NIEUWSBRIEF 17E JAARGANG NR

NIEUWSBRIEF 17e JAARGANG NR. 3, AUGUSTUS 1999 — ISSN 1384-9034

Historische Kring Kesteren en Omstreken

Arend Datema Instituut Archief-en informatiecentrum voor de Betuwe Bestuurssamenstelling

Historische Kring Kesteren en Omstreken:

Voorzitter a.i.: F Schuurman Mauritslaan 10, 6669 AX Dodewaard (0488) 41 30 31 Secretaris: D. J. van Dee-Honders Buitenweg II, 4021 BB Maurik (0344) 69 26 70 Penningmeester: H. C. Moorrees Narcissenstraat 8, 6666 BA Heteren (026) 472 21 63 2e Penningmeest: H. J. Gerritsen Kastanjelaan II, 6666 AB Heteren (026) 472 24 52 Leden: Chi:de Bont Molenstraat 33, 3911 KK Rhenen (0317) 61 37 26 J. van den Hatert Stationsweg 7, 4054 HA Echteld (0344) 64 13 II J. van Ingen Vispad 2, 4043 JN Opheusden (0488) 44 17 41 E. A. M. Janssen-van der Nat Stationsstraat 58, 6671 AW Zetten (0488) 45 25 03 T G. M. Versluis Planetenlaan 30, 6674 EB Herveld (0488) 45 46 02

Arend Datema Instituut:

Voorzitter a.i.: Schuurman Secretaris: D. J. van Dee-Honders Penningmeester: J. de Vries Graaf Bentincklaan 18, 6712 GT Ede (0318) 61 14 85 Leden: M. van Arkel Jasmijnstraat 12, 6666 XH Heteren (026) 472 36 03 H. C. Moorrees J. W van den Bosch Kempkeslaan I, 4043 LT Opheusden (0488) 44 17 21

Directeur Arend Datema Instituut

A. Datema J. v.d. Vondelstraat I, 4041 XJ Kesteren (0488) 48 13 54

© Historische Kring Kesteren en Omstreken Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van de Historische Kring Kesteren en Omstreken. INHOUD COLOFON Van de voorzitter / redactie 4 Nieuwsbrief Lezingen 5-7 Gezamenlijke uitgave van de Johannes de Speelman 7 Historische Kring Kesteren Op het matje bij de kerkenraad(II) 8-10 en Omstreken Lezingen Werkgroep Zetten 10 en het Arend Datema Instituut Avondexc. Werkgroep Zetten 1 1 -13 Excursie 1999 14-15 Redactie: Een moord in Echteld 16-17 A. Datema, D.J. van Dee-Honders, Kasteel Andelst (II) 18-19 J. van Ingen, E.A.M. Janssen-van der Tijdens onderhandelingen 20-21 Nat en F. Schuurman. Kwartierst. R.A. Fintelman 22-23 The Island: Betuws museum 24-26 Redactieadres: Oproep 26 Arend Datema Instituut, Postbus 62, Dossiers IV 27 4040 DB Kesteren Ook HKK&O'ers hebben een verleden t.a.v. Redactie Nieuwsbrief Aflevering III: Geurt Opperman. 28-29 Het begrip `kasteer 30-34 Openingstijden De strijd van Julius Caesar 35 Arend Datema Instituut Historische foto's 36 Stationsstraat 40-42 Streekarchivariaat 37-38 Postbus 62, 4040 DB Kesteren Korte berichten 39 Telefoon: (0488) 48 22 05 Club van Ioo 40-42

Woensdagmiddag: 14.00 - 17.00 uur AGENDA Woensdagavond: 19.00 - 21.00 uur september Donderdagochtend: moo - 12.00 uur Maandag 13 september 20.00 uur. Of op afspraak. Lezing Dorpshuis Kesteren. oktober Ook voor de Historische Kring Zaterdag 9 oktober:Excursie. Kesteren en Omstreken kan men Maandag II oktober 20.00 uur. bovengenoemd adres en Lezing Dorpshuis Kesteren. telefoonnummer gebruiken. Dinsdag 19 oktober 20.00 uur. Lezing Wapen van Andelst. Betalingen: Donderdag 28 oktober 20.00 uur. Historische Kring Kesteren Buitenlezing Eck en Wiel. en Omstreken: november Giro 3725054 / Bank 3319 57 183 Maandag 8 november 20.00 uur. Lezing Dorpshuis Kesteren. Arend Datema Instituut: december Giro 777704 i Bank 3319 74 6o6 Dinsdag 14 december 20.00 uur. Lezing Wapen van Andelst.

NIEUWSBRIEF 18e jaargang nr. 3 - augustus 1999 3 Interieurbouw MARK VAN WAMEL ad k. betimmering & montage RENTMEESTERSKANTOOR VAN LIJNDEN voor particulieren en projecten wij doen meer dan u denkt Molenpad 1 6672 LG Hemmen Panhuizerweg 22 4041 ON Kesteren Tel. (0488) 45 13 12 Tel./fax (0488) 482248 Fax. (0488) 45 26 21 Liniestraat 34b • Beheer en taxaties 4051 BP Ochten • Onteigening en planschade Tel./fax (0344) 644127 • Grond en pachtzaken • Schaderegelingen Autotelefoon (06) 53388274

40 SCHILDERSWERKEN E. JANSEN 44:47,1'

WIM VAN ZANTEN • •- -'' - -\1‘ .,- • reSil MOTOREN ri)

, 11,111 BOVA' G Keuze uit ongeveer MOTOR 100 motoren 4,, kt 1 111 Motoren en bromfietsen: Honda! Suzuki !Kawasaki / Yahama en andere merken Berkenstraat 1 4043 PD Opheusden Inruil en financiering mogelijk Tel./fax (0488) 44 16 59 Nedereindsestraat 25 Kesteren Mobiel (06) 51 33 00 63 Tel. (0488) 48 12 00 lOtzingen

Maandag 13 september 1999 20.00 uur en veel planten- en diersoorten verdwe- Dorpshuis Kesteren nen of worden sterk bedreigd. Meer dan 2/3 van Nederland bestaat uit een inten- Van oernatuur naar sief agrarisch landschap waar monocul- getemde natuur turen een hoofdrol spelen. Prof. dr. K.V. Sijkora In een dergelijk landschap kunnen bermen, dijken, spoorbermen en water- Van oernatuur naar getemde natuur of gangen een belangrijke bijdrage leveren van wildernis naar de natuurwaarde van aan de ecologische verscheidenheid. Dit de moderne infrastructuur. besef ontstond in de zeventiger jaren en De natuur is sterk veranderlijk, zij maakte daarna een duidelijke ontwikke- laat zich niet stilleggen. Evolutieproces- ling door. Door onderzoek werd niet al- sen in samenhang met de geschiedenis leen de kennis van deze waarde vergroot van de bewegende aardkorst laten dier- maar kwam ook steeds meer inzicht in de soorten komen en gaan. Landschappen maatregelen die genomen kunnen wor- veranderen onder invloed van grote den om de ecologische waarde van deze grazers maar ook van miniscule bodem- landschapselementen te behouden of te organismen. vergroten. • Eén van de diersoorten die zich re- cent heeft ontwikkeld, de mens, heeft op wereldschaal het landschap, de fauna, de Maandag II oktober 20.00 uur flora en en zeer waarschijnlijk ook het Dorpshuis Kesteren klimaat beïnvloed. Volgens Piet Schroe- vers kunnen wij daarom de natuur op- Het geheim van de Mechelse kuil vatten als `een mozaïek van herinnering'. De wilde natuur werd door de mens ge- Mr. J. J. G. van der Pol temd en grote delen van het aardopper- vlak veranderden in cultuurlandschap- In het Ginkelse Zand bij Ede bevind zich pen. Het voor-industrieel cultuurland- een grote kuil die door Van Geelkerken schap bestond, ten gevolge van het ex- in 1651 Mechelse kuil werd genoemd. tensieve landgebruik, uit een zeer divers Deze kuil ligt dicht bij kruispunten van mozaïeklandschap waarin veel organis- oeroude Hessenwegen, compleet met men hun levensnis konden vinden. grafheuvels en umenvelden. Op oude Na de industriële en wetenschappe- kaarten staat bij deze kuil een galg en lijk technologische revolutie gingen veel vinden we de naam Boddegat (beuls- of levensgemeenschappen sterk achteruit bodega0.

NIEUWSBRIEF i8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 5 Op deze plaats werd voor de kerstening sen binnen te dringen en langzaam in de volksrechtspraak gehouden. Dit om- cultuur te brengen. Deze moerassen vatte niet alleen huwelijksrecht en pri- konden alleen maar voor agrarisch ge- vaatrecht, maar ook het strafrecht. Het bruik geschikt worden gemaakt als er volk sprak recht onder leiding van een door een aantal boeren flink werd sa- voorzitter die bijgestaan werd door mengewerkt. Eigenlijk ligt hier de oor- priesteressen. sprong van het Nederlandse polder- Later verschoof de volksrechtspraak model. Om de voeten droog te houden naar het kerkhof rondom de Oude moest er altijd overleg plaatsvinden. Edese Kerk. In 1532 werd door Hertog In enkele eeuwen zijn de grote opper- Karel van Gelre een eind gemaakt aan vlakten veenland in West-Nederland deze volksrechtspraak en de eigengeërf- omgezet in boerenland. Deze veen- den werden vervangen door de adel. ontginningen veroorzaakten grote ver- In deze lezing wordt getracht een zo anderingen in het landschap. Door de eerlijk mogelijke reconstructie te geven ontwatering die bij de veenontginning van een heidense volksrechtspraak met van belang was is het maaiveld binnen alles wat daar om heen gebeurde. Veel enkele eeuwen vele meters gedaald. Zo elementen daarvan hebben nog jaren- is uiteindelijk de gehele middeleeuwse lang een rol gespeeld in onze recht- bedijking van het rivierengebied terug te spraak en enkele resten vinden we terug voeren op de veenontginingen in het in musea en in onze folklore. westen, zoals in de lezing zal worden uit- De lezing wordt gehouden door mr. gelegd. Konden de boeren aanvankelijk J. J. G. van der Pol, die sinds 1989 op zoek nog een gemengd bedrijf met en aan- is naar de oorspronkelijke Noord-Euro- zienlijke graanteelt op het ontgonnen pese cultuur en zich dus ook met dit on- veen uitoefenen, door de daling van het derwerp bezig houdt. • maaiveld en de vernatting die daarmee samenhing verdween de graanteelt en ontstonden de grote veenweidegebie- Maandag 8 november 1999 moo uur den die we bijvoorbeeld in Utrecht en in Dorpshuis Kesteren de waarden van het westelijke rivieren- Middeleeuwse veenboeren gebied kennen. en turfgravers in Nederland In de lezing besteedt Chris de Bont aandacht aan de strijd die de middel- Chris de Bont eeuwse boeren moesten voeren met hun omgeving om zich voor hun gezinnen In de Middeleeuwen waren grote delen een boterham te kunnen verschaffen. van Nederland bedekt met een veenlaag. Met behulp van veel dia's geeft hij aan Dit veenpakket kon soms wel meer dan hoe goed de middeleeuwse boer zijn ei- vijf meter boven het huidige maaiveld gen landschap kende, maar ook hoe hij opgroeien en uitsteken. Het waren dan door schade en schande wijs werd om er echte Nederlandse bergen. Vanaf onge- nog een beter gebruik van te kunnen veer moo na Chr. begonnen moedige maken. Soms speelde hij handig in op boeren deze ondoordringbare moeras- veranderingen in het landschap die hij

6 NIEUWSBRIEF 1 8e jaargang nr. 3 — augustus 1999 met zijn groep door de ontginning zelf turf was het aardgas van onze voorou- had veroorzaakt, maar soms werden ders. Als afsluiting van de lezing laat ze er ook totaal door verrast. Toen de Chris de Bont een bijzondere serie dia's gemengde bedrijven waren vervangen zien waarop de laatste turfgraverij uit de door de pure veehouderij zijn grote de- jaren '50 staat afgebeeld en waarop goed len van deze gebieden afgegraven en uit- te zien is hoe hard men voor zijn turfjes gebaggerd om turf van te maken. Deze moest werken. •

Johannes de Speelman

In 1911 verscheen een historische ro- geschreven, waarin we veel details man van de hand van J.A.Heuff (hij uit zijn onderzoek naar de recht- schreef zijn romans onder het pseu- banken terugvinden, zodat we een doniem Huf van Buren), die de Betu- goede indruk krijgen van het dage- we als toneel gebruikte voor zijn ver- lijks leven op het platteland aan halen. Heuff was een amateur-histo- het einde van de 18e eeuw. ricus, die kort na de Aileen de naam 'Jo- oprichting in 1898 be- J. Huf va n Buren hannes' is fictie. Voor stuurslid werd van Johannes de Speelman de omgeving waarin van de vereniging hij rondloopt heeft 'Gelre'. Heuff de nu nog Hij publiceerde nogal bekende namen ge- wat geschiedkundi- handhaafd. ge boeken, over di- Er zijn aanwijzigin- verse onderwerpen. gen dat ook de gefin- Voor één van deze geerde namen terug- boeken deed hij grijpen op personen onderzoek naar de die echt hebben be- rechtbanken van Kes- staan, zodat je zou teren en Zoelen. Uit Historische roman kunnen spreken van deze gegevens heeft uit de Betuwe een 'sleutelroman'. hij veel geleerd over De redactie werkt de gebruiken en gewoonten op het momenteel hard aan deze uitgave, platteland: de verhoudingen met de die 512 bladzijden zal tellen, een adel, de gewoonten bij de jacht enz. echte pit dus. Wanneer het boek ver- Zijn onderzoek resulteerde in de be- schijnt is nog niet bekend, maar het kende uitgave 'De Neder-Betuwe en zal waarschijnlijk begin november haar Ridderschap' uit 1902. worden. Ook de prijs is nog niet be- Gewapend met deze kennis heeft kend. Eén ding is zeker: u moet dit hij de roman Johannes de Speelman boek hebben gelezen. F51

NIEUWSBRIEF i8e jaargang nr. 3 - augustus '999 7 HKK&O BIJDRAGE

Op het matje bij de kerkenraad (II)

