België - Belgique P.B. 8610 Kortemark VVllaaaammss CCeennttrruumm P 508209 v o o r GGeenneeaallooggiiee eenn HHeerraallddiieekk

MMEEDDEEDDEELLIINNGGEENN

Afgiftekantoor: 8610 Kortemark Jaargang 33, 2014, nr. 2‐3 ‐ verschijnt viermaandelijks Verantw. uitgever: Peter Bentein, Elflijnenlaan 3, 8610 Handzame Samenstelling, redactie en layout: Wim Dedeyster VCGH Elflijnenlaan 3 B-8610 Handzame Documentatiecentrum van Familiekunde Vlaanderen vzw Tel. 051 56 74 79 Openingstijden Tekening cover: KBC BE17 4744 1565 3121 maandag t/m donderdag Kortemark, Kerk: Andreas Vanpoucke www.vcgh.be 13 - 17 uur E-mail: [email protected] vrijdag 9 - 12 uur en 13 -17 uur derde zaterdag v/d maand 9 - 11.45 uur

LIDMAATSCHAPSBIJDRAGE 2015

‐ Wie lid is van Familiekunde Vlaanderen is automatisch volwaardig lid van ons Centrum en heeft dus alle toegangsrechten tot onze documentatie. Lid worden van Familiekunde Vlaanderen kan door betaling van € 35,00 per jaar via het nationaal secretariaat: Van Heybeeckstraat, 3 te 2170 Merksem, tel. 03/646 99 88, IBAN: BE58 4141 1712 2179, http://www.familiekunde‐vlaanderen.be/word‐lid ‐ Daarnaast bestaat de mogelijkheid om een abonnement te nemen op ons tijdschrift "Mededelingen" voor € 20,00 (€ 25,00 voor 2 personen op eenzelfde adres). Hiermee verwerft men ook onbeperkte toegang tot ons documentatiecentrum (niet tot de andere centra die vallen onder Familiekunde Vlaanderen). ‐ Een derde mogelijkheid is het betalen van een daggeld van € 5,00 bij elk bezoek.

buitenland + 10,00 euro verzendkosten étranger 10,00 euro en plus pour frais d’envoi

Wij vragen u beleefd het abonnementsgeld te willen overschrijven op rekeningnummer BE17 4744 1565 3121 van het Vlaams Centrum voor Genealogie en Heraldiek

We danken u voor uw trouwe steun en medewerking!

LEES IN DIT NUMMER : VCGH Lidmaatschapsbijdrage 2015 blz. 14 Luc Vanacker Militaire begraafplaatsen en gedenktekens in de Westhoek deel 2 en 3/3 blz. 15 VCGH Bibliotheekaanwinsten blz. 26 Raf Deruyttere Aankondiging nieuwe publicatie: Stamboom Deruyttere blz. 28 VCGH Aankondiging vervolgcursus genealogie en oud schrift blz. 29 Schenkingen van bidprentjes en rouwbrieven blz. 29 Georges Houvenaeghel: Kwartierstaat Flavie Delrue blz. 30 Kwartierstaat Gerarda Peel blz. 31 Kwartierstaat Eugeen Titeca blz. 32

14 |

Militaire begraafplaatsen en gedenktekens in de Westhoek (deel 2 en 3)

Luc Vanacker

1. 3. Franse militaire begraafplaatsen en ereperken in de Westhoek

1.3.1. Een overzicht

1914-1918 1940-1945 Individueel Ossuarium Adinkerke BMB 1 Koksijde kerkhof 121 + 2 11 Veurne oud kerkhof 154 78 of 81 23 Kemmelberg 5294 De Panne Military Cem. 14 De Panne BMB 36 Oostvleteren 39 Poperinge New Mil. Cem. 270 Poperinge Lyssenthoek 658 Westvleteren 200 Woesten 286 + 2 Ieper Potyze 3493 609 Andere1 7 3 5247 6017 of 6020

Aanvankelijk (tot dec. 1915) begroef de Franse overheid haar omgekomen militairen in massagraven (max. 100) en de officieren apart. In de Westhoek zijn er van beide nog sporen terug te vinden. Er zijn massagraven in Veurne (78 of 812) en op de Belgische militaire begraafplaats van De Panne (36). Ook later in de oorlog werd nog begraven in massagraven. Het ossuarium op de Kemmelberg telt vier massagraven met 5.294 doden van de hele oorlog. Van amper 57 is de naam bekend. Het massagraf van Saint Charles de Potyze (Ieper, Zonnebekeweg) herbergt vooral lijken uit 1914-1915 van wie het graf vernield werd. Individuele graven van officieren vind je nog in Woesten (2), Koksijde (1) en Esen (Félix Chastang, nu leeg). Heel wat begraafplaatsen waren ook opgedoekt tegen ca. 1926, onder meer al die in Nieuwpoort.

Ook in Frankrijk stond de overheid (noodgedwongen) de repatriëring op kosten van de staat toe (31 juli 1920) op voorwaarde dat de aanvraag geschiedde binnen de drie maanden. Voor de aanleg van de begraafplaatsen werd gekozen voor een eenvoudig standaardmodel met de graven in rijen zoals in het leger, de Franse driekleur en het opschrift “Mort pour la France”( vanaf 2 juli 1915).

In 1955 worden de betonnen kruisen vervangen door kruisen van beton met hars (beton de résine). De oorspronkelijke naamplaatjes in zink worden systematisch vervangen door plexiglazen plaatjes. De keuze voor een kruis verplichtte de overheid ertoe aparte stenen te voorzien voor moslims en joden. Op gewone begraafplaatsen staan die door elkaar. Op de grote Franse ‘necropolen’ zijn ze

1 Van de Eerste Wereldoorlog zijn er nog individuele graven te Langemark (Cement House, 1), Wijtschate (Oosttaverne, 1), Ieper (Duhallow, 2) en Zillbeke (Tuilleries, 3). Van de Tweede te Kemmel (Chateau Mil. Cem. 1), Nieuwkerke (Churchyard, 1) en Westouter (1). 2 Het getal 78 staat vermeld op de steen, maar er staan 80 + 1 namen op. 15 |

ondergebracht in aparte perken, wat voor de moslims soms een oriëntering mogelijk maakte (bv. N.D. de Lorette). Frankrijk gaat er prat op (zie bv. Yves Le Maner) dat het als enige natie een aparte steen heeft voor niet-gelovigen (agnostici of vrijdenkers), maar die zijn uiterst zeldzaam. Ik heb weet van één in Menen, in Zuydcote staan er enkele. Nochtans hebben ook de Britten grafstenen met en zonder kruis. Bovendien komen op de grote necropolen vaak kapellen of kerken voor en heb je vaak gemengde plechtigheden (de zgn. ‘syncretische’ ritus). De Potyze en Lorette werden allebei ingewijd door de bisschop van Rijsel. Je vi ndt die voor de katholieke ritus in Douaumont (Verdun), Lorette (bij Arras) en Dormans (Marne). Voor de oecumenische ritus in (Elzas: katholieke, protestantse en joodse altaren). In Frankrijk was er immers een “Union sacré” en vochten ook “nos alliés du ciel” mee. “Jeanne, comme vierge, donne la Victoire; Thérèse [de Liseux] comme la Vierge, protège et console.”

En hoewel in de dood iedereen gelijk is, vind je ook op Franse militaire begraafplaatsen de officieren vooral dicht tegen het centrale pad. In de Westhoek onderhouden privéfirma’s (Seru sedert de jaren 1970) de Franse begraafplaatsen. De betaling verloopt via Binnenlandse Zaken.

