Szlak Kajakowy Rzeki Tanew

Szlak kajakowy rzeki Tanew

Starostwo Powiatowe w Biłgoraju ul. Kościuszki 87, 23-400 Biłgoraj tel. 084 688 20 00, fax. 084 688 20 09

Tekst: Marian Kurzyna

Zdjęcia: Andrzej Czacharowski, Stanisława Dzikoń, Iwona Myszak, Dariusz Pyzio

ISBN: 978-83-xxxxxxx-x-x

Wydawca: Zakład Poligraficzny „Helvetica” ul. Włosiankarska 13, 23-400 Biłgoraj tel. 084 686 63 35

Wydanie I

Biłgoraj 2009

Wstęp Przewodnik kajakowy po rzece Tanwi jest pierwszym w historii powiatu biłgo- rajskiego opracowaniem poświęconym turystyce wodnej, a konkretnie królowej rzek Ziemi Biłgorajskiej, Tanwi, która na długości ponad 66 km płynie w granicach administracyjnych powiatu. Autorzy opracowania pragnęli ukazać bogactwo przyrodnicze i kulturowe doliny Tanwi. Położone w dolinie rzeki parki krajobrazo- we, rezerwaty przyrody, młyny wodne, bogata historia nadrzecznych miasteczek i wsi, zabytki i piękne widoki są godne popularyzacji wśród turystycznej braci. Naturalne w większej części koryto Tanwi, różnorodna flora i fauna zdecydowały o włączeniu doliny rzeki do obszarów chronionych programem Natura 2000. Re- spektując priorytet ochrony przyrody doliny Tanwi z drugiej strony należy umożli- wić dla miłośników turystyki kajakowej poznanie uroków najcieplejszej rzeki Pol- ski. Gminy leżące w zlewni Tanwi założyły Związek Gmin rzeki Tanew. Powstały w 1956 roku Oddział PTTK w Biłgoraju na początek swojej działal- ności zorganizował spływ kajakowy rzeką Tanew i San z Markowicz aż do Sando- mierza. Tradycje spływów kajakowych po rzece Tanew są kontynuowane przez biłgorajskich działaczy PTTK przy współpracy z Powiatowym Ośrodkiem Informa- cji Turystycznej. Coraz liczniejsze są spływy organizowane przez właścicieli wypo- życzalni kajaków. W Polsce mamy około 20 tysięcy kilometrów rzek. Wielki polski krajoznawca urodzony w Lublinie, Wincenty Pol porównywał sieć rzeczną Polski do kręgosłupa naszej państwowości. W płynącej rzekami wodzie dostrzegał dzieje naszej ojczyzny. Nad rzekami rodziło się najstarsze osadnictwo ludzkie. Z kolei Jan Długosz twierdził, że rzeki decydują o urodzie polskiego krajobrazu, a ich królową była rzeka Wisła. Życie w dolinach rzek było nierozłącznie związane z wodą. Rzeka była żywicielką, symbolem dzieciństwa i ojcowizny. Rzeki potrafią też niekiedy być groźne przy stanach powodziowych. Woda jako jeden z żywiołów potrafi być bardzo niebezpieczna, powodzie i podtopienia to dla mieszkańców nadrzecznych miejscowości codzienność. Doświadczali tego również mieszkańcy doliny Tanwi. Na przestrzeni wieków Tanew pełniła ważną rolę higieniczną i sanitarną. Kobiety w rzece urządzały pranie. W wodzie moczono konopie i len, z których wyrabiano później płótno. Pojono w Tanwi bydło. Liczne młyny wodne mełły zboże na mąkę, z której wypiekano chleb cieszący się wielkim szacunkiem w polskim społeczeń- stwie. Tanew pełniła też bardzo ważną rolę transportową. Okoliczni flisacy spła- wiali Tanwią drewno, zboże, miód i inne produkty, które następnie Sanem i Wisłą dopływały aż do Gdańska. W dolinie Tanwi możemy spotkać figury przydrożne przedstawiające św. Jana Nepomucena patrona dalekich i niebezpiecznych po- dróży, a także orędownika od powodzi i mostów. Wzdłuż dolin rzecznych wyty- czano również lądowe trakty komunikacyjne. Szlak taki wiódł niegdyś wzdłuż lewego brzegu Tanwi. O rzece Tanwi pisał w swoim utworze „Dryas Zamchana”, najwybitniejszy

przedstawiciel renesansu w polskiej literaturze, Jan Kochanowski i współczesna poetka urodzona w Rakówce nad Tanwią Urszula Kozioł, która opisała w tomie wierszy „Dzień obumarły Tanew”, jako rzekę domową. W książce pod tytułem „Po- stoje pamięci” poetka opisuje smak dzieciństwa nad Tanwią tymi słowami: „Woda w Tanwi był nagrzana, czysta, dno złociło się złamanymi promieniami i piachem. Rodzice nurkowali pod urwistym brzegiem, łapiąc w ręce wielkie ośli- złe ryby, które potem nerwowo rzucały się na piachu. I dalej … Szli więc nad Tanew […] gdzie spiętrzona woda przy młynie spadała z hukiem na drewniane koła i tryby, gdzie szastały się umoczone pasy i taśmy… Krzyk gęsi wpadających całym stadem do rzeki. Pagórkowaty lesisty pierścień irozlewne zakole garbatej łąki przeciętej strugą rzeczki, białe pasma stadnych gęsi, urwiska piachu, gęsi, dalej znowu las, sosny żywiczne z rozcapierzona koroną, iglaste, grzybne ścieżki do rzeki, gęsi.” Słowa popularnej piosenki turystycznej pt. „Na Roztocze” również wspominają Tanew, jej niepowtarzalne piękno i tajemniczy klimat: Pójdę nad Tanew głęboka nocą, Tanew, co skradła księżyca blask Patrzeć jak w wodzie jasno migoce Ta najszczęśliwsza ze wszystkich gwiazd

Ty swojej gwiazdy szukasz na niebie Moja zaś gwiazda nad Tanwią lśni, Spadła raz z nieba w błękitną wodę I za Roztoczem dziś tęskno mi…

Rzeka Tanew jest doskonałym miejscem wypoczynku, rekreacji i krajoznaw- czych wycieczek. Janina Żelechowska w swoim wierszu „Nad Tanwią” opisuje jej urok i czar. Poniesiesz w sercu szept rzeki Jej urok w dzieciństwie poznany Jak najcenniejszy hieroglif Na nowo przez ciebie czytany.

Tanew na całej swej długości urzeka malowniczymi krajobrazami i ciszą prze- rywaną tylko odgłosami przelatujących owadów: ważek, much, trzmieli, pszczół, koncertujących świerszczy i koników polnych, roztacza aromaty przybrzeżnych ziół: mięty wodnej, wiązówki błotnej, psianki słodkogórz, wypełnia nasze oczy rzecznymi obrazami migającymi promieniami słońca dniem, a nocą księżycowy- mi chustami. Jest rzeką, która zaprasza każdego, bo każdy znajdzie w niej wypo- czynek i wytchnienie od codziennego zgiełku i kłopotów.

Narol - Borowe Młyny

I DZIEŃ (23 km) Narol - Borowe Młyny

Tanew stanowi prawy dopływ dnie od wsi Złomy Ruskie i na zachód Sanu należącego do dorzecza Wisły od Starej Huty na wysokości 300-330 i zlewiska Morza Bałtyckiego. Tanew m.n.p.m. Obie miejscowości należą do ma długość 113 km, a powierzchnia sołectwa Huta Złomy. Obszar ten two- dorzecza wynosi 2339 km2. Jest to rzą wydmy, a w obniżeniach między najcieplejsza rzeka w Polsce. Źródła nimi torfowiska przejściowe i wysokie. rzeki znajdują się na wysokości 308 m Wśród zbiorowisk roślinnych występu- n.p.m w okolicy miejscowości Huta je bór bagienny, bór wilgotny i ols. W Złomy na Roztoczu Wschodnim. 21 XII rezerwacie „Źródła Tanwi” występują 1998r. Zarządzeniem Ministra Ochro- gatunki atlantyckie, subarktyczne i re- ny Środowiska i Zasobów Naturalnych likty glacjalne. Wśród rzadkich roślin utworzono rezerwat torfowiskowy występują rosiczka okrągłolistna, sit „Źródła Tanwi” o powierzchni 186,73 sztywny, przygiełka brunatna, mo- ha. Obszar źródliskowy Tanwi jest po- drzewnica zwyczajna, czermień błot- łożony na Płaskowyżu Łówczy na połu- na, bagno zwyczajne pomocnik bal-

Tablica informacyjna ścieżki dydaktycz- Krzyż bruśnieński w Hucie Złomy nej „Kobyle Jezioro” na terenie rezerwatu „Żródła Tanwi”

Dzień 1

Mokradła na terenie rezerwatu „Źródła Tanwi” daszkowy. W wodzie występują grążel puje gruba warstwa mchów torfow- żółty i grzybienie. W rezerwacie została ców. Woda znajdująca się w torfowisku utworzona ścieżka dydaktyczno- wysokim jest mało ruchliwa i słabo przyrodnicza „Kobyle Jezioro”, która natleniona. Do typowych gatunków ma swój początek na parkingu Złomy należą żurawina błotna, borówka ba- Ruskie. W torfowisku wysokim wystę- gienna, bagno zwyczajne, modrzew- nica zwyczajna, wełnianka pochwowata, rosiczka okrą- głolistna. Ta ostatnia jest gatunkiem owadożernym. Owady, którymi się odżywia służą roślinie do uzupełnia- nia niedoboru azotu. War- stwę mchów tworzą mchy torfowce. Pierwotnym stadium torfowiska są torfowiska niskie, zaś stadium koń- cowym torfowiska wysokie. Pośrednie stadium tworzą Ścieżka dydaktyczna „Kobyle Jezioro” na terenie re- torfowiska przejściowe. zerwatu „Żródła Tanwi” Charakterystycznymi gatun-

Narol - Borowe Młyny

pi uzbrojeni w kije zastawili pułapkę na szwedzkich rajtarów. Zwabionych żołnierzy pobili i potopili w bagnie. Z Kijowego Bagna Tanew płynie do Ja- ckowego Ogrodu, który leży na terenie sołectwa Wola Wielka. Po drodze rzeka zasilana jest kolejnymi źródłami. Na Rudym Bagnie znajdującym się w okolicy Jackowego Ogrodu, zwanego też Ickowym Ogrodem, występują bo- bry. Boczne źródła Tanwi znajdują się na zboczu Wielkiego Działu w sąsiedz- twie Woli Wielkiej. Rzeka tworzy dolinę począwszy od źródła w Woli Wielkiej, a koryto od źródła pod Wielkim Działem. Cieki z obu źródeł łączą się w Jackowym Ogrodzie. Tanew w Jackowym Ogro- dzie płynie już korytarzem o szerokości 6 m. Na rzece znajduje się most. Droga w lewo prowadzi do sołeckiej wsi Dę- binki, która w 1998 r. była zamieszki- Torfowisko w jesiennej szacie przy ścieżce wana przez 244 osoby, natomiast w dydaktycznej „Kobyle Jezioro” na terenie prawo do Woli Wielkiej. W obszarze rezerwatu „Żródła Tanwi” źródliskowym, w początkowym biegu kami dla torfowiska przejściowego są Tanwi możemy spotkać kukułkę, tur- przygiełka biała, rosiczka długolistna, kawkę, sarnę, jelenia, przepiórkę, świ- turzyca nitkowata. Źródliskiem Tan- stunkę, rudzika, muchołówkę żałobną, wi jest też uroczysko Kobyle Jezioro. a nawet lelka kozodoja. Za Jackowym Nazwa ta związana jest z legendą, że w Ogrodem z prawej strony Tanew zasi- tym torfowiskowym jeziorze urodziła la dopływ Łukawica. Początek temu się kobyła. W 2009 r. otwarto kolejną strumykowi daje obfite wywierzysko ścieżkę przyrodniczo- dydaktycz- w centrum Łukawicy. W Woli Wielkiej ną „Źródła Tanwi” o długości 9 km, znajduje się drewniana cerkiew greko- która bierze początek przy źródle w katolicka p.w. Wniebowzięcia NMP zbu- Łukawicy. Dolina Tanwi tworzy malow- dowana w 1755 r. Od 1947 r. odbywały nicze zakola. Generalnie Tanew płynie się w niej nabożeństwa rzymskokato- w kierunku północnym. Rzeka płynie lickie. Po zbudowaniu w Woli Wielkiej w podmokłym, niskim terenie. Prze- nowego kościoła, który jest filią parafii pływa przez Kijowe Bagno. W miejscu w Łukawicy, cerkiew stoi opuszczona. tym jak głosi legenda w czasie potopu Cerkiew posiada jedną kopułę umiesz- szwedzkiego w 1656 r. miejscowi chło- czoną nad nawą. Obok cerkwi stoi

Dzień 1

Pagóry Roztocza Wschodniego w okolicach Huty Złomy XVIII- wieczna dzwonnica konstrukcji duje się drewniana wieża widokowa, słupowo- ramowej. Na placu przycer- z której widoczne jest dokoła morze kiewnym znajduje się cmentarz gre- lasów. kokatolicki. Na cmentarzu znajdują się Na Roztoczu znajduje się około 90 charakterystyczne nagrobki, typowe bunkrów. Większe schrony były dwu- dla bruśnieńskich kamieniarzy. piętrowe, w górnej części mieściły się Na zboczach Wielkiego Działu znaj- pomieszczenia bojowe i stanowiska dują się bunkry linii Mołotowa. De- dowódcy, a w dolnej magazyn żyw- cyzję o budowie umocnień na nowej ności i amunicji, izba mieszkalna oraz wschodniej granicy Związku Sowie- toaleta. Wejścia do schronu broniły ckiego, po agresji na Polskę, podjął 26 pancerne drzwi. Grubość murów wy- czerwca 1940 roku ludowy komisarz nosiła 1-2 m, a stropów 0,9-1,75 m. obrony Siemion Timoszenko. Podczas Przy wejściu do bunkra znajdowała się sowieckiej agresji na Polskę dowodził gazoszczelna śluza. W schronie znajdo- on Frontem Ukraińskim. Fortyfikacje wały się 1-2 działa przeciwpancerne i zaprojektował generał lejtnant wojsk 1-6 ciężkich karabinów maszynowych. inżynieryjnych Dymitr Karbyszew, a Niektóre ze schronów przykryte były pracami kierował marszałek Borys Sza- pancernymi kopułami. W schronach posznikow, szef Sztabu Generalnego zakładano instalację elektryczną, ko- Armii Czerwonej. Ścieżka dydaktycz- pano studnie. Schrony były otaczane no- przyrodnicza „Kobyle Jezioro” ma rowami przeciwczołgowymi. Jak się kształt pętli. Ścieżka składa się z ośmiu okazało schrony nie odegrały większej przystanków. Przystanki te ukazują po- roli w powstrzymaniu inwazji wojsk szczególne siedliska leśne, stadia roz- hitlerowskich na ZSRR w 1941r. Wy- wojowe lasu. Na jednej z wydm znaj- wiad niemiecki znał dokładną lokaliza-

Narol - Borowe Młyny cję schronów. Niektóre załogi broniły łąka. 2 maja 1944 roku doszło we wsi się dłużej. do walki czaty Żeleźniaka z oddziałem Na odcinku od Wielkiego Działu do AK kaprala Piotra Gałki „Błyskawicy”. 22 Narola prowadzi zielony szlak pieszy maja 1944 roku wieś została spalona. im. św. Brata Alberta. Na prawym brze- Rzeka płynie na tym odcinku w kie- gu Tanwi leży miejscowość Pizuny, runku północno- zachodnim. Z prawej będąca przysiółkiem Łukawicy. W Łu- strony widoczne są zabudowania Lip- kawicy odkryto cmentarzyska kurha- ska. Przed Lipskiem Tanew opuszcza nowe z okresu kultury ceramiki sznuro- Południoworoztoczański Park Kra- wej. W Pizunach urodziła się Maria Ja- jobrazowy, który został utworzony błońska- Błogosławiona Siostra Ber- w 1989 r. Park zajmuje powierzchnię nardyna. W Pizunach znajduje się dom 20256 ha Roztocza Wschodniego rekolekcyjno- wypoczynkowy z kaplicą zwanego też Roztoczem Południo- p.w. Błogosławionej Siostry Bernardy- wym stąd nazwa parku. Najwyższymi ny. Błogosławiona Maria Bernardyna wzniesieniami na terenie parku są Dłu- Jabłońska urodziła się 5 sierpnia 1878 gi Goraj, Krągły Goraj i Wielki Dział. roku. 13 czerwca 1896 r. przy kościele 67% terytorium parku zajmują lasy, w w Horyńcu spotkała św. Brata Alberta tym zbiorowiska buczyny karpackiej Chmielowskiego, który zachęcił ją do i borów jodłowych. Na terenie parku wstąpienia do utworzonego przez sie- są źródła rzeki Tanew. W Południowo- bie zakonu Albertynek. Specyfiką tego roztoczańskim Parku Krajobrazowym zakonu jest pomoc ludziom będącym występują głębokie doliny rzeczne, su- w potrzebie: bezdomnym, chorym, che jary i wąwozy. Osobliwością parku dzieciom ulicy. Powstały pustelnie Al- są skamieniałe drzewa i grupy skalne: bertynek w Starym Bruśnie i Prusiu. W „Diabelski Kamień” w okolicy Wer- 1902 r. św. Brat Albert mianował sio- chraty i „Świątynia Słońca” w okolicy strę Bernardynę pierwszą przełożoną Nowin Horynieckich. W miejscowości generalną Zgromadzenia Sióstr Alber- Dahany występuje jaskinia. W obrębie tynek. Siostra Bernardyna zmarła 23 parku utworzono rezerwat torfowi- września 1970 roku. Ojciec Święty Jan skowy „Źródła Tanwi”, leśny „Jalinka” Paweł II wyniósł ją na ołtarze podczas koło Siedlisk z lasem grądowym i ska- Mszy Świętej 6 czerwca 1997 r. w Zako- mieniałymi drzewami trzeciorzędo- panem. W Pizunach Tanew płynie wą- wymi, krajobrazowy „Sołokija” chro- ską, wyżłobioną w piasku doliną. Za Pi- niący skupisko jałowców pospolitych. zunami z prawej strony Tanwi znajduje Projektowane są rezerwaty „Jałowce się uroczysko bagienne Korosica. Lubyckie” na zboczach Krągłego Gora- Na lewym brzegu Tanwi leży wieś ja oraz „Młyńska Góra” koło Siedlisk. Jędrzejówka na pograniczu Kotli- Atrakcyjność parku zwiększają liczne ny Narola i Płaskowyżu Łówczy. W przydrożne kapliczki, zabytkowe cer- 1998 r. wieś liczyła 521 mieszkańców. kwie. W Monastyrzu znajdują się ruiny W środku wsi zajmuje się podmokła klasztoru Bazylianów i miejsce po pu-

Dzień 1 stelni św. Brata Alberta Chmielowskie- Tabaczek założył w Lipsku oddział BCh, go. W wyniku przeprowadzonej akcji który wszedł w 1943 r. do struktur Na- Wisła w 1947 r., w której przesiedlono rolskiej Kompanii AK. Żołnierze ci bro- ludność ukraińską, po dawnych wio- nili Lipska w czasie napadu bandy UPA skach ukraińskich pozostały zdziczałe 22 maja 1944 r. W Lipsku zachowały się drzewa, opuszczone cerkwie, śródleś- bastejowe fortyfikacje ziemne z XVI ne cmentarze, kamienne krzyże oraz wieku będące pozostałością zamku. przydrożne figury. Założenie zamkowe miało kształt pię- Lipsko zostało założone w 1613 cioboku z półkolistymi i czworobocz- roku. Miejscowość mająca obecnie nymi bastejami w narożach. W 1620 r. status wsi była miastem sąsiadującym miasto było otoczone wałami ziem- z Narolem przez strumień Krwawica, nymi o wysokości 4 m i szerokimi u będąca prawobrzeżnym dopływem podstawy na 8-10 m. Dookoła wałów Tanwi. Wieś zwana na początku jako biegła fosa szeroka na 20 m i głęboka Lipne należała do rodu Sarnickich i Lip- na 2-3 m. W Lipsku znajdował się też skich. Jakub Sarnicki znał dobrze język dwór położony nad stawem z włoskim tatarski. Stanisław Sarnicki był auto- parkiem. Pozostałością ogrodu są sta- rem słownika geograficznego „Opisa- re lipy. Dwór został odbudowany po nie starej i nowej Polski” oraz książek o najeździe wojsk kozacko- tatarskich tematyce historycznej i wojskowej. Sa- w 1648 r. W zamku tym mieszkali Jan muel Lipski, sędzia bełski herbu Grabie i Samuel Lipscy. Zachowały się jeszcze 28 lutego 1613 roku uzyskał od króla pozostałości fosy. Pomnik na wschod- Zygmunta III Wazy przywilej na założe- nim krańcu miejscowości upamiętnia nie miasta Lipska. Miasto dynamicznie 36 mieszkańców Lipska poległych w się rozwijało licząc w 1630 r. 234 domy. bitwie z Ukraińcami, która miała miej- Zarówno Lipsko jak i Narol prowadziły sce 21 maja 1944 r. Na rynku znajduje ostrą rywalizację ekonomiczną. Toczyły się kościół p.w. św. Andrzeja Apostoła między sobą spory i procesy sądowe o ufundowany przez Samuela Lipskiego jarmarki. W 1624r. w Lipsku została po- przed 1618 r. Kościół ten uposażył bp wołana parafia. W 1648 r. wojska Boh- Andrzej Lipski, bratanek Samuela Lip- dana Chmielnickiego spaliły zarówno skiego. W ołtarzu głównym kościoła Narol zwany wówczas Florianowem jak znajduje się obraz Matki Boskiej cieszą- i Lipsko. Po 1790 r. właścicielami Lipska cy się kultem wiernych. W pobliżu koś- były rody Matczyńskich, Cybulskich cioła znajduje się niewielkie muzeum. i Gwinczewskich. Do upadku Lipska Przy rynku stoi figura Matki Boskiej, a przyczynił się jego właściciel Żyd Adler, przy drodze do Lipia obok cmentarza który nie zgodził się na przeprowadze- jest pomnik żołnierzy Armii „Kraków”, nie przez miasto traktu z Jarosławia poległych w 1939 r. Jest to zbiorowa do Bełżca. W 1880 r. wieś liczyła 939 mogiła żołnierzy 6 Dywizji Piechoty mieszkańców, a w 1998 r. 459 osób. gen. Bernarda Monda. Pomnik został Podczas II wojny światowej Władysław odsłonięty w 1976 r.

10 Narol - Borowe Młyny

Od ujścia do Tanwi rzeki Krwawicy Florian Łaszcz miał 6 córek i 7 synów. rozpoczyna się Narol. Początki osady, Łaszczowie przybyli na Roztocze z Ma- zwanej pierwotnie Florianowem, sięga- zowsza. W 1391 r. Florian Łaszcz toczył ją XIII wieku. Należała ona do Czartory- sądowy spór ze Stanisławem Lipskim. skich. W 1276 r. rzezi na mieszkańcach 2 października 1592 r. król Zygmunt Florianowa dokonali Tatarzy. W końcu Waza nadał dla Florianowa prawa miej- XIV wieku osada była własnością moż- skie magdeburskie. Miasto otrzymało nego rodu Toporczyków. W 1578 r. na- przywilej 3 jarmarków rocznie oraz leżała do Stanisława Marcinkowskiego. cotygodniowy targ we wtorek. Miasto W 1588 r. miejscowość kupił Stanisław szybko rozwijało się ze względu na po- Łaszcz-Nieledewski. Po jego śmierci w łożenie przy szlaku handlowym Lwów 1584 r. miejscowość przypadła Floria- - Zamość. Po Florianie Narol odziedzi- nowi Łaszczowi herbu Prawdzic, który czył jego syn Jerzy. Florianów wraz z rok później w 1585 r. zaczął zakładać Lipskiem tworzył jeden system obron- nowe miasto zwane Florianowem. ny. W 1618 r. w mieście były 3 młyny wodne. W 1616 r. wzniesiono tam drewnianą kaplicę św. Anny. Miasto posiadało też drewniany zamek, który wraz z całym miastem otoczony był wałami i fosą. W 1635 r. Florianów liczył 238 domów. W dniu 2 listopada 1648 r. Florianów i Lipsko oraz leżący po drugiej stronie Tanwi Krupiec zostały doszczętnie zniszczone przez wojska Bohdana Chmielni- ckiego. Obydwa miasta podjęły dzielną obronę przed hordami kozacko- tatarskimi. Mieszkań- cy dzielnie się bronili kryjąc się i strzelając do wroga z suchej fosy. Obrońców zdradził młynarz Michał, który przekupiony obiet- nicą złota spuścił wodę z zalewy młyńskiej, uniemożliwiając tym samym dalszą obronę przed napastnikami. Kozacy dziedzi- ca Samuela Łaszcza obdarli ze skóry. Granicznym strumieniem Koryto Tanwi pod Narolem rozdzielającym Lipsko i Floria-

11 Dzień 1 nów popłynęła krew, stąd nazwa rzeki Feliks był generałem wojsk koronnych, Krwawica. Wielu mieszkańców Tatarzy wojewodą pomorskim, kuchmistrzem wzięli do niewoli. Idący z pomocą z wielkim koronnym galicyjskim. Został Zamościa oddział podsędka bełskiego odznaczony orderem św. Stanisława i Aleksandra Romanowskiego został w orderem Orła Białego. W 1783 r. cesarz drodze rozbity przez Kozaków. W dwa Józef II nadał Antoniemu Feliksowi Ło- lata po kozackiej napaści zanotowano siowi tytuł hrabiego. W 1818 r. dużych we Florianowie zaledwie 26 domów. zniszczeń w mieście dokonał pożar. W Ocaleni z pogromu mieszkańcy prze- 1863 r. doszło w okolicy Narola do du- nieśli miasto na prawy brzeg Tanwi. żej powstańczej bitwy. W 1867 r. Narol Nową osadę nazwano Narolem, od stał się siedzibą gminy. W tym samym położenia „na roli”. W 1656 r. przecho- roku za sprawą małżeństwa Marii- cór- dziły tędy wojska szwedzkie Karola ki Maurycego Łosia z Julianem Puzyną Gustawa. W 1672 r. Tatarzy najechali Narol przeszedł w ręce Puzynów. Ksią- na miasto i okolice. Walkę z nimi pod- żę Julian Puzyna wybudował szkołę, jął król Jan III Sobieski, który przybył ze młyn, tartak, gorzelnię oraz mieszkania swoim wojskiem z Krasnobrodu i roz- dla służby. Dane statystyczne z 1880 gromił najeźdźców. Uwolnił 2 tys. ludzi r. podają, że w Narolu mieszkało 770 wziętych do niewoli. Polaków, 806 Żydów i 27 Rusinów. Ci W 1671 r. właścicielem Narola zo- ostatni mieszkali w Krupcu, gdzie mie- stał kasztelan czernichowski Gabriel li swoją cerkiew. Ze względu na małą Silnicki. Po nim właścicielami miasta liczbę parafian powstało powiedzenie byli Potoccy i Dziewałtowscy. W 1753 r. „biedny jak ksiądz na Krupcu”. W 1910 właścicielem klucza narolskiego został r. Narol liczył 2323 mieszkańców. starosta lwowski Michał z Grodkowa Podczas I wojny światowej toczy- Łoś herbu Dąbrowa, chorąży czer- ły się w rejonie Narola zacięte walki 5 wonogrodzki, kasztelan kamieniecki, armii rosyjskiej gen. Plehwego i wojsk lwowski, marszałek Trybunału Koron- austriacko- węgierskich arcyksięcia nego, rotmistrz kawalerii narodowej, Józefa Ferdynanda. 10 IX 1914 r. woj- senator i kawaler Orderu Orła Białego. ska austriackie spaliły Narol. W trakcie Jego syn Feliks w latach 1770- 1781 kolejnej kampanii Austriacy doznali zbudował okazały barokowo- klasy- klęski. W czasie śledztwa odpowie- cystyczny pałac. Ufundował też nowy dzialnością obarczono księcia Juliana klasycystyczny kościół parafialny p.w. Puzynę. Miał on wyciąć lasy wokół Na- Narodzenia NMP, w którym zaczęto rola czego nie uwzględniły austriackie chować doczesne szczątki zmarłych mapy wojskowe. Wobec zagrożenia przedstawicieli rodu Łosiów. Założył też książę Julian Puzyna skrył się we Lwo- przy pałacu teatr i szkołę, a dla uczniów wie, gdzie przebywał aż do śmierci w fundował stypendia. Dla mieszkańców 1919 r. Po zakończeniu I wojny świato- miasta zbudował fabrykę gontów oraz wej Narol utracił prawa miejskie, cho- szereg piętrowych kamienic. Antoni ciaż wójta tytułowano nadal grzecz-

