KOPCIUSZEK dyrektor naczelny Tomasz Bęben dyrektor artystyczny Paweł Przytocki chórmistrz, szef chóru Dawid Ber

dyrektor generalny Peter Gelb honorowy dyrektor muzyczny James Levine dyrektor muzyczny Yannick Nézet-Séguin główny dyrygent Fabio Luisi 2.

Joyce DiDonato w roli tytułowej w Kopciuszku J. Masseneta. Fot. Ken Howard / Met

Prapremiera w Opéra-Comique w Paryżu – 24 maja 1899 roku Premiera niniejszej inscenizacji w The Metropolitan Opera w Nowym Jorku – 12 kwietnia 2018 roku Transmisja z The Metropolitan Opera w Nowym Jorku – 28 kwietnia 2018 roku Przedstawienie w języku francuskim z napisami w języku polskim Jules Massenet Kopciuszek 3.

KOPCIUSZEK ()

BAŚŃ W CZTERECH AKTACH I SIEDMIU OBRAZACH LIBRETTO: HENRI CAÏN

OSOBY Kopciuszek sopran Książę Charmant mezzosopran Madame de la Haltière mezzosopran Wróżka sopran Pandolf baryton

REALIZATORZY reżyseria Laurent Pelly scenografia Barbara de Limburg kostiumy Laurent Pelly światło Duane Schuler

OBSADA Kopciuszek Joyce DiDonato Książę Charmant Alice Coote Madame de la Haltière Stephanie Blythe Wróżka Kathleen Kim Pandolf Laurent Naouri

Soliści, chór i orkiestra The Metropolitan Opera dyrygent Bertrand de Billy

AKCJA ROZGRYWA SIĘ W BAŚNIOWYM KRÓLESTWIE 4.

BERTRAND DE BILLY DYRYGENT Urodził się w Paryżu, tu też odebrał muzyczne Monachium, Londynie, Paryżu, Waszyngtonie wykształcenie. Szybko rozpoczął karierę dyry- i Los Angeles. Od 1997 r. regularnie współpra- gencką. W latach 1993–1995 był pierwszym cuje z nowojorską Metropolitan Opera, dyrygentem i zastępcą dyrektora artystyczne- a od 2002 r. z Salzburg Festival, występował go Anhaltisches Theatre in Dessau, następnie z uznanymi światowymi orkiestrami w latach 1996–1998 pełnił tę samą funkcję (np. Cleveland Orchestra, Symphonieorches- w wiedeńskiej Volksoper. Był dyrektorem arty- ter des Bayerischen Rundfunks, Staatskapelle stycznym Gran Teatre del Liceu w Barcelonie Dresden czy Orchestre de ). Jego szeroki oraz wiedeńskiej symfonicznej orkiestry radio- repertuar obejmuje zarówno utwory Bacha, wej. Współpracował z Orchestre de Cham- jak i prawykonania, dokonał też wielu nagrań bre de Lausanne i Filharmonią Drezdeńską płytowych. Jest Kawalerem Legii Honorowej, (2013–2016). Spektale operowe prowadził otrzymał także Odznakę Honorową za Zasługi m.in w Wiedniu, Berlinie, Hamburgu, dla Republiki Austrii.

JOYCE DIDONATO KOPCIUSZEK (MEZZOSOPRAN) Podwójna zdobywczyni Grammy: za Najlep- w Houston Grand Opera, kreując rolę Kateri- szy Klasyczny Śpiew Solowy (2012) i Najlepszy ny Maslovy w Resurrection T. Machovera, rok Klasyczny Solowy Album Wokalny (2016). Naj- później – w La Scali, a w roku 2001 – w Opéra bardziej ceniona za role w operach Rossiniego, Bastille. Na scenie Met po raz pierwszy wystą- Haendla (w partiach przeznaczonych dla mez- piła jako Cherubin w Weselu Figara W.A. Mo- zosopranu koloraturowego) i Mozarta. Do jej zarta w 2005 r. Poza tym śpiewała w teatrach najważniejszych nagrań należą: Diva Divo, operowych w Chicago, San Francisco, Barcelo- Drama Queens, ReJoyce! oraz Stella de Napoli. nie, Genewie i in. W jej repertuarze, obok dzieł Jest laureatką wielu konkursów, m.in. Opera- barokowych, znajduje się wiele oper Mozarta, lia (1998). Zdobyła nagrody dla Artysty Roku kompozycje H. Berlioza i V. Belliniego, a także za Recital Roku magazynu „Gramophone” i trzy utwory współczesne (m.in. partie Grace Kelly nagrody dla Śpiewaczki Roku magazynu „Echo w Jackie O M. Daugherty’ego i siostry Helen Klassik”. W 1999 r. po raz pierwszy wystąpiła w Dead Man Walking J. Heggiego).

ALICE COOTE KSIĄŻĘ CHARMANT (MEZZOSOPRAN) Dorastała w brytyjskim hrabstwie Cheshire. Chicago Symphony Orchestra, Orchestra of Uczyła się w londyńskiej Guildhall School of Mu- the Age of Enlightenment, The English Concert, sic and Drama. Poza brytyjskimi scenami ope- Deutsche Kammerphilharmonie Bremen, Hallé rowymi swoje umiejętności prezentowała przed and the Concertgebouw oraz współpracowała publicznością w Paryżu, Nowym Jorku, Chicago, z uznanymi dyrygentami, m.in. Pierrem Genewie, Amsterdamie, Frankfurcie, Mona- Boulezem, Valerym Gerfgievem czy Christo- chium, Toronto, Los Angeles, San Francisco czy phem von Dohnányi. W swoim repertuarze Salzburgu. Występowała z takimi orkiestra- ma m.in. partie w operach G.F. Haendla, mi, jak Symphony Orchestra, Boston Ch.W. Glucka, W.A. Mozarta, G. Donizettiego, Symphony Orchestra, New York Philharmonic, J. Masseneta, R. Straussa i B. Brittena. Jules Massenet Kopciuszek 5.