1.3.2. Bronnen Annette Becker, La guerre et la foi. De la mort à la mémoire 1914-1930, Collin, 1994. Peter Meul, Les cimetières français en Flandre occidentale, KMS, 1998. Eigen onderzoek ter plaatse.

Graf van Charles Dupouey te Woesten

16 |

1.4. De Britse militaire begraafplaatsen

1.4.1 Een overzicht

Doordat de Britten maar bij uitzondering hun militaire begraafplaatsen geconcentreerd hebben, liggen er nog veel van die « potent advocates for peace » zoals koning George V ze noemde, in de Westhoek. We beperken ons tot het arrondissement Veurne.

Britten Onbekenden Duitsers Russen WO II3 Koksijde Mil. Cem. 1493 9 10 155 Nieuwpoort Rams. Road 529 321 2 Nieuwpoort gemeentel. begr. 94 7 Adinkerke Mil. Cem. 168 6 199 4 50 + 39 Tsjechosl Adinkerke BMB 67 Hoogstade BMB 20 De Panne gemeentel. begr. 1 294 + 10 Fr. + 8 Tsjechoslowaken Steenkerke BMB 30 Beveren-IJzer Kerkhof 20 2

1.4.2 CWGC

De Commonwealth War Graves Commission dankt haar ontstaan aan . Toen de oorlog uitbrak, was hij met zijn 45 te oud voor militaire dienst (18-41; bij de Fransen : 19-50), maar hij nam de leiding van een mobiele eenheid van het Britse Rode Kruis. Zijn eenheid begon met het registreren en onderhouden van graven. In 1915 werd die eenheid opgenomen in het Britse leger als ‘The Graves Registration Commission’. In 1917 volgde koninklijke erkenning en werd de ‘Imperial War Graves Commission’ opgericht. De huidige naam kwam er in 1960, na het uiteenvallen van het Britse imperium. De organisatie onderhoudt 1,7 miljoen graven op 23.000 plaatsen in 153 landen. Het hoofdkwartier voor Noord-West-Europa bevindt zich in Ieper.

1.4.3. Enkele kenmerken

Wat in de volksmond een ‘Engels kerkhof’ heet, is niet correct. Het Verenigd Koninkrijk omvatte in 1914-18 naast Engeland ook Wales, Schotland en Ierland. Er zijn Engelse, Welshe, Schotse en Ierse eenheden (zelden exclusief) terug te vinden, maar geen nationale symbolen. De dominions en de kroonkolonies kregen wel een nationaal kenteken: Canada, Newfoundland (pas in 1949 bij Canada), Nieuw-Zeeland, Australië, Zuid-Afrika, India, British West India. We kunnen dus spreken van een Britse begraafplaats als ‘Brits’ niet verwijst naar Groot-Brittannië, maar het Britse imperium (nu het Gemenebest). In het Nederlands spreken we van een kerkhof bij een kerk en een begraafplaats verder weg. Het Engels maakt dat onderscheid ook: churchyard vs cemetery. Het Frans (cimetière) en het Duits (Friedhof) niet.

Vanaf 40 graven tref je op een Britse begraafplaats een Offerkruis () aan; vanaf 400 ook een Herdenkingssteen (Stone of Remembrance). Net als bij een kathedraal is de begraafplaats georiënteerd, waar de situatie dit toeliet. In Koksijde bv. klopt dit niet, omdat die begraafplaats door de Fransen begonnen was. De Herdenkingssteen is geen altaar, waarbij de oorlogsdoden als ‘slachtoffers’ gezien zouden kunnen worden, maar een ‘herdenkingssteen’, een monoliet van 10 ton portlandsteen, met drie treden en schuine opstaande zijden (waarvan het culminatiepunt op 1.801 feet & 8 inches hoogte ligt). Het offerkruis bestaat in vier verschillende groottes (14, 18, 20 & 24 feet), volgens de grootte van de begraafplaats. Er staat een zwaard op met de punt naar beneden. Dit wijst op het ‘vrijwillige offer’. Hoewel het niet als religieus symbool werd

3 Op vele gemeentelijke begraafplaatsen liggen er nog Britten begraven, vooral van mei 1940. We beperken ons tot die met > 10. Oostende (366), Oostduinkerke (180), Veurne (77 en twee Tsjechoslowaken), Middelkerke (53), Bulskamp (30), Wulpen (20), Oostvleteren (17), Houtem (16), Noordschote (14), Hoogstade (12), Kaaskerke (12), Lombardsijde (11).

17 |

ontworpen, kan je het zo zien. Op herdenkingsplaatsen voor hindoes en sikhs (bv. Neuve Chapelle) komt het niet voor. Daar staan uiteraard ook geen zerkjes. Religieuze symbolen komen alleen voor op de individuele grafstenen (‘headstones’). Wie geen kruis op de grafsteen wilde, diende dat aan te vragen. (In Koksijde 18, in Nieuwpoort RR 12). Er zijn brede kruisen voor bepaalde eenheden (artillerie) of naties (Nieuw-Zeeland) en davidsterren voor joden (Koksijde en Ramscapelle Road elk drie).

Op de herdenkingssteen staat, op voorstel van Rudyard Kipling “Their name liveth for evermore”. Het volledige vers uit de bijbel luidt : “In vrede werden hun lichamen begraven, maar hun naam leeft voort van geslacht tot geslacht”. Voor hindoes en sikhs, die hun doden cremeren, werd het eerste deel geschrapt. Voor onbekenden stelde Kipling voor “” op de grafsteen te plaatsen.

De individuele grafsteen is 81 cm hoog, 38 cm breed en 7,5 cm dik. Hij is vervaardigd uit portlandsteen, afkomstig van een schiereiland aan de Engelse zuidkust. Op sommige begraafplaatsen (bv. Lyssenthoek, Poperinge) vind je de grijzere Hopton Wood kalksteen. Verweerde stenen worden meer en meer vervangen door botticino- steen uit Lombardije (Brescia).

De Britse keuze voor een grafsteen liet niet alleen verschillen in godsdienst tot uiting komen, maar bood ook meer plaats voor informatie. Naast de naam en de rang of functie, volgt soms de leeftijd (op verzoek van de familie), de onderscheidingen en maximaal vier regels tekst (66 tekens). Meestal zijn dit geijkte formules, soms ook persoonlijk.

Grafstenen die tegen elkaar staan zijn zgn. ‘trench graves’. Normaal is de volgorde dan alfabetisch. Soms staat er bovenaan ‘Believed to be buried in this cemetery’ of ‘Known to be buried in this cemetery’. Dit noemt men ‘special memorials’. Als er meer dan zes zijn, staat daar vaak een ‘Duhallow Block’ bij, zoals op Ramscapelle Road Cemetery voor 26.

1.4.4. Losse eindjes

Alleen bij de Britten vind je zgn. ‘Missing memorials’ Niet alleen voor de ‘vermisten’ (de echte ‘missing’), maar ook voor de ‘onbekenden’ die begraven liggen onder een grafsteen (en dus strikt genomen niet ‘missing’ zijn). Bekend zijn de Menenpoort (ca. 55.000 namen van vóór 15 aug. 1917), Tyne Cot Memorial (ca. 35.000), Ploegsteert (11.000, normaal voorzien te Rijsel) en de aparte voor Nieuw-Zeelanders (Zonnebeke, Mesen). Minder bekend is het Nieuport Memorial, dat 566 namen herdenkt, vooral van juli 1917.

