Drewniany Skarb Wooden Treasure
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DREWNIANY SKARB WOODEN TREASURE 1 2 DREWNIANY SKARB. CHRONIĄC DZIEDZICTWO, KREUJEMY PRZYSZŁOŚĆ. PODSUMOWANIE PROJEKTU WOODEN TREASURE. PRESERVING HERITAGE, DESIGN FUTURE. PROJECT CONCLUSION 3 Publikacja powstała w ramach projektu „Drewniany Skarb. Chroniąc dziedzictwo, kreujemy przyszłość” www.drewnianyskarb.teatrnn.pl Instytucje realizujące projekt Finansowanie Finansowany z funduszy eog, pochodzących z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii, oraz środków krajowych 4 Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the eea Grants and co-financed by the Polish funds SPIS TREŚCI CONTENTS Tomasz Pietrasiewicz ośrodek „Brama grodzka – TeaTr NN” 7 Drewniany Skarb. Chroniąc dziedzictwo, kreujemy przyszłość Wooden Treasure. Preserving Heritage, Design Future Treskatten. Gjennom vern av kulturarven skaper vi fremtiden Jacek Jeremicz ośrodek „Brama grodzka – TeaTr NN” 13 Budowlane techniki drewniane na Lubelszczyźnie od pradziejów do późnego średniowiecza – zarys problematyki Wooden construction techniques in the Lublin region from pre ‑history to the late Middle Ages – an outline Tømmer byggeteknikk på Lubelszczyzna fra forhistorien til middelalderen – problemstillingsskisse Natalia Przesmycka PoliTechNika luBelska 55 Polska architektura drewniana. Wybrane zagadnienia Polish wooden architecture. Selected issues Polsk tømmerarkitektur. Utvalgte problemer Jan Michael Stornes Norsk iNsTiTuTT for kulTurmiNNeforskNiNg (Niku) 77 Norweskie tradycje budowlane, techniki i wyzwania dla konserwacji Norwegian building traditions, techniques and preservation challenges Norsk byggeskikk, byggeteknikk og vedlikeholdsutfordringer Grzegorz Miliszkiewicz muzeum Wsi luBelskiej 93 Architektura jako przestrzeń życia codziennego w miasteczkach Lubelszczyzny w okresie ii Rzeczypospolitej Architecture as a space for daily life in the small towns of the Lublin region during the period of the Second Polish Republic Arkitektur som et felt for undersøkelse av dagliglivet i landsbyene i Lublin ‑regionen under Den andre polske republikk Maria Fornal WojeWódzki urząd ochroNy zaByTkóW W luBliNie delegaTura W zamościu 147 Drewniana zabudowa mieszkalna i rzemieślnicza w miasteczkach Zamojszczyzny – stan do ii wojny światowej i obecnie (na wybranych przykładach) Wooden residential and handicrafts buildings in the towns of the Zamość region – their state until the Second World War and today (selected examples) Bolig‑ og verkstedbygninger av tre i byer i Zamojszczyzna – tilstanden fram til 2. verdenskrig og i dag (utvalgte eksempler) 5 Lars Jacob Hvinden ‑Haug Norsk iNsTiTuTT for kulTurmiNNeforskNiNg (Niku) 197 Drewniana architektura Larviku – rozwój od XVII wieku do 1900 roku The wooden architecture of Larvik – development from the 17th century to 1900 Panelarkitektur i Norge, illustrert ved trearkitektur i Larvik – utviklingen fra 1600‑tallet frem til 1900 Aina Aske, Gro R. Stalsberg VesToldmuseeNe IKS 207 Zabudowa Larviku w źródłach archiwalnych The Buildings of Larvik in Archival Source Materials Kilder til Larviks bygningshistorie – arkivkilder, kart, tegninger og foto Krzysztof Wieczorek oddział mazoWiecki StoWarzyszeNia koNserWaToróW zaByTkóW 235 Miasteczka Lubelszczyzny – zagrożenia, wyzwania i nadzieje The towns of the Lublin region: threats, challenges and hopes Små byer i Lubelszczyzna: Farer, utfordringer og håp Kamil Nieścioruk uNiWersyTeT PrzyrodNiczy W luBliNie 257 Wykorzystanie dawnych materiałów kartograficznych w badaniach przestrzeni historycznej Using old cartographic materials in studies on historical spaces Bruk av gamle kartografiske materialer i studiet av det historiske arealet Łukasz Kowalski, Tadeusz Przystojecki ośrodek „Brama grodzka – TeaTr NN” 275 Projekt „Drewniany Skarb. Chroniąc dziedzictwo, kreujemy przyszłość” – podsumowanie Project “Wooden Treasure. Preserving Heritage, Design Future” – summary Prosjektet „Treskatten. Gjennom vern av kulturarven skaper vi fremtiden” – oppsummering 285 Autorzy Authors 6 Tomasz Pietrasiewicz Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” Drewniany Skarb. Chroniąc dziedzictwo, kreujemy przyszłość Wooden Treasure. Preserving Heritage, Design Future Treskatten. Gjennom vern av kulturarven skaper vi fremtiden 7 ubelszczyzna przez wieki posiadała bogatą tradycję krajobrazu. Architektura drewniana była poniekąd jego Lwykorzystania drewna w budownictwie i innych organicznym przedłużeniem. gałęziach gospodarki, dzięki dużym skupiskom leśnym Jan W. Rączka: występującym na tym terenie. Drzewa nadały charakter krajobrazowi przyrodniczemu tego miejsca, natomiast Mało jest w świecie krajów, w których historia kultury mate- drewno, jako podstawowy budulec, tworzyło koloryt rialnej byłaby równie silnie jak w Polsce związana z drewnem