2010

Analiza wartości wskaźnika oddziaływania pn.

„Liczba ludności zabezpieczonej przed powodzią w ramach Działania 1.2 ZPORR infrastruktura ochrony środowiska” - raport koocowy

Łukasz Szkudlarek, Marek Kasprzak, Michał Nadolny, Waldemar Bernatowicz i inni

Fundeko s.c. marzec 2010 str. 1

ZAWARTOŚD

1. WSTĘP...... 5

1.1. Informacje ogólne ...... 5

1.2. Informacja o wykonawcy ...... 7

1.2.1. Informacja o autorach ...... 7

1.3. Wykaz skrótów i definicje stosowanych terminów w raporcie ...... 8

1.3.1. Definicje z zakresu funduszy unijnych stosowane w raporcie ...... 8

1.3.2. Definicje z zakresu gospodarki wodnej i hydrologii ...... 12

1.3.3. Wykaz skrótów ...... 14

2. STRESZCZENIE RAPORTU ...... 15

2.1. Streszczenie raportu ...... 15

2.1.1. Cel i zakres analizy ...... 15

2.1.2. Metodologia i przebieg realizacji analizy ...... 16

2.1.3. Wyniki analizy ...... 18

2.1.4. Wnioski z analizy wartości wskaźników rezultatu ...... 20

2.1.5. Rekomendacje ...... 22

2.2. Purpose of research ...... 24

2.2.1. Methodology and course of the research...... 25

2.2.2. Research results ...... 27

2.2.3. Results from an analysis of results indicators values ...... 29

2.2.4. Conclusions and recomendations ...... 31

3. WPROWADZENIE ...... 33

3.1. Zakres i cel analizy ...... 33

4. SZCZEGÓŁOWA METODYKA ANALIZY ...... 36

4.1. Sposób programowania działao ...... 36

str. 2

4.2. Analiza danych i szczegółowy opis metod badawczych...... 38

4.2.1. Metoda 1 - Ecorys ...... 38

4.2.2. Metoda 2 – zmodyfikowana (Fundeko) ...... 39

4.2.3. Metoda 3 - ekspercka ...... 39

Problematyka wyznaczania stref zagrożenia powodziowego ...... 39

Skrócony opis analizy ...... 41

4.3. Opis dodatkowych metod i technik badawczych ...... 42

5. PRZEBIEG REALIZACJI ANALIZY...... 45

5.1. Kryteria wyboru projektów - uzasadnienie ...... 45

5.1.1. Zidentyfikowane publiczne źródła informacji ...... 45

5.1.2. Obszar uwzględniony w analizie ...... 46

5.1.3. Zakres czasowy analizowanych projektów ...... 46

5.1.4. Rodzaj inwestycji mających wpływ na zabezpieczenie ludności przed powodzią, jakie zostały uwzględnione w analizie ...... 46

6. POZYSKANIE DANYCH ...... 54

6.1. Etap pozyskiwania danych ...... 54

6.2. Identyfikacja projektów ...... 57

6.3. Pozyskiwanie danych szczegółowych dla inwestycji ...... 60

7. ANALIZA WARTOŚCI WSKAŹNIKÓW WRAZ Z WNIOSKAMI ...... 61

7.1. Projekty realizowane w ramach ZPORR ...... 61

7.1.1. Lokalizacja inwestycji ...... 61

7.1.2. Charakterystyka projektów inwestycyjnych ...... 61

7.2. Projekty realizowane w ramach funduszy innych niż ZPORR ...... 86

8. TABELARYCZNE ZESTAWIENIA WYNIKÓW ...... 91

8.1. Zestawienia projektów zakooczonych w okresie od 1 stycznia 2008 do 30 czerwca 2009 .. 91

8.2. Sumaryczne zestawienie zmiany wartości wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo w okresie 31.12.2003-30.06.2009...... 98

9. ANALIZA ZASTOSOWANYCH METOD OBLICZANIA WSKAŹNIKÓW ...... 103

str. 3

9.1. Projekty przeciwpowodziowe; charakterystyka ogólna ...... 104

9.2. Weryfikacja metod obliczania wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo 108

9.3. Podsumowanie...... 114

10. PROBLEMY ZIDENTYFIKOWANE W TRAKCIE REALIZACJI ANALIZY ...... 115

11. SPIS RYSUNKÓW, TABEL I ZAŁĄCZNIKÓW ...... 126

str. 4

1. WSTĘP

1.1. Informacje ogólne

Położenie geograficzne i uwarunkowania naturalne obszaru Polski sprawiają, że wśród zagrożeo płynących ze strony środowiska przyrodniczego w tej części Europy istotną rolę odgrywają wezbrania rzeczne. Wezbrania polegające na wzroście stanu wody w korytach rzecznych są zjawiskiem naturalnym i nieuniknionym. W obliczu zagospodarowania dolin rzecznych mogą byd one jednak przyczyną strat materialnych lub w szczególnych przypadkach, zazwyczaj podczas wezbrao o największym natężeniu, mogą powodowad zagrożenie zdrowia i życia ludności. Powodzie występujące w Polsce różnią się genezą (roztopowe, opadowe, z zatorów lodowych lub śryżowych, z cofki w wyniku sztormu na morzu lub wezbrao cieków wyższego rzędu), skalą (lokalne, regionalne, krajowe), a także dynamiką (mają inny przebieg na rzekach nizinnych i na rzekach górskich). Ich cechą wspólną jest jednak wystąpienie wód rzecznych poza koryta na tereny zalewowe, co powoduje szkody w sferze społecznej i materialnej. Wśród wielu funkcjonujących w literaturze definicji powodzi przywoład można zapisy z dokumentów prawnych:

 według Ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. nr 115 poz. 1229 ze zmianami), przez powódź rozumie się takie wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenie dla ludności lub mienia;  według Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, powódź oznacza czasowe pokrycie wodą terenu, który normalnie nie jest pokryty wodą. Definicja ta obejmuje powodzie wywołane przez rzeki, potoki górskie, śródziemnomorskie okresowe cieki wodne oraz powodzie sztormowe na obszarach wybrzeża, natomiast może nie uwzględniad powodzi wywołanych przez systemy kanalizacyjne.

Chod wymienione definicje są lakoniczne i nie uwzględniają specjalistycznych, detalicznych podziałów zdarzeo powodziowych, to oddają podstawowy sens stosowanego pojęcia. Należy podkreślid, że zjawiska powodziowe dotyczą miejsc zagospodarowanych przez człowieka, a nie dolin rzecznych w stanie naturalnym.

Jak podają raporty przedstawiane przez Europejską Agencję Środowiska (EEA – European Environment Agency), straty będące następstwem powodzi w Europie rosną z każdym dziesięcioleciem. Wynika to głównie ze zwiększającego się udziału terenów zagospodarowanych w ogólnej powierzchni zlewni, a także postępującego wzrostu wartości mienia. Rekordowe straty zanotowano w sierpniu 2002 r., podczas tzw. powodzi tysiąclecia, która dotknęła jednocześnie dorzecza w Austrii, Chorwacji, Czechach, Niemczech, Polsce, Rumunii, Słowacji, północnych Włoszech i na Węgrzech. Sięgnęły one według EEA ok. 12 mld euro. W Polsce rekordowe straty materialne spowodowały powodzie w lipcu 1997 r. notowane w dorzeczach Odry i Wisły. O ile jednak na Odrze i niektórych jej górskich dopływach (głównie rzek Ziemi Kłodzkiej) przekroczone zostały wszelkie notowane wcześniej stany wodowskazowe, np. znane z katastrofalnych powodzi w 1854 i 1903 r., o

str. 5

tyle na Wiśle fale wezbraniowe o podobnej lub większej skali są znane np. z lat 1934, 1960 lub 1962. Powstałe straty w obu dorzeczach sięgnęły łącznie ok. 12 mld zł. Niechlubną kartą w historii polskich powodzi była także śmierd 55 osób.

Ryzyko związane z wystąpieniem powodzi z reguły oblicza się rozwijając ogólny wzór: R = H x V , gdzie R-ryzyko powodziowe (ang. risk), H-zagrożenie (ang. hazard), V-podatnośd na straty (ang. vulerability). Jakośd ostatniego z wymienionych czynników ma szczególne znaczenie w rozważaniach nad stratami powodziowymi. Ich ograniczenie może byd wydatnie zwiększone dzięki przemyślanym działaniom. Wśród metod ochrony dolin rzecznych przed powodzią wyróżnia się metody techniczne czynne (sterowanie pracą zbiorników retencyjnych, zamknięciami polderów, regulacją odpływu z suchych zbiorników, kruszenie zatorów lodowych itp.), metody techniczne bierne (eksploatacja wałów przeciwpowodziowych, polderów, kanałów ulgi i innych obiektów niesterowanych) oraz metody nietechniczne. Zalicza się do nich zarówno działania usprawniające systemy ostrzegawczo- alarmowe, jak i działania prewencyjne, w tym zwiększenie świadomości mieszkaoców dolin rzecznych. Skutecznym narzędziem w ograniczaniu negatywnych skutków powodzi powinny byd także szczegółowe mapy zagrożenia powodziowego.

W Polsce szczegółowe wytyczne odnośnie wyznaczania obszarów zagrożonych powodzią zawierają artykuły 79-88 Prawa wodnego (Dz. U. nr 115 poz. 1229 ze zmianami). Zgodnie z art. 79 określa je Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW) na podstawie opracowanego wcześniej studium. Studium takie, opiniowane przez rady gmin, rady powiatów i sejmiki wojewódzkie, jest podstawą do określenia obszarów bezpośredniego oraz potencjalnego zagrożenia powodzią w dolinie rzecznej. Obowiązek wyznaczania trzystopniowych stref zagrożenia powodziowego nakłada na paostwo Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim. Materiał ten powinien zawierad także informacje o szacunkowej liczbie ludności potencjalnie dotkniętej powodzią. W tworzonych do tej pory polskich opracowaniach wyznaczano z reguły zasięgi powodzi o prawdopodobieostwie przewyższenia 1% (potencjalny okres powtarzalności wielkości raz na sto lat), o prawdopodobieostwie 10% (potencjalny okres powtarzalności wielkości raz na dziesięd lat), a także zasięg największych znanych powodzi, np. tej z 1997 r.

Przewidywanie zasięgu powodzi i jej skutków znajduje swoje odzwierciedlenie w planowaniu osłony przeciwpowodziowej. Jednym z jej podstawowych elementów jest budowa obwałowao przeciwpowodziowych. Wały, powstające sukcesywnie od ponad 100 lat, różnią się między sobą zarówno sposobem wykonania, stanem technicznym jak i skutecznością. Ich niedoskonałości obnażyła powódź w lipcu 1997 r. i dopiero bezpośrednio po niej organy paostwowego nadzoru budowlanego dokonały na szeroką skalę sprawdzenia stateczności obwałowao. Okazało się, że na obszarach międzywala i zawala występuje znaczne zadrzewienie (niedopuszczalne w myśl ustawy Prawo wodne), ponad 1/3 obwałowao nie ma dróg dojazdowych, co w czasie powodzi utrudnia prowadzenie akcji zabezpieczającej przed przerwaniem wałów, a większośd z nich nie jest wyposażona w przesłony przeciwinfiltracyjne i drenaże chroniące przed uszkodzeniem. Między

str. 6

innymi te czynniki zadecydowały, że w 1997 r. doszło do uszkodzenia lub przerwania 198,7 km obwałowao w dorzeczu górnej Wisły i ponad 235 km w dorzeczu1 Odry.

Odbudowa oraz lokalizacja nowych obwałowao stały się w ostatnich latach priorytetem dla instytucji odpowiedzialnych za ochronę przeciwpowodziową. Możliwości pozyskania środków finansowych na ten cel z funduszy Unii Europejskiej, w tym ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), umożliwiły po części wykonanie tego zadania. Odpowiednio prowadzone inwestycje powinny przyczyniad się do zwiększenia liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią. Niniejsze opracowanie powinno wskazad, na ile prowadzone inwestycje w zakresie ochrony przeciwpowodziowej przyczyniły się do poprawy tego wskaźnika.

1.2. Informacja o wykonawcy Wykonawcą zamówienia była firma FUNDEKO s.c. W skład zespołu badawczego weszły osoby posiadające zróżnicowane i kompleksowe doświadczenie w zakresie dziedzin kluczowych z punktu widzenia niniejszego opracowania: przygotowania i ewaluacji programów finansowanych ze środków Unii Europejskiej, realizacji badao ilościowych i jakościowych, jak również w zakresie hydrologii, geografii, inżynierii środowiska i statystyki.

Firma FUNDEKO reprezentuje grupę doradców i projektantów działających w branży funduszy europejskich oraz ochrony środowiska od roku 2006. Firma świadczy wyspecjalizowane usługi w zakresie: programowania oraz ewaluacji programów Unii Europejskiej; przygotowania i zarządzania projektami; prawa ochrony środowiska oraz zarządzania środowiskiem.

FUNDEKO współpracuje również ze stowarzyszeniem Środowisko dla Środowiska, które zrzesza ponad 50 niezależnych, wysoko wykwalifikowanych ekspertów w dziedzinie ochrony środowiska oraz nowych technologii, którzy zdobywali doświadczenie pracując i kształcąc się w Polsce oraz poza granicami kraju, głównie w Niemczech.

1.2.1. Informacja o autorach

mgr inż. Łukasz Szkudlarek – koordynacja projektu, kierownik analizy, inżynier, specjalista w zakresie gospodarki wodnej

Laureat nagrody dla najlepszych absolwentów w dziedzinie ochrony środowiska im. Macieja Nowickiego. Laureat nagrody dla najlepszych absolwentów wydziału inżynierii środowiska. Studia

1 Dane na podstawie: Program Ochrony Przed Powodzią w Dorzeczu Górnej Wisły, 2008, MSWiA; Dorzecze Odry, Monografia powodzi lipiec 1997, 1999, IMGW.

str. 7

podyplomowe w zakresie zarządzania kontraktami na inwestycje wg międzynarodowych procedur UE, Bank Światowy, - FIDIC. mgr Marek Kasprzak – członek zespołu analitycznego (hydrologia, Systemy Informacji Geograficznej)

Absolwent Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego (IGiRR) Uniwersytetu Wrocławskiego ze specjalnością w zakresie geografii fizycznej. We wrześniu 2009 r. ukooczył studia doktoranckie w Zakładzie Geomorfologii IGiRR. dr inż. Michał Nadolny – członek zespołu analitycznego (analiza statystyczna, kontakty z beneficjentami)

Absolwent Instytutu Podstawowych Problemów Techniki Politechniki Wrocławskiej kierunku matematyka stosowana ze specjalnością matematyka finansowa i ubezpieczeniowa. W roku 2006 uzyskał tytuł doktora nauk ekonomicznych ze specjalnością symulacje i modelowanie zjawisk ekonomicznych. mgr Waldemar Bernatowicz – członek zespołu analitycznego (pozyskanie danych)

Wykształcenie wyższe w zakresie kształtowania i ochrony środowiska geograficznego. Doktorant na Wydziale Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalizacja w zakresie gospodarki i ochrony wód.

Współpraca merytoryczna:

Prof. dr hab. Laura RADCZUK – weryfikacja wyników badao, przeprowadzonych analiz, rekomendacji

Jest absolwentką Wydziału Melioracji Wodnych Wyższej Szkoły Rolniczej we Wrocławiu. Od 1989 roku pełni funkcję kierownika Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej w Instytucie Inżynierii. Od 1986 roku jest członkiem Komitetu Gospodarki Wodnej PAN (od 1994 przewodnicząca Sekcji Hydrologii), od 1987 roku jest rzeczoznawcą Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Wodnych Melioracji NOT.

1.3. Wykaz skrótów i definicje stosowanych terminów w raporcie

1.3.1. Definicje z zakresu funduszy unijnych stosowane w raporcie

Definicje z zakresu funduszy unijnych zostały opracowane na podstawie:

 Leksykon Unii Europejskiej – Iwona Kienzler. Wydawnictwo Świat Książki. Warszawa 2003

 Słowniczek pojęd na temat funduszy strukturalnych (http://www.funduszestrukturalne.gov.pl)

 Opracowania własne wykonawcy

str. 8

Beneficjent (projektodawca) – zgodnie z zapisami art. 2 pkt 4) Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z 11 lipca 2006 r. ustanawiającego zasady dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 *Dz. Urz. L 210 z 31.07.2006 r.] jest to podmiot gospodarczy, podmiot lub przedsiębiorstwo, publiczne lub prywatne, odpowiedzialne za inicjowanie lub inicjujące i realizujące operacje. W ramach programów pomocy objętych art. 87 TWE beneficjentami są przedsiębiorstwa publiczne lub prywatne, realizujące indywidualny projekt i otrzymujące pomoc publiczną.

Dokumentacja przetargowa – dokumentacja przygotowywana przez zamawiającego w celu przeprowadzeniu przetargu dot. wyłonienia najlepszej oferty, wykonawcy realizującego dane zadanie związane z realizacją projektu.

Działanie – grupa projektów realizujących ten sam cel w ramach priorytetu programu operacyjnego; priorytet zazwyczaj składa się z kilku działao.

Ewaluacja – ocena/oszacowanie jakości (stopnia) realizacji programu (tzn. jego faktycznych rezultatów) w stosunku do wcześniejszych założeo (tzn. oczekiwanych efektów). W przeciwieostwie do monitorowania lub kontroli ewaluacja odnosi się do efektów długoterminowych (oddziaływania). Zasadniczym celem ewaluacji jest stałe ulepszanie skuteczności i efektywności programów realizowanych przez władze publiczne. Przeprowadzana jest w celu osiągnięcia pozytywnych efektów społecznych i gospodarczych związanych bezpośrednio z danym programem oraz zwiększania przejrzystości i promowania działao podejmowanych przez władze publiczne. Ewaluacja jest wykonywana jako: ewaluacja wstępna, ewaluacja w całym okresie realizacji oraz ewaluacja koocowa.

Fundusz Spójności – instrument ekonomiczno-polityczny Komisji Europejskiej nie należący do Funduszy strukturalnych i wdrażany na poziomie wybranych paostw, a nie regionów. Jego celem jest ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę wielkich sieci transportowych oraz obiektów infrastruktury ochrony środowiska o dużym obszarze oddziaływania.

Fundusze strukturalne - fundusze tworzone w budżecie Unii Europejskiej. Ich rolą jest pomoc w restrukturyzacji i modernizacji gospodarki krajów członkowskich oraz zwiększanie ich spójności społecznej i gospodarczej poprzez wspieranie regionów słabiej rozwiniętych. Przykładem funduszy strukturalnych są Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny.

Instytucja zarządzająca – właściwy minister albo inny organ administracji publicznej odpowiedzialny za przygotowanie i nadzorowanie realizacji programu operacyjnego albo za przygotowanie i nadzorowanie realizacji strategii wykorzystania Funduszu Spójności lub Podstaw Wsparcia Wspólnoty. W Polsce w okresie programowania na lata 2007-2013 funkcję zarządzającą w odniesieniu do Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz strategii wykorzystania Funduszu Spójności pełni minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego, w odniesieniu do programu operacyjnego – właściwy ze względu na zakres programu minister lub marszałek.

INTERREG – Inicjatywa Wspólnoty Europejskiej, realizowana w latach 2004-2006 w zakresie wspierania współpracy przygranicznej, ponadnarodowej i międzyregionalnej, służąca wzmacnianiu harmonijnego rozwoju całego obszaru Wspólnoty.

str. 9

JST – jednostka samorządu terytorialnego (gmina, powiat lub województwo). Gminy mogą byd: miejskie, miejsko-wiejskie lub wiejskie.

Komisja Europejska – organ reprezentujący UE, wyposażony w prawo inicjatywy ustawodawczej oraz uprawnienia do koordynacji działao wspólnotowych, kontroli stosowania prawa wspólnotowego oraz traktatów przyjętych przez Wspólnotę.

Okres programowania - okres obowiązywania dokumentów programowych, stanowiących podstawę ubiegania się o pomoc ze środków funduszy strukturalnych; jednocześnie okres finansowania działao z funduszy strukturalnych, np. obecny okres programowania obejmujący lata 2007-2013.

Raport oddziaływania na środowisko - jest to badanie polegające na określeniu, opisie i ocenie bezpośrednich i pośrednich skutków danego przedsięwzięcia dla: człowieka oraz komponentów środowiska przyrodniczego (fauny, flory, wód, gleb, powietrza, klimatu, krajobrazu), oddziaływania między tymi elementami; dóbr materialnych i dziedzictwa kultury.

PO IG – Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Program realizowany w latach 2007-2013 ma na celu wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności gospodarki poprzez wsparcie dla przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu i jednostek naukowych oraz poprzez badania i rozwój nowoczesnych technologii.

PO IiŚ – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Program realizowany w latach 2007-2013. Celem programu jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej.

Program dla Odry 2006 - wieloletni program modernizacji Odrzaoskiego Systemu Wodnego, przyjęty ustawą z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „ Program dla Odry - 2006” (Dz.U.2001.98.1067).

Priorytet – zbiór działao, które zmierzają do realizacji wspólnego celu w jakimś obszarze życia społeczno-gospodarczego.

Priorytet I ZPORR – Priorytet w ramach ZPORR, złożony z działao dotyczących: modernizacji i rozbudowy regionalnego układu transportowego, infrastruktury ochrony środowiska, regionalnej infrastruktury społecznej, rozwoju turystyki i kultury, infrastruktury społeczeostwa informacyjnego oraz rozwoju transportu publicznego w aglomeracjach.

Programy operacyjne – plany podziału środków przyznanych krajowi z funduszy strukturalnych na różne priorytety i działania ze środkami przeznaczonymi z góry na określone cele dla określonych grup beneficjentów.

PROW - Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Program realizowany w latach 2007-2013. Głównym celem Programu jest poprawa sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych. Zasięg programu obejmuje teren całego kraju i uwzględnia indywidualne cechy regionów poprzez możliwośd różnicowania kryteriów dostępu.

str. 10

RPO– Regionalny Program Operacyjny. Jedno z narzędzi realizacji Narodowej Strategii Spójności na lata 2007-2013, Strategii Rozwoju Kraju do 2015 roku oraz Strategicznych Wytycznych Wspólnoty 2007-2013 opracowanych przez Komisję Europejską. RPO dla danego województwa jest podstawą wykorzystania w tym regionie środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. RPO określa priorytety, kierunki oraz wysokośd środków, jakie otrzyma dane województwo na realizację polityki regionalnej w latach 2007-2013.

SPO ROL - Sektorowy Program Operacyjny pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich określa strategię oraz kierunki działao w zakresie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich.

Studium wykonalności – studium przeprowadzone w fazie formułowania projektu, sprawdzające, czy dany projekt ma dobre podstawy do realizacji i czy odpowiada potrzebom przewidywanych beneficjentów. Studium powinno stanowid plan projektu. Muszą w nim zostad określone i krytycznie przeanalizowane wszystkie szczegóły operacyjne jego wdrażania, a więc uwarunkowania handlowe, techniczne, finansowe, ekonomiczne, instytucjonalne, społeczno-kulturowe oraz związane ze środowiskiem naturalnym. Sporządzenie studium wykonalności jest obowiązkowe przy ubieganiu się o dofinansowanie z funduszy strukturalnych.

Unia Europejska – utworzona przez Traktat z Maastricht, podpisany w lutym 1992 r. przez 12 paostw członkowskich ówczesnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Traktat wszedł w życie 1 listopada 1993 r.

Wskaźnik – miara celów, jakie mają zostad osiągnięte, zaangażowanych zasobów, uzyskanych produktów, efektów oraz innych zmiennych (w szczególności ekonomicznych, społecznych, dotyczących ochrony środowiska).

Wskaźnik oddziaływania – Wskaźniki odnoszące się do konsekwencji danego programu wykraczających poza natychmiastowe efekty dla bezpośrednich beneficjentów. Oddziaływanie szczegółowe to te efekty, które pojawią się po pewnym czasie, niemniej jednak są bezpośrednio powiązane z podjętym działaniem. Oddziaływanie globalne obejmuje efekty długookresowe dotyczące szerszej populacji.

Wspólnota Europejska (WE) – wspólnota, której celem jest stworzenie wspólnego rynku oraz unii gospodarczej i walutowej, a także dzięki wdrożeniu wspólnej polityki i działao, wspieranie w całym ugrupowaniu harmonijnego i zrównoważonego rozwoju działalności gospodarczej, wysokiego poziomu zatrudnienia i ochrony socjalnej, równości praw kobiet i mężczyzn, zrównoważonego i nieinflacyjnego wzrostu, wysokiego stopnia konkurencyjności i spójności gospodarczej, wysokiego poziomu ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego, podnoszenie standardu i jakości życia, gospodarczej i społecznej spójności oraz solidarności między paostwami członkowskimi. Działania Wspólnoty są regulowane wspólnymi politykami, do których należą: Wspólna polityka rolna, Wspólna polityka handlowa, Wspólna polityka transportowa, Polityka ochrony środowiska, Polityka spójności i strukturalna WE, Unia gospodarcza i walutowa, Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeostwa.

Wymogi formalne i merytoryczne – warunki, które musi spełnid wniosek o dofinansowanie z funduszy strukturalnych. W przeciwnym wypadku wniosek zostaje odrzucony przez komisję zajmującą się weryfikacją wniosków. str. 11

Zamówienia publiczne – umowy odpłatne zawierane między zamawiającym (jednostką sektora finansów publicznych, osobą prawną, inną paostwową jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej) a wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane.

ZPORR – Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Program obejmował okres programowania 2004-2006. Celem strategicznym ZPORR-u jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałania marginalizacji niektórych obszarów, aby sprzyjad długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską. ZPORR-em zarządza Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.

1.3.2. Definicje z zakresu gospodarki wodnej i hydrologii

Definicje z zakresu gospodarki wodnej i hydrologii opracowane zostały na podstawie:

 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. 2001 Nr 115 poz. 1229)  Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadad budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz.U. 2007 Nr 86 poz. 579)  Wyznaczanie stref zagrożenia powodziowego, Radczuk et al., Biuro Koordynacji Projektu Banku Światowego, Wrocław 2001.

Budowle hydrotechniczne — budowle wraz z urządzeniami i instalacjami technicznymi służące gospodarce wodnej oraz korzystaniu z zasobów wodnych i ich kształtowaniu. Obejmują one: zapory ziemne i betonowe, jazy, budowle upustowe z przelewami i spustami, przepusty wałowe i mnichy, śluzy żeglugowe, wały przeciwpowodziowe, siłownie i elektrownie wodne, ujęcia źródłowych wód powierzchniowych, wyloty ścieków, czasze zbiorników wodnych wraz ze zboczami i skarpami, pompownie, kanały, sztolnie, rurociągi hydrotechniczne, syfony, lewary, akwedukty, budowle regulacyjne na rzekach i potokach, progi, grodze, nadpoziomowe zbiorniki gromadzące substancje płynne i półpłynne, porty, baseny, zimowiska, pirsy, mola, pomosty, nabrzeża, bulwary, pochylnie i falochrony, przepławki dla ryb. Budowle hydrotechniczne dzielą się na tymczasowe i stałe. Stałe budowle hydrotechniczne zalicza się do jednej z czterech klas wartości I, II, III, IV. Najwyższą klasą ważności jest klasa I.

Ciek – pojęcie odnoszące się do wszystkich wód znajdujących się w ruchu pod wpływem sił ciężkości, płynących w korytach naturalnych lub sztucznych, stale lub okresowo.

Dorzecze - obszar, z którego całkowity odpływ wód powierzchniowych następuje ciekami naturalnymi przez jedno ujście do morza.

Fala wezbraniowa – fala powstająca w korycie cieku w trakcie wezbrania wywołanego wzmożonym zasilaniem opadowym, roztopowym, awarią zapory, urządzeo piętrzących, zrzutem wody ze

str. 12

zbiornika. Fala wezbraniowa ma wyraźny początek, fazę wznoszenia, punkt kulminacyjny i fazę opadania.

Kanały – rozumie się przez to sztuczne koryta prowadzące wodę w sposób ciągły lub okresowy, o szerokości dna co najmniej 1,5 m przy ich ujściu lub ujęciu.

Obszary zalewowe – obszary położone wzdłuż koryta rzeki, zalewane wodą okresowo w czasie wezbrao.

Powódź – takie wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenie dla ludności lub mienia.

Ryzyko powodziowe - kombinacja prawdopodobieostwa wystąpienia powodzi i związanych z powodzią potencjalnych negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.

Urządzenia wodne – rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: (I) budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także poldery przeciwpowodziowe, kanały i rowy, (II) zbiorniki, obiekty zbiorników i stopni wodnych, (III) stawy rybne oraz stawy przeznaczone do oczyszczania ścieków, rekreacji lub innych celów, (IV) obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, (V) obiekty energetyki wodnej, (VI) wyloty urządzeo kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód lub urządzeo wodnych oraz wyloty urządzeo służące do wprowadzania wody do wód lub urządzeo wodnych, (VII) stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, (VIII) mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, (IX) stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych.

Rumowisko – ziarnisty materiał mineralny transportowany przez płynącą wodę. Rozróżnia się trzy podstawowe typy rumowiska: wleczone (transport przy zachowaniu kontaktu z dnem cieku), unoszone (transport w masie wody, blisko dna), zawieszone (transportowane w masie całego strumienia, zazwyczaj najmniejsze cząstki).

Stan wody – wzniesienie zwierciadła wody w danym przekroju rzeki ponad przyjęty umownie poziom odniesienia.

Strefy zagrożenia powodziowego – obszary odpowiadające zasięgiem przybrzeżnym terenom zalewowym, określonym dla przepływów wysokich, najczęściej odpowiadające prawdopodobieostwu wystąpienia Q1% (woda stuletnia, zdarzająca się przeciętnie raz na sto lat) oraz Q10% (woda dziesięcioletnia).

Teren zalewowy – obszar zalewany przez wodę, gdy przepływ prowadzony przez rzekę w trakcie wezbrania przekracza pojemnośd jej koryta lub stanowi konsekwencję spiętrzania w dole rzeki.

Wały przeciwpowodziowe – budowle w postaci nasypu ziemnego szczególnej konstrukcji, służąca celom regulacyjnym lub ochronnym, wznoszona na obszarze zalewowym.

str. 13

Wezbranie – wzrost stanów wody w rzece do momentu kulminacji, od której zaczyna się ich powolny spadek. Wezbrania wywołane są wzmożonym dopływem wody do koryta lub jej spiętrzeniem.

Zabezpieczenia przeciwpowodziowe – techniki stosowane do ochrony obszarów narażonych na występowanie powodzi.

Zlewnia –obszar lądu, z którego cały spływ powierzchniowy wód jest odprowadzany przez system strug, strumieni, potoków, rzek i kanałów do wybranego punktu biegu cieku.

1.3.3. Wykaz skrótów

GIS – System Informacji Geograficznej INTERREG – Inicjatywa Wspólnoty Europejskiej w zakresie wspierania współpracy przygranicznej JST – jednostka samorządu terytorialnego PHARE – Program pomocy w przebudowie gospodarczej paostw Europy Środkowej i Wschodniej PO IiŚ – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich RPO – Regionalny Program Operacyjny SPO ROL - Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 UM – Urząd Marszałkowski UE - Unia Europejska ZPORR – Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego

str. 14

2. STRESZCZENIE RAPORTU

2.1. Streszczenie raportu

2.1.1. Cel i zakres analizy

Raport koocowy z analizy wartości wskaźnika oddziaływania pn. „Liczba ludności zabezpieczonej przed powodzią w ramach Działania 1.2 ZPORR infrastruktura ochrony środowiska” powstał na potrzeby uzupełnienia brakujących danych odnośnie wskaźnika  Raport powstał na potrzeby oddziaływania w systemie monitoringu postępów wdrażania uzupełnienia brakujących danych Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego odnośnie wskaźnika oddziaływania (ZPORR). Przeprowadzone badanie jest częściowo kontynuacją i w systemie monitoringu postępów uzupełnieniem opracowania wykonanego w 2008 r. przez firmę wdrażania Zintegrowanego badawczą Ecorys Polska pn. „Analiza wartości wskaźników Programu Operacyjnego Rozwoju monitoringowych Działao 1.2, 3.1 oraz 3.2 ZPORR z zakresu Regionalnego (ZPORR). ochrony środowiska”.

Celem analizy było obliczenie wskaźnika oddziaływania w postaci liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią w wyniku realizacji projektów w ramach  Celem analizy było Działania 1.2 ZPORR Infrastruktura ochrony środowiska oraz w obliczenie wskaźnika oddziaływania wyniku realizacji projektów finansowanych z innych źródeł niż w postaci liczby ludności ZPORR. Badaniem zostało objętych pięd województw: kujawsko- zabezpieczonej przed powodzią. pomorskie, lubelskie, mazowieckie, opolskie oraz pomorskie.

Do celów szczegółowych analizy należało:

 Obliczenie liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią dla projektów zakooczonych i skontrolowanych od 1 stycznia 2008 roku do dnia 30 czerwca 2009 roku w ramach Działania 1.2 ZPORR (6 projektów).

 Obliczenie liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią w wyniku realizacji projektów finansowanych z innych niż ZPORR źródeł, zrealizowanych w okresie od 1 stycznia 2008 do 30 czerwca 2009.

Wykonano analizę projektów/inwestycji zrealizowanych przez Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeo Wodnych,  Badaniem objęto dotyczących budowy i modernizacji wałów województwa: kujawsko-pomorskie, przeciwpowodziowych. Ten rodzaj inwestycji został wskazany do lubelskie, mazowieckie, opolskie badania przez Zamawiającego. Dodatkowo przeprowadzono oraz pomorskie. szczegółową identyfikację wszystkich projektów z zakresu ochrony przeciwpowodziowej realizowanych w badanym okresie w Polsce. W wyniku tego działania została stworzona lista projektów, które miały znaczący wpływ na zwiększenie liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią.

str. 15

Wyniki badania stanowią wkład jakościowy w przygotowanie raportu rocznego z realizacji Podstaw Wsparcia Wspólnoty, który zgodnie z art. 37 Rozporządzenia Rady Nr 1260/1999 jest przedstawiany Komisji Europejskiej w ciągu sześciu miesięcy od zakooczenia każdego pełnego roku kalendarzowego.

2.1.2. Metodologia i przebieg realizacji analizy

Badaniami objęto inwestycje finansowane w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) a także inne realizowane na terenie kraju które były finansowane z innych źródeł takich np. jak: Program dla Odry 2006, Sektorowy Program Operacyjny pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich wdrażany na terenie całego kraju w latach 2004 – 2006 oraz INTERREG III. Rozpatrywano również odpowiadające im działania w nowym okresie programowania: Regionalne Programy Operacyjne Województw na lata 2007-2013, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, INTERREG IV 2007-2013.  Badaniami objęto inwestycje Wykonawca zwrócił się do szeregu instytucji realizujących finansowane w ramach zadania z zakresu gospodarki wodnej w celu zidentyfikowania Zintegrowanego Programu realizowanych projektów i pozyskania jak najbardziej Operacyjnego Rozwoju szczegółowych danych. Wśród instytucji tych znalazły się: Regionalnego (ZPORR) oraz inwestycje realizowane z innych  Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, źródeł.  Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeo Wodnych,  Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,  Zarządy Województw,  Jednostki Samorządu Terytorialnego. O informacje na temat projektów zakooczonych do dnia 30 czerwca 2009 zwrócono się także do instytucji zarządzającymi wymienionymi programami, w tym: Zarządów Województw, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwa Środowiska. Następnie dokonano selekcji danych i wybrano projekty kwalifikujące się do badania. Pracę tę wykonano według następującego algorytmu:

1. Zestawienie wszystkich projektów zebranych na etapie  Analizowano inwestycje pozyskiwania danych z województw objętych badaniem zrealizowane w okresie od 1.01.2008 (projekty realizowane z funduszu ZPORR oraz projekty r. do 30.06.2009 r. realizowane z innych funduszy). 2. Eliminacja projektów realizowanych poza wyznaczonym przedziałem czasowym (1 stycznia 2008 – 30 czerwca 2009). 3. Analiza rodzaju inwestycji i jej wpływu na zabezpieczenie ludności przed powodzią.

str. 16

Do dalszej analizy zakwalifikowano inwestycje związane z budową  Badano inwestycje, dla i modernizacją wałów przeciwpowodziowych oraz zbiorników których możliwe jest jednoznaczne retencyjnych o funkcji przeciwpowodziowej. Na etapie kwalifikacji określenie efektu zabezpieczenia odrzucono projekty związane z małą retencją wodną, zabiegami ludności przed powodzią, tj. projekty regulacyjnymi koryt rzecznych, remontami i utrzymaniem związane z budową i modernizacją przepompowni, budową zabezpieczeo przeciwerozyjnych wałów przeciwpowodziowych oraz i zbiorników przeciwrumowiskowych. Weryfikacja ta wynikała z zbiorników retencyjnych o funkcji możliwości jednoznacznego określenia wpływu przedmiotowych przeciwpowodziowej. inwestycji na chroniony obszar i liczbę ludności chronionej przed  Przeprowadzono obliczenia powodzią. trzema metodami. Do obliczenia wskaźnika oddziaływania w postaci liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią zastosowano trzy metody:

 Metoda 1 – stosowana we wcześniejszym opracowaniu firmy ECORYS, opiera się na średniej wartości zaludnienia w gminie.

 Metoda 2 – opracowana przez firmę Fundeko, opiera się na średniej gęstości zaludnienia sołectwa, miasta, osiedla lub miejscowości, która jest faktycznie chroniona przed powodzią.

 Metoda 3 – ekspercka opiera się na oszacowaniu faktycznej liczby ludności chronionej przed powodzią na podstawie dokumentacji projektowej i informacji o zasięgu potencjalnego zalewu powodziowego.

Przeprowadzenie obliczeo metodą 2 i metodą ekspercką podyktowane było próbą wyeliminowania błędu, jaki może się pojawiad przy obliczaniu wskaźnika oddziaływania w oparciu o średnią liczbę mieszkaoców w gminie. Zagrożenie powodziowe dotyczy bowiem jedynie fragmentów gmin, a nie całych jednostek terytorialnych tego szczebla ze wszystkimi ich mieszkaocami.

Do wykorzystanych metod mających na celu uzyskanie bądź weryfikację danych niezbędnych do przeprowadzenia analizy należały:

 Studia przypadków –prowadzone dla sześciu projektów zrealizowanych w ramach ZPORR oraz dla wybranych projektów finansowanych przy współudziale środków innych niż ZPORR, umożliwiły określenie statystycznego błędu obliczeo, jaki pojawiał się przy zastosowaniu metody pierwotnej ECORYS i zmodyfikowanej metody FUNDEKO. Studia przypadków przeprowadzono na podstawie pozyskanej szczegółowej dokumentacji oraz wiedzy eksperckiej opartej o analizę map, dane hydrologiczne, materiały historyczne dotyczące powodzi, symulacje z użyciem oprogramowania GIS (Geograficzne Systemy Informacji).

str. 17

 Wywiady telefoniczne – przeprowadzane z beneficjentami, służyły jako badanie uzupełniające w przypadku braku podstawowych informacji umożliwiających dokonanie obliczeo, a także jako metoda kontrolna pozyskiwanych danych (triangulacja danych).  Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) – pozwoliły na uzyskanie pogłębionej wiedzy na temat specyfiki danego projektu, lokalnych uwarunkowao  Inne metody: oraz jego rezultatów i oddziaływania.

 Analiza przestrzenna z wykorzystaniem narzędzi GIS -  studia przypadków użyta została do prezentacji przestrzennego  wywiady telefoniczne rozmieszczenia obiektów zrealizowanych w ramach  indywidualne wywiady ZPORR oraz do badao realizowanych na potrzeby metody pogłębione (IDI) eksperckiej, w tym do oceny sytuacji hipsometrycznej na  analiza przestrzenna z terenie i w otoczeniu prowadzonych inwestycji i wykorzystaniem narzędzi GIS uproszczonej (bez uwzględnienia hydrauliki przepływu)  panel ekspertów aproksymacji zasięgu obszarów zalewowych.  burza mózgów.  Panel ekspertów – polegał na konsultacji z ekspertami wyników analizy danych i przeprowadzanych obliczeo oraz weryfikacji ostatecznych wniosków i rekomendacji.

 „Burza mózgów” – metodę tę wykorzystano wśród zespołu ewaluacyjnego do zbierania informacji, pomysłów, identyfikowaniu przyczyn problemów, efektów działao, poszukiwaniu rozwiązao. Analiza podzielona został na cztery główne etapy:

1) programowanie badania – raport metodologiczny, 2) pozyskanie danych, 3) analiza danych i aproksymacja wartości wskaźnika, 4) podsumowanie badania – raport koocowy.

