawianego obszaru. Wskazuj¹ na to zarówno wyniki badañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001), jak i wiercenia kartograficzne. W centralnej czêœci obszaru, w Rowach (otw. 11), na g³êbokoœci 140,2–149,9 m (31,8–22,1 m n.p.m.) przewiercono seriê osadów

12 wodnolodowcowych, oddzielaj¹c¹ gliny zlodowacenia Narwi od glin zlodowacenia Nidy. S¹ to szare piaski ze ¿wirami, odznaczaj¹ce siê s³abym wysortowaniem ziarn (σ1 > 2) oraz stosunkowo wysok¹ zawartoœci¹ CaCO3 (21,0%). W po³udniowej czêœci omawianego obszaru, w Moczalni (otw. 27), podobne osady wystêpuj¹ na g³êbokoœci 105,4–114,9 m (46,6–37,3 m n.p.m.), na utworach zaliczonych do interglacja³u augustowskiego. Sk³ad minera³ów ciê¿kich w opisywanych osadach w otworach Rowy i Moczalnia jest podobny (Szyd³ak, 2002). Udzia³ minera³ów przezroczystych dochodzi do 60%, a wœród nich najwiêcej jest granatów (oko³o 45%) i amfiboli (oko³o 24%). Podobne s¹ te¿ dla obu wspomnianych stanowisk wyniki analizy frakcji piaszczystej (Szyd³ak, 2002). We frakcji tej stosunkowo du¿y udzia³ (do 35%) maj¹ ziarna skaleni i ska³ krzemionkowych. Wiêkszoœæ ziarn jest s³abo obtoczona, o matowej powierzchni, co mo¿e byæ efektem procesów eolicznych podczas przerw w sedymentacji. Gliny zwa³owe zlodowacenia Nidy na badanym obszarze tworz¹ prawdopodobnie ci¹g³y poziom o zmiennej mi¹¿szoœci, którego strop wystêpuje na wysokoœci 50–70 m n.p.m., na co wskazuj¹ wyniki badañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001). W pó³nocnej czêœci omawianego obszaru, w Zapaszcie (otw. 2), gliny te le¿¹ na g³êbokoœci 140,5–159,1 m (50,5–31,9 m n.p.m.). S¹ to popielatoszare gliny py³owato-piaszczyste, w których mo¿na wyró¿niæ dwie czêœci, rozdzielone cienk¹ warstw¹ ¿wirów. W czêœci sp¹gowej wystêpuje du¿o drobnych przewarstwieñ piasków i mu³ków, w stropowej przewarstwieñ brak. Jednak zbli¿one œrednie wartoœci wspó³czynników petrograficznych i œrednich wartoœci g³ównych sk³adników petrograficznych wskazuj¹, ¿e jest to jeden poziom glin zwa³owych. W czêœci sp¹gowej œrednie wartoœci wspó³czynników petrograficznych O/K; K/W; A/B wynosz¹: 1,53; 0,75; 1,21, a œrednie wartoœci udzia³u wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; P; M: 29,1; 38,9; 1,5; 12,6; 3,4 (trzy próbki). W czêœci stropowej œrednie wartoœci wspó³czynników petrograficznych O/K; K/W; A/B wynosz¹: 1,32; 0,8; 1,17, a œrednie wartoœci udzia³u wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P; M: 30,9; 32,2; 3,7; 3,0; 10,5; 4,2 (szeœæ próbek). W centralnej czêœci obszaru, w Rowach (otw. 11), gliny zaliczone do zlodowacenia Nidy maj¹ mi¹¿szoœæ zaledwie 2,9 m, a ich strop znajduje siê na g³êbokoœci 137,3 m (34,7 m n.p.m.). S¹ to br¹zowe gliny piaszczysto-py³owate, które charakteryzuj¹ wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B o œrednich wartoœciach: 2,22; 0,48; 1,94 oraz œrednie wartoœci udzia³u wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P; M: 23,2; 54,2; 5,0; 1,5; 4,7; 0,9 (dwie próbki). W znajduj¹cym siê na po³udniu omawianego obszaru otworze Moczalnia (otw. 27) gliny zaliczone do tego zlodowacenia le¿¹ na g³êbokoœci 86,1–105,4 m (65,9–46,6 m n.p.m.), tu wykszta³cone s¹ jako szare gliny piaszczysto-py³owate, odznaczaj¹ce siê wspó³czynnikami petrograficznymi O/K; K/W; A/B o œrednich warto- œciach: 1,66; 0,65; 1,38 oraz nastêpuj¹cym udzia³em wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; P; M: 33,0; 45,0; 5,0; 2,5; 4,0 (szeœæ próbek).

13 Zlodowacenie Sanu 1

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe zlodowacenia Sanu 1 w pó³nocnej czêœci omawianego obszaru rozdzielaj¹ gliny tego zlodowacenia od glin zaliczonych do zlodowacenia Nidy. Zo- sta³y one przewiercone w otworze Zapaszt (otw. 2) na g³êbokoœci 134,7–140,5 m (56,3–50,5 m n.p.m.). S¹ to ciemnoszare piaski drobnoziarniste ze ¿wirami, miejscami py³owate, warstwowane przek¹tnie. Osady te wykazuj¹ odmienny sk³ad minera³ów ciê¿kich w porównaniu do podobnych utworów zlodo- waceñ Nidy i Sanu 2. Wœród minera³ów przezroczystych, które stanowi¹ tu oko³o 50% minera³ów ciê- ¿kich, najwiêcej jest amfiboli (44,0%) i biotytu (21,0%). Gliny zwa³owe zlodowacenia Sanu 1 wystêpuj¹ prawdopodobnie tylko w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza Nowowola. W Zapaszcie (otw. 2) le¿¹ one na g³êbokoœci 131,0–134,7 m (60,0–56,3 m n.p.m.). S¹ to ciemnopopielate gliny piaszczyste, w stropie przechodz¹ce w ¿wiry gliniaste. Gliny te charakteryzuj¹ wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B o wartoœciach: 0,95; 1,18; 0,78 oraz udzia³ wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P; M: 42,6; 33,1; 5,6; 4,8; 1,2; 3,2 (jedna próbka).

Zlodowacenie Sanu 2

Mu³ki zastoiskowe zlodowacenia Sanu 2 wyró¿niono w pó³nocnej czêœci omawianego obszaru pod glinami zwa³owymi zaliczonymi do tego samego zlodowacenia. Przewiercono je w Zapasz- cie (otw. 2) na g³êbokoœci 124,3–131,0 m (66,7–60,0 m n.p.m.). S¹ to szare i popielate mu³ki warwowe. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe zwi¹zane ze zlodowaceniem Sanu 2 zosta³y przewiercone w centralnej czêœci badanego obszaru, w Rowach (otw. 11), na g³êbokoœci 108,2–137,3 m (63,8–34,7 m n.p.m.). S¹ to ciemnoszare piaski drobnoziarniste ze ¿wirami, warstwowane przek¹tnie. We frakcji piaszczystej (Szyd³ak, 2002) przewa¿aj¹ ziarna s³abo obtoczone o matowej powierzchni, a oko³o 30% ziarn to stosunkowo ma³o odporne skalenie i ska³y krzemionkowe. Mo¿e to wskazywaæ na krótki transport materia³u i oddzia³ywanie procesów eolicznych. Jak wskazuj¹ wyniki badañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001), osady te w centralnej czêœci obszaru arkusza Nowowola tworz¹ ci¹g³y poziom o mi¹¿szoœci dochodz¹cej do 30 m. Gliny zwa³owe zlodowacenia Sanu 2 wystêpuj¹ prawdopodobnie tylko w pó³nocnej czêœci omawianego obszaru. W Zapaszcie (otw. 2) le¿¹ one na g³êbokoœci 114,5–124,3 m (76,5–66,7 m n.p.m.) na mu³kach zastoiskowych tego samego zlodowacenia. S¹ to szarobr¹zowe gliny py³owa- to-piaszczyste, które charakteryzuj¹ wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B o œrednich warto- œciach: 1,61; 0,68; 1,32 oraz œredni udzia³ wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P: 30,3; 34,7; 14,4; 2,1; 8,2 (piêæ próbek) wœród których zaznacza siê bardzo wysoki udzia³ dolomi- tów. Gliny te wystêpuj¹ równie¿ w profilach dwóch otworów archiwalnych: w Racewie (otw. 4) na g³êbokoœci 110,0–124,0 m (64,0–50,0 m n.p.m.) oraz w Janowie (otw. 4), gdzie osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ 40,0 m, a ich strop znajduje siê na g³êbokoœci 84,0 m (81,0 m n.p.m.).

