NA VEITAUVUTAKI ©Tabana ni Vosa kei na iTovo Vakaviti

E dua na veiwekani vakavanua kilai levu tale ga na veitauvutaki. Me vaka ga na veitabani ena tu tale ga eso na ivakamacala ni veitauvutaki ena noda vanua. Ia e dua na kena itukutuku e vakaraitaki toka kina ni rau veitauvutaki e rua na vanua rau vu vata. E tukuni toka ni rua e rau veitauvutaki e rawa me rau veitauri iyaya vakadoudou se rau veisa vosa kaukaua. E dua na ivakaraitaki ni veitauvutaki o Matokana ena yanuyanu o Ono i Lau kei Namara e Tailevu, Moce, Oneata kei Levuka ena yasana tiko ga o Lau. Ia e rua tale ga na vanua e rau veitauvutaki na vanua vakaturaga o Noco kei Lau. Meda raica mada na itekitekivu ni nodrau mai veitauvutaki.

E tukuni ni dua na mataka a gole sobu i matasawa me lai sisili e dua na marama totoka ni Lau, o Keletu. Nona gole qo a sega ni lesu tale mai ni a tilomi koya e dua na ika levu. Tukuni ni a qai kauti koya, lai luaraki koya sara ena matasawa mai Navakā e Bureonoco, nodra itikotiko e liu na Tui Noco. Nona taga yani e dua na yalewa mani raici Adi Keletu, ia a sa vukici koya toka me dua na sakuka se sakovi ena so na vanua, qo me vakalecaleca me dua na tamata tauvi vukavuka karokaro vakavarina rairai vakaloloma tu. A mani qai lomani koya na yalewa oya ni sa suasua, liliwa tale ga, a kauta sara i nakoro me lai tatalai. Ni qai dau caka na veitiqa me butoleka na vanua, vukici koya me sakuka, butoleka tale, vukici koya me tamata. E muri gona ra qai mani vakama nona waqawaqa, a sega ni veisau rawa tale me sakuka. A qai mani kau mai na marama totoka qo rau mai veiwatini kei Tui Noco o Ratunamatagasa.

Ena rairai dodonu beka me rau veitauvutaki ga na vatavuvale vakaturaga nodra na Tui kei na turaga na Tui Noco, ia me vaka ni marama ni valelevu mai Lau, qase vua na turaga Tui Nayau o Adi Keletu, e sa vauci Lau raraba tiko kina na veiwekani qo, vauci Noco raraba tale ga ni sema kei Tui Noco. Ia nikua sa vaka me roboti Rewa kece tiko.

Ia ni kuri na vaqaqai ni tukutuku baleti Adi Keletu, e tukuni ni se tiko ga edaidai e dua na itokatoka ena koro o Vuci, e Tokatoka, Tailevu, ratou itaukei ni yavu bulu tiko kina na marama qo o Adi Keletu. E tukuni ni bulu tiko na marama qo ena nodratou koro makawa, tiko ena tai ni uciwai lailai volekati Navaka, vei kemuni na kilai Noco. O ratou na itokatoka qo e duatani mai na yacadratou ena nodratou biuti mai me ratou mai tiko e Navaka. Ni ratou sa mai tiko voli e kea, donuya nona mai vakawati, leqa tale ga na marama o Adi Keletu, sa mani mai yaca ni nodratou i tokatoka kina o Bulu na Marama, vakaibalebale vei Adi Keletu. Dau vakalekalekataki tu ga na yaca ni itokatoka qo me o Bulu.

Gauna a vakayacori kina na bose vakaturaga mai Rewa ena 1981, era a gole yani na turaga Tui Nayau ra lai kerea vei Tui Bulu mera ubia na ibulubulu ni marama qo. A vakadonui, ratou qai lai caramaka ga o Narocake. Era tukuna nira sega ni kila se gauna cava mada a sa cara kina na ibulubulu qo. Ia oya e sa ivakadinadina bula tu ni nodrau veiwekani na vanua o Noco kei na matavuvale vakaturaga nodra na Tui Nayau.