12 Narol - Borowe Młyny nościowo burmistrzem, a gmina nosiła zniszczenia oddziałów partyzanckich nazwę Narol Miasto. Przed wybuchem w okolicy Narola. W czasie akcji UPA II wojny światowej miasto liczyło ok. Narola broniły kompanie AK „Kostka” 2400 mieszkańców. i „Godzięby” liczące 370 partyzantów, 7 IX 1939 r. Niemcy zbombardowali którymi dowodził Karol Kostecki „Ko- Narol. 18 IX 1939 r. Narol z rąk niemie- stek”. Sotnie UPA zostały wyparte. W ckich próbował odbić III batalion ppłk bitwie zginęło 13 partyzantów i 30 Romana Warta z 12 Wadowickiego Puł- Ukraińców. W kwietniu 1945 r. bandy ku Piechoty. W dniach 18-19 września UPA napadły na posterunek milicji w walki pod Narolem toczyła Grupa Ope- Narolu. Po wojnie w 1954r. Narol został racyjna gen. Mieczysława Boruty- Spie- siedzibą gromady, a w 1973 r. siedzi- chowicza. 20 IX 1939 r. skapitulowała 6 bą gminy w skład której weszły gro- Dywizja Piechoty gen. Bernarda Mon- mady: Łukawica, Narol, Płazów i Ruda da. Niemcy spalili miasto i chcieli roz- Różaniecka. W 1996 r. Narol ponownie strzelać ludność do czego nie doszło odzyskał prawa miejskie. Gmina Narol dzięki wstawiennictwu doktora Adolfa zajmuje powierzchnię 203 km2. W 1990 Kafera i jego córki. Przyczyną niemie- r. założono w Narolu wytwórnię wody ckich represji na ludności cywilnej była mineralnej „Galicya”. śmierć niemieckiego generała Fisha. W Narolski pałac należy do najpięk- pobliżu Narola Niemcy na granicy ze niejszych rezydencji barokowych Związkiem Sowieckim urządzili rowy w Polsce. Korpus główny na rzucie i zasieki z drutu kolczastego. Wiosną prostokąta jest dwukondygnacyjny 1941r. do Narola przybyło niemieckie z wydatnym środkowym ryzalitem i wojsko, które bez problemów przeła- dwoma ryzalitami bocznymi. Korpus mało 22 VI 1941r. sowiecką linię Moło- główny połączony jest dwoma łuko- towa. W 1940 r. hitlerowcy założyli w watymi ciągami arkad z bocznymi Narolu obóz pracy dla Żydów, których parterowymi oficynami. W pałacu było systematycznie mordowali od 1942 r. 50 pokoi z kominkami i malowidłami. Podczas okupacji partyzanci kilkakrot- W sali balowej było malowidło przed- nie zorganizowali akcję na hitlerow- stawiające wieżę Leandra na Bosforze. ską placówkę w Narolu. W listopadzie Jeden z portretów przedstawiał zaślu- 1942r. oddział Jana Kędry „Błyskawicy” biny protoplasty rodu Łosiów- Przyby- i Wilhelma Szczepankiewicza „Dru- sława z córką Konrada Mazowieckiego. gaka” rozbił niemiecki posterunek. W Całość założenia ma kształt podkowy, grudniu 1942r. oddział Witolda Kopcia która stanowi herb Łosiów. Na dziedzi- „Ligoty” zniszczył tartak, zaś w maju niec pałacowy prowadzi ozdobna bra- 1943r. oddział AK Mariana Wardy „Pola- ma połączona z dwoma pawilonami kowskiego” zniszczył posterunek żan- kordegardami. Na bramie wjazdowej darmerii w Narolu i Lipsku. 22 V 1944r. widnieje łaciński napis „Czcij Boga, po- zgrupowanie 5 sotni UPA w liczbie magaj ludziom, trwaj przy prawdzie, 1000 żołnierzy podjęło zbrojną akcję bądź posłuszny prawom”. Droga dojaz-

13 Dzień 1

Pałac hrabiego Antoniego Łosia, a obecnie siedziba Akademii Sztuki „Pro Academia Narolense” dowa do pałacu obsadzona jest lipami. r. całe wyposażenie pałacu stało się Przed bramą znajdują się dwa obeliski łupem dla bolszewików. Podczas oku- gnomony z XVIII wieku. Na fronto- pacji w pałacu urzędowała niemiecka nie pałacu znajduje się herb Łosiów. straż graniczna. Hrabina Jadwiga z W 1773 r. wokół pałacu utworzono Puzynów Korytowska podczas próby ogród włoski, którego projektantem ucieczki samolotem ze Lwowa została był Norbert Hammerschmmidt. Przy aresztowana przez NKWD i zamordo- pałacu znajdowała się ptaszarnia. We wana. Po przejściu frontu w 1944 r. w wnętrzach pałacu Łosiowie zorgani- pałacu znaleźli schronienie partyzanci zowali dużą bibliotekę, której część AK z oddziału „Kostka”. W dniu 10 lute- zbiorów trafiła do Biblioteki Publicznej go 1945 r. Narol został otoczony przez w Warszawie. Pałac został częściowo UB, milicję i wojsko. Uprzedzony o ob- zniszczony w powstaniu styczniowym. ławie porucznik Karol Kostecki „Kostek” W 1867 r. pałac wyremontował książę wyjechał z pałacu. Reszta partyzantów Puzyna. W 1914 r. pałac został obrabo- pozostała w pałacu, gdzie przy współ- wany przez wojska austriackie, które udziale narolskiej młodzieży odbywała zabrały cenne obrazy, książki, rzeźby, się zabawa taneczna na koniec karna- meble. Później mieścił się w pałacu wału. 12 II o świcie obława weszła do szpital zakaźny. W 1920 r. pałac został pałacu i podpaliła go. Gryzący dym odrestaurowany przez Jadwigę z Pu- zmusił partyzantów do opuszczenia zynów Korytowską. We wrześniu 1939 podziemnego schronu. Ujęci w akcji

14 Narol - Borowe Młyny partyzanci otrzymali surowe wyroki, a i 21 Dywizji Piechoty z Armii „Kraków” 4 z nich skazano na karę śmierci. Pałac oraz mieszkańcom Narola zamordowa- płonął przez 2 tygodnie. W końcu lat nym przez Wehrmacht, partyzantom, 50- tych pałac przykryto nowym da- żołnierzom LWP, funkcjonariuszom mi- chem, a nowym gospodarzem został licji poległym w walce z hitlerowcami i miejscowy PGR oraz Igloopol. Pałac bandami UPA oraz partyzantom i żoł- stopniowo zaczął popadać w jeszcze nierzom ZSRR, którzy zginęli w rejonie większą ruinę. W 1990 r. spadkobiercy Narola. hrabiny Korytowskiej podjęli starania o Kościół parafialny p.w. Narodzenia odzyskanie pałacu. NMP został wzniesiony w latach 1790- W 1995 r. w wyniku przetargu pałac 1804 na miejscu kaplicy św. Anny zakupili Ewa i Władysław Kłosiewiczo- zniszczonej w 1648 r. W podziemiach wie zakładając w nim Akademię Sztuki świątyni znajduje się grobowiec rodzi- „Pro Academia Narolense”. Władysław ny Łosiów. Ołtarz w kościele pochodzi Kłosiewicz jest znanym klawesynistą, z kościoła św. Marii Magdaleny we profesorem Hochschule fur Musik und Lwowie, który był kościołem więzien- Darstellende Kunst w Grazu i wykła- nym. Wewnątrz świątyni znajduje się dowcą warszawskiej Akademii Mu- polichromia wykonana w 1936 r. przez zycznej. Ewa Irzykowska Kłosiewicz Tesseya. Kościół jest jednonawowy z jest aktorką i śpiewaczką. Nowi właści- półkolistym prezbiterium. Na ścianie ciele chcą stworzyć w restaurowanym kościoła tablica pamiątkowa ku czci pałacu szkołę muzyczną dla utalento- żołnierzy AK z kompanii Narol. Obok wanych, młodych muzyków z Europy kościoła stoi XIX- wieczna dzwonnica. Środkowej i Wschodniej, która będzie Na murze otaczającym cmentarz przy- kontynuować tradycje pierwszej pol- kościelny znajduje się tablica upamięt- skiej akademii artystycznej założonej niająca Ignacego Duszla. Pełnił on funk- przez Feliksa Antoniego Łosia. cję kredensowego w narolskim pałacu. Na rynku w Narolu znajduje się XIX- Zginął w 1778 r. broniąc rodowych sre- wieczny ratusz, a w jego sąsiedztwie ber hrabiego Łosia przed złodziejami. pomnik poświęcony królowi Janowi III Przy ulicy Warszawskiej od strony pa- Sobieskiemu. Pomnik ten został wznie- łacu Łosiów znajduje się kapliczka św. siony w 300 rocznicę rozgromienia Jana Nepomucena. Z figurą tą związa- Tatarów pod Narolem 6 IX 1992 r. Na na jest legenda. Pewnego razu hrabia rynku znajduje się też barokowa rzeź- Łoś wybrał się na chrzciny do Łówczy. ba św. Floriana patrona miasta, wznie- W czasie kilkudniowej uczty w wyniku siona na kamiennej kolumnie, na któ- intensywnych opadów deszczu woda rej stoi św. Florian w rzymskiej zbroi z w Tanwi niebezpiecznie się podniosła i chorągwią i naczyniem z wodą, którą porwała most. Kiedy hrabia Łoś wracał gasi płonący dom. Rzeźba pochodzi z do pałacu powożący czterokonną ka- 1800 r. Na skwerze naprzeciwko figury rocą Kozak oznajmił hrabiemu, że nie stoi pomnik poświęcony żołnierzom 6 przejedzie przez rzekę bo „woda jest na

15 Dzień 1 chłopa”. Wówczas hrabia stwierdził, że jej miejscu wzniesiono cerkiew mu- jemu w karocy woda może sięgnąć co rowaną p.w. Ofiarowania Matki Bożej najwyżej do kolan i rozkazał woźnicy, w Świątyni. Obok cerkwi znajduje się aby jechał przez rzekę. Rwący nurt po- kapliczka z cudownym źródłem. Do- rwał karetę wraz z końmi, które utonęły. roczne odpusty gromadziły kiedyś w Kozakowi udało się uratować hrabiego cerkwi licznych pielgrzymów greko- wyciągając go za włosy na brzeg rzeki. katolickich. Na cmentarzu znajduje Kiedy przemoczeni dotarli na piechotę się wiele nagrobków wapiennych wy- do pałacu hrabia rozkazał, aby woźnica konanych przez kamieniarzy w ludo- otrzymał 50 batów za to, że ciągnął za wych warsztatach w Bruśnie Starym. W włosy chcąc wydobyć go z topieli, zaś dzielnicy Krupiec znajdował się też ży- później w nagrodę za uratowanie mu dowski kirkut położony na niewysokim życia uczynił woźnicę wolnym człowie- wzniesieniu. kiem i podarował mu 30 krów oraz fol- Do narolskiego pałacu przylega wark na Ukrainie. Na figurze znajdował miejscowość Narol Wieś. Jest to typo- się nieistniejący już dzisiaj napis: wa ulicówka, jedna z większych wsi na „Co Pan Panu winien, Pan wie- Roztoczu Wschodnim, ciągnąca się na Że Pan Pana wyratował w Tanwie. długości ponad 3 km. W 1998 r. wieś Że więc wtedy Pan Pana z Tanwi wy- liczyła 581 mieszkańców. W Narolu Wsi ratował znajduje się Izba Pamięci Narodowej Pan Panu w zamian za to kaplicę gromadząca dokumenty i pamiątki ufundował.” związane z historią regionu oraz zbio- Tanew opływa rynek w Narolu od ry etnograficzne. Na polach w okolicy strony południowej. Przy ulicy War- Narola Wsi znajdowano skamieniałe szawskiej znajduje się jeszcze jeden szczątki drzew. Narol w 2004 r. liczył obiekt małej architektury sakralnej, a 2111 mieszkańców. W samym mieście mianowicie kaplica dworska p. w. Ser- jest restauracja i są sklepy spożywcze. ca Jezusowego. Rzeka Tanew jest spławna dla wy- W dzielnicy Krupiec położonej na trwałych i wytrawnych amatorów ka- lewym brzegu Tanwi na cmentarzu jaków prawie od źródeł, bo od Narola. znajduje się mauzoleum rodziny Pu- Już w tej miejscowości możemy wo- zynów z 1881 r. Krupiec był niegdyś dować kajaki pod mostem na drodze królewską wsią należącą do starostwa Jarosław - Tomaszów i w początkowym lubaczowskiego. W 1630 r. było tu 21 biegu próbować pokonywać rozliczne domów. Przed 1664 r. Krupiec stał się przeszkody. 0,0 km Przede wszystkim siedzibą starostwa krupeckiego. Oj- są to pozostałości faszyny, która po- ciec Jow Jamnicki założył w Krupcu ok. służyła do regulacji rzeki, jak również 1680 r. klasztor bazyliański na średnio- trzciny oraz wierzbowe zarośla. Na wiecznym grodzisku. Pozostałością po trasie z Narola do wsi Młynki musimy skasowanym w XIX wieku klasztorze pokonać też cztery jazy regulacyjne, była drewniana cerkiew. W 1899 r. na które da się przepłynąć, jeśli nie są

16 Narol - Borowe Młyny założone gałęziami. W Młynkach mi- W latach 20-stych XX wieku zbudowa- jamy pierwszy most. Następny pojawi no nowy młyn, o który narolska gmina się dopiero za granicą województw: toczyła sądowy spór z hrabiną Jadwigą podkarpackiego i lubelskiego we wsi Korytowską. Młyn ten spłonął. Na pra- Huta Szumy. Na tym odcinku poko- wym brzegu rzeki znajduje się współ- nujemy siedem spływalnych jazów re- czesny młyn wodny, kontynuujący pra- gulacyjnych. W tym miejscu rzeka jest cę swoich poprzedników. Pierwszym już mniej zarośnięta, chociaż pojawiają młynarzem i osadnikiem w Młynkach się jeszcze w nurcie rzeki kołki po daw- był Pawelec. nej regulacji rzeki. Jeszcze przed Hutą Od osady Młynki Tanew płynie w Szumy Tanew wkracza na tereny boru kierunku północno- zachodnim. Ta- sosnowego Puszczy Solskiej. W nurcie new na tym odcinku ma spokojny nurt, rzeki pojawiają się pojedyncze prożki a dno rzeki jest piaszczyste. W podszy- wodne i szypoty. cie lasu występuje kruszyna, pokrzywa Za Narolem Tanew opuszcza Rozto- i winobluszcz. Na lewym brzegu rzeki cze Wschodnie i wpływa na Roztocze w odległości 1 km występuje rezerwat Środkowe. W okolicach Narola rzeka leśny „Las Bukowy”. nosiła nazwę Tanwia. Nad rzeką miała Rezerwat leśny „Las Bukowy” utwo- zbierać się na swoje sejmiki szlachta. rzono w 1998 r. na powierzchni 86,31ha. Od Narola Tanew płynie w kierunku za- Chroni on podgórską formę buczyny chodnim i przepływa przez przysiółek karpackiej. W rezerwacie urządzono Narola Młynki, oddalony od źródliska ścieżkę przyrodniczo- dydaktyczną o 2.2 km. Po drodze rzeka przepływa „Bukowy Las”. W runie leśnym wystę- przez sosnowy las z bukowym podro- pują żywiec cebulkowy, żywiec gru- stem, co świadczy o żyzności gleby i czołowaty, czosnek niedźwiedzi, a tak- fakcie, że pierwotnym zbiorowiskiem że gatunki charakterystyczne dla grą- leśnym była buczyna karpacka. Rzeka du podgórskiego jak grab, gwiazdnica tworzy tu pierwsze starorzecza. Jej dno wielkokwiatowa, przylaszczka pospoli- jest piaszczyste i kamieniste. Na tym ta, bluszcz pospolity. Florę wschodnio- odcinku napotykamy przeszkodę w po- karpacką reprezentują sałatnica leśna staci rury przerzuconej tuż nad lustrem i turzyca orzęsiona. W drzewostanie wody, podczas spływu należy uważać występują dorodne jodły i buki. Nie- również na kołki, pozostałe po dawnej które buki osiągają 40 m wysokości, regulacji rzeki. Wśród ryb występują a obwód pnia na wysokości pierśnicy ciernik, strzebla, czebaczek amurski. wynosi 4 m. Ścieżka dydaktyczno- Młynki są niewielką osadą. Znajdował przyrodnicza ma długość ok. 1,5 km i się tutaj młyn wodny należący do dóbr składa się z czterech przystanków. Las narolskich. Śluzę i urządzenia młyńskie bukowy porasta wapienne wzgórze o zniszczyła duża powódź w 1870 r. We wysokości 310 m n.p.m. należące do młynie urządzono wówczas karczmę Garbu Różanieckiego. Na przystanku przy dawnym trakcie Narol- Józefów. pierwszym rosną stuletnie buki i jodły

17 Dzień 1

z domieszką jaworu, klonu zwyczajnego i grabu. W runie leśnym wystę- pują marzanka wonna, kopytnik zwyczajny, fiołek leśny, czworolist pospolity, szczyr trwały, gajowiec żółty, kokorycz- ka wielkokwiatowa. Przy- stanek nr 2 położony jest w cienistym lesie. Jest to żyzna buczyna karpacka. W drzewostanie obok wcześniej wymienionych drzew występuje świerk, Pomnik - pamiątka przekroczenia w 1901 roku granicy brzoza i wiąz. Warstwę zaborów przez Józefa Piłsudskiego krzewów stanowią bez koralowy, bez czarny, leszczyna, trzmielina europejska, wawrzynek wilczełyko. Charakterystycznym gatunkiem runa jest marzanka wonna, gajowiec żółty, niecierpek pospolity, szczawik zajęczy, narecznica samcza, wietlica samicza, sałatnik leśny, konwalijka dwulistna, przenęt purpuro- wy, miodunka plamista. Przystanek nr 3 obejmuje wilgotną buczynę karpacką formy podgórskiej. Obok buka w górnym piętrze występuje jawor, jodła, klon zwyczajny i wiąz brzost. W podszycie występuje kruszyna pospolita, a w runie czosnek niedźwiedzi, żywiec gruczołowaty i cebulkowy, czyściec leśny, czartawa pospolita, kokorycz pusta, zdrojów- ka rutewkowata. Przystanek nr 4 ukazuje inną postać buczyny karpa- Pomnik poświęcony Józefowi Miklaszew- ckiej. W runie występuje gwiazdnica skiemu, rektorowi SGGW w Warszawie w wielkokwiatowa, marzanka wonna, latach 1936-1939, przy ścieżce dydaktycznej prosownica rozpierzchła, bodziszek w rezerwacie „Nad Tanwią” żałobny, widlak jałowcowaty, pod-

18 Narol - Borowe Młyny

wyżu Paar, który jest zaliczany do Roztocza Środkowego. Nazwa wsi oznacza duszne, gorące powietrze, gdyż w okolicy znaj- dowały się liczne huty wytapiające żelazo z rud darniowych. Osa- da powstała w 1700 r., chociaż eksploatacja rud darniowych miała miejsce już w XVII wieku. W 1791 r. założono w Paarach hutę szkła, Tablica informacyjna ścieżki dydaktycznej w rezerwacie a w latach 1842- 1858 „Nad Tanwią” produkowano tutaj gwoździe. We wsi znaj- dowały się też inne zakłady przemysłowe, papiernia i cegielnia. Paary należały do Kró- lestwa Polskiego. We wsi znajdował się rosyj- ski posterunek graniczny. W 1921 r. wieś liczy- ła 952 mieszkańców, w tym 13 Żydów i 51 Ukraińców. We wrześ- niu 1939 r. 12 Pułk Piechoty ppłk Mariana Strażyca opanował Pa- Pierwsze progi wodne na terenie rezerwatu „Nad Tanwią” ary, a III Batalion ppłk kolan biały, kruszczyk szerokolistny. Na Romana Warta zajął wysokości rezerwatu „Las Bukowy” Ta- Narol. W bitwie poległo 60 żołnierzy i new przekracza granicę województwa dwóch oficerów. Pochowano ich w do- lubelskiego. Długość Tanwi w obrębie linie Tanwi na zachód od Paar. W miej- gminy Narol wynosi 17 km. scu tym na zachodnim skraju wsi w Na prawym brzegu widoczne są lesie pochowano też 15 mieszkańców zabudowania wsi Paary należącej do będących ofiarami pacyfikacji wsi 24 VI gminy Susiec. Wieś leży na Płasko- 1943 r. oraz 4 partyzantów poległych

19 Dzień 1 w bitwie z Niemcami. W późniejszym ka białoszyja, ortolan, podgorzałka, okresie ciała ekshumowano, a na miej- podróżniczek, pokrzewka jarzębata, scu grobów postawiono pomnik. 12 XII żuraw, orzeł bielik. O czystości wody 1942 r. w odwecie za wysadzony przez w rzekach świadczy występowanie partyzantów most kolejowy na Potoku pstrąga potokowego i lipienia. Na te- Łosinieckim hitlerowcy aresztowali 18 renie Parku Krajobrazowego Puszczy mieszkańców wsi, z których 7 zginęło. Solskiej utworzono rezerwaty „Las Bu- W 2006 r. Paary liczyły 680 mieszkań- kowy”, „Czartowe Pole”, „Nad Tanwią”. ców. Podczas zaborów wieś była prze- Projektuje się utworzenie rezerwatów dzielona granicą pomiędzy dwóch za- „Źródła Różańca” i „Źródła Pauczy”. borców. Słynęła z przemytu towarów Na wysokości Paar Tanew przecina przez granicę. most na drodze prowadzącej do Huty Jesteśmy na terenie Parku Kra- Szumy 7,2 km, leżącej po lewej stronie jobrazowego Puszczy Solskiej utworzonego w 1988 r. na powierzchni 28980 ha. Jest to typowo leśny park z wielkim kompleksem borów sosnowych. Miejscami wy- stępują fragmenty jedliny z domieszką dębu, świer- ka, klonu, osiki i brzozy. W zbiorowisku torfowisk ni- skich i przejściowych oraz podmokłych łąk wystę- puje rosiczka długolistna, Rebizanty Rezerwat „Nad Tanwią” storczyk drobnokwiato- wy, tłustosz pospolity, widłak torfowy. Gromadę ssaków reprezentują wydra, wilk, nietoperz, żołęd- nica. W parku ma miejsca lęgowe ponad 130 gatun- ków ptaków. Do najcen- niejszych przedstawicieli awifauny należą bączek, błotniak stawowy, bocian czarny, cietrzew, gąsio- rek, głuszec, kania czarna, kraska, lerka, muchołów- Progi wodne w Rebizantach

20 Narol - Borowe Młyny brzegu rzeki. Wieś leży na skraju Gar- cę konie, przemycali tytoń, kapelusze, bu Różanieckiego należącego jeszcze alkohol, rodzynki, damskie chustki na do Roztocza Wschodniego. Wieś była głowę. Ze skradzionego w zaborze ro- ośrodkiem hutniczym Ordynacji Za- syjskim drewna wzniesiono we wsi bu- moyskich. Huta Szumy leży na wyso- dynek szkoły. kości 280 m n.p.m. Pierwotnie nosiła W Hucie Szumy znajduje się par- nazwę Huta Stara należąc do Galicji king dla samochodów i autokarów. w strefie przygranicznej z Królestwem Na lewym brzegu rzeki jest osada ro- Polskim. W latach 50- tych XX wieku botników leśnych i domki letniskowe. wieś przyłączono do województwa Począwszy od Huty Szumy rzeka na lubelskiego. Przed mostem na rze- odcinku do Rebizantów tworzy wiele ce znajdowała się w okresie zaborów zakrętów nawet pod kątem 180 stopni, austriacka strażnica graniczna. Miesz- a w jej korycie oprócz zwałów drzew

Progi wodne na Tanwi w jesiennej szacie kańcy wsi trudnili się wówczas prze- natrafić możemy również na skaliste mytem. Szczególnie w tym procederze prożki i szpoty. Powalone drzewa, cias- „zasłużyli się” Józef Skiba i Marcin Bo- ne przesmyki, wiry i zatoczki nadają rowicz. Przeprowadzali oni przez grani- uroku amatorom kajakowej przygo-

21 Dzień 1 dy. Spływ na odcinku od miejscowości Huta Szumy do Rebizantów w zależności od poziomu wody w rzece i umiejęt- ności turystów zabierze 3-4 godziny. Po drodze można zatrzymać się na odpoczynek na polu bi- wakowym w przysiółku Korkosze należącym do wsi Huta Szumy. Jest tu sklep i bar. Przed Korko- szami w wodzie można spotkać pstrągi. Od Kor- Progi wodne na Tanwi w wiosennej szacie koszy rozpoczynają się na Piłsudskiemu i profesorowi Józefowi Tanwi progi rzeczne zwane szypotami Miklaszewskiemu. Józef Piłsudski w Re- lub szumami. Wkrótce dopływamy do bizantach w 1901r. przekraczał granicę Rebizatntów, oddalonych od źródła o zaboru austriackiego. Jego przewod- 11.7 km, na terenie których zaczyna- nikiem był leśnik Józef Miklaszewski, ją się pierwsze większe szumy mające który bezpiecznie przeprowadził Jó- od około pół metra do metra wysoko- zefa Piłsudskiego za kordon graniczny. ści. Za ujściem Potoku Łosinieckiego W pobliskim lesie znajdują się okopy z prawej strony zaczyna się największa z czasów I wojny światowej. Tanew na seria szumów licząca 24 progi na 400 odcinku Paary- Rebizanty była przez - metrowym odcinku rzeki. Na ich koń- 99 lat rzeką graniczną między Galicją, cu mijamy z prawej strony pozostało- a Królestwem Polskim. Wśród miesz- ści kamiennej tamy. Rzeka jest w tym kańców wsi występuje często nazwi- miejscu głębsza i silnie meandruje. sko Rebizant. Dopływamy do mostu na Wyspę na rzece należy opływać z lewej drodze Lubaczów- Cieszanów- Żuków- strony. Huta Różaniecka- Rybnica- Susiec. Na Rebizanty podobnie jak Korkosze Tanwi w Rebizantach można spotkać i Banachy należą administracyjnie do pliszkę żółtą i siwą. W Rebizantach za- sołeckiej wsi Huta Szumy. Rebizanty są chował się bruśnieński unicki krzyż. miejscowością typowo letniskową. Na W tej miejscowości znajduje się także wyspie na Tanwi znajduje się dworek z pole namiotowe. ok. 1860 r., który został tu przeniesio- Rybnica jest wsią sołecką w po- ny z Tomaszowa Lubelskiego w 1976 r. wiecie tomaszowskim położoną nad Mieści się w nim ośrodek wypoczynko- Potokiem Łosinieckim, w południo- wy straży pożarnej. W Rebizantach są wym zakątku Roztocza Środkowego. też dwa pomniki poświęcone Józefowi Wieś powstała na miejscu dawnych