14 Zlodowacenia œrodkowopolskie Zlodowacenie Odry

Mu³ki i i³y zastoiskowe zlodowacenia Odry w centralnej czêœci badanego obszaru tworz¹ seriê o znacznej mi¹¿szoœci, która rozdziela osady wodnolodowcowe zlodowacenia Sanu2ista- dia³u dolnego zlodowacenia Warty. W Rowach (otw. 11) stwierdzono je na g³êbokoœci 82,0–108,2 m (90,0–63,8 m n.p.m.). S¹ to popielate i ciemnoszare mu³ki, mu³ki piaszczyste, stopniowo przechodz¹ce w mu³ki ilaste, drobnorytmicznie poziomo warstwowane. W porównaniu do otaczaj¹cych je osadów wodnolodowcowych wykazuj¹ inny sk³ad minera³ów ciê¿kich (Szyd³ak, 2002). Oko³o 80% ich sk³adu stanowi¹ minera³y przezroczyste, wœród których najwiêcej jest biotytu (67,0%) i chlorytów (19,0%). W po³udniowej czêœci omawianego obszaru, w Moczalni (otw. 27), podobnie wykszta³cone mu³ki warwowe le¿¹ na g³êbo- koœci 84,5–86,1 m (67,5–65,9 m) pomiêdzy glinami zwa³owymi zlodowaceñ Nidy i Odry. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe tego zlodowacenia wystêpuj¹ prawdopodobnie tylko w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza Nowowola. Wyniki badañ geofizycznych (Jagodziñska, Ka- litiuk, 2001) wskazuj¹, ¿e osady te wype³niaj¹ g³êbokie obni¿enia w stropie starszych utworów plej- stoceñskich. W Zapaszcie (otw. 2) stwierdzono je na g³êbokoœci 87,0–114,5 m (104,0–76,5 m n.p.m.) pod glinami zwa³owymi zlodowacenia Odry. S¹ to szare piaski drobno- i œrednioziarniste oraz ¿wiry, warstwowane przek¹tnie. Piaski te wykazuj¹ niejednorodny sk³ad minera³ów ciê¿kich (Szyd³ak, 2002). W próbce pochodz¹cej z ich sp¹gowej czêœci udzia³ minera³ów przezroczystych wynosi 78,0%, a wœród nich najwiêcej jest biotytu (52,0%) i chlorytów (30,0%), podobnie jak w opisanych wczeœniej mu³kach zastoiskowych zlodowacenia Odry. W próbkach pobranych z ich stropowej czêœci udzia³ minera³ów przezroczystych wynosi oko³o 40%, wœród których najwiêcej jest amfiboli (29,0–45,0%), biotytu (14,0–32,0%) oraz piroksenów (10,0–14,0%). Gliny zwa³owe zlodowacenia Odry wystêpuj¹ tylko lokalnie w pó³nocnej i po³udniowej czêœci omawianego obszaru. W czêœci po³udniowej gliny te wystêpuj¹ w Moczalni (otw. 27) na g³êbo- koœci 78,4–84,5 m (73,6–67,5 m n.p.m.). S¹ to szaropopielate gliny piaszczysto-py³owate, charakteryzuj¹ce siê wspó³czynnikami petrograficznymi O/K; K/W; A/B o œrednich wartoœciach: 1,85; 0,58; 1,57 oraz nastêpuj¹cym udzia³em wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P; M: 30,0; 50,0; 7,0; 2,2; 2,0; 1,0 (piêæ próbek). W czêœci pó³nocnej, w otworze kartograficznym Zapaszt (otw. 2), na g³êbokoœci 78,5–87,0 m (112,5–104,0 m n.p.m.) wystêpuj¹ gliny zwa³owe rozdzielone warstw¹ mu³ków o mi¹¿szoœci 4,2 m. Gliny poni¿ej mu³ków (1,4 m) s¹ szaropopielate, piaszczyste, w sp¹gu warstwowane smu¿yœcie. Sk³ad petrograficzny wystêpuj¹cych w nich ¿wirów okreœlaj¹ wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B o wartoœciach: 1,49; 0,72; 1,27 oraz udzia³ wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P; M: 34,8; 44,3; 8,1; 1,4; 1,8; 0,9 (jedna próbka).

15 Gliny powy¿ej mu³ków (2,9 m) s¹ szarobr¹zowe, piaszczysto-py³owate, zawieraj¹ du¿o materia³u frakcji ¿wirowej (oko³o 26%). Charakteryzuj¹ce j¹ wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B przyjmuj¹ œrednie wartoœci: 1,1; 0,98; 0,95, a œredni udzia³ wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P wynosi: 39,5; 38,0; 7,0; 2,0; 3,4 (dwie próbki). W Janowie (otw. 8) strop glin zaliczonych do zlodowacenia Odry znajduje siê na g³êbokoœci 66,0 m (99,0 m n.p.m.). W otworze tym gliny osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ 18,0 m, jednak, jak wskazuj¹ wyniki badañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001), lokalnie mo¿e byæ wiêksza.

Zlodowacenie Warty

Stadia³ dolny

Mu³ki i i³y zastoiskowe stadia³u dolnego zlodowacenia Warty wystêpuj¹ tylko lokalnie w obni¿eniach stropu starszych osadów plejstoceñskich. Wystêpuj¹ one w po³udniowej czêœci obszaru arkusza Nowowola, w Moczalni (otw. 27), na g³êbokoœci 74,0–78,4 m (78,0–73,6 m n.p.m.), gdzie le¿¹ na glinach zwa³owych zlodowacenia Odry. S¹ to ciemnoszare mu³ki, s³abo wysortowane

(σ1 = 2,7), w sp¹gu piaszczyste. W sk³adzie wystêpuj¹cych w nich minera³ów ciê¿kich 76,0% stanowi¹ minera³y przezroczyste, wœród których zaznacza siê wysoki udzia³ biotytu (56,0%; Szyd³ak, 2002). Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe tego stadia³u w pó³nocnej i centralnej czêœci omawianego obszaru tworz¹ poziom o znacznej mi¹¿szoœci (36,0 m — otw. 11). Na pó³nocy obszaru ich strop jest stosunkowo wyrównany, a jego po³o¿enie kszta³tuje siê w granicach od 120,0 do 130,0 m n.p.m. i dopiero w rejonie Bachmatówki obni¿a siê do wysokoœci 60,0 m n.p.m. W pó³nocnej czêœci badanego obszaru, w Zapaszcie (otw. 2), przewiercono je na g³êbokoœci 67,6–78,5 m (123,4–112,5 m n.p.m.). W centralnej czêœci tego obszaru, w Rowach (otw. 11), osady te wystêpuj¹ na g³êbokoœci 45,6–82,0 m (126,4–90,0 m n.p.m.) na mu³kach zastoiskowych zlodowacenia Odry. S¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste ze ¿wirami, br¹zowe i szarobr¹zowe, s³abo wysortowane (σ1 > 1). We frakcji piaszczystej (Szyd³ak, 2002) oko³o 30% stanowi¹ ziarna skaleni, ska³ krzemionkowych i agregaty ziarn kwarcu, a wiêkszoœæ ziarn jest œrednio obtoczona, co mo¿e wskazywaæ na krótki transport materia³u. W porównaniu do le¿¹cych ni¿ej utworów zastoiskowych zlodowacenia Odry, piaski te odznaczaj¹ siê zdecydowanie innym sk³adem minera³ów ciê¿kich (Szyd³ak, 2002). Wœród minera³ów przezroczystych najwiêcej jest tu granatów (30,0–55,0%) i amfiboli (18,0–43,0%). Gliny zwa³owe stadia³u dolnego zlodowacenia Warty, jak wskazuj¹ wyniki badañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001), tworz¹ na omawianym obszarze ci¹g³y poziom. W pó³nocnej i centralnej czêœci badanego obszaru strop tych glin znajduje siê na wysokoœci od 120,0 do 150,0 m n.p.m., a w czêœci po³udniowej — od 70,0 do 90,0 m n.p.m. W otworze kartograficznym Zapaszt (otw. 2) gliny te wystêpuj¹ na g³êbokoœci 63,0–67,6 m (128,0–123,4 m n.p.m.). S¹ to popielate gliny