Rinus Baggerman

Kerkenraadshandelin gen zijn een boeiende bron. Ze geven ons een kijkje in het leven van alle dag, in het wel en (vooral) wee van de gewone man van eeuwen terug. Vaak handelen ze over zaken, waar wij ons nu niet meer druk over zouden maken. Dat moet vroeger toch wel anders geweest zijn. Evenals vorige keer heb ik voor een letterlijke weergave gekozen van een passage uit de 'Handelingen des Kerkenraads van Kesteren van 1666 tot 1720'. En zoals U waarschijnlijk al vermoedt, krijgt er weer eentje van langs.

ctae Synedrii gehouden binnen i. dat meester Cornelis op Maendag AKesteren den 6 April 1718. avont den 7 Meert 1718 te huys is geko- Compareerden D. M. J. Menso praed. en men met sijn vrouw en dat sij het seer praesesi, Willem Reijerse oud.[erling], oneens waren. Dit segt Jan van Klinken- Cornelis Ewouden oud., Lambert Hol berg en Gerrit Cornelisse soo gesien te oud., Willem Jansen Diac.[on], Jan Se- hebben; gerse Diac., Harmen Arisen Diac. absent 2. dat in huys sijnde heeft gesegt sijn wegens onpasselijkheijt. vrouw, die hun tegen was gegaen veel sufletten2 in haer aengesigt en voeten ART. 1 onder haer gat te hebben gegeven. Ger- Na aenroepinge van des H.[eeren] rit Cornelisse seyt dit gehoort te hebben. Naam is a[an] Dom. praes. dese vergade- 3. dat onder veel vloeken en qualijk spre- ring voorgedragen dat Jan van Klinken- ken sijn vrouw hadt verder gedregt (= berg, Tomas Jansen en Gerrit Cornelis- gedreigd) een galg op haer bek te snij- sen waren versogt om wegens het erger- den, en dat hij sijn vrouw sijn leven lang lijk gedrag van meester Cornelis Erke- geen goedt sou doen. Jan van Klinken- lens dese vergadering eenige openingh berg en Gerrit Cornelisse betuygen dat te geven. soo gehoort te hebben; 4. dat hij seijde alles verbruijt te sijn, ART. 2 en voornemens was den kerkenraet te Sijn hierop een voor een voorn[oemde] bedanken en dan naer Oostindien te va- persoonen binnen gestaen en hebben te ren, of met de Heydens agter het lant te samen uytgenomen Tomas Jansen, die gaen lopen. Jan van Klinkenberg segt seyde op dit pas niet te willen antwoor- gehoort te hebben dat meester Cornelis den, dese navolgende articulen van be- den Kerkenraet wilde bedanken. Jan swaar tegen meester Cornelis uyt ge- Segerse betuygt alle vier de articulen de bragt. suyvere waerheyt te sijn.

8 NIEUWSBRIEF i8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 VAN BREDA Schoenen Lederwaren Sportadikelen Schoenreparaties Sleutels PIET VAN WALSEM Voor machines, ijzerwaren, gereedschappen, dierenvoeding en hengelsport naar:

Opheusden OCHTEN Dorpsstraat 2a Molendam 39 Tel. (0488) 44 13 17 Tel. (0344) 64 12 82 greetendenYt 'Bunket

SPECIALIST IN ROOMBOTERKOEKJES

Heuningstraat 23a 4051 CA OCHTEN Tel. (0344) 64 16 86 Fa. GEBR. SPAAN Landbouwmechanisatiebedrijf Ook voor reparatie van uw machines

Nedereindsestraat 37 — Kesteren — (0488) 48 12 21

AANNEMERSBEDRIJF Voorenswei 3 6669 MX Dodewaard EN Tel.: (0488) 41 26 65 VASTGOEDADVISEUR Fax: (0488) 41 28 04

ESCOLJPIA/ GARANT J.H.HENDRIKSEN NVOB Nederland, Verbond van Ondernemer, Nieuwbouw - verbouw- restauratie in de Bouwnijverheid Tot uw dienst! Joop van Mourik Makelaardij o.g. BV Wij verzorgen voor u: Zoekt u ergens een woning? • aankopen o.g. • verkopen o.g. Laat het ons weten! • taxaties Bel ons op of stap vrijblijvend • hypotheken bij ons binnen. • gratis berekening maandlasten • financiële adviezen

_ _10 III Makelaardij o.g. Joop van Mourik B.V. Lienden, Oudesmidsestraat 12 Opheusden, Dorpsstraat 9a Tel. (0344) 60 24 00 Tel. (0488) 44 29 06 ART. 3 Wie was nu meester Cornelis Erkelens? Meester Cornelis hier over gehoort Zijn naam doet vermoeden dat hij of al- sijnde, heeft geantwoort, dat hij niet wel thans zijn voorouders wellicht kwamen wist dit bovenstaende soo alles geseyt te uit Erkelenz, zo'n 40 km ten Z.O. van hebben, dog dat het wel kost waer sijn, Roermond. Erkelenz ligt in het voorma- dat het in heftigheyt en wat beschonken lige Opper-Gelre. In 1718 was dat echter sijnde was geschiet, en dat het hem leet al heel lang Pruisisch gebied. was, en wenschte dat het nooyt voorge- Na 'het afsterven van Gerrit Hol in vallen was, onder beloften dat sig soo in sijn leven custos en schoolmeester' werd t' toekomende sal dragen, dat de ge- op de bijeenkomst van de kerkenraad te meente geen ergernisse sal geven, in Kesteren op 28 oktober 1705 besloten tegendeel den kerkenraet genoegen. dat 'het hoog noodig was, dat tot stigting Dit meester Cornelis voorgelesen sijnde van de gemeente en opbouw van jeugt segt soo sijn antwoort te sijn. een ander bequaem man beroepen wiert'. Er werd een nominatie gemaakt ART. 4 van vier personen, te weten Cornelis De Kerkenraet in de vrese des Heeren Erkelens, Jan Storm, Gerrit Jan en Jan overwogen hebbende het antwoort van Brantgum, waaruit gekozen werd. Met meester Cornelis, heeft met blijtschap bijna algemene stemmen werd Cornelis sijn leetwesen gehoort en hoopt hert- Erkelens uitverkoren. grondigh dat in sijn beloften sal volher- Dan duurt het echter tot mei 1717 den, dog aenmerkende, de grote gegeve voor we weer iets vernemen van 'onze' ergernisse heeft tot ontlasting van haer meester Cornelis. Met een schriftelijke conscientie3 gesententieert4 en senten- volmacht van Gijsbertus Duijts, schepen tieert mits desen, dat meester Cornelis der `stadt Wesop' (Weesp?), en Magda- den tijt van ses weeken sal gesuspen- lena Vos, echtelieden, verkoopt en trans- deert sijn van sijn Kerkendienst en het porteert hij aan Rutjer Roelofse van Avontmael te Pascha5, ook behout de Lienden en Anneken Claesen Huijs- kerkenraet de besorging van de kerken- mans, echtelieden, 'seeker stuck bouw- dienst aen sig, wenschende immiddels, lant met annex willigenpasch in de dat Jehova Godt, met sijn geest hem sou Landeweer onder Kesteren gelegen, bestiere en leyde dat alle gegeve erger- groot ongeveir drie mergen' voor het be- nisse ten eenemael mag worden wegge- drag van zeshonderd gulden en vier gou- nomen en is dit meester Cornelis aenge- den dukaten.9 seyt. Op 9 mei 1720 verzoekt meester Cor- nelis de kerkenraad om ontslagen te ART. 5 worden van de kerken schooldienst. Na danksegginge tot Godt is dese verga- Dat wordt hem verleend door de dering in vrede en liefde gescheyde. kerkenraad, die vervolgens meteen op zoek gaat naar 'een bequaem persoon' Quod testor 6 om de vacature te vervullen. M.J. Menso V.D.M.7 in Kesteren.

NIEUWSBRIEF 1 8e jaargang nr. 3 — augustus 1999 9 Hoewel meester Cornelis zo'n 15 jaar schoolmeester was in Kesteren, is er toch weinig over hem bekend. Vele vragen Lezingen blijven dan ook open. Waar kwam hij Werkgroep vandaan? Wanneer werd hij geboren? Bleef hij na zijn ontslag in Kesteren of Zetten e.o. vertrok hij naar elders? Hoe heette zijn vrouw? Had hij kinderen? Enzovoort, enz.? Was hij zoals je tegenwoordig veel Het lezingprogramma voor het hoort van leraren, gewoon opgebrand? nieuwe seizoen is weer gereed. Het Veel vragen zullen onbeantwoord programma is gebaserd op de the- blijven. Of komt er, zoals velen onder u ma's 'schoolmeesters' en 'het leven zeker meegemaakt hebben, de dag met op en langs de rivier De Waal'. de toevallige ontdekking? Rest mij niets Noteert u alvast de volgende data anders dan daar op te wachten. • en onderwerpen in uw agenda:

NOTEN Dinsdag 19 oktober 1999: 'Het on- 1. praed. en praeses - predikant en voorzitter. derwijs en de onderwijsvernieu- 2. sufleten - klappen, meppen. wing te Hemmen` door de heer 3. conscientie - geweten. C. P.va n Goor; 4. gesententieert - gevonnist. 5. Pascha - Pasen. 6. Quod testor - Hetgeen ik getuig. Dinsdag 14 december 1999: 'Enkele 7. V.D.M. - (Verbi Divini Minister) Dienaar aspecten van het onderwijs in het van het goddelijke woord; dominee. dorp Heteren' door de heer W.A. 8. custos - koster. van de Westeringh; 9. RAG Arnhem, Vrijwillige Rechtspraak kerspel Kesteren, inv.nr. 246, folio 98v, dd. 21-6-1717. Dinsdag 29 februari 2000: 'De historie van de rivier De Waal': geologi- sche-bodemkundige en cultuurhistorische aspecten.De ontwikkeling van nederzettingen tot dorpen. Deze lezing zal worden verzorgd door de heer J. R. Mulder.

Alle lezingen beginnen te 20.00 uur in 'Het Wapen van Andelst' te An- deist. De data en onderwerpen voor de lezing in april- en de excursie omstreeks mei/juni 2000 zullen in de volgende Nieuwsbrief worden vermeld. •

10 N IEUWSBRIEF 18' jaargang nr. 3 - augustus 1999 vondexcursie Werkgroep Zetten e.o.

Boukje Hof-Velde en Teun Versluis

raditiegetrouw organiseerde de werd volgens overlevering in de Ro- TWerkgroep Zetten - ter afsluiting meinse tijd gesticht door een Keltische van het seizoen 1998/1999 - haar jaar- prins genaamd Bato. De Romeinen lijkse avondexcursie. Deze keer was het bouwden er een tempel. Op de funda- doel een bezoek aan de Heerlijkheid menten van deze tempel zou in 327 het Batenburg. eerste kasteel zijn gebouwd. In de acht- Op woensdag 9 juni j.l. verzamelden ste eeuw bracht Willibrord het christen- zich de eenentwintig deelnemers in de dom in Batenburg. uitbaterij `DeViersprong' voor een rond- Oorkonden uit de elfde eeuw vermel- wandeling door de historische kern van den dat riddergeslachten (Heren van het stadje Batenburg. Bij het startpunt Batenburg) in deze stad en omgeving van de wandeling vertelde de enthou- (Horssen en Leur) hun macht uitoefen- siaste gids, mevrouw Aalbers, ons eerst den. Het waren zgn. bannerheren, die iets over de rijke historie van dit stadje. een hogere status hadden dan de andere ridders. Zij hadden hun grondgebied van HISTORIE de Duitse keizer ter leen gekregen en be- Batenburg - sinds 1389 stadsrechten - schouwden zich daardoor min of meer

NIEUWSBRIEF 18e jaargang nr. 3 - augustus 1999 11 als 'vorst' over hun 'rijk'. Met uitzonde- ring van de keizer behoefden zij aan niemand verantwoording af te leggen.Qua status waren zij daarmee de gelijken van de hertogen van Gelre en Brabant. Met toestemming van de keizer mochten zij vele rechten uitoefenen. Zo had de Heer van Batenburg het recht van het veer, de molen en de eendenkooi. Later werd dit recht nog uitgebreid met het visrecht, muntrecht (Batenburg had een eigen munt),brouwerijrecht, landrecht, belas- tingrecht en bepaalde rechten om mark- ten te houden. Berucht waren de hoge tol- en veerrechten. Eeuwenlang werden hierover klachten ingediend en proces- sen gevoerd. Meerdere malen in haar geschiedenis was de heerlijkheid een prooi van het oorlogsgeweld. Zo werden in 1503 Ba- tenburg en het kasteel volledig verwoest. De stadswallen en poorten werden nooit meer opgebouwd. Ook de bloedige twis- aangetast. Batenburg zakt uiteindelijk ten tussen protestanten en roomskatho- weg tot een kleine agrarische gemeen- lieken tijdens de Reformatie lieten hun schap. Wèl wordt in 1766 nog een kleine sporen na. haven aangelegd om te kunnen profite- Meerdere adellijke geslachten heb- ren van de handel langs de Maas. Tijdens ben in Batenburg hun macht uitgeoe- de Franse overheersing vervalt het kas- fend. Na de Heren Van Batenburg kwam teel tot een ruïne. In die tijd vervielen de heerlijkheid in handen van de adel- ook de heerlijke rechten. lijke familie Van Bronkhorst-Batenburg (1315). In 1659 wordt - na decennia strijd NIEUWE GESCHIEDENIS - het kasteel betrokken door de graven Vanaf '818 ontstaan in Nederland de ge- Van Horne. Twee generaties later, in meenten. Batenburg is echter te klein 1701, komt Batenburg in handen van de om als zelfstandige gemeente te kunnen vorst Van Bentheim. Deze adellijke fa- functioneren. De vorst van Bentheim is milie blijft echter niet in Batenburg maar het hier niet mee eens. Bang om zijn in- gaat in Duitsland wonen.Voor het eerst vloed op het bestuur te verliezen, is hij in haar geschiedenis wordt de heerlijk- bereid om het benodigde geld voor de heid nu vanuit het buitenland bestuurd. zelfstandige gemeente bij te passen. Doordat de dienstverlening aan de Heer Na de Tweede Wereldoorlog komt er en zijn hofhouding wegvalt, wordt de een einde aan het 'rijk' van de Duitse economische basis van de heerlijkheid vorst. In 1945 worden zijn Batenburgse