STEPHANIE BLYTHE MADAME DE LA HALTIÈRE (MEZZOSOPRAN) Zwyciężyła w Metropolitan Opera National Philharmonic, San Francisco Symphony, Phila- Council Auditions w 1994 roku i dołączy- delphia Orchestra, Opera Orchestra of New ła do programu Lindemann Young Artists York, Minnesota Orchestra, Halle Orchestra, Development. Rok później zadebiutowała Orchestra of the Age of Enlightenment oraz w Metropolitan Opera w Parsifalu R. Wagnera. z Concertgerbouworkest. Jej repertuar obej- Występowała m.in. na deskach San Francisco muje m.in. partie z oper G. Rossiniego, G. Bizeta, Opera, Lyric Opera of Chicago, Seattle Opera, C. Saint-Saënsa, R. Wagnera, G. Verdiego czy , londyńskiej Covent Garden I. Strawińskiego. Zdobyła wiele nagród, m.in.: oraz Opera National de Paris oraz z New York Nagrodę Richarda Tuckera 1999, Opera News Philharmonic, Boston Symphony Orchestra, Award 2007 oraz tytuł Musical America’s Chicago Symphony Orchestra, Los Angeles Vocalist of the Year za rok 2009.

KATHLEEN KIM WRÓŻKA (SOPRAN) Dyplom licencjacki i magisterski zdobyła w no- niczka i Słowik w Dziecku i czarach M. Ravela, wojorskiej Manhattan School of Music. Następ- Oskar w Balu maskowym G. Verdiego, Olimpia nie doskonaliła swe umiejętności w Ryan Opera w Opowieściach Hoffmanna J. Offenbacha, Center przy Lyric Opera w Chicago, gdzie wy- rola tytułowa w Łucji z Lammermooru i Maria stąpiła m.in. jako Adele w Zemście Nietoperza w Córce pułku G. Donizettiego. W Metropolitan J. Straussa (syna), Pierwsza Kapłanka w Ifigenii Opera debiutowała w 2007 r. Jej repertuar na Taurydzie Ch.W. Glucka, Paź w Rigoletcie symfoniczny obejmuje utwory W.A. Mozarta, G. Verdiego czy Frasquita w G. Bizeta. G. Mahlera czy L. van Beethovena. Jest lau- Wykonywała np. takie partie, jak: Zerbinetta reatką licznych nagród i konkursów wokalnych w Ariadnie na Naksos R. Straussa, Ogień, Księż- oraz zdobywczynią stypendiów.

LAURENT NAOURI PANDOLF Uczył się w marsylskim Centre national i Melizandzie C. Debussy’ego, Germont d’insertion professionnelle d’artistes lyriques w Traviacie G. Verdiego, Tarquin w Gwałcie oraz w londyńskiej Guildhall School of Music na Lukrecji B. Brittena czy Sharpless w Mada- & Drama. Debiutował w 1992 r. na deskach mie Butterfly G. Pucciniego. Występował przed Imperial Theatre w Compiègne rolą tytułową publicznością w Paryżu, Madrycie, Zurychu, w Krzysztofie Kolumbie D. Milhauda. W swoim Mediolanie, Barcelonie, Monachium, Nowym repertuarze ma kilkadziesiąt ról operowych, Jorku, Aix-en-Provence, Salzburgu, Berlinie, od barokowych po współczesne, takich jak Santa Fe, Tokio, Dallas czy Lyonie. Współpraco- Tezeusz w J.Ph. Rameau, wał z takimi dyrygentami, jak William Christie, Hrabia Almaviva w Weselu Figara René Jacobs, , Maurizio Bennini W.A. Mozarta, Golaud w Peleasie czy Kent Nagano.

LAURENT PELLY REŻYSERIA Francuski reżyser teatralny i operowy oraz ko- M. Ravela, Don Pasquale G. Donizettiego, stiumograf. Jest laureatem 2016 International Miłość do trzech pomarańczy S. Prokofiewa, Opera Award dla Najlepszego Reżysera. Swój Purytanie V. Belliniego, Wielka księżna pierwszy spektakl zrealizował jako szesna- Gerolstein J. Offenbacha, Peleas i Melisan- stolatek, jako osiemnastolatek założył grupę da C. Debussy’ego, Traviata G. Verdiego czy teatralną Le Pélican. W latach 1997–2007 był Ariadna na Naksos R. Straussa prezentowa- dyrektorem Centre Dramatique National des nych m.in. w mediolańskiej La Scali, brukselskiej Alpes w Grenoble, pełnił też funkcję dyrektorską La Monnaie, Opéra de Lyon, Grand Théâtre w Théâtre national de Toulouse. Ma na swoim de Genève, turyńskim Teatro Regio, Operze koncie realizacje takich spektakli, jak Złoty ko- Paryskiej czy Theater an der Wien. gucik N. Rimskiego-Korsakowa, Dziecko i czary 6.