16 py³owato-piaszczyste, które charakteryzuj¹ wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B o œrednich wartoœciach: 1,32; 0,82; 1,12 oraz nastêpuj¹cy udzia³ wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P: 38,0; 43,0; 5,7; 1,5; 1,8 (trzy próbki). W Rowach (otw. 11) podobne ciemnopopielate gliny py³owato-piaszczyste przewiercono na g³êbokoœci 40,3–45,6 m (131,7–126,4 m n.p.m.). Gliny te wykazuj¹ podobne, jak w otworze 2, œrednie wartoœci wspó³czynników petrograficznych O/K; K/W; A/B: 1,38; 0,79; 1,16 i podobny udzia³ wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P; M: 36,1; 41,3; 3,5; 2,4; 2,0; 1,0 (dwie próbki). Tylko w œrodkowej czêœci profilu gliny te pod wzglêdem petrograficznym wykazuj¹ podobieñstwo do glin zlodowacenia Odry (Gronkowska-Krystek, 2002), co mo¿e wskazywaæ na obecnoœæ w nich porwa- ków starszych osadów glacjalnych. W Moczalni (otw. 27) podobnie wykszta³cone gliny zaliczone do stadia³u dolnego zlodowacenia Warty le¿¹ na g³êbokoœci 68,8–74,0 m (83,2–78,0 m n.p.m.). Charakte- ryzuj¹ siê one zbli¿onymi do wczeœniej opisywanych glin tego stadia³u œrednimi wartoœciami wspó³czynników petrograficznych O/K; K/W; A/B: 1,37; 0,81; 1,18 oraz œrednim udzia³em wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; P; M: 36,6; 43,1; 6,4; 3,4; 1,9 (trzy próbki). We wszystkich opisanych wy¿ej otworach (otw. 2, 11, 27) gliny omawianego stadia³u wykazuj¹ podobny sk³ad minera³ów ciê¿kich (Szyd³ak, 2002), w grupie minera³ów przezroczystych najwiêcej jest granatów (40,0%) i amfiboli (35,0%).

Stadia³ œrodkowy

Mu³ki zastoiskowe stadia³u œrodkowego zlodowacenia Warty wystêpuj¹ tylko lokalnie pod osadami wodnolodowcowymi tego stadia³u. W pó³nocnej czêœci omawianego obszaru przewiercono je w Janowie (otw. 8) na g³êbokoœci 24,0–51,0 m (141,0–114,0 m n.p.m.) oraz Racewie na g³êbo- koœci 57,0–65,5 m (117,0–108,5 m n.p.m.). W centralnej czêœci badanego obszaru, w otworze kartograficznym Rowy (otw. 11), osady te wystêpuj¹ na g³êbokoœci 37,0–40,3 m (135,0–131,7 m n.p.m.). S¹ to popielate mu³ki, warstwowane poziomo, odznaczaj¹ce siê s³abym wysortowaniem materia³u (σ1 = 2) i wysok¹ zawartoœci¹ CaCO3 (27,0%). Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stadia³u œrodkowego w pó³nocnej i centralnej czêœci obszaru arkusza Nowowola wystêpuj¹ tylko lokalnie miêdzy glinami zwa³owymi stadia³ów dolnego i œrodkowego zlodowacenia Warty. W tej czêœci omawianego obszaru osady te przewiercono w Zapaszcie (otw. 2) na g³êbokoœci 41,0–63,0 m (150,0–128,0 m n.p.m.). S¹ to s³abo wysortowane

(σ1 = 2) piaski i ¿wiry. We frakcji piaszczystej (Szyd³ak, 2002) przewa¿aj¹ w nich ziarna œrednio obtoczone o powierzchni matowej, co mo¿e byæ wynikiem oddzia³ywania procesów eolicznych. W Ro- wach (otw. 11) podobne osady wystêpuj¹ na g³êbokoœci 29,4–37,0 m (142,6–135,0 m n.p.m.). W po³udniowej czêœci badanego obszaru piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stadia³u œrodkowego

17 tworz¹ seriê o mi¹¿szoœci dochodz¹cej do 40,0 m (otw. 27). W tej czêœci omawianego obszaru zosta³y one przewiercone w dwóch otworach archiwalnych — w Bachmatówce (otw. 20) na g³êbokoœci 19,0–41,0 m (133,0–111,0 m n.p.m.) i Paw³owszczyŸnie (otw. 21) na g³êbokoœci 50,5–69,0 m (104,5–86,0 m n.p.m.), a tak¿e w otworze kartograficznym w Moczalni (otw. 27) na g³êbokoœci 29,0–68,8 m (123,0–83,2 m n.p.m.). Podobnie, jak w czêœci pó³nocnej, s¹ to Ÿle wysortowane piaski i ¿wiry, a we frakcji piaszczystej (Szyd³ak, 2002) przewa¿aj¹ w nich równie¿ ziarna o matowej powierzchni. Gliny zwa³owe zaliczone do stadia³u œrodkowego zlodowacenia Warty wystêpuj¹ w po- staci soczew (p³atów), pod przykryciem osadów stadia³u górnego. W pó³nocnej czêœci badanego obszaru ich strop znajduje siê na wysokoœci 150,0–170,0 m n.p.m., a w czêœci po³udniowej — 120,0–140,0 m n.p.m. S¹ to szare lub br¹zowe gliny py³owato-piaszczyste, zawieraj¹ce oko³o 20%

CaCO3. Gliny te wystêpuj¹ w profilach dwóch otworów kartograficznych: w Zapaszcie (otw. 2) na g³êbokoœci 32,0–41,0 m (159,0–150,0 m n.p.m.) oraz w Rowach (otw. 11) na g³êbokoœci 25,0–29,4 m (147,0–142,6 m n.p.m.). Gliny te odznaczaj¹ siê niejednorodnym sk³adem petrograficznym. W Za- paszcie (otw. 2) sp¹gowa czêœæ tych glin charakteryzuje siê wspó³czynnikami petrograficznymi O/K; K/W; A/B o œrednich wartoœciach: 1,61; 0,66; 1,37 oraz œrednim udzia³em wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; P; M: 32,5; 49,0; 3,5; 4,0; 1,0 (dwie próbki), podczas gdy w czêœci stropowej wspó³czynniki petrograficzne osi¹gaj¹ wartoœci: 1,84; 0,57; 1,64, a udzia³ wa¿niejszych sk³ad- ników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P jest nastêpuj¹cy: 28,8; 35,5; 5,2; 2,2; 3,0 (jedna próbka). W Rowach (otw. 11) sp¹gowa czêœæ omawianych glin odznacza siê wspó³czynnikami petrograficznymi o wartoœciach: 1,32; 0,78; 1,24 oraz nastêpuj¹cym udzia³em wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; W; P: 36,2; 44,4; 6,3; 2,2; 4,5 (jedna próbka), w czêœci stropowej wspó³czynniki petrograficzne przyjmuj¹ wartoœci: 1,95; 0,55; 1,59, a udzia³ wa¿niejszych sk³adników petrograficznych Kr; Wp; Dp; P wynosi: 30,4; 50,3; 8,2; 1,3 (jedna próbka). W obu tych otworach (otw. 2, 11) stropowa czêœæ omawianych glin charakteryzuje siê sk³adem petrograficznym podobnym do litotypu glin zlodowacenia Odry (S. Lisicki — informacja ustna), co mo¿e wskazywaæ na obecnoœæ porwaków glin tego zlodowacenia w glinach zaliczonych do stadia³u œrodkowego zlodowacenia Warty.