22 Narol - Borowe Młyny

no - przyrodniczą w rezerwacie „Nad Tanwią”. Ścieżka ta składa się z 14 przystanków. Początek ścieżki znajduje się przy parkingu, w pobliżu mostu na Tanwi. Poszcze- gólne przystanki infor- mują turystów o borze sosnowym, śródleśnej łące, leśnej ściółce, borze świeżym, naturalnym lesie, grądowym lesie, wio- sennym wypalaniu traw, Nieczynna tama na rzece Tanew w Rebizantach pomniku leśników, łęgu osad huty i rudy rybnickiej wzmianko- jesionowo - olszowym, wanych w połowie XVII wieku. W XVIII dokarmianiu zwierzyny, darach lasu. wieku Rybnica była jednym z głównych Pomnik lesników poświęcony jest ośrodków przemysłu metalurgicznego Janowi Miklaszewskiemu i leśnikom w Ordynacji Zamojskich i siedzibie klu- patriotom walczącym o niepodległość cza dóbr. W 1732 r. powstała w Rybnicy Ojczyzny. huta szkła. Rybniccy rzemieślnicy przy- Jan Miklaszewski był Dyrektorem gotowywali wyposażenie dla fabryki Departamentu Leśnictwa, a następnie metalurgicznej- kuźnicy w Hamerni rektorem SGGW w Warszawie w latach nad Sopotem. Prowadzili oni też po- 1936- 1939. Od 1 czerwca 1920 roku szukiwania rudy darniowej. Na początku XIX wieku w Rybnicy funkcjonowały dwie fryszerki do wypalania zbędnych domie- szek węgla w surów- ce żelaza. Istniał też browar. Na Potoku Ło- sinieckim znajduje się drewniany młyn wodny. W okolicy Rebizantów leśnicy w 1998 r. wykonali ścieżkę dydaktycz- Na skalnych progach w Rebizantach

23 Dzień 1 był kontrolerem w lasach Ordynacji Za- Dyrekcji Lasów Państwowych w Lubli- mojskiej. Działał w konspiracji organi- nie Adama Kornata w 80 rocznicę od- zując przerzuty ludzi i tajnej literatury zyskania niepodległości w 1998 roku. przez granicę, w tym w przebranego w Na przeciwległym brzegu Tanwi mundur leśnika przyszłego Naczelnika znajduje się pamiątkowy głaz z in- Państwa Polskiego Józefa Piłsudskiego skrypcją informujący o przekroczeniu i jego żony Marii. Józef Piłsudski uciekł w tym miejscu granicy dawnych za- wówczas z carskiego szpitala więzien- borów przez Józefa Piłsudskiego. Na nego w Petersburgu. 20 czerwca 1901 mosiężnej tabliczce wmontowanej w r. Piłsudscy dotarli szczęśliwie do Lwo- kamień możemy przeczytać: Tu w r. 1901 J. Piłsudski przekroczył granicę rosyjsko – austriacką stwierdza- jąc, że niczem jest wraży kordon wobec potęgi ducha narodu polskiego. Pomnik ufundowało Państwowe Gimnazjum Męskie w Zamościu w 1936 roku Przystanek nr 7 opisuje progi rzeczne na Tanwi. Historia występujących w dolinie Tanwi i innych roz- toczańskich rzek małych Susiec. Drewniana rzeźba Kargula i Pawlaka, bohate- wodospadów zwanych rów filmu Sylwestra Chęcińskiego szumami, szypotami, sopotami lub poroha- wa. mi sięga epoki trzeciorzędu. Nastąpił Na pomniku upamiętniającym wówczas proces wydźwignięcia się działalność Jana Miklaszewskiego wid- do góry wyżynnego obszaru Rozto- nieje napis: cza, przy jednoczesnym obniżeniu są- „Bóg, Honor, Ojczyzna, Wielkiemu siadującej Kotliny Sandomierskiej. Na Polakowi profesorowi Janowi Mikla- granicy obu krain powstała linia spę- szewskiemu oraz wszystkim leśnikom kań tektonicznych widoczna w postaci walczącym o wolność ojczyzny w 80 skalnych osadów. Linia ta zwana linią rocznicę odzyskania niepodległości- leś- Tesseyre’a- Tornquista rozdziela fał- nicy lubelscy dową Europę Zachodnią od płytowej A las zawsze szumiał po polsku” Europy Wschodniej. Tanew wskutek Pomnik leśników został ufundowa- erozji wstecznej rozcina strefę krawę- ny z inicjatywy dyrektora Regionalnej dziową malowniczym przełomem. Na

24 Narol - Borowe Młyny

1643 zanotowano młyn na rzece Je- leń zwanej wówczas Wieluńką. W tym samym roku trzeci ordynat Jan Sobiepan Zamoyski przeniósł z Szarowoli hutę że- laza na uroczysko Susiec. W 1748 r. w dokumentach ordy- nackich figuruje wieś Skwarki której nazwa pochodzi od wysokiej temperatury panują- Tanew . Borowe Młyny cej w hucie. Obecnie Skwarki są częścią Tanwi jest 47 progów zgrupowanych w Suśca. W XVIII wieku okolice Suśca były czterech seriach. Progi te zbudowane centrum przemysłu metalurgicznego są ze skał górnokredowych i odzwier- Ordynacji Zamojskich. Huty i kuźnice ciedlają układ spękań równoległych do działały do 1830 r. aż wyeksploatowa- linii tektonicznych strefy krawędziowej no pokłady rudy darniowej. W 1800 r. Roztocza. Mają one wysokość około 0,5 w Suścu zbudowano kościół drewnia- m. Przełom Tanwi w Rebizantach został ny, a 50 lat później na jego miejscu spowodowany ruchami wznoszącymi stanął kościół murowany p.w. św. Jana Roztocza, których szybkość wynosi Nepomucena. XIX- wieczna relacja po- obecnie około 1mm na rok. Przystanek daje, że miejscowi chłopi trudnili się nr 10 opisuje rzekę Tanew. hodowlą bydła, owiec i pszczół. W 1880 Susiec jest wsią gminną położo- r. w Suścu mieszkało 559 mieszkańców, ną na Roztoczu Środkowym, na po- w tym 49 grekokatolików, a w 1921 graniczu Płaskowyżu Grabownicy i roku 940 osób, w tym 28 Ukraińców i Obniżeniu Suśca. Miejscowość poło- 15 Żydów. We wrześniu 1939 r. ciężkie żona jest wśród piaszczystych wydm boje toczyły armie „Kraków” i „Lublin” na wysokości 260 m n.p.m. W czasach osłaniane przez 6DP gen. Bernarda średniowiecza Susiec wchodził w skład Monda, w których zginęło 21 żołnie- starostwa zamechskiego. Pierwsze rzy, którzy spoczywają na miejscowym wzmianki o Suścu pochodzą z 1582 r. cmentarzu. Już we wrześniu 1939 r. Wymieniany jest wówczas młyn Sikliw- powstała organizacja militarna Kon- ców i Świdów nad Potokiem Łosinie- solidacja Obrońców Niepodległości ckim. Potok ten na przestrzeni wieków KLON, która weszła w struktury Związ- nosił nazwy Krzyżówki, Szuska, Weł- ku Walki Zbrojnej. Susiec i okolice były niaczki, Wojniaczki, Rybnicy. W roku

25 Dzień 1 miejscem intensywnych działań party- „Sami swoi”. W centrum miejscowości zanckich. W styczniu 1943 r. oddział AK znajdują się drewniane rzeźby boha- Konrada Bartoszewskiego „Wira” znisz- terów filmu Kargula i Pawlaka. Obecny czył stację kolejową w Suścu. W lutym kościół parafialny został wzniesiony

Spływ

1943 r. bitwę stoczył oddział BCh Anto- w latach 1802 - 1868 staraniem księ- niego Wróbla „Burzy”. Z kolei odział AK dza kanonika Feliksa Kwiatkowskiego. Tadeusza Kuncewicza „Podkowy” spalił Część wyposażenia świątyni pocho- na stacji 14 cystern z ropą. Partyzanci dzi z unickiej cerkwi wzniesionej na Grupy Operacyjnej im. T. Kościuszki wzgórzu Kościółek. W ołtarzu głów- pod dowództwem Grzegorza Korczyń- nym obraz patrona świątyni św. Jana skiego wykoleili trzykrotnie pociągi Nepomucena z XVIII wieku oraz obraz zaś oddziały BCh Antoniego Wróbla Matki Boskiej Częstochowskiej. W pra- „Burzy” i Jana Kędły „Błyskawicy” znisz- wym ołtarzu znajduje się obraz św. czyły tartak. W latach 1947- 1951 miej- Mikołaja z XVIII wieku. W kościelnej scowy proboszcz ksiądz Tomza był ka- kaplicy poświęconej żołnierzom Armii pelanem oddziału partyzanckiego WiN Krajowej są urny z miejsc bitewnych. Leona Leonowicza „Burty”. Susiec to Obok kościoła stoi kamienny krzyż z jeden z głównych ośrodków turystycz- XVIII w. przeniesiony ze wzgórza Koś- no- wypoczynkowych na Roztoczu. Z ciółek. Przy kościele znajdują się dwie Suśca pochodzi reżyser filmowy Sylwe- dzwonnice, jedna z nich drewniana z ster Chęciński, twórca słynnej komedii lat 20- stych XX wieku oraz współczes-

26 Narol - Borowe Młyny na z 1974 roku. Nad stawem zwanym p.w. Chrystusa Króla. W Hucie Różanie- Morskie Oko znajduje się młyn wod- ckiej są kamieniołomy wapieni trzecio- ny. Z Morskiego Oka wypływa dopływ rzędowych. Garb Różaniecki jest naj- Tanwi Jeleń. We wsi spotyka się krzyże bardziej na zachód wysuniętą częścią i figury przydrożne wykonane z wapie- Roztocza Wschodniego. Pozyskiwany nia przez józefowskich kamieniarzy. W w kamieniołomach wapień służy do miejscowej szkole mieści się schroni- budowy dróg. Na okolicznych polach sko PTSM. Przy szkole pomnik ku czci rolnicy na miedzach usypali z zebra- poległych w czasie II wojny światowej, nych kamieni kopczyki, przy których którego wykonawcą był Adam Grocho- wicz z Józefowa. Gmi- na Susiec zajmuje powierzchnię 19052 ha. Teren gminy za- mieszkuje około 8500 osób. Na lewym brzegu Tanwi leży Huta Ró- żaniecka w paśmie wzniesień zwanych Wałem Huty Róża- nieckiej lub Garbem Różanieckim, który osiąga wysokość 305 m n.p.m. Ze szczytu Przeprawa pod zwalonym drzewem między Rebizantami a wzniesienia rozlega się Borowymi Młynami piękny widok na Rozto- cze Środkowe, Puszczę Solską, a przy często rosną jałowce. dobrej pogodzie nawet na Karpaty. Huta Różaniecka leży na terenie Na wzgórzu znajduje się pomnik upa- gminy Narol. W 1742 r. była wsią kró- miętniający żołnierzy września 1939 lewską należącą do starostwa luba- roku i ofiary pacyfikacji wsi Huta Ró- czowskiego. W 1821 r. wieś kupił baron żaniecka w czerwcu 1943 roku. Zacho- Józef Brunicki. We wsi znajdowała się wały się ruiny cerkwi unickiej z 1836 r. huta szkła i maziarnia. W 1980 r. wieś zniszczonej przez Niemców 26 VI 1943 liczyła 829 mieszkańców. 14 II 1944 r. r. podczas pacyfikacji wsi, w której za- w Hucie Różanieckiej zwycięską walkę mordowano 126 osób. W sąsiedztwie z Niemcami stoczyła ukraińska dywizja cerkwi jest cmentarz z krzyżami bruś- partyzancka „Werszychory”. Za mostem nieńskimi. Po drugiej stronie drogi jest w Rebizantach spotykamy serię wodo- kościół rzymskokatolicki z 1914 roku spadów. Z prawej strony na dwuna-

27 Dzień 1 stym kilometrze rzeki uchodzi do Tan- Warstwę runa tworzą m.in. borówka wi Potok Łosiniecki. Opływamy z lewej czarna, szczawik zajęczy, konwalijka strony wyspę, na której stoi dworek dwulistna, jeżyna gruczołowata, ma- z Tomaszowa Lubelskiego. Za chwilę lina właściwa, narecznica krótkostna, wpłyniemy na 200 metrowy odcinek widłak jałowcowaty. Po drodze spoty- rzeki, gdzie znajduje się najpiękniejsza kamy źródła zasilające Tanew. Jedno ze na Tanwi seria 24 wodospadów. Kręco- źródełek według legendy jest źródłem no tutaj sceny do filmu „Czarne Stopy” miłości. Wypływająca ze skał wapien- według powieści Seweryny Szmaglew- nych kryształowo czysta woda zawiera skiej. Wpływamy do rezerwatu leś- dużą ilość wapnia i ma działanie po- no- krajobrazowego „Nad Tanwią”. dobne do lubczyku. Po przepłynięciu Rezerwat został utworzony w 1958 r. serii wodospadów koryto rzeki staje się na powierzchni 41,33 ha. Rezerwat obejmuje dolinę Tanwi wraz z jej prawym dopływem Jeleniem i licznymi szumami. Wilgotne dno doliny porasta łęg ol- szynowy, a miejscami ols z domieszką jodły i świerka. Zbocza doliny porasta wilgotny bór mieszany z jodłą, świer- kiem i sosną. Górne partie zboczy porasta bór jodłowy, zaś wierz- chowinę bór sosnowy. Miejscami występują Tanew w pobliżu Borowych Młynów bagna z charakterystycznymi gatunka- szersze. Rzeka płynie już tutaj spokoj- mi: bagnicą torfową, przygiełką białą, nym nurtem. Tanew płynie generalnie turzycą bagienną, turzycą strunową, w kierunku zachodnim, chociaż tworzy rosiczką okrągłolistną, długolistną i liczne wąskie zakola i podmywa terasę pośrednią. W rezerwacie występują zalewową. Dolina Tanwi jest tu głębo- rzadkie ptaki: bocian czarny, pliszka ka na 20 m. Po stronie prawej mijamy górska, płochacz pokrzywnica, zimo- ruiny stanicy harcerskiej w Rebizan- rodek. Dorodne jodły w rezerwacie tach, założonej 4 VI 1938 r. staraniem sięgają 40 m wysokości i 3m obwodu komendantów hufców i harcmistrzów pnia. W warstwie podszytu występuje Szczęśniewskiego, Trojanowskiego i leszczyna pospolita, kruszyna pospo- Harczukowa przy współpracy z gene- lita, jarząb pospolity, bez koralowy. rałem Brunonem Edwardem Olbrych-

28 Narol - Borowe Młyny tem, który był dowódcą 3 Dywizji ny znajduje się wzniesienie Kościółek Piechoty w Zamościu i starostą toma- zwane inaczej Zamczyskiem o wyso- szowskim Kazimierzem Wilamowskim. kości 246 m n.p.m. Wzniesienie porasta Stanicę nazywano Olbrychtowem. Bu- bór sosnowy z domieszką wiekowych dowę stanicy wspierał też 15 ordynat jodeł. Przed nami malownicze urwiste Maurycy Zamoyski. Przy stanicy utwo- zbocze doliny rzeki. Korona wzniesie- rzono zalew, ale betonowa zapora zo- nia otoczona jest wałem ziemnym o stała zniszczona we wrześniu 1939 r. wysokości 1,5m i szerokości 4m. Jest Wkrótce, piętnaście kilometrów od to pozostałość grodziska. Przepro- źródliska, osiągamy z prawej strony wadzone badania archeologiczne w ujście do Tanwi jej dopływu Jelenia. 1971r. pozwoliły określić osadnictwo 14 km. Mniej więcej na tej wysokości na VIII- IX wiek, a samo grodzisko pochodzi z przełomu XII i XIII wieku. Gród służył głównie jako miejsce okresowego schronienia ludności podczas najazdów agresorów. Grodzi- sko o powierzchni 5 ha ma owalny kształt. Z grodziskiem zwią- zana jest legenda o rycerzu Gołdapie i jego dzielnej córce Tanewie. Tanewa w trakcie napadu Tata- rów pod nieobecność Stara kładka przez rzekę przy miejscu na postój w Borowych ojca, aby nie dostać Młynach się do tatarskiej niewo- znajdują się pale po starym drewnia- li skoczyła z wysokiej wieży zamkowej i nym moście. Stąd aż do Borowca rzeka poniosła bohaterską śmierć. Stojący na ma zmienną głębokość i ostre zakręty, wzniesieniu zamek został podstępem a w jej korycie napotkać można liczne spalony przez Tatarów, którzy wyłapa- kłody i zwalone drzewa. Na Jeleniu li żyjące na zamku gołębie używając znajduje się najwyższy roztoczański przynęty z ziaren grochu nasączonych wodospad o wysokości 1,5 m. W miej- alkoholem. Pijanym gołębiom przy- scu gdzie Jeleń wpada do Tanwi znaj- czepili do nóg tlące się huby, które duje się szeroka łąka. Stąd zaczynała wznieciły pożar. Od tej pory wzniesie- się granica zaborów, która prowadziła nie nazywano Gołdą a rzekę Tanwią. W doliną Tanwi aż do Paar. Z prawej stro- XVIII wieku na wzgórzu znajdował się

29 Dzień 1 klasztor ojców Bazy- lianów z cerkwią gre- kokatolicką p.w. św. Bazylego, ufundowa- ną przez Tomasza Zamoyskiego na po- czątku XVII wieku. Ist- niejący tutaj klasztor ze względu na dużą odległość od ludz- kich osad szybko po- padł w ruinę. W 1796 r. został on rozebrany, a zakonnicy przenie- śli się do Monastyrza koło Werchraty, a na- Borowiec. Pomnik powięcony poległym i pomordowanym w stępnie do Krechowa. latach 1939 -1945 Jarmuszyński ps. Sokół wyprowadził z Część wyposażenia cerkwi przekazano pierścienia niemieckiej obławy w akcji do kościoła w Suścu. Zamczysko wraz „Wicher II” 30 partyzantów AK z Toma- z sąsiednim wzniesieniem Smoki, które szowa Lubelskiego. Dla partyzantów na rozdziela dolina Jelenia było doskona- Zamczysku w latach 1942- 1944 ksiądz łym terenem dla kwaterowania oddzia- kapelan Edward Kołszut - Skowronek łów powstańczych w 1863 r. oraz od- odprawiał Mszę Świętą. Wydarzenia działów partyzanckich podczas II woj- ta upamiętnia pomnik i dwa krzyże. ny światowej. Stacjonował tu oddział Umera Achmołły Ata- manowa „Miszki Ta- tara”, który współpra- cował z polskimi par- tyzantami. W 1942 r. komendant 5 Rejonu AK Marian Warda „Po- lakowski” zbudował na Zamczysku pierwszy schron ziemny. Mieściła się tu wspól- na baza partyzantów z Suśca i partyzantów sowieckich. W rejonie Zamczyska 18- letni partyzant Zbigniew Spływ

30 Narol - Borowe Młyny

Mieściła się tutaj komenda AK obwodu nolegle do granicy województw lu- Tomaszów Lubelski. Na wzgórzu Koś- belskiego i podkarpackiego, która ciółek spotkać można jeżyki, podobne znajduje się z lewej strony biegu rzeki do jaskółek. w odległości ok. 400 m. Płyniemy cały czas przez teren Par- ku Krajobrazowego Puszczy Solskiej. Z lewej strony towa- rzyszą nam czarne szlaki znaku pieszego walk partyzanckich. Rzeka płynie jednym korytem nie tworząc odgałęzień, a stare starorzecza widoczne w terenie są suche. W lesie dominują siedliska borowe. Można tu spotkać piękne dorodne, wysokie sosny, Spływ których pnie były uży- - meandrująca Tanew wane kilka wieków wcześniej jako budu- lec na maszty okrę- towe. Na granicy od- działów leśnych 151 i 152 przekraczamy granicę gmin Susiec i Obsza, a następnie na granicy oddziałów 119 i 101 wpływamy na teren gminy Łu- kowa. Gminy Obsza i Łukowa znajdują się w powiecie biłgoraj- skim. Wkrótce dopły- wamy do śródleśnej osady Borowe Młyny Od wzgórza Kościółek Tanew zmie- leżącej 23 km od początku rzeki. Na nia swój bieg na południowo- wschod- lewym brzegu rzeki na obszernej łące ni. Rzeka płynie na tym odcinku rów- możliwość biwakowania. Na tym od-

31 Dzień 1 cinku rzeki napotykamy przeszkodę w cia Adama Sapiehy. 6 V 1863 r. 2 tys. postaci palisady po nieistniejącym już żołnierzy rosyjskich ponownie zaata- spiętrzeniu. kowało powstańcze obozowisko. Po- Borowe Młyny powstały na miej- wstańcy po ciężkim boju odparli atak scu spacyfikowanej przez hitlerowców wojsk rosyjskich, którymi dowodził płk wsi Głuchy w czerwcu 1944 r. w wyniku Miednikow. W bitwie poległo 150 po- przeprowadzonej akcji Sturmwind II. wstańców. Następnie oddział wycofał Pierwsze wzmianki o Głuchach pocho- się do Galicji, aby ponownie uzupełnić dzą z roku 1786 jako niedawno osadzo- szeregi i 9 V znowu wkroczył do zaboru nej i niezagospodarowanej jeszcze wsi rosyjskiego. 11 V oddział został rozbity Kozaki. We wsi zachował się kamienny pod Hutą Krzeszowską. Pomnik bitwy krzyż z 1905 r. będący jedyną pamiątką pod Kobylanką znajduje się w odległo- po dawnej wsi Głuchy. Krzyż ten zo- ści ok. 3 km od lewego brzegu Tanwi. stał postawiony na pamiątkę wydania Z Borowych Młynów możemy udać przez cara Rosji w 1905 r. ukazu tole- się też do pomnika partyzantów AL po- rancyjnego, na mocy którego przywró- ległych 22 VIII 1942 r. na miejsce spa- cono swobody religijne. Nazwa Boro- lonej przez hitlerowców wsi Kozaki. we Młyny nawiązuje do XVI-wiecznych Pomnik znajduje się w odległości ok. inwentarzowych borowych młynów. 500 m od Borowych Młynów. W Boro- Nazwą tą określano także lasy rosnące wych Młynach znajduje się miejsce na na prawym brzegu Tanwi. Uroczysko pole namiotowe. W XVI wieku znajdo- na lewym brzegu Tanwi nosi nazwę wał się tu młyn wodny, a na przełomie Kobylanka. W uroczysku tym doszło XVIII i XIX wieku tartak oraz folusz. W do wielkiej powstańczej bitwy jaką sto- okolicy Głuchów w nocy z 22 na 23 czył oddział gen. Antoniego Jeziorań- czerwca 1944 r. po ciężkich stratach skiego. Na miejscu bitwy znajduje się przełamały pierścień niemieckiego pomnik położony już w województwie okrążenia oddziały partyzantki sowie- podkarpackim na terenie gminy Narol. ckiej i część brygady AL im. W. Wasilew- W końcu kwietnia 1863 r. ponad 700 skiej pod dowództwem J. Bulwickiego. powstańców zgromadziło się w powie- Po bitwie pod Osuchami hitlerowcy cie cieszanowskim z zamiarem prze- zrównali z ziemią ocalałe z pacyfikacji dostania się do Kongresówki. Oddział domy i zabudowania gospodarcze wsi przekroczył granicę 28 IV 1863r. W dniu Głuchy, Kozaki i Borowiec. Obecnie w 2 maja doszło do zaciętej bitwy, w któ- Borowych Młynach mieści się siedziba rej powstańcy generała Jeziorańskiego leśnictwa. W dolinie rzeki dominują ol- odnieśli zwycięstwo. Po bitwie oddział chy i wierzby. Borowe Młyny należą do uzupełnił straty dzięki pomocy księ- gminy Łukowa.