12 NIEUWSBRIEF 1 8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 VOOR MEER DAN SFEER VOOR KLEURIG WONEN

* Woon- en projectstoffering * Meubelstoffering .1# *Slaapcomfort .1 * Verf en behang * Lijstenmakerij Qremdio- decoratief wonen

HOOFDSTRAAT 20 6671 CD ZETTEN TEL. (0488) 42 o6 go FAX (0488) 42 06 45

VOOR WELKE VORM Peters van Ton VAN RECLAME U OOK KIEST, oerto LANDELIJK ERKEND ELEKTROTECHNISCH INSTALLATIEBEDRIJF • Gespecialiseerd in fabrieksinstallaties, van Dor/and Multi-Mediaservice o.a. machineautomatisering d.m.v. vrij programmeerbare besturingen; • schakelkastenbouw; • licht- en krachtinstallaties; • antenne-installaties; Jasmijnstraat 12 6666 XH Heteren • telefooninstallaties; Tel.: (026) 474 26 85 • inbraakbeveiliging. Fax: (026) 472 29 48 Verkoop van elektrische apparaten en E-mail: [email protected]

installatiematerialen. ook als u zakelijk op Eigen servicewerkplaats voor o.a. KTV's. internet wilt adverteren

Kalkestraat 3— Dodewaard privé: (026) 472 36 03 (0488) 41 12 14 mobiel: (06) 51 29 43 01

ELEKTRO TECHNISCH JUWELIER- HORLOGER INSTALLATIEBUREAU

N. van der Greft G.J.v.Binsbergen & Zn. Ook voor verkoop en reparatie Opheusden Tel. (0488) 44 13 39 van antieke klokken

Uw vertrouwd adres voor:

Audio-Video Was- en droogautomaten Koel- en vriesapparatuur Elektrische huishoudelijke apparatuur Alles op het gebied van verlichting

Hoofdstraat 64 Burgemeester Lodderstraat 13 Zetten Opheusden Tel. (0488) 45 12 47 (0488) 44 13 39

Voor binnen en buiten

Bezoek onze s 07{TOOm Vrilag vrijblijvend informatie over de ° flichape collectie „, bezittingen door de Nederlandse rege- twee eeuwen oude ruïne kan nu als een ring geconfisqeerd.Tot 1984 blijft Baten- soort nostalgisch centrum worden be- burg een zelfstandige gemeente. Daarna schouwd. wordt het stadje bij Wijchen gevoegd. Na de Stadswal met zijn monumen- Als pleister op de wonde nam Wijchen tale boerderijen en huizen en komend het gemeentewapen over. vanuit de Kerkstraat troffen we onder het lover van oude bomen en omzoomd RONDWANDELING door een fraaie bordertuin de oude Gewapend met deze historische kennis of St.Victorkerk aan. Hier werden we vertrokken wij naar de R.K.-kerk St. opgewacht door koster Van de Boven- Victor aan de Molendijk. Deze kerk, kamp. Met zijn vakmanschap van weleer daterend uit 1873, werd geschonken in woord en gebaar kregen bouwstijl, in- door een Batenburgse familie. De bouw- terieur en oude rouwborden een serene kosten bedroegen ƒ55000-. Het interi- betekenis. Dat de kerk tijdens de Tweede eur, dat binnenkort voor het publiek Wereldoorlog als schuilkerk fungeerde wordt opengesteld, bezit nog voor een voor een joodse artsenfamilie gaf zijn gedeelte zijn neo-gothische inrichting. verhaal een extra dimensie. Vanaf de kerk kwam al snel de 'geslo- Op het oude plein met zijn fraaie ten standerdmolen' in het vizier. Tijdens stadspomp heeft de tijd stilgestaan. Zo- het bewind van de Heer van Batenburg wel bewoners als monumentenzorg heb- was het een zgn.dwangmolen. Boeren ben niets nagelaten om de monumentale uit Batenburg en omgeving waren ver- huisjes en hofsteden in hun oorspronke- plicht (gedwongen) hier hun graan te la- lijke staat te houden. ten malen. Via de begraafplaats met zijn Een opmerkelijke bezienswaardig- bijzondere kastanjeboom bereikten we heid was de 'Blauwe steen' op de hoek het Tijnshuisje. Dit gebouwtje uit de van de Grootestraat en Kruisstraat tweede helft van de 17e eeuw was een (vroeger het middelpunt van de stad). tol- en toegangshuis. Het vormde met Bij deze steen werd in vroeger tijden een pendant die is afgebroken, de toe- recht gsproken. Ook werd aan deze gang tot het kasteelterrein. steen weleens de doodskist vastgemaakt Op de kasteelbrug bracht de gids de van iemand die bij zijn overlijden schul- diverse adellijke families in herinnering den had. Pas nadat door nabestaanden die het fraaie kasteel hebben bewoond. of borgen de schulden werden voldaan Volgens beschrijvingen uit het midden kon de begrafenis plaatsvinden. van de 17e eeuw was dit gebouw het mooiste kasteel van Gelderland. AFSLUITING Uit een taxatie in 1721 is ook bekend Zonder 'schuldgevoelens en voldaan' hoe fraai en rijk de inventaris en de aan- werd in de uitbaterij, onder het genot kleding van het kasteel moet zijn ge- van een drankje, nog even nagepraat weest. Om de ruïne voor verval te behoe- over de interessante excursie. Het was den werden in de afgelopen jaren di- 'heerlijk' toeven in het historisch juweel- verse restauraties uitgevoerd. De bijna tje dat Batenburg heet. •

NIEUWSBRIEF t8ejaargang nr. 3 - augustus 1999 13 HKK&O BIJDRAGE

Een moord in Echteld

Hans van den Hatert

p de foto het huis van de familie dit leverde niets op. De hulp van speur- 0 Zaaijer uit Echteld. Deze woning honden bracht eveneens geen oplossing. is enkele weken geleden gesloopt voor In de buurt heerste een terneergeslagen de aanleg van de aanstaande Betuwe- stemming. Was de dader één van hen? spoorlijn. Voordat het Amsterdam- Na een week kreeg de politie een niet- Rijnkanaal werd aangelegd, stond het ondertekende brief. Hierin stond dat de huis bij de onbewaakte spoorwegover- politie maar eens onder de hooimijt bij gang in de Medelsestraat. Deze nog be- Jan van Beusichem moest gaan kijken. staande straat werd evenals de spoorlijn Die had daar het geld verstopt dat bij door het kanaal in tweeën gedeeld. Het Martijntje verdwenen was. En inder- is een huis met een geschiedenis. daad werden daar enkele honderden guldens gevonden. Direct werd Jan in de MOORD boeien geslagen en naar Arnhem over- In de zomer van 1937 klonk de roep door gebracht. Echteld dat Martijntje van Hattum zich verhangen had. Haar ontzielde lichaam hing aan de trapleuning. Zo werd zij door haar zuster aangetroffen. Die was eventjes weg geweest om boodschappen te gaan doen. Toen zij een beetje bij stukken kwam, zag zij dat er in het huis een kleine ravage was aangericht. Zij kon zien dat er een worsteling had plaats gevonden. En bovendien hing het lichaam zo laag dat de benen de grond raakte. Verder bleek dat een groot bedrag aan spaargeld verdwenen was: Martijntje had zich niet verhangen maar was koelbloedig vermoord.

ONDERZOEK Door de plaatselijke politieagent H. de Weijer werd samen met het hoofd van de politie, burgemeester H. Houtkoper, een onderzoek ingesteld. Zij kregen hierbij hulp van de recherche uit Arnhem. Maar

16 N I EUWSBR IEF 1 8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 DirkJan Franken A. VHP\TTUM > meubelen laminaat D. tapijten D. slaapkamers > gordijnen > projecten

DirkJan Franken Interieurs BV Julianaplein 9 straatwerk sierbestrating 6671 CA ZETTEN zaagwerk Tevens verhuur Telefoon (0488) 45 17 79 grondwerk van minigraver Telefax (0488) 45 34 55

Harnsestraat 18 — Opheusden Dé adviseur voor Telefoon (0488) 44 31 66 uw interieur! Mobiel (06) 52 83 90 29

Levering en montage van systeemplafonds en wanden

Bezoek onze showroom met meer dan 50 plafonds

Voor meer informatie: Gijsbert Stoutweg 11 (Industrieterrein Latenstein) TIEL S 'n Bank waar

111- de hoofdrol speelt? Bestaat

Bent u op zoek naar een bank die maatwerk levert, dan is de SNS bank een juiste keus. Onze goed opgeleide medewerk(st)ers informeren u over het brede scala van diensten dat onze bank zowel zakelijk als particulieren cliënten te bieden heeft. Wij nemen graag de tijd om in een persoonlijk gesprek antwoord te geven op al uw vragen, verzoeken en specifieke wensen. Met ii in de hoofdrol.

SNS bank We doen 't graag beter dan goed Echteld was verbijsterd, want `Jan den praat. En werd al gauw gezegd: `waor zou orgeldraaier' stond als een goudeerlijke die kjal dat geld vandaan hemme zachtmoedige man bekend. Vooral bij de gehoald. Zou hij da geleend hebbe. Want kinderen kon hij geen kwaad doen. Zij hij het nog gin neegel om de kont te mochten als hij met het orgel op pad ging krabbe. As ge hum op de kop zet valt er meerijden en soms een deuntje draaien. nog gin dubbeltje uit de zak'. Jan vond alles goed! Ook de politie kwamen deze praatjes ter ore. En gezien hij één van Martijntjes GEEN ALIBI buren was, werd de link naar de moord Bij de verhoren bleef Jan ontkennen. gelegd. Maar omdat hij niet kon zeggen waar hij op het tijdstip van de moord was ge- BEKENTENIS weest, bleef hij in hechtenis. Iedere dag Al direct kwam aan het licht dat hij de en zelfs 's nachts werd hij verhoord. La- trouwerij en de bruiloft contant had beter zou Jan zeggen: `Ik ging zelf denken taald. Hij werd aangehouden en na en- dat ik het gedaan had'. In Echteld wilde kele verhoren bekende hij Martijntje te en kon men niet geloven dat Jan tot het hebben vermoord. Hij had het geroofde begaan van een moord in staat was. geld nodig gehad om te trouwen en om Ineens herinnerde boer Van Lent zich indruk te maken bij zijn schoonfamilie. dat hij op die bewuste dag aan het hooien De man werd te Leeuwarden veroor- was geweest en dat Jan hem daar de gedeeld tot twintig jaar celstraf. Vanuit het hele dag geholpen had. En zie na zes we- gevang schreef de dader een brief naar ken in het gevang te hebben doorge- huis. Hierin stond dat zij vooral zijn per- bracht werd Jan op vrije voeten gesteld. soonlijke bezittingen goed bewaren De altijd zo vriendelijke orgeldraaier ge- moesten. Vooral de fiets moesten zij leek een stuk aangeschoten wild te zijn goed opbergen. De kans bestond dat, geworden. Het was de oude Jan niet wanneer hij goed oppaste, hij vervroegd meer... zou worden vrijgelaten. Nu werd in die tijd iedere in- en uit- NIEUWE AANWIJZINGEN gaande brief door het gevangenis- In de maand september ging een zoon personeel gelezen. Vooral de passage van één van Martijntjes buren trouwen. over de fiets trok hun aandacht. De fiets Het was een branieachtig figuur. Hoewel werd opgehaald en zie, keurig in rolletjes hij, evenals zovelen uit de streek, werke- verstopt zat een nog grote som geld in de loos was en in de steun liep, ging hij eer- fietsband... ste klas trouwen. Het bruidspaar was ge- Nog éénmaal is de man in Echteld zeten in een open rijtuig dat door Friese langs geweest. Hij wilde toen bij de kin- paarden werd getrokken. Omdat het deren van Jan vergiffenis gaan vragen eerste klas was, waren de paarden met voor hetgeen hij hun vader had aange- blauwe pluimen opgetuigd. Ook de stoet daan. In plaats van vergiffenis kon hij die volgde was één en al deftigheid, even- echter een goed pak slaag krijgen. als de daarop volgende bruiloft. In een Martijntjes laatste woorden waren ge- klein dorp als Echteld werd daarover geweest: `Wa doede nouw jong'... •

NIEUWSBRIEF t8ejaargang nr. 3-augustus 1999 17 HKK&O BIJDRAGE

Kasteel Andelst 00

Elly Janssen-van der Nat

it de vorige bijdrage weten we dat met een lamp. Dit laatste, de lamp, vin- Uhet huis tien kamers telde, een den we verder alleen in het tweede bovengang, benedengang, keuken, kel- woonvertrek, zo goed als zeker de werk- der, mangelkamer en een zolder. Waar kamer van de overleden heer des huizes. werden deze kamers voor gebruikt, hoe Er staat een secretaire, we zien er een waren ze ingericht, hoeveel werden er pijpenlade, een tabakskistje en een verwarmd en hoe verlicht? Sliep men liquer-keldertje met negen vlesjes'. De nog in bedsteden of in ledikanten? Wat lamp is hier een staande lamp. voor soort kasten gebruikte men en van In de salon zijn aanwezig twee Chi- wat voor houtsoorten waren deze ge- nees koperen blakers en acht tinnen maakt? kandelaars om de bewoners van licht te Uit de uitgebreide boedelbeschrij- voorzien. In de benedengang hangt een ving uit 1828, waarin men kamer voor hanglantaarn. kamer alles inventariseert en ook onge- Men slaapt in ledikanten met behang- veer de waarde van alles weergeeft, krij- sels, dit zijn draperieën. Ik stel me dus gen we op deze vragen een vrij goed ant- hemelbedden voor. Er zijn er met da- woord. mastbehangsel, met nanling of nankin Het blijkt dat er twee woonvertrek- behangsel en met katoen behangsel. Dit ken zijn, vijf slaapkamers en drie berg- in volgorde van waarde. Het kinder- kamertjes. In alle kamers vonden we ledikant heeft een wit katoenen behang- vloerkleden, vloertapijten en karpetten sel. In de ouderslaapkamer met damast- op de vloer. In de gang een loper en mat- behangsel zijn ook de zes stoelen en de ten. Voor de ramen hingen glasgor- canapé met wit damast bekleed. Alle le- dijnen: dit zijn vitrages. Alleen in de sa- dikanten zijn voorzien van een bed, twee lon wordt gesproken van gordijnen en of vier kussens (1 of 2 -persoonsledikant) raamkussens. Hier hebben we dus de be- een peluw, matras en twee dekens. Bij kende raambankjes. bed moeten we dan denken aan het don- zen of veren schudbed dat op de matras VERWARMING ligt. Op zolder worden geen ledikanten De salon wordt verwarmd door een genoemd. Waarschijnlijk bevonden zich kachel met een marmeren blad en plaat. daar nog bedsteden. Hier zijn de matras- In het andere vertrek vinden we een ka- sen ook stromatrassen, terwijl het ma- chel met kolenbak. Ook de kinderslaap- tras in de kinderkamer een paarde- kamer is voorzien van een kacheltje. In harenmatras is. De bedden worden op- deze kamer werd waarschijnlijk ook les- gemaakt met lakens en slopen van aller- gegeven, er stond n.l. een werktafeltje lei soort.