Britse begraafplaatsen zijn niet alleen ontworpen als ‘kathedralen’, maar ook als tuinen. De bloemenpracht is er heel gevarieerd, in tegenstelling tot de uniforme rozenstruiken met bodembedekking op Belgische en Franse begraafplaatsen. De laatste jaren is er – ondanks een groot aantal klasseringen door de Vlaamse overheid – veel ‘vereenvoudigd’. In Koksijde bv. verdwenen de ‘backborders’ achter twee rijen graven.

Russisch gevangene op Adinkerke Op sommige Britse begraafplaatsen vind je – ten teken van verzoening – Military Cemetery Duitsers terug, hoewel er doorgaans twee of meer namen per steen staan. De Duitse grafstenen hebben een vlakke bovenrand, maar ze worden systematisch vervangen door stenen met een dakvormige bovenrand, zoals op Britse begraafplaatsen in Frankrijk al langer het geval is.

18 |

De vier Russen op Adinkerke Military Cemetery, zijn daar bijgezet in 1919. Tijdens de bezetting van het Rijnland werden die gewezen dwangarbeiders opgepakt en kwamen zij in Franse of Belgische kampen terecht. Daarvan waren er in de Westhoek enkele vrij. Die vier zijn omgekomen door ziekte.

1.4.5. Bronnen www.cwgc.com Jeroen Geurts, Cemeteries of the Great War by Sir , 010 Publishers, Rotterdam, 2010. Enig veldwerk ter plaatse.

1.5. Duitse militaire begraafplaatsen

1.5.1. Een overzicht

Kort na de oorlog werden de Duitse soldatengraven, die in België verspreid lagen over 700 gemeenten, samengebracht op 184 begraafplaatsen (‘Friedhöfe’). In 1952 besloten de regeringen van België en de (toen nog) Bondsrepubliek Duitsland om de Duitse graven te concentreren op vier grote Duitse begraafplaatsen in West-Vlaanderen.

Aantal In Kameradengrab Unbekannt Extra’s Menen 47.864 Kapel Langemark 44.061 24.917 7977 Treurende militairen Vladslo 25.644 Treurende Ouderpaar Hooglede 8.241 384 + 16 Russen Ehrenhalle

In West-Vlaanderen bleef de Brits-Duitse begraafplaats van Zeebrugge gespaard. Daar liggen nog 175 Duitsers van wie drie niet-geïdentificeerden. In het zuiden van België zijn er wel nog gemengde Frans-Duitse begraafplaatsen bewaard: een vijftal in de provincie Luxemburg (met Virton als grootste met 3.798 graven: 1288 Duitsers en 288 Fransen) en één in de provincie Namen (Tarcienne: 562 graven). Voor de Britten is de dag met de meeste doden, de eerste dag aan de Somme (1 juli 1916). De Fransen leden nog zwaardere verliezen op 22 aug. 1914 (27.000). Toen vochten ze ook nog in Zuid-België.

1.5.2. Beheer

Het Verdrag van Versailles (1919) bevat een artikel (225) dat gewijd is aan het wederzijdse onderhouden van graven. Het is het enige artikel waarin een verzoeningsgebaar gemaakt wordt. In 1915 (29 dec.) had de Franse overheid al de overleden Franse en geallieerde militairen het recht gegeven op een eeuwige rustplaats op Franse bodem. Voor de Britten betekende dit dat ze begraafplaatsen mochten aanleggen, maar de grond bleef wel Frans eigendom. In België werd die Brits. Op 28 juni 1922 pas is die wet uitgebreid voor de “ex-vijanden” (sic).

Wanneer de Belgische dienst voor de militaire graven vanaf 1925 toelaat dat de Duitse graven bebloemd worden, is dit in feite in strijd met het Verdrag van Versailles, want ‘onderhouden’ gaat normaal gesproken niet verder dan ‘vrij van onkruid’ maken. Het Belgisch-Duits akkoord van 1926 gaat nog een stap verder en geeft de Duitsers de toestemming om zelf begraafplaatsen aan te leggen en te onderhouden. Het is daarom ook geheim. Een eerste architect , de Nederlander Jos Ritzen (1926-1930) kiest voor een monumentale toegangspoort, ijzeren kruisen en modern schrift, hoewel het zgn. Sütterlinschrift pas tijdens de Tweede Wereldoorlog (1941) afgeschaft werd.

19 |

Het beheer van de Duitse begraafplaatsen gaat tijdens de Tweede Wereldoorlog over op een Duitse dienst (Amtliche Deutsche Gräberdienst). Na de Tweede Wereldoorlog is het eerst de Belgische dienst ‘Onze Graven’ (Souvenir Belge) die het beheer waarneemt, waarna de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V. haar taak weer opneemt in 1953. Robert Tischler ontwerpt zowel Vladslo, Langemark als Menen. Vanaf 1970 wordt op de concentratiebegraafplaatsen gekozen voor platte granieten grafstenen met tot 20 namen.

In Frankrijk wordt vanaf 1966 artikel 225 uit het Verdrag van Versailles niet meer toegepast. Dit komt door de Frans-Duitse toenadering. Sindsdien is ook in Frankrijk de Volksbund alleen verantwoordelijk voor het onderhoud van de Duitse militaire begraafplaatsen. In tegenstelling tot België komt het in Frankrijk niet tot een concentratie. Er is ook weinig uniformiteit. In Steenwerck (bij Belle, 2.048 graven) en Wervicq-Sud (2.555 graven) staan er ranke ijzeren kruisen naast stenen voor joden, net als op de grootste Duitse begraafplaats in Frankrijk, Neuville-Saint-Vaast (bij Arras, 44.833 graven). In Andolly (Lotharingen, 33.085) en in Bourdon (Somme, 22.216) staan er echter korte stenen kruisen.

1.5.3. Kenmerken

Dat Duitsland voor zijn begraafplaatsen alleen sombere kleuren mocht gebruiken, klopt niet. De keuze voor majestueuze eiken en een sobere versiering met basalten kruisjes biedt de Duitse begraafplaatsen een rustgevend effect. Vooral in Vladslo, dat dan nog eens in een bos ligt en waar het ‘Treurend Ouderpaar’ van Käthe Kollwitz tot bezinning stemt. Haar zoon Peter was gevallen op de eerste dag dat hij aan het front verscheen (22 aug. 1914) en hij werd begraven opzij van de weg Diksmuide-Beerst. Pas in 1916 werd hij herbegraven op het Roggeveld (Esen) en in 1956 naar het Praetbos overgebracht.

Ook op Langemark staat een bekend kunstwerk: de ‘Traurende Soldaten’ van Emil Krieger. Sommigen spreken van ‘vier legeronderdelen’, maar wellicht heeft hij zich gebaseerd op een foto van vier militairen bij een begrafenis. Je kunt er wel twee officieren (officier en keurofficier) zien die in het midden staan en twee lagere rangen (onderofficier en Gefreiter) opzij. Omdat de Duitsers geen gedenktekens mochten plaatsen langs de openbare weg, vind je op Langemark ook 49 stenen voor onderdelen en voor verenigingen die de begraafplaats hielpen inrichten.