Stadia³ górny

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) stadia³u górnego zlodowacenia Warty znane s¹ tylko z profili otworów. W pó³nocnej i centralnej czêœci omawianego obszaru tworz¹ one poziom, którego strop znajduje siê na wysokoœci od 160,0 do 170,0 m n.p.m. W tej czêœci badanego obszaru przewiercono je w Zapaszcie (otw. 2) na g³êbokoœci 20,5–32,0 m (170,5–159,0 m n.p.m.) oraz w Rowach (otw. 11) na g³êbokoœci 12,0–25,0 m (160,0–147,0 m n.p.m.). S¹ to œrednio- i grubookru- chowe ¿wiry, le¿¹ce pod piaszczysto-¿wirowymi osadami lodowcowymi. Jak wskazuj¹ wyniki badañ

18 geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001), w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza Nowowola utwory te mog¹ stanowiæ wype³nienie kopalnej rynny lodowcowej (przekrój geologiczny A–B), której g³êbo- koœæ dochodzi do 50,0 m. W po³udniowej czêœci omawianego obszaru osady te przewiercono pod glinami zwa³owymi, w Paw³owszczyŸnie (otw. 21) na g³êbokoœci 26,2–37,0 m (128,8–118,0 m n.p.m.) oraz w Moczalni (otw. 27) na g³êbokoœci 6,0–29,0 m (146,0–123,0 m n.p.m.). S¹ to szarobr¹zowe piaski drobno- i œrednioziarniste. Gliny zwa³owe omawianego stadia³u na obszarze arkusza Nowowola tworz¹ niewielkie p³aty, zazwyczaj przykryte przez piaszczysto-¿wirowe osady lodowcowe. Na powierzchni terenu gliny te ods³aniaj¹ siê g³ównie na obrze¿eniach dolin i obni¿eñ wytopiskowych. Wiêksze powierzchnie gliny te tworz¹ w okolicach Sokó³ki oraz miêdzy Nowowol¹ i Racewem. Mi¹¿szoœæ omawianych glin przewa¿nie jest niewielka, wynosi kilka metrów, a najwiêksz¹ (18,0 m) stwierdzono w Trzciance (otw. 9). S¹ to br¹zowe i szarobr¹zowe gliny py³owato-piaszczyste, przewa¿nie silnie zwietrza³e (Gronkowska-Krystek, 2002). Gliny te zosta³y przewiercone w Trzciance na g³êbokoœci 4,0–22,0 m (177,0–159,0 m n.p.m.), Paw³owszczyŸnie (otw. 21) — 18,0–26,2 m (137,0–128,8 m n.p.m.), JanowszczyŸnie (otw. 26) — 10,5–17,5 m (139,5–132,5 m n.p.m.) oraz w otworze kartograficznym w Moczalni (otw. 27) — 3,7–6,0 m (148,3–146,0 m n.p.m.). Piaski, ¿wiry i g³azy lodowcowe maj¹ najwiêkszy udzia³ w budowie wysoczyzny morenowej. Oprócz rozleg³ych obszarów, pokrytych przez te osady, wystêpuj¹ one jako ró¿nej wiel- koœci p³aty szarych, szarobr¹zowych i br¹zowych piasków ró¿noziarnistych ze ¿wirami i g³azami. Pia- ski s¹ przewa¿nie bardzo Ÿle wysortowane, gliniaste. Czêsto zazêbiaj¹ siê z glinami zwa³owymi, na których wystêpuj¹ w formie pokryw. Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna — od 1,0 do 14,4 m (otw. 2). Piaski, ¿wiry i g³azy moren czo³owych tworz¹ wzgórza licznie wystêpuj¹ce na omawianym obszarze. Ich wysokoœci wzglêdne dochodz¹ do 20 m. Formy zbudowane z tych osadów skupione s¹ w wiêkszoœci w obrêbie dwóch pasów: jeden o przebiegu SW–NE, drugi — NW–SE. Mo- reny czo³owe zbudowane s¹ z piasków drobno- i œrednioziarnistych ze ¿wirami oraz ¿wirów, war- stwowanych przek¹tnie i rynnowo w du¿ej skali. W osadach tych, zw³aszcza w pobli¿u kulminacji wzgórz morenowych, czêsto wystêpuj¹ g³azy o œrednicy dochodz¹cej do 1,5 m. W Racewie i Gieniu- szach znajduj¹ siê dwa du¿e zak³ady eksploatacji kruszywa, które z omawianych osadów pozyskuj¹ znaczne iloœci ¿wirów i pospó³ek. Piaski, ¿wiry i g³azy moren martwego lodu tworz¹ zró¿nicowane pod wzglê- dem kszta³tu i wielkoœci wzgórza i pagórki powszechnie wystêpuj¹ce na badanym obszarze. Moreny martwego lodu zbudowane s¹ g³ównie z piasków grubo- i œrednioziarnistych ze ¿wirami, warstwowa- nych przek¹tnie, wykazuj¹cych zmienne kierunki transportu. W osadach tych czêsto wystêpuj¹ drobne, nieci¹g³e przewarstwienia glin piaszczystych. Utwory te czêsto przykryte s¹ czap¹ osadów

19 piaszczysto-gliniastych z g³azami. W ¿wirowni w Chwaszczewie osady tworz¹ce morenê martwego lodu s¹ silnie zaburzone, miejscami warstwy uk³adaj¹ siê pionowo lub s¹ zdeformowane w fa³dy. Piaski i ¿wiry akumulacji szczelinowej w rejonie miejscowoœci Kraœniany i Stara Rozedranka tworz¹ formy o kszta³cie wa³u, których wysokoœci dochodz¹ do oko³o 10 m. S¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste ze ¿wirami oraz ¿wiry, warstwowane przek¹tnie i poziomo. Struktura osa- dów œwiadczy o tym, ¿e kierunki ich transportu by³y zgodne z przebiegiem osi form, w których wystêpuj¹. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne), powsta³e podczas recesji l¹dolodu, za- chowa³y siê na powierzchni obszaru arkusza Nowowola na obrze¿ach dolin rzecznych oraz na przedpolu moren czo³owych. Ich mi¹¿szoœæ nie przekracza zazwyczaj kilku metrów i nieznacznie wzrasta na obrze¿eniu dawnych mis jeziornych we wschodniej czêœci badanego obszaru. W Pleba- nowcach (punkt dok. 4) ich sp¹g przewiercono na g³êbokoœci 10,4 m. S¹ to dobrze wysortowane, ¿ó³te i ¿ó³toszare piaski drobno- i œrednioziarniste z przewarstwieniami drobnych ¿wirów, warstwowane przek¹tnie lub poziomo. Piaski i mu³ki wytopiskowe wystêpuj¹ w obrêbie zag³êbieñ powsta³ych na skutek d³ugotrwa³ego wytapiania bry³ i p³atów martwego lodu. W koñcowym etapie deglacjacji, u schy³ku stadia³u górnego zlodowacenia Warty, w dnach omawianych zag³êbieñ gromadzi³y siê osady bardzo zró¿nicowane pod wzglêdem litologicznym, o mi¹¿szoœci dochodz¹cej do kilku metrów. S¹ to prze- warstwiaj¹ce siê piaski ró¿nych frakcji oraz mu³ki piaszczyste, czêsto zawieraj¹ce cienkie wk³adki glin lub i³ów.

Interglacja³ eemski

Mu³ki i piaski jeziorne oraz torfy interglacja³u eemskiego wystêpuj¹ na omawianym obszarze w obrêbie nieckowatych zag³êbieñ, pod przykryciem osadów holoceñskich lub pod utworami deluwialnymi. Nie stwierdzono wystêpowania osadów tego interglacja³u pod przykryciem utworów glacjalnych. S¹ to popielate, br¹zowe i czarne mu³ki z przewarstwieniami piasków i torfów. W Chwaszczewie (punkt dok. 1) osady te wystêpuj¹ na g³êbokoœci 2,2–7,5 m (177,8–172,5 m n.p.m.) pod holoceñskimi piaskami humusowymi i na glinach zwa³owych stadia³u górnego zlodowacenia War- ty. Analiza palinologiczna (Kupryjanowicz, 2002) próbek pobranych z tego stanowiska wykaza³a, ¿e s¹ to osady powsta³e w zbiorniku jeziornym (obecnoœæ ziarn py³ku paproci wodnej Salvinia), który stopniowo przekszta³ca³ siê w torfowisko (wzrost udzia³u Sphagnum). Analiza próbek pobranych ze sp¹gowej czêœci omawianego profilu wykaza³a, ¿e w otoczeniu tego zbiornika istnia³y ciep³olubne lasy mieszane, w których przewa¿a³y lipy, dêby i wi¹zy. Ziarna py³ku wystêpuj¹ce w próbkach pobranych ze stropowej czêœci tego profilu wskazuj¹ natomiast na obecnoœæ lasów liœciastych typu gr¹dów z du¿ym udzia³em graba. W GilbowszczyŸnie (punkt dok. 5) podobnie wykszta³cone osady przewiercono na