18 NIEUWSBRIEF 1 8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 Het meeste meubilair is van mahonie- stemd voor de minderjarige Abraham (6 hout. Nemen we alleen de kasten onder jaar oud). Voor de volwassenen worden de loupe, dan vinden we de volgende geen boeken of boekenkasten genoemd. exemplaren: in de salon een vaste kast Wat betreft schilderijen, hiervan vin- als bergplaats voor veel porselein; in de den we er zes in de herenkamer, drie in 'herenkamer' de al eerder genoemde se- de kinderkamer en twee in de salon, cretaire, een hoekbuffet en een com- allen met een heel lage waarde. mode. In de slaapkamer en op de gang Wel wordt er muziek gemaakt, want ende bergkamers, één eikenhouten en in allebei de woonvertrekken staat een twee mahoniehouten kabinetten, een piano en een muzieklessenaar. Alle ka- eikenhouten garderobe, een grenen lin- mers zijn voorzien van spiegels en de ge- nenkast, een eikenhouten en een grenen bruikers van drie slaapkamers kunnen hangkast, twee mahoniehouten chiffon- zich bedienen van waskom met lampet- ieres, maar ook een kersenhouten kastje. kan. Een volgende keer nemen we een Als laatste een mahoniehouten boeken- kijkje in de rijk voorziene linnenkast en kast met boeken `expressievelic' be- zilverkast. •

Een voorbeeld van een ledikant met draperieën (XVII eeuw, Rijksmuseum). Uit: K.Sluyterman: Huisraad en binnenhuis in Nederland.

NIEUWSBRIEF 8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 19 HKK&O BIJDRAGE Tijdens onderhandelingen gaat de sloop gewoon door

Hans van den Hatert T n de laatste drie maanden zijn er acht streek, en met name de gemeente Tiel, zit huizen in de buurtschap Medel onder te springen om bedrijventerreinen, is het de sloophamer gevallen. Deels moesten oog op Medel gevallen. Het is niet de eer- zij wijken voor de spoorlijn en deels voor ste keer dat er een greep naar Medel het aan te leggen industrieterrein. In wordt gedaan. Reeds in 1974 wilde de Echteld praat men echter van een bedrij- gemeente Tiel deze streek al inlijven. venpark. Bovendien is voor meerdere Het stuitte op hevig verzet van de bevol- huizen een sloopvergunning aange- king van het dorp Echteld. De Tielse vraagd. Hierbij zijn panden die op de ge- aanval mislukte. Sindsdien is het rond meentelijke monumentenlijst staan. Medel altijd onrustig gebleven. Telkens De Betuwespoorlijn komt vanaf Tiel probeerde Tiel via de politiek het gebied tot het dorp Echteld dwars door dit te verkrijgen. De laatste keer werd het fraaie gebied te liggen. Doordat de door de Eerste Kamer weggestemd.

Een pand aan de Grotebrugsegrindweg 5 dat ook op de nominatie staat gesloopt te worden.

20 NIEUWSBRIEF 8e jaargang nr. 3-augustus 1999 OCHTEN C.V.

Grafische Bedrijven Rivierenland i•

Zakendrukwerk, rekeningen, briefpapier, zakenkaartjes, enveloppen, folders, boekjes, kettingformulieren enz.

Familiedrukwerk, geboortekaartjes, verlovings- en huwelijkskaarten, jubileumkaarten enz.

Full-colour drukwerk, o.a. brochures.

Eigen ontwerpstudio.

Kleurenkopieën, A4 en A3 formaat, vergroten en verkleinen. De allerbeste kwaliteit! Klaar terwijl u wacht.

T-shirts bedrukken, uw favoriete foto op A4, vergroten en verkleinen. Klaar terwijl u wacht. Leuk om weg te geven. Wij staan nog niet in de geschiedenisboekjes. U kunt nog steeds bij ons terecht:

Drukkerij Ochten Mercuriusweg 5 4051 CV Ochten Industrieterrein 'De Heuning' Tel. (0344)64 41 62 Fax (0344)64 38 69 E-mail: druk.ochtenOciceronet.n1 Boeken, bijbels Kantoorartikelen CD's Kado-artikelen Speelgoed

Nedereindsestraat 7- 4041 XE Kesteren Telefoon 04113 - 48 2226

LOODGIETERS- EN VERWARMINGSBEDRIJF

Ochten Telefoon (0344) 64 17 93 VAKGARAGEjviomjw ZAAYERiewsw. v.o.f. N7M-ársi era eV% ALTIJD EEN VERTROUWD ADRES Feálr Gespecialiseerd in Citroën BOVAG Al 30 jaar uw vertrouwd adres voor: • nieuwe auto's • banden en accu's • occasions • autoruitenlijn • onderhoud en APK-keuring • ombouwen tot automaat • roetmeting met Click 'n Go • accessoires • schadereparatie • gecertificeerde alarminbouw • financiering en leasing Ommerenveldseweg 67— Ommeren— Telefoon (0344) 60 16 32 Donderdag en vrijdag geopend tot 21.00 uur Zaterdag geopend voor kleine reparaties tot 14.00 uur De provincie en Tiel bleven echter aan- gaat de strijd tussen Echteld en Tiel om dringen op bedrijventerreinen. Echteld Medel nog steeds door. kwam onder zware druk te staan en ging De provincie, die naar het er uitziet de accoord met een voorstel van de provin- zijde van Tiel zal kiezen, staat nu echter cie om gezamelijk van Medel een indus- met de rug tegen de muur. Dit omdat trieterrein te gaan maken. Hieruit werd Echteld heringedeeld wordt met de ge- het industrieschap Echteld-Tiel gebo- meenten Kesteren en Dodewaard. Die ren. gemeenten willen alleen heringedeeld Direct vlogen ze elkaar al in de haren. worden met een onopgedeelde gemeen- Echteld wilde er een bedrijvenpark ma- te Echteld. Zij stellen dat wanneer zij ken. Dit hield in dat er naast bedrijven heringedeeld zijn, zij zelf het gebied wel nog veel groen overbleef. Tiel echter kunnen exploiteren. De kunde en de wilde gaan proberen om zware industrie mankracht hebben zij hiervoor in huis. naar de streek te halen. Vandaar ook dat Tiel wil nu buiten Echteld om het- zich bedrijven aanmelden die elders on- gebied in handen zien te krijgen, omdat gewenst zijn. het met deze gemeente veel te moeilijk Nu in 1999 heeft zich nog niet één werken wordt. Een belangrijke factor bedrijf gevestigd. Wel is er door de ge- voor Tiel is de niet onaanzienlijke onroe- meente Echteld, met goedkeuring van rendzaakbelasting die deze bedrijven de provincie, een bouwvergunning afge- gaan betalen. Als deze aan Tiel zou toe- geven aan Ned.Lloyd, maar door be- vallen, zou de nieuw te vormen gemeen- zwaarschriften van de omwonenden, is te al failliet zijn, alvorens zij van start kan er nog geen begin gemaakt (aug.'99). gaan... Andere bedrijven die zich zeker op Maar wat er ook gebeurt, de sloop Medel gaan vestigen zijn de firma's van huizen en boerderijen gaat gestaag Oostendorp en Daalderop. Intussen door! •

Reactie 14alio AUEmoni,

I k keet Gaeri vas". Odkikektik.bei",4Gjaar ot.d.. I k bex. vul oxtgeveer 4- maandeL& lidvox. del-kstortsche Kria% lx. Kesterex... lk yin& let let& om. mtjx, fomiliestamboom. uate. zoekex., waar ket is Kid alkjd.makkelijk. C-ielukkird kryil (It kulp vox. Geurt Oppermax, ex. lk. bex.1.13.4 bg myx.famille alint 4S9. Het is er il leuk exiled. leerzaam. exje kotikt veel. Mkt vroeyr ter ~bal...

Met vriewiel.ijke. yoet,

Gteert vax. Odt,jk

NIEUWSBRIEF i8ejaargang nr. 3 - augustus 1999 21 Betuwse kwartierstaat: F

) ) ik i 45 d en

86o 1 8 ) 1 1 • - ier 83 1 iems 02- 04 - 8- ±- Lav R Haas 4

0 o 2 -

v. de t. h 25 van it ? t. hten dina

d ? ? Kes ? ke t ?

t t t I Oc Ju t Kes It

ber / / /

t iine I N 5 01 6 / 5 / t i2e

s1 7 88 8 NEN Tr Hu ILTEN AS 6 TE N 17 t. tu t. 80 1799 5 - EN 0-1 e e -17 A LU 1- 2 2-17 17 OE 02 st N H 17 07-17 0 07 SEN 0 - HI 6 2e N q-0 - ONK 2- S 88 8 00 2 8- 8- M a N 7 7 ca. VA ELMA -o 04

1 1 10- 24 n in DE H VA n a VA 15 NT fke ne kum

l SPR lm hem 07-17 01-1 02-1 h. e hten hten hten hte n lo iaan ian 0- 6- tj FI k HER ffe r n 27- dr Rhe Ren Oc Oc Oc , Oc Op Ar 252 , * (. * (252 (5t * Roe * Adr A Sto Di Wilhe 2 Jan Ja

1 . ) ) " > ; r s ts x 2 7, !_ 0 c) F (, ( Anthonie Lutera Paul Neeltje FINTELMAN SPRONK HERMSEN DE HAAS

Arbeider

* Kesteren 05-09-1801 * Ochten 04-01-1806 * Ochten 21-09-182IA *Ochten 05-11-1820 A t Ochten 23-06-1863 t Echteld 07-11-1896 t x Echteld I1-09-1828 x Ochten 16-11-1843

Anthonie FINTELMAN Roelofke HERMSEN O

Tabaksplanter •

* Ochten 12-11-1839 * Ochten 28-02-1844 t 10-05-1918 t? x Echteld To-06-1868 Nelis Derk FINTELMAN Commissionair in groenten en fruit * Andelst 10-08-1878 t Andelst 28-01-1952 x Dodewaarc

Roelof Arend * Valburg 10-07-1932 x Dodewaard 09-05-1962 Johanna Helena .

22 NIEUWSBRIEF I8eiaargang nr. 3 — augustus 1999 toelof Arend FINTELMAN

2 A 84 835 859 8 1 1 - -1 88c i 01- ) 2-04 oi- dz l 12- 0 10-04 oo- iik 10-12-1 issen d. dew. dew. dew. • Baren Ew Do Ar Do Do ke

O ie t Do / t lt it / / t ille

I t?

1 4 8 t Sliik- 8 H 04. Aa 87 CRUM t. 804 t. HARTMAN

1 INGEN s -179 -179 70 - ia - Ge n ge ) 12-17 03

01-17 04 tru r 17 - 8 01-F7 -04 4.

EERBOS to 0i 8 0- ke Pe VAN -7 80 2

29 II- 29

k 22- N I HERMSEN COENEN

2- ca. An

t REMMERDE 2-I er ina e nes der lla dba dew. 4K-17 p i dew. hten dew. dew. tten tten dr ltj ber iana ELINGS s VAN be hl-1 be

han hip • 01 Do Oc Do a Ze Do Do -• Ze ? * Broo * (, Nee Jo * * Ar Hen Gij * Jan Is * * Sc Adr Jan

? D ) > . "' a. 2 2 c? C CD 0 6 F c ( t. ts c 9 ` Peter Jan ArnoIda Gerrit Hermina CRUM VAN NEERBOS ELINGS HERMSEN

Koopman

Tabaksplanter •

* Dodew. 12-09-1829 A * Dodew. 11-03-1828 A * Zetten 25-11-1815 *valburg 16-03-1823 t Dodew. 06-02-1882 t Dodew. 19-04-1907 t? t? x Dodewaard 03-11-1848 x Valburg 17-06-1852 Arend CRUM Hendrina ELINGS

* Dodewaard 30-01-1859 * Slijk-Ewijk 25-03-1853 t Dodewaard 06-02-1933 t? x Teuntje Hendrina CRUM

* Dodewaard 23-12-1891 t Eindhoven 20-01-1982 ?) 22-05-1924 (begr. Herveld)

FINTELMAN * geboren x gehuwd 'AI gedoopt x ondertrouw AN OMMEREN,* Dodewaard 24-06-1933 t overleden (A) datum akte

NIEUWSBRIEF i8e jaargang nr. 3 — augustus 1999 23 he Island, 'n Betuws oorlogsmuseum