Langemark is ook de enige begraafplaats met een massagraf (‘Kameradengrab’). Op een steen staat : “hier ruhen 24.917 Deutsche Soldaten. 7.977 blieben unbekannt”. Van 16.940 ooit geïdentificeerden in dit massagraf staan de namen op bronzen platen rond het massagraf. Daar staat de bekende piloot Werner Voss (+ 23 sept. 1917, 48 erkende overwinningen) op, maar ook twee Britten die in Duitse krijgsgevangenschap overleden.

Op de zwarte granieten tegels staat naast de naam en de rang ook de overlijdensdatum, voorafgegaan door een kruisje. Bij joden is dat de aanduiding ‘Gef.’ (Gefallen). In Langemark koos Robert Tischler voor een brede lage muur in rode zandsteen van de Weser, de enige ‘volledig Duitse rivier’. Hij werkte voort onder de nazi’s en nam na de oorlog zonder problemen zijn taak weer op.

20 |

1.5.4. Bronnen

Hannelore Decoodt op www.onroerenderfgoed.be (Provinciale site) Horst Howe, Robert Missinne, Roger Verbeke, De Duitse begraafplaats in Langemark, De Klaproos, 2011. Jan Vancoillie, De Duitse militaire begraafplaats Menen Wald (…), Eigen beheer, Wevelgem, 2013. Kathelijn Vervarcke, Peter Kollwitz (…), De Klaproos, 2013.

2. Gedenktekens voor de gesneuvelden

2.1. Inleiding : de onbekende soldaat

Begraafplaats Gedenkteken 1e herdenking Feestdag? Groot-Brittannië Westminster Whitehall 11 nov. 1920 Ja Abbey (cenotaaf) India New Delhi Indian Gate 1921-1931 Niet algemeen (cenotaaf) Australië Canberra (11 1993 11 nov. + 25 april nov. 1941) (Gallipoli) Canada Ottawa Cenotaaf (1939) 2000 Niet algemeen Nieuw-Zeeland Wellington National War 2004 11 nov. + 25 april Memorial Frankrijk Parijs Arc de Triomphe 11 nov. 1920 Ja België Brussel Congreskolom 11 nov. 1922 Voor beide WO’en USA Washington Arlington 11 nov. 1921 Veterans’ Day Duitsland - Neue Wache 1969 (DDR) Volkstrauertag (twee (Berlijn) zondagen voor begin advent)

De Belgische onbekende soldaat werd door een blinde veteraan aangeduid. Hij diende te kiezen uit vijf kisten met onbekende militairen van de slagvelden van Luik, Namen, Antwerpen, de IJzer en het Eindoffensief.

De Britse ‘unknown warrior’ (de naam omvat de drie strijdkrachten) werd verkozen uit vier onbekende militairen van het landleger op de slagvelden van de Somme, Arras, Aisne en Ieper. De steen in Westminster Abbey is van Belgisch zwart marmer (1921). In 1947 legde koningin Elisabeth II haar bruidsboeket op dat graf. Omdat de Britten beslist hadden om niet te repatriëren, werd de cenotaaf op Whitehall het centrum van herdenking.

In Frankrijk stond op 14 juli 1919 een voorlopige cenotaaf bij de Arc de Triomphe. Op 11 november 1920 was de regering van plan om alleen het hart van Gambetta (bekend van zijn verzet tegen het afstaan van Elzas-Lotharingen) naar het Pantheon over te brengen. Onder druk van de Action Française, die dreigde zelf een lijk op te graven en onder de Arc op te stellen, werd de ceremonie nog aangepast. De 60.000 “plus inconnus des soldats” van de Elzas, die aan Duitse zijde vochten, worden nergens herdacht.

De Duitse Republiek, die zijn nederlaag niet wou aanvaarden, richtte pas in 1924 een Tannenberg- Nationaldenkmal op in Oost-Pruisen. De nazi’s maakten er in 1935 een Reichsehrenmal van, dat de overwinning van 1914 tegen de Russische pletwals moest herdenken en tevens de ‘Frontkameradschaft’. Pas na de Tweede Wereldoorlog begroef de DDR (6 okt. 1969) een onbekende soldaat en een verzetsman uit de Tweede Wereldoorlog in de Neue Wache in Berlijn. Die liggen daar nog, maar elke verwijzing is verdwenen. De Neue Wache is nu een “Gedenkstätte für die Opfer von Krieg und Gewaltherrschaft”.

21 |

2.2. Burgerlijke en kerkelijke gedenktekens voor de gesneuvelden: soorten en kenmerken

2.2.1. Overzicht

Kantons in de Aantal Obelisken Kruis Patriottisch Tafels in de kerk + noordelijke Franse gemeenten + (overwinningsgodin, Gemeenten met Westhoek gehuchten met zegevierende soldaat, alleen kerkelijk gedenkteken Religieus driekleur, haan) gedenkteken Militair Belle (Bailleul)4 13 4 2 3 Eén godin (Belle) St.-Winoksber-gen 13 9 7 4 Eén godin (St.- (Bergues) Winoksbergen) Broekburg 12 6 6 2 Twee militairen (o.a. 3, Drincham (Bourbourg) Broekburg) Kassel (Cassel) 13 11 5 5 Eén godin (Kassel) 3, Hardifort Coudekerque- 2 1 1 - Haan (Coud.-Br.) Branche Duinkerke 10 5 3 2 Soldaat + marinier (Bray- 1 Dunes) Grande-Synthe 4 1 2 Vrouw (Mardyck) Hazebroek 18 6 6 3 Militair (o.a. Waals- Kappel) Hondschote 8 1 3 3 Militairen (Hondschote, Ghyvelde) Merville 6 1 4 Eén godin (Estaires) Coudescure (gehucht van Merville) Steenvoorde 9 6 3 3 Militair + vlag 2 (Steenvoorde) Wormhout 11 7 9 1 Militair + vlag 1 (Wormhout) Gravelines 5 4 2 Haan (Gravelines) Marianne + vlag (Gr. Fort Philippe) 124 62 53 26 3 alleen in kerk

De Franse historicus Antoine Prost onderscheidt vier categorieën bij de Franse gemeentelijke oorlogsgedenktekens: (1) De burgerlijke (republikeinse). De meest voorkomende vorm. Doorgaans een ‘stèle’: obelisk, zuil of plint, bekroond met het Oorlogskruis (al of niet met gekruiste zwaarden). (2) De patriottische (republikeinse). Met een zegevierende soldaat (zegekrans, vlag of geweer), de godin van de overwinning, een haan. (3) De funerair-patriottische die het offer verheerlijken met een stervende soldaat bv. (4) De zuiver funeraire met een treurende moeder, een gevallen soldaat.

De pacifistische zijn zo weinig talrijk dat hij er geen aparte categorie aan wijdt.

In de Belgische Westhoek (overzicht in bijlage), vind je vergelijkbare categorieën. Ook bij ons is de ‘burgerlijke’ categorie met de obelisken het talrijkst. Er zijn er wel meer met een religieus (doorgaans Latijns) kruis. In de Franse Westhoek komt het oorlogskruis (met uitlopende einden) meer voor, maar vaak ontbreken de gekruiste zwaarden, zodat je het eigenlijk ook als een religieus kunt zien. In de meeste dorpen staat het monument immers op een hoekje van het kerkhof.

4 We volgen de aanbevelingen van de Taalunie om aardrijkskundige namen zoveel mogelijk in de taal van het land te schrijven. In Frans-Vlaanderen mogen de Nederlandse namen gebruikt worden, omdat die al “bestonden toen het Nederlands nog de gangbare taal was van dit gebied.”