BAJKI SIĘ NIE STARZEJĄ

W roku 1697 Charles Perrault, bajecznym świecie któż może równać francuski pisarz z epoki Ludwika XIV, się z bohaterami bajek Matki Gąski wydał zbiór opowiadań zatytułowany – Czerwonym Kapturkiem, Śpiącą Les Contes de ma Mère l’Oye Królewną, Kopciuszkiem, Kotem (Bajki mojej Matki Gąski). Nie wymyślił w butach czy Tomciem Paluchem? ich sam, tylko spisał popularne Wprawdzie kino, telewizja, Internet ludowe baśnie, pochodzące niekiedy i wreszcie gry komputerowe z odległej przeszłości. Wątki zbliżone pozbawiły ich władzy absolutnej do historii Kopciuszka pojawiają nad światem dziecięcej wyobraźni, się w klasycznej poezji chińskiej, lecz równocześnie pozwoliły im w tekstach antycznych historyków dotrzeć wszędzie tam, gdzie dla greckich i rzymskich. Ich wspólnym XIX-wiecznej książki z ilustracjami motywem jest postać ubogiej Gustawa Doré było za daleko. dziewczyny, która w konsekwencji splotu nadnaturalnych zdarzeń Bajki Perraulta wtargnęły też zostaje wyniesiona na szczyty do świata dorosłych jako wątki hierarchii społecznej. w librettach licznych oper i baletów. Dość wspomnieć Śpiącą królewnę Przyczyną nieśmiertelności Piotra Czajkowskiego czy Kopciuszka i popularności tych wątków jest Gioacchina Rossiniego. A jeszcze ich funkcja kompensacyjna. Można Hérold, Isouard, Ravel, Bartók i szereg sądzić, że w epoce telewizji liczba postaci z cienia historii. A Massenet? Kopciuszków, między praniem Pięćdziesiąt lat temu zdawało się, a sprzątaniem wzdychających że ów cień zaczyna nieodwołalnie do „wielkiego świata” z ekranu, pokrywać i jego postać, i muzykę. znacznie wzrosła. Kopciuszkom Dziś twórca , Wertera rodzaju męskiego za ów czarodziejski i Kopciuszka stoi w blasku jupiterów pantofelek służy kupon Toto-lotka. na środku sceny operowej i zbiera Marzenia szarego człowieka są hołdy całego świata. wieczne, a więc i bajki się nie starzeją. Francuski kompozytor Jules Racjonalny wiek XVIII bajkami Massenet (1842–1912) napisał Perraulta niezbyt się interesował ponad czterdzieści oper, które i dopiero w połowie wieku XIX w swoim czasie cieszyły się wielkim zyskały wielką popularność, powodzeniem u publiczności operowej a wraz z nią licznych naśladowców na całym świecie. Były to utwory i kontynuatorów w osobach braci różnego rodzaju, od dostojnej grand Grimm czy Hansa Christiana opéra poprzez dramaty muzyczne, Andersena. Niemniej w tym aż po komedie i baśnie. Massenet miał Jules Massenet Kopciuszek 7.

Kathleen Kim jako Wróżka w Kopciuszku J. Masseneta. Fot. Ken Howard / Met Opera 8.

Alice Coote jako Książę Charmant i Joyce DiDonato w roli tytułowej w Kopciuszku J. Masseneta. Fot. Ken Howard / Met Opera Jules Massenet Kopciuszek 9.

doskonałe wyczucie teatru, znajomość na ten wieczór z Paryża – telegram sztuki wokalnej – której świadectwo z wiadomością o wielkim sukcesie dał także w ponad dwustu pieśniach dostarczono mu następnego dnia – i umiejętność efektownego przy śniadaniu. Wcześniej Massenet posługiwania się brzmieniem zapowiadał, że Kopciuszek będzie orkiestry, przede wszystkim zaś znał jego ostatnią operą. Być może sukces gusta paryskiej publiczności operowej, sprawił, że napisał ich jeszcze dziesięć, dla której pisał swe utwory. w tym wielką „komedię heroiczną” – Don Kichota. Skomponował też Ale gusta się zmieniają. W pierwszej jeszcze Koncert fortepianowy, dekadzie XX wieku wraz z dogasaniem oratorium Ziemia obiecana, szereg paryskiej belle époque gasło utworów fortepianowych. Ale było też zainteresowanie utworami w tym już więcej rutyny niż szczerej Masseneta. Modernizm odepchnął radości tworzenia. muzykę romantyczną, spragnieni ładu i piękna słuchacze odkryli epokę Poza fotografiami wykonawczyni przedklasyczną, muzykę dawną. partii tytułowej, nazwiskami Lecz pod koniec XX wieku, gdy pozostałych artystów* oraz koło historii wykonało pełny obrót, entuzjastycznymi recenzjami takich przypomniano sobie o kompozytorze, krytyków, jak Alfred Bruneau uważanym ongiś za czołowego w „Le Figaro” czy Arthur Pougin – obok Bizeta i Gounoda – twórcę w „Le Ménestrel”, niewiele zachowało opery francuskiej, i na sceny teatrów się informacji o kształcie pierwszej muzycznych zaczęły triumfalnie inscenizacji Kopciuszka, reżyserowanej powracać nie tylko Manon i Werther, przez dyrektora teatru i realizowanej ale także Don Quichotte, Thaïs, Le Cid, pod ścisłym nadzorem kompozytora. Le Roi de Lahore, Sapho i inne. Niewątpliwą intencją Masseneta Przypomniano też Kopciuszka, choć było dostarczenie widzom rozrywki od strony teatralnej początkowo w ramach daleko posuniętej wydawał się on niezbyt interesujący. umowności teatralnej. Świadczył o tym prolog (ostatecznie usunięty), Jules Massenet skomponował w którym poszczególne postaci ten utwór w latach 1895–1896 przed kurtyną w komiczny sposób do libretta, którego fabułę przedstawiały się publiczności. dramatopisarz Henri Caïn zaczerpnął A także analogiczne zakończenie z bajki Perraulta. Nowy dyrektor z podziękowaniem za wspólnie Opéra-Comique, Albert Carré, spędzony wieczór. Muzyczna natychmiast zastrzegł sobie charakterystyka Madame pierwszeństwo wystawienia tego de la Haltière – czyli złej macochy dzieła dla uświetnienia uroczystego Kopciuszka – i jej dwóch córek oraz otwarcia Salle Favart, odbudowanej safanduły Pandolfa, zahukanego wreszcie po wielkim pożarze sprzed ojca – skłania do ujęcia komediowego, jedenastu lat. Premiera odbyła się choć jeszcze dalekiego od farsy. 24 maja 1899 roku z Julią Guiraudon Ale w postaciach Kopciuszka i Księcia w roli tytułowej. Chorobliwie nieśmiały nie ma nic komicznego, a ich pełen kompozytor swoim zwyczajem umknął tęsknoty duet przy końcu III aktu 10.