2.1.3. Wyniki analizy

W wyniku przeprowadzonego badania zidentyfikowano 217  Zidentyfikowano 217 inwestycji związanych z gospodarką wodną i ochroną inwestycji. przeciwpowodziową. Dokładna analiza projektów i odpowiedzi od  W analizowanym okresie ankietowanych instytucji doprowadziła do wyeliminowania zrealizowano 48 inwestycji. pojawiających się powtórzeo, które ograniczyło liczbę projektów  Do badao zakwalifikowano 16 do 116. Na podstawie kryterium I - czasu realizacji projektów (1 projektów. stycznia 2008 – 30 czerwca 2009 r.) wyróżniono wśród nich 48 inwestycji. W wyniku selekcji pod względem przedmiotu inwestycji i funkcji pełnionej w systemie ochrony przeciwpowodziowej ludności (kryterium II) zbiór projektów został ograniczony do 16 inwestycji spełniających obydwa kryteria.

str. 18

Wśród wybranych do dalszej analizy inwestycji znalazły się:

• Województwo opolskie - 4 projekty (w tym 1 projekt ZPORR), • Województwo pomorskie - 4 projekty (w tym 1 projekt ZPORR), • Województwo kujawsko pomorskie - 3 projekty (w tym 1 projekt ZPORR), • Województwo mazowieckie - 2 projekty (w tym 1 projekt ZPORR), • Województwo lubelskie – 3 projekty (w tym 2 projekty ZPORR).

Analizę podzielono na dwie części ze względu na okres zakooczenia realizacji projektów. W wyniku realizacji wyróżnionych 16 inwestycji ZPORR oraz finansowanych z innych źródeł, w okresie od 01.01.2008 do 30.06.2009 otrzymano następujące wyniki:

 przyrost liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo  W okresie od 01.01.2008 r. 2 3 wyniósł 102 391 osób , (przyrost z 0 osób w roku 2003 do do 30.06.2009 r. przyrost liczby 102 391 osób na dzieo 30 czerwca 2009) ludności chronionej przed powodzią  przyrost powierzchni obszaru chronionego na skutek wyniósł 102 391 osób. zrealizowanych projektów wyniósł 1 285,49 km2,  udział projektów ZPORR w całkowitej liczbie ludności chronionej przeciwpowodziowo osiągnął wartośd 80,2%,  udział projektów ZPORR w powierzchni chronionej przeciwpowodziowo wyniósł 90%.  największą wartośd wskaźnika ludności chronionej osiągnięto w województwie pomorskim (71 835 osób), najmniejszą wartośd w województwie mazowieckim (2468 osób).

Niniejszy dokument zawiera również analizę wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo osiągniętego w okresie od 31.12.2003 r. do 30.06.2009 r.

 przyrost liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo w okresie od 31.12.2003 r. do 30.06.2009 wyniósł 315 833  W okresie od od 31.12.2003 4 osoby , co stanowi 74,87% przyrost w stosunku do r. do 30.06.2009 r. przyrost liczby 31.12.2003, ludności chronionej przed powodzią wyniósł 315 833 osoby.

2 wskaźnik obliczany według zaleceo metodologii SOPZ.

3 Zgodnie z przyjętą metodyką (patrz rozdział 8, 9, i 10)

4 wskaźnik obliczany według zaleceo metodologii SOPZ.

str. 19

 udział projektów ZPORR w całkowitej liczbie ludności na dzieo 30.06.2009 chronionej przeciwpowodziowo osiągnął poziom 25,9%,  największą liczbę osób chronionych przeciwpowodziowo osiągnięto w województwie dolnośląskim (199 695 osób) najmniejszą liczbę ludności chronionej na skutek realizacji projektów przeciwpowodziowych osiągnięto w województwie małopolskim (149 osób).

Przeprowadzona analiza uwidoczniła rolę projektów ZPORR na tle wszystkich analizowanych przedsięwzięd o tematyce przeciwpowodziowej. Zauważalną cechą projektów ZPORR jest wpływ ich realizacji na osiągnięcie wskaźnika ludności chronionej. Projektów ZPORR jest relatywnie mało w porównaniu z całkowitą liczbą projektów w okresie 31.10.2003-30.06.2009 (7,8% wszystkich projektów to przedsięwzięcia finansowane ze środków ZPORR) jednak mają one aż 25,9% wpływ na osiągnięcie wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo (statystycznie co czwarta osoba jest chroniona dzięki realizacji projektów ZPORR). Oznacza to, że projekty ZPORR są wysoce efektywne i skuteczne w ochronie  Projektów ZPORR jest ludności. Opisaną sytuację potwierdza również badanie dla relatywnie mało w porównaniu z zawężonego okresu 01.01.2008-30.06.2009; udział projektów całkowitą liczbą projektów w okresie ZPORR w całkowitej liczbie analizowanych przedsięwzięd wynosił 31.10.2003-30.06.2009, jednak mają 37,5% jednak aż 80,2% ludności jest chroniona na skutek realizacji one duży wpływ na wzrost liczby projektów ZPORR. Ostatecznie należy uznad wysoką efektywnośd ludności chronionej przed powodzią. działao przeciwpowodziowych realizowanych ze środków ZPORR.

Podstawą analizy liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo jest wskaźnik wyznaczany za pomocą metody ECORYS rekomendowanej w opisie przedmiotu zamówienia. Zespół ewaluacyjny zaproponował inną metodykę obliczania wskaźnika oraz dokonał szczegółowej analizy rzeczywistej liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo w projektach ZPORR (metoda ekspercka). W wyniku analizy stwierdzono, iż zmodyfikowana metoda zaproponowana przez FUNDEKO daje wyniki bardziej zbliżone do liczby ludności  Wyniki potwierdziły chronionej przeciwpowodziowo określonej na podstawie użytecznośd metody obliczeniowej istniejącej dokumentacji I analizy eksperckiej. Potwierdzone zaproponowanej przez firmę zostały w ten sposób tezy o użyteczności metody zmodyfikowanej Fundeko. opartej na metodyce FUNDEKO.

2.1.4. Wnioski z analizy wartości wskaźników rezultatu

Podczas realizacji badao zdiagnozowano problemy wynikające z obliczania wskaźników dotyczących liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią i wysunięto wnioski na temat analizowanych projektów z zakresu ochrony  Brakuje precyzyjnej definicji przeciwpowodziowej. Można je pogrupowad w następujących wskaźnika liczba ludności chronionej punktach: przed powodzią.

• Nie ma jednej i precyzyjnej definicji wskaźnika liczba ludności chronionej przed powodzią oraz powierzchni  W dokumentacji brakuje chronionej przed powodzią. Wskaźniki te są różnie precyzyjnych, weryfikowalnych interpretowane, z reguły z podziałem na ochronę mienia w danych odnośnie liczby ludności. tym pól uprawnych, ochronę budynku, w którym są str. 20

zameldowani mieszkaocy, aż do bezpośredniej ochrony życia. • W badaniu wykonawca napotkał dużą trudnośd podczas  Istnieje istotny problem w pozyskiwania danych dotyczących powierzchni obszaru pozyskiwaniu danych. oraz liczby ludności chronionej przed powodzią. W większości wypadków beneficjenci poszczególnych projektów nie dysponowali informacjami niezbędnymi do  Napotkano trudności z przeprowadzenia niniejszego badania. Pozyskanie danych określaniem obszaru chronionego wymagało dotarcia do osoby odpowiedzialnej za przed powodzią. dokumentację techniczną a następnie prześledzenia jej zapisów. W przypadkach w których dokumentacja nie była dostępna lub nie zawierała wartościowych danych  Zauważono problem wykonawca przeprowadzał aproksymację powierzchni niejednorodności dokumentacji obszaru chronionego metodami eksperckimi. projektowej. • Dla większości projektów nie jest możliwe jednoznaczne wyznaczenie wartości obszaru jaki był chroniony przed ich  Należy określad realizacją. Przykładem mogą byd projekty polegające na oddziaływanie inwestycji także na wzmocnieniu istniejącego obwałowania, dlatego w sąsiednie jednostki administracyjne. badaniu konieczne było przyjęcie zasady, że przed realizacją inwestycji ludnośd nie była chroniona przed powodzią. Jest to założenie nieścisłe dla obiektów, które podlegały modernizacji, jednak niezbędne wobec braku jakiejkolwiek możliwości wiarygodnej oceny stanu technicznego obiektów przed ich modernizacją. • W dokumentacji projektów przeciwpowodziowych wielokrotnie stwierdzano brak precyzyjnych informacji dotyczących liczby ludności zamieszkującej obszary będące pod wpływem oddziaływania realizowanej inwestycji, dlatego w badaniu zidentyfikowano wszystkie sołectwa, na jakich obszar mogły oddziaływad projekty. • Jakośd istniejącej dokumentacji dla obiektów hydrotechnicznych jest różna i z reguły odbiega od standardów nowoczesnych badao i interpretacji, a także sposobów prezentacji danych, możliwych m.in. przy wykorzystaniu modeli numerycznych, modelowania cyfrowego, oprogramowania GIS, etc. • W metodach wskaźnikowych wyznaczenie liczby ludności chronionej przed powodzią dla projektów wykraczających  Użyty wskaźnik sprawdza się zasięgiem oddziaływania poza teren gminy, gdzie miała we wstępnej ocenie oddziaływania miejsce inwestycja, wymagane jest podanie w inwestycji. dokumentacji technicznej precyzyjnych danych odnośnie wielkości i rozmieszczenia obszaru zalewowego. Jest to  Brakuje projektów konieczne, aby możliwa była jednoznaczna ocena innowacyjnych, zmieniających oddziaływania na zabezpieczenie przed powodzią także sposób ochrony ludności sąsiednich jednostek administracyjnych. przeciwpowodziowej. • Większośd z analizowanych inwestycji miała na celu poprawę stanu istniejących obiektów osłony  Przyszłe analizy powinny byd przeciwpowodziowej. Pojedyncze projekty dotyczyły oparte o tworzone mapy zagrożenia nowej lokalizacji wałów czy zbiorników retencyjnych. i ryzyka powodziowego. Żaden z projektów nie zakładał przeprojektowania str. 21

zastanego systemu przeciwpowodziowego, w tym odsuwania wałów od brzegów koryt i zwiększania światła przepływu dla wód powodziowych, tworzenia nowoczesnych systemów prognozowania, ostrzegania i zarządzania ryzykiem, a także zwiększania świadomości mieszkaoców odnośnie zagrożenia. • Zastosowanie wskaźnika „zabezpieczenie liczby ludności” przed powodzią wydaje się rozwiązaniem odpowiednim dla oceny oddziaływania inwestycji związanych z osłoną przeciwpowodziową w sytuacji, gdy brakuje innych, precyzyjnych danych, np. dotyczących wartości potencjalnych strat gospodarczych. • Zakłada się, że kolejne podobne analizy oraz badania ewaluacyjne będą mogły byd oparte o treśd map zagrożenia powodziowego i ryzyka skonstruowanych dla całych dorzeczy zgodnie z wytycznymi Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim. Obecnie istnieje deficyt informacji w  Istnieje potrzeba tym zakresie. porównania wyników badao • Przeprowadzone wcześniej badania poświęcone liczbie ewaluacyjnych prowadzonych na ludności chronionej przed powodzią dotyczą różnych terenie całego kraju okresów, jak również różnych województw. Istnieje ograniczona możliwośd porównania wyników analiz i wyciągnięcia odpowiednich wniosków.  Zaleca się kontynuację • Projekty ZPORR stanowią bardzo ważny element ochrony strategii działao przeciwpowodziowej kraju. Zalecane jest kontynuowanie przeciwpowodziowych w ramach strategii dalszych działao przeciwpowodziowych w ramach programów operacyjnych. właściwych programów operacyjnych okresu programowania 2007-2012 i 2013-2017.

 Rekomendacje: 2.1.5. Rekomendacje  Przygotowanie załącznika do W wyniku przeprowadzonego badania, na podstawie instrukcji wypełniania wniosków. zidentyfikowanych problemów, wykonanych analiz i  Opracowanie definicji i wzoru do sformułowanych wniosków, raport został wzbogacony o obliczania wskaźnika liczby rekomendacje przeznaczone dla instytucji odpowiedzialnych za ludności zabezpieczonej przed zarządzaniem funduszami z zakresu ochrony środowiska, a także powodzią. dla instytucji odpowiedzialnych za gospodarkę wodną i ochroną  Prowadzenie badao przeciwpowodziową. kompleksowych dla wszystkich województw w spójnym okresie. • Zaleca się przygotowanie specjalnego załącznika do  Stworzenie katalogu danych instrukcji wypełniania wniosków dla beneficjentów działao dotyczących projektów związanych z ochroną przeciwpowodziową. W załączniku przeciwpowodziowych. tym powinny zostad przedstawione standardy dotyczące jakości opracowao oraz danych jakie powinny one zawierad, a także informacja o konieczności zachowania daleko idącej spójności podawanych wartości. Wspomniana spójnośd powinna byd jednym z kryteriów formalnych.

str. 22

• Należy stworzyd jasną i łatwo interpretowalna definicję lub ustalid jeden obowiązujący wzór na przeliczenia wskaźnika powierzchni chronionej na wskaźnik liczby ludności chronionej. • Zaleca się przeprowadzenie badao dopełniających tak, aby analiza dotyczyła projektów we wszystkich województwach dla spójnego okresu czasu (na przykład od początku roku 2003 do kooca 2009). • Należy stworzyd katalog danych dotyczący poszczególnych projektów w posiadaniu jakich powinny byd różne instytucje paostwowe takie jak: zarządy województw, ministerstwa, instytucje pośredniczące i zarządzające, RZGW, WZIUM i inne. Opracowanie jednego katalogu pozwoli na lepsze zarządzanie Paostwem poprzez dostęp do precyzyjnych i zunifikowanych informacji. • W przypadku dokumentacji dotyczącej projektów z zakresu szeroko rozumianej gospodarki wodnej i ochrony przeciwpowodziowej należy stworzyd spis zagadnieo do jakich twórcy dokumentacji muszą się odnieśd a także stworzyd  Rekomendacje: podręcznik dobrych praktyk lub wytyczne realizacji takich projektów.  Stworzenie podręcznika dobrych • Wydaje się zasadne premiowanie beneficjentów, którzy praktyk dla autorów realizując zdania zakresu ochrony przeciwpowodziowej dokumentacji z zakresu ochrony wymagają od projektantów zachowania wysokich przeciwpowodziowej. standardów opracowania uwzględniającego m.in. precyzyjne informacje na temat ochrony  Premiowanie beneficjentów przeciwpowodziowej. Premiowanie to może się odbywad dbających o jakośd dokumentacji poprzez możliwośd uzyskania dodatkowych punktów na projektowej. etapach oceny merytorycznej.  • Wykonawca widzi koniecznośd wspierania finansowego Koniecznośd wspierania programów mających na celu opracowanie rzetelnych nowoczesnych rozwiązao z ekspertyz z zakresu zagrożenia powodziowego i zakresu ochrony ograniczaniu ryzyka powodziowego oraz ich publicznego przeciwpowodziowej. udostępniania przez specjalne serwisy internetowe.  Koniecznośd sprawdzenia stopnia

• Z uwagi na zbliżający się, wyznaczony termin zakooczenia zaawansowania prac nad mapami prac nad mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego dla zagrożenia i ryzyka wszystkich dorzeczy zgodny z wytycznymi Dyrektywy powodziowego dla wszystkich 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 dorzeczy zgodnych z wymogami października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka Dyrektywy 2007/60/WE. powodziowego i zarządzania nim, zachodzi koniecznośd zrewidowania zaawansowania w wykonaniu odpowiedniej dokumentacji. Według Dyrektywy 2007/60/WE paostwa członkowskie UE powinny dokonad wstępnej oceny ryzyka powodziowego do dnia 22 grudnia 2011 r., a do dnia 22 grudnia 2013 r. zapewnid opracowanie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego.

str. 23

SUMMARY

2.2. Purpose of research  The report’s goal was to complement missing data related to the impact The goal of the final report of the impact indicator analysis entitled indicator in the system of the “Number of people protected from floods within IROP Measure monitoring the progress of 1.2 Environmental protection infrastructure” was to complete missing implementing the Integrated data related to the impact indicator in the system of monitoring the Regional Operational progress of implementing the Integrated Regional Operational Programme (IROP). Programme (IROP). The research is partly a follow-up and a complement to another study, carried out in 2008 by the research  The purpose of the company Ecorys Polska, entitled “Analysis of the value of monitoring analysis was to calculate the impact indicator in the form of indicators of IROP Measures 1.2, 3.1 and 3.3 Environmental the number of people protected protection infrastructure”. from flooding The purpose of the analysis was to calculate the impact indicator in the form of the number of people protected from flooding as a result of projects implemented  Covered by the within IROP Measure 1.2 Environmental protection infrastructure research were: the Kujawy- and of projects financed from sources other than IROP. Five provinces Pomerania province, the Lublin were covered by the research: the Kujawy-Pomerania province, the province, the Mazovia province, Lublin province, the Mazovia province, the Opole province and the the Opole province and the Pomerania province. Pomerania province.

 Detailed goals of the analyses were as follows: The study covered projects financed from the  Calculating the number of people protected from flooding as Integrated Regional Operational an effect of projects finished and controlled in the period Programme (IROP) and projects from 1 Jan. 2008 to 30 June 2009 within Measure 1.2 IROP (6 supported from other sources projects)

 Calculating the number of people protected from flooding as a result of projects financed from sources other than IROP, implemented between from 1 Jan. 2008 to 30 June 2009.

An analysis of projects realized by the Provincial Administration of Land Reclamation and Water Facilities, related to the construction and modernization of flood banks, was performed. Analyzing this type of projects was suggested by the ordering party. Additionally, detailed identification of all projects having to do with flood protection, implemented in Poland in the period under investigation, was carried out. As a result, a list of projects which had a significant influence on increasing the number of people protected against floods was created.

The research results provide qualitative input into the annual report on the implementation of the Community Support Framework which, according to art. 37 of the Council Regulation nr 1260/1999, is presented to the EC within six weeks from the end of each year.

str. 24

2.2.1. Methodology and course of the research Covered by the investigation were projects financed from the Integrated Regional Operational Programme (IROP) and other projects from Poland supported from other sources, such as: Programme for the Oder 2006, the sectoral operational programme Restructuring and modernization of the food sector and development of rural areas in Poland from 2004 to 2006, and INTERREG III.

Corresponding measures in the new programming year – such as: 2007-2013 Regional Operational Programmes for Provinces, Operational Programme Infrastructure and Environment, 2007-2013 Rural Development Programme and INTERREG IV 2007-2013 – were also looked into.

The research team addressed a number of institutions dealing with water management in order to identify projects under realization and collect the most detailed data. Some of these institutions were:

 Regional Water Management Boards  Province Boards of Land Reclamation and Water Facilities  Province Funds for Environmental Protection and Water Management  Province Authorities  Local Government Units

For information about projects finished before 30 June 2009 the team addressed also institutions managing the above mentioned programmes, including: Province Authorities, Ministry of Agriculture and Rural Development and Ministry of the Environment. Next, the date underwent selection and only the projects that qualified for the research were chosen. This task was carried out according to the following scheme: 4. Specification of all projects identified at the stage of data collection from provinces under investigation (projects financed from IROP and other sources). 5. Elimination of projects implemented before or after the period under consideration (1 Jan. 2008 – 30 June 2009). 6. Analysis of the projects’ characteristics and their influence on protecting people against flooding.

Qualified for further analysis were projects related to the  Analyzed in the construction and modernization of flood banks and anti-flood study were projects for which it retention reservoirs. Projects related to small water retention, was possible to determine the riverbed regulation, conservatory measures in sewage pumping level of flood protection, i.e. stations, construction of anti-erosion systems and anti-rubble those related to the reservoirs were rejected at the verification stage. This verification construction and modernization was based on the possibility of determining the exact influence of of flood banks and anti-flood project actions on the protected area and on the number of people retention reservoirs. protected from floods.

Three methods were used to calculate the indicator of influence (number of people protected from flooding): str. 25

 Method 1 – applied in the previous study by ECORYS, based  Three methods were used in on the communes’ population sizes. the research

 Method 2 – developed by FUNDEKO, based on mean population densities in the administrative units which are effectively protected from flooding.

 Method 3 – developed by experts, consisting in assessing the actual number of people protected from flooding, based on the projects’ documentation and information about the areas of potential flooding.

The decision to apply Method 2 and 3 was made to reduce the risk of mistakes which can appear when calculating the impact indicator basing on mean population sizes in communes (since flood hazard occurs only in parts of communes and not in the whole areas with all their inhabitants). The methods used to acquire or verify data necessary for the analysis were:  Case studies – carried out for six projects implemented within IROP and for chosen projects co-financed from other sources; they made it possible to determine the statistical error of calculations which occurred when the original method by ECORYS and the modified one by FUNDEKO were used.  Case studies drew on the gathered detailed documentation and on expert knowledge based on map analyses, hydrological data, data about the history floods, and GIS simulations.  Phone interviews with beneficiaries; they served as a follow-up study in the case of basic information (needed for calculations) deficiency, and as a control method of data collection (data triangulation).  Individual In-Depth Interviews (IDI) – provided exhaustive knowledge about individual projects, their local conditions, results and impacts.  Spatial analysis with GIS tools – used in order to present the spatial distribution of objects created within the  Other methods: framework of IROP and to support research conducted  case studies with the experts’ method, including hypsometric analysis  phone interviews in and around the project area and simplified (leaving  Individual In-Depth out the hydraulic parameters of flow) approximation of Interviews (IDI) the size of flood zones.  spatial analysis with GIS  Panel of experts – consisted in consulting with experts tools the results of data analysis and calculations, as well as in  panel of experts verifying the final conclusions and recommendations.  brainstorming  Brainstorming – this method was used among members of

str. 26

the evaluating team to gather information and ideas, identify the causes of problems and the effects of actions, and to search for problem solutions. The analysis was divided into four major stages:

5) Programming of the study – methodology report, 6) Data collection, 7) Data analysis and approximation of the indicator  The research study value, was divided into stages 8) Summary of the research – final report.

2.2.2. Research results As a result of the study, 217 projects related to water  217 projects were identified management and flood protection were identified. An exact  48 projects were analysis of projects and answers from interviewed institutions led implemented in the period to eliminating repetitions and, consequently, to limiting the under research number of projects to 116. Basing on criterion nr I – the time of  16 projects qualified for the projects’ implementation (between 1 Jan. 2008 and 30 June inclusion in the study 2009) – 48 projects were singled out. As an effect of another selection regarding the projects’ goal and their function in the system of protecting people against flood (criterion nr II), the list of projects was further limited to 16 projects which met both criteria.

Chosen for further analysis were:

• The Opole province - 4 projects (including one IROP project), • The Pomerania province - 4 projects (including one IROP project), • The Kujawy-Pomerania province - 3 projects (including one IROP project), • The Mazovia province - 2 projects (including one IROP project), • The Lublin province – 3 projects (including two IROP projects).

The analysis was divided into two parts based on the time of the projects’ closure. Implementing the 16 projects (financed from IROP and other sources) under investigation in the period from 1 Jan. 2008 to 30 June 2009 had the following results:

str. 27

 the number of people protected from flooding rose by  In the period from 1 5 6 102,391 , (growth from 0 person in 2003 to 102 391 Jan. 2008 to 30 June 2009 the person at 30 June 2009 ) number of people protected  the size of the area protected as an effect of the projects from floods rose by 102,391 rose by 1,285.49 km2,  contribution of IROP projects to the total number of people protected against floods reached the value of 80.2%,  contribution of IROP projects to the total area protected against floods reached the value of 90%,  the highest indicator value of people protected from floods was reached in the Pomerania province (71,835 people), and the lowest – in the Mazovia province (2468 people). The present paper includes also an analysis of the indicator of the number of people protected against floods reached in the period from 31 Dec. 2003 to 30 June 2009:

 the number of people protected from flooding in the period from 31 Dec. 2003 to 30 June 2009 rose by  In the period from 315,8337, which means a 74.87% rise compared to the 31 Dec. 2003 to 30 June 2009 the number of people protected situation from 31 Dec. 2003 from flooding rose by 316,013  contribution of IROP projects to the total number of people protected against floods reached the value of 25.9%,  the highest number of people protected against floods was reached in the Lower Silesia province (199,695 people), the lowest – in the Małopolska province (149 people)

The conducted analysis revealed the important role of IROP projects compared to all the analyzed projects related to anti-flood protection. A noticeable feature of  Although there is a IROP projects is their influence on the value of the indicator of relatively small number of IROP protected people. There is a relatively small number of IROP projects compared to the total projects compared to the total number of projects realized number of projects realized between 31 Oct. 2003 and 30 June 2009 (7.8% of all projects are between 31 Oct. 2003 and 30 funded from IROP), although they have a considerable influence June 2009, they have a (25,9%) on the value of the indicator of the number of people significant influence on the rise protected from flood (statistically every fourth person is protected in the number of people protected from flood as a result of IROP projects). This means that IROP projects are highly effective with respect to protecting people from floods. The

5 indicator calculated according to methodology recommendations from the detailed description of the subject matter of the contract.

6 According to chapter 8, 9, i 10

7 indicator calculated according to methodology recommendations from the detailed description of the subject matter of the contract.

str. 28

described situation is also confirmed by research results from the shorter period between 1 Jan. 2008 and 30 June 2009 – the proportion of IROP projects in the total number of analyzed projects was 37.5%, although as much as 80.2 % of the people are protected as an effect of IROP projects. In conclusion, the implementation of anti-flood measures with IROP sources should be deemed highly effective. The number of people protected from flood is assessed basing on the indicator calculated with the ECORYS’ method, recommended in the description of the contract’s subject matter. The evaluation team proposed a different methodology for calculating the indicator value and performed a detailed analysis of the actual number of people protected from floods in IROP projects (experts’ method). Analyses showed that results rendered using the modified method proposed by FUNDEKO were comparable to the number of protected people obtained from the existing documentation and with the use of the experts’ method. Thus, it can be concluded that the modified method developed by FUNDEKO has proven to be useful.

2.2.3. Results from an analysis of results indicators values

Problems resulting from calculating indicators relating to the number of people protected from flood were diagnosed in the course of the study and conclusions about the analyzed anti-flood projects were drawn. The conclusions are:

 There is no one and precise definition of the indicator of the  There is no precise number of people protected from flood or of the protected definition of the indicator of the area. These indicators are interpreted in different ways and number of people protected usually split into aspects varying from property protection from flood (including arable land, dwelling houses) to life protection.  The research team came upon several considerable  There is a difficulties in gathering data referring to the area and considerable problem with data number of people protected from flood. In most cases the collection beneficiaries of projects didn’t have information crucial for this study. Acquiring the information involved reaching the  There were person responsible for technical documentation and then difficulties with determining the going through all the records in the documentation. In cases area protected from floods

when the documentation was not accessible or lacked useful  Precise and data, the researcher conducted an approximation of the verifiable data about the protected area size with expert methods. number of inhabitants are  In the case of most of the projects it is impossible to missing from project determine the precise value of the area protected before documentations the projects’ implementation (e.g. projects consisting in reinforcing existing flood banks). Therefore, it was necessary to assume in the study that before the projects people were not protected from floods. This assumption is inaccurate for objects which underwent modernization, but necessary considering the impossibility to determine with any confidence the technical status of objects before their modernization. str. 29

 In many cases, precise information about the number of people inhabiting the areas covered by anti-flood projects were lacking from the projects’ documentation, therefore the study identified all the small rural administrative units (sołectwa), that could have been influenced by the projects.  The quality of the existing documentation for hydro-  The quality of technical objects varies considerably and usually strays project documentations proved away from standards set by modern scientific practice to be insufficient

(e.g. methods of presenting data, such as numerical  Future analyses models, digital modeling, GIS, etc. were not applied). should be based on flood risk  In the case of indicator analysis methods determining the maps number of people protected from flood in projects reaching beyond the borders of the commune covered by them, it is necessary to present (within technical  There is a need to documentation) data regarding the precise size and compare the results of evaluation research studies outline of the floodplain area. It is essential for an accurate assessment of the impact of the projects on flood  The indicator used in safety among people from neighboring administrative the study proved to be units. appropriate for assessing the  Most of the analyzed projects aimed at improving the impact of projects quality of existing anti-flood facilities. A few projects dealt with relocating flood banks or retention reservoirs. None  It is recommended of the projects aimed at redesigning the existing anti-flood to continue the strategy of anti- systems, such as providing more space for flood waters by flood measures in the moving flood banks away from river beds, creating framework of operational programmes advanced flood-forecasting, warning and risk- management systems, or conducting awareness-rising campaigns.  Using the indicator of the number of people protected from flood seems to be appropriate for preliminary assessing the impact of anti-flood projects.  It is assumed that in the future it will be possible to base similar analyses and evaluation studies on flood risk maps of entire river basins created in line with the requirements of Directive 2007/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2007 on the assessment and management of flood risks. Such information are insufficient at the present moment.  Previous research on the number of people protected from floods referred to diverse periods and diverse provinces. It is frequently impossible to compare the results of individual evaluation studies and draw reliable conclusions.  IROP projects constitute a very important element of the country’s flood-protection system. It is recommended to continue the strategy of anti-flood measures within appropriate operational programmes of the 2007-2012 and 2013-2017 programming periods.

str. 30

2.2.4. Conclusions and recomendations

Basing on the research – the identified problems, analyses and conclusions – recommendations were formulated for institutions responsible for managing funds for environmental protection and for those dealing with water management and anti-flood protection.

 It is recommended to prepare a special annex to the  Recommendations: instructions for completing proposal forms for  Creating a book of good beneficiaries of measures related to anti-flood practices for authors of protection. This annex should present quality standards documentation referring to for project documents and inform about the data they flood protection should include, as well as about the obligation of  Rewarding beneficiaries who presenting highly consistent values. This inner care for the quality of consistency should be among the formal criteria. project documentation  The necessity of supporting  A clear definition which is easy to interpret, or one modern solutions in flood obligatory model for calculating the indicator of people protection protected from flood basing on the indicator of the  The necessity of monitoring protected area, should be created. the progress of work on  It is recommended to perform follow-up research which flood hazard and risk maps will cover projects implemented in all the provinces for a for all river basins according coherent period of time (e.g. from the beginning of 2003 to the requirements of Directive 2007/60/EC until the end of 2009).  A register with data about individual projects should be created for state institutions such as: province authorities, ministerial offices, managing and intermediary institutions, Regional Water Management Boards (RZGW), Provincial Boards of Hydrological Land Improvement and Water Facilities (WZMiUW), etc. Creating one unified register with precise and consistent data will be supportive in the management of the State.  In the case of projects dealing with water management, authors of the projects’ documentation should be presented with a list of issues to which they must refer and a book of good practices, or a set of guidelines for managing such projects should be created.  It would be reasonable to reward beneficiaries who demand high standards from both designers and constructors of anti-flood facilities e.g. by taking into consideration precise anti-flood protection data. This rewarding can take the form of granting additional points at the stage of the project’s content-related evaluation.  The research team perceives a necessity to financially support programmes aiming at producing high quality reliable studies relating to flood risk and limiting the risk, as well as at disseminating the results of the studies via special web pages.  Considering the upcoming deadline of creating flood-risk maps for all river basins according to Directive 2007/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2007 on the assessment and management of flood risks, it is necessary to revise the progress of creating appropriate documentation. Directive 2007/60/EC states that all the Member States

str. 31

should come up with a preliminary flood-risk assessment until 22 December 2011 and create flood hazard and risk maps before 22 December 2013.

str. 32

3. WPROWADZENIE

Najważniejsze informacje:  Badanie dotyczy oceny działao przeciwpowodziowych w kontekście wskaźnika oddziaływania.  Badaniem objęto projekty ZPORR i finansowanych z innych źródeł, dla których zakooczenie działao rzeczowych przypadło na 1 stycznia 2008 do 30 czerwca 2009.  Badanie obejmuje realizacje na terenach województw: lubelskiego, opolskiego, pomorskiego, kujawsko-pomorskiego i mazowieckiego.

3.1. Zakres i cel analizy Niniejsza analiza jest częściowo kontynuacją i uzupełnieniem opracowania wykonanego w 2008 r. przez firmę badawczą Ecorys Polska pn. „Analiza wartości wskaźników monitoringowych Działao 1.2, 3.1 oraz 3.2 ZPORR z zakresu ochrony środowiska”.

W ramach umowy Wykonawca, firma Ecorys, zobowiązany był do przeprowadzenia analizy wartości wskaźników monitoringowych Działao 1.2, 3.1 oraz 3.2 ZPORR z zakresu ochrony środowiska, która obejmowała następujące wskaźniki rezultatu i wskaźnik oddziaływania:

 Liczba osób podłączonych do sieci rozdzielczej wodociągów (wskaźnik rezultatu w ramach Działao 1.2, 3.1 i 3.2 ZPORR);

 Liczba osób podłączonych do sieci kanalizacyjnej (wskaźnik rezultatu w ramach Działao 1.2, 3.1 i 3.2 ZPORR);

 Liczba ludności zabezpieczonej przed powodzią (wskaźnik oddziaływania w ramach Działania 1.2 ZPORR).

Analiza miała na celu uzupełnienie brakujących danych odnośnie wskaźników rezultatu i oddziaływania w systemie monitoringu postępów wdrażania ZPORR. Jednym z celów była także ocena oddziaływania projektów z zakresu ochrony przeciwpowodziowej realizowanych w ramach ZPORR.

Celem niniejszego dokumentu było obliczenie wskaźnika oddziaływania w postaci liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią w wyniku realizacji projektów w ramach Działania 1.2 ZPORR Infrastruktura ochrony środowiska oraz w wyniku realizacji projektów finansowanych z innych źródeł niż ZPORR. Analizą zostało objętych pięd województw: kujawsko-pomorskie, lubelskie, mazowieckie, opolskie oraz pomorskie.

Tym samym zidentyfikowano następujące cele szczegółowe badania:

str. 33

 Obliczenie liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią dla projektów zakooczonych i skontrolowanych od 1 stycznia 2008 roku do dnia 30 czerwca 2009 roku w ramach Działania 1.2 ZPORR (6 projektów).

 Obliczenie liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią w wyniku realizacji projektów finansowanych z innych niż ZPORR źródeł, zrealizowanych w okresie od 1 stycznia 2008 do 30 czerwca 2009.

Zgodnie z założeniami zamawiającego analizą miały byd objęte wyłącznie projekty/inwestycje zrealizowane przez Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeo Wodnych, dotyczące budowy i modernizacji wałów przeciwpowodziowych. Ponadto zgodnie z wymogami Zamawiającego wynikającymi z badania „Analiza wartości wskaźników…”, nie miały byd brane pod uwagę projekty polegające na realizacji projektów tzw. małej retencji8.

Wykonawca przeprowadził jednak szczegółową identyfikację wszystkich projektów z zakresu ochrony przeciwpowodziowej realizowanych w ustalonym okresie w Polsce. W wyniku tego po konsultacji z ekspertami została stworzona lista tych, które miały znaczący wpływ na zwiększenie liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią. Takie projekty, pomimo założeo wstępnych zostały włączone do badania9.

Wykonawca obliczył w podziale na województwa oraz dla ustalonych województw łącznie:

 wartośd bazową wskaźnika liczby ludności zabezpieczonej powodzią według stanu na dzieo 31 grudnia 2003 r. (w celu dokonania porównania wartości wskaźnika oddziaływania osiągniętej na koniec czerwca 2009 r. do wartości bazowej);

 wartośd wskaźnika liczby ludności zabezpieczonej powodzią według stanu na dzieo 30 czerwca 2009 r.

Wartości wskaźników będące wynikiem przeprowadzonych analiz w niniejszej analizie zostaną zaprezentowane oraz zsumowane łącznie z wynikami z badania pn. „Analiza wartości wskaźników monitoringowych Działao 1.2, 3.1 oraz 3.2 ZPORR z zakresu ochrony środowiska”. Lista projektów zrealizowanych od 1 stycznia 2008 roku do dnia 30 czerwca 2009 roku w ramach Działania 1.2 ZPORR została przekazana wykonawcy raportu przez zamawiającego. Rysunek 1 przedstawia lokalizacją geograficzną tych projektów.

8 mała retencja - w pewnym uproszczeniu pod pojęciem małej retencji rozumie się zdolnośd do gromadzenia wody w małych zbiornikach naturalnych i sztucznych oraz wody podpiętrzane w korytach niewielkich rzek i potoków, w kanałach i rowach

9 szczegółowe informacje w rozdziale kryteria wyboru projektów

str. 34

Rysunek 1 Lokalizacja projektów realizowanych ze środków funduszy strukturalnych w ramach Działania 1.2 ZPORR. Tabela 1 Wykaz zrealizowanych projektów

Fundusz L.p. Numer projektu Gmina (gminy) Rzeka / zbiornik

1 Z/2.22/I/1.2/290/05 Lichnowy / Miłoradz / Sztum Wisła

2 Z/2.04/I/1.2/270/04 Dragacz / Mątawy Wisła

3 Z/2.16/I/1.2/4/04 Branice / Głubczyce Troja / Włodzienin ZPORR 4 Z/2.14/I/1.2/334/04 Maciejowice Wisła

5 Z/2.06/I/1.2/121/04 Wilków Chodelka

6 Z/2.06/I/1.2/2070/05 Biszcza Łazobna / Biszcza - Żary

źródło: opracowanie własne.

str. 35

4. SZCZEGÓŁOWA METODYKA ANALIZY

Najważniejsze informacje:  Etapy analizy: 1) Programowanie działao – raport metodologiczny 2) Pozyskanie danych 3) Analiza danych i aproksymacja wartości wskaźnika 4) Podsumowanie– raport koocowy.  Analiza opiera się na trzech metodach: metodzie Ecorys, metodzie Fundeko oraz metodzie eksperckiej.  Metody pozyskiwania, weryfikacji i analizy danych to wywiady bezpośrednie i telefoniczne, metoda GIS, panel ekspertów i inne.

4.1. Sposób programowania działao W przedmiotowym opracowaniu, szczegółowej analizie poddano metodę zaproponowaną przez firmę Ecorys Polska oraz zaproponowano:

 Metoda 2 – zmodyfikowana opracowana przez firmę Fundeko

 Metoda 3 – ekspercka.

Tym samym do analizy danych i szacowania wskaźnika oddziaływania projektów, wykorzystane zostały trzy metody (patrz Tabela 2).

Tabela 2 Rozkład metod w stosunku do zagadnieo ewaluacyjnych

Metoda 1 – firmy Metoda 2 – firmy Metoda 3 - Ecorys Fundeko10 ekspercka

Projekty ZPORR   

Projekty spoza   ZPORR

10 W miarę dostępności takich danych w dokumentacji poszczególnych projektów

str. 36

Metoda stosowana przez Ecorys może byd obarczona możliwością wystąpienia błędów szacowania. W przypadku projektów ochrony przeciwpowodziowej ich zasięg oddziaływania, a zatem i liczba ludności zabezpieczonej przed powodzią, są związane bezpośrednio z kształtem koryta rzeki11, ukształtowaniem terenu i z zasięgiem fali powodziowej. Przyjęta zasada obliczania wskaźnika w oparciu o średnią liczbę mieszkaoców w gminie, na której znajduje się obszar, nie pozwala na obiektywną ocenę faktycznej liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią. Rzeki, które najczęściej powodują powodzie, są elementami liniowymi stwarzającymi zagrożenie dla stosunkowo wąskiego pasa terenu wzdłuż brzegów. Ponadto w dolinach rzecznych tradycyjnie rozwijało się osadnictwo i rolnictwo, powstawały miasta, przemysł i szlaki komunikacyjne. Z tego też względu doliny rzeczne od wieków były najchętniej zasiedlane. Fakt ten powoduje, że średnia liczba mieszkaoców na km2 w pasach przy rzekach może byd większa od średniej dla całego obszaru.

Z tego względu firma Fundeko opracowała modyfikację umożliwiającą zmniejszenie marginesu błędu. Elementem ograniczającym błąd jest wykorzystanie zamiast średniej gęstości zaludnienia sołectwa lub obrębu położonego dokładnie w zasięgu oddziaływania projektu. Takie podejście pozwoli na bardziej dokładne (zob. rozdz. 0) wyznaczenie zarówno obszaru, jak i liczby ludności chronionej przed powodzią.

Dokładna analiza została przeprowadzona w oparciu o analizę map topograficznych oraz dokumentacji projektowej. W ten sposób wyznaczony został obszar chroniony, który w dużym przybliżeniu pokrywa się z izolinią równą rzędnej zbudowanego, zrekonstruowanego wału. Odpowiednie dane były możliwe do pozyskania we właściwych organach terenowych. Firma Fundeko w ramach niniejszego badania, dla sześciu projektów realizowanych w ramach ZPORR, obliczyła wartośd wskaźnika metodą ekspercką uwzględniającą wyniki zawarte w szczegółowych dokumentacjach hydrologiczno projektowych lub opartą o aproksymację terenu zalewowego z wykorzystaniem map topograficznych, dla którego realizowano projekt przeciwpowodziowy.

W szczegółowym opisie przedmiotu zamówienia założono, że analizą zostaną objęte wyłącznie projekty/inwestycje zrealizowane przez Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeo Wodnych, dotyczące budowy i modernizacji wałów przeciwpowodziowych. Było to związane z wnioskami uzyskanymi w trakcie realizacji badania „Analiza wartości wskaźników…”, gdzie stwierdzono, że w przypadku Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeo Wodnych, melioracje wodne oraz projekty regulacyjne mają na celu głównie ochronę użytków rolnych, będących najczęściej obszarami niezamieszkałymi. Firma Fundeko w ramach badania wzięła pod uwagę również projekty inne niż budowa wałów. Projekty te odpowiednie urzędy wskazały jako inwestycje związane z ochroną przeciwpowodziową. W wyniku tego po konsultacji z ekspertami stworzono listę inwestycji mających znaczący wpływ na zwiększenie liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią. Takie projekty, mimo założeo wstępnych, zostały włączone do badania12.