Ena veiwekani vakavanua ni veitabani a tukuni nira dau veivakadrukai, veilawakitaki tale ga. Dua na gauna ni bera kina na vuaviri ni 1987 era a lai vuli na turaga ni koro mai Tailevu Sauca i Nadave. Ratou oka tale tiko ga kina e vica mai Tokatoka, kei Nakelo, rau vanua veitabani. Dua na siga ni ratou lesu ga mai na turaga ni Tokatoka na gadi i nodratou vanua, ratou sotavi ratou sara na wekadratou mai Nakelo e lomanibai ga mai Nadave, ratou mani lasutaki ratou sara na wekadratou mai Nakelo ni sa mate e dua na nodratou i tokani wekadratou tale ga vakadra mai nakoro. Ratou a biuta mai na vuli na gone ni Nakelo ratou mai rai sara i nakoro, ratou qai kila ni ratou lasutaki. Ia ratou sa tikoma lo toka na ca qo. Ni qai vakarau mera veisukayaki na lewe ni vuli, ratou a gole na gone ni Nakelo, ratou vola e dua na ivola, me vaka sara ga e dua na ivola ni dodomo ni dua na goneyalewa, ratou ciqimaka vata e dua na itatara ni marama ena nona loma ni kato nona e dua na wekadratou turaganikoro mai Tokatoka. Nira qai veisukayaki sa kau lesu tiko i nakoro na iyau qo.

A qai rogoci e muri ni a tini ca na ivakayakavi kei na veimarautaki ena yakavi ni siga oya ni sa talaucaka o radini turaga ni koro na kato i watina. Vica tale na macawa imuri, voleka me tini ca mai Nausori na volivoli i koya na turaga ni koro mai Nakelo ni sa tuiraki koya na wekana mai Tokatoka ni se tu ga vua na katakata ni ka a cakava vua o watina mai nona vale ena nona lesu mai. Ia oya e sa ivalavala tu ni veiwekani vakavanua qo na veitabani.

Tauvu O: Okata Lau Q: Quain, Fijian Village V: Vanualevu, Okata Northern States

Bau Namuka Macuata [V183, rau na bi, Sainawaqa]

Baubunia Yadrana Laucala [O197, bleji Rereakalou]

Beqa Tubou [O24, s dewvi ni vanua vakaLakeba], [O200], Valelailai Lakeba [O200], Vanuavatu [O222, Ravuravu]

Bouma Qala [O225]

Bua (muanisala, tauvu) Verata [44,279], Rakiraki, Votua, Korotiki [V279]

Buca Natewa Muanaicake Tunuloa [V131]

Buca Lomaloma Kelo Yadrana [O225,7]

Cakaudrove Muala [O221, Mainatavasara = Kubuavanua, V45,101-], Vanuavatu [O222, Ravuravu]; Namuka Macuata [V47-,98, V101, V183, rau na bi, Sainawaqa]; Naduru Dogotuki [V179, vatu]; Solevu Bua [V131]; Matuku [V131]; [V101, Mainatavasara]; Gau [V101, Mainatavasara]; Sawaieke Gau [V101]

Cicia Vatuvara [O24, kalou vata]

Cikobia Macuata Korolevu Navatu [V190, Drakana]

Cikobia Vanuabalavu Lomaji [O229]

Dakuniba 1 mtali Nadave Mualevu [V111]

Dama Bua Macuata [V201, Racinacina]

Dravo Vakano [O21]

Dravuni Kadavu Yaroi Matuku [O224]

Dromuninuku Naweni Telau Batiki [V145]; Levukaira [V145, Rakavono]

Gau Kioa [V114, Dimainadomoca], Cakaudrove [V101, Mainatavasara], Rokowaqa Namuavoivoi [Q185,288, kalavo]

Kabara Nanukuloa [O26, blet vu], Oloi Tailevu [O210]

Kadavu Laucala [V80]

Kama Buca Natewa 0 [V131]

Kanacea Tarukua Cicia [O24, bleji Ratumaibulu]

Kanakana Tunuloa Tavuki [V44,112]; Loa Cakaudrove [V112, Qalavukavuka]

Katubalevu Lakeba Noco [O200]

Kavula Cakaudrove Wainikeli [V93, V102, Rawaka, Qurai]

Kelo Yadrana Buca Lomaloma [O225,7]