Maya Lahyani jako Dorothée, Stephanie Blythe jako Madame de la Haltière i Ying Fang jako Noémie w Kopciuszku J. Masseneta. Fot. Ken Howard / Met Opera Jules Massenet Kopciuszek 11.

należy do najpiękniejszych epizodów Amerykanka Kathleen Kim. tej opery. W bajkach często tak się Szczególnie interesujące może być dzieje, że postaci i zdarzenia są porównanie Stephanie Blythe jako zmyślone, lecz uczucia – prawdziwe. Madame de la Haltière – z Ewą Splot rzeczywistości baśniowej Podleś, która w tej roli wystąpiła z realną, groteski z powagą, wesołości w przedstawieniu londyńskim. Warto ze smutkiem – bywa dla teatru też zwrócić uwagę na wykonawcę roli problemem trudnym. Pandolfa, którym będzie doskonały baryton francuski Laurent Naouri. Francuski reżyser Laurent Pelly w czasie swej przeszło W tajemniczej arytmetyce sztuki trzydziestoletniej pracy w teatrach teatru dwa plus dwa przeważnie dramatycznych i operowych równa się cztery, ale jutro suma całej Europy miał już do czynienia może być zupełnie inna. Przeto z muzyką Masseneta, prezentując nie przesądzając wyniku dzisiejszej inscenizacje Manon oraz Don Kichota. premiery, można jedynie zaryzykować Największym sukcesem okazało się opinię, że Laurent Pelly odnalazł jednak przedstawienie Kopciuszka drogę do serc widzów i słuchaczy przygotowane w roku 2006 dla Santa – przy pomocy autorki scenografii Fe Opera w Stanach Zjednoczonych. Barbary de Limburg powrócił Inscenizacja ta, przeniesiona mianowicie na karty baśni Perraulta. następnie do Royal Opera House I wszystko na powrót staje się bajką. Covent Garden w Londynie dziś Wszystko – prócz uczucia, które zaczyna kolejny rozdział swego właśnie w bajce jest najprawdziwsze. życia na scenie Metropolitan Opera. Wspólnym mianownikiem tych trzech wydarzeń jest wielka amerykańska śpiewaczka Joyce DiDonato w partii tytułowej. Jako Książę, którego rolę Massenet przeznaczył dla mezzosopranu en travesti (choć * Georgette Bréjean-Gravière (Dobra Wróżka), nie zawsze jest to honorowane), Marie-Louise van Émelen (Książę), wystąpi – jak w przedstawieniu Marie-Blanche Deschamps-Jehin (M-me de la Haltière), Jeanne Tiphaine londyńskim – brytyjska śpiewaczka (Noémie), Jeanne Marié de L’Isle (Dorothée), Alice Coote. Zawrotne koloratury Lucien Fugère (Pandolpf). Dyrygował Dobrej Wróżki wykonywać będzie Alexandre Luigini.

Ludwik Erhardt krytyk muzyczny i pisarz, redaktor ,,Ruchu Muzycznego” (1958–2008), autor m.in. książek o Johannesie Brahmsie, Igorze Strawińskim i Krzysztofie Pendereckim oraz zbioru esejów „Sztuka dźwięku”. 12. Jules Massenet Kopciuszek 13.

Joyce DiDonato w roli tytułowej w Kopciuszku J. Masseneta. Fot. Ken Howard / Met Opera 14.

STRESZCZENIE LIBRETTA

Baśniowe królestwo. Pandolfe, AKT II wiejski dżentelmen poślubił Madame de la Haltière, apodyktyczną Królewska sala balowa wypełniła hrabinę. Ona i jej córki, Noémie się radosnymi gośćmi, tylko Książę i Dorothée, nękają Lucette – córkę Charmant jest w melancholijnym Pandolfe’a z jego pierwszego nastroju. Król nakazał synowi małżeństwa, zwaną Kopciuszkiem. znaleźć sobie kandydatkę na żonę. Kilka księżniczek, aby się zaprezentować, tańczy AKT I dla Księcia. Ku ogromnemu zdziwieniu na sali pojawia się nieznana Domownicy przygotowują się piękność. Goście – z wyjątkiem do wieczornego balu, wydawanego Madame de la Haltière i jej córek na dworze. Pandolfe opłakuje swój – są oczarowani urodą i elegancją los: poślubił swarliwą żonę, która nieznajomej. Książę natychmiast do tego jeszcze źle traktuje jego zakochuje się w dziewczynie, a gdy dziecko. Madame de la Haltière zostają sam na sam, wyznaje jej poucza swe córki, jak mają się swoje uczucia. Serce Kopciuszka zachowywać na balu. Nie pozwala również mocniej zabiło dla Księcia, Kopciuszkowi uczestniczyć ale z pierwszym uderzeniem zegara, w uroczystym wieczorze, a jego oznajmiającym północ, Kopciuszek ojcu zabrania pożegnać się z nim. wybiega z sali balowej, pamiętając Po wyjściu wszystkich Kopciuszek, przykazanie Wróżki. siedząc przy ognisku, wyobraża sobie bal. Wtem przybywa Wróżka Chrzestna Kopciuszka, która AKT III za sprawą czarów ofiarowuje mu powóz, konie, piękną suknię i szklane Smutny Kopciuszek powraca pantofelki. Oznajmia Kopciuszkowi, do domu, żal mu, iż musiał opuścić że może pojechać na bal, ale musi Księcia. Niemiło wspomina podróż powrócić do domu przed północą. z królewskiego pałacu. Martwi się Jednocześnie zapewniła Kopciuszka, też, że wybiegając z pałacu, zgubił że dzięki szklanym pantofelkom jeden szklany pantofelek. Madame rodzina jej nie rozpozna. de la Haltière i jej córki, po powrocie Jules Massenet Kopciuszek 15.