20 g³êbokoœci 2,5–8,7 m (161,5–155,3 m n.p.m.) pod utworami deluwialnymi. Zapis py³kowy z próbek pobranych ze sp¹gowej czêœci omawianego profilu rejestruje okres dominacji ciep³olubnych lasów liœcia- stych z przewag¹ lipy i olszy, natomiast ziarna py³ku wystêpuj¹ce w próbkach pobranych z jego stropowej czêœci wskazuj¹ na okres panowania borealnych lasów sosnowo-brzozowych (Kupryjano- wicz, 2002). W Sobaczewie (punkt dok. 8) osady interglacja³u eemskiego wystêpuj¹ na g³êbokoœci 5,3–8,4 m (148,2–145,1 m n.p.m.) pod piaskami i mu³kami deluwialno-jeziornymi. Py³ek obecny w tych osadach wskazuje na zmianê zespo³ów roœlinnych od ciep³olubnych lasów liœciastych z przewag¹ graba do borealnych lasów sosnowych (Kupryjanowicz, 2002). W Podkamionce (punkt dok. 13) utwory tego interglacja³u le¿¹ na g³êbokoœci 7,0–13,0 m (145,0–139,0 m n.p.m.) pod piaszczystymi osadami deluwialno-jeziornymi. Zapis py³kowy z próbek pobranych z omawianego profilu rejestruje okres dominacji lasów mieszanych z przewag¹ sosny i brzozy oraz stopniowy wzrost udzia³u py³ku roœlin zielnych (Ku- pryjanowicz, 2002). Podobnie wykszta³cone osady interglacja³u eemskiego wystêpuj¹ równie¿ na obszarze s¹siedniego arkusza Sokó³ka (Boratyn, 2003).

b. Czwartorzêd nierozdzielony

Piaski i mu³ki deluwialno-jeziorne wystêpuj¹ w obrêbie rozleg³ych, nieckowatych zag³êbieñ we wschodniej czêœci omawianego obszaru. S¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste z pojedynczymi otoczakami oraz ciemnobr¹zowe, bezwapniste mu³ki o mi¹¿szoœci od 2,0 do 7,0 m (punkt dok. 13). Utwory te czêsto le¿¹ na osadach interglacja³u eemskiego (punkty dok. 8, 9, 12, 13). Piaski i ¿wiry deluwialne tworz¹ niewielkie pokrywy u podnó¿y stoków. S¹ to ró¿- noziarniste, czêsto gliniaste piaski i ¿wiry o zmiennej mi¹¿szoœci, która jednak rzadko przekracza 2,0 m. W centralnej czêœci omawianego obszaru, w rejonie wsi Gilbowszczyzna (punkt dok. 5) utwory te le¿¹ na osadach interglacja³u eemskiego. Piaski eoliczne tworz¹ wydmy (wa³y i wydmy paraboliczne) lub pokrywy piasków przewianych. Utwory te wystêpuj¹ g³ównie na piaskach lodowcowych (okolice wsi Kraœniany) oraz na piaskach deluwialno-jeziornych (miêdzy Sokó³k¹ i Boguszami). S¹ to piaski drobnoziarniste, miejscami py³owate. Akumulacja tych osadów mog³a zachodziæ zarówno u schy³ku zlodowacenia Wis³y, jak i we wczesnym holocenie.

c. Holocen

Piaski i mu³ki rzeczne wype³niaj¹ dolinê rzeki Soko³dy, w której dnie tworz¹ p³ask¹ powierzchniê zalewow¹. S¹ to szare piaski drobnoziarniste z wk³adkami mu³ków, zazwyczaj przykryte przez torfy. Mi¹¿szoœæ tych osadów jest znaczna, w dolinie Soko³dy, miêdzy Bachmatówk¹ a Paw³owszczyzn¹, nawiercono 12,4 m tych utworów (punkt dok. 11), nie osi¹gaj¹c ich sp¹gu.

21 Piaski, piaski humusowe i namu³y den dolinnych oraz zag³êbieñ okresowo przep³ywowych wystêpuj¹ w dnach dolin rzecznych i mniejszych cieków oraz ró¿nego rodzaju zag³êbieniach, które na omawianym obszarze tworz¹ sieæ odp³ywu powierzchniowe- go. S¹ to piaski drobnoziarniste, py³owate, z domieszk¹ humusu i szcz¹tków roœlinnych oraz ciemnoszare namu³y. Nawet w niewielkich dolinach rzecznych osady te osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ do kilku metrów. Namu³y zag³êbieñ bezodp³ywowych wype³niaj¹ liczne na omawianym obszarze niewielkie, podmok³e zag³êbienia. S¹ to niewielkiej mi¹¿szoœci (oko³o 2 m) ciemnoszare piaski i mu³ki piaszczyste z domieszk¹ humusu. Namu³y torfiaste wystêpuj¹ g³ównie w dnach dolin. S¹ to czarne mu³ki, niekiedy piaszczyste, zawieraj¹ce du¿o s³abo roz³o¿onej materii organicznej. Ich mi¹¿szoœæ jest niewielka (oko³o 2 m). Torfy naomawianym obszarze wystêpuj¹ przewa¿nie w dolinach cieków oraz zag³êbieñ wytopiskowych. We wschodniej czêœci obszaru arkusza Nowowola tworz¹ one rozleg³e równiny w miej- scu dawnych mis jeziornych, gdzie le¿¹ na piaskach i mu³kach deluwialno-jeziornych.

B. TEKTONIKA I RZEZBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Obszar objêty arkuszem Nowowola znajduje siê w obrêbie prekambryjskiej platformy wschod- nioeuropejskiej na mazursko-suwalskim wzniesieniu powierzchni krystaliniku (Kubicki, Ryka, 1982). Profile oœmiu g³êbokich otworów, zlokalizowanych na obszarze arkusza Sokó³ka (Boratyn, 2003) wskazuj¹, ¿e na utworach krystalicznych le¿¹ osady jury i kredy. Utwory kredy górnej w centralnej czêœci obszaru arkusza Nowowola wystêpuj¹ bezpoœrednio pod osadami czwartorzêdowymi, w obrêbie g³êbokiego obni¿enia powierzchni podczwartorzêdowej, gdzie zosta³y nawiercone na g³êbokoœci 203,0 m (31,0 m p.p.m.; otw. 11). Na pozosta³ej czêœci omawianego obszaru utwory kredy wystêpuj¹ pod przykryciem osadów paleogeñskich, a na podstawie wyników badañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001) mo¿na przypuszczaæ, ¿e po³o¿enie ich stropu kszta³tuje siê na wysokoœci od 0 do 10,0 m n.p.m. Ukszta³towanie powierzchni pod³o¿a czwartorzêdu (tabl. III) na omawianym obszarze jest dosyæ urozmaicone. W jego pó³nocnej i po³udniowej czêœci powierzchnia ta wznosi siê na wysokoœæ 26,0–28,0 m n.p.m., podczas gdy w obni¿eniach wystêpuje poni¿ej 30,0 m p.p.m., a jak wskazuj¹ wyniki badañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001) miêdzy Bachmatówk¹ i Paw³owszczyzn¹ obni¿a siê do wysokoœci oko³o 50 m p.p.m. Prawdopodobnie jest to g³êboka rynna wype³niona osadami piaszczysto-¿wirowymi. Wyniki badañ geofizycznych wskazuj¹ równie¿ na du¿e ró¿nice w po³o¿eniu stropu osadów kredy w s¹siedztwie tej rynny. Mo¿e to wskazywaæ na obecnoœæ uskoków, które tn¹ utwory kredy i paleogenu. Kierunek przebiegu rynny oraz towarzysz¹cych jej uskoków prawdopodobnie jest zgod- ny z lini¹ fotolineamentu, który przebiega z WSW na ENE (Doktór, Graniczny, 1995).

