Kocaeli Üniversitesi* Sosyal Bilimler Enstitüsü
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ* SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖRGÜTSEL ALANIN DÖNÜŞÜMÜ VE ÖRGÜT YAPILARINA ETKİSİ: TÜRKİYE’DE TELEVİZYON İŞLETMELERİ DOKTORA TEZİ SEVİM KOÇER ANABİLİM DALI : İŞLETME PROGRAMI : YÖNETİM VE ORGANİZASYON DANIŞMAN: PROF. DR. NİHAT ERDOĞMUŞ KOCAELİ- 2009 ÖNSÖZ Medya alanında yaşanan dönüşümü ortaya koymak amacıyla bu konuyu seçmiştim. Bu alanda çalışmanın zorlukları olacağını düşünüyordum. Nitekim televizyon kanallarının yöneticileri ile görüşmek için girişimlerim başladığında yanılmadığımı gördüm. Hiçbir kanal randevu talebimi kabul etmiyordu. Bunun üzerine akademisyen hocalarımla görüşerek referans olmalarını istedim. Ancak bu şekilde orta kademe yöneticiler ile randevu ayarlayabildim. Zor bir çalışmanın üstesinden gelmemde katkıları olan fakültemin hocalarına teşekkürü borç bilirim. Benimle görüşmeyi kabul eden ve telefon ajandalarını cömertçe benimle paylaşan Show TV’den Neşe Toptaş’a, D Production’dan Lale Eren’e, Lacivert Yapım’dan Çiğdem Savaşcıoğlu’na, genç yaşta hayatını kaybeden Fox TV’den Müzeyyen Tüzün’e, Can Bilgili ve Prof. Dr. Özden Cankaya hocama yardımlarından dolayı teşekkür ederim. Danışmanın Prof. Dr. Nihat Erdoğmuş, tezimin nüshalarını tekrar tekrar okumuş, kitap ve makaleler getirerek, titiz bir çalışma yapmam için sürekli yönlendirmiştir. Bu nedenle katkılarından dolayı kendisine minnettarım. Bölümde yoğun işler arasında işlerimi üstlenerek çalışmam için bana zaman yaratan bölüm arkadaşlarıma, tezimi okuyarak değerli fikirlerini benimle paylaşan bölüm hocalarıma, bölüm başkanım Prof. Dr. Füsun Alver’e, dekanım Prof. Dr. Hülya Yengin’e ve diğer meslektaşlarıma binlerce kere teşekkür ediyorum. Yoğun tez çalışmam nedeniyle kendisinden çaldığım zaman ve ilgiden dolayı oğlum Hakan Koçer’e, çalışmamı tamamlamam için teşvikleri ve yılmadan yaptığı kaynak yardımları için eşim Halil Koçer’e sonsuz sevgilerimi sunuyorum. İÇİNDEKİLER ÖZET…………………………………………….………………………………. ABSTRACT………………………….…………….……………………………VI KISALTMALAR ………………………………………………………….…..VII ŞEKİLLER LİSTESİ………………………………………………………….IX TABLOLAR LİSTESİ ..................................................................................... X GİRİŞ ........................................................................................................................ 1 1. BÖLÜM ÖRGÜTSEL ALANIN DÖNÜŞÜMÜNDE BASKIN TEORİLER 1.1.Endüstriyel Organizasyon Teorisi...................................................................... 9 1.2. Yeni Kurumsal Teori....................................................................................... 16 1.2.1.Yeni Kurumsal Teori’de Kurumsal Değişim ............................................ 17 1.2.2.Yeni Kurumsal Teori’de Örgütsel Alan.................................................... 21 1.2.3.Yeni Kurumsal Teori’de Efsane ve Meşruluk .......................................... 24 1.2.4. Yeni Kurumsal Teori’de Eşbiçimlilik...................................................... 27 1.3.Yapılaşma Teorisi ve Beraber Evrim Teorisi................................................... 33 1.3.1. Yapılaşma Teorisi .................................................................................... 33 1.3.2. Beraber Evrim Teorisi.............................................................................. 37 1.3.2.1. Beraber Evrim Dinamikleri…………………………………….….44 1.3.2.2.Beraber Evrim Sürecinde Söndürme Mekanizmaları……….…..…48 1.4. Örgüt Çevre İlişkisinde Diğer Teoriler ........................................................... 50 1.5. Yeni Yönetim Teorileri................................................................................... 54 1.5.1. Temel Yeteneklerin Kullanımı Teorisi .................................................... 56 1.5.2. Dış Kaynak Kullanımı Teorisi ................................................................. 57 1.5.3. Şebeke Örgütü Teorisi ............................................................................. 60 2. BÖLÜM ÖRGÜTSEL ALAN VE DÖNÜŞÜMÜ 2.1. Örgütsel Alanın Tanımı Ve Unsurları............................................................. 68 2.1.1. Örgütsel Alanın Tanımı ........................................................................... 68 2.1.2. Rakipler.................................................................................................... 75 2.1.3. Yasal Düzenleyici Aktörler...................................................................... 79 2.1.4. Tüketiciler ................................................................................................ 85 2.1.4.1.İzleyiciler...………………………………………………………..86 2.1.4.2. Reklam Verenler ve Reklam Ajansları…………………………...88 2.1.4.3. İzleyici Ölçüm Kurumları………………………… ………….…94 2.1.5. Temel Tedarikçiler................................................................................... 