11 W przypadku, gdy pod uwagę bierzemy projekty związane z budową i remontem wałów przeciwpowodziowych.

12 szczegółowe informacje w rozdziale 5.

str. 37

4.2. Analiza danych i szczegółowy opis metod badawczych

4.2.1. Metoda 1 - Ecorys Metoda 1 zwana dalej metodą pierwotną jest zgodna z metodą obliczania Metoda L1 Ecorys opiera wartości wskaźnika oddziaływania w ramach Działania 1.2 ZPORR, zastosowaną się na średniej wartości podczas badania „Analiza wartości wskaźników monitoringowych Działao 1.2, zaludnienia w gminie. 3.1 oraz 3.2 ZPORR z zakresu ochrony środowiska” zrealizowanego w 2008 r. na zlecenie IZ ZPORR. Zaproponowana metoda obliczenia wartości wskaźnika interpretowanego jako liczba ludności zabezpieczona przed powodzią, została oparta na powierzchni obszaru zabezpieczonego przed powodzią oraz średniej gęstości zaludnienia gminy, w której realizowany był projekt, zarówno w przypadku projektów realizowanych w ramach ZPORR, jak i projektów/inwestycji finansowanych ze źródeł innych niż ZPORR.

Elementem podstawowym obliczania wskaźnika oddziaływania dla wszystkich projektów objętych badaniem jest wielkośd powierzchni terenu zabezpieczonego przed powodzią. Wartośd ta jest wskaźnikiem rezultatu określonym dla projektów ZPORR (kod wskaźnika 1.2.90 wg listy „Wskaźniki dla projektów ZPORR w ramach priorytetu I, II, III i IV ZPORR) i była podawana przez beneficjentów na etapie składania wniosków o dofinansowanie. W przypadku, gdy beneficjent projektu finansowanego w ramach ZPORR nie podał do monitorowania wartości tego wskaźnika rezultatu, to wielkośd powierzchni terenu zabezpieczonego przed powodzią pozyskiwana była bezpośrednio od beneficjentów realizujących projekty.

Analiza dotyczyła również projektów dofinansowanych z innych źródeł. Dla tych projektów wartości te zostały pozyskane również na podstawie indywidualnych badao i rozmów z beneficjentami (CATI).

Na podstawie wskaźnika wielkości powierzchni zabezpieczonej przed powodzią została określona liczba ludności zamieszkującej dany teren według następującego wzoru:

L1=(LG/PG)xOB gdzie:

 LG – liczba ludności w gminie, na terenie której znajduje się dany obszar

 PG – powierzchnia gminy w km2

 OB – wielkośd obszaru zabezpieczonego przed powodzią (wskaźnik rezultatu w ha przeliczanych następnie na km2)

 L1 – liczba ludności zabezpieczona przed powodzią.

Sposób ten zastosowany został dla terenów o mieszkaniowej funkcji zagospodarowania przestrzennego. W przypadku innej niż mieszkaniowa funkcji zagospodarowania przestrzennego, dla danego terenu, przyjęta została wartośd wskaźnika oddziaływania wynosząca 0. Zatem powyższy wzór nie dotyczy pól uprawnych, terenów przemysłowych i rekreacyjnych.

str. 38

4.2.2. Metoda 2 – zmodyfikowana (Fundeko) Opisana powyżej metoda pierwotna została skonfrontowana z wynikami uzyskanymi wg następującego wzoru:

L2 = LO/PO x OB gdzie:

 LO – liczba ludności w obrębach (części gminy), na terenie których Metoda L2 opiera się na znajduje się dany obszar średniej gęstości zaludnienia sołectwa,  PO – powierzchnia obrębu w km2 miasta, osiedla lub miejscowości, która jest  OB – wielkośd obszaru zabezpieczonego przed powodzią (wskaźnik faktycznie chroniona przeciwpowodziowo. rezultatu w ha przeliczanych następnie na km2)

 L2 – liczba ludności zabezpieczona przed powodzią.

Zastosowanie powyższego wzoru pozwala na uniknięcie błędu, jaki powstaje przy wzięciu pod uwagę obszaru i średniej liczby ludności z całej gminy. Powierzchnia obrębu (PO) została wyznaczona jako powierzchnia sołectw położonych w najbliższym sąsiedztwie cieku wodnego objętego projektem ochrony przeciwpowodziowej w danej gminie. Odpowiednie dane zostały pozyskane od organów terenowych, które posiadają szczegółowe informacje o liczbie mieszkaoców poszczególnych sołectw, a także o ich powierzchni.

W szczególnych przypadkach obejmujących projekty realizowane z innych środków niż ZPORR, w których niemożliwe było wyznaczenie obrębu w oparciu o ogólnie dostępne dane do obliczenia przyjęty został obszar gminy lub właściwego sołectwa.

Metoda ekspercka 4.2.3. Metoda 3 - ekspercka opiera się na Metoda ekspercka polegała na aproksymacji liczby ludności chronionej przed oszacowaniu rzeczywistej powodzią na podstawie szacunkowego wyznaczenia stref zagrożenia liczby ludności chronionej, na podstawie powodziowego i ich zmian w wyniku realizacji projektu. dokumentacji projektowej.

Problematyka wyznaczania stref zagrożenia powodziowego

Metodyka wyznaczania stref zagrożenia powodziowego jest tematem licznych publikacji z zakresu hydrologii, geomorfologii, zarządzania kryzysowego i GIS (ang. Geographic Information System – Systemy Informacji Geograficznej). Z reguły studia nad wyznaczeniem stref zagrożenia

str. 39

powodziowego rozpoczyna się od analizy materiałów historycznych13. Na tej podstawie stworzono m.in. francuski atlas terenów zalewowych Loary14. W realiach polskich nie brakuje materiałów dotyczących historycznych wezbrao, wśród których znajdują się i opracowania kartograficzne, np. mapy z serii Karte des Überschwemmungsgebiet der Oder im Jahre 1903 w skali 1:100 000. O rekordowych poziomach wody mówią także tzw. znaki wielkiej wody, umieszczane z reguły na mostach i podtapianych budynkach. Bardziej konkretne informacje pochodzą z okresu instrumentalnych zapisów zdarzeo. W ujęciu hydroinżynierskim do prognozowania zasięgu zalewu powodziowego konieczna jest znajomośd objętości przepływu o zadanym prawdopodobieostwie (np. 1%) oraz dokładny przekrój poprzeczny koryta i dna doliny, a także inne składowe.

Zagrożenie powodziowe wyznacza się z reguły w kilku klasach uzależnionych od wysokości fali wezbraniowej i prawdopodobieostwa jej wystąpienia. Przykładowo w Stanach Zjednoczonych na mapach tworzonych przez FEMA15,16 (ang. Federal Emergency Management Agency – Federalna Agencja Zarządzania Kryzysowego) kreśli się zasięg zalewu wodą 100-letnią i 500 letnią (powódź 1% i 0,2%). Według angielskiej instrukcji Planning Policy Statement 25 (...)17 określa się 3 strefy zagrożenia powodziowego o prawdopodobieostwie zalania małym, średnim lub wysokim (a i b) oraz 5 stopniową klasyfikację podatności na zniszczenia z określeniem dopuszczalnej zabudowy w określonych strefach. Podobne zalecenia zawiera Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim. W jej myśl do 22 grudnia 2011 kraje członkowskie Unii Europejskiej powinny wyznaczyd w granicach swoich dorzeczy strefy zagrożenia zalewem o prawdopodobieostwie niskim, średnim i wysokim18. Obszerny przegląd stosowanych w Europie, USA i Japonii opracowao kartograficznych z zakresu ryzyka powodziowego znajduje się w opracowaniu Atlas of Flood Maps (...)19. Zawiera ono m.in. przykłady z Polski.

Według obowiązującego w Polsce Prawa wodnego na terenach obwałowanych wyróżnia się zagrożenie bezpośrednie powodzią między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym oraz zagrożenie potencjalne na terenach zagrożonych wskutek przelania się wody przez koronę wałów, zniszczenia wałów lub uszkodzenia budowli piętrzących. Oddziały Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej (RZGW) pracują nad mapami zalewów powodziowych dla całych dorzeczy. Z reguły wykreśla

13 Gurnell A.M., Peiry J.-L., Petts G.E., 2004, Using historical data in fluvial geomorphology, *w:+ G.M. Kondolf, H. Piégay (red.), Tools in fluvial Geomorphology, Wiley, s. 77-101.

14 Żelazioski J., 2004, Mapy terenów zalewowych jako podstawowy instrument ograniczania skutków powodzi, Wizyta studyjna w Niemczech „Przyjazne środowisku metody ochrony przed powodzią wraz z przykładami renaturyzacji rzek”, Kraków / Nowe Brzesko, 9-10 V 2004, s. 20-23.

15 Q3 Flood Data Users Guide, 1996, Federal Emergency Management Agency, Washington, D.C., 107 s.

16 Mapping the Zone. Improving Flood Map Accuracy, 2009, National Research Council, The National Academies Press, Washington, D.C., 119 s.

17 Planning Policy Statement 25: Development and Flood Risk, 2006, Communities and Local Government, TSO, London, 44 s.

18 Pytkowska M., 2007, Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2007 r. ws. Oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, Gospodarka Wodna, 3, s. 1-4. 19 Alphen J. van, Passchier R. (red.), 2007, Atlas of Flood Maps. Examples from 19 European countries, USA and Japan, EXCIMAP, 197 s. str. 40

się na nich strefy zalewu o prawdopodobieostwach wystąpienia 1% i 10% oraz dodatkowo zasięg powodzi z 1997 r.

Opracowanie tego typu powstało także dla dorzecza Odry w ramach projektu SIPDO, wspierającego Program dla Odry 200620, finansowanego z udziałem funduszy Wspólnot Europejskich w ramach programu PHARE Polska-Niemcy 2003. Innym sposobem wyznaczania zasięgu zalewu jest klasyfikowanie powierzchni za pomocą roślin wskaźnikowych (bioindykatorów). Takie podejście zastosowali m.in. autorzy Atlasu zalewowych obszarów Odry21, kartując wzdłuż doliny rzecznej siedliska roślin wilgotnolubnych. O potencjalnym zasięgu wylewów rzecznych świadczy wreszcie ukształtowanie geomorfologiczne dolin22,23,24. Obszar zalewowy można rozpoznad, wyróżniając powierzchnie równi zalewowej (niskie terasy), wyraźne podcięcia erozyjne przy krawędziach zboczy dolin, starorzecza i wtórnie wypełnione osadem mineralnym (zasypane) obniżenia paleokanałów, tereny podmokłe czy powierzchnie akumulacji pozakorytowej rumowiska rzecznego.

Skrócony opis analizy

Dla sześciu projektów realizowanych w ramach ZPORR wykonawca dokonał analizy istniejącej dokumentacji, takiej jak projekty techniczne czy studia wykonalności25. Częśd z analizowanych dokumentacji zawierała wyniki obliczeo hydrologicznych i przewidywanych obszarów zalewowych. W takich wypadkach wykonawca nie poddawał weryfikacji poprawności danych zawartych we wnioskach lub dokumentacji projektowej.

W przypadkach, w których z przyczyn niezależnych od wykonawcy nie było możliwe uzyskanie dokumentacji o odpowiedniej wartości interpretacyjnej, wykonawca posłużył się własnym doświadczeniem i na podkładzie map topograficznych26 w odpowiednio dużej skali wykreślił przybliżone obszary zasięgu potencjalnych powodzi.

Wyznaczony w razie konieczności przez wykonawcę zasięg powodzi dotyczył zdarzeo powodziowych o ekstremalnie dużym natężeniu i niskim prawdopodobieostwie, rzędu 1% - czyli średnio raz na 100 lat – lub mniejszym. Powodzie tego typu mają katastrofalny przebieg i odgrywają kluczową rolę w planowaniu osłony przeciwpowodziowej. Uwzględniając zdarzenia o tej skali, ograniczeniu uległo

20 Poprawski L., Dubniaoski Z., Filip S., Szostek A., 2004, System Informacji Przestrzennej Dorzecza Odry (SIPDO), *w:+ H. Szymaoska, S. Cwojdzioski, L. Poprawski (red.), Geoekologiczne i środowiskowe problemy gospodarowania i ochrony doliny górnej i środkowej Odry, 18- 19 XI 2004 r., PIG, Wrocław, s. 97-103. 21 Rast G., Obrdlik P., Nieznaoski P., 2000, Atlas zalewowych obszarów Odry, WWF, Kraft-Druck, Ettlingen, 60 s. 22 Simon A., Castro J., 2004, Measurement and analysis of alluvial channel form, *w:+ G.M. Kondolf, H. Piégay, Tools in fluvial geomorphology, Wiley, s. 291-322. 23 Langhammer J. et al., 2005, Metodika mapowání upravenosti říční sítĕ a následků povodnĕ, Dlouhodobé zmĕny poříčních ekosystémů v nivách toků postižených extrémními záplavami, Projekt VaV SM/2/57/05, Univerzita Karlova v Praze, 29 s. 24 Pavlopoulos K., Evelpidou N., Vassilopoulos A., 2009, Mapping Geomorphological Environments, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 236 s. 25 W miarę dostępności danych

26 Z ogólnie dostępnych, internetowych serwisów mapowych.

str. 41

ryzyko pominięcia terenów znajdujących się w dalszej odległości od koryt. Wykonawca nie prowadził kompleksowego modelowania przejścia fali powodziowej. Założono, że na potrzeby tematu opracowania wystarczająca będzie analiza dokumentacji technicznej, map projektowych oraz studium wykonalności. W analizie wykorzystano także istniejące materiały faktograficzne dotyczące powodzi (literatury fachowej i opisów zdarzeo powodziowych), a także: dostępne opracowania kartograficzne z zakresu ochrony przeciwpowodziowej, studia map topograficznych w skalach 1:10 000, 1:25 000 i 1:50 000, Mapy Hydrograficznej Polski w skali 1:50 000. Skorzystano również ze Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, na której wydzielenie holoceoskich osadów rzecznych dobrze koresponduje z potencjalnym zasięgiem strefy zalewowej oraz ortofotomapy udostępnionej w ogólnodostępnych serwisach mapowych. W analizie pod uwagę brane były formy terenu związane w działaniem procesów fluwialnych (rzecznych), a także wyróżnione na mapach topograficznych rzędne zwierciadła wody przy stanach średnich rzek i rzędne istniejących wałów przeciwpowodziowych. Wszelkie dane kartometryczne (np. pomiary powierzchni) pozyskiwane były za pomocą oprogramowania GIS, w tym bezpłatnej aplikacji QGIS27.

Po arbitralnym określeniu obszaru zagrożonego powodzią prowadzona była identyfikacja miejscowości, sołectw i obrębów gminnych objętych ochroną przed powodzią w wyniku realizacji rozpatrywanego projektu. Wszystkie dane zostały uzyskane od właściwych organów administracji terenowej, które posiadają szczegółowe informacje na temat liczby mieszkaoców poszczególnych obrębów lub sołectw. Pozwoliło to na określenie z dużym prawdopodobieostwem faktycznej liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią w wyniku zrealizowanych projektów/inwestycji.

4.3. Opis dodatkowych metod i technik badawczych Studia przypadków

Na bazie pozyskanych danych dla sześciu projektów zrealizowanych w ramach Pozostałe metody mają na celu uzyskanie lub ZPORR zostały przeprowadzone studia przypadku, które umożliwiły oszacowanie weryfikację danych zarówno wielkości obszaru chronionego przed powodzią jak i liczby ludności niezbędnych do chronionej przed powodzią. Dane te posłużyły do określenia statystycznego przeprowadzenia analizy. błędu obliczeo wg metody pierwotnej i zmodyfikowanej. Wykonawca przeprowadził także studia przypadków dla wybranych projektów z grupy „finansowanych przy współudziale środków innych niż ZPORR”.

Wywiady telefoniczne (CATI)

Rozmowy telefoniczne miały na celu uzupełnienie informacji, umożliwiających dokonanie obliczeo, a także jako metoda kontrolna pozyskiwanych danych (triangulacja danych). Osoby przeprowadzające badanie koncentrowały się na najważniejszych zagadnieniach (wielkośd obszaru, specyfika projektu, dostępne dane, liczba ludności w danej gminie czy sołectwie). Metoda ta pozwoliła na uzyskanie podstawowych informacji pozwalających na dokonanie obliczeo.

27 Quantum GIS

str. 42

Indywidualne wywiady pogłębione (IDI)

Wywiad indywidualny był oparty na pogłębionej rozmowie przeprowadzanej przez wykwalifikowanego badacza z wybranym rozmówcą. Zebrane w ten sposób dane pozwoliły na uzyskanie pogłębionej wiedzy na temat specyfiki danego projektu, lokalnych uwarunkowao oraz jego rezultatów i oddziaływania. Wyniki przeprowadzonych IDI zostały wykorzystane do stworzenia odpowiednich zgodnych z sytuacją faktyczną studiów przypadku.

Analiza przestrzenna z wykorzystaniem narzędzi GIS Analiza przestrzenna z wykorzystaniem narzędzi GIS (ang. Geographic Information System – Geograficzne Systemy Informacji) jest nowoczesnym narzędziem pozwalającym zbierad, analizowad i prezentowad informacje o badanych procesach i zjawiskach za pomocą odpowiedniego oprogramowania komputerowego. Narzędzia GIS umożliwiają przestrzenną korelację różnych poziomów danych, jednak do tego celu niezbędne jest stworzenie odpowiedniej bazy danych. W pracy nad projektem narzędzia GIS użyte zostały do prezentacji przestrzennego rozmieszczenia obiektów zrealizowanych w ramach ZPORR. Stworzono do tego celu odpowiednią bazę danych. Oprogramowanie GIS posłużyło także do badao realizowanych na potrzeby metody eksperckiej. Oprogramowanie wykorzystano do oceny sytuacji hipsometrycznej na terenie i w otoczeniu prowadzonych inwestycji i uproszczonej (bez uwzględnienia hydrauliki przepływu) aproksymacji zasięgu obszarów zalewowych. Dzięki zarejestrowanym w odpowiednim układzie współrzędnych, podkładom mapowym, udostępnianym przez serwer WMS (ang. Web Map Service) rządowego serwisu Geoportal, możliwe było łatwe połączenie informacji o wysokości bezwzględnej terenu z informacją topograficzną. Baza danych przestrzennych GIS stała się istotną częścią prezentacji danych przy omówieniu projektów zrealizowanych w ramach ZPORR. Posłużyła do graficznej prezentacji uwarunkowao powstawania powodzi związanych z lokalną sytuacją terenową. W analizie wykorzystano wolne (ang. opensource), bezpłatne oprogramowanie QGIS28 oraz SAGA GIS29, których możliwości nie ustępują większości aplikacji komercyjnych. Panel ekspertów

Konsultacje z ekspertami były wykorzystywane na etapie analizy danych i przeprowadzanych obliczeo oraz w trakcie weryfikacji ostatecznych wniosków oraz rekomendacji. Na podstawie wyników badao, które opracowywał zespół analityczny, przygotowane zostały syntetyczne informacje na temat zagadnieo wymagających rozstrzygnięcia oraz precyzyjne wskazania co jest przedmiotem opinii. Na podstawie informacji zwrotnych powstały ostateczne propozycje rozstrzygnięd problemów. Panel miał zasadnicze znaczenie przy pracy nad wyznaczaniem obszarów zalewowych metodą ekspercką oraz przy wypracowywaniu rekomendacji.

28 Nowotarska M., 2009, Wprowadzenie do Quantum GIS, Szczecin-Wrocław, 56 s.

29 Olaya V., 2004, A gentle introduction to SAGA GIS, Edition 1.1, 216 s.

str. 43

„Burza mózgów”

Metoda ta w służyła zbieraniu informacji, pomysłów, identyfikowaniu przyczyn problemów, efektów działao, poszukiwaniu rozwiązao wśród zespołu badawczego. Zasadniczo składała się z dwóch podstawowych kroków: zebraniu pomysłów - opinii, pogrupowaniu ich, strukturalizowaniu i wspólnym wybraniu opcji. Do animacji procesu i dyskusji używana była stworzona w tym celu grupa dyskusyjna.

str. 44

5. PRZEBIEG REALIZACJI ANALIZY

Najważniejsze informacje:  W analizie nie badano projektów dotyczących wyłącznie: 1) małej retencji, 2) regulowania podłużnego i poprzecznego przekroju koryt cieków, a także ich geometrii, 3) budowy lub modernizacji przepompowni, budowy zabezpieczeo przeciwrumowiskowych w tym osadników i zapór.

5.1. Kryteria wyboru projektów - uzasadnienie

5.1.1. Zidentyfikowane publiczne źródła informacji Tabela 3 zawiera odnośniki do ogólnodostępnych portali internetowych zawierających informacje przestrzenne na temat obszarów zalewowych. Z reguły są to interaktywne przeglądarki mapowe lub mapy wydrukowane w formacie PDF. W pojedynczych przypadkach są to ilustracje w tekstach poświęconych zagrożeniu powodziowemu. Dodano także odnośniki do źródeł zawierających mapy topograficzne, hydrograficzne, ortofotomapy i sceny satelitarne Landsat – materiały te są podstawą do wydzielania zasięgów oddziaływania wód powodziowych.

Większośd wykazanych opracowao zawierających wydzielenia terytorialne związane z zagrożeniem powodziowym została wykonana w ramach programów rządowych, w tym przez instytucje odpowiedzialne za gospodarkę wodną. Na tym tle wyróżnia się Atlas zalewowych obszarów Odry, wykonany przez przyrodników w ramach działao WWF (ang. World Wildlife Fund). Powstał on na bazie wiedzy o zasięgu historycznych powodzi, analizy map oraz terenowego i teledetekcyjnego kartowania siedlisk roślin wilgotnolubnych.

W przedstawionym zbiorze większa ilośd odnośników i lepsza jakośd wykonania dotyczy dorzecza Odry. Na podstawie przeprowadzonej kwerendy danych udostępnianych w sieci internetowej można postawid podstawowy wniosek, że informacja społeczeostwa o zagrożeniu powodziowym w sposób przystępny i łatwo osiągalny dla odbiorcy nie jest na terenie kraju jednolita.

Wydaje się, że dla dominującego powierzchniowo dorzecza Wisły system informacji nie jest dostatecznie rozwinięty. Niedopuszczalne jest np. zaniechanie publikacji istniejących arkuszy map zagrożenia powodziowego i odesłanie osoby poszukującej danych do ich wersji papierowych przechowywanych w oddziałach RZGW.

str. 45

Tabela 3. Portale internetowe z kartograficznym opracowaniem zasięgów powodzi lub materiałami pomocnymi w określeniu potencjalnych zasięgów zalewu powodziowego

Instytucja / Obszar / dorzecze Adres URL uwagi opracowanie Arkusze (pliki PDF) w skalach 1:25 000 Środkowa i Dolna Program dla Odry http://www.programodra.pl/ 1:50 000 Odra 2006, SIPDO 1:250 000 Program dla Odry Całe dorzecze Odry http://www.programodra.pl/sipdo Moduł mapowy (portal) 2006, SIPDO

Górna Odra http://www.rzgw.gliwice.pl/ RZGW Gliwice Moduł mapowy (portal)

Moduł mapowy (portal), Zasięgi zalewów m.in. na podstawie Dorzecze Odry http://atlas.odra.pl/ WWF materiałów historycznych i kartowania siedlisk roślin wskaźnikowych Wojewódzkie Biuro Dolny Śląsk http://eko.wbu.wroc.pl/ Urbanistyczne we Moduł mapowy (portal) Wrocławiu Udostępniony jedynie skorowidz arkuszy http://oki.krakow.rzgw.gov.pl/ dorzecze Górnej Wisły RZGW Kraków mapowych, arkusze w skali 1:10 000

dostępne w siedzibie ośrodka Dorzecze Dolnej Wisły, Pliki do pobrania i użytku w darmowym http://www.rzgw.gda.pl/ RZGW Gdaosk Żuławy Wiślane programie QGIS Biuro Planowania Województwo Plan zagospodarowania przestrzennego http://www.plan.lubelskie.pl/ Przestrzennego, lubelskie zoj. Lubelskiego (PDF) Lublin Mazowieckie Biuro Ilustrowany tekst „Zagospodarowanie Województwo Planowania dolin rzecznych a zagrożenie http://www.mbpr.pl/ Mazowieckie Regionalnego w powodziowe województwa Warszawie mazowieckiego” (PDF) Portal mapowy IKAR zawierający m.in. Paostwowy Instytut Cała Polska http://pgi.gov.pl/ sceny Landsat oraz treśd Szczegółowej Geologiczny Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 Portal mapwy: m.in. różnoskalowe mapy Główny Urząd topograficzne, Mapa Hydrograficzna Cała Polska http://maps.geoportal.gov.pl/ Geodezji i Kartografii Polski w skali 1:50 000 oraz ortofotomapa źródło: Opracowanie własne

5.1.2. Obszar uwzględniony w analizie Wyznacznikiem zasięgu obszarów ujętych w analizie są granice administracyjne województw. Badaniami objęto projekty zrealizowane w województwach: kujawsko-pomorskim, lubelskim, mazowieckim, opolskim oraz pomorskim.

5.1.3. Zakres czasowy analizowanych projektów Analizą objęto projekty realizowane w ramach ZPORR zakooczone i skontrolowane od 1 stycznia 2008 roku do dnia 30 czerwca 2009 roku, a także projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR, zrealizowane w okresie od 1 stycznia 2008 do 30 czerwca 2009.

5.1.4. Rodzaj inwestycji mających wpływ na zabezpieczenie ludności przed powodzią, jakie zostały uwzględnione w analizie Zmniejszenie strat powodziowych możliwe jest dzięki stosowaniu wielu metod technicznych, których przegląd został poglądowo przedstawia Tabela 4

str. 46

Tabela 4 Przykłady metod technicznych służących zmniejszeniu negatywnych skutków powodzi.

Metody czynne Metody bierne

Zbiorniki retencyjne Wały przeciwpowodziowe

Poldery z ruchomymi zamknięciami pozwalającymi na sterowanie Poldery przepływowe (niesterowane) dopływem wody

Suche zbiorniki z regulowanym odpływem Suche zbiorniki przeciwpowodziowe bez zamknięd

Lodołamanie i inne metody likwidacji zatorów lodowych Kanały ulgi i wrota przeciwpowodziowe

Retencyjne przysposobienie zlewni przez zwiększenie powierzchni zalesienia, zwiększenie retencji małych zbiorników wodnych, Regulacja rzek i potoków zabiegi agrotechniczne i agromelioracyjne

Opracowanie własne na podstawie: Radczuk et al. (2001)30.

Zgodnie z założeniami zamawiającego, analizą zostały objęte projekty/inwestycje zrealizowane przez Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeo Wodnych, dotyczące budowy i modernizacji wałów przeciwpowodziowych. Ponadto zgodnie z wymogami SOPZ wynikającymi z badania „Analiza wartości wskaźników…”, nie brano pod uwagę projektów związanych z tzw. małą retencją31. Specyfiką działao w ramach małej retencji jest opóźnianie odpływu na dużej powierzchni przy użyciu wielu budowli o niewielkiej skali. Zabiegi te nie są nastawione na działanie tylko w obszarze lokalnym, ale przyczyniają się do kształtowania odpływu w całej zlewni lub jej znacznej części. Służą również poprawie warunków glebowych i celom zwiększenia produkcji rolniczej. W takim ujęciu ich funkcja przeciwpowodziowa, chod jest realna, staje się trudna do określenia w odniesieniu do pojedynczych gmin. Również uwarunkowania i skutki ich działania nie mogą byd traktowane oddzielnie od retencji szaty roślinnej, retencji glebowej i gruntowej, współistniejących i tworzących w środowisku układ zależności.

Wykonawca zidentyfikował projekty polegające na budowie tych zbiorników retencyjnych, które w ocenie eksperckiej mają znaczny wpływ na zwiększenie liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią i przekłada się to jednocześnie na ochronę konkretnych obszarów/terenów zurbanizowanych. Założono, że obiekty te będą miały albo odpowiednią dokumentację informującą o liczbie chronionej ludności, albo wskaźnik ten będzie możliwy do określenia przy zastosowaniu analizy uwarunkowao zewnętrznych.

30 Radczuk L., Szymkiewicz R., Jełowicki J., Żyszkowska W., Brun J.-F., 2001, Metody ochrony dolin rzecznych przed powodzią, *w:+ Wyznaczanie stref zagrożenia powodziowego, Ograniczanie skutków powodzi w skali lokalnej, Biuro koordynacji Projektu Banku Światowego, Wrocław, Wyd. RM, Łódź, s. 24-25.

31 mała retencja - w pewnym uproszczeniu pod pojęciem małej retencji rozumie się zdolnośd do gromadzenia wody w małych zbiornikach naturalnych i sztucznych oraz wody podpiętrzane w korytach niewielkich rzek i potoków, w kanałach i rowach.

str. 47

Oprócz budowy wałów przeciwpowodziowych i zbiorników retencyjnych, powszechnie stosowaną metodą techniczną służącą zmniejszeniu strat powodziowych jest regulacja cieków, rozumiana jako kształtowanie profilu podłużnego i poprzecznego koryt, a także ich geometrii (zob. Rysunek 2). Prace tego typu polegają z reguły na oczyszczeniu koryta z rumowiska dennego i rumoszu drzewnego (często także śmieci), umocnieniu dna i brzegów, profilowaniu skarp brzegowych, a w niektórych przypadkach także prostowania zakoli lub tworzeniu zabudowy progowej koryta. Zabiegi te prowadzą do przyspieszenia odpływu, zapobiegają nakładaniu się fal wezbraniowych poszczególnych dopływów większego cieku i redukują warunki sprzyjające powstawaniu zatorów piętrzących wody wezbraniowe. Mimo stosowania coraz nowocześniejszych i bardziej przyjaznych dla świata biotycznego technologii, takich jak użycie siatek gabionowych lub perforowanych płyt betonowych w miejsce betonowo-kamiennych żłobów, należy zauważyd, że przyspieszanie odpływu wiążące się z ograniczaniem aktywnej strefy zalewowej dna doliny ogranicza problem powodzi jedynie w skali lokalnej, powodując równocześnie faktyczny wzrost zagrożenia w niżej położonych częściach zlewni czy dorzecza. W wyniku przyspieszania spływu powierzchniowego na stokach i w dnach dolin rzecznych na przestrzeni ostatnich stuleci obserwowane fale powodziowe są krótsze, ale wyższe i o bardziej stromym czole (kształt ten reprezentuje histogram fali powodziowej powstały z pomiarów hydrometrycznych).

Rysunek 2 Przykład zabiegów regulacyjnych na rzece nizinnej (rzeka Dobra w Januszkowicach, powiat wrocławski 32. Fot: Marek Kasprzak).

32 Po lewej stronie od aktualnego koryta widoczne jest dno doliny rzeki Dobrej, gdzie w warunkach naturalnych ciek tworzył układ koryt meandrowych i rozlewisk. Regulacja rzeki polegała na jej skanalizowaniu (prostowania koryta). W efekcie przyspieszono odpływ i osuszono naturalne tereny zalewowe. W 2009 r. dokonano oczyszczenia istniejącego kanału i uporządkowania brzegów. Skarpy przy korycie zostały umocnione siatkami gabionowymi oraz kamiennym narzutem. str. 48

W opinii wykonawcy omówiona wyżej regulacja cieków:

 jest trudna do jednoznacznie pozytywnej oceny skutków ochrony przeciwpowodziowej, biorąc pod uwagę całe dorzecze,  dotyczy często cieków niskiego rzędu i jej skutki dla osłony przeciwpowodziowej mają charakter wybitnie lokalny (pojedyncze zabudowania),  prowadzona jest w ramach melioracji, rozumianej jako zabiegi mające na celu trwałe polepszenie rolniczych zdolności produkcyjnych gleb, a nie ochrony przeciwpowodziowej,  z reguły nie ma potwierdzenia dla zapobiegania strat w odpowiedniej dokumentacji,  stanowi podstawowy element sporny w podejściu hydrotechnicznym i ekologicznym do zagospodarowania dolin rzecznych33.

Założono zatem, że zidentyfikowane projekty związane z kształtowaniem koryt rzecznych nie będą poddane analizie.

Wśród identyfikowanych przez wykonawcę projektów dotyczących gospodarki wodnej znalazły się także inwestycje związane z funkcjonowaniem przepompowni. Przepompownie są podstawowym elementem systemów odwadniających, w których odpływ grawitacyjny wody nie jest możliwy (przykład terenu o tej specyfikacji prezentuje Rysunek 3). Wśród nich wyróżnia się m.in. przepompownie melioracyjne, mające istotny wpływ na rolnicze i bytowe wykorzystanie odwadnianego terenu oraz przepompownie deszczowe o kluczowej funkcji podczas wzmożonej dostawy wody z atmosfery.

Mimo kluczowej roli przepompowni w systemie przeciwpowodziowym na obszarach o specyficznym ukształtowaniu (depresje, powierzchnie niskich teras na obszarze zawala etc.) ich działanie możliwe jest tylko w połączeniu z resztą zabudowy hydrotechnicznej, w tym wałów przeciwpowodziowych, rowów odwadniających czy kanałów ulgi. W takim ujęciu wykonawca przyjął założenie, że przepompownia jako pojedynczy obiekt nie odpowiada samodzielnie za osłonę przeciwpowodziową konkretnej liczby ludności. Wobec faktycznego braku informacji o stanie pozostałej części infrastruktury, o której mowa, np. jakości wałów przeciwpowodziowych, realne oddziaływanie inwestycji pozostaje nieokreślone. Zidentyfikowane inwestycje tego typu nie zostały uwzględnione w analizie.

33 Jankowski W., 1997, Czy można pogodzid ochronę przyrody z ochroną przeciwpowodziową, *w:+ K. Smolnicki (red.), Ekologiczne metody zapobiegania powodziom, Fundacja Oławy i Nysy Kłodzkiej, Wrocław, s. 56-76. str. 49

Rysunek 3. Elementy systemu przeciwpowodziowego miasta Gdaoska. Specyfika terenów o niewielkich deniwelacjach oraz terenów depresyjnych wymaga zastosowania systemu pompowni melioracyjnych i deszczowych.

Źródło: Mapa zagrożenia powodziowego miasta Gdaoska, Biuro Informatyki UM Gdaosk, 2007.

W ramach ochrony przeciwpowodziowej prowadzone są także prace związane z zabezpieczeniem brzegów przed erozją (Rysunek 4) oraz niekorzystnym ruchem lub depozycją rumowiska rzecznego (Rysunek 5). Mają one kluczowe znaczenie w osłonie terenów nadbrzeżnych przy rzekach o przepływach wysokoenergetycznych (np. rzekach górskich i podgórskich), gdzie procesy erozyjne i akumulacyjne mogą byd bezpośrednią przyczyną zniszczeo powodziowych lub inicjowad możliwośd inundacji (np. przez zniszczenie wałów przeciwpowodziowych). Niezwykle lokalny charakter oddziaływania zabezpieczeo przeciwerozyjnych, a także specyfika badanego obszaru (w większości obszary nizinne), gdzie zabezpieczenia te dotyczą m.in. innych budowli ochronnych (np. wałów przeciwpowodziowych) wymusiły na wykonawcy koniecznośd ich pominięcia w analizie oddziaływania na liczbę ludności chronionej przed powodzią.

str. 50

Rysunek 4 Przykład zniszczeo spowodowanych erozją brzegów na rzece górskiej (rzeka Jedlica w Kowarach, Karkonosze, 30 lipca 1897 r.)

Autor fotografii nieznany

Budowa zbiorników przeciwrumowiskowych ma znaczenie dla obszarów położonych poniżej nich (w dalszym biegu cieku). Retencja rumowiska (głównie rumowiska dennego) ma za zadanie chronid przed agradacją koryt (nadbudowie i podwyższeniu poziomu dna) oraz przed pozakorytową akumulacją materiału skalnego transportowanego przez rzekę. Zbiorniki przeciwrumowiskowe najczęściej są lokalizowane w górnych partiach cieków, szczególnie na rzekach górskich. Funkcję retencji rumowiska spełniają w rzeczywistości każde zbiorniki, jednak nie zawsze retencja ta jest pożądana – prowadzi np. do zamulania i zmniejszania pojemności retencyjnej wody. Jak pokazuje praktyka inżynierska zmniejszenie mobilności rumowiska przez budowę zbiornika skutkuje wzrostem aktywności niekorzystnych procesów erozyjnych poniżej niego. Z uwagi na wynikające stąd niejednoznaczne oddziaływanie tych budowli na zabezpieczenie powodziowe mieszkaoców, a także lokalizacji zbiorników poza terenami zurbanizowanymi, projekty tego typu nie zostały uwzględnianie w analizie.

str. 51

Rysunek 5 Zapora przeciwrumowiskowa i wypełniony zbiornik przeciwrumowiskowy na rzece górskiej (rzeka Łomnica w Karkonoszach. Fot. M. Kasprzak W ramach podsumowania przedstawionych założeo poniższa Tabela 5 prezentuje grupy inwestycji, jakie zostały włączone do badania przez wykonawcę wraz z niezbędnymi uwagami.

Tabela 5. Grupy tematyczne projektów z zakresu ochrony przeciwpowodziowej uwzględnione w analizie

Analiza oddziaływania na Grupa metod technicznych służących ograniczeniu skutków zabezpieczenie ludności powodzi przed powodzią

Budowa wałów przeciwpowodziowych TAK

Budowa i utrzymanie obiektów małej retencji NIE

Budowa i utrzymanie zbiorników retencyjnych TAK

Kształtowanie profilu podłużnego i poprzecznego koryt (także NIE czyszczenie koryt)

Budowa i utrzymanie przepompowni NIE

Budowa i utrzymanie zbiorników przeciwrumowiskowych NIE

Tworzenie zabezpieczeo przeciwerozyjnych NIE

źródło: opracowanie własne

str. 52

Problem z jednoznaczną oceną wpływu niektórych inwestycji dotyczących gospodarki wodnej na ilośd ludności zabezpieczonej przed powodzią podjęty został także w raporcie firmy ECORYS Polska34. Autorzy wymienionego opracowania proponują, by analizą nie były obejmowane obiekty małej retencji, inwestycje polegające na regulacji cieków i melioracji, realizowane w większości przez WZMiUW. Argumentują, że inwestycje tego typu mają charakter lokalny i interwencyjny, służąc w przewadze poprawie jakości przestrzeni użytkowanej rolniczo lub ochronie dna i brzegów rzek przed erozją. Zgodnie z przedstawionymi założeniami schemat wyboru projektów przyjęty przez wykonawcę przedstawia Rysunek 6.

Rysunek 6 Algorytm postępowania przy wyborze projektów

ZES TAWIENIE WSZYSTKICH PROJEKTÓW ZEBRANYCH NA ETAPIE POZYSKIWANIA DANYCH Z WOJEWÓDZTW OBJĘTYCH BADANIEM 1. (PROJEKTY REALIZOWANE Z FUNDUSZU ZPORR ORAZ PROJEKTY REALIZOWANE Z FUNDUSZY INNYCH)

ELIMINACJA PROJEKTÓW REALIZOWANYCH POZA WYZNACZONYM PRZEDZIAŁEM CZASOWYM (1 STYCZNIA 2008 – 30 CZERWCA 2009) 2.

ANALIZA RODZAJU INWESTYCJI I JEJ WPŁYWU NA ZABEZPIECZENIE LUDNOŚCI PRZED POWODZIĄ 3. + −

PROJEKTY ZAKWALIFIKOWANE DO PROJEKTY ODRZUCONE NA ETAPIE DALSZEJ ANALIZY: KWALIFIKACJI:

- BUDOWA LUB MODERNIZACJA WAŁÓW - BUDOWA OBIEKTÓW MAŁEJ RETENCJI PRZECIWPOWODZIOWYCH 4. - ZABIEGI REGULACYJNE KORYT RZECZNYCH

- BUDOWA ZABEZPIECZEO PRZECIWEROZYJNYCH I - BUDOWA ZBIORNIKÓW RETENCYJNYCH O ZBIORNIKÓW PRZECIWRUMOWISKOWYCH FUNKCJI PRZECIWPOWODZIOWEJ

- BUDOWA I MODERNIZACJA POMPOWNI I źródło: opracowanie własne INNYCH URZĄDZEO MELIORACYJNYCH

34 Analiza wartości wskaźników monitoringowych Działao 1.2, 3.1 oraz 3.2 ZPORR z zakresu ochrony środowiska, ECORYS Polska, maj 2008.

str. 53

6. POZYSKANIE DANYCH

Najważniejsze informacje:  Informacje o projektach ZPORR pochodzą z dostępnej dokumentacji technicznej, raportów OOŚ, studiów wykonalności, analiz hydrologicznych;  Informacje o projektach innych niż ZPORR zostały pozyskane od beneficjentów, jednostek wdrażających, operatora projektu lub jednostek samorządu terytorialnego.