22 |

Bij de patriottische vind je bij ons andere attributen: koning Albert I, een leeuw met zijn poot op een Duitse helm (Adinkerke, Watou), een schip in de storm (Koksijde).

Bij de funeraire is er een grotere variatie in de iconografie: een cenotaaf met soldaat (Pollinkhove), een piëta met soldaat (Oostduinkerke), maar ook de levensboom (Wulveringem, Houtem) of een lijkwade (Reninge) , een treurende vrouw (Nieuwpoort, Woumen)…

Alleen in de Belgische Westhoek vind je zuiver religieuze gedenktekens: een kapel (Vladslo), het Heilig Hart (Ramskapelle, Merkem), een engel, Maria en Jezus. In Frankrijk komt ook wel eens een kalvarie voor, maar alleen op het kerkhof. Je vindt in België ook meer verwijzingen naar de ‘vrede’ (Geluwe, Vlamertinge). Een aanzienlijk aantal hebben zelfs Vlaamse kenmerken (opschrift, Vlaamse leeuw, AVV- VVK).

Bij de kerkelijke gedenktekens vind je in beide gebieden vooral tafels met namen, al vind je memento’s met foto’s vooral in de Belgische Westhoek. In de Belgische Westhoek zijn er 13 plaatsen met alleen een kerkelijk gedenkteken; in de Franse maar drie.

Kenmerkend voor de Franse Westhoek zijn de‘triomfalistische’ gedenktekens. Ze komen weliswaar niet zo talrijk voor, maar je vindt ze wel in vrijwel alle kantonhoofdplaatsen: de overwinningsgodin (Belle, St.-Winoksbergen, Kassel), de soldaat met de vlag (Steenvoorde, Wormhout, Hondschote), de haan (Gravelines, Coudekerque-Branche) enz. Echt pompeus is bv. dat van Tourcoing (buiten de Westhoek).

Een verklaring voor het meer civiele karakter van de Franse gedenktekens ligt in het feit dat de overheid subsidies verleende (wet van 31 juli 1920), maar daar ook voorwaarden aan verbond. De wet van 1905, die de scheiding van kerk en staat regelde, eiste dat burgerlijke monumenten areligieus waren. Die subsidies varieerden van 5 tot 25 % omdat ze afhankelijk waren van de rijkdom van de gemeente (11 tot 1% voor de rijkste), maar ook van het aantal doden in verhouding tot de bevolking (4 tot 15% voor de meest getroffen gemeenten).

2.3. Enkele voorbeelden

Wie de lijsten van de oorlogsdoden onderzoekt, komt voor verrassingen te staan. In Adinkerke bv. staan op het burgerlijk gedenkteken (voor Adinkerke en Veurne-Bewesterpoort) 18 namen met foto’s op geëmailleerde plaatjes. Op het bidprentje dat de Sint-Audomarusparochie liet drukken, staan 21 namen en op de koperen platen op een meubeltje achteraan in de kerk, staan 24 namen! Die drie extra namen op het bidprentje zijn van drie broers Dereuddre, die in Adinkerke (Moëres) woonden (of gewoond hadden), maar nog de Franse nationaliteit droegen. Twee van die drie broers staan op het gedenkteken van Ghyvelde, waar ze geboren waren. De derde, die in 1913 huwde en in Rosendaal woonde, vinden we niet terug in Frankrijk. ‘Moëres’ was een courante benaming voor de Belgische Moeren. In 1971 sloot het burgerlijk aan bij Houtem en kerkelijk bij Bulskamp5.

Het tweede trio, dat alleen achteraan in de kerk vermeld staat, vertelt weer een ander verhaal. Leon Lingier is op 24 oktober 1918 te Calais overleden en is vergeten op het burgerlijk gedenkteken en het bidprentje. Henri Hocquet is overleden te Adinkerke op 29 juni 1920 en Lievin Cleenwerck op 23 maart 1920. Van die laatste is het familiegraf bewaard in Adinkerke. Maar ze zijn te laat overleden om nog mee te tellen. In andere gemeenten staan er wel nog veteranen op die overleden in 1921 (Oostduinkerke) tot in 1923 (Gyverinkhove).

De gemeenten beslisten autonoom en er is weinig lijn in terug te vinden. In Wervik staan er drie burgers en een Fransman tussen de militairen. In sommige gemeenten telt men mee wie er geboren was, wie er woonde of van wie de ouders er verbleven (bv. Vlamertinge). Sommige gehuchten of deelgemeenten

5 Info Guido Mahieu.

23 |

(Edewalle bij Handzame, St.-Juliaan bij Langemark) hebben hun eigen gedenkteken. Zo kom je tot een situatie waarbij sommigen twee of drie keer vermeld worden en anderen dan weer niet.

In Veurne heeft men “vergeten” de namen van de militaire en burgerlijke doden van de Eerste Wereldoorlog te vermelden op het gedenkteken in het park (Heldenplein). Ze worden alleen vermeld op het kerkelijke gedenkteken in de Sint-Niklaaskerk en in Sint-Walburga op kleine koperen schildjes, met moeite te vinden in het donker. Het college en het atheneum herdenken hun oud-leerlingen apart, ook de niet-Veurnaars.

In Dikkebus heeft de aannemer de tekst op het gedenkteken eigenhandig aangepast: “Voor God en Vlaanderen geven wij alles” (i.p.v. het gevraagde “vaderland”). Daar kon de burgemeester niet mee lachen en de naam van zijn gevallen zoon staat alleen op het familiegraf. In de Belgische Westhoek staat er één eentalig Franstalig monument in de liberale (faciliteiten)gemeente Mesen. Merkwaardig genoeg staat er ook op het poortgebouw op de begraafplaats van Petite Synthe een Vlaams opschrift : “Vlaanderen den Leeuw”.

Kortemark had een van de weinig pacifistische monumenten van ons landje. Een soldaat die zijn geweer stukslaat. Tijdens de Tweede Wereldoorlog dachten de Duitsers dat het tegen hen gericht was en ze haalden het omver6. Dit gebeurde ook met het monument voor de zwarte soldaten in het Franse leger te Reims. In Bouvines, tussen Rijsel en Doornik, staat dan weer een monument dat het verband legt tussen de Grote Oorlog en het eerste ‘Frans-Duitse’ conflict in 1214!

Het pacifistische oorlogsgedenkteken van Kortemark dat een Duitse ‘trofeeënbrigade’ tijdens WO II vernielde. (Foto Peter Bentein)

6 Info en foto Peter Bentein.

24 |

2.4. Een toeristisch tochtje naar Duinkerke

Het monument van Bray-Dunes staat bij de O.L.Vrouwekerk en het stelt een wachtende soldaat voor, geknield met het geweer in de hand. Rechtop geflankeerd door een marinier. We zijn hier in een vissersgemeente, waar vele jongens dienden bij de zeemacht. Merkwaardig en zeldzaam is het jaar 1919 voor het einde van het conflict.

In Zuydcote stoppen we bij de militaire begraafplaats bij de watertoren, waar er een hospitaal was. Hier rusten Britten (met een Belg tussen), Fransen, Duitsers en een Rus. Bij de Fransen vinden we grafstenen voor joden, moslims en niet-gelovigen (vrij zeldzaam). De Duitsers moeten een kruis delen per drie.