97 2.2.Televizyon İşletmesi Örgütsel Alanında Dönüşüm ....................................... 104 2.2.1. Sahiplik Yapısı Bakımından Örgütsel Alanın Dönüşümü ..................... 104 2.2.2. İçerik Oluşturma Bakımından Örgütsel Alanın Dönüşümü................... 138 2.2.2.1. Program Yapısında Dönüşüm………………………………..….138 2.2.2.2.Yayın Akışı Düzenlemelerinde Dönüşüm………………….……150 2.2.3. Örgüt Yapısı Bakımından Örgütsel Alanın Dönüşüm ............................... 156 3. BÖLÜM TELEVİZYON İŞLETMESİ ÖRGÜT YAPISINDA DÖNÜŞÜM 3.1. Televizyon İşletmesi Geleneksel Örgüt Yapısı............................................. 167 3.1.1. Örgüt Yapısı Unsurları........................................................................... 168 3.1.2. İş Grupları .............................................................................................. 173 3.1.2.1.Yaratıcı İşler………………………………………………….…..174 3.1.2.2.Teknik İşler…………………………………………………..…..179 3.1.2.3. İdari İşler…………………………………………………….…..180 3.2. Televizyon İşletmesi Örgüt Yapısında Dönüşüm ......................................... 181 II 3.2.1. Televizyon İşletmesi Fonksiyonel Örgüt Yapısı.................................... 181 3.2.2.Televizyon İşletmesi Matriks Örgüt Yapısı ............................................ 185 3.3. Televizyon İşletmelerinin Evrimleşme Sonrası Örgüt Yapısı ...................... 190 3.3.1 Televizyon İşletmelerinin Temel Yetenekleri......................................... 191 3.3.2.Televizyon İşletmelerinde Dış Kaynak Kullanımı.................................. 193 3.3.3.Televizyon İşletmesi İşlevlerinin Ayrışması........................................... 196 3.3.4. Televizyon İşletmesi Şebeke Örgüt Yapısı............................................ 198 SONUÇ VE ÖNERİLER................................................................................ 211 EKLER ................................................................................................................. 222 YARARLANILAN KAYNAKLAR............................................................ 243 III T.C. KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YÖNETİM VE ORGANİZASYON ANABİLİM DALI ÖRGÜTSEL ALANIN DÖNÜŞÜMÜ VE ÖRGÜT YAPILARINA ETKİLERİ: TÜRKİYE’DE TELEVİZYON İŞLETMELERİ ÖZET Türkiye’de televizyon yayıncılığı uygulamaları pek çok Avrupa ülkelerindeki ile benzerlik göstermektedir. Devlet mülkiyetinde kamu hizmeti yayıncılığı ile başlayan televizyon yayıncılığı, özel televizyonların açılması ile büyük bir dönüşüm yaşamıştır. Tezin amacı Türkiye’de özel televizyon işletmelerinin örgütsel alanda tarihsel süreçte yaşadığı sahiplik yapısında, örgüt yapısında ve içerik oluşturmada yaşadığı dönüşümü; bu dönüşümde rol oynayan faktörlerin etkileşimini inceleyerek ortaya koymaktır. Bu nedenle tezin temel problem cümlesi; “Türkiye’de ulusal çapta yayın yapan özel televizyon işletmelerinin içinde bulunduğu örgütsel alanın örgütlenmesi, örgütsel alanda yaşanan kurumsal değişim ve televizyon işletmeleri örgüt yapılarındaki etkilerinin ortaya konmasıdır.” Özel televizyon işletmelerinin örgütsel alanında yaşanan dönüşümünde: kritik dönemler ve kurumsal değişime etkileri; örgütsel alanın nasıl örgütlendiği; örgütsel alanda baskın konumdaki aktörlerin neler olduğu; özel televizyon işletmelerinin örgütsel alandan kaynaklanan baskı nedeniyle hangi tür dönüşüme uğradığı; örgütsel alandaki beraber evrim sürecinin televizyon işletmesi örgüt yapılarına etkileri ortaya konmaktadır. Bu sorulara yanıt bulmak amacı ile Türkiye’de özel televizyon işletmelerinin gelişimi tarihi süreçte incelenmiştir. Ayrıca Kanal D, ATV, Show TV, Samanyolu TV, Fox TV, Star TV, CNN Türk ve NTV örgüt yapıları, program yapıları, yayın akışları incelenmiştir. Bu tezde toplanan veriler betimsel analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Betimsel analiz yöntemi ile elde edilen veriler, daha önceden belirlenen başlıklara göre özetlenmiş ve yorumlanmıştır. Araştırmanın temel bulguları dört başlık altında toplanabilir. Kuruluşundan günümüze değin geçen süreçte özel televizyon işletmeleri örgütsel alanında sahiplik yapısı genellikle devlet müdahaleleri, bazen de mali yetersizlikler nedeni ile büyük dönüşüm geçirmiştir. Alanda baskın aktörler Doğan, Çukurova, Çalık ve Doğuş grupları ve devlettir. İkinci bulgu, televizyon işletmeleri içerik yapıları ve yayın akışlarında yaşanan eşbiçimliliktir. Genellikle aynı profesyonel yönetici ve çalışanların kanallar arasında transferi nedeniyle kanalların içerik yapısında normatif IV eşbiçimlilik yaşanmaktadır. Kanallar, içerik oluşturmada birbirlerinin yayın akışlarını dikkate aldıklarından dolayı rekabetçi eşbiçimlilik de yayın akışlarında görülmektedir. Diğer önemli bir bulgu, televizyon örgüt yapılarında yaşanan dönüşümdür. Televizyon işletmelerinin insan kaynakları, reklam, teknik hizmetler, mali ve