6.1. Etap pozyskiwania danych Realizacja podjętego zadania wymagała pozyskania materiałów o różnym stopniu szczegółowości, a także dostępności. W celu uzyskania potrzebnych danych, Wykonawca zwrócił się do Instytucji Pośredniczących w dystrybucji funduszy, instytucji odpowiedzialnych za gospodarkę wodną, Jednostek Samorządu Terytorialnego oraz bezpośrednio do beneficjentów.

Z uwagi na fakt, że w procesie pozyskiwania danych położono nacisk na uzyskanie maksymalnej wiarygodności pozyskiwanych informacji, zastosowano triangulację źródeł informacji, czyli dane o projektach były pozyskiwane na różnych poziomach administracji pozwalając na bardzo dokładną ich weryfikację. W przypadku danych, których wiarygodnośd budziła wątpliwości dodatkowo zastosowano metodę kontroli krzyżowej, była ona sprawdzana na podstawie innego źródła informacji w tym wypadku weryfikacji telefonicznej.

Podstawę badania w zakresie projektów realizowanych współudziale ramach ZPORR stanowiło sześd projektów realizowanych na terenie przedstawionych wcześniej województw (patrz. Tabela 6).

Tabela 6 Lista projektów ZPORR zakooczonych w okresie od 1 stycznia 2008 do 30 czerwca2009

Lp. Tytuł projektu

1 Przebudowa - modernizacja obwałowao rzeki Wisły w km 35+000 do 45+000, Gm. Maciejowice

2 Budowa zbiornika retencyjnego "WŁODZIENIN" na rzece Troi, gmina Branice i gmina Głubczyce.

3 Przeciwdziałanie skutkom powodzi przez odbudowę prawego wału rz. Wisły na odc. Piekło-Bystrze-Lisewo

4 Budowa zbiornika wodnego Biszcza – Żary

5 Modernizacja wstecznego obwałowania rzeki Chodelki w km 1+900-6+115, Etap II -( obiekt 2 i obiekt 3)

6 Modernizacja urządzeo ochrony przeciwpowodziowej w dolinie Sartowice – Nowe

źródło: MRR

Identyfikację projektów zapewnił zleceniodawca, natomiast szczegółowe informacje na ich temat pozyskano bezpośrednio od beneficjentów. Podstawę do analizy eksperckiej stanowił wyciąg z

str. 54

dokumentacji projektowej i aplikacyjnej, udostępnionej w czasie spotkao z beneficjentami poszczególnych projektów. Przeprowadzono z nimi również wywiady pogłębione (IDI) mające na celu określenie szerszych uwarunkowao realizacji projektów oraz identyfikacji pojawiających się problemów i trudności na etapie projektowym, aplikacyjnym i wykonawczym.

W celu rzetelnego oszacowania wskaźników założonych w metodyce konieczna była również informacja o wszelkich innych projektach o charakterze przeciwpowodziowym przeprowadzonych w okresie 01.01.2008-30.06.2009 i oddanych do eksploatacji do dnia 30 czerwca 2009. W tym celu zwrócono się do szeregu instytucji realizujących zadania z zakresu gospodarki wodnej , w tym w szczególności:

 Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej jako instytucje, których głównym celem jest zarządzanie wodami na obszarze nadzorowanych zlewni dla zapewnienia ludności wody pitnej odpowiedniej ilości i jakości, ochrony wód przed zanieczyszczeniem, ochrony przed powodzią i suszą, zapewnienia wody dla przemysłu, żeglugi i energetyki wodnej oraz administrowanie rzekami i kanałami w imieniu Skarbu Paostwa.

Rysunek 7 Podział kraju na regiony zarządzane przez RZGW

Z uwagi na fakt, że pięd województw objętych analizą nie pokrywa się z podziałem administracyjnym RZGW, w sprawie udostępnienia danych o realizowanych projektach zwrócono się do właściwych zarządów na terenie kraju z uwzględnieniem lokalizacji projektu.

 Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeo Wodnych, jako wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne wykonują zadania Marszałków w zakresie praw i obowiązków określonych przepisami ustawy z dnia 18 lipca 2001r. – Prawo Wodne (Dz. U. nr 115 poz. 1229 ze zmianami), w tym w szczególności:  gospodarki wodnej, melioracji i sanitacji wsi,

str. 55

o administrowania i utrzymywania (poprzez konserwację i eksploatację) urządzeo melioracyjnych podstawowych (rzeki, potoki, kanały, wały przeciwpowodziowe, przepompownie, zbiorniki retencyjne, budowle hydrotechniczne), o współdziałania w zakresie ochrony przed powodzią m.in.: poprzez działania profilaktyczne, prowadzenie magazynów przeciwpowodziowych, sterowanie urządzeniami, udział w kierowaniu akcją techniczną w czasie powodzi, szacowanie szkód w urządzeniach hydrotechnicznych oraz usuwanie skutków powodzi, o kompleksowej obsługi inwestorskiej (inwestor bezpośredni) zadao inwestycyjnych w zakresie gospodarki wodnej, melioracji podstawowych i szczegółowych, o uzgadniania rozwiązao projektowych w zakresie kolizji z urządzeniami melioracji podstawowych i szczegółowych oraz kontrola realizacji tych uzgodnieo, o koordynowania i nadzorowania robót konserwacyjno - remontowych na urządzeniach melioracji szczegółowych, o sprawowania nadzoru merytorycznego i aktywizowania działalności spółek wodnych oraz ich związków, o pełnienia funkcji inwestora zastępczego dla przygotowanych i realizowanych zadao inwestycyjnych i remontowych w szkołach rolniczych, powierzonych przez Wojewodę lub starostów powiatów.

 Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej gospodarujące środkami publicznymi stanowiącymi wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych pobieranych na podstawie ustawy Prawo Ochrony Środowiska oraz przepisów szczególnych, a także z tytułu kwot pieniężnych uzyskanych na podstawie decyzji nałożonych na podmioty, które negatywnie oddziałują na środowisko. W celu realizacji zasad zrównoważonego rozwoju Fundusze finansują zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, które są zgodne z kierunkami polityki ekologicznej paostwa oraz poszczególnych województw.

 Zarządy Województw jako organy wykonawcze samorządu województw. Są to jednostki dysponujące funduszami na realizację zadao statutowych ze środków budżetowych oraz funduszy zewnętrznych dysponujących wiedzą o realizowanych na ich terenie projektach związanych z ochroną przeciwpowodziową.

W niniejszej analizie, oprócz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego pod uwagę wzięto również inne programy, realizowane na terenie kraju finansowane z funduszy strukturalnych:

 Sektorowy Program Operacyjny pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich wdrażany na terenie całego kraju w latach 2004 – 2006. W jego ramach przeprowadzane były projekty dotyczące ochrony przed powodzią. Źródła finansowania to środki publiczne: budżetu paostwa, budżetów samorządów regionalnych i lokalnych oraz Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie - Sekcja Orientacji (EAGGF), jak również środki inwestorów prywatnych. Program operacyjny przygotowało Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) 1260/1999, 1257/1999 oraz Rozporządzeniem Komisji (WE) 445/2002. str. 56

 Interreg III będący Inicjatywą Wspólnotową działająca w latach 2000-2004, której głównym celem było dążenie do tego, aby granice paostwowe nie stanowiły przeszkody dla zrównoważonego rozwoju oraz integracji europejskiej, a możliwa współpraca wzmacniała spójnośd społeczno-gospodarczą. W jego ramach mogły byd przeprowadzane projekty o charakterze przeciwpowodziowym.

Rozpatrywano również odpowiadające im działania w nowym okresie programowania:

 Regionalne Programy Operacyjne Województw na lata 2007-2013. Każdy z programów przewiduje działania z zakresu ochrony przeciwpowodziowej w priorytetach związanych ze środowiskiem.  Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, który przewiduje działania z zakresu ochrony przeciwpowodziowej w priorytecie III - Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska, Działanie 3.1 - Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeostwa przeciwpowodziowego  Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, skierowany jest do beneficjentów podejmujących wysiłek odnowy, modernizacji i unowocześnienia oblicza wsi w Polsce. W szczególności działania koncentrują się w głównych osiach: poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa, poprawi jakości i efektywności wykorzystania środowiska naturalnego, poprawa jakości życia na obszarach wiejskich. Dofinansowywane są działania ukierunkowane na rozwój innowacyjności, poprawę jakości infrastruktury jak również działania społeczne.  Interreg IV 2007-2013, podobnie jak jego poprzednia edycja, fundusz ma szczególne znaczenie dla współpracy międzyregionalnej i trans granicznej jako instrument mający na celu spojenie infrastrukturalne, gospodarcze i społeczne makroregionów o zasięgu międzynarodowym. Przy realizacji programu kładziony jest w szczególności nacisk na koncepcję zrównoważonego rozwoju, współpracy międzyregionalnej, wymianę informacji i doświadczeo oraz polityki spójności.

O informacje o projektach zakooczonych do dnia 30 czerwca 2009 zwrócono się do instytucji zarządzającymi wymienionymi programami, w tym: Zarządów Województw, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwa Środowiska.

6.2. Identyfikacja projektów

Szczegółową listę instytucji, do których zwrócono się o dane oraz liczbę zidentyfikowanych przez nie projektów sfinansowanych ze źródeł innych niż ZPORR prezentuje Tabela 7:

str. 57

Tabela 7 Instytucje, z których pozyskano dane o projektach współfinansowanych z innych źródeł niż ZPORR

Liczba Lp Instytucja Adres zidentyfikowanych projektów

ul. Rogaczewskiego 9/19 80-804 1. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdaosku 0 Gdaosk

ul. Zarzecze 13B 03-194 2. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie 1 Warszawa

3. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu ul. Norwida 34, 50-950 Wrocław 0

Zarząd Melioracji i Urządzeo Wodnych Województwa 4. ul. Sucha 12 80-531 Gdaosk 3 Pomorskiego w Gdaosku

Kujawsko-Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeo Wodnych we 5. ul. Okrzei 74a 87-800 Włocławek 3 Włocławku

Wojewódzki Zarząd Melioracji I Urządzeo Wodnych W 6. ul. Karłowicza 4 20-027 Lublin 4 Lublinie

Wojewódzki Zarząd Melioracji I Urządzeo Wodnych w ul. Ksawerów 8, 02-656 7. 2 Warszawie Warszawa

8. Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeo Wodnych Opolu ul. Katowicka 55 45-061 Opole 5

9. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego ul. Plac Teatralny 2 87-100 Toruo 0

ul. Okopowa 21/27 80-810 10. Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego 0 Gdaosk

ul. Jagiellooska 26 03-719 11. Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 44 Warszawa

12. Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego ul. Spokojna 4 20-074 Lublin 20

13. Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego ul. Piastowska 14 45-081 Opole 3

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki 14. ul. Krakowska 53 45-018 Opole 2 Wodnej w Opolu

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki ul. Straganiarska 24/27 80-837 15. 1 Wodnej w Gdaosku Gdaosk

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki ul. Jana Sebastiana Bacha 2 02- 16. 25 Wodnej w Warszawie 743 Warszawa

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki ul. Szosa Chełmioska 28 87-100 17. 2 Wodnej w Toruniu Toruo

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki 18. ul. Spokojna 7 20-074 Lublin 2 Wodnej w Lublinie

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Departament Rozwoju ul. Wspólna 30 00-930 19. 100 Obszarów Wiejskich Warszawa

Ministerstwo Środowiska Departament Programu ul. Wawelska 52/54 00-922 20. 0 Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Warszawa

str. 58

SUMA 217

źródło: opracowanie własne.

Wymienione w tabeli instytucje zidentyfikowały łącznie 217 projektów o charakterze przeciwpowodziowym, zrealizowanych na terenie omawianych województw.

Metoda triangulacji danych spowodowała, że w kilku odpowiedziach pojawiły się te same projekty, ponadto wystąpił problem niespójności tytułów projektów, które w istocie dotyczyły tych samych inwestycji.

Dokładna analiza projektów i odpowiedzi doprowadziła do wyeliminowania pojawiających się powtórzeo, które ograniczyło liczbę projektów do 116. Następnie poddano je dalszej weryfikacji zgodnej z metodyką określoną w rozdziale 5.1. Na podstawie kryterium I - czasu realizacji projektów (1 stycznia 2008 – 30 czerwca 2009 r.) wyróżniono wśród nich 48 inwestycji . W wyniku selekcji pod względem jej przedmiotu i funkcji pełnionej w systemie ochrony przeciwpowodziowej ludności (kryterium II) zbiór projektów został ograniczony do 16 spełniających obydwa kryteria. Wybrane do analizy projekty przedstawia Tabela 19. str. 95. Liczbę zidentyfikowanych projektów według stosowanych kryteriów z uwzględnieniem podziału na województwa przedstawia poniższy rysunek.

Rysunek 8 Liczba projektów finansowanych z innych źródeł niż ZPORR zakwalifikowanych do analizy na etapach weryfikacji na tle wszystkich zidentyfikowanych przez wykonawcę inwestycji.

źródło: opracowanie własne

str. 59

6.3. Pozyskiwanie danych szczegółowych dla inwestycji

Dla ostatecznie wytypowanych projektów pozyskano następujące dane szczegółowe:

 Beneficjenci wyselekcjonowanych projektów realizowanych w ramach funduszu ZPORR poproszeni zostali o udostępnienie szczegółowych danych o projektach w postaci Studiów Wykonalności oraz projektów technicznych zrealizowanych przedsięwzięd. Materiały te zostały zebrane i skopiowane w celu dalszego opracowania przez wykonawców podczas zapowiedzianych wizyt u beneficjentów.

 Dla projektów finansowanych ze źródeł innych niż ZPORR drogą via mail, fax oraz telefonicznie pozyskano od beneficjentów podstawowe wskaźniki niezbędne do przeprowadzenia obliczeo liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią zgodnie z przyjętą metodyką. Dla ujednolicenia sposobu pozyskiwania danych posłużono się szablonem, którego wzór zamieszono jako Załącznik 2 strona 126. Dane te obejmowały: o Informację, czy teren, na którym realizowany jest projekt jest zamieszkały, o Powierzchnię chronioną przed realizacją projektu (rok referencyjny 2003), o Powierzchnię chronioną po zakooczeniu realizacji projektu (rok referencyjny 2009), o Liczbę ludności chronionej przed realizacją projektu (rok referencyjny 2003), o Liczbę ludności chronioną po zakooczeniu realizacji projektu (rok referencyjny: 2009), o Miejsce realizacji projektu (miejscowości lub gminy objęte ochroną na skutek realizacji projektu).

 Do założonej metodologii obliczeo konieczne były informacje o liczbie ludności gmin i sołectw obszarów chronionych przed powodzią dzięki realizacji poszczególnych projektów. O udostępnienie danych w tym zakresie zwrócono się do jednostek samorządu terytorialnego leżących na zidentyfikowanych przez beneficjentów obszarach chronionych. Do pozyskanych danych należały: o Powierzchnia gminy i wchodzących w jej skład sołectw, o Liczna ludności gminy i poszczególnych sołectw w roku referencyjnym 2003, o Liczna ludności gminy i poszczególnych sołectw w roku referencyjnym 2009.

Kartę informacyjną kierowaną do samorządów przedstawia Załącznik 3 strona 144. Ostateczną listę projektów poddanych analizie, spełniających wszystkie wymagania formalne wraz z uzyskanymi wartościami wskaźnika powierzchni chronionej oraz liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo przedstawia Tabela 19 na stronie 95.

str. 60

7. ANALIZA WARTOŚCI WSKAŹNIKÓW WRAZ Z WNIOSKAMI

7.1. Projekty realizowane w ramach ZPORR

7.1.1. Lokalizacja inwestycji Spośród sześciu analizowanych inwestycji wykonanych w ramach funduszu ZPORR dwie zlokalizowane zostały w województwie lubelskim i po jednej w województwach: kujawsko- pomorskim, mazowieckim, opolskim i pomorskim (patrz Rysunek 1 oraz Tabela 1 na stronie 35).

7.1.2. Charakterystyka projektów inwestycyjnych Poniżej zostanie zaprezentowana krótka charakterystyka projektów realizowanych w ramach funduszu ZPORR. Opisy każdego z projektów podzielono na dwie zasadnicze części.

 Pierwsza częśd obejmuje wypis podstawowych informacji sporządzony na podstawie wniosków o dofinansowanie projektów oraz dokumentacji technicznej obiektów i informacji uzyskanych przez wykonawcę od beneficjentów projektów. Z uwagi na różnice między istniejącymi danymi źródłowymi, kryteria zawartych informacji dla poszczególnych projektów mogą się nieznacznie różnid.

 Druga częśd to opisowe naświetlenie sytuacji zagrożenia przeciwpowodziowego i określenie wpływu prowadzonych inwestycji na zabezpieczenie ludności przed powodzią.

Kolejnośd rozpatrywanych projektów odpowiada numeracji zawartej na mapie i w tabeli zamieszczonej w poprzednim podrozdziale.

1. Przeciwdziałanie skutkom powodzi przez odbudowę prawego wału rzeki Wisły na odcinku: Piekło – Bystrze – Lisewo

Tabela 8 Charakterystyka projektu Przeciwdziałanie skutkom powodzi przez odbudowę prawego wału rzeki Wisły na odcinku: Piekło – Bystrze – Lisewo – Częśd pierwsza.

Rodzaj informacji Informacja Rodzaj działania: odbudowa prawego wału rzeki Wisły na odcinku Piekło – Bystrze - Lisewo Gminy: Sztum, Miłoradz, Malbork Powiat: Sztum, Malbork, województwo pomorskie Lokalizacja: Obszar Żuław Wielkich i Żuław Elbląskich, dolina Wisły Beneficjent: Zarząd Melioracji i Urządzeo Wodnych Województwa Pomorskiego w Gdaosku Cele projektu: poprawa bezpieczeostwa powodziowego, przeciwdziałanie katastrofie, jaką mogłoby wywoład przerwanie istniejących wałów przez ich uszczelnienie, lokalny rozwój społeczno-gospodarczy, poprawa warunków życia mieszkaoców i możliwości inwestycyjnych na terenach zagrożonych bezrobociem strukturalnym Sposób wykonania: wykonanie przesłony infiltracyjnej wzdłuż istniejących wałów na długości łącznej 12,8 km, powierzchnia uszczelnienia wynosi 153 130 m2

str. 61

Powierzchnia osłony nowa jakośd osłony dla obszaru 1230 km2 (dla Żuław Wielkich 831,2 km2), tereny przeciwpowodziowej: zawala to wysokointensywne obszary produkcji rolniczej z zabudową wiejską, gł. wsi Lisewo, inne wsie w wypadku przerwania wału nie są narażone na zalanie

Liczba ludności mieszkaocy Żuław Wielkich (61 tys. osób), rolnicy prowadzący działalnośd rolną (3345 zabezpieczonej przed gospodarstw), podmioty usługowe prowadzące działalnośd gospodarczą (2681 powodzią podmiotów) Liczba miejscowości 38 miejscowości zabezpieczonych przed powodzią Przewidywana przez 50 lat i więcej projektantów trwałośd projektu: Źródła informacji: Wniosek o dofinansowanie realizacji projektu ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Gospodarki i Pracy; Studium wykonalności przedsięwzięcia inwestycyjnego, P.B. INOTOP s.c., sierpieo 2004; Projekt budowlany, BIPROMEL, kwiecieo 2004; Raport o oddziaływaniu na środowisko, BIPROMEL, maj 2004. źródło: dokumentacja projektowa

Rozłożony na 2 etapy realizacyjne projekt modernizacji prawego wału przeciwpowodziowego rzeki Wisły na odcinku Piekło – Bystrze – Lisewo ma za zadanie zwiększyd jego szczelnośd, a tym samym stabilnośd i odpornośd na rozmywanie. Przewidziany do uszczelnienia odcinek wałów o łącznej długości 12,8 km tworzy system osłony przeciwpowodziowej dla południowego fragmentu Żuław Wiślanych, zwanego Żuławami Wielkimi. Żuławy Wielkie obejmują tereny położone w widłach Wisły (na zachodzie) i Nogatu (na wschodzie) (orientacyjne oznaczenie Rysunek 9). Na rysunku zieloną ramką oznaczono orientacyjnie obszar Żuław Wielkich, a czerwoną linią zakreślono poglądowo obwałowania na odcinku Piekło – Bystrze – Lisewo.

str. 62

Rysunek 9 Koncepcja modernizacji zabezpieczeo przeciwpowodziowych na Żuławach Wiślanych według RZGW w Gdaosku.

źródło: dokumentacja projektowa

Żuławy Wiślane, w tym Żuławy Wielkie, to obszar wyjątkowy w skali Polski pod względem ukształtowania powierzchni. Żuławy utożsamiane z osadami aluwialnymi (rzecznymi) delty Wisły tworzą monotonną, niemal płaską równinę ograniczoną od wschodu i zachodu wyniesieniami wysoczyzny morenowej (Rysunek 10 Strzałkami oznaczono orientacyjnie początek przy wsi Piekło i koniec przy wsi Lisewo odcinka obwałowao, którego dotyczy projekt ZPORR). Niewielkie wyniesienie Żuław ponad poziom morza lub występowanie obszarów depresyjnych, jaki i gęsta sied hydrograficzna sprawiają, że teren ten jest bezpośrednio zagrożony zalewem powodziowym Wisły i Nogatu oraz ich dopływów, a także stagnowaniem wód powodziowych bez możliwości grawitacyjnego odpływu. Jednocześnie jest to obszar wykorzystywany pod intensywne uprawy rolne. Podstawowymi, tradycyjnymi metodami zapobiegania powodzi na tym obszarze jest budowa obwałowao, a także sieci melioracyjnej i przepompowni.

str. 63

Rysunek 10 Południowy fragment Żuław Wielkich w rozwidleniu Wisły i Nogatu.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie map topograficznych – źródło podkładu - geoportal.pl

Realizacja omawianego projektu odbudowy wału przeciwpowodziowego wynikała głównie ze złego stanu istniejących zabezpieczeo przeciwpowodziowych i wydaje się uzasadniona. Na podstawie badao georadarowych35 stwierdzono niepożądane efekty degradacji istniejącej wcześniej konstrukcji w postaci procesów sufozyjnych36 i przebid hydraulicznych w dolnej części wału lub w podłożu. Czynniki te, wraz z nierównomierną nośnością gruntu (występowanie niestabilnych wkładek piaszczystych etc.), powodowały rozluźnienie korpusu wałów, perforacje, ścięcia i osiadanie korony.

Specyfika obszaru inwestycji sprawia, że modernizacja wałów oddziałuje na funkcjonowanie całego lokalnego systemu przeciwpowodziowego. Z tej przyczyny w dokumentacji projektu podaje się, że inwestycja będzie osłaniała 831,2 km2, podczas gdy łączna powierzchnia gmin, na terenie których była ona prowadzona wynosi ok. 363 km2. Podawana w dokumentacji liczba ludności zabezpieczonej przed powodzią – 61 tys. osób37, jest dyskusyjna. Dlatego we wniosku o dofinansowanie realizacji projektu zamieszczono jedynie informację, że projekt osłaniad będzie 38 miejscowości.

35 Projekt budowlany, BIPROMEL, kwiecieo 2004.

36 Sufozja – procesy związane ze skoncentrowanym przepływem wód podziemnych i wymywaniem drobnookruchowego materiału skalnego w podpowierzchniowych warstwach gruntu.

37 Studium wykonalności przedsięwzięcia inwestycyjnego, ZMiUW Woj. Pomorskiego, P.B. INOTOP s.c., sierpieo 2004;

str. 64

W bezpośrednim sąsiedztwie wałów znajduje się m.in. wieś Lisewo, ulokowana częściowo na niewielkim wyniesieniu terenu, co chroni ją przed wodami niskich fal powodziowych. Inne wsie na terenie zawala odwadnianego siecią melioracyjną, chod są bardziej oddalone od wałów, również znajdują się w potencjalnym oddziaływaniu wód powodziowych, co sugeruje także Raport o oddziaływaniu na środowisko wykonany na potrzeby planowania inwestycji. Opisywaną powyżej sytuację zobrazowano na sekwencji map .), przedstawiających najbliższe otoczenie wsi Lisewo na wschód od miasta Tczew. (Rysunek 11 Na ilustracjach wieś oznaczono czerwoną strzałką. Na lewym brzegu Wisły widoczne miasto Tczew) Na prawym brzegu Wisły poza wsią Lisewo, ulokowaną na wzniesieniu będącym naturalnym wałem przykorytowym rzeki, obszar tworzą płaskie i depresyjne powierzchnie będące najbardziej zagrożoną częścią dna doliny.

Uproszczona symulacja zalewu o wysokości 1 m.

Uproszczona symulacja zalewu o wysokości 3 m.

str. 65

Uproszczona symulacja zalewu o wysokości 5 m.

Rysunek 11 Uproszczona symulacja doliny Wisły na wysokości wsi Lisewo.

Opracowanie własne na podstawie map topograficznych – źródło podkładu- geoportal.pl

O dużym zagrożeniu powodziowym i faktycznych wysokościach fal wezbraniowych Wisły na przekroju Tczew informuje Tabela 9. Wodowskaz w Tczewie znajduje się na 908 km Wisły, na wysokości 0,58 m n.p.m. i notuje roczne przepływy średnie rzędu 1110 m3/s i roczne stany wody 432 cm (dane na podstawie Rocznika Hydrologicznego IMGW 2002 r.). Z informacji zaprezentowanych w tabeli wynika, że fala powodziowa o prawdopodobieostwie 1% (tzw. woda stuletnia) powoduje przekroczenie na przekroju średniego stanu wody o ponad 5 m i zwiększa średni roczny przepływ o ponad 8 razy.

Tabela 9 Zestawienie maksymalnych rocznych przepływów o określonym prawdopodobieostwie występowania oraz odpowiadające im stany wody i rzędne zwierciadła wody

Rzędna nad Rzędna nad Prawdopodobieostwo Przepływ Stan wody* Stan wody** Kronsztadt* Kronsztadt** wystąpienia p*%+ Q[m3/s] H [cm] H [cm] [m] [m] 0,02% 13 500 1180 11,22 1328 12,70 0,1% 11 800 1130 10,72 1253 11,95 1% 9190 1063 10,04 1125 10,67 2% 8360 1037 9,79 1080 10,22 5% 7240 1000 9,42 1016 9,58 10% 6340 960 9,02 959 9,01 25% 5060 874 8,16 871 8,13 50% 3880 778 7,20 778 7,20 H* [cm] – stan wody odczytany z aktualnej krzywej przepływu dla H≤1060 cm, dla H>1060 cm z ekstrapolacji krzywej z roku 1997 H** [cm] – stan wody odczytany z krzywej opracowanej dla górnej gałęzi krzywej przepływu zgodnie z instrukcją ISO 1100-2 (1998) Źródło: Fal 1997, za: Raport oddziaływania na środowisko, Bipromel, maj 2004

Na podstawie przyjętej metodyki obliczeniowej wyznaczono liczbę ludności chronionej przed powodzią według metod ECORYS, FUNDEKO oraz metody eksperckiej odpowiednio na 60 900, 26 621 oraz 26 621 osób. Dysproporcja między dwoma pierwszymi wskaźnikami wynika z zawężenia w metodzie FUNDEKO obszaru zamieszkanego do sołectw obejmujących 38 miejscowości str. 66

(miejscowości: Bystrzyce, Gnojewo, Kooczewice, Mątowy Małe, Mątowy Wielkie, Miłoradz, Pogorzała Wieś, Stara Kościelnica, Stara Wisła, Boręty, Dąbrowa, Lichnowy, Lichnówki, Lisewo Malborskie, Parszewo, Pordenowo, Starynia, Szymankowo, Tropiszewo, Barlewice, Biała Góra, Czernin, Gościszewo, Gronajny, Kępina, Koniecwałd, Koślinka, Nowa Wieś, Parowy, Piekło, Pietrzwałd, Postolin, Sztumska Wieś, Sztumskie Pole, Uśnice, Zajezierze, Sztum; w gminach: Lichnowy, Miłoradz, Sztum), zamiast obszaru całych Żuław. W tym wypadku metoda FUNDEKO musi byd zgodna z metodą ekspercką, której podstawą oznaczenia liczby mieszkaoców stała się dokumentacja techniczna i zawarte w niej informacje dotyczące chronionych wsi.

2. Modernizacja urządzeo ochrony przeciwpowodziowej w Dolinie Sartowice – Nowe

Tabela 10 Charakterystyka projektu Modernizacja urządzeo ochrony przeciwpowodziowej w Dolinie Sartowice – Nowe – Częśd pierwsza.

Rodzaj informacji Informacja Rodzaj działania: modernizacja urządzeo ochrony przeciwpowodziowej w Dolinie Sartowice – Nowe Gminy: Nowe, Dragacz Powiat: Świecie, woj. Kujawsko-pomorskie Lokalizacja: Kotlina Grudziądzka, dolina rzeki Mątawy zwana Sartowice – Nowe, Beneficjent: Kujawsko – Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeo Wodnych we Włocławku Cele projektu: podniesienie stopnia zabezpieczenia przeciwpowodziowego doliny modernizacja wału przeciwpowodziowego od km 16+000 do 24+000 polegająca na dobudowie ławki przywałowej wraz z drogą rolniczą, modernizacja węzła Sposób wykonania: hydrotechnicznego na rzece Mątawie w km 0+650 (m.in. remont przepompowni w Kooczycach)

Powierzchnia osłony 92 km2 przeciwpowodziowej:

Liczba ludności zabezpieczonej przed 5380 mieszkaoców powodzią Liczba miejscowości zabezpieczonych Miejscowości Nowe, Tryl, Mątawy, łącznie 1520 zabudowao przed powodzią Przewidywana przez projektantów brak danych trwałośd projektu: Studium wykonalności do projektu, Kujawsko-pomorski ZMiUW we Włocławku, Źródła informacji: wrzesieo 2004 źródło: dokumentacja projektowa

Dolina rzeki Mątawy przebiegająca na odcinku Sartowice – Nowe wykształciła się w obrębie dna doliny Wisły, na rozległej terasie tej rzeki. Dolina Mątawy ograniczona jest od zachodu stromą krawędzią wysoczyzny morenowej, a od zachodu naturalnym wałem przykorytowym Wisły.

str. 67

Częściowo znajduje się ona w depresji względem Wisły i w całości chroniona jest wałem przeciwpowodziowym o długości 31,8 km, tj. na odcinku od miejscowości Nowe do Sartowic. Zagrożenie powodziowe wzdłuż Mątawy jest duże i wynika zarówno z niebezpieczeostwa przerwania obwałowao przeciwpowodziowych, jak i niekontrolowanej cofki w wyniku podparcia wód Mątawy przez wody Wisły w stanie przyboru.

Rysunek 12 Dolina rzeki Mątawy uformowana na powierzchni terasy Wisły.

Źródło: http://szkoladragacz.republika.pl

str. 68

Rysunek 13 Dolina Wisły na wysokości Grudziądza i miejscowości Dragacz.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie map topograficznych – źródło podkładu- geoportal.pl

Sytuację hydrograficzną przedstawia Rysunek 13. Terasa Wisły wykorzystywana jest przez ciek Mątawa formujący swoją dolinę od Sartowic do miejscowości Nowe. Linią przerywaną oznaczono orientacyjnie dno doliny Mątawy. Od zachodu dolina ograniczona jest krawędzią wysoczyzny morenowej (na opracowanym rysunku zastosowano nadnaturalne przewyższenie hipsometryczne).

Dolina Mątawy jest obszarem wykorzystywanym rolniczo. Jest to możliwe dzięki zmeliorowaniu powierzchni przeznaczonych pod uprawy. Występujące tu miejscowości (wsie) są z reguły małe i zlokalizowane zostały w większości na niewielkich wyniesieniach terenu. Większe miejscowości, o większej liczbie ludności, lokują się przy krawędzi wysoczyzny morenowej, często na podwyższeniu, jakimi są powierzchnie stożków napływowych uchodzące do dna doliny Wisły (wykorzystywanej przez Mątawę) z bocznych dolin rozcinających wysoczyznę morenową. Wspomniane miejscowości mogą także znajdowad się na skarpie wysoczyzny morenowej. Zagrożenie powodziowe dotyczy głównie ludności wsi w dnie doliny Mątawy, przy czym większośd z nich oddalona jest od osi doliny tego cieku (najniżej położonych obszarów).

Sytuację hydrologiczną przedstawia uproszczona symulacja zalewu (Rysunek 14), pokazująca hipsometrię doliny Wisły, Mątawy i rzeki Osy na północ od Grudziądza. Rzeka Mątawa i rzeka Osa narażone są na zjawisko cofki podczas wezbrao Wisły. Wzniesienie między Wisłą a doliną Mątawy tworzy naturalny wał przykorytowy Wisły, nadbudowany wałami przeciwpowodziowymi.

str. 69

Rysunek 14 Uproszczona symulacja zalewu doliny rzeki Mątawy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie map topograficznych – źródło podkładu- geoportal.pl

W wyniku zrealizowanego projektu dokonano modernizacji odcinka istniejących wałów przeciwpowodziowych, które są niezbędnym elementem dla zapewnienia bezpieczeostwa mieszkaoców doliny Mątawy. Na ilustracji (Rysunek 15) przedstawiono sytuację na południe od wsi Dragacz podczas wysokich stanów Wisły (rzeka widoczna w tle).Odcinek ten znajduje się w środkowej części doliny, naprzeciwko ujścia do Wisły rzeki Osy (na północ od Grudziądza). Taka sytuacja hydrograficzna, polegająca na spychaniu nurtu Wisły w kierunku wałów przez dopływ Osy sprawia, że to w tym miejscu istniejące obwałowania są szczególnie narażone na rozmywanie i uszkodzenie. Inwestycję uznad można więc za pożądaną. Inwestycja polegała także na przebudowie przepompowni melioracyjnej w Kooczycach i towarzyszącego jej wału. Elementy te są współodpowiedzialne za odprowadzanie wody z doliny Sartowice – Nowe.

str. 70

Rysunek 15 Fragment doliny Sartowice – Nowe na wysokości wsi Marzy Nowe

Źródło: www.skyscrapercity.com

Przeprowadzone obliczenia według metod ECORYS, FUNDEKO i metody eksperckiej dały wyniki ludności zabezpieczonej przed powodzią odpowiednio 7531, 4866 i 4835. Dysproporcja między metodą ECORYS a dwiema pozostałymi wynika z nieuwzględnienia w obliczeniach prowadzonych przez autorów, miejscowości znajdujących się na wyniesieniu wysoczyznowym lub jego skarpie. Wyższe położenie hipsometryczne sprawia, że miejscowości te nie są zagrożone zalewem powodziowym. Wykazano realne zagrożenie powodziowe dla sołectw Wielkie Zajączkowo, Wielki Lubieo, Dragacz, Michale, Wielkie Stwolno, Bratwin, Dolna Grupa, Tryl, Mątawy. Wynik otrzymany w metodach FUNDEKO i eksperckiej jest bardzo zbliżony, a jedyna różnica wynika z powiększenia według metody eksperckiej zasięgu oddziaływania inwestycji na chronione sołectwa sąsiednich gmin nie objęte projektowym opisem dokumentacyjnym. Wykazana w metodzie liczba różni się nieznacznie od wartości udokumentowanej w Studium wykonalności projektu. Może to wynikad z zakwalifikowania przez autorów studium do powierzchni chronionej obszarów nie narażonych na zalew powodziowy lub dopuszczalnego marginesu błędu podczas wyznaczania obszaru zalewowego.

str. 71

3. Budowa zbiornika retencyjnego „Włodzienin” na rzece Troi, na terenie gminy Branice i Głubczyce, województwo opolskie

Tabela 11 Charakterystyka projektu Budowa zbiornika retencyjnego „Włodzienin” na rzece Troi, na terenie gminy Branice i Głubczyce, województwo opolskie

Rodzaj informacji Informacja Rodzaj działania: budowa zbiornika retencyjnego Gminy: Branice, Głubczyce, Kietrz Powiat: Głubczyce, województwo opolskie Lokalizacja: Płaskowyż Głubczycki, dolina rzeki Troi, Włodzienin Beneficjent: Samorząd Województwa Opolskiego Cele projektu: rozwiązanie problemu zagrożenia powodziowego terenów przyległych do rzeki Troi oraz deficytu wodnego dla rolnictwa, Sposób wykonania: wykonanie korpusu zapory i urządzeo przelewowo-spustowych wraz z infrastrukturą Powierzchnia osłony 50 km2 przeciwpowodziowej:

Liczba ludności 10446 osób (gm. Branice, gm. Kietrz) zabezpieczonej przed powodzią Liczba miejscowości 5 miejscowości – Włodzienin, Wojnowice, Nowa Cerkiew, Kozłówki, miasto Kietrz zabezpieczonych przed powodzią Przewidywana przez 100 lat i więcej projektantów trwałośd projektu: Źródła informacji: Koncepcja programowo-przestrzenna, WZMiUW w Opolu, czerwiec 2001; Studium wykonalności dla projektu, All profit M. Sobantka; źródło: dokumentacja projektowa

Wybudowany zbiornik Włodzienin znajduje się w dolinie rzeki Troi przy dopływie Jędrzychowickiego Potoku. Zbiornik Włodzienin zamyka zlewnię Troi o powierzchni 55,4 km2, z czego na Jędrzychowicki Potok przypada 12,3 km2. Troja jest najdłuższym, prawym dopływem Psiny i wchodzi w skład dorzecza Odry. Rzeka odwadnia rolnicze obszary Płaskowyżu Głubczyckiego – obszaru wyżynnego porozcinanego siecią suchych dolin denudacyjnych. Rzeka nie posiada licznych dopływów, jest zasilana głównie wodami podziemnymi i okresowo, podczas okresów posusznych, może w swoim górnym biegu zanikad. W jej reżimie zaznaczają się jednak dostawy wody z roztopów lub epizodów opadowych, podczas których przepływ cieku znacznie wzrasta, powodując lokalne podtopienia. Szybki przybór wody możliwy jest dzięki znacznemu spływowi powierzchniowemu z powierzchni rolnych, gdzie niewiele jest lasów i innych miejsc naturalnej retencji. Intensywne spłukiwanie drobnoziarnistego materiału lessowego tworzącego przypowierzchniową warstwę gruntów zlewni powoduje, że wezbrane wody obciążone są znaczną ilością rumowiska. Największe z epizodów wezbraniowych Troi w czasie ostatnich 50 lat notowano podczas letnich nawałnic w 1996 r. oraz podczas deszczy rozlewnych w 1997 r. Podczas tych zdarzeo (głównie w 1996 r.) ucierpiało m.in. miasto Kietrz.

str. 72

Tabela 12 Wyniki obliczeo charakterystyk hydrologicznych w przekroju powierzchni zlewni F=55,4 km2

Charakterystyka Wartośd odpływu *m3/s+ Średni przepływ SSQ 0,18 Najwyższy obserwowany przepływ NWQ 20,7 Przepływ o prawdopodobieostwie 10% Qmax10% 10,8 Przepływ o prawdopodobieostwie 1% Qmax1% 22,9 Źródło: Koncepcja programowo-przestrzenna

Budowa zbiornika Włodzienin miała na celu ochronę przeciwpowodziową doliny Troi i znajdujących się poniżej miejscowości (wchodzi w skład projektu budowy w województwie opolskim 30 małych zbiorników), w tym miasta Kietrz oraz funkcję poprawy warunków wodnych w okresie posusznym. W zamyśle projektantów zbiornik miał dodatkowo służyd do celów rekreacyjnych i wędkarzom. Jednak z uwagi na omówioną wyżej specyfikę obszaru i działające w zlewni procesy hydrologiczno- geomorfologiczne, obiekt zaczął generowad szereg problemów eksploatacyjnych, wynikających między innymi z sedymentacji rumowiska w czaszy38. Po oddaniu zbiornika do eksploatacji ujawniły się uciążliwości spowodowane brakiem kanalizacji komunalnej wsi w wyższych partiach zlewni. Zaobserwowano także dopływ wody zanieczyszczonej środkami uprawy roślin. Informacji na ten temat dostarczała m.in. lokalna prasa39. Rysunek 16 przedstawia lokalizację zbiornika wskazaną orientacyjnie czerwoną strzałką. Ukształtowanie terenu pokazano z przewyższeniem większym niż w rzeczywistości.

38 Kasperek R., Wiatkowski M., Prognoza dopływu rumowiska do zbiornika retencyjnego Włodzienin na rzece Troi, Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, nr 4/2/2007, PAN Oddz. w Krakowie, s. 61-68.

39 Dugała S., 2008, Włodzienin - trwa napełnianie jeziora, które już zmienia się w ściek, Trybuna Opolska (25 lutego 2008).

str. 73

Rysunek 16 Fragment doliny Troi poniżej zbiornika Włodzienin.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie map topograficznych – źródło podkładu- geoportal.pl

Rysunek 17 Korona wału zbiornika Włodzienin na rzece Troi.