IC/ Betuwnaren niet altijd solidair in oorlogstijd Toine Queens HETEREN - 'Eist lag onder hevig het gebied tussen de grote rivieren, toen- artillerievuur. Voor vele teruggekeerde tertijd `manneneiland' genoemd. Door soldaten was het nog erger dan in de inundatie (onderwaterzetting) was de Normandië. Gesneuvelden kregen veld- bevolking geëvacueerd en zorgde een graven. Een houten kruis met een helm handjevol mannen voor fruit en vee. Vele erop. Tenminste, de ge- Heterenaren van toen allieerden. Dode Duit- weten daarom niets sers werden vaak in één PRIVE MUSEUM van de bevrijding van gat gegooid. In een tuin, hun dorp op 3 april '45, ergens tussen Elst en "THE ISLAND" omdat ze er gewoon- Valburg, lagen 29 veld- weg niet bij waren. graven. In één daarvan 1944-1945 Wie het museum be- lag Ashley, een Engelse kijkt, ziet wat ook TV- infanterist van het beelden over Kosovo Somerset-regiment. Toen de bezetter de tonen: oorlog is het enige spel waarbij Rijndijk doorstak en de Betuwe onder- beide partijen verliezen. Dat weten liep dreven ook de helmen weg. Eén van vooral de pakweg 200 veteranen die j aar- die helmen kreeg ik van een vrouw. Aan lijks Ten Wilmer bezoeken. Nauwelijks de binnenkant was de naam Ashley nog geopend, werd het museum al verrijkt - leesbaar. De veldgraven werden later door enthousiaste bezoekers - met een geruimd, waarna de gesneuvelden een aantal verzetsblaadjes en dagbladen uit laatste rustplaats kregen op officiële mi- mei '45. Ik las, en dat was nieuw voor me, litaire begraafplaatsen. Een kameraad dat Overbetuwnaren vaak tevergeefs van Ashley nam al eens een kijkje op aanklopten voor materiële bijstand bij mijn bovenkamer. Door zijn verhaal de minder zwaar getroffenen in de wes- ging Ashley voor me leven.' telijke Betuwe, terwijl daar vaak de lin- Die vroegere hooizolder van verza- nenkasten nog goed gevuld waren. melaar Marcel ten Banner (41) uit De Heterenaar - opgegroeid in Ren- Heteren werd te klein voor al die spullen kum - raakte geïnteresseerd in de oorlog die herinneren aan de oorlogsjaren '44 toen hij de zakagenda van pa inzag. en '45 in de Betuwe. De memorabilia Daarin stonden zijn notities over de vonden een nieuwe stek in zijn garage oorlog, ooggetuigeverslagen zeg maar.' die veranderd is in 'The Island', het vo- Vervolgens las Marcel ten Whmer boe- rige maand door burgemeester Palm en ken, kreeg van oma granaathulzen en vijf Poolse veteranen geopende kleine van een oom een Duitse bajonet. Die oorlogsmuseum. `De naam verwijst naar hulzen werden gebruikt als vaas of kruik.

24 NIEUWSBRIEF 8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 Tuinrneubelen van hout, HERMAN metaal of aluminium? KANTOOREFFICIENCY OCHTEN Gigantisch assortiment, direct uit voorraad leverbaar, voor de LAAGSTE PRIJS. 1500 rn'tuinplezier! Nu showroommodellen voor nog lagere prijzen.

MINOLTA

• Faxapparatuur • Kopieersystemen • Kantoormachines • Kantoorinrichting iloofddealer van: Preston aluiteak - • Kantoorbenodigdheden

van Woerkom

nieuwbouw verbouw fiannemersbedrijf onderhoud Wageningen restauratie betonboringen NVOB bedrijfsorganisatie Industrieweg 20 Nederlands Verbond van Ondernemers in 6702 DR Wageningen de Bouwnijverheid Telefoon (0317) 41 09 03 Telefax (0317) 41 40 44 BLOEMEN - PLANTEN N. Willemsen CADEAUSHOP RUND- EN VARKENSSLAGERIJ v. d.cAeterm.cot Ook voor koud buffet's Oranjelaan 3 en barbeque staan wij voor U klaar 6669 AH Dodewaard (0488) 41 23 30 Wist u dat u bij ons ook uw schoenen „,.... 9i kunt laten repareren en dat uw kleding in één dag gestoomd kan worden?

Uw bloemetje kunnen . > >-... wij over de hele wereld Dorpsplein 1 . ,a, laten bezorgen.

DODEWAARD 4:'‘ Het meest veelzijdige (0488) 41 13 38 ..it, .-... adres in uw omgeving

-1 oto's maak je van de ,,‹.. MIIIrliiii F hoogtepunten in je leven. Van je vakanties, de kinderen, ,7°''''N\ t • • 7 de leuke momenten, de mooie , herinneringen. Met zulke foto's neem je geen risico. Die breng je naar de

mi m m M MII =II IIIIII Mil IIIM Presto Print Fotovakman

IIIMIMMMIIMMIIIIMMIIM frto~ die er de tijd voor neemt om er iets moois van te maken. Die ze met zorg en aandacht behandelt, ze niet even afraffelt BOP AN en altijd wel een leuke aanbieding Hoofdstraat 4 voor u in petto heeft. 6671 CB ZETTEN Telefoon (0488) 45 16 51 leiders die voor eigen glorie zo snel mogelijk Duitsland wilden bereiken. Een veteraan vertelde me dat bij een collega-parachutist de kin totaal wegge- schoten was, nog voordat hij de grond bereikte. En het verzet had nog wel ge- waarschuwd voor de sterke Duitse SS en para's. Heldhaftig was het optreden van de Polen die de Engelsen rugdekking gaven

• bij hun oversteek over de Rijn. Toen de Betuwe blank stond vonden patrouilles •11 •-•: • . met roeibootjes plaats. Duitsers en En- gelsen probeerden elkaar uit de bootjes te schieten.' Het privémuseum is keurig inge- , deeld. Het vormt een aanvulling op de musea in Arnhem en Groesbeek die elk een ander oorlogsgebied belichten. Het De prominent aanwezige jeep uit 1944 is bovenal een eerbetoon aan de veteranen. En het is altijd weer leuk om reac-

Soms helpt het toeval een handje, zoals Prijzige poppen die munitiekist die langs de weg wachtte op een ijzerhandelaar. De collectie dijde langzaam uit. Pro- minent aanwezig in het museum is een eigenhandig gerestaureerde Jeep uit '44, die nu nog dienst doet tijdens defilés. De aanschaf van de etalagepoppen voor de uitbeelding van de militairen uit de verschillende landen was prijzig. Bovendien kwam justitie langs om ondermeer te controleren of de wapens onklaar gemaakt waren, vertelt Ten Whiner. Toen hij twaalf jaar geleden naar Heteren verhuisde werd het verzamel- terrein verlegd naar de Betuwe. En het zijn vooral de Poolse militairen die door hem worden gekoesterd. 'Zij werden slachtoffer van een slechte coördinatie - het materiaal werd gedropt bij Wolfheze, de soldaten bij Driel- en van geallieerde

NIEUWSBRIEF i8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 25 ties van de veteranenvrouwen te horen zaad werd geperst en surrogaatartike- wanneer ze de oude foto's bekijken. Zo len.' Vorige maand ontving hij van een zag hij er vroeger uit, klinkt het dan trots, Poolse veteraan het originele gevechts- terwijl ze naast hun door de jaren gete- jasje van destijds. Van een Nederlandse kende mannen staan. ss-er kreeg hij ooit een vechtpet. Op De Heterense verzamelaar zou zijn voorwaarde dat ik er geen bordje bij zou museum graag vervolmaken met mooie hangen met zijn naam. • diorama's van bijvoorbeeld de evacuatie.'Verder wil ik graag geholpen worden Privémuseum The Island: Onze Lieve aan foto's, oude gebruiksvoorwerpen Vrouwestraat 36 in Heteren. Bezichti- zoals het molentje waarmee toen kool- ging na afspraak.Tel. (026) 472 22 85.

Oproep

Volgend jaar wordt heel bijzonder. de Grebbelinie, waarbij om de Be- In het jaar 2000 zijn tal van herden- tuwestelling tussen Opheusden en kingen, waarvan de meest in het Ochten werd gevochten, en in het oog springende de herdenkingen bijzonder de periode tussen sep- voor de Tweede Wereld-oorlog zul- tember 1944 en april 1945 toen dit len zijn. We zullen dan landelijk de gebied niemandsland werd tussen Duitse inval van 1940 herdenken en de Duitse en de geallieerde linies. natuurlijk het 55e jaar van de be- Kortom een episode die het ver- vrijding. dient om wederom onder de aan- Velen gaan er vanuit dat dit dacht gebracht te worden. mischien de laatste officiële oor- De tentoonstellingscommissie ver- logsherdenkingen zullen zijn. Van zoekt iedereen die denkt een aan- de generatie die aan deze strijd vulling op deze tentoonstelling te hebben deelgenomen leeft vrijwel kunnen leveren te reageren. Heeft u niemand meer. Binnen de HKK&O nog spullen uit de oorlogsjaren, en de medewerkers van het ADI is heeft u misschien nog foto's of kaar- het idee geboren om in de meida- ten en dergelijke, neemt u gerust gen van 2000 een herdenkingsten- contact met ons op. toonstelling over de oorlogshande- De Historische Kring geeft u natuur- lingen binnen ons werkgebied te lijk de garantie dat alles met zorg zal organiseren. worden beheerd en na de tentoon- Het is de meesten onder ons wel stelling bij u zal worden terug- bekend dat het centrale deel van de bezorgd. Nadere informatie is te Betuwe enorm onder de oorlog verkrijgen bij het Arend Datema In- heeft geleden. In de meidagen van stituut, telefoon (0488) 48 22 05. 1940 de zuidelijke verlenging van KvlU

26 NIEUWSBRIEF 18' jaargang nr. 3 — augustus 1999 HKK&O BIJDRAGE

Dossiers IV

Arend Datema

et Archief- en Informatie- Cen Deelnemers waren: (wat tussen haken H trum voor de Betuwe legt van zeer staat zijn gegevens, welke ons inziens en interessante cultuurhistorische items uit wat ons is medegedeeld bij de genoemde haar werkgebied dossiers aan, zodat personen horen): geïnteresseerden daarvan kennis kunnen nemen. Het is de bedoeling, dat in de G. J. van Riemsdijk (wonende op Luite- Nieuwsbrief aan deze dossiers regelma- kamp), A(nthonij) Buddingh (wonende tig aandacht geschonken wordt. aan de Heuningstraat), M(arius) van Klinkenberg, H. Houtkoper (burge- In de vorige Nieuwsbrieven stelden we meester van de gemeenten IJzendoorn de volgende dossiers aan de orde te we- en Echteld), A. Bor Az., D. van den Berg, ten: A. Bor Rz., H. Fintelman, A. J. Angelino A. de Weijert (onderwijzer), Mevr. wed. • Veiling Kesteren en Omstreken; J. C. Palm, Mevr. wed. J. A. Lambrechts, • Nachtveiligheidsdienst Kesteren en mevr. wed.Ter Bals, G.Th. van Beusekom Opheusden ca 1933; (predikant), A. J. Kraaij (arts), J. van • Boterfabriek van Kesteren; Hardeveld (onderwijzer),A. Booij (fruit- • De geschiedenis van de Tweede We- teler op Het Zand te Eldik), Mej. D. van reldoorlog, in het bijzonder van ons Ingen (wonende aan de dijk naast de fa- werkgebied de Betuwe; milie Buijs), A.A. van Klinkenberg, Mej. • Nederland en Oranje; wed. K.Vermeer-... , H. van Ogten, G. van • Nederlandse Spoorwegen. der Pol, Mej. wed. D. Frank (moeder van D.Frank, textielwinkelier aan de Am- Gegevens omtrent deze dossiers in bachtstraat te Ochten, C. Bedijs (hoofd welke vorm dan ook zijn van harte wel- openbare school te Ochten), Mej. wed. kom E Angelino, N. J. de Kat Angelino.

NIEUW DOSSIER! We zijn benieuwd of aan dit dossier nog Het Leesgezelschap Ochten. nieuwe gegevens toegevoegd kunnen Via een zuster van Hannes van den worden. • Hatert werd ons een formulier van het Leesgezelschap Ochten uit het jaar 1920 ter hand gesteld. Ochten had dus in de jaren '20 een leesgezelschap. We zouden er gaarne meer van willen weten.

NI EUWSBR IEF iiie jaargang nr. 3- augustus 1999 27 ok HKK&O'ers hebben een verleden

AFLEVERING 3

ommige mensen loop je in het ADI Het transporteren zat hem toch schijn- Snooit mis en één van hen is Geurt baar in het bloed want vanaf het veer Opperman. Tijdens de evacuatie van kwam hij als chauffeur op een vrachtwa- 1944-45 werd Geurt op 18 april 1945 te gen van de Aldi supermarkt terecht en Eck en Wiel geboren bij familie Van de heeft daar ruim twintig jaren met plezier Pol van het Wielse veerhuis. Op het erf gewerkt. Door allerlei lichamelijke van deze familie vonden Geurts ouders klachten is Geurt sinds 1992 buiten het onderdak in een oude stuurhut. arbeidsproces geraakt en is mede door De ouders van Geurt heten beiden die situatie als vrijwilliger nauw bij het Opperman met hun achternaam, zijn werk van de Historische Kring en het moeder was een Rhenense en vader Arend Datema Instituut betrokken ge- kwam uit de Mars. Een in de regio zeer raakt. bekende familie. Hij groeide op in het Geurt is inmiddels al 22 jaar getrouwd Achterdorp (de Achterdorpstraat) in met de uit Rotterdam afkomstige Carla Kesteren en in het gezin van zijn ouders Witjens, ook zij is binnen de Historische werden vier kinderen geboren, twee Kring Kesteren zeker geen onbekende. jongens en twee meisjes. Geurt was de Op menige receptie en andere - vaak tweede in dit gezin. Geurts moeder-zeker niet de jong- ste - woont nog steeds in Kesteren, is nog goed ge- zond en rijdt nog zelf in haar auto. Van vaders kant stamt Geurt uit een schippers- familie en ook Geurt is in zijn werkzame leven eerst als schippersknecht en later als zelfstandig schipper actief geweest. Een aantal jaren heeft hij ook nog als veerknecht op het Ochtense veer gewerkt, waarover hij nog steeds smakelijk kan vertellen.

