Arkusz TERESZPOL (893)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz TERESZPOL (893) Warszawa 2011 Autorzy: Izabela Laskowicz*, Bogusław B ąk*, Izabela Krzak*, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik*, Adam Szel ąg*, Anna W ąsowicz**, Jerzy Król** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 rok Spis tre ści I. Wst ęp(I. Laskowicz) ........................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (I. Laskowicz). ............................ 4 III. Budowa geologiczna (I. Laskowicz) ................................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin (I. Krzak).................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (B. B ąk, A. Szel ąg) ....................................... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (I. Krzak, B. B ąk) ................... 17 VII. Warunki wodne (I. Laskowicz) ....................................................................... 20 1. Wody powierzchniowe............................................................................. 20 2. Wody podziemne.................................................................................... 21 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................. 23 1. Gleby (P. Kwecko) .................................................................................. 23 2. Pierwiastki promieniotwórcze (J Miecznik).................................... .... 26 IX. Składowanie odpadów (A. W ąsowicz, J. Król)................................................ 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (I. Laskowicz) ................................................. 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (I. Laskowicz) ................................................. 35 XII. Zabytki kultury (I. Laskowicz) ........................................................................ 42 XIII. Podsumowanie (I. Laskowicz, A. W ąsowicz, J. Król).................................... 44 XIV. Literatura........................................................................................................ 46 I. Wst ęp Arkusz Tereszpol Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 wykonano w Od- dziale Karpackim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Badawcze- go (plansza A) oraz Przedsi ębiorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu i Pań- stwowym Instytucie Geologicznym – Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie (plansza B) w 2011 roku na podstawie „Instrukcji opracowania Mapy geo środowiskowej Pol- ski w skali 1:50000” (2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Kawulak, Nie ć, 2005). Mapa składa si ę z dwóch plansz. Pierwsza (A) zawiera informacje dotycz ące wyst ę- powania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami, na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geo- logii in Ŝynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kie- runków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ń- stwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospo- darki odpadami. Zawarte w niej tre ści mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mog ą stanowi ć po- moc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane mi ędzy innymi w wydziale ochrony środowiska urz ędów wojewódzkiego i marszałkowskiego województwa lubelskiego, u konserwatora zabytków w Lublinie, w starostwach powiatowych, urz ędach 3 gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie oraz materiały zebrane podczas wizji terenowych. Kwalifikacj ę sozologiczn ą złó Ŝ uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Tereszpol le Ŝy na granicy dwóch prowincji geograficznych Wy Ŝyn Polskich oraz Karpat i Podkarpacia (Kondracki, 2002). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Tereszpol na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Mezoregiony Roztocza: 343.21 – Roztocze Zachodnie, 343.22 – Roztocze Środkowe, 343.23 – Roztocze Wschodnie, Mezoregiony Wy Ŝyny Lubelskiej: 343.15 – Wzniesienie Urz ędowskie, 343.18 – Działy Grabowieckie, 343.19 – Padół Zamojski Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.47 – Równina Biłgorajska, 512.49 – Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki 4 Pierwsza z nich reprezentowana jest na omawianym terenie głównie przez makrore- gion Roztocze, a w niewielkim fragmencie, na zachodzie przez Wzniesienie Urz ędowskie nale Ŝą ce do Wy Ŝyny Lubelskiej. W granicach arkusza mapy znajduje si ę cz ęść Roztocza Za- chodniego i Środkowego. Roztocze to wyra źnie zaznaczaj ący si ę w krajobrazie wał wzniesie ń o kierunku północny zachód – południowy wschód, b ędący działem wodnym dorzecza Wisły i Bugu. Roztocze Zachodnie, w obr ębie terenu arkusza, rozci ęte jest przez dwie poprzeczne, szerokie doliny: Wieprza oraz Gorajca. Morfologia terenu jest urozmaicona, wysoko ści waha- ją si ę od przeci ętnie 220 m n.p.m. w dolinach wi ększych rzek do 320 m n.p.m. na wzniesie- niach. Koło Lipowca znajduje si ę najwy Ŝsza kulminacja Roztocza Zachodniego – Góra D ą- browa o wysoko ści 344 m n.p.m. Charakterystyczn ą cech ą obszaru mi ędzy dolinami, na po- łudnie od Zwierzy ńca jest gruba, zwarta pokrywa lessowa poci ęta g ęst ą sieci ą rozgał ęziaj ą- cych si ę, suchych w ąwozów o gł ęboko ści do 20 m. Ich strome zbocza i wierzchowiny pora- staj ą lasy. Roztocze Środkowe buduj ą kulminacje pokryte płatami piaskowców i wapieni mioce ńskich o wysoko ściach do 293 m n.p.m. Znajduj ącą si ę na południu prowincj ę Karpat i Podkarpacia reprezentuje w granicach arkusza mezoregion Równina Biłgorajska nale Ŝą ca do makroregionu Kotlina Sandomierska. Równina Biłgorajska jest rozległ ą równin ą z bogatym zespołem wydm i dolin rzecznych. De- niwelacja terenu si ęgają tu 40 m. Wysokości maksymalne nie przekraczaj ą 244 m n.p.m. Jest to obszar wyst ępowania licznych cieków wodnych, mokradeł i bagien. Porastaj ą go bory so- snowe i mieszane nale Ŝą ce do kompleksu le śnego Puszczy Solskiej. Roztocze oddzielone jest od znajduj ącej si ę na południe Równiny Biłgorajskiej tekto- niczn ą stref ą kraw ędziow ą, z systemem uskoków i zr ębów, tworz ącą próg o wysoko ści od 50 do 100 m. Strefa ma kilka kilometrów szeroko ści i składa si ę z kraw ędzi wewn ętrznej b ę- dącej pasem obni Ŝeń wypełnionych piaskami, oraz wzgórz zewn ętrznych maj ących charakter osta ńców zbudowanych ze skał mioce ńskich (Buraczy ński, red., 2002, Jahn, 1956). Klimat obszaru obj ętego arkuszem jest zró Ŝnicowany, o charakterze przej ściowym kształtowanym przez masy powietrza morskiego i kontynentalnego, chłodniejszy na Rozto- czu, cieplejszy na Równinie Biłgorajskiej. Równina Biłgorajska jest jednym z najcieplejszych obszarów Polski. Średnia roczna temperatura wynosi 7,6°C, średnie roczne opady około 600 mm, a okres wegetacyjny trwa przeci ętnie 220 dni. Na Roztoczu średnia roczna suma opadów wynosi około 710 mm, średnia roczna temperatura około 7,2°C, a okres wegetacyjny trwa średnio 215 dni. Roztocze i Kotlina Sandomierska nale Ŝą do rejonów o najni Ŝszym za- chmurzeniu w Polsce. 5 W granicach arkusza wyst ępuj ą gleby mało urodzajne, cz ęsto zakamienione. Dominu- ją gleby brunatne wyługowane i kwa śne oraz brunatne wła ściwe, wytworzone z glin i pia- sków lub zalegaj ące na gezach, r ędziny brunatne na podło Ŝu kredowym, pseudobielicowe rozwini ęte na piaskach. Tworz ą one głównie kompleksy glebowe: Ŝytni – słaby, bardzo słaby i dobry oraz pszenny wadliwy. Produkcja rolna obejmuje przede wszystkim zbo Ŝa i ro śliny okopowe. Dominuj ą małe gospodarstwa rolne, gdy Ŝ duŜe nachylenie stoków, sprzyjaj ące ero- zji wodnej, i utrudniaj