Een Omstreden Kroonjuweel
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
6 Boekman 88 Volkscultuur? Een omstreden kroonjuweel Sandra Jongenelen Hoe is het begrip volks- cultuur in het cultuurbeleid terecht gekomen? Het was een van de kroonjuwelen van het CDA die premier Balkenende in 2007 het regeerakkoord wist binnen te loodsen. Daarna kwam het op het bord van cultuur minister Ronald Plasterk (PvdA), die het beleidsthema vertaalde in het Fonds voor Cultuurparticipatie, gericht op cultuur educatie, amateurkunst en volkscultuur. Een overzicht. Hoe verdeeld de politiek reageert op volks voor de lagere overheid moeilijk in concreet cultuur blijkt negen maanden nadat op beleid te vertalen. ‘Het subsidiebeleid (...) 1 januari 2009 het Fonds voor Cultuur is weinig helder en inzichtelijk en verschilt participatie van start is gegaan. Vanuit van gemeente tot gemeente. Gemeentelijke de Tweede Kamer wordt geprobeerd volks en provinciale fondsen (...) hanteren niet cultuur als beleidsthema te schrappen. Maar altijd eenduidige criteria’, constateert het de motie van Mariko Peters van GroenLinks Nederlands Centrum voor Volkscultuur die daartoe oproept, wordt verworpen. (NCV). (Nederlands Centrum voor Volks Ze krijgt steun van haar eigen fractie, D66, cultuur 2010a, 7) Extra lastig: de volks de PvdD en de PVV. Vanuit de partij van cultuurgelden lopen tot 2012. Terwijl de lokale Wilders ligt support vóór volkscultuur voor en provinciale beleidsmakers worstelen met de hand, maar dat berust klaarblijkelijk op het onderwerp, vrezen ze de broekriem. een vooroordeel. Volkscultuur is een issue van Met het verstrijken van de jaren werd het het CDA, geen knieval naar de PVV. Vanuit de begrip aan allerlei onderwerpen gekoppeld. gedachte dat zoveel mogelijk mensen actief Het CDA verbond het met nationale identiteit, aan kunst en cultuur moeten doen, werd het Plasterk zette het als eerste op een lijn met vervolgens door de PvdA omhelsd. amateurkunst en erfgoed. Beleidsmakers en Wat volkscultuur precies inhoudt, blijft politici verbonden het ook aan culturele lang onduidelijk. ‘Gaat het Rijk kantklossen diversiteit, achterstandswijken en hoge ondersteunen?’, klonk het ongelovig vanuit de kunst. In de praktijk hebben volkscultuur Tweede Kamer. Het Meertens Instituut kreeg projecten in grote steden vaak een multi in 2008 opdracht het begrip te definiëren. Maar culturele insteek en zijn ze gericht op achter desondanks blijkt het beleidsthema vooral standswijken. Buiten de Randstad gaat het 7 Beleid meestal om erfgoed: een associaties die paar letters achter elkaar streekcultuurfestival in de oproepen. Het woord kan het niet helpen dat Achterhoek of een dialect er een Tweede Wereldoorlog is geweest, popfestival in de provincie waardoor het iets verdachts kreeg. ‘Hoe goed Zeeland. etnologen het begrip volkscultuur ook De Mondriaan Stichting definieerden, het blijft “foute” connotaties interpreteert volkscultuur oproepen’, vindt ook Peter Jan Margry. Hij is vanuit de kunsthoek, waarbij werkzaam bij het Meertens Instituut, een valt te denken aan de kruis instelling die sinds de verschijning van de bestuiving tussen hedendaagse romancyclus Het Bureau van J.J. Voskuil bij kunstenaars en oude ambach sommige mensen een glimlach teweegbrengt. ten. Het NCV pleit voor de erfgoedinsteek. ‘Volkscultuur is breder dan kunst. Volks cultuurbeleid doet er ver Van de term volkscultuur krijgen standig aan niet de (amateur) kunst, maar het erfgoed als sommigen de kriebels uitgangspunt te nemen. Erfgoed als invalshoek behoedt voor een eenzijdige oriëntatie op kunst, waarbij te veel nog de professionele kunstenaars centraal staan.’ (Ibid., 8) De etnoloog beschrijft wat het woord volkscultuur oproept. Het doet denken aan Beladen begrip ‘oubollig, belegen, autochtoon, statisch, In dit artikel staat de eerste archaïsch’. ‘De combinatie van volknatie vraag centraal: hoe kwam de nationalisme haalt – zeker in tijden van volkscultuur in het cultuur nieuwe extreem rechtse bewegingen – haast beleid terecht? Maar eerst vanzelf de vrijage tussen de volkskunde en iets over de term zelf, waar de nationaalsocialistische ideologie tijdens sommigen de kriebels van de Tweede Wereldoorlog weer naar boven. krijgen. Er zijn van die woor Hoe beladen kan een begrip zijn?’ (Margry den waarmee niets ‘mis’ is. 2010) Neem het woord keuken. Het is Jan Peter Balkenende die de term De een denkt misschien aan volkscultuur in 2007 voor het eerst in het iets moderns, terwijl de ander beleid van de rijksoverheid introduceert. een eikenhouten uitvoering op In het regeerakkoord van Balkenende IV zijn netvlies krijgt. Maar who staat onder de paragraaf Kunst en Cultuur: cares? Het is een ruimte waarin ‘Amateurkunst en volkscultuur worden je kookt. Er staat een ijskast gestimuleerd. De overheid draagt daad en in Nederland meestal ook werkelijk zorg voor behoud van (religieus) een vaatwasser. Klaar. cultureel erfgoed.’ (Geerlink 2010, 6) Maar laat nu het woord De herkomst is duidelijk. Het CDA had in volkscultuur over de tong zijn verkiezingsprogramma 20062011 al een rollen en bedenk wat voor lans gebroken voor de volkscultuur. ‘Amateur 8 Boekman 88 Volkscultuur? kunst en volkscultuur moeten gestimuleerd de kunst met de grote K en het enige wat de worden, bijvoorbeeld door meer vruchtbare overheid moest doen, was vooral stimuleren kruisbestuiving met de professionele kunst dat er mensen naar gingen kijken of luisteren. sector mogelijk te maken.’ (Ibid., 6) Wij vinden het belangrijk dat kunst en cultuur ook samen echt beleefd worden en Nationale identiteit uitdragen gebruikt worden om mensen te binden. Dat Voornaamste lobbyist in de Tweede Kamer is de reden dat wij een paar jaar geleden de is Nicolien van Vroonhoven, destijds CDA amateurkunst op de agenda hebben gezet, Kamerlid met cultuur in haar portefeuille. dat is ook een kunstvorm die mensen samen In het Volkscultuur Magazine (2008) legt zij uit doen en samen beleven. In het verlengde dat volkscultuur ‘rijkdom en het culturele daarvan mag volkscultuur niet onderbelicht kapitaal van een samenleving’ vertegen blijven.’ (Ibid.) woordigen. ‘Het is iets om trots op te zijn’, Een maand na het verschijnen van het aldus Van Vroonhoven. (Zeijden 2008) Ze regeerakkoord in februari 2007 komt de vertelt dat het CDA bezig is de nationale Raad voor Cultuur met het advies Innoveren, identiteit op de agenda te zetten. ‘Daar hoort participeren! Daarin erkent hij de toegenomen ook een website bij. De site heet De kracht belangstelling voor volkscultuur en immate van Nederland en is gelinkt aan de eigen rieel erfgoed en stelt dat ‘een sectorinstituut CDAhomepage. De volkscultuur maakt daar amateurkunst en een landelijke onder een belangrijk deel van uit. Onze bedoeling is steunende instelling die de besteltaken dat die nationale identiteit wordt uitgedragen uitvoert op het terrein van de volkscultuur en gehoord wordt. (...) Er zit ook een blok in en het immaterieel erfgoed behoren tot de over de vlag en over vlagprotocollen. Wanneer basisinfrastructuur’. (Raad voor Cultuur moet je vlaggen en wanneer niet? Er is een 2007) subpagina over het Wilhelmus en over de De raad adviseert volkscultuur onder Nederlandse taal. We zijn nu bezig om de te brengen bij het sectorinstituut voor teksten te schrijven.’ (Ibid.) erfgoed. ‘Het Nederlands Centrum voor Het Kamerlid is inmiddels van het politieke Volkscultuur (NCV) is een kleine en kwets toneel verdwenen en de website bestaat niet bare organisatie die cruciaal is voor de meer. De homepage van het CDA bevat ook ondersteuning van de vitale, vrijwel geheel geen verwijzing naar volkscultuur. Het is niet uit liefhebbers bestaande sector van het te vinden bij de thema’s, noch bij de stand immaterieel erfgoed. Op termijn is een punten en uitgangspunten. Wel staat er een samengaan van NCV en Erfgoed Nederland passage over in het verkiezingsprogramma denkbaar. Eerst is echter het rijk aan zet. 20102015 Slagvaardig en samen. (Migo 2010) OCW dient werk te maken van het Unesco Op de huidige website koppelt het CDA verdrag inzake immaterieel erfgoed en ervoor cultuur aan onderwijs. Het plaatje dat daarbij te zorgen dat er in de komende periode beleid hoort, is van een schilderend kind van een wordt ontwikkeld op dit nog geheel onont jaar of drie. De koppeling van cultuur aan gonnen beleidsterrein.’ (Ibid.) een ander beleidsterrein was er ook al in 2008, het jaar waarin Van Vroonhoven zich erover Immaterieel erfgoed uitsprak in het Volkscultuur Magazine. ‘Anders En daar duikt voor het eerst het Unesco dan in de vorige kabinetsperiode zien wij verdrag op. Unesco maakt deel uit van de kunst en cultuur veel meer als instrumenteel Verenigde Naties, de inter nationale organi voor de samenleving. Vroeger was het nog satie die zich inzet voor de bevordering van 9 Beleid vrede, duurzame ontwikkeling als Margry van het Meertens Instituut en veiligheid. Unesco is actief pleiten ervoor in het beleid het woord volks op het gebied van onderwijs, cultuur te vervangen door immaterieel wetenschappen en cultuur. erfgoed, hoewel daar vanuit academisch In 1972 nam de Unesco een standpunt haken en ogen aan zitten. conventie aan over het mate De etnoloog legt uit dat de voorloper van riële erfgoed. In het verlengde de conventie in 1989 nog de naam Traditional daarvan is er een lijst met Culture and Folklore droeg. ‘Vanwege de internationaal beschermd problematische termen “traditie” en “folklore” erfgoed, waar sinds vorig jaar hebben de betrokken landen en Unesco de Amsterdamse grachten vervolgens besloten voor het neutralere gordel op prijkt. Al langer was dat het geval met de molens bij Kinderdijk.