do domu. opowiadają Kopciuszkowi Księcia. Kopciuszek zaczyna o nieznajomej, która pojawiła się wierzyć, że wszystko, co mu się na królewskim balu. Celowo kłamią, przydarzyło, było tylko snem. że nieznajoma wzbudziła w Księciu Gdy wraz z ojcem witają wiosnę, i gościach pogardę. Gdy Pandolfe zjawiają się podekscytowane nakazuje żonie zamilknąć, ona Madame de la Haltierère, Noémie w odpowiedzi, jak zwykle, złorzeczy i Dorothée. Powiadamiają Kopciuszka mu. Zezłoszczony Pandolfe wygania i Pandolfe’a, że Król nakazał z pokoju Madame de la Haltière i jej wszystkim pannom z całego królestwa córki: Noémie i Dorothée. Namawia stawić się w pałacu, żywiąc nadzieję, Kopciuszka, by opuścili ten miejski że znajdzie wśród nich nieznaną dom i powrócili razem do ich wiejskiej piękność, którą Książę spotkał posiadłości. Kopciuszek przystaje na balu. Madame de la Haltière, na propozycję ojca, a więc Pandolfe sądząc że Książę musi mieć na myśli oddala się, aby przygotować ich jedną z jej córek, zamierza się udać do podróży. Kopciuszek pozostaje do pałacu. Herold ogłasza, że Książę sam ze swoimi myślami, czuje się nakazał, aby każda dziewczyna, która zbyt smutny, by dalej żyć. Żegna pojawi się na dworze, przymierzyła się ze swym domem i odchodzi, szklany pantofelek, zgubiony przez zdecydowany zaszyć się w lesie piękną nieznajomą. Książę jest i umrzeć. przekonany, że pantofelek będzie idealnie pasował tylko do stopy W lesie tańczą duchy. Pojawiają się nieznajomej. W tej sytuacji również w nim również Książę i Kopciuszek, Kopciuszek postanawia udać się szukając się nawzajem. Oboje modlą do pałacu. się do Wróżki Chrzestnej, by ukoiła ich ból. Usłyszawszy swoje głosy, Książę desperacko szuka ukochanej ponownie wyznają sobie miłość. wśród młodych dziewcząt zebranych Kopciuszek wyjawia Księciu swoje w pałacu. Popada w rozpacz, gdy jej prawdziwe imię – Lucette. Wtedy nie znajduje. Wtem nadchodzi Wróżka Chrzestna pozwala im Kopciuszek w towarzystwie zobaczyć się. Zakochani obejmują się Wróżki Chrzestnej. Książę od razu i zapadają w zaczarowany sen. rozpoznaje ukochaną. Młodzi wyznają sobie miłość w obecności całego dworu. Do pałacu przychodzi AKT IV uszczęśliwiony Pandolfe z macochą i przyrodnimi siostrami Kopciuszka. Pandolfe w swym wiejskim domu Wszyscy zgromadzeni są pełni opiekuje się odznalezionym radości i pozdrawiają Kopciuszka, w lesie Kopciuszkiem. Opowiada przeczuwając w nim swą córce, jak podczas choroby przyszłą królową. majaczyła o spotkaniu na balu

NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW THE METROPOLITAN OPERA 16.

NIE CHCĘ BYĆ KOPCIUSZKIEM, CZYLI DLACZEGO FEMINISTKI NIE LUBIĄ (NIEKTÓRYCH) BAJEK

Dawno, dawno temu, w ubogiej nieodwołalnie obalona, dokonane izdebce przy piecu siedziała przez niego analizy baśni nadal odziana w łachmany dziewczyna, cieszą się poważaniem. Po książkę którą nazywano Kopciuszkiem. Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach Pochylona nad miską, pracowicie i wartościach baśni sięga się chętnie wybierała z popiołu soczewicę także ostatnio, wraz z rozwojem i nawet przez myśl jej nie przeszło, bajkoterapii. że kiedyś, w przyszłości, duże grupy pedagogów i naukowców głowić Wśród wszystkich baśni świata się będą nad jej losem, poszukując na plan pierwszy wysuwa się ukrytych sensów. Kopciuszek. Wersje tej opowieści są znane na wszystkich kontynentach, Konstruowanie znaczeń i nadawanie a zanotowano ich ponad siedemset! sensu życia tradycyjnie uważane są Pierwsza zapisana wersja powstała za najważniejsze zadania baśni oraz w Chinach w IX w. p.n.e. Baśń cechy, dzięki którym te anonimowe była powtarzana przez twórców opowiastki, absurdalnie starogreckich: Strabona, Aeliana nieprawdopodobne, przetrwały setki czy Herodota. Gdy niemieccy lat. „W baśniach opowiadanych bracia Wilhelm i Jacob Grimm, mi w dzieciństwie kryje się głębsze pisarze i językoznawcy, opublikowali znaczenie niż w prawdach, o których Kopciuszka wraz z innymi historiami poucza życie” – pisał Fryderyk Schiller. w 1812 roku, baśń ta miała już za sobą Bardzo dużo uwagi poświęcił baśniom długą historię. Jednym z celów braci austriacki pedagog i psychoanalityk, Grimm było odtworzenie najstarszego Bruno Bettelheim (1903–1990). Był wzorca motywów baśniowych, stąd on psychoterapeutą dziecięcym częste, źle przyjmowane współcześnie, pracującym w nurcie psychoanalizy. acz bogate w alegoryczne znaczenia, Choć jego koncepcja psychogennego sceny okrucieństwa. Nieco inną wersję podłoża autyzmu, wedle której Kopciuszka znajdziemy w zbiorze przyczyną tego zaburzenia jest Bajki Babci Gąski Charlesa Perraulta, niedostateczna więź z matką, została opublikowanym w roku 1697. Autor Jules Massenet Kopciuszek 17.