Źródło: www.panoramio.com

str. 74

Przeprowadzone obliczenia według metody ECORYS, FUNDEKO oraz według metody eksperckiej dały wyniki liczby mieszkaoców zabezpieczonych przed powodzią w liczbie odpowiednio 3705, 5541 oraz 9835. Przykład budowy zbiornika Włodzienin wskazał na niedoskonałośd wynikającą z zastosowania metody obliczeo ECORYS. Polega on na uwzględnieniu w obliczeniach gminy, na której prowadzono prace związane z inwestycją (wykonanie drogi dojazdowej od zbiornika w kierunku wsi Zubrzyce, gmina Głubczyce). Chod piętrzenie wody może wpływad na warunki wodne w sołectwie Zubrzyce (co spełnia jedno z wnioskowanych założeo projektu), to jednak miejscowośd ta znajduje się hydrograficznie ponad zbiornikiem i w żaden sposób nie oddziałuje on na osłonę przeciwpowodziową tej miejscowości. Dla zilustrowania przykładu służy poglądowa mapa (Rysunek 18), na której elipsą oznaczono orientacyjnie lokalizację powstałego zbiornika oraz strzałkami kierunek przepływu cieków. W takiej sytuacji branie pod uwagę liczby mieszkaoców gminy Głubczyce przy obliczaniu wskaźnika liczby osób zabezpieczonych przed powodzią jest bezzasadne. Podobny, chod mniej wyrazisty błąd może pojawid się przy obliczaniu wskaźnika metodą FUNDEKO, jeśli pod uwagę brane będą sołectwa jedynie w obrębie gmin Głubczyce i Branice. Na rzeczywistą liczbę osób zabezpieczonych przed powodzią ma duży wpływ liczba osób zamieszkujących miasto Kietrz (gmina Kietrz) położone w niżej leżącej części doliny. Dlatego przy zastosowaniu metody eksperckiej otrzymane wyniki są wyższe niż wyniki uzyskane według metod pozostałych. Wśród miejscowości chronionych przed powodzią w wyniku oddziaływania wybudowanego obiektu wskazano: wsie Włodzienin, Wojnowice, Nowa Cerkiew, Kozłówki oraz miasto Kietrz.

Rysunek 18 Mapa przedstawiająca granicę administracyjną między gminami Głubczyce (północny-zachód) i Branice (południowy-wschód).

Źródło: Urząd Miejski w Głubczycach

str. 75

4. Modernizacja wału przeciwpowodziowego kl. II w km 35+000 do 45+000 prawobrzeżnej doliny Wisły na odcinku Antoniówka Świerżowska – Wróble Wargocin

Tabela 13 Charakterystyka projektu Modernizacja wału przeciwpowodziowego kl. II w km 35+000 do 45+000 prawobrzeżnej doliny Wisły na odcinku Antoniówka Świerżowska – Wróble Wargocin

Rodzaj informacji Informacja Rodzaj działania: przebudowa wału powodziowego Gminy: Maciejowice Powiat: Garwolin, woj. mazowieckie Lokalizacja: dolina Maciejowicka, prawostronna częśd doliny Wisły Beneficjent: Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeo Wodnych w Warszawie poprawa bezpieczeostwa powodziowego i stworzenie warunków do rozwoju Cele projektu: regionu rozbudowa korpusu wału o długości 10 km wraz z podniesieniem korony wału oraz Sposób wykonania: umocnieniem ławy przywałowej, wykonanie przesłony przeciwfiltracyjnej długośd modernizowanych wałów stanowią 29% w ogólnej długości wałów Powierzchnia osłony chroniących na tym odcinku prawostronną dolinę Wisły o powierzchni 55,9 km2 przeciwpowodziowej:

Liczba ludności zabezpieczonej przed brak danych powodzią Liczba miejscowości Tyrzyn Dworski, Wróble Wargocin, Kobylnica, Kochów, Antoniówka Świerżowska i zabezpieczonych przed Wilczkowska, Oblin, Podłęż Podwierzbie, Bączki powodzią Przewidywana przez projektantów trwałośd brak danych projektu: Studium wykonalności BIPROMEL, wrzesieo 2004; Projekt wykonawczy, BIPROMEL, Źródła informacji: kwiecieo 2003 źródło: dokumentacja projektowa

Inwestycja prowadzona w gminie Maciejowice przypomina swoją charakterystyką projekt dotyczący doliny Mątawy. W gminie Maciejowice, znajdującej się nad Wisłą, dokonano modernizacji wałów przeciwpowodziowych osłaniających dolinę maciejowicką położoną przy prawym brzegu Wisły. Dolina ta zajęta jest głównie pod uprawy rolne. Za jej odwodnienie odpowiadają urządzenia melioracji szczegółowych i podstawowych odprowadzające wodę przez 4 przepusty wałowe do Wisły. Dolinę Maciejowicką od strony południowo-wschodniej ogranicza krawędź wysoczyzny morenowej, wznoszącej się średnio 10-20 m wyżej niż poziom doliny. Odcinek wałów, którego dotyczyła modernizacja znajduje się przy wyraźnych łukach zakoli Wisły o dużej krzywiźnie (Rysunek 19), co wpływa na migrację nurtu rzeki w sytuacjach wezbraniowych, ułatwia migrację wody poza koryto na tereny równi zalewowej i powoduje procesy podcinania erozyjnego brzegów (szczególnie brzegów wklęsłych).

str. 76

Rysunek 19 Fragment prawobrzeżnej części Wisły w gminie Maciejowice chronionej wałami przeciwpowodziowymi. Czerwoną linią orientacyjnie oznaczono fragment odcinka wałów, który został zmodernizowany w ramach analizowanego projektu.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie map topograficznych – źródło podkładu- geoportal.pl

Według wykonanych obliczeo najniższa wartośd liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią została dostarczona według metody ECORYS - 2468 osób. Wskaźnik obliczony metodą FUNDEKO wyniósł 2786 osób. Większa wartośd wskaźnika wynika z uwzględnienia w metodzie FUNDEKO, zgodnie z przyjętą metodyką, sołectw znajdujących się w zasięgu oddziaływania inwestycji. Ich łączna powierzchnia wynosi 71 km2, a liczba mieszkaoców 3538 osób (w 2009 r.). Najwyższą wartośd liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią otrzymano, stosując metodę ekspercką (3435 osób). W metodzie eksperckiej stwierdzono, że inwestycja chroni wsie: Antoniówka Świerżowska, Antonówka Wilczkowska, Budy Podłęskie, Domaszew, Kępa Podwierzbiaoska, Kobylnica, Kraski Dolne, Kraski Górne, Oblin, Oblin-Grądki, Ostrów, Pasternik, Podstolice, Podwierzbie, Bączki, Kochów, Przewóz, Topolin, Tyrzyn, Wróble-Wargocin.

Różnica między wskaźnikami uzyskanymi z wykorzystaniem trzech metod dowodzi, że obliczenia nie uwzględniające możliwego większego zagęszczenia ludności zamieszkującej tereny nadrzeczne i kalkulujące jedynie według danych uzyskanych na poziomie obszaru całych gmin, mogą generowad wartości zaniżone.

str. 77

5. Modernizacja wstecznego obwałowania rzeki Chodelki

Tabela 14 Charakterystyka projektu Modernizacja wstecznego obwałowania rzeki Chodelki

Rodzaj informacji Informacja Rodzaj działania: przebudowa wału powodziowego Gminy: Wilków Powiat: Opole Lubelskie, województwo lubelskie Lokalizacja: Dolina Opolska, odcinek ujściowy rzeki Chodelki do Wisły Beneficjent: Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeo Wodnych w Lublinie Cele projektu: poprawa warunków życia i bezpieczeostwa mieszkaoców Sposób wykonania: podwyższenie korony wałów, dogęszczenie istniejącego korpusu, budowa urządzeo wałowych Powierzchnia osłony 102 km2 przeciwpowodziowej: Liczba ludności 10 465 osób zabezpieczonej przed powodzią Liczba miejscowości Dobre, Zastów Polanowski, Zastów Karczmiski zabezpieczonych przed powodzią Przewidywana przez brak danych projektantów trwałośd projektu: Źródła informacji: Projekt zagospodarowania terenu, Hydroprojekt Warszawa, 2002. źródło: dokumentacja projektowa

Modernizacja wstecznego obwałowania rzeki Chodelki dotyczy Doliny Opolskiej przy ujściu cieku do Wisły. Chodelka to rzeka o całkowitej długości ok. 49,3 km i powierzchni zlewni 566,3 km2. W obszarze Doliny Opolskiej zalewem wód powodziowych zagrożone jest 102 km2. Są to obszary o niewielkich deniwelacjach, drenowane siecią melioracyjną i półnaturalnymi, w znacznej mierze kształtowanymi przez zabiegi melioracyjne ciekami, będącymi dopływami Chodelki. W strukturze użytkowania gruntów główny udział mają intensywnie użytkowane grunty rolne, w tym sady, ogrody i uprawy chmielu, którym sprzyja lokalny mikroklimat. Jedynie od strony Wisły d powierzchni zajęta jest przez obszar leśny (Rysunek 20). Miejscowa ludnośd znajdująca zatrudnienie głównie przy pracach sadowniczych i ogrodowych zamieszkuje niewielkie, rozproszone wsie.

Zagrożenie powodziowe Doliny Opolskiej wynika z piętrzenia wód Chodelki podczas wysokich stanów Wisły. Wysoki stan wody na ujściowym odcinku Chodelki przenosi się na poziom wody jej dopływów z rowów odwadniających. Zasięg oddziaływania wód powodziowych na tym obszarze prezentuje mapa dokumentacyjna pozyskana na etapie zbierania materiałów od beneficjentów (Rysunek 21). Rysunek 20 z kolei przedstawia (w głębi sceny )wyraźnie widoczną krawędź wysoczyzny morenowej przy zwężeniu dna doliny Wisły (krawędź wysoczyzny objęta jest ochroną rezerwatową – Skarpa Dobrska). Z uwagi na specyfikę i kierunek ruchu wód wezbraniowych, dla bezpieczeostwa mieszkaoców Doliny Opolskiej stan wałów przeciwpowodziowych ma kluczowe znaczenie.

str. 78

Rysunek 20 Sytuacja terenowa zlewni rzeki Chodelki przy prawym brzegu Wisły.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie map topograficznych – źródło podkładu- geoportal.pl

str. 79

Rysunek 21 Wyznaczony w dokumentacji projektowej obszar zalewu powodziowego w wyniku wezbrania Chodelki i jej dopływów

Źródło: dane uzyskane od Beneficjenta

str. 80

Prace przy modernizacji istniejącego obwałowania w gminie Wilków prowadzone były w etapach i dotyczyły różnych obiektów (w tym przypadku odcinków wałów), z których 2 są rozpatrywane w niniejszej analizie. Jeden z nich finansowany był z funduszu ZPORR, a drugi z Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”. Ze względu na nierozłącznośd oddziaływania obu odcinków obwałowao na teren Doliny Opolskiej, projekty te potraktowano łącznie, co nie zmienia w żaden sposób przyjętej koncepcji i jest zgodne z założoną metodyką. Na ilustracji (Rysunek 22) pokazano prace przy modernizacji wałów na etapie układania osłony przeciwinfiltracyjnej wzdłuż ukształtowanej od nowa korony wałów ziemnych.

Wyniki przeprowadzonych obliczeo liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią w wyniku realizacji inwestycji wynoszą 2468 osób według metody ECORYS, 2786 osób według metody FUNDEKO i 3435 osób według metody eksperckiej. Różnice w otrzymanych wynikach mają kilka zasadniczych przyczyn. Jedną z nich jest błąd metodyczny w metodzie ECORYS, jaki ujawnił się w tym przypadku. Pojawia się on, kiedy faktyczna powierzchnia chroniona wskutek oddziaływania inwestycji wykracza poza granice gminy wyznaczonej do badania, jak ma to miejsce w przypadku gminy Wilków. W takiej sytuacji lepszym wyjściem jest określenie zagrożonych / chronionych obszarów według metody FUNDEKO uwzględniającej sołectwa leżące w obszarze oddziaływania projektu. Najwyższy wynik uzyskano przy zastosowaniu metody eksperckiej opartej na istniejącej specjalistycznej dokumentacji. W tej procedurze wyróżniono wsie: Dobre, Kąty, Kępa Chotecka, Kłodnica, Kolonia Wrzelów, Kosiorów, Lubomirka, Machów, Rybaki, Szczekarków, Szczekarków Kolonia, Urządków, Wilków, Wilków Kolonia, Zagłoba, Zarudki, Zastów Karczmiski, Zastów Polanowski, Żmijowiska. Posłużyła do tego cytowana wcześniej istniejąca mapa zagrożenia powodziowego (Rysunek 21). Tu jednak napotkano na sprzecznośd względem innej informacji podawanej w dokumentacji technicznej, że na realizacji inwestycji zyskują pod względem ochrony przeciwpowodziowej jedynie wsie Dobre, Urządków, Wilków, Zastów Polanowski i Zastów Karczmioski. Uwzględnienie jedynie tych miejscowości całkowicie przeczy określonej w dokumentach większej powierzchni zagrożonej zalewem powodziowym, która wynosi 102 km2.

str. 81

Rysunek 22 Fotografia dokumentująca prace budowlane przy modernizacji obwałowania w Dolinie Opolskiej

Źródło: Materiał udostępniony przez beneficjenta

Przykład projektów realizowanych w gminie Wilków, ale mających wpływ także na pozostające poza granicami administracyjnymi gminy fragmenty Doliny Opolskiej, ilustruje niejednoznaczności pojawiające się w dokumentacji związanej z realizacją projektów o charakterze przeciwpowodziowym. Winą za to obarczyd można brak standardów w zakresie przygotowania dokumentacji. Temat ten zostanie rozwinięty w dalszej części opracowania.

str. 82

6. Budowa zbiornika wodnego Biszcza – Żary

Tabela 15 Charakterystyka projektu Budowa zbiornika wodnego Biszcza - Żary

Rodzaj informacji Informacja Rodzaj działania: budowa zbiornika retencyjnego Gminy: Biszcza Powiat: Biłgorajski, województwo lubelskie Lokalizacja: wsie Biszcza, Żary, dolny fragment zlewni rzeki Łazobnej w dnie doliny Tanwi

Beneficjent: gmina Biszcza Cele projektu: retencja wody i funkcja przeciwpowodziowa, rozwój gminy przez rekreację, turystykę, sporty wodne i wędkowanie Sposób wykonania: budowa jazu z płytą mostową, wykonanie niecki zbiornika i wzniesienie wałów ziemnych o długości 15000 m, budowa przepompowni dla zasilania z rzeki Tanwi oraz infrastruktury towarzyszącej Powierzchnia osłony 5 km2 łąk i 22 gospodarstwa, wpływ na kształtowanie warunków wodnych na przeciwpowodziowej: obszarze 30 km2 doliny Tanwi Liczba ludności brak danych zabezpieczonej przed powodzią Liczba miejscowości bezpośredni lub pośredni wpływ na 6 wsi (Biszcza II, Wólka Biska, Żary, Gózd Lipioski, zabezpieczonych Suszka, Budziarze) przed powodzią Przewidywana przez 20 lat lub więcej projektantów trwałośd projektu: Źródła informacji: Projekt budowlany, Melwodprojekt Spółka z o.o., kwiecieo 2004; Studium wykonalności projektu, BDA Polska, 2004 źródło: dokumentacja projektowa

Zbiornik wodny Biszcza-Żary zlokalizowano w naturalnej dolinie rzeki Tanwi wyciętej w powierzchni Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Rysunek 23 przedstawia przebiegającą ze wschodu na wschód dolinę Tanwi i uchodzącą do niej boczną dolinę cieku Łazobna, na północ od miejscowości Biszcza II, u wylotu której znajduje się analizowany zbiornik wodny Biszcza-Żary. Lokalizację zbiornika wskazano orientacyjnie czerwoną strzałką (podkład mapowy nie jest aktualny). Niebieskimi strzałkami oznaczono kierunki spływu cieków.

Płaskie dno tej doliny ma na analizowanym odcinku szerokośd do ok 4 km i jest ograniczone łagodnie nachylonymi zboczami. Tanew jest rzeką meandrującą o średnim przepływie rocznym na przekroju Harasiuki SQ=12,7 i średnim stanie SW=82 cm (Rocznik hydrologiczny IMGW 2002). Przy jej brzegach występują starorzecza (niektóre całkowicie wypełnione osadem) i tereny podmokłe, a ukształtowanie terenu sprzyja powstawaniu rozlewisk. Sam zbiornik Biszcza-Żary znajduje się w zlewni dopływu Tanwi – rzeki Łazobnej (zwanej także Łazowną) i został zlokalizowany przy jej ujściowym odcinku. Obiekt hydrotechniczny znajduje się powyżej Tanwi (ok. 4 m różnicy wysokości) i w okresie posusznym może byd zasilany jej wodami przez wybudowaną przepompownię i rury tłoczne. W normalnej sytuacji zasilany jest wodą Łazobnej przez specjalny kanał. Schemat urządzeo wodnych przedstawiony został na mapie (Rysunek 24).

str. 83

Rysunek 23 Dolina rzeki Tanwi – lokalizacja projektu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie map topograficznych – źródło podkładu- geoportal.pl

Rysunek 24 Fragment Mapy lokalizacyjnej Zbiornik wodny „Biszcza-Żary”

Źródło: MELWODPROJEKT, styczeo 2004 str. 84

Ze względu na sytuację terenową oraz funkcję zbiornika w lokalnym systemie hydrograficznym, można stwierdzid, że nie jest to obiekt, którego jedyną i najważniejszą funkcją jest ochrona przeciwpowodziowa. W złożonym wniosku ZPORR wymienia się więc także jego funkcję rekreacyjną i wpływ na poprawę mikroklimatu i rozwój turystyki. Wykazuje się jednocześnie, że ma on wpływ na ochronę przeciwpowodziową 30 km2 terenu w dolinie Tanwi, osłaniając wsie Biszcza, Wólka Biska, Żary, Gózd Lipioski, Suszka, Budziarze.

Ze względu na lokalizację zbiornika, zapobiega on bezpośrednio lokalnym podtopieniom najbliżej położonych budynków (wieś Wólka Biska). W pozyskanej dokumentacji mowa o ochronie 5 km2 i 22 domów. Przy takim odniesieniu do projektu należałoby określid, że zabezpiecza on przed powodzią jedynie ok. 88 osób (przy założeniu, że jeden dom zamieszkuje rodzina złożona z 4 osób). Biorąc jednak pod uwagę potencjalne zmniejszenie zasilania Tanwi przez ograniczenie dopływu wody z Łazobnej (np. podczas intensywnych roztopów czy opadów), można przyjąd, że budowla oddziałuje na wsie zlokalizowane w dnie doliny Tanwi na odcinku poniżej zbiornika i ewentualnie powyżej niego, w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Przy takim założeniu obliczono zgodnie z przyjętą metodyką ECORYS 1093 osób zabezpieczonych przed powodzią, 1058 osób według metody FUNDEKO i 963 osoby dzięki metodzie eksperckiej. Należy jednak zwrócid uwagę na występujące w tych metodach błędy. Otóż wymieniona w dokumentacji wieś Biszcza (I i II) jest najludniejszą miejscowością gminy, jednak jedynie nieliczne zabudowania na jej północnym skraju znajdują się w sąsiedztwie zbiornika. Dlatego w metodzie eksperckiej liczba jej mieszkaoców nie mogła zostad uwzględniona i uzyskany w tej metodzie wskaźnik najniższy od pozostałych dwóch. Odsłania to problem jednoznacznej oceny metod wskaźnikowych opartych na danych administracyjnych, nie weryfikujących w żaden sposób informacji o położeniu osiedli.

Rysunek 25 Zrealizowany zbiornik Biszcza – Żary.

Źródło: www.gmina-biszcza.pl

str. 85

7.2. Projekty realizowane w ramach funduszy innych niż ZPORR

Projekt raportu koocowego dla analizy nie przewiduje szczegółowego rozpatrywania inwestycji finansowanych ze źródeł innych niż ZPORR, jednak praca taka została częściowo wykonana m.in. na potrzeby oceny powierzchni chronionej przed powodzią wskutek realizacji projektów i liczby mieszkaoców korzystających z osłony przeciwpowodziowej. Z powodu realnego braku dokumentacji technicznej podjęto próby uzyskania wiarygodnych informacji z internetowych serwisów BIP oraz publikowanych informacji przetargowych. Zastosowana metoda oparta była także na ocenie zagrożenia wyznaczonego na podstawie map topograficznych i numerycznego modelu wysokościowego, a także serwisów RZGW poświęconych zagrożeniu przeciwpowodziowemu.

Fundusze inne niż ZPORR, wykorzystywane w badanych województwach do finansowania zadao związanych z ochroną ludności przed powodzią, to:

 Program dla Odry 2006

 Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006” (SPO)

 Inne fundusze.

Poniżej zostaną wymienione jedynie przykłady spośród wszystkich zakwalifikowanych do badania inwestycji wraz z dodatkowym niezbędnym komentarzem. Przykłady wybrano ze względu na pojawiający się problem obliczeniowy lub duże rozbieżności w uzyskiwanych wynikach liczby osób zabezpieczonych przed powodzią przy zastosowaniu obranych metod.

7. Budowa lewostronnego wału rzeki Odry na odcinku Cisek – Dzielniczka – (2 projekty)

Miejsce inwestycji: gmina Cisek, woj. opolskie

Beneficjent: WZMiUW w Opolu

Źródło Finansowania: Program dla Odry 2006

Projekt przewidywał budowę lewostronnego wału Odry w gminie Cisek wraz z urządzeniami towarzyszącymi. W wyniku inwestycji chroniony jest fragment lewobrzeżnej części doliny Odry przed zalewem na odcinku od ujścia cieku Cisek w miejscowości Landzmierz do planowanego ujścia kanału cieku Dzielniczka. Celem projektu była także niwelacja deficytu wody w rolnictwie dla gmin Cisek, Kędzierzyn Koźle i Reoska Wieś. Wykonane obwałowania mają chronid przed falą powodziową Odry o prawdopodobieostwie P=2% (raz na 50 lat). Zabezpieczenia odpowiadają III klasie kontrolnej budowli. Wały przeciwpowodziowe (przyjęto wspólne oddziaływanie obu analizowanych projektów) wpływad będą bezpośrednio na poprawę bezpieczeostwa miejscowości Cisek, Kobylice, Landzmierz, Podlesie, Przewóz, Roszowicki Las.

str. 86

Na podstawie metody ECORYS określono liczbę ludności zabezpieczonej przed powodzią na 833 osoby, a według metody FUNDEKO na 1122 osoby.

8. Modernizacja prawostronnego wału rzeki Stobrawy na odcinku Stobrawa-Stare Kolnie

Miejsce inwestycji: gmina Popielów, woj. Opolskie

Beneficjent: WZMiUW w Opolu

Źródło Finansowania: SPO ROL

Analizowany teren wzdłuż rzeki Stobrawy znajduje się w jej ujściowym odcinku przy prawym brzegu Odry. W sensie geomorfologicznym jest to dno doliny Odry. Niskie wyniesienie terenu nad poziom lustra wody wymaga stosowania obwałowao chroniących zabudowę i tereny rolnicze. W wyniku zastosowanych obliczeo określono, że obiekt zabezpiecza 61 osób według metody ECORYS i 42 osoby według metody FUNDEKO. Wartośd 686 osób według metody eksperckiej podano za dostępną dokumentacją techniczną.

9. Kanał Juranda - odbudowa koryta i istniejących obwałowao w km 11+100÷16+610

Miejsce inwestycji: gminy Sztum, Nowy Targ, woj, pomorskie

Beneficjent: WZMiUW w Gdaosku

Źródło Finansowania: SPO ROL

Kanał Juranda to sztucznie uformowany ciek biegnący będący dopływem Nogatu na Powiślu, wypływający z jeziora Dzierżgoo (Rysunek 26). Pierwotnie służył do doprowadzania wody do zamku w Malborku. Prowadzi przez płaskie tereny obszarów użytkowanych rolniczo. Według metody ECORYS inwestycja prowadzi do zabezpieczenia przed powodzią 315 osób, według metody FUNDEKO 76 osób. W tej metodzie określono, że zabezpieczenia dotyczą wsi Koślinka, Jurkowice, Kalwa.

str. 87

Rysunek 26 Kanał Juranda na Powiślu

Źródło: http://starytarg.enetia.pl

10. Rzeka Tuga - odbudowa prawego wału przeciwpowodziowego w km 11+220÷20+830

Miejsce inwestycji: Nowy Staw, Nowy, Dwór Gdaoski, woj, pomorskie

Beneficjent: WZMiUW w Gdaosku

Źródło Finansowania: SPO

Rzeka Tuga (inaczej Tuja) jest prawym dopływem Szkarpawy i drenuje obszar Żuław Wiślanych. Jej częśd była niegdyś kanałem żeglownym. Według metody ECORYS i metody FUNDEKO liczba ludności zabezpieczonej przed powodzią w wyniku oddziaływania inwestycji wynosi odpowiednio 2219 i 8735 osób. Do obliczeo FUNDEKO przyjęto miejscowości Marynowy, Rychnowo Żuławskie, Tuja, miasto Nowy Dwór Gdaoski, Mirowo, Chlebówka. Na istotną różnicę w wielkości otrzymanych wskaźników miało wpływ uwzględnienie w metodzie FUNDEKO całkowitej liczby ludności miasta Nowy Dwór Gdaoski. W stosunku do innych sołectw, miasto to ma dużą liczbę mieszkaoców skupionych na stosunkowo małej powierzchni. Rzutuje to bezpośrednio na wynik obliczeniowy.

str. 88

Rysunek 27 Wylew Tugi w miejscowości Nowy Dwór Gdaoski

Źródło: http://pomorze.naszemiasto.pl

Rysunek 28 Odbudowany wał przeciwpowodziowy nad rzeką Tugą.

Źródło: Materiały promocyjne inwestycji

11. Kanał Młyoski w Tczewie - odbudowa koryta na odcinku od km 0+436 ÷ 7+825, prawego wału przeciwpowodziowego od km 1+775 ÷ 2+400, lewego wału przeciwpowodziowego od km 0+436 ÷ 7+825 Miejsce inwestycji: Tczew, woj, pomorskie Beneficjent: WZMiUW w Gdaosku Źródło Finansowania: SPO ROL

str. 89

Kanał młyoski w Tczewie to ciek o długości 8,2 km, wypływający z jeziora Rokickiego Małego na Pojezierzu Starogardzkim i uchodzący do Wisły na Kociewiu – przemysłowej dzielnicy Tczewia. Przepływa wcześniej przez miejscowości Rokitki, Suchostrzygi i Malinowo.

Według metody obliczeniowej ECORYS oddziaływanie inwestycji zabezpieczy przed powodzią 8401 osób. Biorąc pod uwagę miejscowości Rokitki i miasto Tczew, w metodzie FUNDEKO liczba ta wyniesie 46 825 osób. Na poziomie metody wskaźnikowej nie jest możliwa waloryzacja tej liczby przez Wykonawcę. Byłoby to możliwe jedynie przy dokładnym oznaczeniu, które rejony miasta Tczew są narażone na zalew powodziowy od strony Kanału Młyoskiego.

12. Likwidacja zagrożeo powodziowych spowodowanych działalnością bobrów – usuwanie przetasowao na ciekach, uszkodzeo wałów p/pow. i budowli hydrotechnicznych

Miejsce inwestycji: woj. kujawsko-pomorskie

Beneficjent: Województwo Kujawsko-Pomorskie

Źródło finansowania: Środki pochodzą z niewykorzystanej kwoty promesy dotacji przyznanej na zadanie pn.: „Przebudowa urządzeo przeciwpowodziowych doliny Grabowo - Świecie - etap I, gm. Świecie powiat świecki”

Dla projektu znana jest powierzchnia ochrony 400 km2, jednak bez żadnej konkretnej lokalizacji. Prawdopodobnie można to interpretowad w ten sposób, że przyznane środki rozdysponowano na bieżące naprawy szkód wyrządzonych przez bobry lub na działania prewencyjne, z dala od obszarów zabudowanych (tereny rolne, leśne etc.). Na podstawie specjalistycznej publikacji40 można określid, że zabiegi służące zapobieganiu zniszczeniom polegają na małoskalowych pracach budowlanych związanych z montażem siatek, osłon i konstrukcji zniechęcających bobry do niszczenia przepustów i drobnych obiektów hydrotechnicznych. Z uwagi na nieokreślone miejsce oddziaływania inwestycji, wskaźników liczby ludności zabezpieczonej przed powodzią nie wyznaczono.

40 Czech A., 2005, Analiza dotychczasowych rodzajów i rozmiaru szkód wyrządzanych przez bobry oraz stosowanie metod rozwiązywania sytuacji konfliktowych, Natural Systems, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, 47 s.

str. 90

8. TABELARYCZNE ZESTAWIENIA WYNIKÓW

Najważniejsze informacje:  Tabele podzielono na dwie grupy: 1) Projekty zakooczone w okresie 01.01.2008-30.06.2009, 2) Zestawienia zbiorcze wszystkich projektów realizowanych od 2003 roku .

8.1. Zestawienia projektów zakooczonych w okresie od 1 stycznia 2008 do 30 czerwca 2009 Jednym z etapów niniejszej analizy było pozyskanie danych. Szczegółowe postępowanie opisane zostało w rozdziale 6. Selekcja formalna i merytoryczna pozwoliła uzyskad podstawowe informacje na temat projektów o tematyce przeciwpowodziowej zakooczonych w okresie 01.01.2008-30.06.2009. W badaniu uwzględniono projekty podejmujące działania w zakresie budowy i modernizacji wałów przeciwpowodziowych oraz budowy dużych zbiorników wodnych, pełniących funkcje retencyjne. Szczegółowy rozkład zadao z podziałem na województwa oraz rodzaj finansowania przedstawia Tabela 18. Trzy projekty dotyczą budowy zbiorników wodnych, jeden projekt dotyczył działao prewencyjnych i drobnych napraw spowodowanych działalnością bobrów.

Ostatecznie uzyskano informację o 18 projektach przeciwpowodziowych realizowanych w okresie 01.01.2008-30.06.2009. Szczegółowa analiza projektów wykazała, że projekty pn. „Budowa lewostronnego wału rzeki Odry na odcinku Cisek-Dzielniczka w km 1+500-2+900 gm. Cisek - zad. 3” oraz „Budowa lewostronnego wału rzeki Odry zadanie 4 "Cisek - Dzielniczka" w km 2+900-+4+000 zadanie 5 "Cisek-Dzielniczka" w km 4+000-5+400 wraz z wykupami i rezerwą ziemną” dotyczą jednego projektu odbudowy wałów i zabezpieczeo przeciwpowodziowych. Ochronie podlega ten sam obszar a zadania są komplementarne, traktowanie projektów jako osobne działania doprowadziłaby do sytuacji, w której ten sam obszar będzie uwzględniony w obliczeniach dwukrotnie, co z kolei wpłynęłoby na rzetelnośd wyników analizy. Ostatecznie obydwa projekty zostały połączone. Podobna sytuacja dotyczy projektów: „Modernizacja wstecznego obwałowania rzeki Chodelki w km 1+900-6+115, Etap II -( obiekt 2 i obiekt 3)” oraz „Modernizacja (rozbudowa) obwałowania rzeki Wisły w dolinie Opolskiej w km 20+310 - 23+360 i obwałowania wstecznego prawego rzeki Chodelki w km0+000 - 3+325, obiekt 6 - budowa przepustu wałowego, gm. Wilków, pow. Opolski”. Z tego powodu do dalszej analizy przeznaczonych zostało 16 projektów.

Projekty ZPORR w grupie projektów zakooczonych w omawianym horyzoncie czasowym stanowią zróżnicowany udział w całkowitej liczbie projektów (zob. Tabela 18). ZPORR stanowi połowę projektów w województwach mazowieckim i lubelskim, co czwarty projekt w województwach opolskim i pomorskim to projekty finansowane w ramach ZPORR. Interesująca jest aktywnośd beneficjentów w zakresie realizacji projektów finansowanych z funduszy publicznych: W województwie opolskim i pomorskim 25% wszystkich projektów zostało zrealizowanych ze środków ZPORR, podczas gdy w województwie mazowieckim jedynie 12,5%. Sytuację taką należy jednak rozważad w szerszej perspektywie czasowej (por. Tabela 24), na przykład w latach 2003-2007

str. 91

w 17,4% wszystkich projektów przeciwpowodziowych realizowanych było w województwie mazowieckim. Omawiana sytuacja zależy również od potrzeb wynikających ze stanu infrastruktury przeciwpowodziowej jak również z warunków geograficznych, sieci cieków wodnych i gęstości zaludnienia.

Tabela 16. Efekty działao przeciwpowodziowych dla projektów realizowanych w okresie 01.01.2008-

30.06.2009. Wartości na podstawie wskaźnika L1.

Liczba ludności zabezpieczonej Całkowita liczba osób chronionych przeciwpowodziowo w przeciwpowodziowo w Całkowity przyrost liczby osób analizowanych projektach, stan na analizowanych projektach stan na chronionych przeciwpowodziowo dzieo 01.01.2008 *osoby+ dzieo 30-06.2009 [osoby]

0 102 391 102 391 źródło: opracowanie własne

Tabela 17. Źródło finansowania a uzyskane efekty. Projekty zakooczone w okresie 01.01.2008-30.06.2009.

Wartości na podstawie wskaźnika L1.

Liczba ludności Liczba ludności Przyrost liczby Powierzchnia zabezpieczona zabezpieczona ludności zabezpieczona przed powodzią przed powodzią Źródło finansowania projektów zabezpieczonej przed powodzią stan na dzieo 01 stan na 30 przed powodzią *km²+ stycznia 2008 czerwca 2009 [osoby] [osoby] [osoby] OPOLSKIE Projekty finansowane w ramach ZPORR 50 0 3 705 3 705 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 11,3 0 894 894 SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 61,3 0 4599 4599 POMORSKIE Projekty finansowane w ramach ZPORR 831,2 0 60 900 60 900 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 57,43 0 10 935 10 935 SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 888,63 0 71 835 71 835 KUJAWSKO-POMORSKIE Projekty finansowane w ramach ZPORR 92 0 7531 7531 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 38,8 0 7358 7358 SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 130,8 0 14889 14889 MAZOWIECKIE Projekty finansowane w ramach ZPORR 55,9 0 2468 2468 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 0 0 0 0 SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 55,9 0 2468 2468 LUBELSKIE Projekty finansowane w ramach ZPORR 132 0 7532 7532 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 16,86 0 1068 1068 SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 148,86 0 8600 8600 SUMA CAŁKOWITA 1 285,49 0 102 391 102 391 UDZIAŁ PROJEKTÓW ZPORR W REALIZACJI WSKAŹNIKA 90,32% 0% 80,2% 80,2% źródło: opracowanie własne

W analizowanych województwach osiągnięto przyrost liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo równy 102 391 osób zamieszkujących obszar 1 285km2. Podkreślid należy, że projekty realizowane w ramach ZPORR mają 80,2% udział w tej liczbie.

str. 92

Rysunek 29 Udział województw w osiągnięciu wskaźnika ludności chronionej przeciwpowodziowo.

Rysunek 30. Udział województw w osiągnięciu wskaźnika ludności chronionej przeciwpowodziowo unormowanego powierzchną chronioną (liczba ludności chronionej przeciwpowodziowo na km2). źródło: opracowanie własne

Podstawowym kryterium oceny projektów przeciwpowodziowych, przyjętym w niniejszym dokumencie, jest wielkośd wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo. Największą liczbę ludności chronionej osiągnięto w województwie pomorskim. Aż 70% osób chronionych na skutek realizacji projektów zakooczonych w okresie 01.01.2008-30.06.2009 zamieszkuje teren województwa pomorskiego. Otrzymany wynik nie uwzględnia jednak skali podejmowanych działao i wielkości obszaru chronionego przeciwpowodziowo (liczba ludności chronionej przeciwpowodziowo na km2 (zob. Rysunek 30)). Unormowanie wskaźnika liczby ludności powierzchnią chronioną daje inny rozkład udziału w całkowitej liczbie projektów. Wyraźnie zaznacza się zmniejszenie udziału województwa pomorskiego, a wzrasta udział pozostałych województwach. Najwyższy wynik odnotowano w województwie kujawsko-pomorskim a najmniejszy w mazowieckim. Szczegółową listę projektów spełniających kryteria czasu przedstawia Tabela 19 str. 95).

str. 93

Tabela 18. Udział projektów ZPORR w całkowitej liczbie realizacji z podziałem na województwa. Projekty zakooczone w okresie 01.01.2008-30.06.2009.

KATEGORIA OPOLSKIE POMORSKIE KUJAWSKO POMORSKIE MAZOWIECKIE LUBELSKIE

Typ projektu ZPORR inne niż ZPORR ZPORR inne niż ZPORR ZPORR inne niż ZPORR ZPORR inne niż ZPORR ZPORR inne niż ZPORR

Budowa i modernizacja wałów 0 2 1 3 1 2 1 0 1 1 przeciwpowodziowych

Budowa zbiorników retencyjnych lub innych 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 zbiorników

inne działania 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

Odsetek projektów zrealizowanych w ramach ZPORR 66,6 w stosunku do liczby zrealizowanych projektów poza 25 25 33,3 50

ZPORR w danym województwie *%+

Suma projektów ogółem w województwie 4 4 3 2 3

Odsetek projektów zrealizowanych w danym województwie w stosunku do ogólnej liczby 25 25 18,75 12,5 18,75 zrealizowanych projektów *%+

źródło: opracowanie własne

Najwyższy udział projektów ZPORR w całkowitej liczbie przedsięwzięd odnotowano w województwie lubelskim. Dwa z trzech projektów stanowią projekty finansowane ze środków ZPORR. Najmniejszy udział projektów ZPORR obserwowany jest w województwach opolskim i pomorskim. Otrzymany wynik nie świadczy jednak o skuteczności działao podejmowanych w poszczególnych województwach. Na przykład w województwie opolskim aż 78% ludności jest chroniona przeciwpowodziowo na skutek realizacji projektów ZPORR, podczas gdy w województwie lubelskim wskaźnik ten wyniósł 12% przy 88% ludności chronionej na skutek projektów finansowanych ze środków innych niż ZPORR.

str. 94

Tabela 19. Zestawienie projektów finansowanych ze środków publicznych zakooczonych w okresie 01.01.2008-30.06.2009. Na podstawie wskaźnika L1 metody ECORYS.