32 Borowe Młyny - Osuchy

scowości pochodzi z 2 poł. XVIII wieku. II Dzień (16 km) Wieś należała wtedy do ordynackiego Borowe Młyny - Osuchy klucza zamechskiego i miała tartak Z Borowych Młynów płyniemy w wodny. W 1840 roku Borowiec wcho- kierunku zachodnim. Dopływamy do dził w skład unickiej parafii w Zamchu. miejsca po byłym młynie wodnym, W 1845 r. istniała we wsi karczma, a gdzie rzeka skręca w lewo na południo- Borowiec administracyjnie należał do wy- zachód. Przed nami na 27 km rzeki ordynackiego klucza łukowskiego. Na polana, na której leży wieś Borowiec. początku XX wieku wybudowano w We wsi jaz, którego wysokość w zależ- Borowcu młyn wodny. W 1921 r. we wsi ności od podniesienia zastawy wynosi było 107 domów i 555 mieszkańców, w od metra do półtora metra, konieczne tym 310 Ukraińców i 27 Żydów. W osa- jest przeniesienie kajaków lewym brze- dzie leśnej były 3 domy zamieszkane giem około 50 metrów. Dalej uregulo- przez 19 Polaków. Przysiółek Borowiec wana rzeka płynie bystrym nurtem w Błonie liczył 26 domów i 145 mieszkań- głębokim korycie o szerokości od 2 do ców, zaś Borowiec Kozaki 18 domów i 4 metrów. Pierwsza wzmianka o miej- 107 mieszkańców, w tym 85 Ukraiń-

Piaszczyste brzegi Tanwi

33 Dzień 2 ców i 10 Żydów. W 1929 r. na Tanwi rostwo zamechskie należało do ziemi w Borowcu były dwa młyny wodne. przemyskiej. Około 1471 r. drogą za- Podczas okupacji hitlerowskiej istniała stawu starostwo zamechskie przeszło we wsi szkoła ukraińska. 29 IV 1943 r. w ręce Pileckich. Przedstawiciel tego w odwecie za ukrywanie partyzantów rodu zapisał się w historii faktem, że oddziału „Miszki Tatara” hitlerowcy spa- jeździł bryczką zaprzężoną w wytreso- lili Borowiec i Kozaki. 14 mieszkańców wane niedźwiedzie. Wielokrotnie do spłonęło żywcem. Ich ofiarę upamięt- Zamchu na polowania przyjeżdżał król nia pomnik. W 2002 r. Borowiec za- Władysław Jagiełło. W 1409 r. urządził mieszkiwało tylko 61 osób. on w puszczy nad Tanwią i Sanem wiel- Lewym brzegiem Tanwi przebiega kie polowanie. Upolowaną dziczyznę, szlak rowerowy „Doliny Tanwi i Wiro- zakonserwowaną solą i czosnkiem, wej”. Śladami po dawnej zabudowie król przewiózł do portu w Krzeszowie, Borowca są zarośnięte fundamenty i a stąd drogą wodną zapasy żywno- zdziczałe sady. Rzeka na tym odcinku ści popłynęły do Płocka, gdzie zostały tworzy malownicze zakola. Na wprost umieszczone w magazynach. Zapasy nas leżą łąki zwane Rudawiec. Rzeka te posłużyły rycerstwu polskiemu od- w tym miejscu opływa uroczysko Las być zwycięską kampanię z Krzyżakami, Kultura i skręca w prawo na zachód zakończoną bitwą pod Grunwaldem płynąc granicą gmin Obsza i Łukowa. 15 VII 1410 r. W 1425 r. król Władysław Jest to zarazem granica PK Puszczy Jagiełło wydał w Zamchu przywileje Solskiej. Nadrzeczne łąki noszą w tym dla mieszczan lwowskich. W 1564 r. w miejscu nazwę Klin. Na południe od Zamchu zanotowano cerkiew prawo- kolana Tanwi leży miejscowość Zamch sławną, 2 młyny, tartak, 2 stawy oraz - była stolica starostwa zamechskie- folwark. Wieś zamieszkiwało 57 kmieci, go, należąca dzisiaj do gminy Obsza. 14 zagrodników i 9 karczmiarzy. Właś- Wieś należała pierwotnie do księstwa cicielem starostwa zamechskiego w bełskiego, które w 1388 r. zostało na- 1568 r. został Stanisław Zamoyski, który dane księciu Ziemowitowi IV. Początek zbudował tu zamek myśliwski. W 1570 Zamchowi dał dwór myśliwski z osadą r. Zamch trafił w ręce jego syna Jana straży leśnej położony wśród bezkres- Zamoyskiego. Od starostwa zamech- nej puszczy królewskiej należącej do skiego hetman i kanclerz Jan Zamoyski grodu w Bełzie. Osada ta nosiła pier- rozpoczął tworzenie swojej Ordynacji wotnie nazwę Zamek lub Zamech nad Zamoyskich, powołanej przez sejm w rzeką Neteczą. Za czasów Władysła- 1589 r. W dniach 8 i 9 maja 1578 r. na wa Opolczyka wielki obszar puszczy zaproszenie Jana Zamoyskiego gościł otrzymał Iwan Kustra, który rezydował na łowach w Zamchu król Stefan Bato- w sąsiedniej Obszy. Po wygaśnięciu ry. Na tę okoliczność poeta Jan Kocha- rodu Kustrów kompleks puszczański nowski napisał po łacinie utwór „Dryas wrócił z powrotem do króla, w imieniu Zamchana”. którego zarządzał nim starosta. Sta-

34 Borowe Młyny - Osuchy

[...] sam po ustawicznych ce, Borowiec, Obsza Wola i Zamch z Pracach odpoczyń sobie w tych tu lesiach Olchowcem. W 1800 r. zanotowano w ślicznych ! kluczu zamechskim: 2 folusze, 4 młyny, Jeśli chcesz rzek przezornych pławem 2 folwarki, arendę i 9 karczm. W 1805 napaść oczy: r. w Zamchu urodził się znany malarz Tu Sopot tu Tenwica swoję rosę toczy, i pedagog Rafał Hadziewicz, profesor Tu Tanew niehamowana San prędki Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. W napawa, 1827 r. w Zamchu były 204 domy i 1248 A Tenwi dwóch ochotna Rdzina nie mieszkańców. Spis z 1921 r. wykazał wydawa. w Zamchu 345 domów i 1877 miesz- kańcow, w tym 1299 Ukraińców i 150 Ale jeśli cię raczej mysliwa myśl wiedzie Na dzikie wieprze jechać albo na Żydów. W Zamchu Zamoyscy wznieśli niedźwiedzie kaplicę rzymskokatolicką. W 1765r. we Lubo sarny po puszczy gonić wiatronogie: wsi istniała cerkiew prawosławna p.w. Wszytkiego tu, królu mój, najdziesz św. Praksedy. Spłonęła ona w 1841 r. mnóstwo srogie... Rok później z fundacji Konstantego Zamoyskiego wzniesiono murowaną W 1588 r. król Zygmunt III Waza cerkiew grekokatolicką, obecny koś- podarował Janowi Zamoyskiemu sta- ciół rzymskokatolicki p.w. św. Jozafata rostwo zamechskie „na wieczność”. W Kuncewicza. Po kasacie unii w 1875 r. 1661 r. w Zamchu gościł na polowa- unicki ksiądz Julian Gruszkiewicz mu- niu Jan Sobiepan Zamoyski ze swoją siał uchodzić z Zamchu do Galicji. Pod- żoną Kazimierą d’Arquien Zamoyską, czas okupacji funkcjonowała szkoła dla późniejszą żoną króla Jana III Sobie- Ukraińców. W 1906 r. w Zamchu urodził skiego. Już wtedy Marysieńka pisała z się Antoni Wróbel ps. „Anton”, „Burza”, Zamchu listy do Jana III Sobieskiego. dowódca oddziału partyzanckiego W 1783 r. w skład ordynackiego klucza BCh, który zginął w bitwie pod Osu- zamechskiego wchodziły wsie: Babi- chami. 29 VII 1943 r. Niemcy wysiedlili polską część Zam- chu, a gospodarstwa po ludności polskiej przekazano nasiedlo- nym Ukraińcom. 16 VIII 1943 r. Niemcy rozstrzelali 8 miesz- kańców. 17 XII tego samego roku doszło do walki partyzantów z nacjonalistami ukra- ińskimi. Podczas akcji „Wicher II” w czerwcu Pomnik na cmentarzu w Osuchach

35 Dzień 2

1944 r. wieś była kilkakrotnie pacyfiko- gminy i parafii unickiej w Babicach oraz wana. Podczas akcji zginęło 14 osób. W parafii łacińskiej w Łukowej. W 1921 r. lutym i marcu 1945r. miejscowi Ukra- wieś liczyła 93 domy i 515 mieszkań- ińcy opuścili Zamch. W 2002 r. Zamch ców, w tym 191 Ukraińców. W listopa- liczył 319 gospodarstw i 1487 miesz- dzie 1942 r. policja ukraińska zastrzeliła kańców. Szkoła w Zamchu, jako jedna w Olchowcu 47 Żydów. 29 VI 1944 r. z pierwszych szkół w diecezji zamoj- hitlerowcy zamordowali we wsi 6 osób. sko- lubaczowskiej, przyjęła imię Ojca Na początku XX wieku zbudowano ww Świętego Jana Pawła II. W budynku wsi kapliczkę. W Olchowcu znajduje szkolnym znajduje się Izba Pamięci im. Antoniego Wróbla „Antona”. Obecny kościół p.w. św. Jozafata został zbudowany w stylu neogotyckim. W ołtarzu głównym znajduje się obraz św. Anny z Maryją, a po bokach obrazy św. Prakse- dy i św. Jozafata. Św. Jozafat Kuncewicz był męczennikiem za unię brzeską. Zgi- nął z rąk prawosławnych. Parafię rzym- skokatolicką erygował w Zamchu w 1928 r. biskup lubelski Marian Fulman. Zamch leży nad rzeką Złotą Nitką, do- pływem Wirowej. Lewym brzegiem Tanwi biegnie droga z Borowca do Babic. Droga ta na końcu lasu skręca w lewo, do wi- docznych zabudowań wsi Olchowiec, odległej 1,5 km od koryta rzeki. Do- pływamy do betonowego mostu, któ- ry znajduje się na 30 km rzeki. Jest to równoleżnikowo położona wieś, Odnowiony pomnik Związku Strzeleckie- oddzielona od Tanwi łąkami o nazwie go w Osuchach z 1933 roku Klin. Olchowiec leży nad rzeką Lubiją, w obrębie Płaskowyżu Tarnogrodzkie- się pomnik ku czci ofiar II wojny świa- go. Pierwsza wzmianka o Olchowcu towej. Miejscowa szkoła podstawowa pochodzi z 1639 r., kiedy wójt Godlew- nosi imię Marii Konopnickiej. ski z Obszy uzyskał przywileje z młyna Z Olchowcem sąsiaduje wieś Dor- w Olchowcu. W 1724 r. w Olchowcu bozy, którą w 1784 r. założyli koloniści zanotowano oprócz młyna folusz, a w niemieccy, sprowadzeni w tym samym 1760 r. karczmę. Olchowiec należał do roku przez X ordynata Andrzeja Za- ordynackiego klucza zamechskiego. moyskiego. W Dorbozach znajduje się Pod koniec XIX wieku wieś należała do kaplica rzymskokatolicka będąca filią

36 Borowe Młyny - Osuchy parafii w Obszy. Kaplica ta nosi wezwa- pod koniec XIV wieku przez ruskiego nie św. Apostołów Piotra i Pawła. Zbu- możnowładcę Iwana Jaśka Kustrę. Na- dowano ją w latach 1984 - 1986. W oł- zwę Łukowa wywodzą etymolodzy od tarzu głównym znajduje się obraz św. łacińskiego słowa „lucas”, które oznacza Piotra i św. Pawła, zaś w ołtarzach bocz- ciemny bór. Już przed 1460 r. we wsi nych obrazy Matki Boskiej Nieustają- zbudowano kościół rzymskokatolicki. cej Pomocy i Modlitwa Pana Jezusa w Pod koniec XV wieku Łukowa znalazła Ogrójcu. W 2002 r. Dorbozy liczyły 202 się w starostwie zamechskim, w powie- mieszkańców. W pobliżu Ol- chowca założono dużą plantację bo- rówki amerykańskiej. Na łąkach nad Wiro- wą i Tanwią wypasa się stada krów. Od zakrętu w lewo drogi Borowiec- Olchowiec Tanew skręca na pół- nocny- zachód. Na wysokości Łysej Góry na 32 km do Tanwi wpada rzeka Wirowa. Wirowa jest szersza Podmokłe tereny w pobliżu koryta rzeki na wysokości Pod- od Tanwi, ma wodę sośniny mętnawą i ciepłą. Odtąd Tanew meandruje wśród pól cie przeworskim. W 1565 r. we wsi było i łąk, oddzielona od nich pasem trzcin 81 osiadłych kmieci, 7 zagrodników, i wiklin. Aż do Ulanowa brak przeszkód 6 karczmarzy, 42 bartników, 2 stawy i wymagających przenoszenia kajaka, folwark starościński. W 1574 r. chłopi w nurcie rzadko już napotkamy kłody z Łukowej napadli na podstarościego i mielizny. Na odcinku do Osuch poko- zamechskiego Topornickiego. W 1588 nujemy most betonowy, niski próg re- r. wieś przeszła w ręce Jana Zamoyskie- gulacyjny i kolejny most betonowy. go. W 1624 r. wieś zniszczyli Tatarzy Na okolicznych łąkach można usły- biorąc do niewoli 183 osoby, paląc 38 szeć śpiew ptaków, w tym derkacza i domów. Zabrano też 38 koni. W 1583 r. czajki. Kilometr dalej rzeka skręca na Marcin Uhrowiecki założył we wsi zbór północ. Przebiega tędy granica gmin ariański, który funkcjonował do 1639 Obsza i Łukowa. r. W 1880r. zbudowano obecny koś- Na lewym brzegu Tanwi leży gmin- ciół p.w. WNMP z fundacji hrabiego na wieś Łukowa. Wieś została założona Maurycego Zamoyskiego. Kościół jest

37 Dzień 2

cji i wysiedleń miej- scowości w czasie II wojny światowej. W 1921 r. wieś liczyła 540 domów i 3126 mieszkańców, w tym 174 Żydów i 41 Ukra- ińców. Z kolei w Łuko- wej Plebanii mieszka- ło 219 osób, w tym 3 Ukraińców, zaś w Łu- kowej Słobodzie 40 Polaków. W folwarku mieszkało 66 osób wyłącznie Polaków. Suszarka tytoniu w zabudowaniu jednego z gospodarstw w W 1927 roku powsta- Szostakach ła we wsi 7- klasowa szkoła podstawowa. W okresie między- wojennym funkcjo- nowała ordynacka cegielnia. Podczas okupacji Niemcy dokonali kilkakrotnych egzekucji Żydów. W marcu 1943 r. wy- wieziono mieszkań- ców na przymusowe roboty do Niemiec, a ich gospodarstwa zasiedlono Ukraiń- cami. W nocy z 18 na Kościół p.w. Trójcy Świętej w Szostakach 19 października 1943 murowany z czerwonej cegły, jedno- r. połączone oddziały nawowy, z pięcioma ołtarzami. Na wie- BCh Antoniego Wróbla „Antona” i Jana ży kościelnej są 3 dzwony, z których Kędry „Błyskawicy” rozbiły miejscowy najstarszy został odlany w Gdańsku w areszt uwalniając 3 partyzantów. 24 VI 1699 r. W świątyni w ołtarzu głównym 1944 r. Niemcy zabili we wsi 13 osób i znajduje się obraz WNMP pędzla Ra- spalili 24 gospodarstwa. Na cmentarzu fała Hadziewicza. Obok kościoła stoi w Łukowej znajdują się groby powstań- pomnik poświęcony ofiarom pacyfika- ców z oddziału Marcina Lelewela- Bore-

38 Borowe Młyny - Osuchy lowskiego poległych w bitwie pod Ko- trzykrotnie zdobywali główne nagrody bylówką 16 IV 1863 r., groby żołnierzy na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludo- 6 Dywizji Piechoty gen. Bernarda Mon- wych w Kazimierzu Dolnym. Ludowe da oraz mogiły partyzantów AK i BCh. zespoły z Łukowej wykonują unikalne Łukowa jest stolicą zagłębia tytonio- pieśni dunajowe i wielkopostne oraz wego. Wieś jest też żywym ośrodkiem pielęgnują dawne tradycje, obrzędy i kultury ludowej. Śpiewacy z Łukowej zwyczaje. Na cmentarzu znajduje się najstarszy na Lubel- szczyźnie pomnik miecznika warszaw- skiego z 1791r., odnowiony w 2006r. przez Społeczny Komitet Opieki Nad Cmenta- rzami W Gminie Łu- kowa. We wsi znajduje się także kapliczka p.w. św. Jana Nepo- mucena z XIX wieku. W 2002 r. wieś liczyła 2683 mieszkańców. Od granicy gmin Łu- kowej i Obszy Tanew Nagrobki cmentarza prawosławnego i unickiego w Chmiel- tworzy liczne mean- ku dry i starorzecza. Z lewej strony do Tanwi wpływa rzeka Lubie- nia. Dopływamy do miejscowości Osu- chy, oddalonej od źródliska Tanwi o 39 km. Po prawej stronie mijamy uj- ście rzeki Sopot, a następnie most. Po prawej stronie przy moście dobre miejsce na biwak. Pierwsza wzmian- Stawy w Chmielku i zabudowania firmy Black Red White ka o wsi pochodzi z

39 Dzień 2

1726 r., kiedy Sobek Osuch był właści- ców. 10 II 1942 r. partyzanci z oddziału cielem młyna wodnego nad Sopotem. ppor. Stanisława Makucha „Kruka” wal- W 1783 r. we wsi były dwa młyny. Osu- czyli we wsi z niemiecką żandarmerią. chy należały do ordynackiego klucza W lipcu 1943 r. Niemcy dokonali pa- łukowskiego. W 1827 r. wieś liczyła 21 cyfikacji Łukowej mordując 17 miesz- domów i 181 mieszkańców, znajdując kańców. 24 VI 1944r. Niemcy zabili we się w powiecie tarnogrodzkim. 24 IV wsi 30 osób. Na terenie miejscowości 1863 r. oddział powstańczy Marcina znajduje się największy cmentarz par- Lelewela- Borelowskiego w lesie mię- tyzancki w Polsce. Spoczywają na nim dzy Osuchami, a Józefowem stoczył polegli w bitwie nad Sopotem party- zaciętą walkę z wojskami rosyjskimi zanci AK i BCh. Bitwa ta rozegrała się majora Ogolina i pułkownika Tołma- 24 i 25 VI 1944 r., stanowiąc apogeum czewa. W bitwie zginęło 29 powstań- niemieckiej akcji przeciwpartyzanckiej ców, a wśród nich Mieczysław Roma- „Wicher II”. Dowódca zgrupowania par- nowski, ostatni poeta epoki romanty- tyzanckiego, inspektor Inspektoratu zmu, który był adiutantem Lelewela. Zamojskiego AK major Edward Mar- W 1921 r. Osuchy liczyły 62 domy i 390 kiewicz „Kalina” zdecydował w trosce o mieszkańców. 14 IX 1939 r. w pobliżu bezpieczeństwo ludności cywilnej, aby wsi toczyły się zacięte walki żołnierzy podjąć walkę z Niemcami w uroczysku Armii „Kraków” z niemiecką 28 dywizją, Maziarze, w trudnym, bagiennym tere- w wyniku, których zginęło 22 Niem- nie. Siły hitlerowskie były 10- krotnie

Wodopój przy brodzie na wysokości przysiółka Kucły

40 Borowe Młyny - Osuchy większe od sił partyzantów AK i BCh. w bitwie pod Osuchami. Na cmenta- Z obietnic wspólnego podjęcia walki rzu wojennym znajduje się też pomnik nie wywiązały się oddziały partyzantki ku czci poległych partyzantów oraz sowieckiej i oddziały Armii Ludowej. W pomnik upamiętniający poległych tragicznej bitwie zginął major Edward w bitwie leśników. Obok cmentarza Markiewicz „Kalina”, a także inni dowód- znajduje się Dom Kombatanta, w któ- cy oddziałów- Józef Stegliński „Cord”, rym mieści się Muzeum Bitwy Pod Antoni Wróbel „Anton”, Antoni Warchoł Osuchami. Przy Szkole Podstawowej „Szczerba”, Jan Mazur „Skrzypik”, Adam im. Edwarda Markiewicza „Kaliny” w Haniewicz „Woyna”, Jan Kryk „Topola”. Osuchach odsłonięto w 2008 r. odre- W newralgicznym momencie bitwy staurowany pomnik, który w 1933r. dowództwo objął Konrad Bartoszewski ufundował Związek Strzelecki z okazji „Wir” z Józefowa. Dzięki bohaterskiej 15 rocznicy odzyskania przez Polskę postawie przełamał on pierścień nie- niepodległości. W Osuchach znajduje mieckiej obławy i wyprowadził party- się kaplica p.w. św. Maksymiliana Kolbe zantów na zewnątrz niemieckich linii. zbudowana w latach 1986- 1990. Świą- Rokrocznie odbywają się w Osuchach tynię konsekrował bp lubelski Bolesław uroczystości patriotyczno- religijne ku Pylak. Kaplica jest filią parafii WNMP w czci poległych partyzantów AK i BCh Łukowej.

Spływ - okolice Osuch

41 Dzień 3

wodnego oraz szczątki przewróconej III dzień (25 km) ambony myśliwskiej. Osuchy - Króle Właściwa wieś Szostaki leży na Na końcu Osuch przepływamy pod lewym brzegu rzeki. Po raz pierwszy mostem na trasie Wola Obszańska- wieś jest wzmiankowana w 1783 r. w Józefów. Za mostem z lewej strony ordynackim kluczu łukowskim. W 1810 znajduje się zagajnik leśny „W Lasku”, za którym leży miej- scowość Podsośnina Łukowska. W 1921 r. wieś liczyła 54 domy i 296 mieszkańców. 29 VI 1944 r. Niemcy zabili we wsi 8 osób. Na terenie miejscowo- ści znajduje się duży cmentarz wojenny z 1915 r. Na cmentarzu są 33 zbiorowe mo- giły i 2 kopce ziemne. W 2008r. Podsośninę zamieszkiwało 169 Podsośnina osób. We wsi znajduje się kamienny krzyż wotywny. Z prawej strony do Tanwi wpływa dopływ Szum. Nad Szumem położony jest w od- ległości 1,5 km młyn Lala. Nad Szumem znajduje się też inny młyn na Sigle. W Przy- siółku Kolonia Szosta- ki, na 42 km, u ujścia Szumu do Tanwi widoczne są pozostało- ści kolejnego młyna Tanew - Podsośnina

42 Osuchy - Króle r. weszła ona w skład gminy Łukowa. Liczy- ła wówczas 5 domów i 49 mieszkańców. W 1845 r. zanotowano we wsi karczmę. Na początku XX wieku zbudowano drewniany młyn wodny. W 1921 r. wieś liczyła 21 domów i 111 miesz- kańców, wyłącznie Polaków. Właścicie- lem młyna wodnego Tanew na wysokości Rakówki w 1929 r. był J. Puka- ło. W Szostakach jest murowana kapliczka słupowa z 1906 r., której wykonawcą był Szymon Szostak. Wieś wzięła swoją nazwę od nazwiska mieszkańców. Do wsi przynależą dawne przysiółki, dzisiaj już wyludnione: Malowe, Kolano oraz las Żarek. W rejonie Szostaków odkryte zostały złoża gazu ziemnego. W 2008 r. wieś zamiesz- Spływ kajakowy na wysokości miejscowości Króle kiwało 80 osób. Na okolicznych łąkach często można zoba- most. Pisklaki leżą na północno- za- czyć jelenie i sarny. Głównym zajęciem chodnim krańcu gminy Łukowa w mieszkańców wsi są plantacje tytoniu. obrębie Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Rzeka na wysokości Szostaków tworzy Miejscowość powstała na gruntach wsi liczne zakręty. Niektóre z nich zostały Chmielek. W 1688 r. istniał we wsi młyn odcięte i powstały starorzecza. Pisklaka na odnodze Tanwi. W XVII wie- Kolejną miejscowością na trasie ku wieś stanowiła uposażenie dla dóbr spływu, położoną na lewym brzegu Ordynacji Zamojskiej. W 1845 r. istniała rzeki, są Pisklaki, a w niej betonowy w Pisklakach karczma mająca patent

43 Dzień 3

twa. W Pisklakach uchodzi do Tanwi z prawej strony rzeka Spisznica. Taką samą nazwę nosi kompleks leśny na prawym brzegu Tanwi. Na południu od Pisklaków w odległości 2,5 km leży waż- na miejscowość dla terenu położonego na południo- wym brzegu Tanwi zwanego Zaborszczyzną, jaką jest Chmielek. Początek ścieżki dydaktycznej brzegiem Tanwi w Pierwsza wzmianka o miejscowości Króle Chmielku pochodzi z 1426 r., kiedy starostą chełmskim był Jan Wałach z Chmielka. Pod koniec XV w. właścicie- lem wsi był Jan Chmielecki herbu Bończa. Przed 1579 r. Sebastian Chmielecki ufun- dował w Chmielku cerkiew. Rejestr polowy z 1589 r. wy- mieniał we wsi 3 karczmy, młyn, 18 zagrodników z ziemią, jednego komornika z bydłem i 11 ubogich. W 1595r. Chmielek przeszedł w ręce Jana Zamoyskiego, a w 1601r. wieś została prze- znaczona na uposażenie Przystanek na ścieżce dydaktycznej brzegiem Tanwi dla kanoników kolegiaty w na handel alkoholem. W 1921 r. wieś Zamościu. W 1669 r. w Chmielku na liczyła 55 domów i 307 mieszkańców, zimowej leży przebywało polskie woj- tym 79 Ukraińców. W 2008 r. wieś za- sko. Pod koniec XVII wieku we wsi był mieszkiwało 254 osoby. W Pisklakach drewniany dwór kryty gontem. W koń- znajduje się kaplica p.w. św. Trójcy. cu XVIII w. w Chmielku znajdowały się Fronton świątyni zwieńczony jest wie- 3 młyny. W 1786 r. Chmielek ponownie żą. Kościół został zbudowany w 2004 r. wrócił do Ordynacji Zamojskich, a we Jest to świątynia jednonawowa, którą wsi zbudowano nowy dwór. W 1827 r. konsekrował 20 VI 2006 r. bp Jan Śru- Chmielek należał do parafii w Biszczy i

44 Osuchy - Króle liczył 173 domy oraz 1198 mieszkańców. Na przełomie XIX i XX wieku w Chmielku wykopano 22 stawy rybne. W 1929 r. we wsi istniała cegielnia. Na przełomie lat 20- tych i 30- tych XX wieku dokonano parcelacji gruntów Chmielka, które w 1935 r. kupił Marek Matczyński. Same stawy rybne zajmo- wały powierzchnię Zarośnięte starorzecza Tanwi w pobliżu miejscowości Króle 38ha. Po II wojnie światowej majątek folwarczny przejęła Rolnicza Spółdziel- nia Produkcyjna w Chmielku. W 1921 r. we wsi było 195 do- mów i 960 mieszkań- ców, w tym 51 Żydów i 403 Ukraińców. W folwarku mieszkało 70 mieszkańców, w tym 6 Ukraińców i 11 Żydów. Drewniana cerkiew p.w. Naro- dzenia NMP w 1765 r. Meandrująca Tanew w pobliżu Księżpola należała do dekanatu tarnogrodzkiego diecezji przemyskiej. założona przez Tadeusza Chmiela fir- W 1796r. wzniesiono nową drewnianą ma meblarska Black Red White, pod- cerkiew, którą rozebrano w 1938 r. w bijająca światowe rynki meblarskie. W ramach akcji rozbierania opustoszałych 2002 r. w Chmielku żyło 1144 miesz- cerkwi ukraińskich na Lubelszczyźnie. kańców. W zachodniej części zachował W 1942 r. SS-mani rozstrzelali we wsi 8 się cmentarz z nagrobkami unickimi i Żydów, a ich ciała zakopano na pastwi- prawosławnymi, który podlega obec- sku. W 1991 r. powstała w Chmielku nie pod prawosławną parafię w Tarno-

45 Dzień 3 grodzie. Nad stawami w Chmielku można zobaczyć czarne bo- ciany, czaple siwe, bąki, dzikie kaczki, łyski, łabędzie, gęsi gęgawy, pustułki, jastrzębie, myszoło- wy, kanie, rybołowy. We wsi znajduje się współczesny koś- ciół p.w. Narodzenia NMP, który w 2009 r. został kościołem rek- toralnym. W Chmiel- ku znajduje się także Króle Stare fabryka szkła Convex VX Glass. W 2008 r. w Chmielku mieszkało 1341 osób. Miejscowa szkoła podstawowa nosi imię dowódcy oddziału partyzanckiego BCh Edwarda Błaszczaka „Groma”. Za Pisklakami rzeka tworzy kolejne meandry. Wpływamy na teren gminy Księż- pol. Na 54 km rzeki, Króle Stare na jej prawym brzegu się liczne wysepki. Pierwsza wzmianka leży przysiółek Kulasze. Oprócz kład- o Lipowcu pochodzi z 1759 r., kiedy ki na wysokich palach, na rzece bród, istniała we wsi karczma. W 1827 r. wieś zbudowany na prawym brzegu. Da- liczyła 36 domów i 309 mieszkańców. lej leży wieś Lipowiec podzielona na W 1840 r. Lipowiec należał do unickiej dwa sołectwa: Nowy Lipowiec(Mały) parafii w Soli. W 1921 r. w Lipowcu znaj- i Stary Lipowiec(Duży). Na drodze z dowały się 103 domy i 563 mieszkań- Rakówki do Kulaszy zbudowano drew- ców, w tym 25 Ukraińców i 5 Żydów. 5 I niany most. Przy wiacie na prawym 1943r. hitlerowcy zamordowali we wsi brzegu dogodne miejsce na biwak. W rodzinę Kusiaków. W tym samym roku korycie rzeki na tym odcinku znajdują miejscowość została wysiedlona. W

46 Osuchy - Króle

1982 r. wzniesiono we wsi kaplicę p.w. przemyskiej. Właściciel wsi Dobiesław św. Jadwigi Królowej, która jest filią pa- Chmielecki był koniuszym przemy- rafii p.w. św. Piotra i św. Pawła w Maj- skim. Z kolei Sebastian Chmielecki w danie Starym. Kaplica jest wykonana z 1576 r. oskarżył starostę krzeszowskie- drewna w stylu góralskim. W 2008 r. w go o osadzenie miasta Tarnogród i wsi Starym Lipowcu mieszkało 200 osób, a Korchów na gruntach wsi Chmielek. w Nowym Lipowcu 128 osób. Kolejnymi właścicielami Rakówki byli Rzeka tworzy coraz dłuższe zakola. Wiktor Sieniński, Maciej Topornicki, Z lewej strony mijamy niewielką leśną Waśko Bryliński, od którego w 1593 r. osadę Kucły, a następnie Podłęże. Na- odkupił wieś za 3215 zł polskich Jan