Ketei Totoya Loma, Nasaqalau [O20, bleti Ravule & Koilase]; Vulaga [O26]; Tugua [O221]

Kioa Gau [V114, Dimainadomoca]

Kocoma = Naitauba Nukunuku Lakeba [O21, kalou vata]

Koro [1 koro] Lakeba [O200], Valelailai Lakeba [O200]

Koroalau 0 [V49,166]

Korocau Namuka Macuata [V46]

Korolevu Navatu Cikobia Macuata [V190, Drakana]

Korotiki Saivou Bua [V279]

Lakeba Wainikeli [O200], [O200], koro mai Koro [O200], Namara [O200], Katubalevu Lakeba Noco [O200]

Laucala Baubunia Yadrana [O197, bleji Rereakalou], Kadavu [V80], Lovoni [V80], Moce [V80], Vuna [V68]

Levuka Lakeba Nadave Mualevu [O19, kalou vata]; Nasau Koro [O19]; Nacamaki Koro [O19]; Mago [O19]

Levuka Ovalau Maloku Muala [O221]; [Levukaira] Dromuninuku Naweni [V145, Rakavono]

Loa Cakaudrove Kanakana Tunuloa [V112, Qalavukavuka], Naqaidamu Koro

Loma, Nasaqalau Ketei Totoya [O20, bleti Ravule & Koilase]

Lomaji ? Cikobia Vanuabalavu [O229]

Lomaji Cicia Muamua Vanuabalavu [O31]

Lovoni Ovalau Laucala [V80]

Mabuco Cakaudrove Verata [V110]

Macuata Dama Bua [V201]

Mago Levuka Lakeba [O19] Makadru Nasaqalau [O20]

Maloku Muala Levuka Ovalau [O221], Waikama Totoya [O221]

Maruru [Nadua] Wainunu Tabulotu Wainunu [V255]

Matuku Cakaudrove [V131]

Mavana Munia [O229]

Moce Laucala [V80]

Muala Cakaudrove [O221, bleji Mainatavasara = Kubuavanua, V45,101], Tugua [O221]

Muamua Vanuabalavu Lomaji Cicia [O31]

Muanaicake Tunuloa Buca Natewa [V131]

Mudu Koro Nabasovi Koro [faile]

Munia Mavana [O229]

Nabasovi Koro Mudu Koro [faile]

Nabuca Lomaloma Yadrana [O197]

Nacamaki Koro Levuka Lakeba [O19]

Nadaraga Nawi Mabuco Nasau Waitabu Bouma [V110, Wadamu, Vada]

Nadave Mualevu Levuka Lakeba [O19, kalou vata], 1 mtqli Dakuniba Mabuco

Nadomole Mabuco Wainiyaku Vuna [V111]

Naduru Dogotuki Cakaudrove [V179, vatu]

Nairai Vanuavatu [O222, Ravuravu]

Nakaya, Yaroi Matuku Waitabu Lakeba [O20]

Nalase Savusavu Wainyaku Vuna [V68]

Nalawa tauvu levu Vuya [V283]

Namacu Yaroi Matuku [O224]

Namara Tailevu Lakeba [O200], Valelailai Lakeba [O200]

Namuka Macuata Bau [V183, rau na bi, Sainawaqa]; Cakaudrove [V47-, 98, V101, Maikoroirupe, V183, rau na bi, Sainawaqa], Korocau [V46]

Nanukuloa Ra [O26, blet vu] Naqaidamu Koro Loa Cakaudrove [V102]

Narewa Wainikeli Narewadamu Lakeba [V80]

Narewadamu Lakeba Narewa Wainikeli [V80]

Narocake Lakeba Natokalau Ovalau [O22, bleti Bajiniqaka]

Nasaqalau Waitovu [O20]; Tovulailai [O20]; Daku = Makadru Matuku [O20]

Nasau Koro Levuka Lakeba [O19]

Nasau Waitabu Bouma Nadaraga Nawi Mabuco [V110, Vada, Wadamu]

Natewa 0 [V131]

Natokalau Matuku Udu Totoya [O224], Vadravadra [O224, Waqairakula]

Natokalau Ovalau Narocake Lakeba [O22, bleti Bajiniqaka]

Navaki Tukavesi Navuga Bouma [V33,131]