Liczba Powierzchni Powierzchni Liczba Data Data Teren ludności 31 a chroniona a chroniona ludności 30 L.p. Nazwa Projektu Gmina rozpoczęci zakooczeni Beneficjent Źródło finansowania zamieszkan grudnia 31 grudnia 30 czerwca czerwca 2009 a projektu a projektu y [tak/nie] 2003 2003 *km²+ 2009 *km²+ [osoby] [osoby] OPOLSKIE

Budowa zbiornika retencyjnego „Włodzienin” na rzece Branice, Samorząd 1 Troi, na terenie gminy Branice i Głubczyce, Głubczyce. 12-08-05 10-30-07 województwa ZPORR działanie 1.2 tak 0 50 0 3705 województwo opolskie Kietrz Opolskiego

Budowa lewostronnego wału rzeki Odry na odcinku "Cisek-Dzielniczka" Cisek b.d 12.2008 w km 1+500-2+900 gm. Cisek - zad. 3 WZMiUW w PROGRAM DLA ODRY 2 tak 0 10 0 833 Budowa lewostronnego wału rzeki Odry zadanie 4 Opolu 2006 "Cisek - Dzielniczka" w km 2+900-+4+000 Cisek b.d 12.2008 zadanie 5 "Cisek-Dzielniczka" w km 4+000-5+400 wraz z wykupami i rezerwą ziemną SPO "Restrukturyzacja Modernizacja prawostronnego wału rzeki Stobrawy na i modernizacja odc. "Stobrawa-Stare Kolnie" WZMiUW w sektora 3 Popielów 12.2006 12.2008 tak 0 1,3 0 61 w km 0+000-6+065 Opolu żywnościowego oraz gm. Popielów rozwój obszarów wiejskich 2004-2006" SPO "Restrukturyzacja i modernizacja Budowa zbiornika wodnego Ujazd na potoku Jordan nie WZMiUW w sektora nie nie nie 4 w km 0+550 Ujazd 12.2007 12.2008 tak wyznaczan Opolu żywnościowego oraz wyznaczano wyznaczano wyznaczano w m. Ujazd gm. Ujazd o rozwój obszarów wiejskich 2004-2006" POMORSKIE Zarząd Melioracji i Sztum, Urządzeo Przeciwdziałanie skutkom powodzi przez odbudowę 5 Miłoradz, 04-25-06 12-31-07 Wodnych ZPORR działanie 1.2 tak 0 831,2 0 60900 prawego wału rz. Wisły na odc. Piekło-Bystrze-Lisewo Malbork Województw a Pomorskiego str. 95

w Gdaosku

SPO "Restrukturyzacja Zarząd i modernizacja Melioracji i Kanał Juranda - odbudowa koryta i istniejących Szturm, Stary sektora 6 05.2006 05.2008 Urządzeo tak 0 3,2 0 315 obwałowao w km 11+100÷16+610 Targ żywnościowego oraz Wodnych w rozwój obszarów Gdaosku wiejskich 2004-2006" SPO "Restrukturyzacja Zarząd i modernizacja Nowy Staw, Melioracji i Rzeka Tuga - odbudowa prawego wału sektora 7 Nowy, Dwór 05.2006 05.2008 Urządzeo tak 0 31,9 0 2219 przeciwpowodziowego w km 11+220÷20+830 żywnościowego oraz Gdanski Wodnych w rozwój obszarów Gdaosku wiejskich 2004-2006" Zarząd Melioracji i SPO "Restrukturyzacja Kanał Młyoski w Tczewie - odbudowa koryta na Urządzeo i modernizacja nie odcinku od km 0+436 ÷ 7+825, prawego wału Wodnych sektora nie 8 Tczew 09.2006 04.2008 tak 22,3 wyznaczan 8401 przeciwpowodziowego od km 1+775 ÷ 2+400, lewego Województw żywnościowego oraz wyznaczano o wału przeciwpowodziowego od km 0+436 ÷ 7+825 a rozwój obszarów Pomorskiego wiejskich 2004-2006" w Gdaosku KUJAWSKO-POMORSKIE

Kujawsko Modernizacja urządzeo ochrony przeciwpowodziowej Nowe, 9 01-24-06 11-20-07 Pomorski ZPORR działanie 1.2 tak 0 92 0 7531 w dolinie Sartowice - Nowe Drogacz ZMiUW

Województw Rozbudowa urządzeo przeciwpowodziowych doliny Gmina 10 05.2008 12.2008 o Kujawsko- inne tak 0 38,8 0 7358 Grabowo – Świecie etap I Świecie Pomorskie

Środki pochodzą z niewykorzystanej kwoty promesy Likwidacja zagrożeo powodziowych spowodowanych dotacji Województw nie działalnością bobrów – usuwanie przetasowao na w wysokości: nie 11 b.d 09.2008 12.2008 o Kujawsko- b.d. 0 400,28 wyznaczan ciekach, uszkodzeo wałów p/pow. i budowli 305.811,47 zł wyznaczano Pomorskie o hydrotechnicznych przyznanej na zadanie pn.: „Przebudowa urządzeo przeciwpowodziowyc

str. 96

h doliny Grabowo - Świecie - etap I gm. Świecie powiat świecki” – wniosek nr D08053. MAZOWIECKIE

WZMiUW Przebudowa - modernizacja obwałowao rzeki Wisły w 12 Maciejowice 12-29-05 06-15-08 Warszawa ul. ZPORR działanie 1.2 tak 0 55,9 0 2468 km 35+000 do 45+000, Gm. Maciejowice Ksawerów 8

SPO Restrukturyzacja i WZMiUW modernizacja sektora Zabezpieczenie przeciwerozyjne i przeciwpowodziowe nie nie 13 Słupno 05.2006 05.2008 Warszawa ul. żywnościowego oraz - - - rz. Słupianki w km 0+900-9+000 gm. Słupno wyznaczano wyznaczano Ksawerów 8 rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 LUBELSKIE

Modernizacja wstecznego obwałowania rzeki Chodelki WZMiUW w Wilków 06-15-05 10-31-07 ZPORR działanie 1.2 w km 1+900-6+115, Etap II -( obiekt 2 i obiekt 3) Lublinie

SPO "Restrukturyzacja 14 Modernizacja (rozbudowa) obwałowania rzeki Wisły w tak 0 102 0 6439 i modernizacja dolinie Opolskiej w km 20+310 - 23+360 i obwałowania WZMiUW w sektora wstecznego prawego rzeki Chodelki w km0+000 - Wilków 07.2006 12.2008 Lublinie żywnościowego oraz 3+325, obiekt 6 - budowa przepustu wałowego, gm. rozwój obszarów Wilków, pow. Opolski wiejskich 2004-2006"

WZMiUW w 15 Budowa zbiornika wodnego Biszcza – Żary Biszcza 11-23-06 06-02-08 ZPORR działanie 1.2 tak 0 30 0 1093 Lublinie

SPO "Restrukturyzacja Odbudowa (modernizacja) obwałowania wstecznego i modernizacja rzeki Sanny w dolinie Janiszowskiej w km 0+000 ÷ WZMiUW w sektora 16 Annopol 05.2007 05.2009 tak 0 16,86 0 1068 8+835, obiekt 2 odbudowa (modernizacja) wału w km Lublinie żywnościowego oraz 2+060 ÷ 4+550 na długości 2,49 km, m. i gm. Annopol rozwój obszarów wiejskich 2004-2006"

str. 97

8.2. Sumaryczne zestawienie zmiany wartości wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo w okresie 31.12.2003-30.06.2009.

Dla okresu 31.12.2003-30.06.2009 dokonano analizy efektów działao przeciwpowodziowych realizowanych w ramach środków publicznych w województwach opolskim, pomorskim, kujawsko- pomorskim, mazowieckim, lubelskim, dolnośląskim, małopolskim i podkarpackim. Analizę oparto na wynikach badao dokonanych przez firmy ECORYS oraz FUNDEKO, przy ustalonych kryteriach wyboru projektów. Narzędziem analizy wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo w tej części dokumentu jest wskaźnik L1 opracowany przez firmę ECORYS. W rozważanym okresie zanotowano wzrost o 74,87% liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo w dniu 30.06.2009 w porównaniu z dniem 31.12.2003. Oznacza to, że dodatkowo ochroną przeciwpowodziową zostały objęte 315 833 osoby. Należy podkreślid, że procentowy rozkład podejmowanych projektów jest różnorodny w analizowanych województwach: największą liczbę projektów o tematyce przeciwpowodziowych odnotowano w województwie dolnośląskim (34%) z tym, że udział projektów ZPORR w tym województwie wynosił jedynie 2,2%. Najniższą liczbę projektów odnotowano w województwie kujawsko-pomorskim (2,3%) jednak tutaj udział projektów ZPORR dla województwa wyniósł około 33%.

Z punktu widzenia oceny projektów ZPORR należy określid wpływ tych projektów na realizację wartości wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo. W województwach pomorskim, opolskim oraz lubelskim zanotowano około 80% udział projektów ZPORR w całkowitej wartości wskaźnika ochrony ludności w tych województwach. Bardzo niski poziom odnotowuje się natomiast w województwach dolnośląskim, podkarpackim i małopolskim gdzie wpływ projektów ZPORR na realizację efektu ochrony jest marginalny (zob. Tabela 22).

Tabela 20. Efekty działao przeciwpowodziowych dla wszystkich przebadanych projektów realizowanych w

okresie 30.12.2003-30.06.2009. Wartości na podstawie wskaźnika L1.

Procentowy przyrost liczby Liczba ludności zabezpieczonej Całkowita liczba osób Całkowity przyrost liczby osób ludności w stosunku do stanu przeciwpowodziowo stan na chronionych chronionych z 31.12.2003 dzieo 31 grudnia 2003 [osoby] przeciwpowodziowo stan na przeciwpowodziowo dzieo 30-06.2009 [osoby]

74,87% 421 813 737 646 315 833

źródło: opracowanie własne

str. 98

Tabela 21. Udział projektów ZPORR w całkowitej liczbie realizacji z podziałem na województwa. DANE ZBIORCZE 30.12.2003-30.06.2009.

IDENTYFIKACJA PROJEKTU TYP PROJEKTU ANALIZA Odsetek projektów Odsetek projektów Regulacja cieków zrealizowanych w zrealizowanych w wodnych, która ramach ZPORR w danym ŹRÓDŁO Budowa i Budowa zbiorników suma projektów nazwa poprawia bilans stosunku do liczby województwie w FINANSOWANIA modernizacja wałów retencyjnych lub inne działania ogółem w województwa wodny i uwzględnia zrealizowanych stosunku do projektu przeciwpowodziowych innych zbiorników województwie potrzeby ochrony projektów w ogólnej liczby przyrody41 danym zrealizowanych województwie *%+ projektów *%+ ZPORR 0 1 0 0 OPOLSKIE 20 5 3,93 inne niż ZPORR 3 1 0 0 ZPORR 1 0 0 0 POMORSKIE 25 4 3,2 inne niż ZPORR 3 0 0 0 KUJAWSKO- ZPORR 1 0 0 0 33 3 2,36 POMORSKIE inne niż ZPORR 2 0 0 0 ZPORR 2 0 0 0 MAZOWIECKIE 12,5 21 16,53 inne niż ZPORR 16 0 2 1 ZPORR 1 1 0 0 LUBELSKIE 50 4 3,2 inne niż ZPORR 2 0 0 0 ZPORR 0 0 1 0 DOLNOŚLĄSKIE 2,2 44 34,64 inne niż ZPORR 7 3 33 0 ZPORR 1 0 0 0 MAŁOPOLSKIE 3,8 26 20,4 inne niż ZPORR 25 0 0 0 ZPORR 1 0 0 0 PODKARPACKIE 5 20 15,74 inne niż ZPORR 15 0 4 0 SUMA 80 6 40 1 - 127 100 źródło: opracowanie własne

41 Badaniem objęto inwestycje z zakresu regulacji cieków wodnych realizowane wyłącznie przez WZMiUW, natomiast nie badano inwestycji tego typu realizowanych przez RZGW.

str. 99

Tabela 22. Wartości bazowe i docelowe wskaźnika oddziaływania „liczba ludności zabezpieczonej przed powodzą”. ZESTAWIENIE ZBIORCZE, wartości na

podstawie wskaźnika L1.

Liczba ludności zabezpieczonej Liczba ludności zabezpieczonej Udział procentowy projektów Przyrost liczby ludności Źródło finansowania projektów przed powodzią stan na dzieo 31 przed powodzią stan na 30 ZPORR w danym województwie zabezpieczonej przed powodzią grudnia 2003 [osoby] czerwca 2009 [osoby]

(w analizie przyrostów) SUMA WSZYSTKICH ANALIZOWANYCH PROJEKTÓW 421 813 737 646 315 833 DOLNOŚLĄSKIE Projekty finansowane w ramach ZPORR 0,00 19,00 19,00 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 49276,00 248952,00 199676,00

SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 49276,00 248971,00 199695,00 0,01% KUJAWSKO-POMORSKIE Projekty finansowane w ramach ZPORR 0,00 7531,00 7531,00 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 0,00 7358,00 7358,00

SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 0,00 14889,00 14889,00 50,58%

LUBELSKIE Projekty finansowane w ramach ZPORR 0,00 7532,00 7532,00 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 0,00 1068,00 1068,00

SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 0,00 8600,00 8600,00 87,58%

str. 100

MAŁOPOLSKIE Projekty finansowane w ramach ZPORR 1029,00 1029,00 0,00 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 38463,00 38612,00 149,00

SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 39492,00 39641,00 149,00 0,00% MAZOWIECKIE Projekty finansowane w ramach ZPORR 4097,00 6168,00 2071,00 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 245813,00 257336,00 11523,00

SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 249910,00 263504,00 13594,00 15,23%

OPOLSKIE

Projekty finansowane w ramach ZPORR 0,00 3705,00 3705,00 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 0,00 894,00 894,00

SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 0,00 4599,00 4599,00 80,56% PODKARPACKIE

Projekty finansowane w ramach ZPORR 11810,00 11843,00 33,00 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 71325,00 73764,00 2439,00

SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 83135,00 85607,00 2472,00 1,33% POMORSKIE

Projekty finansowane w ramach ZPORR 0,00 60900,00 60900,00 Projekty finansowane ze źródeł innych niż ZPORR 0,00 10935,00 10935,00

SUMA DLA WOJEWÓDZTWA 0,00 71835,00 71835,00 84,78%

W zestawieniu przedstawionym w powyższej tabeli przedstawiono wskaźniki realizowane dla projektów o tematyce przeciwpowodziowej realizowanych w okresie 30.12.2003-30.06.2009. Projekty realizowane w ramach ZPORR mają 25,9 % udział w przyroście liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo w rozważanym okresie.

str. 101

W wyniku realizacji wyróżnionych 16 inwestycji ZPORR oraz finansowanych z innych źródeł, w okresie od 01.01.2008 do 30.06.2009 przyrost liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo wyniósł 102 391 osób42, natomiast przyrost powierzchni obszaru chronionego na skutek zrealizowanych projektów wyniósł 1 285,49 km2. Projekty ZPORR mają znaczący udział w osiągnięciu wskaźników: udział całkowitej liczbie ludności chronionej przeciwpowodziowo wyniósł 80,2%, udział w powierzchni chronionej przeciwpowodziowo wynosi 90,3%. Największą wartośd wskaźnika ludności chronionej osiągnięto w województwie pomorskim (71 835 osób), najmniejszą wartośd w województwie mazowieckim (2468 osób). W ramach niniejszej analizy dokonano również porównania wskaźnika liczby ludności osiągniętego w okresie od 31.12.2003 r. do 30.06.2009 r. Przyrost liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo w okresie od 31.12.2003 r. do 30.06.2009 wyniósł 315 833 osób43, udział projektów ZPORR w całkowitej liczbie ludności chronionej przeciwpowodziowo wyniósł 25,9%, przy czym największą liczbę osób chronionych przeciwpowodziowo osiągnięto w województwie dolnośląskim (199 695 osób) a najmniejsza liczbę ludności chronionej na skutek realizacji projektów przeciwpowodziowych osiągnięto w województwie małopolskim (149 osób). Udział projektów ZPORR w całkowitej liczbie projektów w okresie 31.10.2003-30.06.2009 wyniósł 7,8%.

Przeprowadzona analiza, oprócz zestawienia ogólnego dla ustalonych okresów ewaluacyjnych, uwidoczniła przede wszystkim rolę projektów ZPORR na tle wszystkich analizowanych przedsięwzięd o tematyce przeciwpowodziowej. Zauważalną cechą projektów ZPORR jest wpływ ich realizacji na osiągnięcie wskaźnika ludności chronionej. Projektów ZPORR jest relatywnie mało w porównaniu z całkowitą liczbą projektów w okresie 31.10.2003-30.06.2009 (7,8%) jednak mają one 25,9% wpływ na osiągnięcie wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo. Oznacza to, że projekty ZPORR są wysoce efektywne i skuteczne w ochronie ludności, mają ponadto fundamentalne znaczenie dla ochrony ludności w Kraju. Opisaną sytuację potwierdza również badanie dla okresu 01.01.2008- 30.06.2009; udział projektów ZPORR w całkowitej liczbie analizowanych przedsięwzięd wyniosło 37,5% jednak aż 80,2% ludności jest chroniona na skutek realizacji projektów ZPORR. Ostatecznie należy uznad wysoką efektywnośd działao przeciwpowodziowych realizowanych ze środków ZPORR w badanym okresie czasu.

42 wskaźnik obliczany według zaleceo metodologii SOPZ.

43 j.w.

str. 102

9. ANALIZA ZASTOSOWANYCH METOD OBLICZANIA WSKAŹNIKÓW

Najważniejsze informacje:

 Nie stwierdzono wyraźnej, liniowej zależności pomiędzy wartościami wskaźnika L1 i L2,  W analizie wskazano projekty, które w sposób zasadniczy różnią się od pozostałych,

 Porównanie wartości L1 i L2 ze wskaźnikiem metody eksperckiej w wybitnej większości

przypadków pozwala wysnud tezę, że metoda L2 daje bardziej dokładne i miarodajne wyniki.

Podstawą analizy projektów, mających na celu ochronę ludności przed powodzią, jest wskaźnik oddziaływania L1 (zob. rozdz. 4.2.1). Jest on oparty na koncepcji wyznaczenia średniej liczby chronionych osób w oparciu o średnią gęstośd zaludnienia w gminie, proporcjonalną do powierzchni chronionej przeciwpowodziowo w wyniku realizacji projektu. W ten sposób otrzymano hipotetyczną wartośd ludności objętej ochroną w ramach danego projektu.

Zaletą wskaźnika L1 jest łatwośd pozyskania danych do obliczeo (publikacje roczne GUS oraz dokumentacja techniczna projektu) i łatwośd weryfikacji poprawności obliczonych wartości. Do zalet metody zaliczyd należy porównywalnośd wyników dla gmin o podobnej strukturze demograficznej i terenowej, współczynnik jest ponadto łatwy do interpretacji. Wskaźnik L1 obarczony jest jednak wadami, ujawniającymi się w przypadku lokalizacji nietypowych, odbiegających znacząco od średnich w kraju:  dla obszarów o małej powierzchni ochrony i małej gęstości zaludnienia, realizowanych dla ochrony danej miejscowości, istnieje ryzyko zaniżenia wartości wskaźnika w stosunku do faktycznej liczby chronionej ludności; sytuacja ta jest typowa gdy ochronie podlegają gminy wiejskie, o dużych obszarach, ale małym i skoncentrowanym punktowo zasiedleniu, wartośd wskaźnika jest z reguły znacząco niższa od wartości faktycznej chronionej liczby ludności;  metodyka doboru danych do wskaźnika nie uwzględnia lokalnych uwarunkowao terenowych, rozkładu zaludnienia, wielkości obszarów zalewowych i innych czynników demograficznych i geograficznych;  metoda nie uwzględnia sytuacji ochrony ludności zamieszkałej w innych gminach, niż realizujące projekt;  projekty przeciwpowodziowe dotyczą z reguły naturalnych terenów zalewowych, które w większości mają małą gęstośd zaludnienia, istnieje zatem ryzyko systematycznego zawyżania wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo wyznaczonego za pomocą

metody L1.

W badaniu efektów projektów przeciwpowodziowych zaproponowano zmianę metodyki wyznaczania wartości wskaźnika L1 dokonując modyfikacji danych niezbędnych do jego wyznaczenia. W oparciu o str. 103

zasoby i możliwości zespołu badawczego, wyznaczone zostały wartości powierzchni chronionej oraz liczby ludności chronionej niezbędne do obliczenia wskaźnika L2 (zob. wzór 1.2). Podstawową, potencjalną zaletą wskaźnika L2 odróżniającego go od wskaźnika L1 jest mniejszy błąd szacowania liczby ludności chronionej przed zagrożeniem powodziowym, uwzględniona zostaje specyfika terenów zalewowych (obszary wiejskie z małą gęstością zaludnienia); wadą jest jednak czasochłonnośd i relatywna trudnośd pozyskiwania danych niezbędnych do jego wyznaczenia. Metoda 3 (ekspercka) ma na celu obliczenie rzeczywistej wartości wskaźnika ochrony L w przypadku ograniczonej próby. Metoda stanowi będzie poziom referencyjny dla metody L1 i metody L2, opisuje bowiem stan zbliżony do faktycznego. Zastosowanie takiego podejścia pozwoliło na efektywną ocenę skuteczności metod szacunkowych, w szczególności pozwoliło wydad werdykt o skuteczności tych metod.

Zespół badawczy dokonał kompleksowej analizy projektów z wykorzystaniem trzech metod.

Wskaźnik L2 jest z założenia bardziej dokładny, jego uzyskanie wymagało jednak większych nakładów pracy i czasu; konieczne były indywidualne kontakty z gminami, a w kilku przypadkach wymagana była weryfikacja terenowa na miejscu realizacji projektu. Zespół badawczy dokonał porównania metod, zostały nakreślone różnice w wartościach obydwu wskaźników oraz nakreślone będą przyczyny takiej rozbieżności.

Analiza miała na celu również ocenę zasadności przyjęcia metody L1 lub L2 wyznaczania wskaźników, porównania efektów oraz nakładów, jakie muszą byd poczynione dla wyznaczenia wartości wskaźnika. Na podstawie otrzymanych wyników wyróżnid można następujące wnioski:

 Nie stwierdzono wyraźnej, liniowej zależności pomiędzy wartościami wskaźnika L1 i L2, wartośd współczynnika Pearsona dla badanej próby wyniosła 0,24. Oznacza to, że wskaźniki dają wyniki znacząco różniące się od siebie a wskazanie jakiejkolwiek zależności jest znacząco ograniczone.

 W analizie wartośd wskaźnika L1 wskazano projekty, które w sposób zasadniczy różnią się od pozostałych. Dotyczy to zarówno projektów zakooczonych w okresie 01.01.2008-30.06.2009 jak i wszystkich projektów realizowanych po roku 2003.

 Porównanie wartości L1 i L2 ze wskaźnikiem metody eksperckiej w wybitnej większości

pozwoliło wysnud tezę, że metoda L2 daje bardziej dokładne i miarodajne wyniki. Mała liczba badanych projektów nie pozwoliła jednak postawiad jednoznacznej tezy przemawiającej na

korzyśd wskaźnika L2.

9.1. Projekty przeciwpowodziowe; charakterystyka ogólna

W roku 2008 w raporcie „Analiza wartości wskaźników monitoringowych Działao 1.2, 3.1 oraz 3.2 ZPORR z zakresu ochrony środowiska”, zaprezentowane zostało zestawienie projektów o tematyce przeciwpowodziowej oraz wykaz wartości wskaźnika L1 dla poszczególnych projektów. W tej części raportu zaprezentowane zostaną wyniki analizy projektów przeciwpowodziowych zakooczonych w okresie 01.01.2008-30.06.2009. W wyniku procesu pozyskiwania danych Beneficjenci zadeklarowali str. 104

48 projektów, z czego wykonawca wyodrębnił 16 projektów44 mających wpływ na bezpieczeostwo przeciwpowodziowe ludności. Pozostałe projekty nie spełniały kryteriów czasu lub zakresu działao przeciwpowodziowych określonych w metodologii badania (por. rozdz. 6). Należy podkreślid, iż istotne jest odniesienie efektów osiągniętych na skutek realizacji projektów w okresie 01.01.2008- 30.06.2009 do efektów osiąganych w latach wcześniejszych.

Określenie zakresu działao podejmowanych w ramach projektów, doprowadziło do wykluczenia trzech kolejnych projektów (por. Tabela 19):

 „Budowa zbiornika wodnego Ujazd na potoku Jordan w km 0+550 w m. Ujazd gm. Ujazd” projektach tych nie pozyskano kluczowej informacji o wskaźniku powierzchni chronionej;  „Zabezpieczenie przeciwerozyjne i przeciwpowodziowe rz. Słupianki w km 0+900-9+000 gm. Słupno” oraz „Likwidacja zagrożeo powodziowych spowodowanych działalnością bobrów – usuwanie przetasowao na ciekach, uszkodzeo wałów p/pow. i budowli hydrotechnicznych”, projekty podejmowały działania zapobiegawcze, nie realizowano działao zwiększających powierzchnię chronioną lub liczbę ludności chronionej przeciwpowodziowo, nie ma więc wpływu na przyrost stopnia ochrony;

Ostatecznie do analizy wskaźników L1, L2 oraz wskaźnika obliczanego metodą ekspercką przeznaczono 13 projektów. Wielkośd obszaru chronionego przeciwpowodziowo została przyjęta na podstawie wartości wskazanej przez inwestora, zawartej we wniosku lub dokumentacji technicznej. Zespół badawczy nie poddawał weryfikacji poprawności danych zawartych we wnioskach lub dokumentacji projektowej.

Rysunek 31 przedstawia wykres zależności liczby ludności chronionej L1 od wielkości obszaru dla dwóch grup projektów: zakooczonych przed 2008 rokiem oraz zakooczonych w okresie 01.01.2008- 30.06.2009. Rysunek pozwala zidentyfikowad te projekty, które w widoczny sposób wyróżniają się z całej zbiorowości. Na uwagę zasługuje projekt „Przeciwdziałanie skutkom powodzi przez odbudowę prawego wału rz. Wisły na odc. Piekło-Bystrze-Lisewo”, znajduje się on w grupie projektów realizowanych w okresie 01.01.2008-30.06.2009. W ramach realizacji projektu wyróżnia się nietypowo duża powierzchnia obszaru ochrony przy relatywnie niskim (chod ciągle dużym) poziomie wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo.

44 6 projektów realizowanych w ramach ZPORR i 10 projektów realizowanych przy współudziale innych środków niż ZPORR

str. 105

Rysunek 31. Powierzchnia chroniona a liczba ludności objętej ochroną w projektach realizowanych w okresie 01.01.2008-30.06.2009oraz do roku 2008.

źródło: opracowanie własne.

Studium przypadku

Przeciwdziałanie skutkom powodzi przez odbudowę prawego wału rz. Wisły na odcinku Piekło-Bystrze-Lisewo

WZMiUW w Gdaosku W ramach realizacji projektu remontowany zostaje odcinek wału rzeki Wisły, ochronie podlegają Żuławy Wiślane, rozległa równina deltowa ujścia Wisły. Specyfika terenu powoduje, że zagrożenie powodziowe w tym rejonie jest duże, regularne, a inwestycje zmierzające do ochrony przeciwpowodziowej przez budowę lub renowację wałów są niezbędne. Dokumentacja techniczna podaje, iż ochronie podlegad będzie 38 miejscowości. Teren ochrony jest terenem o charakterze rolniczym jednak lokalizowane są tutaj również większe miejscowości. Podstawowym problemem jest ukształtowanie terenu. Obszary depresyjne zajmują około 28% teren, obszary o wysokości 0-5 m n.p.m. to 47% powierzchni. Z tego powodu obszar ochrony może byd duży, w porównaniu z innymi projektami. Projekt podaje, że ochronie podlegad będzie 60 900 ludzi. Analiza dokumentów stwierdza, że w projekcie wykazano, iż 40% powierzchni Żuław Wiślanych (2000 km2) będzie podlegała ochronie (831 km2) w wyniku realizacji projektu.

str. 106

Analiza realizowana w roku 2008 przez firmę Ecorys, również zidentyfikowała projekty nietypowe(por. Rysunek 31). Te projekty różnią się całkowicie od projektu odbudowy wału Wisły w miejscowościach Piekło, Bystre i Lisewo. W przeciwieostwie do ostatniego, projekty dotyczą działao na obszarze miast lub w bezpośrednim sąsiedztwie wielkich aglomeracji: warszawskiej i wrocławskiej. Projekt realizowany w obecnym okresie ewaluacyjnym dotyczy dużego obszaru o stosunkowo małym zaludnieniu, zatem głównym czynnikiem różniącym trzy wskazane projekty jest relacja wielkości do gęstości zaludnienia obszaru. W dalszej części opracowania podana zostanie szczegółowa analiza projektu odbudowy wału Wisły w miejscowościach Piekło, Bystre i Lisewo.

Rysunek 32. Powierzchnia chroniona a liczba ludności objętej ochroną w projektach realizowanych w okresie 01.01.2008-30.06.2009 oraz do roku 2008. Dane bez obserwacji nietypowych, dodano trend liniowy.

źródło: opracowanie własne

Rysunek 32 przedstawia korelacyjny wykres rozrzutu nie uwzględniający opisanych powyżej projektów nietypowych. Dla każdej grupy projektów wyznaczono prostą regresji (trend liniowy) pozwalającą określid miarę zależności pomiędzy wielkością obszaru a liczbą ludności chronionej. Współczynnik kierunkowy prostej, dla projektów zakooczonych przed rokiem 2008, wynosi 92 co oznacza, że zwiększenie obszaru ochrony o 1 km2 pozwala chronid przeciwpowodziowo około 92 osoby. W projektach z okresu 01.01.2008-30.06.2009współczynnik ten wynosi około 60, zatem zwiększenie obszaru ochrony o 1 km2 pozwoli zapewnid ochronę 60 osobom. Należy podkreślid, że zależnośd liniowa jest wprawdzie widoczna ale wnioskowanie na jej podstawie jest ograniczone ze względu na niską wartośd współczynnika R2. Kwerenda projektów zakooczonych do roku 2008 wykazała, że podejmowano w pierwszej kolejności projekty chroniące obszary o dużej gęstości str. 107

zaludnienia i jednocześnie wymagające ochrony małych obszarów, stąd wyższa wartośd współczynnika kierunkowego dla projektów realizowanych przed rokiem 2008. W okresie 01.01.2008-30.06.2009 projekty stanowiły niezbędne dopełnienie poprzednich działao przeciwpowodziowych, realizowane były często na obszarach o małej gęstości zaludnienia (remonty wałów, budowa zbiorników), jednocześnie nie mających fundamentalnego, bezpośredniego znaczenia dla ochrony przeciwpowodziowej ludności, dlatego przyrost liczby ludności chronionej jest niższy.

9.2. Weryfikacja metod obliczania wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo

Tabela 23 (zob. str. 109) przedstawia wartości wskaźnika L1, wskaźnika L2 obliczanego według zmodyfikowanej metodologii oraz wartośd wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo obliczanego metodą ekspercką. Ostatnia wartośd jest wyznaczana na podstawie dokumentacji projektowej oraz wywiadów w miejscu realizacji projektu, otrzymano dzięki temu zbliżony do rzeczywistego zakres ochrony przeciwpowodziowej ludności.

Wykresy korelacyjne (zob. Rysunek 33 oraz Rysunek 34, strona 110) Metoda L2 identyfikuje przedstawiają wizualizację zależności liczby ludności objętej ochroną od projekty nietypowe, powierzchni ochrony przeciwpowodziowej. Zastosowanie metody wyróżniające się od pozostałych. zmodyfikowanej L2 nie tylko pozwoliło potwierdzid nietypowośd projektu „Prawy Wał Wisły, Piekło-Bystrze-Lisewo” ale również pozwoliło zidentyfikowad kolejny projekt o charakterze obserwacji nietypowej i wpływowej. Jest nim projekt „Kanał Młyoski”. Mamy tutaj do czynienia z zauważalną różnicą wynikającą z oszacowanej wartości parametru L z zastosowaniem każdej z metod. Metoda pierwotna L1 podaje wartośd liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo równą 8400, podczas gdy metoda zmodyfikowana L2 aż około 46 800 ludzi.

str. 108

Tabela 23. Zestawienie wartości wskaźnika liczby ludności chronionej, Metoda Ecorys, Metoda Fundeko i metoda ekspercka.

ŹRÓDŁO SKRÓCONA NAZWA PROJEKTU LUDNOŚD LUDNOŚD LUDNOŚD POWIERZCHNIA FINANSOWANIA CHRONIONA METODA CHRONIONA CHRONIONA METODA CHRONIONA EKSPERCKA METODA FUNDEKO L2 ECORYS L1 SUMA DLA PROJEKTÓW ZPORR 49 670 49 155 82 136 1 161,1

SUMA DLA WSZYSTKICH PROJEKTÓW 49 670 108 836 102 391 1 285,49

Prawy wał Wisły, Piekło-Bystre-Lisewo 26621 26621 60900 831,00

Zbiornik retencyjny "Włodzienin" 9835 5540 3705 50,00

Urządzenia ochrony w dolinie Sartowice-Nowe 4835 4866 7531 92,00

Modernizacja wału Wisły, Maciejowice 3435 2785 2468 55,90 ZPORR

Wsteczne obwałowania Chodelki 3981 8286 6439 102,00

Zbiornik Wodny Biszcza 963 1057 1093 30,00

Lewostronny wał Odry Cisek Dzielniczka nie wyznaczano 1121 833 10,00

Wał rzeki Stobrawy nie wyznaczano 41 61 1,30

Kanał Juranda nie wyznaczano 76 315 3,20

Prawy wał rzeki Tuga nie wyznaczano 8734 2219 31,93

Kanał Młyoski nie wyznaczano 46824 8401 22,30

inne źródła finansowania inne Rozbudowa Urządzeo p.pow. Grabowo-Świecie nie wyznaczano 1831 7358 38,80

Obwałowanie wsteczne Sanny nie wyznaczano 1054 1068 16,86

Źródło: opracowanie własne

str. 109

Rysunek 33 Wykresy korelacyjne metoda L1.

źródło: opracowanie własne

Rysunek 34 Wykresy korelacyjne metoda L2.

źródło: opracowanie własne

str. 110

Studium przypadku

Kanał Młyoski w Tczewie - odbudowa koryta na odcinku od km 0+436 ÷ 7+825, prawego wału przeciwpowodziowego od km 1+775 ÷ 2+400, lewego wału przeciwpowodziowego od km 0+436 ÷ 7+825 WZMiUW w Gdaosku Inwestycja realizowana jest w mieście Tczew obszar ochrony pokrywa się z granicami miasta i wynosi około 22 2 km . Zastosowanie metody pierwotnej L1 powoduje, iż do obliczeo liczby ludności należy przyjąd średnią gęstośd zaludnienia w danej jednostce terytorialne (nawet jeśli jednostka terytorialna jest chroniona w niewielkim procencie powierzchni). Ponieważ miasto otaczają tereny o charakterze rolniczo-przemysłowym i niezamieszkałe, powoduje to, że średnia gęstośd zaludnienia jest znacząco niższa na terenie jednostki terytorialnej (około 380 os/km2) niż w samym mieście (2700 os/km2). Metoda zmodyfikowana uwzględnia jedynie tereny rzeczywistej ochrony, w tym przypadku chroniony obszar miasta.

Projekty różnią się między sobą zarówno pod względem powierzchni chronionej jak i liczby ludności objętej ochroną. Naturalne jest, że projekty o większych powierzchniach będą wykazywały również większe wartości wskaźnika L. W analizie przyjęto założenie, że projekty w zakresie działao przeciwpowodziowych są tym bardziej skuteczne, im wyższa będzie liczba ludności chronionej na skutek realizacji przedsięwzięcia. Powstaje jednak problem porównywalności projektów o dwóch cechach: powierzchni i liczby ludności. Jednym ze sposobów porównania projektów jest konstrukcja wskaźnika oddającego naturalną zależnośd pomiędzy wartością wskaźnika obszaru a wartością wskaźnika liczby ludności. W analizie przyjęto, że spośród dwóch projektów o tym samym obszarze ochrony ten jest bardziej efektywny, który chroni większą liczbę ludności, a pośród projektów o tej samej wartości wskaźnika ludności chronionej, ten jest lepszy, który wymaga mniejszej ochrony 45 terytorialnej . Aby możliwe było porównanie wartości wskaźników L1 i L2 skonstruowano ’ 2 unormowany wskaźnik Li =Li/km . W ten sposób podany zostanie wskaźnik nie uwzględniający skali projektu a jedynie średnią liczbę chronionej ludności na kilometr kwadratowy powierzchni chronionej (zob. Rysunek 35).

Należy zauważyd, że Rysunek 35 identyfikuje jednoznacznie różnice w wartościach wskaźników L1 i L2 w przypadku „Kanału Młyoskiego” gdzie wskaźnik L2 jest aż 5,6 razy większy niż odpowiadający mu wskaźnik L1 oraz „Prawego wału rzeki Tuga” gdzie L2 jest 3,9 razy większy niż odpowiadający mu wskaźnik L1. Geneza różnic wartości dla obu projektów jest identyczna. Wyraźne różnice pomiędzy wartościami wskaźników L1 i L2 odnotowuje się także w przypadku projektów o małej skali: „Kanał

Juranda” lub „Rozbudowa urządzeo p. pow. Grabowo Świecie” Wskaźnik L2 stanowi jedynie 0,2 wartości wskaźnika L1 co również oznacza pięciokrotną różnicę wartości.

45 Kwerenda projektów wykazuje, że ochrona dużych powierzchni jest przedsięwzięciem wysoce skomplikowanym i kosztownym. Takie podejście nie uwzględnia jednak ochrony zasobów przyrody, upraw, dóbr trwałych. Wskazane czynniki nie są przedmiotem badania niniejszego opracowania, nie są więc uwzględniane w analizie.

str. 111

Rysunek 35 Wartości średniej liczby chronionej ludności na km2 chronionego obszaru.

źródło: opracowanie własne

Studium przypadku Kanał Juranda - odbudowa koryta i istniejących obwałowao w km 11+100÷16+610WZMiUW w Gdaosku

WZMiUW w Gdaosku Kanał Juranda jest budowlą zabytkową stanowiącą unikatowy w skali kraju przykład średniowiecznej budowli hydrotechnicznej, liczy sobie około 600 lat. Kanał odwadnia jezioro Dzierzgoo i kooczy bieg w Nogacie. Jedną z historycznych funkcji było doprowadzenie wody do zamku w Malborku. Stan kanału jest zły, zanieczyszczone koryto, zniszczone obwałowania stanowią realne zagrożenie dla ludności zamieszkałej w sąsiedztwie kanału.

Dokumentacja techniczna wskazuje na trzy miejscowości zagrożone powodziowo. Wartośd wskaźnika L2 jest znacznie niższa niż wartośd L1. Kanał przebiega przez niemal bezludne, podmokłe tereny i nie stwarza zagrożenia dla znacznej liczby ludności. Jednocześnie ochronie podlega znaczny obszar niezamieszkałych terenów podmokłych i użytków rolnych. Wskaźnik L2 uwzględnił jedynie mieszkaoców sołectw bezpośrednio 2 objętych ochroną. Gęstośd zaludnienia sołectw, uwzględniana w L2, jest niska 23 os/km natomiast średnia 2 gęstośd w gminach (wartośd uwzględniana w L1) wynosi 98 os/km .

Mając na uwadze znaczne różnice w wartościach wskaźników L2 oraz L1 dokonano analizy eksperckiej, określającej rzeczywistą liczbę ludności chronionej przeciwpowodziowo. Do analizy wybrano projekty ZPORR, w których obligatoryjne było podawanie wielkości obszaru chronionego. Analiza opierała się na dokumentacji projektowej oraz dogłębnej analizie danych dotyczących liczby ludności zamieszkującej poszczególne miejscowości, dzielnice lub osiedla objęte ochroną przeciwpowodziową.

str. 112

Szczegółowe wartości wskaźnika liczby ludności chronionej wyznaczonej na podstawie metody eksperckiej przedstawia Tabela 23.

Wartości wskaźnika L1 w czterech przypadkach pokrywają się lub są zbliżone do wartości wskaźnika metody eksperckiej (Rysunek 36 oraz Tabela 23). Dla projektu „Zbiornik retencyjny Włodzienin” wartośd wskaźnika metody eksperckiej podaje znacznie wyższą liczbę ludności chronionej niż pozostałe dwie metody. Jednak metoda L2 daje wynik bliższy wartości rzeczywistej. Interesująca sytuacja zarysowuje się w przypadku projektu „Wsteczne obwałowanie Chodelki”. Metoda L1 daje bardziej zbliżony do eksperckiej wynik niż metoda L2. Wynik ten jednak należy traktowad jako wyjątek, wynikający ze specyfiki urbanizacji i osadnictwa ujścia Chodelki.

Rysunek 36. Zestawienie wartości wskaźników L1, L2 oraz wskaźnika obliczanego za pomocą metody eksperckiej.

źródło: opracowanie własne

Studium przypadku

Modernizacja wstecznego obwałowania rzeki Chodelki w km 1+900-6+115, Etap II -( obiekt 2 i obiekt 3)

WZMiUW w Lublinie Rzeka Chodelka jest prawym dopływem Wisły mającym ujście w miejscowości Podgórze. Rzeka ta wraz ze swymi dopływami odwadnia niemal cały obszar Kotliny Chodelskiej wraz z jej skłonami i przyległymi obszarami wierzchowinowymi Płaskowyżu Bełżyckiego i Wzniesieo Urzędowskich. W dolnym biegu rzeka rozcina terasy Wisły. Dolina Chodelki jest obszarem gęsto zaludnionym, jednocześnie narażonym na powodzie ze względu na ryzyko wystąpienia cofki wód Wisły w czasie wezbrao związanych z roztopami lub zatarasowaniem biegu Wisły przez

str. 113

krę lodową. W czasie wezbrao Wisły cofka na Chodelce sięgad może po Kosiorów, a nawet po Wolę Rudzką. Dodad należy, że wezbrania mają charakter periodyczny i powtarzają się każdego roku.

W metodzie eksperckiej (por. rozdz. 8) oparto się na analizie numerycznego modelu wysokościowego oraz mapach topograficznych. Opracowano jednocześnie spis lokalizacji bezpośrednio chronionych przeciwpowodziowo (18 miejscowości). Jednocześnie teren doliny Chodelki jest gęsto zaludniony, sołectwa mają małe obszary. Gminy, w których znaczna częśd obszarów to lasy, parki krajobrazowe i nieużytki mają gęstośd zaludnienia niższą od sołectw sąsiadujących z Chodelką. Ostatecznie wzięcie pod uwagę sołectw (wskaźnik L2) powoduje wyższy wynik liczby ludności chronionej, niż ujęcie jedynie wybranych miejscowości.