Most na Tanwi z lotu ptaka w okolicach Króli Zamoyski. W 1595 r. przeciwko przysiółka Podłęże, na pra- Jan Zamoyski zapłacił jeszcze kwotę 5 wym brzegu leży przysiółek Remiski. tys. złotych Andrzejowi Piotrowi Stad- Wszystkie one należą do Rakówki. nickiemu ze Żmigrodu, który rościł Rakówka leży na Płaskowyżu Tar- pretensje do tych ziem. W 1601 r. Jan nogrodzkim. W XVI wieku wieś istnia- Zamoyski zapisał Rakówkę kanonikom ła pod nazwą Wola Chmielecka, będąc z kolegiaty zamojskiej w zamian za w posiadaniu Chmieleckich i należąc prowadzenie wykładów w Akademii do powiatu przeworskiego w ziemi Zamojskiej. Jako uposażenie Akademii

47 Dzień 3

Rakówka występowała do 1784 r. Po- piachy mimo sprzeciwu Kapituły Zamojskiej lessy ordynat Andrzej Zamoyski włączył miedzo z powrotem Rakówkę do Ordynacji. łubin W 1688 r. we wsi był młyn w Kucłach złota groblo nad rzeką Tanew. Inwentarz z 1756 r. sito sosny rozstrzelanej wykazuje w Rakówce karczmę, staw bezimiennych imion pełne w Kucłach, a nad nim młyn wodny. W stójcie przy mnie bądźcie we mnie 1827r. Rakówka liczyła 74 domy i 565 nie odprawcie w świat mnie samej mieszkańców. Wierni należeli do pana błądzenie nadaremne rafii w Biszczy. Pod koniec XIX w. wieś w borykanie pylne rdzawe należała do gminy Księżpol oraz parafii moje lite krajobrazy łacińskiej w Łukowej i prawosławnej w moje chude talizmany Chmielku. W 1921 r. było w Rakówce 138 domów i 612 mieszkańców, w tym 354 Ukraińców i 17 Żydów. Podczas okupacji we wsi funkcjonowała szko- Od Podłęża Tanew tworzy starorze- ła ukraińska. Na przełomie czerwca i cze, które ciągnie się aż do Króli Sta- lipca 1943 r. wieś została wysiedlona, rych. Z prawej strony do koryta rzeki a Niemcy na miejsce Polaków sprowa- przylegają lasy Puszczy Solskiej, a z dzili Ukraińców. W 1982 r. zbudowano lewej rozlega się bezleśny krajobraz w Rakówce drewnianą kaplicę p.w. MB Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Gleby Częstochowskiej, która należy do para- są tu żyzne w porównaniu do leżącej fii rzymskokatolickiej w Księżpolu. na prawym brzegu Równiny Biłgo- W Rakówce urodziła się w 1931 rajskiej. Stąd porastające lasy szybko roku znana współczesna polska poetka zostały wytrzebione, a na ich miejscu Urszula Kozioł, która w jednym ze swo- osiedlał się człowiek. Z tego powodu ich wierszy upamiętnia w lirycznym dla ziem położonych na lewym brzegu opisie piękno swojej małej ojczyzny Tanwi używano pojęcia Zaborszczy- nad Tanwią. zny, jako ziemi położonej za borami. Z prawej strony, na 64 km, Tanwi dopły- Inwokacja wamy do miejscowości Króle Stare i Nowe, leżące na terenie gminy Księż- Biłgoraju pol. Na prawym brzegu rzeki znajduje pajdo kraju się pole biwakowe, które w okresie let- leśna ziemio stokorodna nim jest wykorzystywane przez wod- wąska Tanwio niaków i amatorów kąpieli w rzece. W w śniętym Sanie Królach Starych most drogowy, a pod sanno nim utrudniające spływ pale po starym płozo drewnianym moście. Na tym odcinku kośna łąko Tanwi postawiono również dwie kładki iły muły

48 Osuchy - Króle

Przeprawa przez zwalone drzewo

Tanew na wysokości Księżpola

49 Dzień 3 na wysokich palach liczyły 21 domów i 115 mieszkańców, W 2009 roku na prawy brzegu rze- w tym 106 Ukraińców, zaś Króle Stare ki Nadleśnictwo Józefów utworzyło 22 domy i 101 mieszkańców, w tym 78 ścieżkę dydaktyczną (znaki niebieskie), Ukraińców, 22 Żydów i tylko jednego której celem jest ukazanie bogactwa Polaka. 4 VII 1943 r. podczas pacyfikacji świata roślin i zwierząt w korycie rzeki, hitlerowcy zabili w Królach Starych 5 ze szczególnym uwzględnieniem rzad- mieszkańców. W Królach możemy za- kich ptaków, takich jak jaskółka brze- trzymać się na nocleg na polu namio- gówka, czy zimorodek oraz piękna kra- towym. W pobliżu jest też ośrodek my- jobrazu rzeki. Ścieżka prowadzi samym śliwski, gdzie można spędzić nocleg. brzegiem rzeki, który w okresie I wojny Na lewym brzegu Tanwi, po dru- światowej był silnie ufortyfikowanym giej stronie rzeki, leży miejscowość odcinkiem frontu. Pawlichy. Na terenie wsi archeolodzy W 1612 r. odnotowano w Królach odkryli wczesnośredniowieczne gro- staw z młynem u Krulika, zaś w 1640 dzisko datowane na IX- X wiek. Pierw- r. młyn wodny nad Tanwią u Króla. sza wzmianka o Pawlichach pochodzi z Przy tym młynie istniała też karczma. 1791 r., kiedy zanotowano we wsi staw W 1827r. Króle liczyły 22 domy i 138 i młyn. Wieś wchodziła w skład Ordy- mieszkańców. W 1921 r. Króle Nowe nacji Zamojskich. W 1827 r. Pawlichy

Tanew w zimowej szacie

50 Króle - Harasiuki

liczyły 14 domów i 100 mieszkańców.

ców, w tym 150 Ukraińców i 31 Żydów. IV dzień (26 km) Zamoyscy założyli w Markowiczach ce- Króle - Harasiuki gielnię. W końcu lat 40- tych XX wieku Na zachodnim skraju miejscowo- zbudowano nową cegielnię. Tradycje ści do Tanwi uchodzi jej lewy dopływ wyrobu cegły w Markowiczach kon- Złota Nitka. Przed nami most na dro- tynuuje Zakład Ceramiki Budowlanej dze wojewódzkiej Lublin- Przemyśl. W Markowicze. Produkuje on pustaki wodach Tanwi żyją: miętusy, szczupaki, ścienne, stropowe, wentylacyjne, oraz amury, karasie srebrzyste, liny, tołpygi. cegłę kratówkę i modularną. W okre- Na prawym brzegu w Królach w skarpie sie okupacji w Markowiczach istniała rzecznej gnieżdżą się jaskółki brzegów- szkoła ukraińska. 2 XI 1942 r. Niemcy ki. Występują też brodźce i zimorodki. zastrzelili we wsi 60 Żydów, którzy byli Na niebie możemy też zobaczyć orli- konwojowani z Tarnogrodu do Biłgo- ka krzykliwego. Na wysokości mostu raja. Wieś była wysiedlona w 1943 r. W na drodze Lublin- Przemyśl rzeka ma 2008 r. w Markowiczach mieszkało 298 szerokość 24 m. Za drogą Lublin- Prze- osób. myśl, na prawym brzegu Tanwi, leży miejscowość Marko- wicze należąca tery- torialnie do Równiny Biłgorajskiej i gminy Księżpol. W 1650 r. w Markowiczach istniał młyn na rzece Tanwi. Nazwa Markowicze na mapie pojawiła się po raz pierwszy w 1803 r. Wieś od początku istnienia wchodzi- ła w skład ordynacji zamojskich. W 1845 Markowicze r. istniała we wsi kar- Na lewym brzegu Tanwi położona czma. W 1827 r. wieś liczyła 21 domów jest gminna miejscowość Księżpol, i 148 mieszkańców. Pod względem reli- której południowo- wschodni skraj gijnym mieszkańcy Markowicz należeli dochodzi do drogi Lublin- Przemyśl. do parafii w Puszczy Solskiej. W 1921 r. Pierwsza wzmianka o Księżpolu po- we wsi było 37 domów i 225 mieszkań- chodzi z 1515 r. Miejscowość wcho-

51 Dzień 4 dziła wówczas w skład starostwa księżpolskiej cerkwi Jan Teraszkiewicz krzeszowskiego. W 1588 r. król Stefan został biskupem i spoczywa na miej- Batory podarował Księżpol wraz z ca- scowym cmentarzu. W 1765 r. we wsi łym starostwem krzeszowskim Janowi była drewniana cerkiew p.w. Podwyż- Zamoyskiemu. W 1589 r. w Księżpolu szenia Krzyża Świętego, która wcho- była cerkiew, karczma, młyn, 5 zagrod- dziła w skład dekanatu tarnogrodz- ników z ziemią, 3 komorników i rybak. kiego diecezji przemyskiej. W 1840 r. W 1591 r. wymieniony jest w Księżpolu unicka parafia w Księżpolu liczyła 2190 dwór. W inwentarzu z 1612 r. wymie- wiernych z Księżpola, Borek i Płus. W nia się w Księżpolu 4 stawy i 7 młynów. W 1622 r. zbudowano we wsi nowy dwór ze stajnią, oborami, stodołą, browarem i łaźnią. Podczas najaz- du w 1624 r. Tatarzy zabili lub wzięli do niewoli 41 mieszkań- ców, 27 koni oraz spalili cerkiew. W 1647 r. notowano w Księżpo- lu dwór murowany z malowanymi piecami Markowicze 2 kaflowymi i szybami weneckimi w oknach. W latach 1648- 1650 dzierżawca dworu Łęski zbudował nowy dwór, gdyż poprzedni spalili Kozacy w 1648 r. W 1800 r. we wsi było 6 młynów, folusz, 3 karczmy, austeria i folwark. Pierwsza cerkiew w Księżpolu jest wzmiankowana w 1582 r. W 1679 r. zbudowano nową cerkiew. Jeden z unickich księży pracujących w Tanew po roztopach w Markowiczach

52 Króle - Harasiuki latach 1855-1857 z fundacji Konstan- nię zabrano katolikom i zamieniono na tego Zamoyskiego zbudowano trzyna- cerkiew prawosławną dla Ukraińców. wową, murowaną świątynię z cegły. Po W 1945 r. dokonano ponownego wy- kasacie unii brzeskiej w Księżpolu w la- święcenia cerkwi na kościół katolicki. tach 1875- 1915 funkcjonowała parafia W Księżpolu są 2 cmentarze, stary uni- prawosławna. W 1922 r. biskup lubelski cki użytkowany dzisiaj jako cmentarz Marian Fulman erygował parafię rzym- rzymskokatolicki oraz cmentarz pra- skokatolicką. Podczas okupacji świąty- wosławny założony w 1875 r. po lewej stronie drogi Lublin- Przemyśl. W 1857 r. istniała w Księżpolu szkoła unicka. W 1827 r. Księżpol liczył 186 domów i 854 miesz- kańców, zaś w 1921 r. było 125 domów i 590 mieszkańców, w tym 368 Ukraińców. Z kolei w folwarku Księżpol były 4 domy i 63 mieszkańców, w tym 6 Ukraińców i 5 Żydów. Folwark Księż- pol- Kamionka skła- Kościół w Zyniach dał się z 2 budynków, w których mieszkało 42 mieszkańców w tym 17 Ukraińców i 7 Żydów. 9 X 1942 r. hitlerowcy aresztowali i rozstrzelali 20 miesz- kańców wsi. 2 XI 1942 r. podczas transportu tarnogrodzkich Ży- dów do Biłgoraja we wsi zamordowano 82 osoby zakopując ich zwłoki na polu. Pod- czas okupacji czyn- na była w Księżpolu szkoła ukraińska. Na Drewniany most przez rzekę Tanew w Zyniach

53 Dzień 4 przełomie czerwca i lipca 1943 r. wysiedlono ludność polską sprowadzając na jej miejsce Ukraińców. Na cmentarzu parafialnym znajduje się kopiec z I wojny świa- towej oraz groby żoł- nierzy września 1939 r. Włościanie księż- polscy bogacili się na mące, kaszy i krupach, które sprzedawali Żydom z Tarnogro- du. Przeprawa przez Zalew w Biszczy na rzece Łazobnej dopływie Tanwi rzekę Tanew w Księż- polu, kiedy nie było jeszcze na niej mostu należała do najtrud- niejszych. Podczas przeprawy przez Ta- new po wiosennych roztopach udało się z trudem uratować od utonięcia senatorowi i kasztelanowi Tu- rowi. W podzięce za ocalenie ufundował on kapliczkę. Trasą przez Księżpol i przez Tanew wielokrotnie Zamarznięta Tanew pod Wólką Biską podróżował poeta i pola mieli też własny statek rzeczny biskup Ignacy Krasicki. Prawdopodob- do spławiania towarów zwany duba- nie przez Księżpol uciekał z niewoli sem. Na łąkach nad Tanwią wypasano rosyjskiej do Galicji Aleksander Fredro, stadninę koni zamojskich, nad którą nasz znany komediopisarz, który był sprawował pieczę koniuszy Zawisza. żołnierzem napoleońskim. Księżpol W 1784 r. w Księżpolu zanotowano au- miał największą liczbę młynów na Za- striacką komorę celną. 15 IX 1939 r. żoł- borszczyźnie. Duże dochody czerpał z nierze Armii Kraków odparli niemiecki opłaty mostowego. Mieszańcy Księż- atak 28 dywizji piechoty na przeprawę

54 Króle - Harasiuki

jący papieża Polaka. Obok dębu znajduje się pamiątkowy głaz z dedykacją, który ufundował miejscowy leśniczy Kazimierz Okoń. Tanew na wysoko- ści Księżpola płynie w kierunku zachodnim. Mijamy przysiółek Za- gać i dopływamy do miejscowości Zynie położonej na lewym brzegu rzeki, 68 km Domek myśliwski w Wólce Biskiej od źródliska. Przepły- wamy pod drewnianym mostem i omi- jamy pozostałości starych pali z nieist- niejącego już mostu. W nadbrzeżnych ol- szynach i zagajnikach możemy spotkać kra- skę, która gnieździ się w dziuplastych drze- wach. Rzeka na tym odcinku jest szeroka na ponad 20 metrów. Widoczne są ślady żerowania bobrów. Ujście rzeki Łady do Tanwi Pierwsza wzmianka przez Tanew. W dniach 15- 16 września o Zyniach pochodzi z 1939 roku przeprawy przez Tanew w 1783 r. W 1791 r. we wsi była karczma. Księżpolu broniła krakowska Brygada W 1921 r. Zynie liczyły 52 domy i 283 Kawalerii pod dowództwem gen. Zyg- mieszkańców, w tym 66 Ukraińców. 4 munta Piaseckiego. Zespół miejscowej VII 1943 r. Niemcy spacyfikowali wieś szkoły podstawowej i gimnazjum w zabijając jedną osobę. W Zyniach znaj- 2009 r. przybrał imię Ojca Świętego duje się kaplica p.w. Wspomożenia Jana Pawła II. Przy szkole jest posa- Wiernych zbudowana w latach 1998- dzony pomnikowy dąb upamiętnia- 2000 według projektu Ryszarda Wojdy

55 Dzień 4 z Biłgoraja. Świątynię konsekrował bp pnie sosen przeznaczone na masz- Mariusz Leszczyński z Zamościa. Zynie ty do budowy statków. W Żarach jest w 2008 r. liczyły 218 mieszkańców. W ośrodek wypoczynkowy z restauracją Zyniach na Tanwi znajduje się drew- „Kraina Nad Tanwią”. niany most, który prowadzi do prawo- Na tym odcinku rzeka płynie ma- brzeżnej miejscowości Zanie. jestatycznie. Pod baldachimem do- Pierwsza wzmianka o Zaniach po- rodnych olch, wierzb i topoli możemy chodzi z 1783 r. W 1840 r. wieś należała wspaniale wypocząć, kiedy rzeka wy- do unickiej parafii w Soli. W 1827 r. Zanie li- czyły 19 domów i 109 mieszkańców. W 1921 r. było tu 24 domy i 134 mieszkańców w tym 44 Ukraińców. W 1946 r. Ukraińców z Zań przesiedlono na terytorium ZSRR. Tuż za Zyniami przecinamy granicę gmin i wpływamy na teren gminy Biszcza. Na lewym brzegu Tanwi w odległości 1km znajdują się w Kajaki na rzece między Królami a Łazorami sosnowym zagajni- ku zabudowania wsi Żary. Miejscowość zawdzięcza swoją nazwę procesowi wypalania lasu, który służył przygotowaniu ziemi pod uprawy rolne. Mieszkańcy Żar trudnili się wyrabia- niem tratw z masyw- nych pni sosnowych. Pierwotnie wieś no- siła nazwę Drążdże. Nazwa ta oznaczała wysokie i wysmukłe Okolice Łazor

56 Króle - Harasiuki pełnia szerokie koryto na kilkanaście chowując ostrożność, opuścić kajak i metrów szerokości i prowadzi nas ła- wykąpać się w czystej wodzie lub po- godnym nurtem. Przybrzeżne trzciny opalać się na rzecznych plażach. Na- osiągają często pokaźne rozmiary i tomiast amatorzy wędkowania mogą również tworzą miły cień w słoneczne spróbować szczęścia zarzucając wędki dni. Zmęczeni wiosłowaniem powinni- przy licznych dołkach i zakolach. śmy koniecznie skorzystać z dość czę- Na prawym brzegu Tanwi leżą Bu- stych zatoczek, śródrzecznych wysp i dziarze. Mieszkańcy miejscowości piaszczystych łach, aby na chwilę, za- zajmowali od początku osadzenia się nad Tanwią przemy- słową eksploatacją lasów. Podczas I wojny światowej przebie- gała tędy linia frontu, której pozostałością są okopy. Budami nazywano prymitywne zakłady przetwarza- jące produkty leśne, a zatrudnionych w nich pracowników budzia- rzami, którzy często byli zmuszeni zmie- niać miejsce pobytu. Cegielnia w Harasiukach Budziarze zajmowali się wypalaniem wę- gla drzewnego, wyrobem dziegciu i smoły. W końcu XIX wieś liczyła 237 domów i należała do najwięk- szych w Ordynacji Za- mojskich. 16 IX 1939 r. Krakowska Brygada Kawalerii gen. Zyg- munta Piaseckiego i 3 Pułk Strzelców Podha- lańskich ppor. Juliana Czubryta osłaniały przeprawę przez Ta- Kościół w Harasiukach new oddziałów pol-

57 Dzień 4

dzi do samej szosy. W 2002 r. w Wólce Biskiej mieszkało 135 mieszkańców. Za Wólką Biską rzeka tworzy duże zakole. Na prawym brzegu leży przysió- łek Suszka. Meandru- jąca Tanew przekracza terytorium kolejnej gminy Harasiuki, leżącej już w woje- wództwie podkarpackim, by po 500 m z Grota w Harasiukach powrotem wpłynąć skich. 24 VII 1943 r. hitlerowcy wysiedlili na teren gminy Bisz- mieszkańców wsi sprowadzając na ich cza. Po kilkuset metrach Tanew po- miejsce osadników ukraińskich. 16 VI nownie wpływa na teren wojewódz- 1944 r. zatrzymała się we wsi po bitwie twa podkarpackiego. W miejscu tym w na Porytowym Wzgórzu 1 Brygada Ar- odległości 2 km leży lewobrzeżna wieś mii Ludowej im. Ziemi Lubelskiej, którą w gminie Biszcza Gózd Lipiński. zaatakował niemiecki oddział pancer- W 1895 r. w Goździe Lipińskim ny. Dzięki zdecydowanemu uderzeniu znajdowała się maziarnia i smolarnia. partyzantów Edwarda Gronczewskie- Mieszkańcy Gozdu wywodzą nazwę go „Przepiórki” Niemcy zostali wyparci miejscowości od wyrobu gwoździ lipo- ze wsi. Podczas bitwy spłonęło wiele wych używanych do łączenia elemen- zabudowań budziarzy. tów drewnianych w budownictwie. W odległości 2 km od lewego brze- Wieś powstała w 2 poł. XVI wieku, gu rzeki znajduje się największy w kiedy osiedliło się pierwszych sześ- powiecie biłgorajskim zalew na rzece ciu osadników. Pierwotnie wieś nosiła Łazobnej. Wkrótce, na 86 km Tanwi, nazwę Gózd Potocki. We wsi znajduje dopływamy do betonowego mostu w się murowany kościół p.w. św. Michała Wólce Biskiej na drodze Biszcza- Bi- Archanioła. Kościół był zbudowany w daczów Stary. W rejonie Wólki Biskiej latach 1983- 1986 z inicjatywy ówczes- odkryto źródła mineralne sprzyjające nego księdza proboszcza, późniejsze- utworzeniu uzdrowiska. We wsi u uj- go dziekana Dekanatu Biłgoraj Północ ścia Łazobnej do Tanwi funkcjonował księdza kanonika Bogusława Wojtasiu- duży młyn, który spłonął w 1845 r. We ka. Miejscowa Szkoła Podstawowa nosi wsi znajdują się również kwatera my- imię Ojca Świętego Jana Pawła II. śliwska oraz osiedle domków kampin- Na granicy województw, na 88 gowych. Meandrująca Tanew docho-

58 Króle - Harasiuki km, do Tanwi wpływa z prawej stro- Biłgorajskiej i Płaskowyżu Tarnogrodz- ny rzeka Łada powstała z połączenia kiego. Harasiuki powstały na przeło- Białej i Czarnej Łady. W tym miejscu mie XVIII i XIX w. jako osada pracow- natrafiamy na pale po starym moście. ników leśnych Ordynacji Zamojskich. Po wykonaniu kolejnego „esa” dopły- Mieszkańcy wsi trudnili się flisactwem wamy do mostu łączącego cegielnię w i bartnictwem. W okolicznych lasach Harasiukach z Łazorami. Przy cegielni funkcjonowały hamernie produkują- w Harasiukach znajduje się kopalnia ce żelazo z rud darniowych. Obecnie gliny używanej do wypalania cegły. W Harasiuki coraz bardziej rozwijają się prawobrzeżnych Łazorach znajduje się jako miejscowość wypoczynkowa. W duża stanica harcerska Chorągwi ZHP rejonie Harasiuk odkryto źródła wód w Rzeszowie. W Harasiukach na lewym mineralnych chlorkowo- sodowych z brzegu rzeki znajduje się ośrodek wy- dużą zawartością jodu. Dolinę Tanwi na poczynkowy, gdzie możemy zatrzy- terenie gminy Harasiuki zajmują głów- mać się na nocleg. nie łęgi jesionowo- olchowe, w których Harasiuki są siedzibą gminy poło- dominuje olcha czarna z domieszką żonej w powiecie niżańskim. Miejsco- świerka. Do rzadkich gatunków roślin wość położona jest na granicy Równiny należy rosiczka okrągłolistna i pośred-

Most w Harasiukach

59 Dzień 4 nia, bobrek trójlistkowy, mącznica le- austriacko- rosyjską żegluga na rzece karska, widłak goździsty, jałowcowaty podupadła. Miejscowa ludność zaczę- i torfowy, gnidosz królewski, długosz ła się wówczas zajmować wyrobem królewski. Spotyka się tu wilka, sarnę, łubianek i koszy. Na linii Tanwi toczyły dzika, jelenia, łosia, jenota, kunę, bor- się zacięte walki austriacko- rosyjskie. suka, gronostaja, łasicę. W śródleśnych Na cmentarzu wojennym znajdują się jeziorkach żyją wydra i piżmak. Spo- mogiły poległych podczas I i II woj- śród rzadkich gatunków ptaków nale- ny światowej. We wrześniu 1939 r. w ży wymienić puszczyka, krogulca, czaj- Harasiukach walczyło zgrupowanie kę, dzięcioła czarnego, dzwońca, wilgę, wojsk polskich pod dowództwem zimorodka, dudka, bociana czarnego, gen. brygady Jana Sadowskiego. 15 kwiczoła, kraskę, orlika krzykliwego. IX 1939r. żołnierze 11 Pułku Piechoty Harasiuki wzięły nazwę miejscowości rozbili kompanię niemieckich cykli- od nazwiska pierwszych osadników. stów w Banachach. Podczas II wojny Jednym z podstawowych zajęć miesz- światowej w Harasiukach istniał obóz kańców miejscowości był wyrąb lasu i przejściowy dla więźniów, w którym zwózka drzewa. Wycinka lasu przebie- przesłuchiwano i torturowano ujętych gała pod kontrolą ordynackiego szla- w akcji „Wicher II” partyzantów. We wsi kowego. Zachował się budynek dawnej rozstrzelano ok. 100 osób, w tym 40 szlakówki na lewym brzegu Tanwi przy partyzantów polskich i sowieckich. W moście w Harasiukach. W XIX wieku we Harasiukach znajduje się pomnik żoł- wschodniej części Harasiuk o nazwie nierzy września 1939 r. Gmina Harasiu- Brzozowce Zamoyscy założyli folwark. ki zajmuje powierzchnię 168,29 km2. W Harasiuccy flisacy spławiali Tanwią 2004r. gminę zamieszkiwało 6382 oso- do Ulanowa produkty rolne i wyroby by. W Harasiukach znajduje się kościół rzemieślnicze. W XIX wieku ze wzglę- parafialny p.w. Miłosierdzia Bożego, a du na przebiegającą na Tanwi granicę także drewniana kapliczka domkowa

60 Harasiuki - Ulanów p.w. św. Jana Nepomucena z 1861 r.

wojennych. We wsi funkcjonował młyn V dzień (21 km) nad Borowiną pochodzący z 1886 r. Harasiuki - Ulanów Za Sierakowem Nowym leży Sieraków Przepłyniemy pod mostem na dro- Stary, którego zabudowania leżą za- dze Biłgoraj - Krzeszów. Pod betono- równo na lewym jak i prawym brzegu wym mostem natrafiamy na pale po Tanwi pod lasem. Sieraków Stary uległ nieistniejącym już drewnianym mo- wielkim zniszczeniom w czasie I wojny ście oraz trochę dalej szczątki kolejnej światowej. W Sierakowie Nowym za- przeprawy na rzece. chowały się okopy z czasów II wojny Na prawym brzegu Tanwi leży światowej. Zarówno Sieraków Stary miejscowość Derylaki przy tzw. goś- jak i Nowy były znaczącymi ośrodkami cińcu krzeszowskim. Ciekawostką garncarskimi. Wyrabiano tutaj garnki krajoznawczą Derylaków jest fakt, że zwane siwakami. Nazwa miejscowości w miejscowości tej mieszka znachorka, która leczy chorych niekonwencjonal- nymi metodami. Tradycje znachorstwa w Derylakach są kontynuowane od poło- wy XX wieku. Derylaki leżą na wysokości 172 m .n.p.m. Wieś powstała w XVIII wieku. W XIX wieku wszyscy mieszkańcy miejscowości nosili nazwisko Derylak. Po przepłynięciu 4 km od mostu w Harasiukach Tanew z lewej strony przyj- muje swój kolejny dopływ Borowinę, która wypływa z okolic Potoku Górnego. Na lewym brzegu Tanwi, u ujścia Borowiny leży miej- scowość Sieraków, która w XX w. podzieliła się na Sieraków Stary i Sieraków Nowy. Większość zabudo- wań pochodzi z lat między- Most w Kurzynie