Voor de kerk van Rosendaal staat een monument van Maurice Ringot. Met 492 namen komt de gemeente op de vierde plaats in de Franse Westhoek na Duinkerke (1500), Belle (620) en Hazebroek (619). Aan de voorkant staat een soldaat op uit zijn graf met de hulp van de godin van de overwinning. De grafsteen verplettert daarbij de keizerlijke adelaar. Op de vier hoeken verbeelden gesculpteerde groepen het leed dat de burgerbevolking overkomt: luchtbombardementen, verdrinking, verkrachting en dwangarbeid. Het gedenkteken van Malo-les-Bains (Place Delta) draagt geen namen, maar de plaatselijke kunstenaar Edmond Delphaut, zelf een oud-strijder, heeft er iets aangrijpends van gemaakt. Een groep afgepeigerde soldaten brengen hun gewonden mee van het front. De verslagenheid is van de gezichten te lezen.

Aan de voet van het belfort van Duinkerke ligt een dode soldaat op een cenotaaf met zijn bepakking erbij. Geen namen. Die staan genoteerd in een ingemetselde koker. Twee allegorische vrouwenfiguren: de Gerechtigheid (met zwaard) en de Vrijheid (gebroken kettingen) domineren het geheel rond het altaar van het vaderland. President Poincaré en maarschalk Foch woonden de inhuldiging bij op 15 april 1923. Op de Place de la République staat ook een gedenkteken voor de verloren oorlog van 1870-1871. Een vrouw, die de stad voorstelt, ondersteunt een marinier terwijl een soldaat aan haar voeten sterft. Het monument werd pas in 1906 ingehuldigd en het diende het revanchisme levendig te houden. Indrukwekkend is ook het gedenkteken voor de brigade marinefuseliers van (vice)admiraal Ronarc’h, niet ver van het station (1926). De brigade had hard gevochten voor het bruggenhoofd Diksmuide (okt.-nov. 1914), maar een Belgisch-Vlaams geschil (Jacques-IJzertoren) zorgde ervoor dat de marinefuseliers daar pas in 1963 een bescheiden monument kregen in een hoekje van het park bij het zwembad.

De begraafplaats van Petite Synthe, niet zo ver van de kerk, is ook een stop waard. Een boog in rode baksteen met een leeuw en het opschrift “Vlaanderen den Leeuw” was de keuze van burgemeester… Dewèvre. Al staat er aan de andere kant : “France toujours”.

We houden nog even halt in Lefferinckhoucke-Dorp. Toen de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog om strategische redenen de Sint-Catherinekerk opbliezen, raakte het mooie gedenkteken van Maurice Ringot, een piëta met een dode soldaat, beschadigd. Het gehavende beeld is overwoekerd door een haag. We zien in Ghyvelde nog een patriottisch gedenkteken, met een vrouw die een vlag en een overwinningskrans boven een versufte soldaat houdt.

2.5. Bronnen François Cochet & Jean-Noël Grandhomme, Les soldats inconnus de la Grande Guerre (…), Socéta, 2012. Mariette Jacobs, Zij die vielen als helden… Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, 2 dln., Brugge, 1996. Antoine Prost, Les monuments aux morts (…), in Les Lieux de mémoire, dl. I, pp. 199-223. Michel Tomasek, 1914-1918. Dunkerque Ultime mémoire, Dunkerque, s.d. Patrice Warin, Les monuments aux morts de la Grande Guerre, in 14-18 Le Magazine de la Grande Guerre, nr. 63, 2014, p. 6-41. www.monumentsmorts.univ-lille3.fr www.geneanet.org

25 | Bibliotheekaanwinsten

DE PESSEMIER ‘S GRAVENDRIES, P.: Adel in Vlaanderen, verleden heden, toekomst;‐ Bola Editions Gent 2013;‐ 127 pg. BERGHAEGHE ,C.: De vlucht van de witte ballonnen;‐ Pelckmans Kalmthout 2013;‐ 182 pg. VAN MIEGHEM, T.: Vlamigrant;‐ Davidsfonds Leuven 2014;‐ 207 pg DENECKERE, B.: Above Ypres, The German Air Force in Flanders 1914‐18; Firestep Publishing GB 2013;‐ 164 pg. WILLEMS, M. & VAN BAELEN, E.: De stam Belgrado;‐ eigen beheer Brussel 2014;‐ 345 pg. DEVOS, L. & SIMOENS, T. & WARNIER, D. & BOSTYN, F.: Oorlog in België 14‐18;‐ Davidsfonds Leuven 2014;‐ 588 pg. GEKIERE, C.: Processen‐verbaal in de gemeente Astene 1882‐1913;‐ FV‐ Deinze 2014;‐ 156 pg. DE WAELE, A.: Appels burgerlijke stand huwelijken 1901‐1910;‐ FV‐ Dendermonde 2014;‐ 30 pg. CALLENS, P.: De graven van Lotenhulle, gemeentelijke begraafplaats Lotenhulle;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 170 pg. CALLENS, P.: De graven van Marialoop, gemeentelijk kerkhof Marialoop‐Meulebeke;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 98 pg. CALLENS, P.: De graven van Oeselgem, gemeentelijk kerkhof Oeselgem;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 118 pg. CALLENS, P.: De graven van Gottem, gemeentelijk kerkhof Gottem;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 80 pg. CALLENS, P.: De graven van Vinkt, gemeentelijk kerkhof Vinkt;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 106 pg. CALLENS, P.: De graven van Wontergem, gemeentelijke begraafplaats Wontergem;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 86 pg. CALLENS, P.: De graven van Poeke, gemeentelijk kerkhof Poeke;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 90 pg. CALLENS, P.: De graven van De Paanders, gemeentelijke begraafplaats De Paanders‐Meulebeke;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 124 pg. CALLENS, P.: De graven van Wingene, gemeentelijke begraafplaats Wingene;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 398 pg. CALLENS, P.: De graven van Ooigem, gemeentelijke begraafplaats Ooigem;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 236 pg. CALLENS, P.: De graven van Sint‐Baafs‐Vijve, gemeentelijk kerkhof Sint‐Baafs‐Vijve;‐ FV‐Tielt 2014;‐ 180 pg. POPELIER, R.: Stamreeks van Hendrik‐Joseph Deprez;‐ eigen beheer Roeselare 2014;‐ 129 pg. PULINX, G.: Omzien in dankbaarheid, 150 jaar katholiek onderwijs in de abdij van Sint‐Truiden;‐ College Sint‐Truiden 1992;‐ 183 pg. VAN LISHOUT, H.: Stam Van Moll, 450 jaar familiegeschiedenis;‐ eigen beheer 2014;‐ 333 pg. EULER, H.: Als Deutschlands Dämme brachen;‐ Motorbuch Verlach Stuttgart 1976;‐ 224 pg. DEBAEKE, S. en LERMYTTE, J.: Merkem in de kijker; De klaproos Veurne 1995;‐ 158 pg. Bilder aus Flandern;‐ Kunstanstalt Wilhelm Hoffmann Dresden VANDEWALLE, C. Brouwerij Louwaege ontkroond;‐ Gemeentebestuur Kortemark 2014;‐ 125 pg. DEBAEKE, S.: De gekste dag van de oorlog;‐ De Klaproos Brugge 2008;‐ 78 pg. DEBAEKE, S.: Bachten de Kupe 14/18;‐ De Klaproos Brugge 20009;‐ 185 pg. HOWE, H.; Missinne, R. en Verbeke, R.: De Duitse begraafplaats in Langemark;‐ De Klaproos Brugge 2011;‐ 236 pg. UREEL, L.: De kleine mens in de Grote Oorlog;‐ De Klaproos Brugge 2008;‐ 207 pg. VANACKER, D. De frontbeweging, de Vlaamse strijd aan de Ijzer;‐ De Klaproos Brugge 2014;‐ 478 pg. DEBAEKE, S.: De dood met de kogel, elf arme drommels ten onrechte gefusilleerd?;‐ De Klaproos Brugge 2008;‐ 207 pg. BECUWE, F.: Bier aan het IJzer front;‐ De Klaproos Brugge 2009;‐ 175 pg. DEBAEKE, S en ERVINCK, L.: Het drama van Esen;‐ De Klaproos Brugge 2011;‐ 191 pg. SIMOENS, T.: Het gezag onder vuur;‐ De Klaproos Brugge 2011;‐ 198 pg. MONBALLYU, J.: Deserteurs voor de Vlaamse zaak;‐ De Klaproos Brugge 2012;‐ 206 pg. DEBAEKE, S.: Het drama van de dodengang;‐ De Klaproos Brugge 2003;‐ 159 pg. LAMBRECHT, E.: Knokke en Westkapelle in de Grote Oorlog;‐ De Klaproos Brugge 2014;‐ 205 pg. DUMOULIN, K.; VANSTEENKISTE, S. en VERDOODT, J.: Getuigen van de Grote Oorlog;‐ De Klaproos Brugge 2014;‐ 238 pg. VERVARCKE, K.: Peter Kollwitz;‐ De Klaproos Brugge 2013;‐ 118 pg. DEBAEKE, S.: Hitler in Vlaanderen;‐ De Klaproos Brugge 2011;‐ 174 pg. DEBAEKE, S.: Brugge in de Grote Oorlog;‐ De Klaproos Brugge 2011;‐ 143 pg. DEBAEKE, S.: Roeselare in de Grote Oorlog; De Klaproos Brugge 2013;‐ 174 pg. VANLEENE, P.; Op naar de Grote Oorlog;‐ De Klaproos Brugge 2001;‐ 199 pg. BAERT, K.: Kemmel 1918, hoe Ieper uit de greep van de Duitsers bleef;‐ De Klaproos Brugge 2008;‐ 128 pg. VAN ENGELAND, D.: Krijgsgevangene in de Grote Oorlog;‐ De Klaproos Brugge 2013;‐ 204 pg. LAMBRECHT, E.: Ten aanval, de strijd om de voorposten aan de Ijzer;‐ De Klaproos Brugge 2013;‐ 270 pg. LAMBRECHT, R.: Patrouilleurs aan het IJzerfront;‐ De Klaproos Brugge 2011;‐ 166 pg. DEBAEKE, S.: Oud ijzer, de frontstreek bedolven onder levensgevaarlijke oorlogsmunitie;‐ De Klaproos Brugge 2010;‐ 173 pg. DEBAEKE, S.: Onthoofding aan het Ijzerfront;‐ De Klaproos Brugge 2008;‐ 94 pg. BARRA, J.: Leffinge in de Grote Oorlog;‐ De Klaproos Brugge 2011;‐ 285 pg. VERVARCKE, K.: Käthe Kollwitz, de stem van een generatie treurende ouders;‐ De Klaproos Brugge 2014;‐ 78 pg.