9.3. Podsumowanie

Analiza porównawcza metod L1, L2 oraz metody eksperckiej wykazała, iż w większości (pięd na sześd badanych projektów ZPORR) metoda L2 daje wartośd wskaźnika liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo bliższą metodzie eksperckiej. Należy podkreślid, że w przypadku wielu projektów różnice pomiędzy wartościami L1 i L2 są znaczące i wynoszą nawet 500%. Różnice te wynikają ze specyfiki i niejednorodności projektów omówionych w niniejszym rozdziale. Analizując próbę 13 projektów, w których obliczono wartośd wskaźnika liczby ludności, nie stwierdzono zależności pomiędzy wartościami wskaźnika L1 i L2, zatem nie można wskazad związku pomiędzy wyznaczonymi wartościami obydwu wskaźników. Projekty zakooczone w okresie badania oraz projekty zakooczone przed rokiem 2008 nie wykazują znaczących różnic, jeśli chodzi o zależnośd korelacyjną liczby ludności chronionej od powierzchni obszaru chronionego. Oznacza to, że zakres działao i efekty realizacji projektów w obydwu okresach są podobne.

str. 114

10. PROBLEMY ZIDENTYFIKOWANE W TRAKCIE REALIZACJI ANALIZY

Zgodnie z ustawą z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz.U. z 1997 r. Nr 141 poz.943, z późn.zm.) dział gospodarka wodna obejmuje między innymi ochronę przeciwpowodziową, w tym budowę, modernizacje oraz utrzymanie urządzeo wodnych zabezpieczających przed powodzią oraz koordynacje przedsięwzięd służących osłonie i ochronie przeciwpowodziowej paostwa, Działem gospodarka wodna kieruje Minister Środowiska, zgodnie z rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Środowiska (Dz.U. z 2006 r. Nr 131 poz.922). Obok Ministra Środowiska organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są: 1. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - jako centralny organ administracji rządowej, 2. dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej - podlegający Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, 3. wojewodowie, 4. organy jednostek samorządu terytorialnego.

1. Trudności w jednoznacznym wyznaczeniu wielkości obszarów chronionych przed powodzią oraz liczby ludności chronionej przed powodzią

Problem

Dla większości projektów nie jest możliwe jednoznaczne wyznaczenie wartości obszaru jaki był chroniony przed ich realizacją. Przykładem mogą byd projekty polegające na wzmocnieniu istniejącego obwałowania.

W badaniu konieczne było przyjęcie zasady, że przed realizacją inwestycji polegającej na modernizacji infrastruktury, ludnośd nie była chroniona przed powodzią. Punktem wyjścia dla takiego rozumowania jest fakt, iż beneficjenci podejmują działania zasadne, koniecznie i nie cierpiące zwłoki. Na przykład modernizacja wału jest prowadzona z powodu realnego zagrożenia przerwaniem i wtargnięciem wód powodziowych na teren chroniony. Ewentualne zaniechanie działao powoduje, iż ludnośd jest realnie zagrożona (nie jest więc chroniona, stąd liczba chronionych osób wynosi zero). Założenie to jest niezbędne wobec braku jakiejkolwiek możliwości wiarygodnej oceny stanu technicznego obiektów przed ich modernizacją i weryfikacji stopnia ochrony ludności. Przykład błędu, jaki mógłby się pojawid w przypadku rezygnacji z opisanego wyżej założenia przedstawiono w studium przypadku poniżej.

str. 115

Studium przypadku

PRZYKŁAD BŁĘDU W PRZYPADKU REZYGNACJI Z ZASTOSOWANIA WARTOŚCI BAZOWEJ „ZERO”

INWESTYCJA:

Przeciwdziałanie skutkom powodzi przez odbudowę prawego wału rz. Wisły na odcinku Piekło-Bystrze- Lisewo (woj. pomorskie)

liczba ludności zabezpieczonej przed powodzią w wyróżnionych sołectwach:

2003 r. (ISTNIEJĄCE OBWAŁOWANIE): 26 995 osób

2009 r. (obwałowanie zmodernizowane, chroniony ten sam obszar): 26 621 osób (rzeczywiste zmniejszenie liczby ludności badanych sołectw wskutek migracji)

NIEPRAWIDŁOWY WNIOSEK – w wyniku inwestycji realizowanej w ramach ZPORR liczba ludności chronionej przed powodzią zmniejszyła się o 374 osoby.

 Przedstawiony punkt widzenia wydaje się zasadny w kontekście publikacji Najwyższej Izby Kontroli pt. Informacja o wynikach kontroli: OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM I ŚWIĘTOKRZYSKIM46. W dokumencie podkreśla się między innymi, iż stan urządzeo przeciwpowodziowych jest bardzo zły, stwierdza się także iż: „(...) w przypadku budowli przeciwpowodziowych brakowało rzetelnych i wiarygodnych danych na temat ich stanu technicznego, bowiem obowiązkowe kontrole stanu i przydatności do użytkowania tych obiektów, które winny byd wykonane co najmniej raz na 5 lat, nie były przeprowadzane.” W innym miejscu stwierdzono, że infrastruktura przeciwpowodziowa daje jedynie iluzoryczną ochronę i nie spełnia podstawowego zadania ochrony. Dodatkowo stwierdzono, że „(...) wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeo wodnych nie stosowały jednolitych kryteriów oceny rocznej, przez co dane uzyskiwane z poszczególnych zarządów mogą byd nieporównywalne”.

Wnioski i Rekomendacje

46 NIK: “Informacja o wynikach kontroli OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM ŚWIĘTOKRZYSKIM” Kraków 2009. http://nik.gov.pl/docs/inform/100323_ochrona_przeciwpowodziowa.pdf.

str. 116

W przypadkach, w których realizacja projektu ma głównie funkcję podniesienia jakości istniejącej infrastruktury lub jej rozbudowę, zasadne jest dopuszczenie przyjmowania wartości wskaźnika sprzed realizacji projektu jako wartośd równą zero.

Należy także zauważyd, że takie podejście nie wyklucza możliwości porównywania wyników obecnego opracowania z poprzednimi. Jeśli wartośd bazowa wskaźnika jest wyznaczona w projekcie, należy ją uwzględniad w analizie.

Adresaci rekomendacji

Instytucje zarządzające właściwymi programami operacyjnymi (okres programowania 2007- 2013 i 2013-2017), w ramach których realizowane są projekty z zakresu ochrony przeciwpowodziowej.

2. Brak precyzyjnej definicji wskaźnika liczba ludności chronionej przed powodzią

Problem

Nie ma jednej i precyzyjnej definicji wskaźnika „liczba ludności chronionej przed powodzią” oraz wskaźnika „powierzchnia chroniona przed powodzią”. Wskaźniki te są różnie interpretowane, z reguły z podziałem na ochronę mienia, w tym pól uprawnych, ochronę budynku, w którym są zameldowani mieszkaocy, aż do bezpośredniej ochrony życia .

Zagrożenie powodziowe, chod w szczególnych przypadkach dotyczy zdrowia i życia ludzi, z reguły polega na sytuacji, w której dokonuje się zalew wodą tworzonej przez człowieka infrastruktury, jego mienia i dobytku. Powódź generuje więc straty finansowe, które wynikad mogą m.in. z dewastacji upraw rolnych, upraw leśnych, zanieczyszczenia ujęd wody pitnej i podobnych szkód. Ponieważ przestrzeo użytkowana przez człowieka obejmuje niemal całą powierzchnię zlewni, można wnioskowad, że zabezpieczenie ludności przed powodzią powinno polegad na całkowitym ograniczeniu wystąpienia wody z koryt rzecznych poza miejscami do tego przeznaczonymi (powierzchnią polderów, kanałów ulgi etc.), a nie tylko wyeliminowaniu zagrożenia dla obszarów zurbanizowanych. W praktyce, chodby z uwagi na przeprowadzoną w przeszłości niewłaściwą lokalizację infrastruktury, nie jest to możliwe.

Wnioski i Rekomendacje

Każde z tworzonych zabezpieczeo przeciwpowodziowych obliczone jest na pewną objętośd fali powodziowej, o możliwie najmniejszej powtarzalności w czasie (np. powódź 1%) i wynika z przeprowadzonego rachunku ekonomicznego oraz przewidywanych następstw zachodzącego procesu. Na obszarach predysponowanych do oddziaływania wód powodziowych, głównie w nisko położonych fragmentach den dolin (na niskiej terasie „zalewowej”), całkowite wyeliminowanie zagrożenia nie jest w praktyce możliwe. Zalew powodziowy ma także istotne znaczenie dla funkcjonowania ekosystemów dolin rzecznych. str. 117

Należy stworzyd jasną i łatwo interpretowalną definicję lub ustalid jeden obowiązujący wzór na przeliczenia wskaźnika powierzchni chronionej na wskaźnik liczby ludności chronionej. Stworzenie takiego wzoru wymaga głębokiej weryfikacji jakości pozyskiwanych informacji i uwarunkowao zewnętrznych kształtujących dane składowe do przeprowadzanych badao oraz dokonania analiz statystycznych porównujących wyniki uzyskiwane przy metodach eksperckich z wynikami uzyskiwanymi ze wzorów.

 Należy zwrócid uwagę, że zarówno we wzorze zaproponowanym przez firmę Ecorys jak i we wzorze firmy Fundeko nie można podawad powierzchni chronionej, która ma obszar większy od zadeklarowanych obszarów administracyjnych, na które projekt oddziałuje. Skutkuje to dużym wzrostem błędu oszacowania, a tym samym brakiem rzetelności wskaźnika.

Adresaci rekomendacji

Na poziomie krajowym: Ministerstwo Środowiska jako organ kierujący działem gospodarka wodna przy współpracy z instytucjami odpowiedzialnymi za działania z zakresu szeroko pojmowanej gospodarki wodnej głównie odpowiednie: Zarządy Województw jako jednostki nadrzędne w stosunku do Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeo Wodnych oraz Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.

Na poziomie weryfikowania oddziaływania projektów: Instytucje zarządzające właściwymi programami operacyjnymi (okres programowania 2007- 2013 i 2013-2017), w ramach których realizowane są projekty z zakresu ochrony przeciwpowodziowej.

 Ryzyko powodziowe oznacza kombinację prawdopodobieostwa wystąpienia powodzi i związanych z powodzią potencjalnych negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej (Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r.)

Źródło: Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r.

3. Nieprecyzyjne dane dotyczące liczby mieszkaoców zamieszkujących poszczególne obszary objęte ochroną. Brak precyzyjnej informacji o miejscowościach objętych ochroną.

Problem W dokumentacji projektów przeciwpowodziowych brak jest precyzyjnych informacji dotyczących liczby ludności zamieszkującej obszary realizacji projektu. Dlatego w badaniu zidentyfikowano wszystkie sołectwa, na jakich obszar mogły oddziaływad projekty, a

str. 118

następnie zwrócono się do właściwych organów terenowych o udostępnienie informacji o powierzchni i liczbie mieszkaoców poszczególnych sołectw.

Wnioski i Rekomendacje

Projekty wykraczające zasięgiem oddziaływania poza teren gminy, gdzie miała miejsce inwestycja, wymagają precyzyjnych danych zawartych w dokumentacji technicznej, by możliwa była jednoznaczna ocena oddziaływania na zabezpieczenie przed powodzią także ludności sąsiednich jednostek administracyjnych. Dane te są dostępne w urzędach odpowiednich organów terenowych. W instrukcji wypełniania wniosków należy zwrócid uwagę beneficjentom na koniecznośd podawania precyzyjnych informacji. Takie działanie przełoży się także na spójnośd danych a ostatecznie na łatwiejszą weryfikację projektów.

Zasadne jest opracowanie wytycznych w zakresie dobrych praktyk wykonywania dokumentacji technicznej z zakresu ochrony przeciw powodziowej. (patrz rekomendacja nr 6)

Adresaci rekomendacji Instytucje odpowiedzialne za działania z zakresu szeroko pojmowanej gospodarki wodnej głównie odpowiednie: Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeo Wodnych Jednostki Samorządów Terytorialnych a także inne podmioty publiczne zlecające opracowanie dokumentacji techniczne dla inwestycji z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. 4. Brak standardów opracowywania dokumentacji hydrotechnicznych i opracowao z zakresu gospodarki wodnej i ochrony przeciwpowodziowej

Problem Wskaźniki przedstawione we wnioskach o dofinansowanie w niektórych przypadkach różnią się od informacji zawartych w części sporządzonych opracowao technicznych, a brak cytowania źródła uniemożliwia weryfikację ich poprawności lub korekty błędnych założeo. W analizie przyjęto zasadę pierwszeostwa dokumentacji technicznej i hydrologicznej nad pozostałymi dokumentami.

Wnioski i Rekomendacje

Winą za rozbieżności można obarczyd brak wypracowanych standardów w zakresie danych, jakie powinny się znaleźd w studiach wykonalności, wnioskach i dokumentacji technicznych projektów z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Zaleca się przygotowanie specjalnego załącznika do instrukcji wypełniania wniosków dla beneficjentów działao związanych z ochroną przeciwpowodziową. W załączniku tym powinny zostad przedstawione standardy dotyczące jakości opracowao oraz danych jakie powinny one zawierad, a także informacja o konieczności zachowania daleko idącej spójności podawanych wartości. Wspomniana spójnośd powinna byd jednym z kryteriów formalnych.

str. 119

Adresaci rekomendacji

Instytucje zarządzające właściwymi programami operacyjnymi (okres programowania 2007- 2013 i 2013-2017), w ramach których realizowane są projekty z zakresu ochrony przeciwpowodziowej przy współpracy z Ministerstwem Środowiska jako organem kierującym działem gospodarka wodna.

5. Katalog danych dotyczących realizowanych projektów

Problem W analizie wykonawca napotkał dużą trudnośd podczas pozyskiwania danych. dotyczących powierzchni chronionej przed powodzią w wyniku oddziaływania tworzonych budowli przeciwpowodziowych i zabezpieczonej liczby mieszkaoców W większości wypadków Beneficjenci poszczególnych projektów nie dysponowali informacjami niezbędnymi do przeprowadzenia niniejszego badania. Wykonawca stwierdził także istotne różnice wśród beneficjentów w definicji i przyjęciu „istotności” poszczególnych parametrów.

Pozyskanie danych wymagało dotarcia do osoby odpowiedzialnej za dokumentację techniczną a następnie prześledzenia jej zapisów. W przypadkach, w których dokumentacja nie była dostępna lub nie zawierała wartościowych danych wykonawca przeprowadzał aproksymację powierzchni obszaru chronionego metodami eksperckimi.

Wnioski i Rekomendacje

Należy stworzyd katalog danych dotyczący poszczególnych projektów w posiadaniu jakich powinny byd różne instytucje paostwowe takie jak: zarządy województw, ministerstwa, instytucje pośredniczące i zarządzające, RZGW, WZIUM i inne. Opracowanie jednego katalogu pozwoli na lepsze zarządzanie Paostwem poprzez dostęp do precyzyjnych i zunifikowanych danych. Adresaci rekomendacji

Ministerstwo Środowiska jako organ kierujący działem gospodarka wodna, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.

6. Podręcznik dobrych praktyk lub wytyczne realizacji projektów z zakresu ochrony przeciwpowodziowej

Problem Jakośd istniejącej a często i tworzonej współcześnie dokumentacji dla obiektów hydrotechnicznych jest różna i z reguły odbiega od możliwości nowoczesnych badao i interpretacji, a także sposobów prezentacji danych, możliwych m.in. przy wykorzystaniu modeli numerycznych, modelowania cyfrowego, oprogramowania GIS, etc Wnioski i Rekomendacje

str. 120

Nie można bezpośrednio wpłynąd na biura projektowe, z tego względu że kwestie sposobu realizacji dokumentacji regulują odpowiednie ustawy i rozporządzenia. W przypadku dokumentacji dotyczącej projektów z zakresu szeroko rozumianej gospodarki wodnej należy stworzyd spis informacji i kwestii do jakich twórcy dokumentacji powinni się odnieśd a także stworzyd podręcznik dobrych praktyk lub wytyczne realizacji takich projektów.

Wydaje się jednak zasadne premiowanie beneficjentów, którzy realizując zdania zakresu ochrony przeciwpowodziowej wymagają od projektantów zachowania standardów opisanych w wspomnianych wytycznych lub podręcznikach dobrych praktyk. Premiowanie to może się odbywad poprzez możliwośd uzyskania dodatkowych punktów na etapach oceny merytorycznej.

Adresaci rekomendacji

Ministerstwo Środowiska jako organ kierujący działem gospodarka wodna przy współpracy z instytucjami odpowiedzialnymi za działania z zakresu szeroko pojmowanej gospodarki wodnej głównie odpowiednie: Zarządy Województw jako jednostki nadrzędne w stosunku do Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeo Wodnych oraz Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej

7. Jakośd i cele realizowanych inwestycji

Problem

Większośd z analizowanych inwestycji miała na celu poprawę stanu istniejących obiektów osłony przeciwpowodziowej. Pojedyncze projekty dotyczyły nowej lokalizacji wałów czy zbiorników retencyjnych. Żaden z projektów nie zakładał przeprojektowania zastanego systemu przeciwpowodziowego, w tym odsuwania wałów od brzegów koryt i zwiększania światła przepływu dla wód powodziowych, tworzenia nowoczesnych systemów prognozowania, ostrzegania i zarządzania ryzykiem, a także zwiększania świadomości mieszkaoców odnośnie zagrożenia.

Wnioski i Rekomendacje

W analizie zidentyfikowano potrzebę dalszego wspierania finansowego programów mających na celu opracowanie rzetelnych ekspertyz z zakresu zagrożenia powodziowego i ograniczaniu ryzyka powodziowego i ich publicznego udostępniania przez specjalne serwisy internetowe.

Adresaci rekomendacji

str. 121

Instytucje rządowe odpowiedzialne za planowanie zrównoważonego rozwoju Paostwa, ochronę środowiska i ochronę przeciwpowodziową, zarządy województw i inne organy odpowiedzialne za działania długofalowe.

8. Sposób wyznaczania obszarów zagrożonych powodzią a ocena stopnia ryzyka w dokumentacji obiektów hydrotechnicznych.

Problem

Pojęcia zagrożenie i ryzyko powodziowe nie są tożsame. Ryzyko powodziowe zwiększa się wraz ze stopniem zainwestowania na obszarze doliny rzecznej. Wskaźnik ten bywa niedostatecznie rozpoznawany. Dokumentacje projektowe obiektów przeciwpowodziowych z różną szczegółowością traktują zarówno wskaźnik zagrożenia, jak i ryzyka związanego z występowaniem powodzi. Może to byd rezultatem braku spójnego programu ochrony przeciwpowodziowej. Z tego względu porównania oddziaływania różnych projektów bywają trudne.

Wnioski i Rekomendacje

Zastosowanie wskaźnika „zabezpieczenie liczby ludności” przed powodzią wydaje się wobec zarysowanego problemu rozwiązaniem dobrym dla oceny oddziaływania inwestycji związanych z osłoną przeciwpowodziową.

Adresaci rekomendacji

Instytucje zarządzające właściwymi programami operacyjnymi (okres programowania 2007- 2013 i 2013-2017), w ramach których realizowane są projekty z zakresu ochrony przeciwpowodziowej.

9. Obowiązki wynikające z Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady

Problem

Zgodnie z założeniami Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r., kraje członkowskie Unii Europejskiej, w tym Polska, zobowiązane są do sporządzenia szczegółowych map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego.

Paostwa członkowskie UE powinny dokonad wstępnej oceny ryzyka powodziowego do dnia 22 grudnia 2011 r., a do dnia 22 grudnia 2013 r. zapewnid opracowanie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. str. 122

Mapy zagrożenia powodziowego muszą przedstawiad obszary, gdzie występuje:  niskie prawdopodobieostwo powodzi lub scenariusze zdarzeo ekstremalnych;  średnie prawdopodobieostwo powodzi (częstotliwośd występowania ≥ 100 lat);  wysokie prawdopodobieostwo powodzi, w odpowiednich przypadkach.

Mapy te w każdym z przypadków mają zawierad informacje o zasięgu i głębokości zwierciadła wód zalewowych oraz ewentualnie o prędkości przepływu. Mapy ryzyka powodziowego muszą zawierad:  szacunkową liczbę mieszkaoców potencjalnie dotkniętych powodzią;  rodzaj działalności gospodarczej prowadzonej na obszarze potencjalnie dotkniętym powodzią;  instalacje dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli  inne informacje uważane przez paostwo członkowskie za przydatne, takie jak wskazanie obszarów, na których mogą wystąpid powodzie, którym towarzyszy transport dużej ilości osadów i rumowiska, oraz informacje o innych istotnych źródłach zanieczyszczenia. Publikowane do tej pory materiały zawierające opracowania z zakresu zagrożenia i ryzyka powodziowego nie są wystarczające. Materiały te są niespójne pod względem szczegółowości wykonania, nie obejmują całych dorzeczy, niejednokrotnie nie ma do nich łatwego dostępu.

Wnioski i Rekomendacje

Zakłada się, że kolejne analizy będą mogły byd oparte na treści wykonywanych map zagrożenia powodziowego i na mapach ryzyka skonstruowanych dla całych dorzeczy. Podczas prac nad raportem korzystano ze źródeł map wymienionych w Tabeli 3 str. 46, jednak istniejące źródła danych nie były kompletne w odniesieniu do analizowanych projektów. Również analizowana dokumentacja nie zawierała niejednokrotnie przejrzystych informacji nt. ryzyka i zagrożenia powodziowego. Zaobserwowano deficyt informacji, o których mowa w Dyrektywie 2007/60/WE, a z uwagi na zbliżający się, wyznaczony termin zakooczenia prac nad mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego zachodzi koniecznośd zrewidowania zaawansowania w wykonaniu tej dokumentacji. Adresaci rekomendacji

Ministerstwo Środowiska jako organ kierujący działem gospodarka wodna oraz właściwe instytucje odpowiedzialne za kontrolę realizacji zadao wynikających z postanowieo prawnych Unii Europejskiej, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.

str. 123

 Mapy ryzyka powodziowego przedstawiają potencjalnie negatywne skutki związane z powodzią, wyrażone w następujący sposób: a) szacunkową liczbą mieszkaoców potencjalnie dotkniętych powodzią; b) rodzajem działalności gospodarczej prowadzonej na obszarze potencjalnie dotkniętym powodzią; c) instalacjami, o których mowa w załączniku I do dyrektywy Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. dotyczącej:  zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (1), które mogłyby spowodowad przypadkowe zanieczyszczenie w przypadku powodzi oraz potencjalnie dotknięte powodzią obszary chronione określone  w załączniku IV pkt 1 ppkt (i), (iii) i (v) do dyrektywy 2000/60/WE; d) innymi informacjami uważanymi przez paostwo członkowskie za przydatne, takie jak wskazanie obszarów, na których mogą wystąpid powodzie, którym towarzyszy transport dużej ilości osadów i rumowiska, oraz informacje o innych istotnych źródłach zanieczyszczenia.

Źródło: Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r.

10. Trudności w porównywaniu wyników

Problem

Przeprowadzone badania dotyczą różnych okresów, jak również dotyczą różnych województw. Istnieje ograniczona możliwośd porównania wyników poszczególnych analiz i wyciągnięcia odpowiednich wniosków. Istnieje zauważalny problem określenia wartości bazowej liczby ludności chronionej przed realizacją projektu (por. problem 1).

Wnioski i Rekomendacje

Zaleca się przeprowadzenie badao dopełniających dla każdego dokumentu ewaluacji w taki sposób, aby analiza dotyczyła projektów we wszystkich województwach dla spójnego okresu czasu (na przykład od początku roku 2003 do kooca 2009). Wskazana jest również weryfikacja projektów analizowanych w poprzednich ewaluacjach pod względem wartości wskaźnika bazowego dla liczby ludności chronionej przeciwpowodziowo.

Adresaci rekomendacji

Instytucja odpowiedzialna za ewaluację właściwego okresu programowania.

11. Przenikanie obszarów oddziaływania projektów, komplementarnośd i kompleksowośd odrębnych projektów.

Problem

str. 124

Zespół badawczy wyodrębnił dwie pary projektów o charakterze komplementarnym. Oznacza to, że działania podjęte w ramach realizacji różnych przedsięwzięd mają ten sam, lub zbliżony obszar oddziaływania. Istnieje ryzyko wielokrotnego doliczenia efektów takich projektów do sumy całkowitej, podczas gdy w rzeczywistości projekty te chronią ten sam zbiór ludności.

Występują również projekty, dla których założony w dokumentacji efekt oddziaływania (ochrona przeciwpowodziowa) będzie zrealizowany dopiero po zakooczeniu innych przedsięwzięd w zakresie ochrony. Sytuacja taka dotyczy przede wszystkich tych działao ochrony, których narzędziem realizacji jest pakiet odrębnych projektów składających się na jedno szerokie przedsięwzięcie. Trudnośd analityczna polega na wpływaniu tego typu projektów na sumaryczną wartośd wskaźnika, podczas gdy w roku zakooczenia projektu nie zachodzi rzeczywista ochrona ludności.

Wnioski i Rekomendacje

Wykonawca dokonał odrębnej analizy projektów komplementarnych i określił rzeczywisty zbiór ludności chronionej w wyniku ich realizacji. Działanie to jest możliwe pod warunkiem, że projektant szczegółowo określił zakres ochrony łącznie z miejscowościami chronionymi. Zaleca się nałożenie na projektanta obowiązku szczegółowego i rzetelnego określenia miejscowości objętych ochroną. Istniejąca obecnie praktyka podawania jedynie nazw gmin jest niewystarczająca. Beneficjenci planujący realizację kilku projektów komplementarnych powinni określid ramy czasowe, w których efekt projektu będzie w pełni osiągnięty.

Adresaci rekomendacji

Instytucje zarządzające właściwymi programami operacyjnymi (okres programowania 2007- 2013 i 2013-2017), w ramach których realizowane są projekty z zakresu ochrony przeciwpowodziowej.

str. 125

11. SPIS RYSUNKÓW, TABEL I ZAŁĄCZNIKÓW

SPIS RYSUNKÓW

RYSUNEK 1 LOKALIZACJA PROJEKTÓW REALIZOWANYCH ZE ŚRODKÓW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W RAMACH DZIAŁANIA 1.2 ZPORR...... 35 RYSUNEK 2 PRZYKŁAD ZABIEGÓW REGULACYJNYCH NA RZECE NIZINNEJ (RZEKA DOBRA W JANUSZKOWICACH, POWIAT WROCŁAWSKI . FOT: MAREK KASPRZAK)...... 48 RYSUNEK 3. ELEMENTY SYSTEMU PRZECIWPOWODZIOWEGO MIASTA GDAOSKA. SPECYFIKA TERENÓW O NIEWIELKICH DENIWELACJACH ORAZ TERENÓW DEPRESYJNYCH WYMAGA ZASTOSOWANIA SYSTEMU POMPOWNI MELIORACYJNYCH I DESZCZOWYCH...... 50 RYSUNEK 4 PRZYKŁAD ZNISZCZEO SPOWODOWANYCH EROZJĄ BRZEGÓW NA RZECE GÓRSKIEJ (RZEKA JEDLICA W KOWARACH, KARKONOSZE, 30 LIPCA 1897 R.) ...... 51 RYSUNEK 5 ZAPORA PRZECIWRUMOWISKOWA I WYPEŁNIONY ZBIORNIK PRZECIWRUMOWISKOWY NA RZECE GÓRSKIEJ (RZEKA ŁOMNICA W KARKONOSZACH. FOT. M. KASPRZAK ...... 52 RYSUNEK 6 ALGORYTM POSTĘPOWANIA PRZY WYBORZE PROJEKTÓW ...... 53 RYSUNEK 7 PODZIAŁ KRAJU NA REGIONY ZARZĄDZANE PRZEZ RZGW ...... 55 RYSUNEK 8 LICZBA PROJEKTÓW FINANSOWANYCH Z INNYCH ŹRÓDEŁ NIŻ ZPORR ZAKWALIFIKOWANYCH DO ANALIZY NA ETAPACH WERYFIKACJI NA TLE WSZYSTKICH ZIDENTYFIKOWANYCH PRZEZ WYKONAWCĘ INWESTYCJI...... 59 RYSUNEK 9 KONCEPCJA MODERNIZACJI ZABEZPIECZEO PRZECIWPOWODZIOWYCH NA ŻUŁAWACH WIŚLANYCH WEDŁUG RZGW W GDAOSKU...... 63 RYSUNEK 10 POŁUDNIOWY FRAGMENT ŻUŁAW WIELKICH W ROZWIDLENIU WISŁY I NOGATU...... 64 RYSUNEK 11 UPROSZCZONA SYMULACJA DOLINY WISŁY NA WYSOKOŚCI WSI LISEWO...... 66 RYSUNEK 12 DOLINA RZEKI MĄTAWY UFORMOWANA NA POWIERZCHNI TERASY WISŁY...... 68 RYSUNEK 13 DOLINA WISŁY NA WYSOKOŚCI GRUDZIĄDZA I MIEJSCOWOŚCI DRAGACZ...... 69 RYSUNEK 14 UPROSZCZONA SYMULACJA ZALEWU DOLINY RZEKI MĄTAWY ...... 70 RYSUNEK 15 FRAGMENT DOLINY SARTOWICE – NOWE NA WYSOKOŚCI WSI MARZY NOWE ...... 71 RYSUNEK 16 FRAGMENT DOLINY TROI PONIŻEJ ZBIORNIKA WŁODZIENIN...... 74 RYSUNEK 17 KORONA WAŁU ZBIORNIKA WŁODZIENIN NA RZECE TROI...... 74 RYSUNEK 18 MAPA PRZEDSTAWIAJĄCA GRANICĘ ADMINISTRACYJNĄ MIĘDZY GMINAMI GŁUBCZYCE (PÓŁNOCNY-ZACHÓD) I BRANICE (POŁUDNIOWY-WSCHÓD)...... 75 RYSUNEK 19 FRAGMENT PRAWOBRZEŻNEJ CZĘŚCI WISŁY W GMINIE MACIEJOWICE CHRONIONEJ WAŁAMI PRZECIWPOWODZIOWYMI. CZERWONĄ LINIĄ ORIENTACYJNIE OZNACZONO FRAGMENT ODCINKA WAŁÓW, KTÓRY ZOSTAŁ ZMODERNIZOWANY W RAMACH ANALIZOWANEGO PROJEKTU...... 77 RYSUNEK 20 SYTUACJA TERENOWA ZLEWNI RZEKI CHODELKI PRZY PRAWYM BRZEGU WISŁY...... 79 RYSUNEK 21 WYZNACZONY W DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ OBSZAR ZALEWU POWODZIOWEGO W WYNIKU WEZBRANIA CHODELKI I JEJ DOPŁYWÓW ...... 80 RYSUNEK 22 FOTOGRAFIA DOKUMENTUJĄCA PRACE BUDOWLANE PRZY MODERNIZACJI OBWAŁOWANIA W DOLINIE OPOLSKIEJ ...... 82 RYSUNEK 23 DOLINA RZEKI TANWI – LOKALIZACJA PROJEKTU ...... 84 RYSUNEK 24 FRAGMENT MAPY LOKALIZACYJNEJ ZBIORNIK WODNY „BISZCZA-ŻARY” ...... 84 RYSUNEK 25 ZREALIZOWANY ZBIORNIK BISZCZA – ŻARY...... 85 RYSUNEK 26 KANAŁ JURANDA NA POWIŚLU ...... 88 str. 126

RYSUNEK 27 WYLEW TUGI W MIEJSCOWOŚCI NOWY DWÓR GDAOSKI ...... 89 RYSUNEK 28 ODBUDOWANY WAŁ PRZECIWPOWODZIOWY NAD RZEKĄ TUGĄ...... 89 RYSUNEK 29 UDZIAŁ WOJEWÓDZTW W OSIĄGNIĘCIU WSKAŹNIKA LUDNOŚCI CHRONIONEJ PRZECIWPOWODZIOWO...... 93 RYSUNEK 30. UDZIAŁ WOJEWÓDZTW W OSIĄGNIĘCIU WSKAŹNIKA LUDNOŚCI CHRONIONEJ PRZECIWPOWODZIOWO UNORMOWANEGO 2) POWIERZCHNĄ CHRONIONĄ (LICZBA LUDNOŚCI CHRONIONEJ PRZECIWPOWODZIOWO NA KM ...... 93 RYSUNEK 31. POWIERZCHNIA CHRONIONA A LICZBA LUDNOŚCI OBJĘTEJ OCHRONĄ W PROJEKTACH REALIZOWANYCH W OKRESIE 01.01.2008-30.06.2009ORAZ DO ROKU 2008...... 106 RYSUNEK 32. POWIERZCHNIA CHRONIONA A LICZBA LUDNOŚCI OBJĘTEJ OCHRONĄ W PROJEKTACH REALIZOWANYCH W OKRESIE 01.01.2008-30.06.2009 ORAZ DO ROKU 2008. DANE BEZ OBSERWACJI NIETYPOWYCH, DODANO TREND LINIOWY...... 107 RYSUNEK 33 WYKRESY KORELACYJNE METODA L1...... 110 RYSUNEK 34 WYKRESY KORELACYJNE METODA L2...... 110 2 RYSUNEK 35 WARTOŚCI ŚREDNIEJ LICZBY CHRONIONEJ LUDNOŚCI NA KM CHRONIONEGO OBSZARU...... 112

RYSUNEK 36. ZESTAWIENIE WARTOŚCI WSKAŹNIKÓW L1, L2 ORAZ WSKAŹNIKA OBLICZANEGO ZA POMOCĄ METODY EKSPERCKIEJ. ... 113

SPIS TABEL

TABELA 1 WYKAZ ZREALIZOWANYCH PROJEKTÓW ...... 35 TABELA 2 ROZKŁAD METOD W STOSUNKU DO ZAGADNIEO EWALUACYJNYCH ...... 36 TABELA 3. PORTALE INTERNETOWE Z KARTOGRAFICZNYM OPRACOWANIEM ZASIĘGÓW POWODZI LUB MATERIAŁAMI POMOCNYMI W OKREŚLENIU POTENCJALNYCH ZASIĘGÓW ZALEWU POWODZIOWEGO ...... 46 TABELA 4 PRZYKŁADY METOD TECHNICZNYCH SŁUŻĄCYCH ZMNIEJSZENIU NEGATYWNYCH SKUTKÓW POWODZI...... 47 TABELA 5. GRUPY TEMATYCZNE PROJEKTÓW Z ZAKRESU OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ UWZGLĘDNIONE W ANALIZIE ...... 52 TABELA 6 LISTA PROJEKTÓW ZPORR ZAKOOCZONYCH W OKRESIE OD 1 STYCZNIA 2008 DO 30 CZERWCA2009 ...... 54 TABELA 7 INSTYTUCJE, Z KTÓRYCH POZYSKANO DANE O PROJEKTACH WSPÓŁFINANSOWANYCH Z INNYCH ŹRÓDEŁ NIŻ ZPORR ...... 58 TABELA 9 ZESTAWIENIE MAKSYMALNYCH ROCZNYCH PRZEPŁYWÓW O OKREŚLONYM PRAWDOPODOBIEOSTWIE WYSTĘPOWANIA ORAZ ODPOWIADAJĄCE IM STANY WODY I RZĘDNE ZWIERCIADŁA WODY...... 66 TABELA 10 CHARAKTERYSTYKA PROJEKTU MODERNIZACJA URZĄDZEO OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ W DOLINIE SARTOWICE – NOWE – CZĘŚD PIERWSZA...... 67 TABELA 11 CHARAKTERYSTYKA PROJEKTU BUDOWA ZBIORNIKA RETENCYJNEGO „WŁODZIENIN” NA RZECE TROI, NA TERENIE GMINY BRANICE I GŁUBCZYCE, WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE ...... 72 2 TABELA 12 WYNIKI OBLICZEO CHARAKTERYSTYK HYDROLOGICZNYCH W PRZEKROJU POWIERZCHNI ZLEWNI F=55,4 KM ...... 73 TABELA 13 CHARAKTERYSTYKA PROJEKTU MODERNIZACJA WAŁU PRZECIWPOWODZIOWEGO KL. II W KM 35+000 DO 45+000 PRAWOBRZEŻNEJ DOLINY WISŁY NA ODCINKU ANTONIÓWKA ŚWIERŻOWSKA – WRÓBLE WARGOCIN ...... 76 TABELA 14 CHARAKTERYSTYKA PROJEKTU MODERNIZACJA WSTECZNEGO OBWAŁOWANIA RZEKI CHODELKI ...... 78 TABELA 15 CHARAKTERYSTYKA PROJEKTU BUDOWA ZBIORNIKA WODNEGO BISZCZA - ŻARY ...... 83 TABELA 16. EFEKTY DZIAŁAO PRZECIWPOWODZIOWYCH DLA PROJEKTÓW REALIZOWANYCH W OKRESIE 01.01.2008-30.06.2009.

WARTOŚCI NA PODSTAWIE WSKAŹNIKA L1...... 92 TABELA 17. ŹRÓDŁO FINANSOWANIA A UZYSKANE EFEKTY. PROJEKTY ZAKOOCZONE W OKRESIE 01.01.2008-30.06.2009.

WARTOŚCI NA PODSTAWIE WSKAŹNIKA L1...... 92 TABELA 18. UDZIAŁ PROJEKTÓW ZPORR W CAŁKOWITEJ LICZBIE REALIZACJI Z PODZIAŁEM NA WOJEWÓDZTWA. PROJEKTY ZAKOOCZONE W OKRESIE 01.01.2008-30.06.2009...... 94 TABELA 19. ZESTAWIENIE PROJEKTÓW FINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH ZAKOOCZONYCH W OKRESIE 01.01.2008-

30.06.2009. NA PODSTAWIE WSKAŹNIKA L1 METODY ECORYS...... 95 TABELA 20. EFEKTY DZIAŁAO PRZECIWPOWODZIOWYCH DLA WSZYSTKICH PRZEBADANYCH PROJEKTÓW REALIZOWANYCH W OKRESIE

30.12.2003-30.06.2009. WARTOŚCI NA PODSTAWIE WSKAŹNIKA L1...... 98

str. 127

TABELA 21. UDZIAŁ PROJEKTÓW ZPORR W CAŁKOWITEJ LICZBIE REALIZACJI Z PODZIAŁEM NA WOJEWÓDZTWA. DANE ZBIORCZE 30.12.2003-30.06.2009...... 99 TABELA 22. WARTOŚCI BAZOWE I DOCELOWE WSKAŹNIKA ODDZIAŁYWANIA „LICZBA LUDNOŚCI ZABEZPIECZONEJ PRZED POWODZĄ”.