61 Dzień 5 pochodzi od słowa sierak, które ozna- czało biedaka. W tej miejscowości oddalonej od źródliska o 95,7 km znajduje się jeden most drogowy. Za Sierakowem na prawym brzegu Tanwi leży miejsco- wość Nowy Żuk, która należy do gminy Harasiuki. Z lewej strony wpływa do Tanwi niewielki stru- myk Turzyk. Prze- Kościół p.w. Jana Chrzciciela w Ulanowie biegała tędy granica austriacko- rosyjska i znajdo- wał się posterunek graniczny. Wpływamy na teren kolejnej gminy, jaką jest gmina Ula- nów. Mniej więcej na 100 km znajduje się kolejny most w miejscowości, Dąbrowica, która jest położona na lewym brzegu rzeki. Wieś liczy ponad 100 gospodarstw. Do wsi od strony południowej przylega las Oleszczyzna, który zajmuje wzniesienie leżące 40 metrów ponad poziomem doliny Tanwi. Wieś była do- szczętnie zniszczona podczas I wojny światowej. W Dąbro- wicy znajduje się drewniana kaplica z początku XX wieku, odnowiona po zniszczeniach I wojny światowej. Po II wojnie światowej kaplicę powiększo- no dobudowując murowaną część od strony południowej. Papieski tron w kościele w Ulanowie

62 Harasiuki - Ulanów

Po północnej stronie Tanwi kolej- 1815 r. przybył do Kurzyny ksiądz ka- ną miejscowością jest Kurzyna, która pelan Kazimierz Horwath. Dzięki nie- dzieli się na Kurzynę Wielką, Średnią mu i pomocy austriackich kolonistów i Małą. Przed 1772 r. Kurzyna Mała i w latach 1816- 1818 zbudowano drew- Wielka należały do parafii Pysznica. niany kościół p.w. św. Marii Magdaleny Po pierwszym rozbiorze Polski mię- i św. Mikołaja, powiększony w 1886 r. dzy Kurzyną Małą, a Kurzyną Wielką Kurzyna jako samoistna parafia została osiedlili się osadnicy spod Wiednia, erygowana w 1913 r. Kościół jest drew- którzy otrzymali ten teren w nagrodę niany, orientowany, konstrukcji zrębo-

Ujście Tanwi do Sanu wej. Na suficie nawy głównej znajduje się od cesarza Austrii za zasługi wojenne. malowidło „Sąd Ostateczny”, w prezbi- Wieś otrzymała nazwę Rauchersdorf. terium „Wniebowstąpienie Pańskie” zaś Od roku 1921 wieś zmieniła nazwę na pod chórem „Ofiarowanie w Świątyni”. Kurzynę Średnią. W 1784 r. przybył do Są to dzieła rzeszowskiego malarza Kurzyny ksiądz Antoni Gierle, który słu- Jana Tabińskiego. Autorem polichro- żył katolikom do 1793 r. W latach 1793- mii na ścianach prezbiterium i głównej 1815 posługę duszpasterską dla katoli- części kościoła był Michał Wiekiera z ków pełnił ksiądz unicki z Dąbrówki. W Kosiny. Na rokokowej ambonie rzeźba

63 Dzień 5

św. Piotra. W Kurzynie Średniej znaj- my znajduje się starorzecze Tanwi zwa- duje się zespół szkoły podstawowej i ne rzeczyskiem. Z prawej strony, na 102 gimnazjum. W marcu 1863 r. w Kurzy- km, wpływa do Tanwi rzeka Kurzynka, nie schronił się rozbity oddział płk Le- która wypływa z bagna Obary. ona Czechowskiego, który stoczył bi- Kolejną osadą na lewym brzegu twy pod Banachami, Ciosmami i Hutą Tanwi jest Bór. Osada zajmuje polanę Krzeszowską, przekraczając następnie przy skraju lasu. Zachowały się w niej granicę rosyjsko- austriacką. Koloniści pomnikowe dęby i stawy rybne. zamknęli rannych powstańców w spi- Kolejną niewielką osadą na lewym chlerzu gminnym i wydali ich władzom brzegu rzeki są Zwolaki, zaś na prawym austriackim. W miejscowym kościele do brzegu leży inna mała osada Ruda Ta- II wojny światowej był przechowywany newska. W 1585 r. istniała tutaj Rudni- powstańczy bęben z Orłem i Pogonią. ca przeniesiona z Zarzecza. Dopływa- Kościół św. Marii Magdaleny pełnił w my do mostu w Dąbrówce, położonej XIX wieku kluczową rolę dla unitów, któ- na 107 km rzeki, na północnym brzegu rzy prześladowani za wiarę w zaborze Tanwi. We wsi znajduje się cenny drew- rosyjskim przekraczali pobliski kordon niany kościół. Jest to dawna cerkiew graniczny i chrzcili tutaj swoje dzieci. unicka konstrukcji zrębowej p.w. św. 19 VII i 17 XII 1943 r. hitlerowcy dokona- Onufrego zbudowana w 1766 r. Świąty- li pacyfikacji Kurzyny Małej, Średniej i nia ta jest trójdzielna, oszalowana, kry- Wielkiej zabijając 17 osób. Ofiary pacy- ta czterospadowym dachem. Nawa do- fikacji są pochowane na miejscowym minuje rozmiarami nad prezbiterium i cmentarzu, na którym spoczywa też 4 babińcem. W 1947 r. wysiedlono z Dą- partyzantów AK. Kurzyna Mała i Wielka brówki Ukraińców. Od Dąbrówki Tanew zostały założone w połowie XVIII wie- rozlewa się szeroko tworząc zalew pod ku jako osady leśne na terenie dawnej Ulanowem. Szybkość prądu w rzece na Królewszczyzny. Mieszkali tutaj leśnicy tym odcinku wynosi 0,6 m/s. Na końcu pilnujący puszczy. Część mieszkańców zalewu dopływamy do prawego brze- trudniła się flisactwem. Wczesną wios- gu i przenosimy kajak wokół podwój- ną udawali się oni do Ulanowa, gdzie nego progu ok. 50 m. Nad zalewem podpisywali umowę i wyruszali w rejs znajduje się ośrodek wypoczynkowy do Gdańska i Torunia. Do rodzinnej wsi Huty Stalowa Wola. Na prawym brze- powracali przed 4 grudnia, kiedy przy- gu rzeki, około 1 kilometra od jej ujścia padają imieniny św. Barbary, patronki znajduje się duża wieś Wólka Tanew- flisaków. W Kurzynie Wielkiej wyrabia- ska. Miejscowość otaczają od północ- no też koszyki. nego- zachodu wzniesienia opadające Za Dąbrowicą dopływamy do przy- stromo ku dolinie Sanu. Ze Smarkatej siółka Nadtamy położonego na lewym Góry wznoszącej się na poziomie 188 brzegu rzeki. Nazwa ta wskazuje, że m n.p.m. rozlega się wspaniały widok w miejscu tym znajdowała się kiedyś na Ulanów i ujście Tanwi do Sanu. Na tama na rzece. Za przysiółkiem Nadta- nasłonecznionych zboczach występują

64 Harasiuki - Ulanów stanowiska roślinności kserotermicz- no spichlerze, przez co Ulanów stał się nej, którą reprezentują rzadkie gatunki: portem dla rozległych terenów Ziemi tymotka Bremera, ciemiężyk lekarski, Bełskiej, Podola, Ziemi Czerwieńskiej. gorysz pagórkowaty, rzepik pospolity, Miasto zyskało przydomek „małego koniczyna pagórkowata. Gdańska”. Powstał tutaj cech retmański Ulanów leży w widłach Sanu i Tan- i sternicki. W Ulanowie kształcono kan- wi. Wykopaliska archeologiczne po- dydatów do prowadzenie spławu rze- twierdziły, że ludzie zamieszkiwali ten ką San i Wisłą do Torunia, Grudziądza i teren w epoce brązu. Odkryte zostało Gdańska, przez co Ulanów stał się stoli- cmentarzysko z okresu kultury łuży- cą polskiego flisactwa. Ulanów dotknął ckiej. Początek miejscowości dała osa- potop szwedzki i przemarsze obcych da targowa leżąca na gruntach wsi Bie- wojsk na początku wieku XVII. W 1809 liny i istniejącej tutaj przeprawie przez r. w Ulanowie w jednej z kamienic przy rzekę San. Ulanów jako osada istnieje rynku przebywał przez 12 dni książę już od 900 lat. Pierwszą wzmiankę o Józef Poniatowski dowodzący wojska- osadzie „Szan Przewosz” i Bielinach mi polskimi w kampanii napoleońskiej. zawarł Jan Długosz w swoim dziele Miasto w XIX wieku nawiedzały pożary „Liber Benefitiorum”. Długosz traktu- i epidemie. W latach 1857- 1867 Ula- je tę osadę, jako targowisko wsi Bie- nów był stolicą powiatu. Wybudowanie liny. Targowisko to wykorzystywane linii kolejowej Rozwadów- Przeworsk było jako miejsce postoju płynących na początku XX wieku przyczyniło się rzeką statków. Z czasem powstał tu do upadku żeglugi ulanowskiej. Wielu przystań i ośrodek szkutniczy. W 1616 mieszkańców Ulanowa i okolicy wyje- r. podczaszy ziemi przemyskiej Stani- chało wówczas do USA. W 1934 r. Ula- sław Uliński - Ulina otrzymał od króla nów utracił prawa miejskie, by uzyskać Zygmunta III Wazy zgodę na założenie je ponownie w 1958 r. W pierwszych na prawie magdeburskim miasteczka dniach września 1939 r. niemieckie Ulina z przywilejem na 3 doroczne i 2 samoloty zbombardowały miasto. W tygodniowe jarmarki. W późniejszym Ulanowie stacjonował sztab 6 Dywizji okresie zmieniono nazwę miasta na Piechoty gen. Bernarda Monda. Mostu Ulanów. 40% społeczności miasta na Sanie bronili żołnierze 3 batalionu stanowili Żydzi. Zachował się po nich 165 Pułku Piechoty ppłk Eugeniusza kirkut, na którym pozostało ok. 150 Sokólskiego. Podczas okupacji w Ula- macew. Największy rozkwit miasta na- nowie osiedliło się ok. 360 wysiedleń- stąpił od XVII do XIX wieku dzięki roz- ców z Wielkopolski i Lubelszczyzny. W wojowi szkutnictwa i flisactwa. U ujścia październiku 1942 r. nastąpił pogrom Tanwi do Sanu znajdowała się przystań Żydów. W rejonie Ulanowa rozwinęła rzeczna zwana palem, do której zawi- się silna partyzantka. Działały tutaj od- jały statki. Ulanowscy szkutnicy budo- działy Armii Krajowej „Ojca Jana” i „Kmi- wali statki szczególnie galary, a także je cica”. 22 II 1944 r. partyzanci ukraińscy naprawiali. Na brzegu rzeki zbudowa- Piotra Brajki i plutonu AK Bogusza Mę-

65 Dzień 5 cińskiego z oddziału „Konara” dokona- Funkcjonuje przystań wodna, gdzie ły akcji na gmach sądu i więzienie. Od można wypożyczyć łodzie, kajaki i ro- połowy XIX wieku kolejnymi właścicie- wery wodne. lami miasta byli Mniszkowie, Sękowscy Przy rynku zachowały się zabyt- i Czartoryscy. W Ulanowie urodził się kowe domy flisackie. Na cmentarzu ksiądz Gustaw Józef Nachajski, dzia- parafialnym znajduje się drewniany łacz Zarządu Głównego Stronnictwa kościół flisacki z 1690 r. p.w. św. Trójcy Narodowego i Narodowej Organizacji o konstrukcji zrębowej z bogatym wy- Wojskowej, który został rozstrzelany strojem. Kościół ten po pożarze w 2002 przez hitlerowców w powstaniu war- r. został poddany gruntownej renowa- szawskim. Najważniejszym zabytkiem cji. Ulanowscy flisacy oglądając piękne miasta jest kościół parafialny p.w. św. świątynie w Toruniu czy Gdańsku nie Jana Chrzciciela zbudowany w 1643 r. szczędzili pieniędzy na wyposażenie z modrzewiowych bali z fundacji Jana swojej świątyni. W kościele znajduje Hilarego Ulińskiego. Świątynia ma cha- się kopia „Sądu Ostatecznego” Hansa rakter bazylikowy. Wewnątrz kościoła Memlinga. Ołtarz boczny poświęcony jest cenna polichromia. Na suficie nawy jest św. Barbarze. Opiekowało się nim głównej znajduje się malowidło „Sąd bractwo flisackie p.w. św. Barbary. Na Ostateczny”. Na ścianie prezbiterium cmentarzu znajdują się groby powstań- jest obraz przedstawiający płynącą ców z 1830 r. i 1863 r. oraz żołnierzy po- Sanem tratwę z retmanem. W ołtarzu ległych podczas I i II wojny światowej. głównym z 1760 r. jest obraz św. Jana Głównym towarem transportowanym Chrzciciela zaś w ołtarzach bocznych do Gdańska było drewno, zboże, miód, obrazy św. Barbary- patronki flisaków i produkty leśne. Rokrocznie setki flisa- Matki Boskiej Częstochowskiej. W koś- ków pod wodzą retmanów wyruszały ciele znajduje się fotel z czarnego dębu tratwami do Gdańska. Nawiązują do wykonany przez ulanowskich rzemieśl- nich obchodzone corocznie w Ula- ników dla Ojca Świętego Jana Pawła II nowie Ogólnopolskie Dni Flisactwa. podczas jego wizyty w Sandomierzu w Ulanowscy flisacy organizują spływy 1999 r. Świątynia otoczona jest murem. do Gdańska i Szczecina. Ujście Tanwi Naprzeciwko bramy wejściowej stoi do Sanu jest piaszczyste pełne mie- rzeźbiona kapliczka słupowa św. Jana lizn. Jest to 112 kilometr trasy spływu. Nepomucena. Po drugiej stronie ulicy Średni przepływ ujścia Tanwi wynosi w parku jest pomnik Ojca Świętego 12 m3/s. Na przepłynięcie całej trasy Jana Pawła II autorstwa Andrzeja Pityń- wystarczy 4 dni. skiego. Pomnik został odsłonięty 16 X Aby zakończyć kajakową wypra- 1988 r. w X rocznicę pontyfikatu. wę najdogodniej spłynąć Sanem do W ośrodku wypoczynkowym Huty mostu drogowego koło Niska około 7 Stalowa Wola znajdują się domki cam- km; można tam samochodem zjechać pingowe, pole namiotowe, boiska do z szosy, aż nad wodę na lewym brzegu gry w tenisa, koszykówkę i siatkówkę. Sanu.

66 67 68 SPIS LITERATURY 1. Artur Pawłowski, Roztocze Środkowe. Przewodnik nie tylko dla turystów, Wydawnictwo Naukowe Turystyczne i Edukacyjne. Wydanie I Mielec 2003 r. 2. Włodzimierz Wójcikowski, Ludwig Paczyński, Warszawa 1984 „Puszcza Solska, Lasy Janowskie i Lipskie” Wyd. „Sport i Turystyka” Warszawa 1982 3. Artur Pawłowski, Roztocze, Puszcza Solska, Lasy Janowskie i Wyżyna Wołyńska, Wydawnictwo Stanisław Kryciński. Warszawa 2000r. 4. G. Rąkowski „Przez trzy puszcze Lasy Lipskie - Lasy Janowskie - Puszcza Solska” Wydawnictwo PTTK „Kraj” Warszawa 1984r. 5. Marian Kurzyna „Pejzaże powiatu Biłgorajskiego „Uroki Rzek” Wyd. Unigraf Bydgoszcz 2004 6. Ks. Marek Zahajkiewicz „Diecezja Lubelska. Informator historyczny i administracyjny” Kuria Biskupia Lublin 1985 7. Ryszard Januszczak, Renata Mach „W gminie Obsza” Wyd. JG BDH Kraków 2002 8. Zofia Gałka Kańska „Szkice z dziejów Biszczy” Biszcza 1995 9. Małgorzata Pizun „W gminie Susiec” Wyd. „Roksana” Krosno 2000 10. Strona internetowa Podkarpacki Atlas Samorządowy „Powiat Niżański” www. atlas.internet.pl 11. Z. Głowacki S. Michalik, Kotlina Sandomierska-Przyroda Polska, Wiedza Powszechna Warszawa 1979 r. 12. J. Buraczyński, Roztocze budowa - rzeźba - krajobraz, UMCS Lublin 1997 13. J. Niedźwiedź, Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Oficyna Wydawnicza Kresy, Zamość 2003 r. 14. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego, Biblioteka Monitoringu Środowiska Lublin 2002 r. 15. W. Wójcikowski L. Paczyński, Roztocze. Przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1986 r. 16. Z. Michalczyk, Źródła Roztocza, Monografia Hydrograficzna, UMCS Lublin 1996 r. 17. Paweł Wład, Marek Wiśniewski, Roztocze Wschodnie, Wydawnictwo Naukowe, Turystyczne i Edukacyjne, Mielec 2001 r. 18. Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze, Doliny rzek – obszar zainteresowań ochronnych, muzealnych i turystycznych, Jelenia Góra 1999r. 19. Wuja.republica.pl 20. Strona internetowa Gminy Łukowa 21. Paweł Wład „Roztocze, Puszcza Solska” Przewodnik t.5 „Puszcza Solska” Wyd. Turystyczne P.Wład Rzeszów 2009 22. Paweł Wład „Roztocze. Puszcza Solska” Przewodnik t.4 „Roztocze Wschodnie” wyd. Turystyczne P.Wład Rzeszów 2009 23. Edward Słoniewski „Praktyczny Przewodnik po Roztoczu” Wyd. Europejskie Centrum Integracji i Współpracy Samorządowej „Dom Europy” Lublin 2006 24. Paweł Wład „Roztocze Puszcza Solska” Przewodnik t.3 „Roztocze Środkowe” wyd. Turystyczne P. Wład Rzeszów 2009 18. Lucyna Cabaj „Roztocze, krótki przewodnik od Kraśnika do Lwowa” wyd.

69 XI. INFORMATOR

Bankomaty – na terenie powiatu biłgorajskiego PKO BP – ul. Kościuszki 35 PKO BP – ul. Kościuszki 75 BGŻ – ul. Kościuszki 79 (budynek BGŻ) BS – ul. Kościuszki 56 (budynek SDH) PEKAO S.A. – ul. Kościuszki 65 (budynek BARR) PEKAO S.A. – ul. Krzeszowska 63 (biurowiec BRW) PEKAO S.A. – ul. Dąbrowskiego 65 (budynek PEKAO S.A.) Bank BPH SA - ul. Bora-Komorowskiego 23 „Cash4you” Tadeusza Kościuszki 35, Biłgoraj Skok Stefczyka ul. Kościuszki 46A Kredyt Bank – ul. Bankowa 2a (budynek Kredyt Banku) BS Frampol– ul. Rynek 16 BS Księżpol – ul. Biłgorajska 10 BS Tarnogród - ul. Partyzantów 9 Pekao SA Chmielek 206a - Sklep “Razem”

Spływy kajakowe PHU PAGAJ JAN CZOCHRA spływy po rzekach: Dunajec, Bug, Drawa, Obra, Czarna Hańcza, Krutynia, Wieprz, Tanew, San, Wisła, Narew, Pisa, Rybnica. 22-470 Zwierzyniec, ul. Partyzantów 51, tel. 501 057 933, 502 646 446,

Spływy kajakowe Mariola Sawicka – Roztocze spływy po rzekach: Tanew, Wieprz, Łada 23-400 Bi łgoraj, ul. 3 Maja, tel. 691 355 500,

P.H.U. RELAKS Mariusz Szymański spływy po rzekach: Tanew, Wieprz, Łada 22-470 Zwierzyniec, ul. 2-go Lutego 12, tel. 609 471 538, (084) 687 22 03,

Uczniowski Klub Sportowy - Leśnik 23-400 Biłgoraj, ul. Polna 3, tel. (084) 688 07 97,

Wypożyczalnia kajaków Mirosław Rudy 22-470 Zwierzyniec, Obrocz 116, tel. 885 604 286, Zajazd NADRZECZE - spływy kajakowe 23-400 Biłgoraj, Nadrzecze 3A, tel. (084) 688 40 37, 662 217 638 ,

Kraina nad Tanwią

70 Ośrodek Szkoleniowo Wypoczynkowy w Wólce Biskiej – spływy kajakowe i pontonowe po rzece Tanew Żary 26, 23-425 Biszcza tel. 084 685 65 06 kom. 0 668 696 260

Wypożyczalnia rowerów Wypożyczalnia rowerów przy Szkole Podstawowej nr 1 im. Sługi Bożego Księdza Prymasa Stefana Kardynała Wyszyńskiego ul. 3 Maja 3 23-400 Biłgoraj tel/fax. (0-84) 686-07-17

GASTRONOMIA Restauracje Biłgoraj o Restauracja w Hotelu Do Do ul. Krzeszowska 61, tel.084/ 686 59 59, (www.hoteldodo.com.pl) o Restauracja DB 2000 ul. Włosiankarska 2, tel.084/ 686 76 20 o Restauracja „Pod Łabędziem” ul. Nadstawna 12, tel.084/ 686 16 80 o Restauracja „Sitarska” ul. 3 Maja 21, tel 696 490 881, 084/686 01 18, (www.sitarska.pl) o Restauracja„Grand” Al. 400-lecia 23, tel.084/ 686 77 65 o Restauracja, „Cynamon” ul. Kopernika 9, tel. 507 245 785 o Restauracja „Metro” ul. Kościuszki 100, tel. 084/ 686 08 88 o Restauracja „Paola” ul. Kościuszki 79, tel. 084/ 686 69 95 o Pizzeria – Restauracja „Country” ul. Dąbrowskiego 6B, tel. 084/686 06 00, (www.country.bilgoraj.com.pl) Nadrzecze o Zajazd „Nadrzecze” tel. 084/ 688 40 37 Sól o Zajazd „Na Rozdrożu” Sól 517, tel.084/687 01 01 www.zajazdnarozdrozu.pl Obsza o „Zagroda Roztocze” Obsza 138, tel. 084/689 10 10 Tarnogród o Restauracja „U Stasia” ul. Rynek 75, tel.084/ 689 70 03 Józefów o Restauracja „Hasan” ul. Bartoszewskiego 15/1, tel. 084/687 86 85, 693 191 070,

71 (www.restauracjahasan.pl) Frampol o Restauracja „Jutrzenka” ul. Rynek 26, tel.084/ 685 77 28 o „Wach Smaki Kresowe” ul. Biłgorajska 1 (przy stacji paliw), tel.084/ 685 77 73 Łukowa o Restauracja Łukowa IV, tel.084/ 687 40 16 Goraj o Restauracja „Prestiż” Goraj ul. Janowska, tel. 504 292 130, (www.restauracjaprestiz.pl)

KAWIARNIE, BARY Biłgoraj o Kawiarnia „U Dorosza” ul. Kościuszki 1, tel.084/ 686 43 88 o Drink Bar „Drops” ul. Kościuszki 52, tel.084/ 686 60 22 o Bar „Temida” ul. Kościuszki 31, tel.084/ 686 05 31 o Bar „Dwupłatowiec” ul. 3Maja 8b tel. 084/ 686 62 34 o Kawiarnia Regionalna „Kozubek” ul. Lubelska 6, tel. 8081 30 29 o Drink Bar „Majka” ul. Armii Kraków 57, tel. 686 45 57 o Klub „Exodus” ul. Kopernika 15, tel. 084/686 72 30 Cube Klub ul. Włosiankarska 5a, tel. 600 133 108, (www.klub-cube.pl) Tarnogród o Bar „U Kozy” ul. 1 Maja 110a, tel. 689 82 08 Frampol o Bar „Alibi” ul. Rynek 25, tel. 685 77 73 Turobin o Bar ul. Rynek 39 o Kawiarnia „Bajka” ul. Narutowicza 7 Józefów o Bar „Marta” ul. Krótka 7/4, 687 82 87 o Bar „Knieja” Pl. Wyzwolenia19, tel. 687 89 30 o Bar „Imperium” - dyskoteka ul. Krótka 1, tel. 687 80 31 o Pub

72 ul. Usługowa 1, tel. 600 259 858 o Bar w Pardysówce ul. 29 Marca 30, tel. 687 86 70 o Bar w Długim Kącie Prefabet 7a, tel. 695 586 003 o Karczma “Nad Szumem” Górecko Kościelne 40, tel.084- 641 72 72, 0 602 299 851 Księżpol o Bar „Zatoczka” ul. Biłgorajska 47, tel. 084/ 687 72 61 Biszcza o Bar „Nad Kortem” Biszcza 94a, tel.084/ 685 60 21 Obsza o Bar Zamch 223a, tel.084/ 689 13 63 Goraj o Bar Mała Gastronomia ul. Rynek 1, tel.084/ 685 80 56 o Bar Mała gastronomia ul. Rynek 18 o Bar Mała Gastronomia Wólka Abramowska 64

PIZZERIE Biłgoraj o K2 ul. Nadstawna 28, tel.084 688 05 32 o Bistro „Country” ul. Dąbrowskiego, tel.084/643 11 76 o „Sabaudia” ul. Kościuszki 15, tel.084/ 688 05 62, tel. 0 609 419 796 o Kebab - Sabaudia ul. Bankowa 8 o Etna ul. 3 Maja 40, tel 084/688 06 11 o Verona ul. Kościuszki 2, tel.084/ 686 18 74 o Pizza Domowa „JULKA” ul. Tuwima 15 tel. /084/ 6880361 , 0 662 514 664 Józefów o Pizzeria-Ciastkarnia ul. Krótka 2, tel.084/ 687 84 12 Tarnogród o Pizzeria „Pasja” ul. Rynek 7, tel.084/ 689 73 52 GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE POWIATU BIŁGORAJSKIEGO

73 Gmina Aleksandrów o Leokadia Kręt – Aleksandrów IV, tel.084/ 687 51 13 o Krzysztof Bździuch, Aleksandrów II 387, tel.084/ 687 50 95 Gmina Biłgoraj – kwatery o „Rajskie Zacisze” , Biłgoraj ul. Zacisze 64 k/Zagumnia, tel. 0 505 078 275, 0 513 091 615, www.Foto-Wronscy.pl o Barbara Książek, Wola Mała 23, tel.084/686 42 94, 502 309 025, www.wolamala.agro.pl o Joanna i Marek Chuchro, Dyle 42, tel.084/ 686 34 20, tel.0 505 782 837 o Dorota Płoszaj – Nadrzecze 14b, tel.084/686 31 87 o Stylowa chata - Irena Bełżek, Nadrzecze 4, www.irena.com.pl, tel./fax 084/ 688 41 00, tel.0 600 968 745 o Mieczysław Kamiński – Nadrzecze 4a, tel. 607 427 860, 693 429 836, o Agnieszka i Zenon Chodara – Korytków Duży 27, o Grażyna Kołodziej, Korytków Duży 63, tel.084/ 685 79 64, o Domek w Pszczelnej – Ciosmy, Maria Obszańska, tel. 084/ 641 71 79, 514 811 212 Gmina Biszcza o Mariusz Sadowy – Budziarze 15, tel. 084- 686 31 14, 668 469 420, www.budziarze.agro.pl Gmina Frampol o Mariola Buryta, OLEŃKA - gospodarstwo agroturystyczne Frampol, ul. Leśna 10 tel. 600 483 173, 602 256 315 o Bożena Szpakowska, Frampol, ul. Leśna 12, tel. 607 809 638, 509 288 507 o Stanisław Kosik, gospodarstwo agroturystyczne „Siedlisko”, Chłopków 90, 23-400 Frampol, tel. 084-666 71 11, www.dskosik.strona.pl Gmina Józefów o Informacja: Miejsko - Gminnym Ośrodku Kultury w Józefowie, tel.084/ 6878 122 o Bronisława i Andrzej Momot, ul. Górnicza 34, tel.084/ 687 81 23 o Elżbieta Momot, ul. Zielona 40, tel.084/ 687 83 76, 084 687 82 87(obok zalewu) o Wiesław Pakuła, ul. Źródlana 13, tel.084/ 68784 34, (obok zalewu) o Teresa Szkałuba, Górecko Stare 12, tel. grzeczn.084/ 687 92 52 o Robert Szczerba, Górecko Stare 81, tel. 081/ 855 543 85, 0 502 553 709, www.roztocze.blo.pl o Mirosław Nogalski, Górecko Stare nad rzeką Szum tel.084/ 682 61 86, 0 607 994 629 o Teresa i Mirosław Maj, Szopowe 44, tel.084/ 687 93 97 www.szopowe.prv.pl o Wiktor Nizio, Górecko Stare 1, tel.084/ 687 91 98, o Jan Gorgol, Borowina 44, tel.0 693 419 918 o Krzysztof Miazek, pokoje gościnne – galeria, Górecko Kościelne, Aleja Pod Dębami 32, tel. 0506 203 757, e-mail: [email protected] o Eugeniusz Mokrosz, Górecko Stare 29, te. 723 643 221 o Tadeusz Antosz, Górecko Stare 7, tel. 691 820 158 o “Chata pod klonem” Katarzyna Droździel, Brzeziny 19, tel. 084/687 92 80, 880 747 218 o Maria Bździuch, Hamernia 37, tel. 084/687 88 94, 507 862 570 o Justyna Kusiak, Hamernia 43, tel. 084/687 88 91, 512 272 043 o Tomasz Krzemiendak, Majdan Kasztelański 20, tel. 500 305 234 Gmina Księżpol o Alicja Czarna – Markowicze Gliny 85, tel. 084/641 69 85, 604 979 353, www.alicja.bilgo.pl