Navuga Bouma Navaki Tukavesi [V131]

Naweni Tacilevu [V43,48-]

Nayau Noco [O23,200,212]

Noco Nayau [O23,212], Katubalevu Lakeba [O200], Vuanirewa Lakeba [O200], Naculalevu Valeni Seqaqa [V210]

Nukunuku Lakeba Kocoma = Naitauba [O21, kalou vata]

Oloi Vatoa Tailevu Kabara [O210 tlnoa ni vu]

Qala Lomaloma Bouma [O225]

Qaranikau Laucala Verata [V80]

Qelelevu Tunuloa [V118, Qala [Qal~], Matawalu]

Qilo Laucala Rara Vuna [V68]

Rakiraki Bua [O279]

Rara Vuna Qilo Laucala [V68]

Rauriko Naisogolaca 0 [V49,179]

Sawaieke Gau Yasayasa Muala [O229], Vuya [V201], Cakaudrove [V101]

Sawakasa Yaroi Matuku [O224]

Solevu Bua Cakaudrove [V131]

Tabulotu Wainunu Maururu Wainunu [V255]

Tacilevu Naweni [V43,48-]

Taqalevu Lakeba Vuna?/Vuya? [O201]

Tarukua Cicia [O24, bleji Ratumaibulu]

Tavua [Lekutu] (muanisala) Vuya [V266,283, Soronititoka]

Tavuki Cakaudrove Kanakana Tunuloa [V44,113]

Telau Batiki Dromuninuku Naweni [V145]

Totoya Cakaudrove [V101, Manatavasara = Kubuavanua]

Tovulailai Nasaqalau [O20]; Waitovu [O20]

Tubou Lakeba Beqa [O24, s dewvi Cicia ni vanua vakaLakeba], Wainikelo Vuna [V68]

Tugua Muala [O221], Ketei Totoya [O221]

Tunuloa Qelelevu [V118, Qal~, Matawalu]

Udu Totoya Natokalau Matuku [O224]

Vadravadra Natokalau Matuku [O224, Waqairakula]

Vakano Waitabu Lakeba [O20,1]; Dravo [O21]

Valeni Seqaqa Noco [V210]

Vanuabalavu Yasayasa Muala [O229]

Vanuavatu Cakaudrove [O222, Ravuravu], Beqa, [O222, Ravuravu], Nairai [O222, Ravuravu]

Vatubalavu Cakaudrove Waitovu Ovalau [V102, Mainatavasara]

Vatuvara Cicia [O24, kalou vata]

Verata Bua [V44,279], Mabuco Cakaudrove [V110], Qaranikau Laucala [V80]

Votua Vitilevu [?] Bua [O279]

Vuanirewa Lakeba Noco [O200]

Vulaga Ketei Totoya [O26]

Vuna ?Taqalevu Lakeba [O201], Laucala [V68] Vuya ?Taqalevu Lakeba [O201]; (muanisala) Tavua, tauvu levu Nalawa [V283]; Sawaieke Gau [V201]

Waikama Totoya Maloku Muala [O221]

Wailea Bua Gavugalei Nasekula Labasa [V194, vu vata o Geta]

Wainikeli Lakeba [O200], Valelailai & Narewadamu Lakeba [O200], Kavula Cakaudrove [V93, V102, Qurai, Rawaka]

Wainikelo Vuna Tubou Lakeba [V68]

Wainiyaku Vuna Nadomole Mabuco [V111], Nalase Savusavu [V68]

Waitabu Lakeba Vakano [O20]; Nakaya, Yaroi Matuku [O20]

Waitovu Ovalau Nasaqalau [O20]; Tovulailai [O20]; Vatubalavu Cakaudrove [V102, Mainatavasara]

Yadua Gau Yadrana [O22]

Yadrana Yadua Gau [O22], Nabuca Lomaloma [O197], Baubunia Yadrana Laucala [O197, bleji Rereakalou]

Yaroi Matuku Sawakasa [O224, klou vt Rvsu], Namacu [O224], Dravuni Kadavu [O224]

Yasayasa Muala Vanuabalavu [O229], Sawaieke Gau [O229]

0 Kama, Koroalau, Natewa, Rautiko tauvu: V43-58,101