28 N I EUWSB R IEF i8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 PIET SPIES BV KESTEREN Transport — Grondverzet — Machineverhuur Zand- grind en grondhandel Straatsteen — Rode Split — Containerverhuur Tevens voor alle sloopwerken

(0488) 48 15 20

'n Goed boek HOBÉ haal je bij Broekdijk 21 Kesteren 'n goede zaak (0488) 48 12 67

Gespecialiseerde boeken kantoorvakhandel

* B. o. S. • TAXI diensten • Trouwrijden Hoofdstraat 84 • Rolstoelvervoer 6671 CC Zetten Telefoon: (0488) 45 13 6o • Ziekenhuisvervoer (particulier verzekerden) Zoekt u een genealoog? Bel gratis de Gouden Gids® Lijn 0800 0345

Altijd de R van Resultaat

ZAAD- EN PLANTENHANDEL Firma S.A.H. van Binsbergen & Zn. Broekdijk 31a 4041 CT Kesteren (0488) 48 13 43

Ambiance el la carte restaurant. Voor uw zakelijke Uw adres voor: en familiegelegenheden. • Tuinbloemen, landbouwzaden en bestrijdingsmiddelen; Fam. Jansen-de Ruijter • Alle soorten pootaardappelen, Tielsestraat 190 — Andelst planten en meststoffen. Telefoon: (0488) 45 16 88 feestelijke - bijeenkomsten die de Kring lijk omdat hij hier reeds vanaf 1994 actief in de loop van de jaren organiseerde, mee bezig is. Reeds een aantal malen maakte Carla deel uit van het organi- heeft hij genealogische artikelen gepu- satiecommitee en gaf er blijk van dit ie- bliceerd. dere keer weer met plezier te doen. Haar Vaak fungeert Geurt als de genealogi- inmidels overleden vader was steevast sche vraagbaak voor de bezoekers van bij de Kring te vinden als hij het weekend het ADI.Als een van de eersten schafte hij bij Geurt thuis doorbracht. zich een computer aan. Ik herinner me Ook hun dochter Carola is reeds lang dat dit in het begin nogal veel van zijn een vaste bezoeker op de zaterdag- aandacht vergde. Nu heeft hij die ma- middagen en voelt zich daar ook schijn- chine behoorlijk onder de knie en advi- baar goed thuis. Jaren geleden bracht zij seert anderen hoe er mee te werken. nog spellen mee om zich te vermaken, te- Wie is Geurt nog meer? Hij is het die genwoordig is haar vertier een walkman. vaak voor de koffie zorgt, de deur open De interesse in de streekgeschiedenis doet en ook weer sluit. In de zoge- is bij Geurt ontstaan uit zijn fotografie- naamde 'Regenten kamer' heeft hij een hobby. In de zeventiger jaren vormde hij vaste stoel. Daar kun je beter maar niet met Henk Heimel uit Kesteren een werk- op gaan zitten want hij werpt zonodig groepje dat zich toelegde op het verza- zijn gewicht in de schaal! Op de werkda- melen van foto's van oud-Kesteren en gen en openstellings-avond wil hij nog omgeving. wel eens een verfrissing inschenken en Op de door de Kring georganiseerde ziet er daarbij op toe dat alles ook weer lezingen was en is hij vrijwel altijd aan- ordentelijk wordt opgeruimd. wezig. Hij meldde zich aan als lid van de Naast zijn activiteiten bij de Kring is vereniging in 1975 en is vanaf die tijd niet Geurt ook al vele jaren actief bij de meer weg te denken. Stichtse fotoclub in Rhenen. Ook daar Inmiddels zijn er door Geurt duizenden heeft hij al menig staaltje van fotogra- foto's gemaakt van de omgeving en veel- fisch vakmanschap laten zien. Met regel vuldig wordt er een beroep op hem gemaakt hij op verzoek fotografische daan om oude foto's uit privé-collecties kopiën voor derden, dat schijnt hij goed te reproduceren. Een zeer groot deel van te doen want deze klanten blijven terug de huidige fotocollectie van het ADI is komen. Het schijnt dat hij ook nogal door Geurt bij elkaar gekiekt, goed be- eens huwelijksreportages maakt. Ik heb schouwd een enorme prestatie! me laten vertellen dat hij dat best wel wil Met de jaren is het fotograferen wat doen, mits hij ook op de bruiloft wordt minder geworden en heeft hij zich meer uitgenodigd. verdiept in de genealogie van Betuwse Geurt Opperman is een van die leden geslachten. Je kunt wel zeggen dat hij van onze vereniging die haast niet meer daar bijzonder veel van weet. Bij het zijn weg te denken. Ook door zijn inzet is noemen van een naam weet hij deze de vereniging geworden tot wat het nu is. reeds lang overleden personen zo te Geurt, we hopen nog lang van je ken- plaatsen. Hij wekt de indruk of hij ze nog nis te profiteren en een beroep op je te heeft gekend. Dit is niet zo verwonder- mogen doen! KvIII

NIEUWSBRIEF i8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 29 HKK&O BIJDRAGE

Het begrip 'kasteel'

Kobus van Ingen

is we praten over historische ge- In Friesland waren het oorspronkelijk A bouwen zijn er vrijwel nooit be- stinzen, wat letterlijk stenen huis bete- gripsverschillen. Praten we over een kent. Een adellijk huis werd later een kerk of over een kathedraal dan kunnen 'State' genoemd. de meeste mensen zich hierbij wat voor- In Groningen werden de adellijke stellen, nadere uitleg is dan meestal niet huizen borgen genoemd. Hierin vinden nodig. Boerderijen, molens, stadspoor- we het Nederlanse burg of burcht terug. ten, allemaal duidelijk, maar op het mo- In Oost Nederland, Drente, Overijs- ment dat er over kastelen wordt gespro- sel en de Gelderse Achterhoek met de ken begint het problematisch te worden. Lymers bezigde men de benaming have- Een kasteel wordt vaak pas als zodanig zathe. 'Have' komt natuurlijk van 'Have herkend als het voor de aanschouwer en goed' en `Zathe' van zetel: de zetel een `Kasteelachtig' uiterlijk heeft. In Ne- van een bezitter. derland is het vanaf de ontstaansperiode In het Neder-Sticht (nu de provincie van de kastelen al mis gegaan. De oudste Utrecht) sprak men van ridderhofsteden, vermeldingen spreken meestal van een dus de 'Hofstad', de bezitting van een 'Huys', waarmee `seyn adellyck Huys' ridder. werd bedoeld. De benaming kasteel In Holland en Zeeland werd vaak ge- komt pas heel laat in gebruik. Op lokaal sproken over een slot, dus een `gesloten niveau waren dit meestal zeer beschei- huys'. In Vlaanderen tenslotte sprak den optrekjes, meestal door een gracht men over een 'Steen'. Dit laatste spreekt omringd. In het begin uit hout en later uit voor zich. natuur- of baksteen opgetrokken bouw- Al deze verschillende benamingen sels. Het diende als een versterkte wo- geven m.i. aan dat de vroegste ontstaans- ning, die zeker niet dagelijks bewoond geschiedenis per regio nogal verschil- werd. Alleen op momenten van dreiging lend kon zijn. trok de adellijke familie zich er op terug. Normaal woonde men op `de Voorhof', IETS OVER HET ONTSTAAN het bij het 'Huys' behorende boerenbe- De vroegste kastelen ontstonden na het drijf. uiteenvallen van het Frankische rijk. Waren dit oorspronkelijk nog de 'Huy- REGIONALE BENAMINGEN sen van de regionale Heeren', later zien In het Nederlandse taalgebied ontston- we de versterkte huizen ook lokaal ont- den in de loop der eeuwen nogal wat staan. Zwak bestuur resulteert in het al- streekeigen benamingen voor een kas- gemeen in versnippering. Behalve het teel. bestuurlijk versnipperen, waren er ook

30 NIEUWSBRIEF 1 8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 Voorbeeld van een ronde burcht: de ruïne van Teylingen bij Sassenheim

andere redenen die versterkte bouwwer- lijk huis geworden, het bleef een vlucht- ken deden ontstaan. Met name in het burg en werd later opgenomen binnen westelijk kustgebied van ons land ont- de Leidse stadsomwalling. stonden in de we en Ile eeuw de zoge- De zogenaamde 'motte kastelen' da- naamde burchten. Dit waren relatief teren ook uit die vroege periode. Dit wa- grote cirkelvormige versterkingen, oor- ren oorspronkelijk houten bouwwerken spronkelijk van hout en later van steen. die gebouwd werden op het maaiveld. Deze burchten boden aan velen bescher- Ze werden aangewald met zoden, waar- ming in de tijd dat de Noormannen onze door ze als een verhoging in het land- kust onveilig maakten. Dit waren dus schap lagen. oorspronkelijk geen adellijke huizen, het waren ommuurde of door palisaden Schematische tekening van omringde versterkingen, die de plaatse- een 'motte' kasteel, aangewald met zoden lijke bevolking bescherming boden in tijden van gevaar. Van dit type vlucht- burchten hebben er velen bestaan. We vinden de namen nog terug in plaatsna- men zoals Middelburg, Souburg, Burgh bij Haamstede en Den Burg op Texel. Sommige groeiden later uit tot adellijk huis, bijvoorbeeld het Huis te Heems- kerk, de Burcht van Oostvoorne en de Burcht van Teylingen bij Sassenheim. De Burcht van Leiden is nooit een adel-

NIEUWSBRIEF 1 8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 31 adellijke huizen komen in dit gebied het eerst voor aan het einde van de ie eeuw. Het waren meestal vierkante torens met een kelder, twee verdiepingen en mogelijk nog een soort zolder. Iedere verdieping kende slechts één vertrek en de trappen voor de verbindingen werden in de dikte van het muurwerk uitgespaard. De toegang was op de eerste verdieping en de houten trap hier naar toe was door de bewoner naar binnen te halen. Hier- door was men redelijk beschermd tegen indringers. Zoals eerder hierboven al genoemd, zullen deze bouwsels slechts op momenten van gevaar bewoond zijn geweest. Uit deze woontorens, ook wel 'Donjon' genoemd, onstonden later door bijbouw vaak omvangrijke kastelen. Een goed voorbeeld hiervan is het voormalig huis Ter Leede bij Kesteren Een torenkasteel: geweest. Ook de kastelen De Wijeburg De Lunenburg bij Langbroek in Echteld en het huis Soelen onstonden uit woontorens. Als we vandaag de dag Het doel hiervan was in veel gevallen de voorbeelden hiervan willen zien is het duidelijk: het bood meer bescherming aan te bevelen om in het Utrechtse Ne- als je de tegenstander vanuit een hogere deren Overlangbroek te gaan kijken. positie kon bevechten. In ons laag- Hier is nog een aantal van deze woon- gelegen land was het natuurlijk ook torenkastelen - met en zonder aanbouw praktisch bij hoge waterstanden. Met - te zien. Over het algemeen waren dit de name in Zeeland werd een groot aantal adellijke huizen van de lokale Heeren' motte-kasteeltj es op zogenaamde 'Hil- die op deze wijze ontstonden. len' gebouwd. In onze directe omgeving Grote kastelen die werkelijk met een was de Aldenhaag in Zoelen een voor- vooropgezet plan werden gebouwd wa- beeld van een motte kasteel. Er zullen er ren in ons land vrij zeldzaam. In het 13e in deze regio ongetwijfeld meer zijn ge- eeuwse Holland was het de bekende weest. Exacte aanwijzingen hiertoe ont- Hollandse graaf Floris V die planmatig breken echter. een aantal kastelen liet bouwen tegen de Vooral in het centrale deel van ons lastige' West-Friezen. Deze huizen wer- land ontstonden de torenvormige kaste- den dus ook niet door een adellijke fami- len. Dit waren eigenlijk min of meer uit lie bewoond. De graaf zetelde er een kas- de kluiten gewassen boerenbedrijven, telein oftewel een kasteelbewaarder in. waarvan de bezitter hetzij tot de adel of Onder deze catagorie kastelen vallen tot de ministerialiteit behoorde. Deze o.a. ook het bekende Muiderslot, het

32 NIEUWSBRIEF t8ejaargang nr. 3 — augustus 1999 AUTOBEDRIJF AZET MOLENDAM 28 4051 BJ OCHTEN ail TEL. (0344) 64 28 19

• APK-keuringsstation • Levering alle merken nieuwe auto's • Ruime sortering occasions • Onderhoud, reparaties en LPG-inbouw • Moderne autowasserette • Taxibedrijf (trouwrijden, ziekenvervoer enz.) BOAYT!,IG

LOODGIETERS- EN DAKWERKEN Doe-het-zelf centrum RIOOL - ONTSTOPPINGSDIENST Jan Doeleman

Voor al uw:

* Verf * Meubels -1• 11M,' * Verfmengen * Schuifwanden * Behang * Hout * Sanitair * Plaatmaterialen * Electra * Zonwering * Verlichting * Verhuur * Gereedschap tapijtreiniger Telefoon (0488) 45 18 93 * IJzerwaren Uw handige badman Dr. A.R. Holstraat 17 Nedereindsestraat 30- Kesteren 6671 XW ZETTEN Telefoon (0488) 48 12 23 Gun uw ogen alleen het beste! DA MME OPTIEK Gediplomeerd oogmeetkundige (OVN) en contactlenzenspecialist (ANVC) 64041111Z Gratis oogdrukmeting! Gratis ogentest! Prima brilmode advies K'svaliteit 1 jaar garantie op uw nieuwe bril waar ik persoonlijk Uitstekende service achter sta AMME °PTIEK Tj (0488) 48 13 05 Peter Diepenveen • Oogmeting • Brillen Molendam 11 • Contactlenzen 4051 BG Ochten Hoofdstraat 28 - 4041 AD Kesteren Tel. (0344) 64 13 38 E-mail info@dammanl

AUTOBEDRIJF J. A. SPAAN rnazDa MAZDA DEALER voor de Midden-Betuwe Uw adres voor APK