26 | VERLEYEN, H.: In Flanders fields, het verhaal van John McCrae, zijn gedicht en de klaproos;‐ De Klaproos Brugge 1995;‐ 71 pg. DEBAEKE , S.: Hitler soldaat in de Westhoek;‐ De Klaproos Brugge 2012;‐ 252 pg. SERCU, A.: Van de oorlog hoor ik niets, hoe een dove vrouw de oorlog beleefde;‐ De Klaproos Brugge 2013;‐ 238 pg. DE RUYCK, L.: Terug naar Niemandsland;‐ De Klaproos Brugge 2013;‐ 206 pg. LAMPAERT, R.: Renige onder vuur;‐ De Klaproos Brugge 2002;‐ 251 pg. DECLERCK, P.: ‘t Is oorlog, pastoor!;‐ De Klaproos Koksijde 2001;‐ 319 pg. LERMYTE, J.: Izegem 14‐18, het oorlogsdagboek van dokter Jules Gits deel 1;‐ De Klaproos Koksijde 2000;‐ 237 pg. LERMYTE, J.: Izegem 14‐18, het oorlogsdagboek van dokter Jules Gits deel 2;‐ De Klaproos Koksijde 2001;‐ 254 pg. DEBAEKE, S.: Vluchten voor de Grote Oorlog;‐ De Klaproos Brugge 2013;‐ 397 pg. AMEEUW, J.: Veurne in de Grote Oorlog;‐ De Klaproos Brugge 2014;‐ 270 pg. PAUWELS, W.: Veurne bezet;‐ De Klaproos Veurne 1995;‐ 174 pg. MENNE, G.: Gids voor Wallonië en Brussel;‐ Lannoo Tielt 2014;‐ 1223 pg. VANDEPUTTE, O.: Gids voor Vlaanderen en Brussel;‐ Lannoo Tielt 2014;‐ 1392 pg. POPELIER, R.: Stamreeks van Silvie‐Marie Moerman;‐ eigen beheer Roeselare 2014;‐ 290 pg. Genealogie Florisoone, generatie 11 t/m 14, tak Florisoone Nieuwkerke‐Wulpen;‐ 2014;‐ 112 pg. DE WAELE, A.: Gemeente Hamme ‐ Registers van Vertrek Deel 5: periode 1902‐1911;‐ FV‐Dendermonde 2013;‐ 116 pg. DE WAELE, A.: Hamme. Burgerlijke stand. Huwelijken 1901‐1910;‐ FV‐Dendermonde 2014;‐ 203 pg. DE WAELE, A.: Dendermonde, burgerlijke stand huwelijken 1901‐1910;‐ FV‐Dendermonde 2014;‐ 129 pg. DE WAELE, A.: Wichelen, gezinsrepertorium parochieregisters 1591‐1796 deel I/II;‐ FV‐Dendermonde 2014;‐ 551 pg. DE WAELE, A.: Wichelen, gezinsrepertorium parochieregisters 1591‐1796 deel II/II;‐ FV‐Dendermonde 2014;‐ 617 pg. DE WAELE, A.: Oudegem, gezinsrepertorium burgerlijke stand 1796‐1914 deel I/II;‐ FV‐Dendermonde 2014;‐ 438 pg. DE WAELE, A.: Oudegem, gezinsrepertorium burgerlijke stand 1796‐1914 deel II/II;‐ FV‐Dendermonde 2014;‐ 466 pg. Huwelijken te Groot‐Bijgaarden 1792‐1920;‐ FV‐regio Dilbeek 2014;‐ 79 pg. Huwelijken te Sint‐Ulriks‐Kapelle 1796‐1910;‐ FV‐regio Dilbeek 2014;‐ 79 pg. Huwelijken te Itterbeek 1792‐1910;‐ FV‐regio Dilbeek 2014;‐ 77 pg. Huwelijken te Dilbeek 1792‐1920;‐ FV‐regio Dilbeek 2014;‐ 198 pg. Huwelijken te Sint‐Martens‐Bodegem 1792‐1911;‐ FV‐regio Dilbeek 2014;‐ 83 pg. Huwelijken te Schepdaal 1827‐1910;‐ FV‐regio Dilbeek 2014;‐ 122 pg. Huwelijken te Gaasbeek 1792‐1920;‐ FV‐regio Dilbeek 2014;‐ 43 pg. Huwelijken te Sint‐Martens‐Lennik 1792‐1920;‐ FV‐regio Dilbeek 2014;‐ 171 pg. Huwelijken te Sint‐Kwintens‐Lennik 1792‐1913;‐ FV‐regio Dilbeek 2014;‐ 229 pg. MAERTENS, W.: Plattelandse registers St.‐Pieterskapelle en Westende;‐VCGH 2014;‐ 95 pg. VAN OSSELAER, T. en PASTURE, P.: Christian homes;‐ University Press Leuven 2014;‐ 227 pg. VAN OSSELAER, T.: The Pious Sex;‐ University Press Leuven 2013;‐ 271 pg. PASTURE, P., ART, J. en BEURMAN EDS, T.: Gender en Christianity in modern Europe;‐ University Press Leuven 2012;‐ 238 pg. Red Star Line 1873‐1934;‐ Davidsfonds Leuven 2013;‐ 237 pg. RUBBENS, L.: Het leven en hoe wij er afscheid van nemen;‐ Davidsfonds Leuven 2014;‐ 254 pg. BELEMANS, R., D’HAMERS, K. en JACOBS, M.: Gelieve de familie te volgen, koffietafels in Vlaanderen;‐ Davidsfonds Leuven 2012;‐ 256 pg. CORREMANS, L. en REYNTJENS, A.: Verrassende sporen van de Grote Oorlog;‐ Davidsfonds Leuven 2014;‐ 281 pg. CORREMANS, L. en REYNTJENS, A.: Sporen van de Grote Oorlog;‐ Davidsfonds Leuven 2013;‐ 271 pg. DE COCK, M., DENDOOVEN, G.: Veldslag om een hart;‐ Davidsfonds Leuven 2014;‐ 135 pg. DMASURE, B.: Boter bij de vis, landbouw en voeding tijdens de Eerste Wereldoorlog;‐Davidsfonds Leuven 2014;‐ 278 pg. CORREMANS, L.: Vrouwen aan het front;‐ Davidsfonds Leuven 2014;‐ 245 pg. TRIEST, M. en VAN POUCKE, G.: Het grote taboe na de Grote Oorlog;‐ Davidsfonds Leuven 2013;‐ 295 pg. JORIS, F.: Grote liefdes in de Grote Oorlog;‐ Davidsfonds Leuven 2014;‐ 187 pg. BROOS, P.: Meesters met het ontleedmes;‐ Davidsfonds Leuven 2014;‐ 339 pg. LAMBERTS, E.: Europeaan tegen wil en dank, in de voorhoede van Napoleons Grande Armée (1805‐1813);‐ Davidsfonds Leuven 2013;‐ 245 pg. STYNEN, A.: Boer vindt land, Vlaamse migranten en Noord‐Amerika;‐ Davidsfonds Leuven 2014;‐ 239 pg.