74 o Andrzej Kowalski – Dom Letniskowy „Sami swoi” Kulasze 1 Gmina Tereszpol o Elżbieta i Wojciech Popko – Lipowiec 93, www.polanaa.republika.pl tel. 687 64 30, 600 351 980, o Stanisław Borsuk „Prorock” Lipowiec 183, tel.084/ 687 64 59, www.prorock-pl.de o Jolanta Borsuk – Lipowiec 154, agroturystyka „Pod Orzechem” www.roztocze.net.pl, tel. 506 873 771, o Janina i Mieczysław Szeptuch – Lipowiec 15, tel. 084/ 687 63 96, 698 918 596 Gmina Turobin o Agroturystyka DAMAR, Bogdan Piątek, Gródki Pierwsze 96, tel. 084/ 683 53 69, 501 155 991

NOCLEGI Miasto Biłgoraj o Hotel „DODO” ul. Krzeszowska 61, tel. 084/ 686 59 59, www.hoteldodo.com.pl o Leśny Ośrodek Edukacyjno – Szkoleniowy „Sosna” ul. Zamojska 104, tel. 084/ 686 47 35 www.lublin.lasy.gov./bilgoraj/ o Hotel „Pod Gajem” ul. Włosiankarska 2, tel.084/ 686 77 20 o Motel DB 2000 ul. Włosiankarska 2, tel.084/ 686 76 20, www.moteldb2000.com.pl o „Fantazja” noclegi ul. Krzeszowska 61, tel.084/ 686 24 15, 609 811 362 www.noclegi-fantazja.pl GMINA BIŁGORAJ o „Zajazd na Rozdrożu” Sól 517, tel.084/ 687 01 01, www.zajazdnarozdrozu.pl o “Zajazd Nadrzecze” Nadrzecze 3a, tel.(084) 688 40 37 www.zajazd-nadrzecze.pl e-mail: [email protected] MIASTO JÓZEFÓW o Gościniec w Synagodze w Józefowie ul. Krótka 7, tel.084/ 687 81 22, 084/68786 00 - po godz. 16 o Ośrodek Wypoczynkowy „Roztocze” w Józefowie, ul. Kościuszki 126; tel. 084/687 80 86, 0503063315, 0604321074 www.roztocze.spanie.pl o Schronisko PTSM w Józefowie (sezonowe) Liceum Ogólnokształcące, ul. Broniewskiego 4, tel.084/687 80 16 o Stanica Wędkarska w Józefowie, Polski Związek Wędkarski, Stanica Wędkarska, tel.084/ 687 80 50, 0503164346, o Dom wczasowy dla młodzieży „Promyk radości” w Józefowie, ul. Górnicza 54, tel. 084/6878123 o Elżbieta Momot, Józefów ul. Zielona 40. tel. 084/6878287, 084/6878376 o Dom wczasowy, Bronisława Momot, Józefów ul. Romanowskiego, tel. 084/6878123 o Monika i Konrad Kończewscy, Józefów ul. Armii Krajowej 13/7,

75 tel. 600 354 132, 608 837 253 o Stanisława i Wojciech Misiowiec, Józefów ul. Nowa 56, tel. 609 777416, 603 771 445 GMINA JÓZEFÓW o Schronisko PTSM w Górecku Starym Szkoła Podstawowa Górecko Stare 75; tel.084/ 687 82 38 o Leśniczówka w Hamernii Nadleśnictwo Józefów, ul. Leśna 46, tel.084/ 687 80 11 o Dom Rekolekcyjny w Górecku Kościelnym, tel. 687 80 45 o Pensjonat „Turzyna”, Górniki 106 A, koło Józefowa, Ewa Kamińska – Kuczmierowska, tel. 0 667 513 777; tel.0 667 512 777 e-mail: [email protected], www.turzyna.webpark.pl o „Karczma nad Szumem” - Górecko Kościelne 40, tel. 0602299851, 0606242916. o Galeria – Górecko Kościelne, Krzysztof Miazek, Górecko Kościelne Aleja Pod Dębami 32; o Pensjonat STOK, Górecko Stare 67A, tel. 084/687 93 13 o Teresa Szkałuba, Górecko Stare 12, te. 084/687 92 52 o Robert Szczerba, Górecko Stare 81, tel. 081/855 43 85, 502 553 709 o Wiktr Nizio, Górecko Stare 1, tel. 084/687 91 98 o Eugeniusz Mokrosz, Górecko Stare 29, te. 723 643 221 o Tadeusz Antosz, Górecko Stare 7, tel. 691 820 158 o Mirosław i Teresa Maj, Szopowe 44, tel. 084/687 9397 o Jan Gargol, Borowina 44, tel. 693 419 918 o “Chata pod klonem” Katarzyna Droździel, Brzeziny 19, tel. 084/687 92 80, 880 747 218 o Maria Bździuch, Hamernia 37, tel. 084/687 88 94, 507 862 570 o Justyna Kusiak, Hamernia 43, tel. 084/687 88 91, 512 272 043 o Tomasz Krzemiendak, Majdan Kasztelański 20, tel. 500 305 234 MIASTO FRAMPOL o Zajazd „Złoty Łan”, ul. Fabryka 1, tel. 0 604 593 187 o Ośrodek Wypoczynkowy nad zalewem przy „Złotym Łanie”. GMINA BISZCZA o „Kraina nad Tanwią” Ośrodek szkoleniowo – wypoczynkowy w Wólce Biskiej, Elżbieta i Wojciech Szymańscy, Żary 26, tel. 639 78 16, kom. 0 604 083 713, e-mail: [email protected] , www.krainanadtanwia.pl, o Zagroda myśliwska w Wólce Biskiej nad Tanwią, tel. kom.0 602 768 203 GMINA OBSZA o Karczma Roztocze – Obsza 138, tel.689 10 10, www.zagrodaroztocze.pl IMPREZY SPORTOWE STYCZEŃ - Noworoczny Turniej Piłki Siatkowej o Puchar Burmistrza Tarnogrodu, hala Zespołu Szkół Ekono- micznych w Tarnogrodzie, - Memoriał im. Stanisława Wójcika w Halowej Piłce Nożnej Juniorów w Biłgoraju, hala Zespołu Szkół Budowlanych w Biłgoraju, LUTY - Mistrzostwa Powiatu Biłgorajskiego w Halowej Piłce Nożnej Seniorów o Puchar Starosty Biłgoraj-

76 skiego, organ. Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, - Międzynarodowy Turniej Oldbojów w Halowej Piłce Nożnej w Biłgoraju, hala ZSBiO w Biłgoraju, organ. Old Stars Biłgoraj, MARZEC - Wojewódzka Gimnazjada w Tenisie Stołowym „Przedwiośnie” w Tarnogrodzie, hala ZSE w Tarno- grodzie, organ. UPKS „Dawid” (www.dawidtarnogrod.cba.pl), - Turniej Tenisa Stołowego o Puchar Burmistrza Frampola – Szkoła Podstawowa w Woli Radzię- ckiej, organ. SP Wola Radzięcka, Burmistrz Miasta i Gminy Frampol. KWIECIEŃ - Powiatowy Finał Turnieju Motoryzacyjnego szkół ponadgimnazjalnych w Biłgoraju, Autodrom przy ul. Motorowej w Biłgoraju, organ. UKS Moto – Kart „Energetyk” (www.uksenergetyk.republika.pl). MAJ - Eliminacje Mistrzostw Polski w Wędkarstwie Spławikowym Osób Niepełnosprawnych, Zalew Bo- jary w Biłgoraju, organ. Stowarzyszenie Integracyjno – Rehabilitacyjne Osób Niepełnosprawnych „SIRON” w Biłgoraju. CZERWIEC - Memoriał Szachowy im. Aleksandra Bełżka, Szkoła Podstawowa nr1 w Biłgoraju, organ. Urząd Miasta Biłgoraj, BCK w Biłgoraju. - Wyścig Kolarski po Ziemi Biłgorajskiej, organ. Biłgorajskie Stowarzyszenie Kolarzy, - III i IV Runda Pucharu Easy Kart, Autodrom przy ul. Motorowej w Biłgoraju, organ. UKS Moto – Kart „Energetyk” (www.uksenergetyk.republika.pl), - Otwarty Turniej Siatkówki Plażowej, Zespół Szkół Leśnych w Biłgoraju, organ. UKS Leśnik (www. ukslesnik.w.interia.pl), - Podsumowanie Sportowego Roku Szkolnego, organ. Powiatowe Stowarzyszenie Sportu Szkolne- go, LIPIEC - Powiatowe Igrzyska Rekreacyjno – Sportowe LZS, organ. Rada Powiatowa LZS w Biłgoraju, - Memoriał im. Antoniego Buńko w Piłce Nożnej, boisko w Różańcu, organ. Ludowy Klub Spor- towy „Grom” (www.gromrozaniec.futbolowo.pl), - Turniej piłki nożnej drużyn niezrzeszonych „O puchar Wójta Gminy Biłgoraj”, organ. Urząd Gmi- ny w Biłgoraju, - „Kryterium Uliczne Asów” – Bieg uliczny osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich, Biłgoraj, organ. organ. Stowarzyszenie Integracyjno – Rehabilitacyjne Osób Niepełnosprawnych „SIRON” w Biłgoraju. SIERPIEŃ - Finał rozgrywek w piłce nożnej o Puchar Starosty Biłgorajskiego, organ. Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, - Turniej piłki nożnej „O puchar Wójta Gminy Turobin”, stadion w Turobinie, organ. KS „Tur” Turobin (www.turturobin.futbolowo.pl),

WRZESIEŃ - Turniej w Piłce Siatkowej Kobiet „Sitogród”, hala ZSBiO w Biłgoraju, organ. BKS „Szóstka” Biłgoraj (www.szostka.bilgoraj.pl), - Otwarte Jesienne Biegi Przełajowe, Park Rożnówka w Biłgoraju, organ. LKS „Znicz”,

PAŹDZIERNIK - Ogólnopolskie Biegi „Po Ziemi Biłgorajskiej”, Park Rożnówka w Biłgoraju, organ. LKS „Znicz”, - Międzypowiatowy Turniej Piłki Siatkowej Chłopców, hala Zespołu Szkół Leśnych w Biłgoraju, organ. UKS „Leśnik”,

77 LISTOPAD - Memoriał Tadeusza Białasa w Szachach – Szkoła Podstawowa w Woli Radzięckiej, organ. SP Wola Radzięcka, Burmistrz Miasta i Gminy Frampol.

GRUDZIEŃ - Ogólnopolski Turniej Piłki Ręcznej Juniorów Młodszych o Puchar Ziemi Biłgorajskiej, hala ZSBiO w Biłgoraju, organ. Międzyszkolny Klub Sportowy Biłgoraj. - Mikołajkowy Turniej Sportowy Osób Niepełnosprawnych, Biłgoraj, organ. Warsztaty Terapii Zaję- ciowej Koło Terenowe w Biłgoraju.

IMPREZY KULTURALNE I PATRIOTYCZNO - RELIGIJNE

POWIAT i MIASTO BIŁGORAJ

1. Powiatowy Przegląd Teatrów Wiejskich i Zespołów Śpiewaczych /styczeń/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: BCK. 2. Koncert kolęd i pastorałek /styczeń/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: BCK 3. Rocznica Powstania Armii Krajowej /luty/ - organizator: Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, Świato- wy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny 4. Festiwal Piosenki Dziecięcej i Młodzieżowej „Pogodna nutka” /marzec/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: BCK. 5. Turniej Powiatowy Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego /marzec/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: BCK. 6. Turniej Powiatowy Małego Konkursu Recytatorskiego /kwiecień/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: BCK. 7. Uchwalenie Konstytucji 3-go Maja /Maj/ - organizatorzy: Burmistrz Miasta Biłgoraj, BCK, Organiza- cje Kombatanckie. 8. Widowisko plenerowe „Pożegnanie sitarzy - co się nazywa żałosne” /maj/ – Biłgoraj, organizatorzy: BCK, Fundacja Kresy 2000, Muzeum Ziemi Biłgorajskiej, Zarząd Dróg Powiatowych w Biłgoraju. 9. Wiosna z teatrem na Kresach /maj/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: BCK, Fundacja Kresy 2000. 10. Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (maj) – Ośrodek Rewalidacyjno – Wychowawczy w Teodorówce. 11. Konferencje: Dziedzictwo przyrodniczo – kulturowe Puszczy Solskiej i Roztocza /maj, czerwiec/ – organizatorzy: Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, Zespół Szkół Leśnych w Biłgoraju, Nadleśni- ctwo Bilgoraj, PTTK Oddział w Biłgoraju, Kapituła Dziedzictwo Narodu Święta Sprawa oraz Polski Klub Ekologiczny. 12. Dni Biłgoraja /czerwiec/ – organizatorzy: Urząd Miasta Biłgoraj. 13. Przegląd Orkiestr Dętych /czerwiec/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: Towarzystwo Przyjaciół Orkiestry Dętej. 14. Noc świętojańska w Nadrzeczu /czerwiec/ – Nadrzecze, organizatorzy: Fundacja Kresy 2000. 15. Konfrontacje chóralne „Tobie śpiewamy ojczyzno” /czerwiec/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: BCK, Towarzystwo Chóru Echo. 16. Festyn charytatywny na rzecz dzieci chorych na cukrzycę (czerwiec) – Biłgorajskie Centrum Kultury, organ. Koło Powiatowe Diabetyków w Biłgoraju. 17. Impreza integracyjno – rehabilitacyjna pod hasłem „Razem możemy więcej” (czerwiec) – Biłgoraj, organ. Stowarzyszenie Integracyjno – Rehabilitacyjne Osób Niepełnosprawnych „SIRON” w Biłgo- raju. 18. Ogólnopolski Festiwal Piosenki Religijnej „Soli Deo” /lipiec/ – plac BCK, organizatorzy: KSM

78 Nadzieja. 19. Diecezjalny Festiwal Piosenki Religijnej /lipiec/ – Gromada, organizatorzy: KSM „Nadzieja”. 20. Dożynki Powiatowe /wrzesień/ – organizator: Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, gmina. 21. Światowy Dzień Turystyki /wrzesień/ – Oddział Biłgoraj PTTK, Starostwo Powiatowe w Biłgoraju. 22. Biłgorajskie Forum Młodych organizatorzy: KSM, Ruch Światło Życie, Katolickie Liceum Ogólno- kształcące im. Jana Pawła II, współpraca: BCK /16-18 wrzesień/ 23. Rocznica Napaści Sowietów na Polskę /17 wrzesień/ – organizator: Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, parafia św. Jerzego, Młodzieżowy Dom Kultury, Zespół Szkół Ogólnokształcących 24. Widowisko plenerowe „Powitanie sitarzy – co się nazywa radosne” /wrzesień/ – Biłgoraj, organizatorzy: BCK, Fundacja Kresy 2000, Muzeum Ziemi Biłgorajskiej, Zarząd Dróg Powiatowych w Biłgoraju. 25. Biłgorajskie Spotkania z Poezją Śpiewaną i Piosenką Autorską /wrzesień/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: Stowarzyszenie TiM, BCK. 26. Przegląd Twórczości Muzyczno – Teatralnej Osób Niepełnosprawnych (wrzesień – październik) – Warsztaty Terapii Zajęciowej Koło Terenowe w Biłgoraju. 27. Dzień Edukacji Narodowej /październik/ – Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, Młodzieżowy Dom Kultury 28. Powiatowy Dzień Twórcy Kultury /październik/ – organizator Starostwo Powiatowe w Biłgoraju oraz Młodzieżowy Dom Kultury. 29. Rocznica Śmierci ks. Popiełuszki /październik/ organizator: Zespół Szkół Ogólnokształcących im. ONZ, parafia św. Jerzego w Biłgoraju 30. Powiatowy Konkurs Wiedzy o Kampanii Wrześniowej /październik/ – Szkoła Podstawowa nr 1 w Biłgoraju, organizatorzy: PTTK o/Biłgoraj. 31. Roztoczański Międzynarodowy Festiwal Pieśni Paraliturgicznych /październik/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: Stowarzyszenie Chrześcijańska Godność. 32. Festiwal Pieśni Patriotycznej i Legionowej /listopad/ – organizator: Rejonowy Komitet Obywa- telski Ziemi Biłgorajskiej, Młodzieżowy Dom Kultury, Biłgorajskie Centrum Kultury, Starostwo Powiatowe w Biłgoraju. 33. Światowy Dzień Walki z Cukrzycą (listopad) – Tarnogrodzki Ośrodek Kultury, organ. Koło Diabety- ków w Tarnogrodzie. 34. Jesień z muzyką i słowem na Kresach /listopad/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: BCK. 35. Powiatowy Konkurs Wiedzy Krajoznawczej o Ziemi Biłgorajskiej /listopad/ - Szkoła Podstawowa nr 1 w Biłgoraju, organizatorzy: PTTK o/Biłgoraj. 36. Koncerty Cecyliańskie /listopad/ – Biłgorajskie Centrum Kultury, organizatorzy: BCK, Towarzy- stwo Przyjaciół Chóru „Echo”. 37. Rocznica Odzyskania Niepodległości /11 listopad/– organizatorzy: Burmistrz Miasta Biłgoraja, Organizacje Kombatanckie. 38. Mikołajki (grudzień) – Ośrodek Rewalidacyjno – Wychowawczy w Teodorówce. 39. Rocznica Wprowadzenia Stanu Wojennego /grudzień/ – organizator: Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, Regionalne Centrum Edukacji Zawodowej, parafia św. Marii Magdaleny, Organizacje Kombatanckie.

Młodzieżowy Dom Kultury • Dożynki Wojewódzkie /Wrzesień/ • Dożynki Powiatowe /Wrzesień/ • Powiatowy Dzień Edukacji Narodowej /Październik/ • Powiatowy Dzień Twórcy Kultury /Październik/ • Festiwal Pieśni Patriotycznej i Legionowej /Listopad/ • „Symbole Narodowe” – Wystawa w Galerii MDK /Listopad/ • Wieczór z Impulsem /Grudzień/

79 • Koncert charytatywny /Grudzień/ • Wieczór Kolęd /Grudzień/ • Dzień Babci i Dziadka – koncert wychowanków /Styczeń/ • Szachowe Mistrzostwa Powiatu Mężczyzn, Kobiet i Juniorów do lat 18 /Styczeń/. • Bal przebierańców /Styczeń/ • „Taniec i Poezja” – koncert grup „ADA” /Luty/ • Walentynkowy Konkurs Poetycki „Poezja Serca” /Luty/ • Wieczór z Impulsem /Luty/ • Akcja ferie /Luty/ • Kiermasz Wielkanocny /Marzec/ • Wieczór z Impulsem /Kwiecień/ • Podsumowanie Konkursu plastycznego „Historia – Pamięć - Człowiek” /Kwiecień/ • Festiwal Piosenki Dziecięcej i Młodzieżowej /Maj/ • Podsumowanie Konkursu Plastycznego „Moje Zakątki” /Maj/ • Dzień mamy i Taty – koncert wychowanków /Maj/ • Jubileuszowy Koncert wychowanków MDK /Czerwiec/ • Dyskoteka/Ogniska dla wychowanków /Czerwiec/ • Wystawy tematyczne - raz w miesiącu

Muzeum Ziemi Biłgorajskiej • OSUCHY – wystawa „Partyzancka broń” i „Rekonstrukcja biwaku partyzanckiego”- przy okazji uroczystości obchodów 66 rocznicy bitwy pod Osuchami / Czerwiec/ • BIŁGORAJ – współudział w organizacji cyklicznej imprezy plenerowej „Pożegnanie sitarzy, co się nazywa…ŻAŁOSNE”/ Czerwiec/ • BIŁGORAJ – impreza plenerowa z okazji obchodów 200 rocznicy wybudowania (1810-2010) Zagrody Mieszczańskiej w Biłgoraju, obecnej siedziby filii Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju – Zagrody Sitarskiej / Czerwiec/ • SIGŁA –wystawa „Partyzancka broń” i udział w organizacji targów kolekcjonerskich – realizowane przy okazji imprezy Wojewódzki Festiwal Pieśni Partyzanckiej w Aleksandrowie / Lipiec/ • SÓL – wystawa „Kampania wrześniowa” – realizowana przy okazji festynu z okazji DNI SOLI /Wrze- sień /

Dom Pomocy Społeczej dla Kombatantów • Bal karnawałowy /Luty/ • Powitanie lata /Lipiec/ • Jesień z rodziną /Październik/ • Zabawa andrzejkowa /Listopad/

GMINY: 1. Gmina Aleksandrów - tel. 84 687-50-02; faks 84 687-50-02 - Konkurs Piosenki Partyzanckiej /lipiec/ – Polana Dąbrowa, organizatorzy: Urząd Gminy w Aleksan- drowie. - Uroczystości upamiętniające rocznicę walk wojny obronnej 1939 roku /wrzesień/ – Sigła, organizatorzy: Urząd Gminy w Aleksandrowie, Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych. - Obchody Święta Niepodległości /11 listopada/ – Aleksandrów, organizatorzy: Urząd Gminy, Gim- nazjum im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego. 2. Gmina Biłgoraj – tel. 084 688 28 53 - Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek w Hedwiżynie /styczeń/ - Konkurs Wielkanocny na palmę i pisankę tradycyjną dla młodzieży szkolnej /marzec, kwiecień/ - Mały konkurs recytatorski /kwiecień/

80 - Festyn ludowy w Bukowej /czerwiec/ - Festiwal Pieśni i Poezji Abstynenckiej /kwiecień/ - Turniej Wsi w Okrągłem /czerwiec/ - Dożynki Gminne /wrzesień/ - Biesiada Kulturalna /październik/ - Konkurs Bożonarodzeniowy na tradycyjną ozdobę świąteczną /grudzień/ 3. Gmina Biszcza - tel. 084 685 60 67, 084 685 60 22, 23, 24, fax: 084 685 63 01 - Powiatowy Przegląd Kolęd i Pastorałek /styczeń/ - Dzień Kobiet /marzec/ - Konkurs i wystawa Wielkanocna /niedziela palmowa/ - Konkursy Recytatorskie /kwiecień/ - Obchody 3 Majowe, /maj/ - Dni Miodu i Pieroga Biłgorajskiego /czerwiec/ - Dożynki Gminne /ostatnia niedziela sierpnia/ - Dzień z Ekologią, /wrzesień/ - Konkurs poetycki – „Piękno Ziemi Biszczańskiej ukazane w poezji”, /Czerwiec/ - Obchody Święta Niepodległości / listopad 4. Gmina Frampol - tel /fax /084/ 685-75-59 - Warsztaty Zdobienia Pisanek /marzec/ – MGOK Frampol, organizatorzy: MGOK, Klub Seniora, Biblioteka Publiczna we Frampolu. - Koncert Wiosenny /kwiecień/ – MGOK we Frampolu, organizatorzy: MGOK i Biblioteka Publiczna we Frampolu. - Obchody Święta Konstytucji 3 Maja /maj/ – organizatorzy: UMiG i MGOK we Frampolu. - Festyn Rodzinny /czerwiec/ – Korytków Mały, organizatorzy: OSP, Zespół Ludowy „Żurawina”, Szko- ła Podstawowa w Korytkowie Małym. - Dni Frampola /lipiec/ – organizatorzy: Urząd Miasta i Gminy Frampol, MGOK we Frampolu. - Dzień Seniora /październik/ – Miejsko Gminny Ośrodek Kultury we Frampolu, organizatorzy: MGOK we Frampolu. - Obchody Święta Niepodległości /11 listopada/– organizatorzy: UMiG we Frampolu. - Międzyszkolny Konkurs Recytatorski Poezji Ludowej /grudzień/ – Radzięcin, organizatorzy: Szkoła Podstawowa w Radzięcinie. 5. Gmina Goraj - Tel. 084 685 80 43 - Gorajskie Kolędowanie – Gminny Przegląd Form Artystycznych o Tematyce Bożonarodzeniowej i Noworocznej /styczeń/ – Gminny Ośrodek Kultury w Goraju, organizatorzy: GOK w Goraju, KGW z Goraja. - Dzień Kobiet, /Marzec/ - Gminny Ośrodek Kultury w Goraju - Rocznica Uchwalenia Konstytucji 3-go Maja /Maj/ - Urząd Gminy Goraj, OSP, GOK - Dzień Dziecka, /czerwiec/ - GOK - Powiatowy Przegląd Orkiestr Dętych /lipiec/ – Goraj, organizatorzy: Oddział Powiatowy Związku OSP RP, Urząd Gminy Goraj. - Dzień cebuli /lipiec/ – Goraj Zastawie, organizatorzy: Gminny Ośrodek Kultury w Goraju, Urząd Gminy Goraj. - Dożynki gminne, /Wrzesień/ - KGW z terenu gminy Goraj, parafia Goraj, GOK, Urząd Gminy - 11 Listopada- Rocznica Odzyskania Niepodległości przez Polskę - Urząd Gminy Goraj, GOK, OSP Goraj, szkoły z terenu gminy Goraj, - Pożegnanie Starego Roku i Powitanie Nowego Roku tzw. „Diabełki” - zasięg regionalny - Ochotni- cza Straż Pożarna w Goraju. 6. Gmina Józefów - GOK - tel. 84 687-81-33, - Noworoczne spotkanie zespołów „Hej kolęda, kolęda” /styczeń/ - Regionalny Konkurs Recytatorski im. Mieczysława Romanowskiego /marzec- kwiecień/