22 C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

Na badanym obszarze brak jest otworów pozwalaj¹cych na ustalenie pe³nego profilu osadów paleogenu i neogenu, st¹d niewiele wiadomo o procesach geologicznych, które zachodzi³y tu przed czwartorzêdem. W kredzie górnej (kampan) trwa³a p³ytkomorska sedymentacja osadów wêglanowych (tab. 2). W eocenie (i oligocenie?) akumulowane by³y osady stopniowo zanikaj¹cego zbiornika morskiego oraz osady jeziorne (piaski glaukonitowe, piaski, mu³ki z drobnymi przewarstwieniami wêgla brunatnego i i³y). W plejstocenie na omawiany obszar kilkakrotnie nasun¹³ siê l¹dolód, który pozostawi³ po sobie pokrywê osadów glacjalnych znacznej mi¹¿szoœci. Pierwsze nasuniêcie l¹dolodu mia³o miejsce podczas zlodowacenia Narwi. L¹dolód pozostawi³ po sobie piaski i ¿wiry wodnolodowcowe oraz gliny zwa³owe, w których wystêpuj¹ kry osadów eoceñsko-oligoceñskich. W interglacjale augustowskim dosz³o zapewne do znacznego zrównania powierzchni omawianego obszaru, a w obni¿eniach akumulowane by³y osady rzeczne i jeziorne. Podczas zlodowaceñ po³udniowopolskich l¹dolód trzykrotnie obj¹³ swym zasiêgiem omawiany obszar, pozostawiaj¹c po sobie osady glacjalne, które odpowiadaj¹ zlodowaceniom Nidy, Sanu 1 i Sanu 2. L¹dolód zlodowacenia Nidy pozostawi³ po sobie osady wodnolodowcowe oraz gliny zwa³owe. Podczas zlodowacenia Odry obszar arkusza Nowowola ponownie zosta³ pokryty przez l¹dolód, a przed jego czo³em utworzy³ siê wtedy zbiornik, w którym akumulowane by³y osady zastoiskowe. Z transgresj¹ l¹dolodu zwi¹zana by³a erozja i akumulacja wodnolodowcowa. Piaski i ¿wiry wype³ni³y g³êbokie obni¿enia. PóŸniej nast¹pi³a akumulacja glin zwa³owych. Po ust¹pieniu l¹dolodu zlodowacenia Odry obszar ten podlega³ procesom, które doprowadzi³y do wyrównania jego powierzchni. W trakcie zlodowacenia Warty l¹dolód jeszcze trzykrotnie nasun¹³ siê na omawiany obszar: w stadiale dolnym, œrodkowym i górnym. Akumulacjê glin zwa³owych stadia³u dolnego poprzedzi³a akumulacja zastoiskowa przed czo³em l¹dolodu oraz erozja i akumulacja przez wody lodowcowe. W stadiale œrodkowym zlodowacenia Warty procesy przebiega³y wed³ug podobnego schematu. Nasu- niêcie l¹dolodu w stadiale górnym by³o ostatnim na tym obszarze. Uformowa³y siê wtedy g³ówne ele- menty jego obecnej rzeŸby. Recesyjne postoje l¹dolodu wyznaczaj¹ ci¹gi wzgórz moren czo³owych. W koñcowym okresie zaniku pokrywy lodowej l¹dolód rozpad³ siê na szereg p³atów martwego lodu, a na ich obrze¿eniu tworzy³y siê moreny martwego lodu. Wody lodowcowe uformowa³y wyraŸnie zaznaczaj¹ce siê w morfologii terenu doliny wód roztopowych i akumulowa³y w ich zasiêgu osady wodnolodowcowe. P³aty i bry³y martwego lodu uleg³y stopniowemu wytopieniu, co doprowadzi³o do powstania nieckowatych zag³êbieñ wytopiskowych, wype³nionych piaskami i mu³kami.

23 Tabela 2 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesy geologiczne (opis litologiczny) System Oddzia³ Pododdzia³ Piêtro Podpiêtro Torfy — Q th Akumulacja bagienna Namu³y torfiaste — Q Wype³nianie obni¿eñ osadami mineral- nht no-organicznymi Namu³y zag³êbieñ bezodp³ywowych — Q Akumulacja mineralno-organiczna w obrêbie nh podmok³ych zag³êbieñ bezodp³ywowych Piaski, piaski humusowe i namu³y den dolinnych oraz Akumulacja mineralno-organiczna, rzeczna i w zag³êbieñ okresowo przep³ywowych — Q pph h zbiornikach f Akumulacja rzeczna Holocen Piaski i mu³ki rzeczne — Q pm h Piaski eoliczne w wydmach — ewQ p Akumulacja eoliczna, powstawanie wydm Piaski eoliczne — e Q Akumulacja eoliczna p Piaski i ¿wiry deluwialne — dQ Erozja i akumulacja rozmytych osadów u p¿ podnó¿y stoków Piaski i mu³ki deluwialno-jeziorne — d-liQ Erozja stoków i akumulacja osadów mine- pm ralnych w zbiornikach jeziornych li Akumulacja organiczna i mineralna w zbior- Interglacja³ eemski Mu³ki i piaski jeziorne oraz torfy — Q 34– mpt p nikach jeziornych Piaski i mu³ki wytopiskowe — b Q W3 Topnienie l¹dolodu, akumulacja w s¹siedz- pm p3 twie bry³ i p³atów martwego lodu lub w nieckach wytopiskowych Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) — fg Q W3 Erozja oraz formowanie siê rynien, dolin i p¿2 p3 równin, akumulacja przez wody lodowcowe Piaski i ¿wiry akumulacji szczelinowej — gs Q W3 Akumulacja w poszerzaj¹cych siê szczeli- p¿ p3 nach l¹dolodu Piaski, ¿wiry i g³azy moren martwego lodu — gm Q W3 p¿ p3 Akumulacja miêdzy bry³ami martwego lodu gc W3 Akumulacja grawitacyjna i przez wody Piaski, ¿wiry i g³azy moren czo³owych — Q 3 p¿ p lodowcowe Piaski, ¿wiry i g³azy lodowcowe — g Q W3 p¿ p3

Stadia³ górny Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — g Q W3 gzw p3

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) — fgQ W 3 Intensywna erozja wg³êbna i akumulacja p¿1 p3 przez wody lodowcowe Gliny zwa³owe — g Q W2 Akumulacja lodowcowa gzw p3 Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — fg Q W2 Akumulacja przez wody lodowcowe p¿ p3

Mu³ki zastoiskowe — b W2 Akumulacja zastoiskowa w zbiorniku m Q 3

Zlodowacenie Warty p

Stadia³ œrodkowy przed czo³em l¹dolodu Gliny zwa³owe — g Q W1 gzw p3 Akumulacja lodowcowa Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — fg Q W1 p¿ p3 Akumulacja przez wody lodowcowe Akumulacja zastoiskowa w zbiorniku b W1 Zlodowacenia œrodkowopolskie Stadia³ dolny Mu³ki i i³y zastoiskowe — Q przed czo³em l¹dolodu mi p3 Denudacja Gliny zwa³owe — g Q O Akumulacja lodowcowa gzw p3

Czwartorzêd fg O Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q 3 Erozja i akumulacja przez wody lodowcowe p¿ p Odry Zlodowacenie Plejstocen b O Mu³ki i i³y zastoiskowe — Q Akumulacja zastoiskowa w obni¿eniach mi p3 Gliny zwa³owe — g QG Akumulacja lodowcowa gzw p2

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — fg QG Erozja i akumulacja przez wody lodowcowe p¿ p2 Sanu 2 Mu³ki zastoiskowe — b Q G Akumulacja zastoiskowa przed czo³em na- Zlodowacenia Zlodowacenie m p2 suwaj¹cego siê l¹dolodu po³udniowopolskie

24 cd. tabeli 2

g S Gliny zwa³owe — Q 2 Akumulacja lodowcowa Zlodowacenie gzw p Sanu 1 Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — fgQ S Akumulacja przez wody lodowcowe p¿ p2 g N Gliny zwa³owe — Q 2 Akumulacja lodowcowa Zlodowacenie gzw p Zlodowacenia Nidy fg N po³udniowopolskie Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe p¿ p2

Mu³ki, mu³ki piaszczyste, piaski i ¿wiry rzeczno-je- Akumulacja rzeczna i jeziorna Interglacja³ f-li augustowski ziorne — Q mmp p12– Denudacja g A Akumulacja lodowcowa Plejstocen Gliny zwa³owe — Q 1 Zlodowacenia Zlodowacenie gzw p najstarsze Narwi fg A Czwartorzêd Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe p¿ p1 Mu³ki, piaski i i³y eoceñsko-oligoceñskie jako kry w utworach plejstoceñskich — Q Procesy glacitektoniczne EOlp+

Piaski glaukonitowe, piaski, mu³ki z drobnymi prze- Akumulacja morska oraz lagunowa warstwieniami wêgla brunatnego i i³y — pGk E+ Ol Eocen + Paleogen + oligocen

Kampan Kreda pisz¹ca — kpCrcp Akumulacja p³ytkomorska Kreda górna Kreda

W interglacjale eemskim zag³êbienia wytopiskowe, powsta³e w stadiale górnym zlodowacenia Warty, by³y wykorzystywane jako liczne zbiorniki jeziorne, które mog³y istnieæ na omawianym obszarze równie¿ podczas zlodowacenia Wis³y i we wczesnym holocenie. Uwolniony spod pokrywy lodowej obszar podlega³ intensywnym procesom denudacji. Wznie- sienia by³y niwelowane, a u podnó¿y stoków i w obni¿eniach gromadzi³y siê osady deluwialne. W re- jonach, gdzie na powierzchni terenu wystêpowa³y utwory piaszczyste, procesy eoliczne doprowadzi³y do powstania wydm i równin piasków przewianych. Holocen to okres akumulacji osadów mineralnych i torfów w dolinach rzecznych, a tak¿e w zag³êbieniach bezodp³ywowych i okresowo przep³ywowych.