Laurent Naouri jako Pandolf i Joyce DiDonato w roli tytułowej w Kopciuszku J. Masseneta. Fot. Ken Howard / Met Opera 18.

dbał, by przedstawiane przez niego do sytuacji Kopciuszka, a wiadomość baśnie odpowiadały ówczesnym o szczęśliwej odmianie losu bohaterki regułom dobrego smaku, stąd odczytuje jako pomyślną prognozę przedstawiane przezeń warianty dla siebie. Bettelheim uzasadnia to są znacznie subtelniejsze. Jego następująco: „Kiedy dziecko odkrywa poczucie estetyki podyktowało mu w danej historii coś, co ma związek modyfikacje dziejów Kopciuszka: z jego najgłębszymi uczuciami wprowadził szklany pantofelek (a nie nastąpi to nigdy w przypadku i karocę przekształconą z dyni, usunął opowieści realistycznej), historia za to sceny okrucieństwa. owa zyskuje dla niego emocjonalną wartość »prawdy«. Wydarzenia Do najważniejszych motywów przedstawione w Kopciuszku Kopciuszka należą złe relacje między to wyraziste obrazy, w których bohaterką a jej przyrodnimi siostrami. znajdują konkretne ucieleśnienie Życie osoby zajmującej najniższą uczucia, jakie przepełniają dziecko, pozycję wśród rodzeństwa przez lecz zarazem pozostają najczęściej wiele wieków symbolizowało „życie niejasne i nieokreślone”1. Nie można, wśród popiołów”; mogło to dotyczyć oczywiście, spodziewać się, że dziecko zarówno chłopca, jak i dziewczynki. – czy nawet dorosły, opowiadający Popioły to nawiązanie dziecku bajkę – dostrzeże i trafnie do oczyszczenia, żałoby (obecne zinterpretuje pojawiające się do dziś w formie posypywania głów symbole. Odbywa się to na poziomie popiołem w liturgii Środy Popielcowej podświadomym. w Kościele katolickim). Nota bene, niemiecki tytuł baśni, Aschenputtel, Ważnym symbolem jest pantofelek. odnosi się właśnie do popiołów Pasuje on tylko na małą, zgrabną (die Aschen), bohaterka tej opowieści stópkę Kopciuszka. To oczywiste nad Wisłą powinna być więc raczej nawiązanie do azjatyckiego ideału Popielątkiem. Jej imię uformowano urody (baśń pochodzi wszak jednak od „kopciucha”, co budzi ze Wschodu), gdzie maleńka nóżka skojarzenia z brudem i odpadami. jest dowodem piękna i wdzięku właścicielki, wartym okupienia Zamiast rodzonych braci i sióstr nawet bólem i kalectwem. baśń wprowadza rodzeństwo Tę ofiarę gotowe są ponieść siostry przyrodnie, by usprawiedliwić Kopciuszka, przykrawając sobie stopy wzajemną niechęć. Bettelheim (odcinając palec lub piętę), byle uważa, że trudne uczucia, jakie żywi tylko pasowały do wymarzonego Kopciuszek wobec sióstr, są udziałem bucika – niestety, nadaremnie; wszystkich dzieci – potencjalnych niepowodzenie spotkać musi słuchaczy baśni. Swoją sytuację każdego, kto zewnętrzne atrybuty rodzinną dziecko postrzega podobnie przedkłada nad faktyczny sens

1 B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, Agencja Wydawnicza Jacek Santorski & Co., Warszawa 1996, s. 370. Jules Massenet Kopciuszek 19.

i próbuje udawać kogoś, kim nie jest osób nie uświadamia sobie ukrytych – poucza nas baśń. Co więcej, w wielu sensów i symboli Kopciuszka, kulturach pantofelek funkcjonuje nie jest argumentem przeciwko jako symbol waginalny, obecny tej opowieści. Nie da się jednak na przykład w czasie uroczystości nie zauważyć, że współcześni rodzice zaślubin; także Bettelheim nawiązuje coraz częściej wątpią w wartość do takiej interpretacji. tradycyjnych baśni. Ich treść budzi w nich sprzeciw. Skłonni są raczej Austriacki psycholog uważa, że każde widzieć w nich narzędzie utrwalające dziecko w jakimś okresie męczą opresyjność tradycyjnej kultury niż wyrzuty sumienia i obawy poniesienia wyzwalające i wiodące ku dojrzałości. zasłużonej kary. Co za ulga, gdy W Kopciuszku nietrudno przeoczyć może odkryć, że macocha i siostry odniesienia do teorii o znaczeniu dopuszczają się znacznie gorszych stadium edypalnego czy modelu występków! Kopciuszek jest też faz rozwojowych Ericksona, łatwo rezerwuarem siły: daje dziecku za to dojść do przekonania, że do zrozumienia, że wydobycie się gwarantem szczęścia w życiu jest z trudnego położenia jest możliwe pokorne czekanie na swego księcia dzięki staraniom i wartościom własnej i pomoc dobrej wróżki. Potwierdza osobowości. Ta baśń to wreszcie to szereg tekstów współczesnej alegoria procesu dojrzewania kultury popularnej z Pretty woman jako zdobywania niezależności na czele. Coraz więcej matek – a także i odłączenia się od rodziców: ojców – nie chce takiej wiedzy dla dobra matka, dająca dziecku swoich córek. Wiele osób mogłoby w pierwszym etapie życia poczucie podpisać się pod słowami autorki tzw. zaufania pierwotnego, w okresie bloga „absolutnie nieperfekcyjna dojrzewania musi na jakiś czas stać pani domu”, która powątpiewa: się „złą macochą”. W przeciwnym „Im bardziej jednak myślę o tej razie dziecko nie miałoby motywacji historii [o Kopciuszku], tym bardziej do usamodzielnienia się i rozwoju zastanawiam się, czy aby na pewno własnej osobowości. Tak stało się jest nam dzisiaj do czegokolwiek ze złymi siostrami, które cały czas potrzebna. I czego, jak rany, mogą wypełniały polecenia własnej matki. nauczyć się z niej współczesne Pod koniec opowieści straciły wzrok dzieci?!”2. – skazanie na to, że do końca życia nie będą nic widziały, ma oczywiście Te wątpliwości podzielają feministki. charakter symboliczny i obrazuje Przystępując do feministycznej skutki braku niezależności. reinterpretacji baśni o Kopciuszku, staje się przed bogatym wyborem Tyle Bruno Bettelheim (rzecz jasna, konkretnych zagadnień: można w dużym skrócie). Fakt, że większość analizować nagrodzoną cnotę,