81 - Konkurs Piosenki Turystycznej /długi weekend majowy/ - Mały festiwal piosenki dziecięcej o Józefowskiego słowika /maj-czerwiec/ - Sobótki /23 czerwca/ - Dni Józefowa /połowa lipca/ - Festiwal Kultury Ekologicznej /połowa sierpnia/ - Festiwal Pieśni Maryjnej w Górecku Kościelnym /sierpień/ - Józefowskie Spotkanie z Poezją Papieską i Piosenką Religijną /październik/ 7. Gmina Księżpol- GOK - tel. 084 687 71 35 - Gminny Koncert Kolęd i Pastorałek „Radość Narodzenia”- ruchome w obrębie gminy - /styczeń/ - Ludowa Biesiada Artystyczna – ruchome w obrębie gminy – /kwiecień/ - Tam Gdzie Kwitnie Smeredyna – Zanie – /czerwiec/ - Gminno – Parafialne Dożynki – Księżpol – Majdan Stary - /wrzesień/ - Koncert Cecyliańskie w Majdanie Starym przez Chór Męski KLUCZ /listopad/ 8. Gmina Łukowa –GOK - tel. 084 687 40 60 - Przegląd Kolęd i Pastorałek /styczeń/ – GOK w Łukowej, organizatorzy: Gminny Ośrodek Kultury w Łukowej. - Powiatowy Konkurs o AK i BCh na Ziemi Biłgorajskiej /czerwiec/ – Gimnazjum w Łukowej, organizatorzy: Starostwo Powiatowe w Biłgoraju, GOK w Łukowej, PTTK o/Biłgoraj, Gimnazjum im. Pawła Adamca w Łukowej. - Rocznica Pacyfikacji Szarajówki /maj/ – Szarajówka, organizatorzy: GOK i Urząd Gminy w Łukowej. - Rocznica Wysiedlenia Łukowej /lipiec/ – Łukowa, organizatorzy: GOK i Urząd Gminy w Łukowej. - Rocznica Bitwy Partyzanckiej – Osuchy /czerwiec/ – organizatorzy: Gmina Łukowa, Związek Kom- batantów, Starostwo Powiatowe w Biłgoraju. - Wesołe wakacje /lipiec/ – stadion w Łukowej, organizatorzy: Gminny Ośrodek Kultury w Łukowej, firma BRW. - Centralne Obchody Święta Producentów Tytoniu „Tytoniaki” /sierpień/ – Łukowa, organizatorzy: Łukowska Grupa Producentów Tytoniu. - Obchody Święta Niepodległości /11 listopada/ – Łukowa, organizatorzy: GOK i Urząd Gminy w Łukowej. 9. Gmina Obsza – GOK - Tel. 084 689 10 02 w.46 - Koncert kolęd /styczeń/ - Wiosenne spotkanie z aktywem KGW /marzec/ - Konkurs recytatorski /kwiecień/ - Obchody Konstytucji 3-go Maja /maj/ - Festyn rodzinny /czerwiec/ - Spotkania z kulturą /lipiec/ - Dożynki /sierpień/ - Pędzlem malowane (wystawa) /wrzesień/ - 11 listopad /listopad/ - Spotkanie z mikołajem /grudzień/ 10. Gmina Potok Górny – GOK - tel. 084 685 25 48 - Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek /styczeń/ - Konkursy i imprezy w czasie ferii zimowych/ turnieje tenisa, bilarda, gry świetlicowe /styczeń, luty/ - Gminny Konkurs Wielkanocny Na „Najładniejszą pisankę wielkanocną /marzec/ - Konkurs czytelniczy /kwiecień/ - Mały Konkurs Recytatorski /kwiecień/ - Festyn Majowy (imprezy rekreacyjno-sportowe) /maj/ - Plener malarski /maj/ - Dzień Dziecka /maj, czerwiec/

82 - Festyn rekreacyjno – sportowy /lipiec/ - Gminne Dożynki /sierpień/ - Pożegnanie Lata – festyn, /wrzesień , październik/ - Święto Niepodległości /listopad/ - Gminny Konkurs na ozdobę ludową związaną z obchodami świąt Bożego Narodzenia /grudzień/ - Spotkanie z Mikołajem / grudzień/ - Zabawy zimowe na śniegu, org. Kuligu / grudzień – styczeń/ 11. Miasto i Gmina Tarnogród – tel. 084 689 70 21 - Powiatowy Przegląd Teatrów Dziecięcych i Młodzieżowych /marzec/ - Tarnogrodzki Ośrodek Kultu- ry w Tarnogrodzie, organizatorzy: TOK w Tarnogrodzie. - Regionalne Warsztaty Tradycyjnych Metod Zdobienia Pisanek /marzec/ - Tarnogrodzki Ośrodek Kultury w Tarnogrodzie, organizatorzy: TOK w Tarnogrodzie. - Prezentacje Piosenki Religijnej /maj/ - Tarnogrodzki Ośrodek Kultury w Tarnogrodzie, organizatorzy: TOK w Tarnogrodzie, Parafia P.W. Przemienienia Pańskiego. - Ogólnopolskie Integracyjne Warsztaty Artystyczne „Malowany wschód” /lipiec/ - Tarnogrodzki Ośrodek Kultury w Tarnogrodzie, organizatorzy: Instytut Sztuki Uniwersytetu Opol- skiego, Wojewódzki Ośrodek Kultury, Burmistrz Tarnogrodu, TOK w Tarnogrodzie. - Wojewódzki Przegląd Piosenki Osób Niepełnosprawnych „Magiczna nutka”/wrzesień/– Tarno- grodzki Ośrodek Kultury w Tarnogrodzie, organizatorzy: Tarnogrodzie Stowarzyszenie na rzecz Osób Niepełnosprawnych, Środowiskowy Dom Samopomocy w Tarnogrodzie. - Ogólnopolski Sejmik Teatrów Wsi Polskiej /październik/ - Tarnogrodzki Ośrodek Kultury w Tarnogrodzie, organizatorzy: TOK w Tarnogrodzie. 12. Gmina Tereszpol – GOK - tel. 084 687 60 21 - Dzień Sportu /pierwsza niedziela lipca/ - Dożynki Gminno /Parafialne ostatnia niedziela sierpnia/ 13. Gmina Turobin- tel. 084 683 33 51 - 3 Maja, /maj/ - Festyn Rodzinny / pierwszą niedzielę sierpnia/ - Dożynki Gminno - Parafialne ( koniec sierpnia lub początek września ) - Przegląd Piosenki Religijnej /październik/ - Święto Niepodległości /listopad/ Impreza okolicznościowa • Nasze Biłgorajskie - od kilku lat Starostwo Powiatowe nagradza najprężniej działające firmy. Do- konując wyboru firmy, kapituła bierze pod uwagę: stabilność firmy na rynku, promocję powiatu, tworzenie nowych miejsc pracy, mecenat nad kulturą i dziedzictwem Ziemi Biłgorajskiej, zastoso- wanie surowców pochodzących z Powiatu Biłgorajskiego, inwestycje, nowe technologie i ochronę środowiska naturalnego w procesie działalności gospodarczej. /wręczenie statuetek odbywa się podczas dożynek powiatowych/

Imprezy turystyczne - Wiosenny rajd rowerowy (maj) – organizatorzy: Powiatowy Ośrodek Informacji Turystycznej, Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze, Urząd Miasta Biłgoraj. - Rajd Rowerowy Zaborszczyzny „Bezpieczny Rowerzysta” (czerwiec) – organizatorzy: PTTK, Urząd Gminy w Biszczy, POIT w Biłgoraju. - Rajd rowerowy „Modelowym Traktem” (czerwiec) – organizatorzy: Model Opakowania, Powiatowy Ośrodek Informacji Turystycznej, Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze. - Ogólnopolski Rajd Brzegami Łady i Tanwi (czerwiec) – organizatorzy: Automobilklub Biłgorajski (www.automobilklubbilgorajski.pl). - Ogólnopolski Zlot Motocyklowy „Roztocze” (lipiec) – Wola Duża k. Biłgoraja, organizatorzy: Auto- mobilklub Biłgorajski (www.zlot-roztocze.pl).

83 - Rajd rowerowy „Żurawinowym szlakiem” (lipiec) – organizatorzy: Powiatowy Ośrodek Informacji Turystycznej. - Gwiaździsty Rajd Rowerowy „Wzgórze Polak” (wrzesień) – organizatorzy: Powiatowy Ośrodek Informacji Turystycznej, Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze. - Ogólnopolski Roztoczański Rajd Rowerowy „Jastrzębia Zdebrz” (wrzesień) – organizatorzy: Stowa- rzyszenie Przyjaciół Roztocza „Jastrzębia Zdebrz” (www.roztoczezachodnie.pl). - Wojew. Etap Ogólnopolskiego Młodzieżowego Konkursu „Poznajemy Ojcowiznę”, organizator: PTTK o/Biłgoraj - październik - Zlot PTSM, organizator: PTTK o/Biłgoraj – październik - Ogólnopolski Młodzieżowy Turniej Turystyczno-Krajoznawczy, : PTTK o/Biłgoraj – czerwiec

MUZEA , IZBY PAMIĘCI GMINA BIŁGORAJ - Muzeum Ziemi Biłgorajskiej -Plac Wolności 16, 23-400 Biłgoraj, tel., fax 0-84/ 686-27-33, e-mail: [email protected], czynne dla zwiedzających codziennie (oprócz poniedziałków i dni po- świątecznych) w godz. 900-1600 (w pierwszą i trzecią sobotę i niedzielę miesiąca). - Zagroda Sitarska - w Biłgoraju przy ul. Nadstawnej, tel. 0-84/ 686-04-84, jest udostępniana zwie- dzającym: w sezonie turystycznym (od maja do października) codziennie (oprócz poniedziałków i dni poświątecznych) w godz. 900 - 1600 oraz w soboty i niedziele w godz. 1000 - 1500 (w drugą i czwartą sobotę i niedzielę miesiąca). GMINA BISZCZA - Izba Pamięci w Biszczy – 23-425 Biszcza, tel. (084) 685 60 67 GMINA FRAMPOL - Izba Pamiątek Regionalnych przy Samorządowym Zespole Szkolnym we Frampolu, ul. Gorajska 16, telefon: 084 685 75 21

Porządek Nabożeństw 1. Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Aleksandrowie Odpust: MB Nieustającej Pomocy – 27 czerwca Msze Św. w niedz. i św. : 9.00,11.30; Msze Św. w dni powsz.: 18:00, 18:30 (październik – 17:30 ,listopad – 18:30) tel.: (084) 687 50 10 http://www.par-aleksandrow.zamosc.opoka.org.pl/ 2. Parafia Chrystusa Króla w Biłgoraju Odpust: Chrystusa Króla Wszechświata – 34 niedz. zwykła w ciągu roku Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 10:00, 12:00, 17:00; Msze Św. w dni powsz.: 7:00, 18:00 tel.: (084) 686 35 42 http://www.chrystuskrol.zam-lub.pl/ 3. Parafia św. Jerzego w Biłgoraju Odpust: Św. Jerzego 23 kwietnia Msze Św. w niedz. i św. : 7:00, 8:30, 10:00, 11:30, 13:00, 16:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 6:30, 7:00, 17:30 (w o. zimowym), 18:30 (w o. letnim) tel.: (084) 686 76 02 http://www.kosciolek.parafia.info.pl/ 4. Parafia św. Marii Magdaleny w Biłgoraju Odpust: Św. Marii Magdaleny 22 lipca, Św.Antoniego z Padwy-pierwsza niedz. po 13 czerwca, MB Różańcowej – pierwsza niedz. października, Św. Franciszka-4 października Msze Św. w niedz. i św. : 7:30, 9:00, 10:30, 12:00, 17:00 (w o. zimowym),18:00 (w o. letnim) ; Msze Św. w dni powsz.: 7:00, 7:30, 17:00 (w o.zimowym), 18:00 (w o.letnim) tel.: (084) 686 16 96

84 http://www.maria-magdalena.zam-lub.pl/ 4a. Kościół filialny p.w. MB Anielskiej w Smólsku Małym Odpust: MB Anielskiej (pierwsza niedz. lipca) Msze Św. w niedz. i św. : 9:30 4b. Kościół filialny p.w. Miłosierdzia Bożego w Woli Dereźniańskiej Msze Św. w niedz. i św. : 12:00 4c. Kościół filialny p.w. św. Antoniego w Dereźni Msze św. w niedz. i św.: 10:30 4d. Kaplica p.w. św. Ojca Pio w Domu Kombatanta Msze Św. w niedz. i św. : 14:00 5. Parafia Trójcy Świętej i Wniebowzięcia N.M.P. w Biłgoraju Odpust: Uroczystość Trójcy Przenajświętszej-3 czerwca, Wniebowzięcia NMP-15 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 6:30, 8:00, 9:30, 11:00, 12:30, 18:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 6:30, 7:00, 18:00 tel.: (084) 686-74-98 http://www.wnmpbilgoraj.zam-lub.pl/ 5a. Kaplica p.w. św. Brata Alberta Chmielowskiego, w Domu Pomocy Społecznej w Teodorówce Msze Św. w niedz. i św. : 10:00 6. Parafia Najświętszego Serca Jezusa w Biszczy Odpust: Niedziela po Uroczystości NSPJ – 24 czerwca, Ofiarowanie NMP – 21 listopada Msze Św. w niedz. i św. : 9:00, 12:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 6:40, 7:10, w październiku 16:00, w maju 18:00 tel.: (084) 685 60 25 6a Kościół filialny p.w. Ofiarowania NMP w Bukowinie Odpust: 2 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 10:30; 6b Kościół filialny p.w. MB Wspomożenia Wiernych w Zyniach Odpust: 20 maja Msze Św. w niedz. i św. : 10:30 6c Kościół filialny p.w. Narodzenia NMP w Wólce Biskiej Odpust: 8 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 8:00 7. Parafia św. Andrzeja Boboli w Bukowej Odpust: św. Andrzeja Boboli niedziela po 16 maja Msze Św. w niedz. i św. : 9:00, 11:00 tel.: (084) 641 87 02 8. Parafia św. Katarzyny w Czernięcinie Odpust: św. Katarzyny – 25 listopada, Św. Stanisława – 8 maj Msze Św. w niedz. i św.: 8:00, 9:30, 11:30 Msze Św.w dni powsz.:7:30 (maj i październik -17:00) tel.: (084) 683 31 29 http://www.sw-katarzyna.neostrada.pl/historia.htm 9. Parafia św. Maksymiliana Kolbego w Dąbrowicy Odpust: św. Maksymiliana Kolbego w Dąbrowicy – pierwsza niedziela po 14 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 9:00, 11:30 ; Msze Św. w dni powsz.: w o. zimowym 17:00, w o.letnim 18:00 tel.: (084) 686 48 92 10. Parafia św. Jana Nepomucena i M.B. Szkaplerznej we Frampolu Odpust: Odpust św. Jana Nepomucena – 21 maja, M.B. Szkaplerznej – 16 lipca Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 11:00, 12:00, w o. zimowym 17:00, w o. letnim 18:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 7:00, 7:30 tel.: (084) 685 75 34 10a. Kościół filialny p.w. Miłosierdzia Bożego w Woli Kąteckiej Odpust: pierwsza niedz. po Wielkanocy Msze Św. w niedz. i św. : 9:30; Msze Św. w dni powsz.: pierwszy czwartek miesiąca w okresie letnim

85 o 18:00, w okresie zimowym o godz. 17:00 11. Parafia św. Bartłomieja w Goraju Odpust: Św. Stanisława BP-8 maja, Św. Bartłomieja Apostoła- 24 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 8.30, 10:00, 11.30, 17:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 7:00, 7:30 tel.: (084) 685 80 12 12. Sanktuarium Św. Stanisława BM. Parafia Św. Stanisława Biskupa Męczennika w Górecku Kościelnym. Odpust: Stanisława BM- 8 maja, Św. Antoniego –13 czerwca, MB Anielskiej-2 sierpnia Św. Francisz- ka-4 października Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 10:00, 12:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 8:00, 17:00 tel.: (084) 687 80 45 http://www.gorecko.pl/ 13. Parafia MB Nieustającej Pomocy w Gromadzie Odpust: pierwsza niedziela po 27 czerwca Msze Św. w niedz. i św. : 8.30, 12.00; Msze Św. w dni powsz.: 16.30 tel.: 605 361 173 14. Parafia Św. Jadwigi Śląskiej w Hedwiżynie Odpust: Św. Jadwigi Królowej (niedziela po 16 października),Najświętszego Serca Pana Jezusa (niedziela po uroczystościach Najświętszego Serca Pana Jezusa) Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 11.30; Msze Św. w dni powsz.: 17:00 (w o. zimowym) 18:00 (w o.letnim) tel.: (084) 687 17 47 15.Parafia Niepokalanego poczęcia N.M.P. w Józefowie Odpust: Odpust Św. Józefa Oblubieńca- 19 marca, Św. Anny- Matki NMP – 26 lipca Niepokalanego Poczęcia NMP- 8 grudnia Msze Św. w niedz. i św. : 7:00, 9:30, 11:00, 12:30, (o. zimowy)17:00, Msze Św. w dni powsz.: 7:00, 17:00 ( w okresie zimowym) 18:00(w okresie letnim) tel.: (084) 687 80 28 http://www.eparafiajozefow.pl/ 15a. Kościół filialny, p.w. Stanisława Bpa, w Stanisławowie Odpust: 8 maja Msze Św. w niedz. i św. : 11:00, 12:30 16. Parafia M.B. Bolesnej w Korytkowie Dużym Odpust: MB Bolesnej- pierwsza niedziela po 15 września Msze Św. w niedz. i św. : 8:30, 12:00, ; Msze Św. w dni powsz.: 17:00 ( w o. zimowym) 18:00 ( w o. letnim) tel.: (084) 685 78 92 16a. Kaplica p.w. Św. Józefa w Andrzejówce Odpust: Św. Józefa – 1 maja Msze Św. w niedz. i św. : 10:15, 18:00 17. Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Księżpolu Odpust: Św. Antoniego- 13 czerwca, Podwyższenia Krzyża Świętego –14 września Msze Św. w niedz. i św. : 7:30, 11:30, 17;00 ( w o. zimowym), 18( w o. letnim) ; Msze Św. w dni powsz.: 7:00, 17:00 ( w o. zimowym), 18:00 ( w o. letnim) tel.: (084) 687 74 44 http://www.ksiezpol.parafia.info.pl/ 17a. Kościół filialny, p.w. MB Częstochowskiej w Rakówce Odpust: MB Częstochowskiej- 26 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 9:30, Msze Św. w dni powsz.: 7:00, 16:00 ( w o. zimowym), 17:00 ( w o. letnim)

86 18. Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej w Lipinach Odpust: MB Częstochowskiej-26 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 10:00, 12:00 tel.: (084) 685 33 06 19. Parafia Niepokalanego Poczęcia N.M.P. w Luchowie Górnym Odpust: Nawiedzenia NMP- 2 lipca, Św. Józefa Oblubieńca NMP- 19 marca Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 11:00 tel.: (084) 689 62 58 20. Parafia Wniebowzięcia NMP w Łukowej Odpust: Św. Izydora- 10 maja, Św. Anny, Matki NMP- pierwsza niedziela po 26 lipca Wniebowzięcia NMP- 15 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 10:00, 16:30 ; Msze Św. w dni powsz.: 7.00,7.20, 7.40 19.00 - w maju,18.00 - w październiku ( 2 poł. miesiąca o 17.00 ) tel.: (084) 687 40 09 http://www.lukowa.parafia.info.pl/ 20a. Kościół filialny p.w. Św. Andrzeja Boboli w Babicach Odpust: Odpust Św. Andrzeja Boboli- pierwsza niedziela po 16 maja Msze Św. w niedz. i św. : 9:00 20b. Kościół filialny pw. św. Maksymiana Kolbe w Osuchach Odpust: Odpust Św. Maksymiliana Kolbe - pierwsza niedziela po 14 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 11:30 21. Kościół Rektoralny Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chmielku Odpust: Narodzenie NMP ( niedziela po 8 września) Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 11:30 21a. Kościół filialny p.w. Trójcy Świętej w Pisklakach Odpust: Święto Trójcy Świętej Msze Św. w niedz. i św. : 10:00 22. Parafia Św. Apostołów Piotra i Pawła w Majdanie Starym Odpust: Św. Apostołów Piotra i Pawła- 29 czerwca, Św. Mikołaja – 6 grudzień Msze Św. w niedz. i św. : 8:30, 12:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 7:40, 16:30 (o. zimowy),18:00 ( w o. letnim) tel.: (084) 685 18 84 22a. Kościół filialny, pw. Św. Jadwigi Królowej, w Lipowcu Dużym Odpust: św. Jadwigi Królowej (niedziela po 17 VII). Msze Św. w niedz. i św. : 10.30 23. Parafia Wniebowzięcia N.M.P. w Obszy Odpust: Wniebowzięcie NMP- w niedziele po 15 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 11:00 ( w o. letnim) a (w o. zimowym) 8:00 i 12:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 7:00, 17:00 (maj, październik i listopad) tel.: (084) 689 10 11 23.a Kościół filialny p.w. Św. App. Piotra i Pawła w Dorbozach Odpust: 29 czerwca Msze Św. w niedz. i św. : 9:30 (w o.letnim), 10:00 (w o. zimowym) 24. Parafia św. Jana Chrzciciela w Potoku Górnym Odpust: Św. Jana Chrzciciela-24 czerwca, Matki Boskiej Szkaplerznej- 16 lipca Msze Św. w niedz. i św. : 9:00, 11:00 tel.: (084) 685 25 29 24a. Kościół filialny Św. Michała Archanioła w Goździe Lipińskim Odpust: św. Michała Archanioła (ostatnia niedziela IX) Msze Św. w niedz. i św. : 7:30 ( w okresie letnim), 13:00 ( w okresie zimowym)

87 24b. Kościół filialny pw. Miłosierdzia Bożego w Naliku Odpust: Niedziela Miłosierdzia Bożego Msze Św. w niedz. i św. : 13:00 25 Kaplica Matki Boskiej Ostrobramskiej w Jasienniku Starym, parafia Krzeszów Odpust: M.B. Ostrobramskiej – 16 listopada Msze Św. w niedz. i św. : 9:30 tel.: (015) 879 83 05 26. Parafia Św. Kazimierza Królewicza w Radzięcinie Odpust: Św. Kazimierza- 4 marca, Najświętszego Serca Jezusowego- niedziela po uroczystościach, Św. Michała Archanioła- niedziela po 29 września Msze Św. w niedz. i św. : 7:00, 8:30, 12:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 8:00, 16:30 tel.: (084) 685 75 61 26a. Kościół filialny p.w. Przemienienia Pańskiego w Komodziance Odpust: Święto Przemienienia Pańskiego – niedziela po 4 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 10:15 26b. Kościół filialny p.w. Matki Boskiej Królowej Polski- 3 maja Odpust: Matki Boskiej Królowej Polski- 3 maja Msze Św. w niedz. i św. : 10:15 27. Parafia św. Antoniego Padewskiego w Różańcu Odpust: Św. Antoniego- pierwsza niedziela po 13 czerwca Msze Św. w niedz. i św. :8:30, 12:00; Msze Św. w dni powsz.: 7:30 tel.: (084) 689 93 45 http://parafia-rozaniec.eu/ 27a. Kościół filialny p.w. Świętego Stanisława Kostki w Różańcu I Odpust: Odpust Św. Stanisława Kostki w niedzielę po 18 września Msze Św. w niedz. i św. : 10:30 28. Parafia Św. Michała Archanioła w Soli Odpust: Odpust Św. Michała Archanioła – ostatnia niedziele września Msze Św. w niedz. i św. : 9:15, 11:30 tel.: (084) 687 02 42 28a. Kościół filialny p.w. Nawiedzenia NMP ( Matki Bożej Jagodnej) w Biadaczowie Starym Odpust: pierwsza niedziela lipca Msze Św. w niedz. i św. : 10:30 28b. Kościół filialny p.w. Kościół pod wezwaniem Siedmiu Darów Ducha Świętego w Ciosmach Odpust: Zesłanie Ducha Świętego Msze Św. w niedz. i św. : 10:00 29. Parafia Przemienienia Pańskiego w Tarnogrodzie Odpust: 6 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 9:30 ( bez wakacji) , 11:00, 17:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 6:30, 7:00, 17:00 tel.: (084) 689 70 24 29a. Kościół filialny p.w. Św. Rocha w Tarnogrodzie Odpust: Św. Rocha- 16 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 15:00 29b. Kościół filialny p.w. MB Królowej Polski w Korchowie Odpust: Matki Boskiej Królowej Polski- 3 maja Msze Św. w niedz. i św. : 9:00 29c. Kościół filialny p.w. MB Szkaplerznej w Woli Różanieckiej Odpust: M. B. Szkaplerznej - pierwsza niedz. po 16 lipca Msze Św. w niedz. i św. : 15:00

88 30. Parafia M.B. Częstochowskiej w Tereszpolu Odpust: Odpust Przemienienia Pańskiego – 6 sierpnia, MB Częstochowskiej- 26 sierpnia Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 9:30, 12:00 ; Msze Św. w dni powsz.: 7:00, 7;30 ( w okresie letnim -18:00) (w zimowym) -16:00 tel.: (084) 687 60 12 30a. Kościół filialny p.w. miłosierdzia Bożego w Lipowcu Odpust: Miłosierdzia Bożego- pierwsza niedziela po Wielkanocy Msze Św. w niedz. i św. : 10:45 31. Parafia Św. Jana Chrzciciela w Trzęsinach Odpust: Odpust Św. Jana Chrzciciela – 24 czerwca Św. w niedz. i św. : 9:00, 11:30 tel.: (084) 681 02 72 32. Parafia Św. Dominika w Turobinie Odpust: Św. Dominika- pierwsza niedziela sierpnia, Trójcy Przenajświętszej Msze Św. w niedz. i św. : 8:00, 10:00, Msze Św. w dni powsz.: 16:00, 7:00, 7:30, ( październik- 17;00), (maj, czerwiec-18:00) tel.: (084) 683 33 50 32a. Kościół filialny Św. Anny w Hucie Turobińskiej Odpust: Św. Anny- ostatnia niedziela lipca Msze Św. w niedz. i św. : 8:00 32b. Kościół filialny MB Różańcowej w Tarnawie Dużej Odpust: MB Różańcowej – pierwsza niedziela października Msze Św. w niedz. i św. : 9:15 33. Parafia Św. Jozafata w Zamchu Odpust: Odpust Najświętszego Pana Jezusa- niedziela po uroczystościach- pierwsza niedziela po oktawie Bożego Ciała, Św. Jozefata w Zamchu – najbliższa niedziela- 15 listopada Św. w niedz. i św. : 9:00, 11:00 Msze Św. w dni powsz.: 18:00 tel.: (084) 505 119 765, 505 119 695

PARAFIE, KOŚCIOŁY I KAPLICE W POWIECIE BIŁGORAJSKIM , PARAFIE PRAWOSŁAW- NE.

34. Parafia prawosławna Św. Jerzego w Biłgoraju Odpust: Św. Jerzego- 23 czerwca Św. w niedz. i św. : 10:00 tel.: (084) 686 08 98

35. Parafia prawosławna Św. Trójcy w Tarnogrodzie Odpust: Św. Apostołów Piotra i Pawła- 29 czerwca Św. w niedz. i św. : 10:00 tel.: (084) 689 70 81 35a. Filia Korchów p.w. Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Korchowie

PARAFIE, KOŚCIOŁY I KAPLICE POLSKOKATOLICKIE W POWIECIE BIŁGORAJSKIM

36. Parafia polskokatolicka Matki Bożej Nieustającej Pomocy i Św. Józefa w Długim Kącie. Odpust: Św. Józefa-19 marca, Św. Anny- 26 lipca Msze Św. w niedz. i św. : 10:00, 12:00 Msze Św. w dni powsz.: 8:00 tel.: (084) 687 83 19

37. Parafia polskokatolicka Św. Izydora Rolnika w Gródkach

89 Odpust w drugą niedzielę maja oraz niedziela po 14 września Msze Św. w niedz. i św. : 8:30, 11:00 Msze Św. w dni powsz.: 8:00 tel.: (084) 683 52 08

38. Parafia polskokatolicka Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski i Podwyższenia Krzyża Św. w Majdanie Nepryskim Odpust w II niedzielę maja oraz niedziela po 14 września Msze Św. w niedz. i św. : 8:30, 11:00 tel.: (084) 683 52 08

90 91