IV. PODSUMOWANIE

Na mapie geologicznej, arkusz Nowowola, przedstawiono bardziej szczegó³owy obraz granic wydzieleñ litostratygraficznych oraz form rzeŸby, ni¿ na mapie w skali 1:200 000 (Ber, 1972a; b; c). Prace zdjêciowe, a tak¿e porównania z obszarami s¹siednimi, pozwoli³y na inn¹ interpretacjê genezy niektórych form polodowcowych. Wykonane w ramach prac nad arkuszem trzy otwory kartograficzne (Zapaszt, Rowy i Moczal- nia) dostarczy³y profilów osadów czwartorzêdu o dobrze wyra¿onym nastêpstwie serii glacjalnych i miêdzymorenowych. Dziêki wierceniom kartograficznym uzyskano nowe informacje o s³abo do-

25 tychczas poznanych utworach pod³o¿a czwartorzêdu. Ich wiek zosta³ udokumentowany badaniami paleontologicznymi (Gedl, 2002; Olszewska, 2001). Dane z otworów kartograficznych, uzupe³nione wynikami badañ geofizycznych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001), umo¿liwi³y przedstawienie nowego obrazu budowy geologicznej pod³o¿a czwartorzêdu na obszarze arkusza Nowowola (tabl. III). Istotne dla ustalenia stratygrafii utworów plejstocenu okaza³y siê wyniki badañ palinologicznych, które pozwoli³y ze znacznym prawdopodobieñstwem wyró¿niæ osady interglacja³u augustowskiego (Mamakowa, 2001) i udokumentowaæ wystêpowanie utworów interglacja³u eemskiego (Kupryjanowicz, 2002). Wystêpowanie na omawianym obszarze nieprzykrytych przez utwory glacjalne osadów interglacja³u eemskiego mo¿e mieæ du¿e znaczenie dla wyznaczenia granicy maksymalnego zasiêgu zlodowacenia Wis³y na obszarze pó³nocno-wschodniej Polski. Zasiêg tego zlodowacenia, na podstawie wyników analizy petrograficznej glin zwa³owych (Lisicki, 2002) oraz datowañ metod¹ termoluminescencyjn¹ (Ba- naszuk, 1998), jest w ostatnim czasie przesuwany daleko na po³udnie od obszaru arkusza Nowowola. W profilu litologiczno-stratygraficznym wydzielono na badanym obszarze utwory lodowcowe szeœciu zlodowaceñ: najstarszych (Narwi), trzech po³udniowopolskich (Nidy, Sanu 1 i Sanu 2) i dwóch œrodkowopolskich (Odry i Warty). W zlodowaceniu Warty wyró¿niono trzy stadia³y. W wyniku prac zdjêciowych i analizy geomorfologicznej rozpoznano powierzchniow¹ budowê obszaru i okreœlono genezê licznych i ró¿norodnych form polodowcowych. Wyró¿nione zosta³y wzgórza moren czo³owych, wyznaczaj¹ce etapy recesji l¹dolodu zlodowacenia Warty. Charaktery- stycznym elementem rzeŸby badanego obszaru s¹ liczne, nieckowate zag³êbienia wytopiskowe i towarzysz¹ce im moreny martwego lodu. Zespó³ tych form œwiadczy o powierzchniowym zaniku ostatniej na tych terenach pokrywy lodowej.

Opracowano Zak³ad Kartografii Geologicznej w Przedsiêbiorstwie Geologicznym SA Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie w Warszawie

Kraków, 2003 r.

LITERATURA

Banaszuk H., 1998 — Zasiêgi i przebieg zlodowaceñ Wis³y i Warty w pó³nocno-wschodniej Polsce w œwietle now- szych danych. 4. Zjazd Geomorfologów Polskich. UMCS, Lublin. B e r A . , 1972a — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, arkusz Sokó³ka, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. B e r A . , 1972b — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, arkusz Sokó³ka, wyd. B. Inst. Geol., Warszawa. B e r A . , 1972c — Objaœnienia do Mapy geologicznej Polski 1:200 000, arkusz Sejny i Sokó³ka. Inst. Geol., Warszawa.

26 Boratyn J., 2003 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Sokó³ka i Sokó³ka E (wraz z Objaœnie- niami). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol.,Warszawa. Ciuk E., 1974 — Schematy litostratygraficzne paleogenu Polski poza Karpatami i zapadliskiem przedkarpackim. Biul. Inst. Geol., 281. Doktór S., Graniczny M., 1995 — Mapa liniowych elementów strukturalnych na podstawie analizy teledetek- cyjno-geofizycznej 1:200 000, arkusz Bia³ystok. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol.,Warszawa. Gedl P., 2002 — Wyniki badañ mikropaleontologicznych próbek z otworu Zapaszt, wykonanych dla Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Nowowola. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Gronkowska-Krystek B., 2002 — Charakterystyka petrograficzna glin zwa³owych, arkusz Nowowola Szcze- gó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Halicki B., 1932 — Sprawozdanie z badañ geologicznych wykonanych w 1931 r. na terenie województw pó³nocno-wschodnich. Spraw. z Pos. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 41. Jagodziñska B., Kalitiuk R., 2001 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Temat: Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Nowowola. „Geoserwis”, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Jaskowiak M., Krassowska A., Po¿aryski W., 1962 — Budowa geologiczna Ni¿u Polskiego. Kreda gór- na. Pr. Inst. Geol. Kondracki J., 2002 — Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kubicki S., Ryka W., 1982 — Atlas geologiczny pod³o¿a krystalicznego polskiej czêœci platformy wschodnioeu- ropejskiej 1:500 000. Inst. Geol., Warszawa. Kupryjanowicz M., 1991 — Eemian, early and late vistulian and holocene vegetation in the region of Machnacz peat-bog near Bia³ystok (NE Poland). Acta Palaeobot., 31, 1–2. Kupryjanowicz M., 1995 — Interglacja³ eemski oraz wczesny i œrodkowy vistulian w Machnaczu na WysoczyŸnie Bia³ostockiej (wyniki analizy py³kowej). W: Stratygrafia plejstocenu Polski. 2. Konferencja, Grabanów, 18–20. wrzeœnia. Warszawa. Kupryjanowicz M., 2002 — Wyniki analizy py³kowej osadów biogenicznych z Chwaszczewa, Trzcianki, Gil- bowszczyzny, Sobaczewa i Podkamionki (Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Nowowola). Inst. Biol. Uniw. w Bia³ymstoku, Bia³ystok. Lewiñski J., Samsonowicz J., 1918 — Ukszta³towanie powierzchni, sk³ad i struktura pod³o¿a dyluwium wschodniej czêœci Ni¿u pó³nocnoeuropejskiego. Pr. Tow. Nauk. Lisicki S., 2002 — Zasiêgi g³ównych zlodowaceñ plejstoceñskich na podstawie rozprzestrzenienia glin lodowcowych dorzecza Wis³y. W: Stratygrafia plejstocenu Polski. 9. Konferencja, Borne Sulinowo. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Mamakowa K., 2001 — Ekspertyza palinologiczna 5 prób z otworu Zapaszt i 2 prób z otworu Moczalnia, arkusz No- wowola Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Inst. Bot. PAN, Kraków. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Mojski J. E., 1998 — Zanik l¹dolodu warciañskiego na Nizinie Podlaskiej. 4. Zjazd Geomorfologów Polskich. UMCS, Lublin. Musia³ A., 1992 — Studium rzeŸby glacjalnej pó³nocnego Podlasia. Rozpr. UW, 403. N o s L . , 1974 — Rola kemów w rzeŸbie wschodniej czêœci Wysoczyzny Bia³ostockiej. Kwart. Geol., 18,2. Nowicki A. J., 1969 — Osady kenozoiczne pó³nocno-wschodniego Podlasia. Biul. Inst. Geol., 220.