Stationsstraat 1 - 4041 CH Kesteren - Tel. (0488) 48 12 24 Slot Loevestein en qua aanleg ook het Schatting van den Lande van Gelre Kasteel van Ammersoyen. Veel voor- (Schatting was een vorm van personele beelden zijn hier echter niet te noemen. belasting) in het jaar 1347 wordt een en De kastelen van Doorwerth, Waarden- ander duidelijk. In vrijwel alle ge- burg en het kasteel van Hernen ontston- noemde dorpen en buurtschappen den ook uit eenvoudige woontorens. wordt wel een 'Her' (een Heer dus) als adellijke bezitter genoemd. In Echteld KORTE SCHETS zijn het de Van Wije's en de Van Egteld's, VAN DE SITUATIE IN DE BETUWE de Van Lynden's in Lienden, Aalst en De situatie in de Betuwe past goed in het Kesteren en de Van Wely's in Hien en beeld van het versnipperd gebied van de Welie. Vaak is er ook sprake van `seynen lokale Heeren. Hier komen pas aan het soen' (zijn zoon) die als zelstandige einde van de ie eeuw de adellijke fami- belastingbetaler werd genoemd en dus lies in beeld. Een deel van hen zal zich- zijn eigen bezit en waarschijnlijk zijn zelf een 'Huys' gebouwd hebben. In de 'Huys' had. Er ontstonden dus binnen dorpen Beusichem, Maurik en Echteld het gebied van een adellijke Heer meer- worden de Huysen daar ter plaatse al dere kastelen; de kinderen wilden na- vóór 1300 genoemd. Hoe groot hun be- tuurlijk ook een waardig onderdak. Het zittingen waren weten we niet. Bij de zullen over het algemeen nogal beschei-

Een kasteel in één aanleg gebouwd: het kasteel van Ammerzoyen

NIEUWSBRIEF 1 8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 33 den huizen zijn geweest, maar ze onder- dus voor in een aantal vormen. Het tal- scheiden zich van de andere bebouwing rijkst zijn de kleinere adellijke huizen omdat ze uit steen werden opgetrokken. geweest. De grotere kastelen kwamen Hun stand verplichtte hen het door een beduidend minder voor. Dit was ook de gracht of `cingel' te laten omspoelen. Die situatie in de Betuwe. In het gebied tus- gracht was trouwens één van de voor- sen Doornenburg en het Amsterdam- waarden waaraan men moest voldoen Rijnkanaal hebben ooit meer dan hon- om in de Ridderschap van het Nijmeegs derd kastelen en adellijke huizen ge- Kwartier opgenomen te worden. Ook staan. Er waren dorpen waar méér dan een uit stenen gebouwd Huys en een op- tien kastelen stonden, de één natuurlijk haalbrug over de gracht waren vereist. nog groter en belangrijker dan de ander. Voldeed men aan al deze genoemde ei- Deze situatie gold niet alleen voor dit sen, maar had men niet voldoende adel- gebied. Binnen de Nederlanse grenzen lijke kwartieren in zijn voorgeslacht, dan bevonden zich vóór 1795 ongeveer 3000 werd men dus toch nog afgewezen voor kastelen! Hiervan resten er nu nog ruim deelname. Een zetel in de Ridderschap 300, dus nog slechts io%. Voor de Betu- was dus niet te koop! Deze situatie heeft we klopt die verhouding ook heel aardig. voortgeduurd tot 1795 toen de Fransen Een aantal van die nog bestaande kaste- ons land binnentrokken en de stadhou- len is vandaag de dag nog nauwelijks als- derlijke familie moest vluchten. Tot die zodanig te herkennen. Wie herkent in tijd bestonden de zogenaamde Heer- het gebouw dat tegenover het Dode- lijke rechten nog en waren — met name waardse gemeentehuis staat nog een op het platteland — de verhoudingen nog kasteel? Maar dit is wel degelijk het min of meer feodaal. Kastelen die nog adellijk huis De Pluimenburg. Anderen verdedigbaar waren werden na i600 niet kasteelrestanten zijn als onderdeel van meer gebouwd. Wel werden veel van de een boerderij nog moeilijker te herken- bestaande kastelen vergroot en ver- nen. In de Boerderij Hof d'Ooy bij fraaid. Een aantal adellijke families ging Echteld zitten in het bestaande voorhuis niet mee met de Reformatie en vertrok nog restanten van het oorspronkelijke daarom uit het gebied. De achtergelaten huis. Veel van die voormalige kasteel- bouwsels vervielen en zullen met hulp plaatsen zijn ook nu nog wel bekend, en van de omwonenden zijn afgebroken. bij een aantal hiervan zullen er nog delen Oude kasteelplaatsen werden boeren- van de oorspronkelijke fundering in de hofsteden. Hetzelfde gebeurde ook met grond zitten. Op dit moment zijn de ge- de onroerende goederen van de adel- gevens van de voormalige en nog be- lijke families die naar de steden vertrok- staande Betuwse kastelen per dorp in ken. Men bekommerde zich meer om de ons archief gerangschikt en we zijn nu in achtergelaten landerijen dan om de het stadium van het maken van de inven- ongerieflijke huizen. taris. Alle naam- en situeringsgegevens gaan we komende tijd in een computer- SLOT bestand invoeren en maken hiermede Keren we weer terug naar het thema van deze bron dan voor iedere gentres- dit artikel. Kastelen kwamen en komen seerde toegankelijk. •

34 NIEUWSBRIEF i8ejaargang nr. 3 — augustus 1999 HKK&O BIJDRAGE De verovering van de Nederlanden DE STRIJD VAN JULIUS CAESAR

Corina van de Hoofdakker

Corina is een VWO-scholier in Vee- hem een slag, die lang twijfelachtig was, nendaal. Voor een scriptie heeft ze maar die tenslotte gewonnen werd door zich bij het ADI verdiept in de Ro- de gedisciplineerde legioenen van Cae- meinse geschiedenis. We vonden het sar. De Atuatuci verdedigden zich in hun aardig enkele hoofdstukken van vesting Namen tot het uiterste, maar alle haar scriptie op te nemen. (Red.] 153000 mensen werden als slaaf ver- kocht, als afschrikwekkend voorbeeld. T n het jaar 6o v. C. was Gnaeus Porn- De Eburonen hebben in 54 v. C. het 1. peius de machtigste man in Rome. Hij huzarenstukje volbracht anderhalf le- kwam in botsing met de senaat, omdat gioen met een krijgslist volkomen te verdie zijn beleid in Azië niet wilde goed- nietigen, waarna ze het slachtoffer wer- keuren. Daarom sloot hij een verbond den van de haat van Caesar tegen de met twee andere ambitieuze mannen: stam en vooral tegen de koning Ambio- Gaius Licinius Crassus en Gaius Julius rix, die op het nippertje naar het noorden Caesar. Ceasar (geboren in ioo v. C.) was kon vluchten. toen nog de minst bekende van de drie Daar had Caesar al eerder moeten in- en wilde daar verandering in brengen. grijpen, in 55 v. C. toen de Usipetes en de Hij zorgde dat hij niet de rijkste beschik- Tencteren, twee Germaanse stammen bare provincie kreeg om te besturen, die al drie jaren op drift waren, de Mena- maar die waar het makkelijkst krijgs- piërs in het rivierengebied begonnen te roem te vergaren was. verdrijven. Caesar kon geen concurren- In 58 v. C. werd hij gouverneur van ten gebruiken bij zijn veroveringen en Gallia Cisalpina en Narbonensis (de hij heeft de stammen, terwijl er nog on- Povlakte en de Provence, in het zuid- derhandelingen gaande waren, verra- oosten van Frankrijk). Datzelfde jaar derlijk aangevallen en verslagen, ergens begon hij van daaruit de verovering van in het rivierengebied, mogelijk in de heel Gallië. Over zijn veldtochten (58-so buurt van Gorinchem. En na zo'n neder- v. C.) deed hij zelf verslag in zijn 'Corn- laag kende hij geen medelij den en zag er mentarii de Bello Gallico'. Daarmee geen bezwaar in ook vrouwen en kinde- probeerde hij de publieke opinie in ren meedogenloos en systematisch te Rome te beïnvloeden en de mening te doden. vestigen dat Caesar nooit kon verliezen. De Galliër Vencingetorix begon een In 57 v. C. bereikte Caesar met 36000 opstand met tal van bondgenoten (52-so soldaten het huidige België. Aan de v. C.). Van de pow man ontkwamen er Sambre, bij het huidige Mauberge, leverde de volkrijke stam van de Nerviërs Slot op pagina 42

NIEUWSBRIEF i8ejaargang nr. 3 - augustus 1999 35 vilfg;istorische foto's

Bij het ordenen van ons fotoarchief dui- ken regelmatig foto's op die niet zijn Gedocumenteerd. Binnenkort beschikken we over één of meerdere mappen, waarin per dorp de foto's bijeengebracht zijn. Mensen die goed thuis zijn in een bepaalde plaats kunnen dan gemakkelijker de onbekende foto's van aantekeningen voorzien. Er zijn ook foto's waarvan niet bekend is bij welk dorp ze horen. Bijgaand twee van dergelijke foto's met daarop voor ons onbekende personen. Wie kent deze mensen? •

36 NIEUWSBRIEF lsCjaargang nr. 3— augustus 1999 Assurantie- en financieringskantoor

Voor deskundige voorlichting van alle

• verzekeringen • geldleningen • hypotheken • belasting adviezen

A. Hommersom b.v.

Beukenlaan 9, Postbus 3, 4043 ZG OPHEUSDEN Telefoon (0488) 44 21 44

BEKISTINGSSYSTEMEN W. van HAL BV Panhuizerweg 5 a/b • buigwerk 4041 CN KESTEREN • bouwstaalnetten Tel. (0488)48 20 62 • geprefabriceerde Fax (0488) 48 32 58 wapening en vlechtwerk

AUTOBEDRIJF J. BLOKLAND Voor alle merken AUTO'S en OCCASION'S

Dealer ViaIle LPG-installatie Autoshop Benzine- en LPG station Hoofdstraat 88 Onderhoud en reparaties Zetten APK keuringsstation Tel (0488)45 26 11 Woninginrichting CARROSSERIEFABRIEK Textielhandel WILLEMSEN BV P. J. VAN DAM Kalkestraat 8 Dodewaard Tel. (0488) 41 13 13 C J\

meubelen tapijten gordijnen bedden t 1 KESTEREN si

4f: abi "at C1000 \-1,41itg_ whs._ -----..... \,h‘1,1',W:1,„,‘ el:I •ii,i,•,g,iiii abilibiïq J1.9"friil1 r,..Ali .4ea ---.... d*.....,_ 1 VERBOOM 7P. Hoofdstraat 29— Kesteren — Tel. (0488) 48 20 01 IIIII;f reekarchivariaat

Gegevens ontleend aan het Informatiebulletin 2 van het Regionaal Archief Rivierenland

EEN NIEUWE ARCHIEFDIENST BEPERKTE IN HET RIVIERENGEBIED DIENSTVERLENING IN TIEL Zoals het er nu naar uitziet, zal de be- Studiezaalbezoekers dienen in Tiel stuurlijke fusie met ingang van 1 oktober rekening te houden met het feit dat in 1999 een feit zijn. Daarop vooruitlopend de maanden juli en augustus enkele zijn de beide besturen overeengekomen, archiefbestanden en collecties niet toe- dat uit praktische overwegingen het gankelijk zijn voor het publiek. De reden correspondentieadres voor de diensten hiervoor is een interne verhuizing omdat TBC en KLEM zal zijn: postbus 169 4000 AD in het depot een extra blok verrijdbare Tiel, tel.nr. (0344) 61 22 30 en fax nr. archiefstellingen wordt geplaatst. De (0344) 63 15 04. E-mail: streekarchiva- opbergcapaciteit wordt hierdoor ver- [email protected] groot met ongeveer 350 meter. Wij vragen hiervoor uw begrip. BEPERKTE OPENSTELLING STUDIEZALEN UITBREIDING Door een tijdelijke onderbezetting, GENEALOGISCHE BRONNEN mede als gevolg van het vertrek van de Vooruitlopend op de fusie hebben de streekarchivaris van de KLEm-gemeen- KLEm-gemeenten de bevolkingsregisters ten, is besloten tot tijdelijke inperking en de registers van de burgerlijke stand van de dienstverlening. Dit betekent dat van alle woonkernen (19) in dat gebied voorlopig geen bezoek gebracht kan laten verfilmen. De microfiches zijn be- worden aan de depots in Echteld, Dode- schikbaar in de studiezaal in Tiel. Een al- waard en Kesteren. De studiezalen in fabetisch overzicht van alle 32 woon- Buren en Culemborg zullen voorlopig kernen in het werkgebied van het Regio- slechts 1 dag per week geopend zijn: naal Archief Rivierenland is beschik- Culemborg op dinsdag en Buren op baar, zodat gericht gezocht kan worden. woensdag. Dit na telefonische afspraak De aanvulling op de microfiches be- (0344) 61 22 30. In overleg is het moge- treft: lijk om archiefstukken uit één van de an- • Gemeente Echteld: geboorten 1818- dere depots tijdelijk naar het depot van 1902, huwelijken 1818-1922, overlijden Tiel over te brengen. De studiezaal in 1818-1940 en bevolkingsregisters 1829- Tiel blijft voorlopig gesloten op maanda- 1910. gen. • Voormalige gemeente Ochten, in 1818 bij Echteld gevoegd: geboorten, huwelijken en en overlijden, 1811-1817 en bevolkingsregisters 1829-1910.