2 Kopciuszek, czyli czego uczy Was ta bajka, drogie dzieci? Wpis na blogu „Absolutnie nieperfek- cyjna pani domu”, http://absolutnienieperfekcyjna.blogspot.com/2013/10/kopciuszek-czyli- czego-uczy-was-ta.html, [dostęp: 26.03.2018]. 20.

premiowaną pasywność, rywalizację przykrawanie kobiecej osobowości między rodzeństwem, rywalizację tak, by mieściła się w przyjętym między kobietami; przyglądać wzorcu, ukazane jest w baśni się alegorycznemu znaczeniu w scenie okaleczania stóp złych takich zachowań, jak strojenie się, sióstr. Suwerenna seksualność przebieranie za królewnę, stroje, kobieca, która, według teorii moda; dostrzegać wpływ na ludzkie psychoanalizy, jako taka w ogóle (kobiece) losy terroru piękności, nie istnieje, zostaje tutaj unicestwiona. sposobu inicjacji, przebiegu Istnieje jednak też inne, bardziej dojrzewania; demaskować wzory drastyczne wytłumaczenie, także ról gender, gdzie bierność kobiety związane z kobiecą seksualnością. nieuchronnie łączy się z władzą mężczyzny3. Dlaczego Kopciuszek Według niektórych interpretatorek tak bardzo uwiera feministki? feministycznych okaleczanie stóp Czemu nie mogą po prostu cieszyć złych sióstr odwołuje się do okrutnego się, że na umorusaną służkę pasuje rytuału żeńskiego obrzezania, piękny pantofelek? któremu co roku poddawane są dwa miliony kobiet z dwudziestu Amerykańska pisarka Colette ośmiu krajów czarnej Afryki. Rytuał Dowling (*1938) mianem „kompleksu ten ma na celu pozbawienie Kopciuszka” określiła „zależność kobiety przyjemności seksualnej osobistą, psychologiczną – głęboką i „zapieczętowanie”, co czyni ją potrzebę uniknięcia odpowiedzialności „gotowym produktem” dla przyszłego za siebie”4. Uważa, że jest to główna męża. Kazimiera Szczuka zwraca siła unieruchamiająca współczesne uwagę na najbardziej okrutny kobiety, zmuszająca je do pozostania aspekt tej zbrodni: „W plemiennych w cieniu i powstrzymująca przed kulturach Afryki, podobnie jak w bajce wykorzystaniem pełni swoich wywodzącej się z europejskiego możliwości. folkloru, zbrodni dokonują kobiety”5. „Złym siostrom się obcina to coś, Kopciuszek to wzorzec kobiety rodem co sprawia, że nie nadają się do ze społeczeństwa feudalnego, takiej, małżeństwa. Kopciuszek jak gdyby jakiej do niedawna chcieli mężczyźni nigdy tego czegoś nie miała, jest (a niektórzy nadal chcą): biernej, pełna słodyczy, pocięta bez śladu, oczekującej, pogodzonej z własną wygładzona, śliczna i podległa”6. podrzędnością. Nic dziwnego, żyje Angela Carter dopowiada: wszak w patriarchacie, systemie „Opowieść nie jest kompletna bez kultury, opartym na dominacji płci rytualnego upokorzenia drugiej męskiej nad kobiecą. Symboliczne kobiety i okaleczenia jej córek”7.

3 K. Szczuka, Kopciuszek, Frankenstein i inne. Feminizm wobec mitu, eFKa, Kraków 2001, s. 176. 4 W. Kopaliński, Encyklopedia drugiej płci, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 1995, s. 637. 5 K. Szczuka, op. cit., s. 184. 6 Ibidem, s. 185. 7 A . Carter, Czarna Wenus: opowiadania, Czytelnik, Warszawa 2000, s. 349. Jules Massenet Kopciuszek 21.

W patriarchacie okaleczenie należy gonić, bo jakże to tak, by książę dał się bowiem do istoty kobiecości. wystrychnąć na dudka! Tradycyjne baśnie także dla mężczyzn rozpisują W baśniowym, patriarchalnym trudne role. świecie to mężczyźni decydują i wybierają, ale czy aby na pewno Dawno, dawno temu, w ubogiej są szczęśliwi? Książę zostaje w pełni izdebce przy piecu siedziała odziana określony przez rolę, jaką z urodzenia w łachmany dziewczyna, którą przyszło mu pełnić – królewskiego nazywano Kopciuszkiem. W pewnej syna i następcy tronu. Nikt nie zwraca chwili wstała, odstawiła miskę uwagi na to, że nie jest zakochany i nie z soczewicą i popiołem, starannie się wie, z kim się żenić. I tak musi dokonać umyła, ubrała i poszła do filharmonii wyboru. Wybranka ucieka? Trzeba ją oglądać transmisję opery.

Magdalena Sasin Teoretyk muzyki, pedagog i dziennikarz. Pisała m.in. do „Gazety Wyborczej” i „Ruchu Muzycznego”, aktualnie współpracuje z „Kalejdoskopem”. Adiunkt na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego. 22.