ZESTAWIENIE ZBIORCZE, WARTOŚCI NA PODSTAWIE WSKAŹNIKA L1...... 100 TABELA 23. ZESTAWIENIE WARTOŚCI WSKAŹNIKA LICZBY LUDNOŚCI CHRONIONEJ, METODA ECORYS, METODA FUNDEKO I METODA EKSPERCKA...... 109 TABELA 24. WYKAZ PROJEKTÓW O TEMATYCE PRZECIWPOWODZIOWEJ NIE REALIZOWANYCH W RAMACH ZPORR. ZESTAWIENIE ZBIORCZE...... 129

SPIS ZAŁĄCZNIKÓW

ZAŁĄCZNIK 1 PROJEKTY PRZECIWPOWODZIOWE, DANE ZBIORCZE ...... 129 ZAŁĄCZNIK 2. KARTA PROJEKTU WYSYŁANA DO BENEFICJENTA...... 143 ZAŁĄCZNIK 3 KARTA WYSYŁANA DO JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO...... 144 ZAŁĄCZNIK 4 KARTA PYTAO KIEROWANYCH DO RESPONDENTÓW ...... 145

str. 128

Załącznik 1 Projekty przeciwpowodziowe, DANE ZBIORCZE

Tabela 24. Wykaz projektów o tematyce przeciwpowodziowej nie realizowanych w ramach ZPORR. ZESTAWIENIE ZBIORCZE.47

Powierz- Powierz- Teren Liczba chnia chnia zamiesz- Liczba ludności chronio- chronio- L. Data Data kany/nie- ludności 31 30 Nazwa projektu Gmina Beneficjent Źródło finansowania Typ projektu na 31 na 30 p. rozpoczęcia zakooczenia zamiesz- grudnia 2003 czerwca grudnia czerwca kany *osób] 2009 2003 2009 [tak/nie] *osób+ [km2] [km2] SUMA WSZYSTKICH PROJEKTÓW 1 162,06 1 962,44 393796 628926 DOLNOŚLĄSKIE Dolnośląski Bielina I- Budżet paostwa Regulacja koryta 1. Świdnica 09.2004 11.2004 ZMiUW 2,02 2,17 tak 146 158 gm. Świdnica pożyczka EBI cieku Wrocław Chodlewo - Dolnośląski modernizacja Modernizacja 2. Żmigród 08.2004 11.2005 ZMiUW Budżet paostwa 4 4 nie przepompowni przepompowni Wrocław gm. Żmigród Cieciorka-zabezpieczenie przed Dolnośląski Odbudowa koryta 3. powodzią Środa Śląska 04.2007 11.2007 ZMiUW SPO ROL 0 2 tak 0 176 rzeki gm. Środa Śl. Wrocław Dolnośląski Czarna Woda - Garncarsko Regulacja koryta 4. Marcinowice 08.2004 12.2004 ZMiUW Budżet paostwa 0,02 0,65 nie gm. Marcinowice cieku Wrocław

47 Tabela jest rozszerzeniem zestawienia sporządzonego przez ECORYS w dokumencie „Analiza wartości wskaźników monitoringowych Działao 1.2, 3.1 oraz 3.2 ZPORR z zakresu ochrony środowiska”. W obecnej wersji dokumentu pozostawiono bez zmian niewypełnione komórki, właściwe dla projektów analizowanych w ramach poprzedniej analizy.

str. 129

Dolnośląski Czyżynka-Struga-Lubomin etap I odc. I Stare Budżet paostwa Regulacja koryta 5. 09.2004 05.2005 ZMiUW 0 0,15 tak 0 7 gm. Stare Bogaczowice Bogaczowice pożyczka EBI-bis cieku Wrocław Rezerwa celowa Dolnośląski Czyżynka-Struga-Lubomin etap I odc. I Stare budżetu paostwa Regulacja koryta 6. 10.2006 11.2007 ZMiUW 0 0,15 tak 0 7 gm. Stare Bogaczowice Bogaczowice "Program dla Odry cieku Wrocław 2006" WFOŚiGW Dolnośląski Dębniak Iib-Jarynia gm. Odbudowa koryta 7. Ścinawa 01.1999 12.2006 ZMiUW Budżet paostwa 0,25 0,3 nie Ścinawa cieku Wrocław Dobra Dolina zad. II Dolnośląski Budowa 8. Modernizacja Kanału Burzowego Długołęka 12.2006 07.2007 ZMiUW SPO ROL i modernizacja 0 1,5 nie gm. Długołęka Wrocław kanału Dobra Dolina zad. II Dolnośląski Regulacja koryta 9. Regulacja potoku Dobra Długołęka 01.2007 10.2007 ZMiUW SPO ROL 0 1,2 tak 0 119 potoku gm. Długołęka Wrocław Dobra Dolina zad. II Dolnośląski Regulacja koryta 10. Regulacja potoku Jagodna Długołęka 05.2007 11.2007 ZMiUW SPO ROL 0 0,7 tak 0 69 potoku gm. Długołęka Wrocław Dobra Dolina zad. II Dolnośląski Regulacja koryta 11. Regulacja potoku Jagodna Dobroszyce 05.2007 11.2007 ZMiUW SPO ROL 0 0,1 tak 0 5 potoku gm. Dobroszyce Wrocław Rezerwa celowa Dolnośląski Jabłoniec-Słotwina-Gołaszyce budżetu paostwa Regulacja koryta 12. Świdnica 07.2004 10.2006 ZMiUW 2,02 3,1 tak 146 226 gm.Świdnica "Program dla Odry cieku Wrocław 2006" WFOŚiGW Rezerwa celowa Dolnośląski Jabłoniec-Słotwina-Gołaszyce budżetu paostwa Regulacja koryta 13. Żarów 07.2004 10.2006 ZMiUW 0 0,5 tak 0 71 gm.Żarów "Program dla Odry cieku Wrocław 2006" WFOŚiGW Jeziorka-Nowy Rów - odbudowa koryta Dolnośląski Odbudowa koryta 14. rzeki Miękinia 09.2004 11.2006 ZMiUW Budżet paostwa 1,5 3 nie rzeki gm. Miękinia Wrocław Jeziorka-Nowy Rów - odbudowa koryta Dolnośląski Odbudowa koryta 15. rzeki Środa Śląska 09.2004 11.2006 ZMiUW Budżet paostwa 1 2,6 nie rzeki gm. Środa Śl. Wrocław Dolnośląski Kanał Borkowski Odbudowa koryta 16. Głogów 01.1986 11.2004 ZMiUW Budżet paostwa 8,76 13 tak 542 871 gm. Głogów potoku Wrocław 17. Komorowice-zabezpieczenie przed Kondratowice 10.2003 08.2004 Dolnośląski Budżet paostwa Odbudowa 0 2,8 tak 0 132

str. 130

powodzią ZMiUW rowów gm. Kondratowice Wrocław Rezerwa celowa Dolnośląski budżetu paostwa Krynka-budowa zbiornika Budowa zbiornika 18. Przeworno 11.2003 11.2006 ZMiUW "Program dla Odry 0 6 tak 0 282 gm. Przeworno wodnego Wrocław 2006" Narodowy i WFOŚiGW Dolnośląski Lubów -modernizacja przepompowni Modernizacja 19. Jemielno 07.2006 07.2007 ZMiUW SPO ROL 4 4 nie gm. Jemielno przepompowni Wrocław Miła - Mościsko Dolnośląski Regulacja koryta 20. obr. Mościsko Dzierżoniów 07.2006 10.2006 ZMiUW SPO ROL 0 0,5 tak 0 33 cieku gm. Dzierżoniów Wrocław Dolnośląski Modernizacja koryta potoku Dębniak Modernizacja 21. Lubin 08.2006 11.2006 ZMiUW SPO ROL 0,06 0,07 tak 2 3 gm. Lubin koryta potoku Wrocław Dolnośląski Modernizacja koryta rzeki Uszewnica Legnickie Modernizacja 22. 08.2007 12.2007 ZMiUW SPO ROL 1,85 2,4 nie gm.Legnickie Pole Pole koryta rzeki Wrocław Dolnośląski Regulacja koryta 23. Odbudowa potoku Bielawkagm. Pieosk Pieosk 08.2006 08.2007 ZMiUW SPO ROL 0 1,3 tak 0 109 potoku Wrocław Dolnośląski Odbudowa potoku Bród Regulacja koryta 24. Lubao 07.2006 10.2007 ZMiUW SPO ROL 0 1,25 tak 0 58 gm. Lubao potoku Wrocław Dolnośląski Odbudowa potoku Studzianka Regulacja koryta 25. Sulików 07.2006 07.2007 ZMiUW SPO ROL 0 1,13 tak 0 71 gm. Sulików potoku Wrocław Dolnośląski Odbudowa potoku Studzianka Regulacja koryta 26. Zgorzelec 07.2006 07.2007 ZMiUW SPO ROL 0 0,12 tak 0 7 gm. Zgorzelec potoku Wrocław Dolnośląski Odbudowa potoku Widnica Lwówek Budżet Paostwa Regulacja koryta 27. 07.2003 10.2005 ZMiUW 0 0,33 tak 0 25 gm. Lwówek Śl. Śląski i WFOŚiGW potoku Wrocław Rezerwa celowa Polder Kotowice Dolnośląski Budowa Święta budżetu paostwa 28. - etap I gm. Św. 08.2003 11.2007 ZMiUW i modernizacja 20 100 tak 2631 14000 Katarzyna "Program dla Odry Katarzyna Wrocław wału 2006" WFOŚiGW Potok Gruszkówka-remont koryta Dolnośląski Budżet paostwa Regulacja koryta 29. Mysłakowice 10.2004 11.2004 0 0,1 tak 0 11 gm. Mysłakowice ZMiUW pożyczka EBI-bis potoku

str. 131

Wrocław Dolnośląski Potok Lipka-remont koryta Jeżów Budżet paostwa Regulacja koryta 30. 10.2004 11.2004 ZMiUW 0,09 0,25 tak 6 17 gm. Jeżów Sudecki Sudecki pożyczka EBI- bis potoku Wrocław Dolnośląski Budżet Potok Świdnik-etap II-remont Kamienna Regulacja koryta 31. 09.2004 11.2004 ZMiUW paostwapożyczka 0,1 0,3 tak 5 17 korytagm. Kamienna Góra Góra potoku Wrocław EBI-bis Pracze Odrzaoskie Dolnośląski Modernizacja 32. -modernizacja wału Wrocław 01.2004 12.2004 ZMiUW Budżet paostwa 20 100 tak 43519 216700 walu m. Wrocław Wrocław Regulacja Potoku Jadkowa w Dolnośląski Regulacja koryta 33. miejscowości Rudnica Stoszowice 03.2007 11.2007 ZMiUW SPO ROL 0 0,15 tak 0 8 potoku gm.Stoszowice Wrocław Regulacja Potoku Lubiechowska Woda Dolnośląski Regulacja koryta 34. w Świebodzicach Świebodzice 12.2006 10.2007 ZMiUW SPO ROL 0 0,12 tak 0 91 cieku gm. Świebodzice Wrocław Dolnośląski Regulacja rzeki Ślęzy-Podlesie Regulacja koryta 35. Niemcza 07.2006 10.2007 ZMiUW SPO ROL 0 0,07 tak 0 6 gm.Niemcza cieku Wrocław Sąsiecznica-modernizacja zabezp. Dolnośląski Odbudowa wału i 36. przed powodzią Żmigród 10.2002 06.2004 ZMiUW Budżet paostwa 0 2,4 tak 0 125 koryta rzeki gm. Żmigród Wrocław Dolnośląski Sępolna Budżet paostwa Odbudowa koryta 37. Głogów 12.2003 11.2006 ZMiUW 0,26 0,4 tak 16 27 gm. Głogów i WFOŚiGW potoku Wrocław Dolnośląski Sępolna Budżet paostwa Odbudowa koryta 38. Jerzmanowa 12.2003 11.2006 ZMiUW 0,55 0,7 tak 25 36 gm. Jerzmanowa i WFOŚiGW potoku Wrocław Rezerwa celowa Dolnośląski Wał Bystrzycy-Burkatów - Śmiałowice budżetu paostwa Budowa wałów 39. Marcinowice 06.2002 11.2006 ZMiUW 0 0,35 tak 0 24 gm. Marcinowice "Program dla Odry p/powodz. Wrocław 2006" WFOŚiGW Wał Strzegomki Dolnośląski 40. Granica Strzegom 07.2006 10.2006 ZMiUW SPO ROL Budowa wału 0 1,1 tak 0 205 gm. Strzegom Wrocław Wojszyn-Wietszyce III Dolnośląski regulacja koryt: Kanał Bielnik Regulacja koryt 41. Pęcław 08.2006 11.2007 ZMiUW SPO ROL 1,7 2 tak 61 72 i Kanał Środkowy kanałów Wrocław gm. Pęcław 42. Zabezpiecz. p/powodziowe miata Wleo 08.2004 05.2007 Dolnośląski Rezerwa celowa Budowa wałów 0 0,305 tak 0 16 str. 132

Wleo ZMiUW budżetu paostwa p/powodz. Wrocław "Program dla Odry 2006" WFOŚiGW Rezerwa celowa Zacisze-Zalesie-odbudowa Dolnośląski Odbudowa budżetu paostwa 43. i modernizacja wału Wrocław 12.2005 06.2007 ZMiUW i modernizacja 1 7 tak 2176 15169 "Program dla Odry miasto Wrocław Wrocław wału 2006" WFOŚiGW SUMA DLA DOLNOŚLĄSKIEGO 69,18 270,265 49 275 248 953 KUJAWSKO-POMORSKIE Rozbudowa urządzeo Województwo Gmina 44. przeciwpowodziowych doliny 05.2008 12.2008 Kujawsko- inne remont wałów 0 38,8 tak 0 7358 Świecie Grabowo – Świecie etap I Pomorskie Środki pochodzą z niewykorzystanej kwoty promesy dotacji w wysokości: 305.811,47 zł Likwidacja zagrożeo powodziowych przyznanej na spowodowanych działalnością bobrów Województwo nie zadanie pn.: nie 45. – usuwanie przetasowao na ciekach, b.d 09.2008 12.2008 Kujawsko- zadania różne 0 400,28 tak wyznaczan „Przebudowa wyznaczano uszkodzeo wałów p/pow. i budowli Pomorskie o urządzeo hydrotechnicznych przeciwpowodziowy ch doliny Grabowo - Świecie - etap I gm. Świecie powiat świecki” – wniosek nr D08053. SUMA DLA KUJAWSKO-POMORSKIEGO 0 439,08 0 7358 LUBELSKIE Odbudowa obwałowania, efekty łącznie z Modernizacja (rozbudowa) projektem obwałowania rzeki Wisły w dolinie ZPORR: Opolskiej w km 20+310 - 23+360 i WZMiUW w Modernizacja 46. obwałowania wstecznego prawego Wilków 07.2006 12.2008 SPO ROL - - - - - Lublinie wstecznego rzeki Chodelki w km0+000 - 3+325, obwałowania obiekt 6 - budowa przepustu rzeki Chodelki w wałowego, gm. Wilków, pow. Opolski km 1+900-6+115, Etap II -( obiekt 2 i obiekt 3) str. 133

Odbudowa (modernizacja) obwałowania wstecznego rzeki Sanny w dolinie Janiszowskiej w km 0+000 ÷ WZMiUW w modernizacja 47. 8+835, obiekt 2 odbudowa Annopol 05.2007 05.2009 SPO ROL 0 16,86 TAK 0 1068 Lublinie obwałowania (modernizacja) wału w km 2+060 ÷ 4+550 na długości 2,49 km, m. i gm. Annopol SUMA DLA LUBELSKIEGO 0 16,86 0 1068 MAŁOPOLSKIE Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 48. prawostronnego obwałowania rz. Gręboszów 17.07.2006 15.07.2007 SPO ROL wału 3+280- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 3+805 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 49. prawostronnego obwałowania rz. Gręboszów 17.07.2006 15.07.2007 SPO ROL wału 4+500- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 4+700 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski WFOSiGW + 50. prawostronnego obwałowania rz. Bolesław 28.08.2007 30.11.2007 wału 10+550- tak ZMiUW Kraków Budżet Paostwa Wisły pow. dąbrowski 11+300 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 51. prawostronnego obwałowania rz. Bolesław 17.07.2006 15.07.2007 SPO ROL wału 18+800- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 19+350 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 52. prawostronnego obwałowania rz. Mędrzechów 17.07.2006 15.07.2007 SPO ROL wału 19+500- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 19+700 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 53. prawostronnego obwałowania rz. Mędrzechów 17.07.2006 15.07.2007 SPO ROL wału 20+100- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 20+300 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 54. prawostronnego obwałowania rz. Szczucin 30.06.2004 30.06.2005 EBI wału 26+400- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 27+200 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 55. prawostronnego obwałowania rz. Szczucin 17.07.2006 15.07.2007 SPO ROL wału 27+700- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 28+800 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 56. prawostronnego obwałowania rz. Szczucin 30.06.2004 30.06.2005 EBI wału 29+100- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 30+850 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 57. prawostronnego obwałowania rz. Szczucin 17.07.2006 15.07.2007 SPO ROL wału 31+400- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 31+800 58. Odcinkowa modernizacja Szczucin 17.07.2006 15.07.2007 Małopolski SPO ROL Modernizacja tak str. 134

prawostronnego obwałowania rz. ZMiUW Kraków wału 32+800- Wisły pow. dąbrowski 32+900 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 59. prawostronnego obwałowania rz. Szczucin 17.07.2006 15.07.2007 SPO ROL wału 33+300- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 33+450 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 60. prawostronnego obwałowania rz. Szczucin 30.06.2004 30.06.2005 EBI wału 35+500- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 35+800 Odcinkowa modernizacja Modernizacja Małopolski 61. prawostronnego obwałowania rz. Szczucin 17.07.2006 15.07.2007 SPO ROL wału 36+800- tak ZMiUW Kraków Wisły pow. dąbrowski 37+000 Rozbudowa i podwyższenie wału, utwardzenie Poprawa ochrony korony wału, przeciwpowodziowej gm. Babice w Małopolski 62. Babice 02.08.2006 31.07.2007 SPO ROL przebudowa śluzy 2,54 2,54 tak 407 414 ramach przebudowy lewego wału ZMiUW Kraków wałowej, Wisły - odcinek I wykonanie ubezpieczeo z materacy typu "Reno" Doprowadzenie do odpowiedniego stanu technicznego prawobrzeżnego wału przeciwpowodziowego potoku Małopolski 63. Biecz 30.05.2007 25.07.2007 WFOŚiGW Przebudowa 0,01 0,04 tak 2 7 LIBUSZANKA w km wału 0+000-0+300 ZMiUW Kraków w m. Libusza, gm. Biecz, pow. Gorlicki, woj. małopolskie Rozbudowa i podwyższenie wału, utwardzenie Usuwanie skutków powodzi - remont korony wału, Brzeszcze, Małopolski EBI, Budżet Paostwa, 64. prawego wału rzeki Wisły Brzeszcze - 03.11.2003 30.06.2004 przebudowa śluz 2,50 2,50 tak 2 073 2 290 Oświęcim ZMiUW Kraków WFOŚiGW Harmęże wałowych, wykonanie przesłony przeciwfiltracyjnej , Usuwanie szkód powodziowych - Rozbudowa i Małopolski 65. przebudowa lewego wału rzeki Wisły Chełmek 26.11.2003 31.11.2004 EBI, Budżet Paostwa podwyższenie 2,19 2,19 tak 1 041 1 029 ZMiUW Kraków w km 0+000 - 1+950 wału, str. 135

utwardzenie korony wału, przebudowa śluz wałowych, wykonanie ubezpieczeo materacami typu "Reno" Likwidacja Przesiąków prawego wału Małopolski Wał prawy rzeki 66. rzeki Wisły, modernizacja (remont) Drwinia VI.2005 22.11.2007 SPO ROL 26,80 26,80 tak 1 569 1 581 ZMiUW Kraków Wisły śluzy gm. Drwinia Rozbudowa i Poprawa ochrony podwyższenie przeciwpowodziowej gm. Libiąż w Małopolski 67. Libiąż 11.08.2006 31.08.2007 SPO ROL wału, 2,92 2,92 tak 1 177 1 168 ramach przebudowy lewego wału rzeki ZMiUW Kraków utwardzenie Wisły korony wału, Rozbudowa i podwyższenie wału, utwardzenie Poprawa bezpieczeostwa korony wału, powodziowego gm. Oświęcim poprzez Małopolski 68. Oświęcim 16.08.2006 28.09.2007 SPO ROL przebudowa śluz 4,60 4,60 tak 6 351 6 256 przebudowę prawego wału rzeki Małej ZMiUW Kraków wałowych, Wisły wykonanie przesłony przeciwfiltracyjnej , Podwyższenie wału nasypem Modernizacja prawego i lewego wału Małopolski ziemnym 69. Skawina 2002 2004 EBI 3,19 3,19 tak 1 316 1 326 rzeki Skawinki ZMiUW Kraków (1,082km), przebudowa 3 szt. śluz wałowych Usuwanie szkód powodziowych - remont prawego wału rzeki Wisły wraz Wykonanie Małopolski EBI, Budżet Paostwa, 70. z wałem cofkowym pot. Spytkowice 05.11.2003 30.06.2004 przesłony 10,26 10,26 tak 2 982 2 986 ZMiUW Kraków WFOŚiGW Spytkowickiego w km 2+250 - 3+668 - przeciwfiltracyjnej odc. 2 Modernizacja Modernizacja obwałowao - lewy i Małopolski 71. Szczucin 02.04.2005 31.05.206 EBI+WFOSiGW wału 1+800- 2,00 2,60 tak 225 291 prawy wał potoku Upust w m. Zabrnie ZMiUW Kraków 2+200 72. Odcinkowa modernizacja obwałowao- Szczurowa 30.03.2005 29.08.2005 Małopolski EBI Prawy wał rzeki 140,70 140,70 tak 10 255 10 271 str. 136

obwałowania prawostronne rzeki ZMiUW Kraków Wisły 6+800- Wisły w km 6+800-7+900 w msc.Wola 7+900 Przemykowska,gm.Szczurowa SUMA DLA MAŁOPOLSKIEGO 197,71 198,34 27 398 27 619 MAZOWIECKIE Mazowiecki Boiska Jarentowskie Pole - ZMiUW w EBI bis, budżet Modernizacja 73. modernizacja wału rz. Wisły w km Chotcza 08.2004 20.12.2004 Warszawie tak paostwa wału 6+300 - 6+761, gm. Chotcza Oddział w Radomiu Modernizacja (rozbudowa) wału Mazowiecki lewego rzeki Iłżanki w m. Chotcza ZMiUW w EBI bis, budżet Modernizacja 74. Dolna - Chotcza Górna w km 0+000 - Chotcza 08.2004 17.10.2005 Warszawie tak paostwa wału 3+150, gm. Chotcza (etap I w km Oddział w 1+840 - 3+150) Radomiu 8,7 8,7 252 252 Mazowiecki Modernizacja- rozbudowa wału rz. ZMiUW w Iłżanki Chotcza Dolna, Chotcza Górna EBI bis, budżet Modernizacja 75. Chotcza 08.2004 15.12.2005 Warszawie tak w km 0+000 - 3+150, gm. Chotcza paostwa wału Oddział w (etap II w km 0+000 - 1+840) Radomiu Mazowiecki Modernizacja wału rz. Wisły w m. ZMiUW w EBI bis, budżet Modernizacja 76. Chotcza Dolna Gniazdków w km 0+000 Chotcza 11.2002 20.11.2004 Warszawie tak paostwa wału - 3+100 gm. Chotcza Oddział w Radomiu EBI - 81,97%, Remont Zbiornika Suchego Troszyn - Samorząd Gąbin, 14.04.2004 BUDŻET Remont urządzeo 77. etap I - remont urządzeo 30.11.2004r Województwa 53,85 66,0 tak 3198 9702 Słubice r WOJEWÓDZTWA - odwadniających odwadniających na długości 27,3 km Mazowieckiego 18,03 % "Modernizacja (rozbudowa) wału rzeki Mazowiecki Wisły w miejscowości Regów Nowy - SPO -środki UE, PWK Modernizacja 78. Gniewoszów 12.2004 11.2007 ZMiUW w 32,67 32,67 tak 1695 1634 Regów Stary w km 3+275 - 6+200, gm. - budżet paostwa wału Warszawie Gniewoszów" Modernizacja wałów Modernizacja drogi przywałowej w km WFOŚiGW w Mazowiecki przeciwpowodzio 0+470-1+450 wałów rzeki Bug, m. Jabłonna Warszawie i budżet 79. 17.08.2004 30.09.2004 ZMiUW w wych wraz z 14,48 14,48 tak 509 492 Krzemieo Zagacie gm. Jabłonna Lacka, Lacka Wojewody Warszawie niezbędnymi pow. Sokołowski Mazowieckiego drogami dojazdowymi 80. Naprawa i odbudowa wału rz. Wisły w Magnuszew 05.2002 09.11.2004 Mazowiecki EBI bis, budżet Naprawa i 39,79 39,79 tak 1906 1870 str. 137

m. Rękowice Mniszew w km 14+370 - ZMiUW w paostwa odbudowa wału 18+100 i 18+400 - 18+730, gm. Warszawie Magnuszew Oddział w Radomiu Rezerwa celowa Modernizacja obwałowania rzeki Mazowiecki budżetu paostwa, Naprawa i Narwi o dł. 5,250 km na odcinku Nowy Nowy Dwór 15.12.2004 81. 30.10.2005 r. ZMiUW w kredyt EBI, Urząd modernizacja 5,6 5,6 tak 5460 5454 Dwór Maz.-PAN Góra etap I km 0+000- Mazowiecki r. Warszawie Miejski Nowy Dwór wału 2+063 Maz. Mazowiecki Modernizacja ZMiUW w Modernizacja i budowa wału rz. Pilicy EBI bis, budżet wału - 715m, 82. Promna 06.2003 30.11.2005 Warszawie 0,2 0,265 tak 9 12 w m. Przybyszew, gm. Promna paostwa budowa wału - Oddział w 873m Radomiu Sekcja Orientacji Przebudowa (modernizacja) EFOiGR - wkład Unii Mazowiecki prawobrzeżnego wału 15.11.2006 Europejskiej / Modernizacja 83. Pułtusk 18.12.2007 r. ZMiUW w 2,4 2,4 tak 2011 2002 przeciwpowodziowego rz. Narwi w r. budżet paostwa - wału Warszawie Pułtusku krajowy wkład publiczny Kształtowanie przekroju podłużnego i poprzecznego oraz układu poziomego Mazowiecki Dotacja z budżetu Melioracje wodne (przebudowa) koryta rzeki 08.08.2006 84. Radzymin 30.11.2007 r. ZMiUW w paostwa, dotacja z podstawowe, 0 0,64 tak 0 95 Beniaminówka etap II wyc. I i III w km r. Warszawie funduszy UE (SPO) regulacja cieku 12+146÷13+365 L=1 219 m i 14+400÷16+382 L=1 982 m Modernizacja wałów Modernizacja drogi przywałowej w km WFOŚiGW w Mazowiecki przeciwpowodzio 7+140-9+420 i 9+730-11+770 wału Warszawie i budżet 85. Sadowne 02.08.2004 30.09.2004 ZMiUW w wych wraz z 67,7 67,7 tak 2982 2911 rzeki Bug m. Zalesie Rażny gm. Wojewody Warszawie niezbędnymi Sadowne, pow. Węgrowski Mazowieckiego drogami dojazdowymi "Modernizacja (rozbudowa) wału rzeki Mazowiecki Wisły w miejscowości Głusiec - SPO -środki UE, PWK Modernizacja 86. Sieciechów 06.2004 11.2007 ZMiUW w Zbyczyn w km 0+900 - 3+000, gm. - budżet paostwa wału Warszawie Sieciechów" 38,02 38,02 tak 2666 2623 "Modernizacja (rozbudowa) wału rzeki Mazowiecki SPO -środki UE, PWK Modernizacja 87. Wisły w miejscowości Zbyczyn - Kepice Sieciechów 06.2004 09.2007 ZMiUW w - budżet paostwa wału w km 4+000 - 4+920, gm. Sieciechów" Warszawie Remont (modernizacja) wału 01.09.2006 WFOŚiGW - 17,25 %, Przebudowa wału 88. Słubice 14.09.2007r Gmina Słubice 31,5 66,0 tak 1562 3168 przeciwpowodziowego w km 21+650- r BUDŻET przeciwpowodzio str. 138

25+100 odc. Świniary, w tym likwidacja WOJEWÓDZTWA - wego szkód powodziowych w km 21+650- 82,75 % 22+050, gm. Słubice Dotacja celowa Modernizacja obwałowania rzeki Wisły Mazowiecki budżetu paostwa, o dł. 5 220 mb-Wał Rajszewski etap I 08.11.2004 Melioracje wodne 89. Warszawa 28.07.2006 r. ZMiUW w kredyt EBI, dotacja z 68,6 68,6 tak 222 185 226 763 L= 2 300 mb i etap II L=2 920 mb, dz. r. podstawowe Warszawie WFOŚiGW, budżet Białołęka m.st. Warszawy wojewody Modernizacja Naprawa drogi przywałowej Wilga - wałów WFOŚiGW w Holendry w km 0+000-1+400 wału Mazowiecki przeciwpowodzio 31.10.2003 Warszawie i budżet 90. wiślanego i km 0+000-1+500 wału Wilga 30.04.2004r ZMiUW w wych wraz z 30,85 30,85 tak 1363 1357 r Wojewody kierującego gm. Wilga, pow. Warszawie niezbędnymi Mazowieckiego Garwolioski drogami dojazdowymi zabezpieczenie przeciwerozyjne i WZMiUW Zabezpieczenia nie 91. przeciwpowodziowe rz. Słupianki w Słupno 05.2006 05.2008 Warszawa ul. SPO ROL brzegów, b.d. wyznacza tak b.d b.d km 0+900-9+000 gm. Słupno Ksawerów 8 odbudowa wałów no SUMA DLA MAZOWIECKIEGO 394,36 441,72 245 798 258 335 OPOLSKIE Budowa lewostronnego wału rzeki Odry na odcinku WZMiUW w PROGRAM DLA 92. "Cisek-Dzielniczka" Cisek b.d 12.2008 0 10 tak 0 833 Opolu ODRY 2006 w km 1+500-2+900 gm. Cisek - zad. 3 Budowa lewostronnego wału rzeki Odry zadanie 4 "Cisek - Dzielniczka" WZMiUW w PROGRAM DLA 93. w km 2+900-+4+000 Cisek b.d 12.2008 - - tak - - Opolu ODRY 2006 zadanie 5 "Cisek-Dzielniczka" w km 4+000-5+400 wraz z wykupami i rezerwą ziemną Modernizacja prawostronnego wału rzeki Stobrawy na odc. "Stobrawa- WZMiUW w 94. Stare Kolnie" Popielów 12.2006 12.2008 SPO ROL 0 1,3 tak 0 61 Opolu w km 0+000-6+065 gm. Popielów Budowa zbiornika wodnego Ujazd na nie nie nie potoku Jordan WZMiUW w nie 95. Ujazd 12.2007 12.2008 SPO ROL wyznaczan wyznacza tak wyznaczan w km 0+550 Opolu wyznaczano o no o w m. Ujazd gm. Ujazd

str. 139

SUMA DLA OPOLSKIEGO 0 11,3 0 894 PODKARPACKIE Mogielnicki – regulacja wraz z Podkarpacki modernizacją potoku o łączne dł. 1,0 96. Boguchwała 02.10.2003 30.11.2004 ZMiUW w Budżet Wojewody Regulacja cieku 0,8 0,8 tak 171 175 km w miejscowości Boguchwała, gm. Rzeszowie Boguchwała Wisła – Ostrówek – Otałęż zad. 1 Modernizacja Podkarpacki Pożyczka EBI – bis, remont - uszczelnienie korpusu i Borowa, wału 97. Maj 2002 18.10.2005 ZMiUW w Rezerwa celowa, 53 54 tak 5 413 5 508 podłoża prawego wału rzeki Wisły gm. Czermin przeciwpowodzio Rzeszowie Budżet Wojewody, Czermin i Borowa wego Wisła – Ostrówek – Otałęż zad. 1 Modernizacja Podkarpacki Pożyczka EBI – bis, remont - uszczelnienie korpusu i Borowa, wału 98. Maj 2002 18.10.2005 ZMiUW w Rezerwa celowa, 31,25 31,25 tak 3 080 3 094 podłoża prawego wału rzeki Wisły gm. Czermin przeciwpowodzio Rzeszowie Budżet Wojewody, Czermin i Borowa wego Wisła – Ostrówek – Otałęż zad. 1 Modernizacja Podkarpacki Pożyczka EBI – bis, remont - uszczelnienie korpusu i Czermin, wału 99. Maj 2002 18.10.2005 ZMiUW w Rezerwa celowa, 69 73 tak 5 821 6 205 podłoża prawego wału rzeki Wisły gm. Borowa przeciwpowodzio Rzeszowie Budżet Wojewody, Czermin i Borowa wego Wisła – Ostrówek – Otałęż zad. 1 Modernizacja Podkarpacki Pożyczka EBI – bis, remont - uszczelnienie korpusu i Czermin, wału 100. Maj 2002 18.10.2005 ZMiUW w Rezerwa celowa, 21,75 21,75 tak 1 790 1 827 podłoża prawego wału rzeki Wisły gm. Borowa przeciwpowodzio Rzeszowie Budżet Wojewody, Czermin i Borowa wego Stary Breo I – modernizacja, przeciwfiltracyjne zabezpieczenie Modernizacja Podkarpacki SPO – UE; Środki lewego wału rzeki Stary Breo w km Gawłuszowic wału 101. 13.02.2006 19.12.2007 ZMiUW w krajowe; budżet 1,78 1,78 tak 151 150 0+000 – 4+160 na dł. 4,16 km w e przeciwpowodzio Rzeszowie wojewody miejscowości Ostrówek, gm. wego Gawłuszowice Wisła – Wola Zdakowska – Przykop – Modernizacja Gawłuszowic Podkarpacki Pożyczka EBI – bis, remont - uszczelnienie korpusu i Kwiecieo wału 102. e, Padew 29.11.2004 ZMiUW w Rezerwa celowa, 30 36 tak 3 036 3 564 podłoża prawego wału rzeki Wisły, gm. 2002 przeciwpowodzio Narodowa Rzeszowie Budżet Wojewody, Gawłuszowice i Padew Narodowa wego Wisła – Wola Zdakowska – Przykop – Modernizacja Gawłuszowic Podkarpacki Pożyczka EBI – bis, remont - uszczelnienie korpusu i Kwiecieo wału 103. e, Padew 29.11.2004 ZMiUW w Rezerwa celowa, 55 62 tak 4 263 4 650 podłoża prawego wału rzeki Wisły, gm. 2002 przeciwpowodzio Narodowa Rzeszowie Budżet Wojewody, Gawłuszowice i Padew Narodowa wego Wisła – Wola Zdakowska – Przykop – Gmina Modernizacja Podkarpacki Pożyczka EBI – bis, remont - uszczelnienie korpusu i Gawłuszowic Kwiecieo wału 104. 29.11.2004 ZMiUW w Rezerwa celowa, 22 29 tak 1 865 2 436 podłoża prawego wału rzeki Wisły, gm. e, Padew 2002 przeciwpowodzio Rzeszowie Budżet Wojewody, Gawłuszowice i Padew Narodowa Narodowa wego 105. Łęg II – modernizacja, Gorzyce 13.02.2006 19.12.2007 Podkarpacki SPO ROLkrajowe; Modernizacja 40,83 42,5 tak 8 009 8 373 str. 140

przeciwfiltracyjne zabezpieczenie ZMiUW w budżet wojewody wału lewego wału rzeki Łęg w km 0+800 – Rzeszowie przeciwpowodzio 5+000 na dł. 4,20 km w m. Zalesie wego Gorzyckie, Gorzyce i Sokolniki-Orliska gm. Gorzyce Wisła – Wrzawy – remont - Modernizacja Podkarpacki Pożyczka EBI – bis, uszczelnienie korpusu i podłoża wału Październik wału 106. Gorzyce 06.08.2004 ZMiUW w Rezerwa celowa, 49,5 49,5 tak 6 000 6 039 rzeki Wisły, lewego wału rzeki San i 2001 przeciwpowodzio Rzeszowie Budżet Wojewody, prawego wału rzeki Łęg, gm. Gorzyce wego Pożyczka EBI – bis, Modernizacja Wisłoka – Książnice – Podleszany Podkarpacki Marzec Rezerwa celowa, wału 107. uszczelnienie korpusu i podłoża Mielec 31.08.2005 ZMiUW w 18 18 tak 1 774 1 782 2004 Budżet Wojewody, przeciwpowodzio lewego wału rzeki gm. Mielec Rzeszowie WFOŚiGW wego Budowa oraz Budowa zapory ziemno-betonowej na Podkarpacki odmulenie 108. rzece Tuszymka Duża w miejscowości Ostrów 03.10.2006 24.12.2007 ZMiUW w SPO ROL 0,1 0,1 tak 7 7 istniejącego Kamionka, gm. Ostrów Rzeszowie zbiornika Dąbrówka – Popowice – etap 3 Modernizacja Podkarpacki Pożyczka EBI – bis, modernizacji - przeciwfiltracyjne Radomyśl nad Czerwiec20 wału 109. 15.07.2005 ZMiUW w Rezerwa celowa, 42 42 tak 2 364 2 352 zabezpieczenie prawego wału rzeki Sanem 03 przeciwpowodzio Rzeszowie Budżet Wojewody, Wisły i Sanu gm. Radomyśl n/ Sanem wego Modernizacja jazu Podkarpacki Pożyczka EBI - bis, Przebudowa jazu na rzece w Rudni w Rudnik nad wraz z 110. Lipiec 2003 12.08.2004 ZMiUW w Rezerwa celowa, 0,04 0,04 tak 5 5 km 0+850 gm. Rudnik n/Sanem Sanem odmuleniem Rzeszowie Budżet Wojewody, zbiornika Podkarpacki Pożyczka EBI - bis, Tabor – remont/modernizacja potoku, 111. Rymanów Luty 2003 15.10.2004 ZMiUW w Rezerwa celowa, Regulacja cieku 1,4 1,4 tak 133 130 gm. Rymanów Rzeszowie Budżet Wojewody, Wisła – Tarnobrzeg – Sandomierz II Modernizacja Podkarpacki etap 2 – remont - uszczelnienie Wrzesieo Pożyczka EBI – bis, wału 112. Tarnobrzeg 29.11.2004 ZMiUW w 39,7 39,7 tak 23 396 23 264 korpusu i podłoża prawego wału rzeki 2002 Rezerwa celowa, przeciwpowodzio Rzeszowie Wisły, gm. Tarnobrzeg wego Remont lewego wału rzeki San w km 5+500 – 5+800 na dł. 300 m polegający Podkarpacki na zabezpieczeniu przeciwfiltracyjnym Rezerwa celowa; 113. Zaleszany 05.09.2006 30.10.2006 ZMiUW w Remont wału 15,93 15,93 tak 3 174 3 138 korpusu i podłoża wału w budżet wojewody Rzeszowie miejscowości Skowierzyn, gm. Zaleszany Remont lewego wału rzeki San w km Podkarpacki Rezerwa celowa; 114. 5+500 – 5+800 na dł. 300 m polegający Zaleszany 05.09.2006 30.10.2006 ZMiUW w Remont wału 8,73 8,73 tak 873 1 065 budżet wojewody na zabezpieczeniu przeciwfiltracyjnym Rzeszowie

str. 141

korpusu i podłoża wału w miejscowości Skowierzyn, gm. Zaleszany SUMA DLA PODKARPACKIEGO 500,81 527,48 71 325 73 764 POMORSKIE 115. S P Zarząd ODNAWIANIE O Kanał Juranda - odbudowa koryta i Melioracji i Szturm, Stary KORYTA, tak istniejących obwałowao w km 05.2006 05.2008 Urządzeo SPO ROL 0 3,2 0 315 Targ REMONTY R 11+100÷16+610 Wodnych w WAŁÓW O Gdaosku L Zarząd Rzeka Tuga - odbudowa prawego wału Nowy Staw, Melioracji i ODBUDOWA tak 116. przeciwpowodziowego w km Nowy, Dwór 05.2006 05.2008 Urządzeo SPO ROL WAŁU 0 31,9 0 2219

11+220÷20+830 Gdanski Wodnych w Gdaosku Kanał Młyoski w Tczewie - odbudowa koryta na odcinku od km 0+436 ÷ Zarząd 7+825, prawego wału Melioracji i nie odbudowa koryta tak 117. przeciwpowodziowego od km 1+775 ÷ Tczew 09.2006 04.2008 Urządzeo SPO ROL wyznaczan 22,3 0 8401 i wału 2+400, lewego wału Wodnych w o przeciwpowodziowego od km 0+436 ÷ Gdaosku 7+825 SUMA DLA POMORSKIEGO 0 57,4 0 10 935

str. 142

Załącznik 2. Karta projektu wysyłana do beneficjenta.

KARTA PROJEKTU pn.:

......

BENEFICJENT:

......

TABELA WSKAŹNIKÓW

Czy teren, na którym Powierzchnia Powierzchnia Liczba ludności Liczba ludności realizowany jest chroniona przed chroniona po chronionej, przed chronionej, po projekt, jest realizacją projektu*) zakooczeniu realizacji realizacją projektu**) zakooczeniu realizacji zamieszkały (TAK/NIE) projektu*) projektu**) *) (przyjąd rok 2003, jako (przyjąd rok 2003, jako (rok referencyjny: referencyjny) (rok referencyjny: referencyjny) 2009) 2009)

określid jednostkę: określid jednostkę: MIEJSCE REALIZACJI PROJEKTU*): (miejscowości lub gminy objęte ochroną na skutek realizacji km2 / hektary km2 / hektary projektu)

*) pole obligatoryjne, jeśli wyznaczone **) pole obligatoryjne, jeśli teren jest zamieszkały i wskaźnik jest podawany w dokumentacji technicznej

str. 143

Załącznik 3 Karta wysyłana do jednostek samorządu terytorialnego. GMINA

wpisad nazwę gminy

„Analiza wartości wskaźnika oddziaływania pn. Liczba ludności zabezpieczonej przed powodzią”

TABELA WYNIKÓW l.p. SPIS SOŁECTW NA Powierzchnia Powierzchnia Liczba ludności Liczba ludności TERENIE GMINY SOŁECTWA SOŁECTWA SOŁECTWA SOŁECTWA

WPISAC NAZWĘ (w roku 2003) (w roku 2009) (w roku 2003) (w roku 2009)

1

2

3

str. 144

Załącznik 4 Karta pytao kierowanych do respondentów

Jednym z elementów badania były wywiady pogłębione (IDI) z przedstawicielami beneficjentów ankiety telefoniczne (CATI) służące uzupełnieniu brakujących danych lub weryfikacji informacji. Badanie IDI zostało przeprowadzone w oparciu o uproszczony scenariusz. Badanie CATI było przeprowadzone w oparciu o formularze ankietowe. Badanie służyło pozyskaniu oraz weryfikacji brakujących danych i informacji. Obszary tematyczne oraz przykładowe pytania, które stanowiły treśd scenariusza zostały zestawione w tabeli poniżej.

Lp. Pytanie Odpowiedź

Studium przypadku poszczególnych projektów 1 Czy są dostępne mapy obszarów zalewowych obejmujących obszar w jakim realizowany był projekt?

2 Na jakiej podstawie dokonano wyboru projektu do realizacji?

Jakie miejscowości są chronione, dla jakiego prawdopodobieostwa wystąpienia zagrożenia powodziowego 3 wykonano projekt? 4 Proszę oceni efektywnośd zrealizowanego projektu ze względu na jego funkcję przeciwpowodziową

Proszę opisad główne problemy jakie wynikły w trakcie realizacji projektu wraz z ew. rekomendacjami co można 5 zmienid w przyszłym okresie programownaia (2013-2017) Studium przypadku dla regionu Jakie projekty z zakresu ochrony przed powodzią zostały zrealizowane w Regionie w okresie od 1 stycznia 2008 roku 6 do dnia 30 czerwca 2009? 7 Identyfikacja obszarów w regionie które ucierpiały najbardziej w trakcie ostatnich powodzi (od 1997 do 2008 roku)?

Proszę podjąd próbę oceny efektywności zrealizowanych w regionie projektów ze względu na ich funkcję 8 przeciwpowodziową 9 Proszę ocenid skutecznośd działao władz regionalnych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej

str. 145