NIEUWSBRIEF 1 8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 37 • Voormalige gemeente Ilzendoom, in BEREIKBAAR 1923 bij Echteld gevoegd: geboorten, hu- Centraal kantoor te Tiel: welijken en overlijden, 1818-1923 en be- Bezoekadres: St.Agnietenstraat 28. volkingsregisters 1829-1880. Postadres: Postbus 169, 4000 AD Tiel. • Gemeente Kesteren, vóór 1818 zie bij Telefoon (0344) 61 22 30 Opheusden: geboorten 1818-1902, hu- Fax: (0344) 63 15 04. welijken 1818-1922, overlijden 1818- E-mail: streekarchivariaat@rivieren- 1950 en bevolkingsregisters 1829-1937. land.nl. • Voormalige gemeente Opheusden, in Culemborg: 1818 bij Kesteren gevoegd: geboorten, Bezoekadres: Achterstraat 38. huwelijken, overlijden 1812-1817 en be- Telefoon (0345) 51 31 69. volkingsregisters 1829-1920. Buren: • Voormalige gemeente Lede en Oude- Bezoekadres:Achterbonenburg 6. waard, in 1822 bij Kesteren gevoegd: ge- Telefoon (0344)57 21 77. boorten, huwelijken, overlijden 1818- Kesteren: 1821 en bevolkingsregisters 1829-1920. Bezoekadres: Burg. Lodderstraat 20. • Gemeente Lienden met de woon- Telefoon (0488) 44 15 41. kernen Ingen, Ommeren, Aalst, Meer- Echteld: ten en De Marsch: geboorten, huwelij- Bezoekadres: Molendam 30 te Ochten. ken, overlijden 1811-1812, geboorten Telefoon (0344) 69 19 44. 1813-1902, huwelijken 1813-1922, over- Dodewaard: lijden 1813-1940 en bevolkingsregisters Bezoekadres: Pluimenburgsestraat 19. 1826-1939. Telefoon (0488) 41 81 81. • Gemeente Maurik met de woonkernen Eck&Wiel Rijswijk en Ravens- OPENINGSTIJDEN VOOR waaij: geboorten, huwelijken, overlij- BEZOEKERS VANAF 1 JANUARI 1999 den, 1811-1812, geboorten 1813-1902, Tiel: dinsdag t/m vrijdag 9.00 -16.30 uur; huwelijken 1813-1922, overlijden 1813- Culemborg: dinsdag, na telefonische 1950 en bevolkingsregisters 1929-1939. afspraak met het kantoor te Tiel 9.00- 12.30 uur en 13.30-16.30 uur; CENTRALE HUISVESTING Buren: woensdag, na telefonische af- In de bestuursvergadering van het spraak met het kantoor te Tiel 9.00 streekarchivariaat TBC van II juni jl. -12.30 uur en 13.30-16.30 uur. hebben de deelnemers, zich uitgesproken voor een centrale huisvesting in Tiel. De depots in Kesteren, Echteld en Dode- De deelnemers van het streekarchiva- waard zijn tot nader bericht niet toegan- riaat KLEM-gemeenten hadden de inten- kelijk voor publiek. tie tot centralisatie in Tiel al in december 1998 uitgesproken. VRAGEN? Heeft u vragen over de streekgeschiedenis of over de dienst, bel dan met het kantoor te Tiel.

38 NIEUWSBRIEF 18e jaargang nr. 3 - augustus 1999 1 orte berichten

LEZING TE ECK EN WIEL hove in Groningen (t 13-03-1935), die In de serie regiolezingen zal er donder- was gehuwd met Maartje Los, afkom- dag 28 oktober een avond worden ver- stig uit Alphen a/d Rijn. Dit echtpaar zorgd in Eck en Wiel in de Witte Zwaan. woonde op de boerderij De Ronde Hof Aanvang 20.00. in Elst, die door brand werd verwoest, Er zullen die avond dia's van oude waarna mevrouw Bakker voor een korte ansichten en foto's van Eck en Wiel uit periode in de Kerkstraat in Dodewaard o.a. de collectie van Herman van Meet- heeft gewoond (1942-1944). In de Kerk- eren vertoond worden. Uitleg bij deze straat woonde eveneens dochter Antje dia's wordt gegeven door Joke van Dee- Bakker die was gehuwd met Piet Ham- Honders. Na de pauze wordt een video- mingh. Dit echtpaar is naar Canada ver- film over Eck en Wiel uit de jaren '50 trokken. gedraaid. II De `soldaat' J.W. was gehuwd en is met zijn vrouw vertrokken naar Nieuw- CURSUS OUD-SCHRIFT Zeeland. Zij hadden geen kinderen. • Ook deze winter zullen er weer cursus- sen oud-schrift gegeven worden: een cur- GENEALOGISCHE VRAGEN sus voor beginners en een cursus voor (1) Wie kan mij verder helpen met de gevorderden. Er worden per cursus 12 voorouders van Hendrik Jan van Dijk, lessen gegeven, eenmaal in de veertien gehuwd met Teuntje Alida de Kruiff. dagen op woensdagavond. Tijden in Zij hebben een zoon, geboren ca. 1770 in overleg. ?, en overleden i5-o5- 1 856 te Ommeren. Opgeven vóór 1 oktober bij het Er zijn nog 4 kinderen te Ommeren ge- Arend Datema Instituut of bij de cursus- boren. begeleidster Joke van Dee-Honders, tel. (2) Wie weet waar Cornelis Bongers is (0344) 692670. Kosten f 85,- per cursus, geboren. Hij was gehuwd met Antonia inclusief materiaal en koffie. • Jansen. Wie heeft er meer gegevens over deze familie? OORLOGSZAKBOEKJE (3) Wie weet meer van het echtpaar Via mevrouw Rie Geurts kwamen we Teunis de Bruin en Neulleke Wouters aan het adres van mevrouw Bakker- van Raaij. Zij hebben een dochter, Peter- Braber in Zetten, wiens overleden man ke de Bruin geboren I1-10-1744 te Her- een neef was van Jacobus Wridzer Bak- veld, overleden 22-01-1809 te Herveld. • ker. De vader van deze Jacobus Wridzer was G.D. Opperman, Tollenhof 52 Jan Willem Bakker, geboren te Olden- 4041 BJ Kesteren, tel. (0488) 48 23 81.

NIEUWSBRIEF i8e jaargang nr. 3 - augustus 1999 39 1111111(flub van 100

Henk van Dorland

Aannemersbedrijf J.R. van Lienden Lienden Aannemersbedrijf Kuijpers Heteren BV Heteren Aannemersbedrijf Quint Ochten Aannemersbedrijf Van Spronsen BV Lienden Accountantskantoor Waverijn Kesteren Adm. en Assur. Kantoor W.J.J. van Es Lienden Administratiekantoor den Hartigh Opheusden Advocatenkantoor Looijen Zetten Apotheek de Bongerd Ochten Apotheek de Linge Opheusden Architectenbureau H. Freeke Lienden Architectenburo Fren Overdijk Ochten Architektenburo Snijder Apeldoorn Arends de Arend Vof Kesteren Arns Olie- en Benzine Brandstofhandel Driel Assurantie- en Adviesburo de Geus Lienden Assurantiekantoor Peters Ingen Autobedrijf Piet Geluk Dodewaard Autobedrijf Zeeman llzendoorn Babypark De Kinderhoek Kesteren Bas Honcoop BV Dodewaard Begrafenisonderneming H.D. Knuivers Kesteren Betuwe Beton Boringen Kesteren Betuws Accountantskantoor BV Ochten Beveiliging-Telecommunicatie Lijo Lienden Boekhandel B.O.S. Zetten Boekhandel Herberts Eist Boomkwekerij G.J. Roelofsen 8E. zn. Opheusden Bouw- en Adviesburo Moesbergen Echteld Bouwkundig Ontwerp en Adviesburo van Zeist Opheusden Bunt Automatisering Kesteren Bunt Opleidingen Kesteren Combinatie Mauritz BV Opheusden Congrescentrum Kasteel Wijenburg Echteld Damcon Boomkwekerij machines Opheusden Derksen Autofood Ochten

40 N I EUWSBRIEF 1 Se jaargang nr. 3- augustus 1999 copiers co printers

Océ-Nederland B.V. Brabantlaan 2 5216 TV 's-Hertogenbosch Telefoon (073) 6 815 815* Fax (073) 6 120 685

MODE KIJKEN BLOEMISTERIJ is ook naar de J. ARENDS MERKEN KIJKEN! SPECIALE AFDELING Voor al uw MET JONGE MODE! Bloem werk!

AAN HUIS SERVICE: Hamsestraat 40 ' Kunt u door omstandigheden Opheusden niet naar ons komen, dan komen wij met de door u gewenste kleding naar u! INTERIEURVERZORGING VAN HUNNIK MODE VAN DAM B.V. IN ZETTEN Tel.: (0488) 45 15 93 'De Zwaan' De zaak met alle bekende merken Rijnbandijk 16 onder één dak. 4043 JL Opheusden De koffie staat voor u klaar. Telefoon (0488) 44 12 98T

urantiai av. Voor maatwerk in: • Verzekeringen • Pensioenen • Financieringen • Hypotheken

44-R.I. Straat 2b Tel.: (0344) 64 41 04 4051 AR Ochten Fax: (0344) 64 39 87

; AI ! P.m! g 1!114 1.11 TANKSTATION BLANKESTIJN Kesteren Telefoon: (0488) 48 20 90

Het adres voor: Benzine en Diesel REIUGEBRINK Motorolie Auto-onderhoudsmiddelen Wegenkaarten

Hoofdstraat 15 Zetten Openingstijden: maandag t/m vrijdag 6.00-22.00 uur Telefoon (0488) 45 45 08 zaterdag 7.00-20.00 uur Dhr. C.S. Griinbauer Dodewaard Dhr. Douwe Elting IJzendoorn Dhr. G. van Kalkeren Lienden Dhr. Hannes van de Hatert Echteld Dhr. Johan Boeder Kesteren Dhr. M. van Lienden Zaandam Dhr. T. Thien Bennekom Dhr. C. J. P. Westrenen 9 Drukkerij Ochten Ochten Elektr. Techn. Inst. Buro H. v.d. Flier Ochten FM. Angelino Ochten BV Ochten Fa. A. H. Roelofsen en zn Opheusden Freek Keuken Familux Ochten Fysiotherapie Kesteren Kesteren Gebr. van Dorland Dodewaard Geurts Conservenfabriek BV Dodewaard Geurts Haardkachels Dodewaard Groenvoorziening v.d. Bijl en Heierman Opheusden Groep Midden Betuwe Opheusden Herman Tijssen Zonweringsbedrijf Kesteren HES Aannemersbedrijf Dodewaard Horloger-Juwelier B. Gelderman Kesteren Ing. L. van de Werfhorst Kesteren Int. Transportbedrijf Vonk en co Lienden ITT Gouden Gids Amsterdam Keukencentrum van Woudenberg Kesteren Leeuwen Auto's Kesteren Makelaardij A. Budding Echteld Makelaardij J. Derksen Ochten Makelaardij Joop van Mourik BV Lienden Makelaardij van de Weijde Zetten Mark van Wamel Interieurbouw Kesteren Meubelpark de Bogerd Kesteren MVS Makelaardij MVS OG Driel Niek van Hunnik Meubelen Opheusden Notariskantoor Elfrink Zetten Notariskantoor Hoctin Boes Heteren Notariskantoor Versluys Opheusden Plantencentrum Eerbeek Opheusden Ras Vastgoed Zetten Reclamestudio van Suilichem Opheusden Rekencentrum Kesteren BV Kesteren Restaurant de Engel Dodewaard

NIEUWSBRIEF 18' jaargang nr. 3 - augustus 1999 41 Schildersbedrijf Peters van Ton Wageningen Slijterij J.D. Dekker-van Kleef Kesteren Supermarkt Ci000 Timmer Lienden T.C. van Amerongen BV Kesteren Tandtechnisch Laboratorium Luisman Kesteren Ton Keuken Mediaservice Opheusden Transportbedrijf G. van der Linden & zn. Kesteren Tuincentrum Kuus Kesteren Tuyl Kesteren BV Kesteren v.d. Hi1st Amerongen BV Lienden van Meerten Boomkwekerij en BV Kesteren van Suilichem Auto's BV Opheusden Vervat Staal BV Kesteren Willemsen BV Carrosseriefabriek Kesteren Warenhuis van der Garde Opheusden Koopjeshal Verwoert & Schalk Opheusden Dick van Voorthuizen Ingen

Slot van pagina 35 nauwelijks 800 man met Vencingetorix. NIEUWE MAPPEN En zo lag in 49 v. C. heel Gallië als een rokende puinhoop aan zijn voeten en Dankzij de Club van 100 waren we vervolgens is hij de Rubico overgetrok- in staat om voor de archivering van ken om zijn rivaal Pompeius te gaan het foto- en knipselarchief enkele verslaan. Met de in Gallië geschoolde honderden eenvormige mappen legioenen, met de buit daar behaald en aan te schaffen. dankzij zijn reputatie van onoverwinne- De foto's, die voor het grootste ge- lijkheid had hij daarmee snel succes en deelte al zijn verwerkt op speciale eindigde als alleenheerser van het Ro- fotobladen, kunnen binnenkort meinse rijk. In 44v. C. werd hij vermoord per dorp netjes worden opgebor- door een aantal senatoren (o.a. Brutus) gen, waardoor ze beter toeganke- en opgevolgd door zijn pleegzoon lijk worden. • Octavianus, de bekende keizer Augus- tus. •

42 NIEUWSBRIEF i 8e jaargang nr. 3 — augustus 1999 B Betuwsche Administratiesystemen b.v.

A Heuningstraat 29 - 4051 CA Ochten Postbus 100 - 4050 EB Ochten S Tel.: (0344) 64 70 50 Fax: (0344) 64 41 09

Systeemhuis en leverancier van kantoorapparatuur

Speciaalbedrijf in kantoorautomatisering Aanleg en onderhoud cornputernetwerken o.a. Novell - Lantastic - O.A. Link Dealer van: Tulip-, Philips-, BAS Comp- en Brothercomputers B.A.S. b.v.: • Verkopers van de softwarepakketten: King - Exact - Syntess - Fimis - Basfak - Basboom etc., de softwarepakketten voor de financiële-, handel-, industrie- en projektenadministraties, incl. het doen uitvoeren van maatwerk en koppeling met andere softwarepakketten. • Verkoop van alle kantoorartikelen - fotokopieerapparaten - schrijf- en telmachines - computersupplies (computerpapier - linten - diskettes - etiketten - opbergmiddelen) - kantoormeubelen etc.

Interesse? Bel ons voor een uitgebreide B.A.S.-catalogus! We zijn net zo thuis in de buurt als u

De Rabobank is een bank met een idee. Het idee dat je samen sterk bent. De Rabobank heeft als geen ander een traditie van samenwerken en bouwen aan relaties. Het is een bank van mensen vóór mensen. Dat merkt u al snel in het persoon- lijke contact. Elke Rabobank staat midden in de samen- !eying. Daarom zijn we vaak betrokken bij activiteiten in het bedrijfs- leven, verenigingen en scholen. We weten wat er leeft, ook als het niet om bankzaken gaat. Kort- om, we zijn een bank die net zo thuis is in de buurt als u. Rabobank