PLAN TRANSMISJI w sezonie 2017/2018

7 PAŹDZIERNIKA 2017 / G. 18.55 Christian Van Horn (Julio), VINCENZO BELLINI John Tomlinson (doktor Carlos Conde) dyrygent: Thomas Adès „NORMA” reżyseria: Tom Cairns PREMIERA SEZONU obsada: Sondra Radvanovsky (Norma), 10 LUTEGO 2018 / G. 18.00 Joyce DiDonato (Adalgiza), Joseph Calleja (Pollione), Matthew Rose (Orowist) GAETANO DONIZETTI dyrygent: Carlo Rizzi „NAPÓJ MIŁOSNY” reżyseria: Sir David McVicar NOWA OBSADA obsada: Pretty Yende (Adina), 14 PAŹDZIERNIKA 2017 / G. 18.55 Matthew Polenzani (Nemorino), WOLFGANG AMADEUS MOZART Davide Luciano (Belcore), Ildebrando D’Arcangelo (Dulcamara) „CZARODZIEJSKI FLET” dyrygent: Domingo Hindoyan PO RAZ PIERWSZY W HD / reżyseria: Bartlett Sher WERSJA ORYGINALNA obsada: Golda Schultz (Pamina), 24 LUTEGO 2018 / G. 18.30 Kathryn Lewek (Królowa Nocy), Charles Castronovo (Tamino), GIACOMO PUCCINI Markus Werba (Papageno), „CYGANERIA” Christian Van Horn (Przemawiający), René Pape (Sarastro) NOWA OBSADA dyrygent: James Levine obsada: Sonya Yoncheva (Mimi), reżyseria i kostiumy: Julie Taymor Susanna Phillips (Musetta), Michael Fabiano (Rodolfo), Lucas Meachem (Marcello), Alexey Lavrov (Schaunard), 18 LISTOPADA 2017 / G. 18.55 Matthew Rose (Colline), Paul Plishka THOMAS ADÈS (Benoit / Alcindoro) dyrygent: Marco Armiliato „ANIOŁ ZAGŁADY” reżyseria i scenografia: Franco Zeffirelli PREMIERA SEZONU / PO RAZ PIERWSZY W MET 10 MARCA 2018 / G. 18.55 obsada: Audrey Luna (Leticia Maynar), Amanda Echalaz (Lucia de Nobile), GIOACHINO ROSSINI Sally Matthews (Silvia de Ávila), Sophie „SEMIRAMIDA” Bevan (Beatriz), Alice Coote (Leonora Palma), Christine Rice (Blanca Delgado), PO RAZ PIERWSZY W HD Iestyn Davies (Francisco de Ávila), Joseph obsada: (Semiramida), Kaiser (Edmundo de Nobile), Frédéric Elizabeth DeShong (Arsace), Javier Antoun (Raúl Yebenes), David Portillo Camarena (Idrenus), Ildar Abdrazakov (Eduardo), David Adam Moore (Colonel (Assur), Ryan Speedo Green (Oroe) Álvaro Gómez), Rod Gilfry (Alberto Roc), dyrygent: Maurizio Benini Kevin Burdette (Señor Russell), reżyseria: John Copley Jules Massenet Kopciuszek 23.

14 KWIETNIA 2018 / G. 18.30 26 MAJA 2018 / G. 18.55 WOLFGANG AMADEUS MOZART „LUIZA MILLER” „COSI FAN TUTTE” PO RAZ PIERWSZY W HD („TAK CZYNIĄ WSZYSTKIE”) obsada: Sonya Yoncheva (Luiza), RETRANSMISJA / PREMIERA SEZONU Olesya Petrova (Fryderyka), Piotr Beczała obsada: Amanda Majeski (Fiordiligi), (Rudolf), Plácido Domingo (Miller), Serena Malfi (Dorabella), Kelli O’Hara Alexander Vinogradov (Walter), (Despina), Ben Bliss (Ferrando), Dmitry Belosselskiy (Wurm) Adam Plachetka (Guglielmo), dyrygent: James Levine Christopher Maltman (Don Alfonso) reżyseria: Elijah Moshinsky dyrygent: David Robertson reżyseria: Phelim McDermott 28 KWIETNIA 2018 / G. 18.55 JULES MASSENET 9 CZERWCA 2018 / G. 18.55 „KOPCIUSZEK” GIACOMO PUCCINI PREMIERA SEZONU / „TOSCA” PO RAZ PIERWSZY W MET RETRANSMISJA / PREMIERA SEZONU obsada: Joyce DiDonato (Kopciuszek), obsada: Sonya Yoncheva (Tosca), Alice Coote (książę Charmant), Vittorio Grigolo (Cavaradossi), Stephanie Blythe (Madame de Haltière), Bryn Terfel (baron Scarpia), Kathleen Kim (Wróżka), Laurent Naouri Patrick Carfizzi (Zakrystian) (Pandolf) dyrygent: Andris Nelsons dyrygent: Bertrand de Billy reżyseria: Sir David McVicar reżyseria i kostiumy: Laurent Pelly

Dyrekcja Met uprzejmie informuje, że repertuar i obsady mogą ulec zmianie. Opracowano na podstawie materiałów nadesłanych przez Met z uwzględnieniem dwóch zmian terminów transmisji (Tosca, Così fan tutte) z powodu innych wydarzeń artystycznych w Filharmonii Łódzkiej. Prezentowany plan transmisji dotyczy tylko Filharmonii Łódzkiej. ADRES Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina ul. Narutowicza 20/22 90-135 Łódź www.filharmonia.lodz.pl

INFORMACJE, REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW 42 664 79 79 [email protected] (honorujemy karty płatnicze)

ORGANIZATORZY, SPONSORZY, PARTNERZY MECENAS SEZONU 2017/2018

WYDAWCA Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina

OPRACOWANIE PROGRAMU Aida Stępniak

PROJEKT GRAFICZNY Mamastudio

ZDJĘCIA Ken Howard / Metropolitan Opera

KOREKTA Ewa Juszyńska-Poradecka

SKŁAD, ŁAMANIE, PRZYGOTOWANIE DO DRUKU Media Press P. Augustyniak i wspólnicy S.J. Beata Gawłowska / www.media-press.com.pl

NAŚWIETLENIA, DRUK Zakład Poligraficzny Sindruk

ODDANO DO DRUKU 17 kwietnia 2018 r. KOPCIUSZEK JULES MASSENET