okolicznych wsi i miasteczek. Jeszcze kilkadziesiąt lat […]. Bo też świat form polskiego drewna powstawał dzięki temu drewniana architektura dominowała w całym warunkom przyrodniczym krajobrazu, wypełnionego w prze- regionie. Dwie wojny światowe, a następnie okres PRL ważającej mierze puszczami i leśnymi ostępami. u doprowadziły do zniszczenia i dewastacji znacznej części budownictwa drewnianego. Zniszczone zostały Drewno zaczęło dominować w architekturze wiej cenne zabytki architektury oraz całe miasteczka. Dewa skiej i małomiasteczkowej. Stało się podstawowym ele stacji uległy także wielkie obszary leśne. W projekcie mentem konstrukcyjnym przy budowie ścian i dachów, „Drewniany Skarb. Chroniąc dziedzictwo, kreujemy służyło też do robót wykończeniowych (stolarka) oraz przyszłość” chcemy podkreślić, jak niezwykłym mate jako materiał zdobniczy. Dzięki wykorzystywaniu riałem budowlanym jest drewno i pokazać, jak silnie drewna w budownictwie rozwinęły się specjalistyczne definiowało ono charakter krajobrazu kulturowego umiejętności jego obróbki (ciesielstwo, stolarstwo). regionu. Przyjrzyjmy się teraz tym najczęściej występującym obiektom architektury drewnianej. Najważniejszym z nich był zawsze dom mieszkalny. Drewniane budownictwo Kolejne obiekty to budynki gospodarcze (stodoły, spi chrze, budynki dla zwierząt) oraz tak zwana mała archi Lubelszczyzna leżąca na pograniczu Wschodu tektura (ule, bramy, furtki, studnie). i Zachodu przez setki lat zachwycała niezwykle róż Ważne miejsce w architekturze drewnianej zajmują norodną drewnianą architekturą ludową. Różnorod obiekty sakralne (kościoły katolickie, cerkwie, synagogi, ność wynikająca głównie z geografii i historii tych meczety, kościoły protestanckie, kapliczki i krzyże), terenów była przyczyną krzyżowania się i wzajemnego przemysłowe (młyny wodne, wiatraki, olejarnie, kuź oddziaływania różnych tradycji budowlanych. Można nie) oraz użyteczności publicznej (karczmy, remizy tu było zobaczyć kościoły rzymskokatolickie, cerkwie strażackie, szkoły). prawosławne i greckokatolickie, zbory protestanckie, W chwili obecnej tradycyjne budownictwo drew żydowskie bożnice, a nawet meczety tatarskie, przede niane przechodzi do przeszłości. Rzadkością są wszystkim jednak małe miasteczka z tak bardzo cha już wiatraki, młyny wodne, kuźnie, karczmy, drew rakterystyczną drewnianą zabudową i czworobocznymi niane budynki w wiejskiej zagrodzie. Stąd też istnieje rynkami, zamieszkiwane najczęściej przez Polaków potrzeba opisania i ocalenia tego, co jest jeszcze moż i Żydów (choć nie tylko). Jednym z najważniejszych liwe. Każdy zachowany drewniany obiekt jest nie tylko czynników, które miały wpływ na urodę miasteczek świadectwem tradycyjnego budownictwa drewnianego, było drewno – budulec, z którego powstała większość ale również źródłem wiedzy o zwyczajach, kulturze, domów, świątyń i innych obiektów. Wiązało się to historii regionów i narodów. z powszechną obecnością dużych, zwartych komplek Obraz wsi i małych miasteczek – czyli tych sów leśnych obok powstających wsi, miasteczek czy też miejsc, gdzie architektura drewniana była najbar dworów. Na setki lat budownictwo drewniane stało się dziej widoczna – na skutek wojny uległ radykalnej 8 nierozerwalną i najbardziej widoczną częścią polskiego zmianie. Zginęła społeczność żydowska, nadająca im charakterystyczny klimat. W dużym stopniu uległa W projekcie „Drewniany Skarb. Chroniąc dzie zniszczeniu i dewastacji typowa drewniana zabudowa. dzictwo, kreujemy przyszłość” pokazujemy funkcję, To, co pozostało z drewnianego budownictwa, stało się jaką pełniło, i nadal może pełnić, drewno w dawnej dla właścicieli synonimem biedy i zacofania, a w konse architekturze polskiej. Prezentujemy zachwycającą kwencji prowadziło do kolejnej fali zniszczeń – zastę jednorodność i harmonię architektury drewnianej ze powania budownictwa drewnianego murowanym. środowiskiem przyrodniczym. Szukamy odpowiedzi na Towarzyszył temu procesowi kompletny brak szacunku pytanie, skąd brał się unikalny charakter drewnianych i świadomości wagi drewnianej architektury. Na wiele domów i uroda małych miasteczek z ich drewnianą lat tradycja budowania z drewna praktycznie zanikła, zabudową. powstało przekonanie, że architektura drewniana jest anachroniczna. or centuries, the Lublin region had a rich tradition chapels, Jewish synagogues and even Tatar mosques; Fof using wood in construction and other industries above all, however, small towns with their extremely thanks to dense woodlands in the area. The trees grow characteristic wooden architecture and quadrilateral ing here gave character to the natural landscape of this market squares were mostly home to Poles and Jews, place, while wood as a building material created the but not only. One of the most important factors that colours found in the local countryside and towns.