27 Odrzywolska-Bieñkowa E., Kosmowska-Ceranowicz B., Ciuk E., Giel M.D., Grabow- ska I., Piwocki M., Po¿aryska K., Wa¿yñska H., Ziembiñska-Tworzyd³o M., 1979 — Syntetyczny profil stratygraficzny trzeciorzêdu polskiej czêœci pó³nocno-zachodniego basenu trzeciorzêdowego Eu- ropy. Prz. Geol., 27,9. Olszewska B., 2001 — Wyniki badañ mikropaleontologicznych, wykonanych dla Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Nowowola. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. P³onczyñski J., 2003 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Jasionówka (wraz z Objaœnienia- mi). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Szyd³ak T., 2002 — Badania minera³ów ciê¿kich oraz morfoskopia i obtoczenie ziarn kwarcu w piaskach, mu³kach i glinach zwa³owych. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Nowowola. AGH, Kraków. Zaborski B., 1927 — Studia nad morfologi¹ dyluwium Polesia i terenów s¹siednich. Prz. Geogr., 7, 1–2. Znosko J., 1973 — Budowa geologiczna pó³nocno-wschodniej Polski. W: Przewodnik 45. Zjazdu Pol. Tow. Geol. na Ziemi Suwalsko-Augustowskiej. Inst. Geol., Warszawa.

28 23o15’ 23o30’ Tablica I 53o 53o 30’ 30’ Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 Ark. Nowowola (263)

P¯ P¯ ica Kamien SZKIC GEOMORFOLOGICZNY

P¯ P¯ Skala 1:100 000

NOWOWOLA

P¯ Formy lodowcowe Formy rzeczne

Wysoczyzna morenowa p³aska Dna dolin rzecznych

P¯ Wysoczyzna morenowa falista Formy denudacyjne

c Kumia³ka o³da i Sok n g a Moreny czo³owe akumulacyjne D³ugie stoki Po

Zag³êbienia koñcowe (wytopiskowe) Drobne zag³êbienia o ró¿nej genezie

Formy utworzone w strefie martwego lodu Formy jeziorne

P¯ ³da ko o Moreny martwego lodu r Równiny jeziorne (stare dna jezior) S

P¯ P¯ Formy wodnolodowcowe Formy utworzone przez roœlinnoœæ P¯

P¯ Równiny wodnolodowcowe Równiny torfowe P¯ Sokó³ka Formy akumulacji szczelinowej Formy antropogeniczne P¯

P¯ Doliny wód roztopowych Piaskownie-¿wirownie (P¯) P¯

P¯ Formy eoliczne Nasypy

Wydmy Grodzisko

P¯ a ³d o k P¯ o Równiny piasków przewianych S P¯

Opracowa³: M. KMIECIAK

P¯ r P¯ r

Kamionka

Kamionka 53o 53o 20’ 20’ 23o15’ 23o30’

ã Copyright by Ministerstwo Œrodowiska 012345km and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2005 Tablica II Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 Ark. Nowowola (263)

ZESTAWIENIE OTWORÓW WIERTNICZYCH DLA SMGP (KARTOGRAFICZNYCH)

m n.p.m.

Otw. 27 Otw. 11 Otw. 2 200 MOCZALNIA ROWY ZAPASZT 152,0 m n.p.m. 172,0 m n.p.m. 191,0 m n.p.m.

190 0,0 4,0 1,38-0,81-1,07 6,0 180

0,0

170 3,6 20,4 4,2

12,0

160 ARTY 32,0 1,84-0,57-1,64 33,5

W 0,0 39,1 1,59-0,66-1,39 41,0 1,63-0,66-1,35 150 3,7 25,0 6,0 ? 1,95-0,55-1,59 1,32-0,78-1,24 29,4 140

ARTY

37,0 ZL.

40,3 1,48-0,73-1,24

W 130 2,30-0,46-1,99 45,6 1,28-0,85-1,07 63,0 1,31-0,79-1,21 1,14-0,97-0,92 1,51-0,72-1,24 67,6 120 29,0

ARTY

59,0

ZL. 78,5 W 1,10-0,99-0,93 110 81,4 1,10-0,97-0,96 84,0 85,6 87,0 1,49-0,72-1,27 70,0 100 Y

ZL.

90 82,0 66,0

ZL. ODR

68,8 1,67-0,63-1,47 Y 1,31-0,82-1,13 92,5 80 74,0 1,14-0,97-0,94 113,5 114,5 78,4 1,73-0,61-1,51 100,0 1,68-0,70-1,13

ZL. ODRY 2,04-0,52-1,73 ZL. ODR 1,67-0,64-1,42 70 1,66-0,65-1,35 1,59-0,69-1,27 84,5 ? 86,1 124,3 1,82-0,58-1,54 108,2

1,99-0,53-1,72 ZL. SANU 2 60 1,69-0,65-1,32 131,0 1,10-1,02-0,88 133,0 1,67-0,64-1,43 134,7 0,95-1,18-0,78 ZL. SANU 1 135,4 2,05-0,54-1,55 101,0 1,56-0,68-1,34 101,8 140,5 50 1,57-0,68-1,34 1,31-0,83-1,08 1,46-0,71-1,35 ZL. NIDY 105,4 1,29-0,82-1,13 1,40-0,76-1,20 1,25-0,84-1,14

ZL. SANU 2 1,34-0,79-1,16 40 151,7 1,33-0,76-1,33 114,85

ZL. NIDY 154,7 137,3 1,96-0,55-1,59 1,68-0,61-1,59 119,7 2,47-0,41-2,29 1,71-0,70-1,13 140,2 159,1 1,21-0,95-0,92

INT. 121,6 30 INT.

AUGUS-

TOWSKI 125,8 AUGUSTOWSKI 127,2 165,0 Gliny zwa³owe ZL. NIDY EOCEN+ 129,8 149,9 0,76-1,39-0,69 OLIGOCEN 169,4 1,28-0,87-1,02 20 0,80-1,28-0,77 ZL. NARWI 133,5 171,6 1,03-1,04-0,90 136,4 1,08-1,09-0,79 G³azy EOCEN+ 174,5

EOCEN+ 1,52-0,68-1,38

OLIGOCEN OLIGOCEN 178,4 141,0 1,18-0,99-0,87 10 181,0 ¯wiry 0,86-1,36-0,66

0,68-1,58-0,60

WI 0,79-1,40-0,66 Piaski 0 0,77-1,52-0,59

0,87-1,30-0,70

1,00-1,14-0,78 Piaski glaukonitowe

ZL. NAR -10 0,87-1,36-0,65 0,99-1,19-0,74 Mu³ki 1,18-0,94-0,95 -20 1,01-1,06-0,88 0,74-1,60-0,56 I³y 197,0 0,77-1,49-0,61

-30 203,0 Kreda pisz¹ca

-40 KREDA 211,0 Znaleziska flory kopalnej

0,77-1,49-0,61 Wartoœci wspó³czynników petrograficznych -50 Liczba oznacza g³êbokoœæ wystêpowania osadów w metrach

Opracowa³: M. KMIECIAK ã Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2005 23o 15’ A 23o 30’ Tablica III o o 53 53 Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 30’ 30’ 2 Ark. Nowowola (263) Zapaszt 4 E+Ol 19,4 Q -10,0 Kamienica E+Ol SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY NOWOWOLA Poganica 5 E+Ol 28,5 Skala 1:100 000

Cr3 20 Piaski glaukonitowe, piaski i mu³ki z drobnymi EOCEN+ E+Ol 8 PALEOGEN OLIGOCEN przewarstwieniami wêgla brunatnego i i³y E+Ol 18,0 20 KREDA Cr Kreda pisz¹ca KREDA GÓRNA 3

Kumia³ka Granice geologiczne

-20 0 20 Izohipsy stropu utworów podczwartorzêdowych w m n.p.m.

0 Uskoki przypuszczalne

11 Wybrane otwory wiertnicze z numeracj¹ wed³ug mapy geologicznej (dla otworów kartograficznych wykonanych na potrzeby arkusza 11 Rowy oprócz numeru podano te¿ nazwê); symbol oznacza wiek: Cr -31,0 Rowy a

d E+Ol — eocen i oligocen, Cr — kreda; liczba — wysokoœæ stropu ³

Cr -31,0 o

k utworów starszych od czwartorzêdu lub rzêdn¹ zakoñczenia otworu o

S w osadach czwartorzêdowych, w m n.p.m.

Cr3 Sokó³ka B A Linia przekroju geologicznego

0 Opracowali: T. KOZIO£, M. KMIECIAK -20 ? 23

? Q 65,0

E+Ol E+Ol Cr 0 3 20 ? -20 -40

onka mi Ka Ja³ówka

0 27 Moczalnia 53o E+Ol 26,2 0 53o 20’ 20’ 23o 15’ B 23o 30’

ã 012345km Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2005