27 | Nieuwe publicatie Stamboom DERUYTTERE

De oudste stamvader is Danckaert DE RUUTERE, geboren omstreeks 1496. De oudste generaties vinden we terug in Kortemark en de afstammelingen vestigden zich ook grotendeels in Kortemark. 15 generaties in 500 jaar familie Deruyttere.

Vanaf 1900 worden al de afstammelingen van Deruyttere Désiderius en Verkest Barbara met hun foto in kleur, geboorteplaats, geboortedatum, datum van huwelijk, partner en eventueel overlijden vermeld. Het boek bevat tevens: • Een voorwoord door mevrouw Hilde Crevits, Viceminister‐president van de Vlaamse regering en Vlaams minister van Onderwijs. • Een ten geleide door de heer Peter Bentein, voorzitter Vlaams Centrum voor Genealogie en Heraldiek. • Een persoonlijke verantwoording en familiegeschiedenis over de familie Deruyttere, die in hoofdzaak het ambacht van landbouwer uitoefenden. • Algemene en lokale geschiedenis (Kortemark, Edewalle en Markhove) van onze voorouders in vroegere tijden tot nu. • 500 jaar stamboom Deruyttere en de families Deruyttere Leonie ‐ Biliiet Aloïs; Deruyttere Mathilde ‐ Broucke Hippolyte en Deruyttere Désiderius ‐ Verkest Barbara.

Dit rijk geïllustreerd werk telt 242 pagina’s in A4‐formaat, kaft met tekening door kunstenaar Gerard Braem uit Zarren en de binnenbladzijden in digitale print met heel wat illustraties in kleur van: familiefoto’s, geboorteakten, Staten van Goed, overlijdensberichten, gedachtenisprentjes, Popp‐kaarten, oude pachtbrieven e.a.

Voor meer info en bestelling van dit boek, neem contact met Raf Deruyttere 10de Linie‐ Regimentstraat 2 bus 4, 8610 Kortemark. E‐mailadres: [email protected]. Prijs 27,00 euro (+ verzendingskosten 6,00 euro) te storten op rekening IBAN: BE10 4679 1219 9104 BIC: KREDBEBB van Deruyttere Raf, Kortemark.

28 | Vervolgcursus genealogie en oud schrift

In 2015 plant het VCGH een vervolg op de cursus genealogie en oud schrift.

Deze cursus omvat terug zes lessen telkens van 20.00 ‐ 22.00u. les 1: woensdag 4 maart 2015: Parochieregisters en Staten van Goed: een herhalingsles. les 2: woensdag 18 maart 2015: Status Animarum: telling van de gelovigen. Voorbeeld: Status Animarum van Boezinge (1610) les 3: woensdag 1 april 2015: De Franse Hoofdbesturen (1794‐1814) – deel 1. les 4: woensdag 22 april 2015: De Franse Hoofdbesturen (1794‐1814) – deel 2. les 5: woensdag 6 mei 2015: Het OCMW‐Achief – deel 1. Voorbeeld: het Iepers OCMW‐Archief les 6: dinsdag 19 mei 2015: Het OCMW‐Archief – deel 2. prijs: € 30,00 voor leden Familiekunde Vlaanderen en abonnees op het tijdschrift “Mededelingen” van het VCGH € 35,00 voor niet‐leden

Het bedrag kan overgeschreven worden op rekeningnummer BE17 4744 1565 3121 van VCGH, Elflijnenlaan 3, 8610 Handzame

Schenkingen van bidprentjes en rouwbrieven

M. Bardyn, Handzame; W. Maertens, Koekelare; F. Degraeve, Zedelgem; Heemkring Dorp en Toren, Deinze; N. Muylle, Handzame; F.V. Mandel‐Leie; H. Verscheure, Kortemark; Gemeentebestuur Langemark‐Poelkapelle; G. Dedeyster, Kortemark; R. Deruyttere, Kortemark; R. Sioen, Ichtegem; N. Demeulenaere, Staden; C. Pillaert, Zarren; M. Degroote, Handzame.

Hartelijk dank

29 |

† Aartrijke 18/12/1859 18/12/1859 Aartrijke † 7 3 1

15 ° Klerken 15/12/1779 15/12/1779 Klerken °

DEMAN Maria Rosalie Rosalie Maria

† Aartrijke 06/03/1850 Aartrijke †

° Aartrijke 02/02/1781 02/02/1781 Aartrijke °

DECLERCK

DECLERCK Maria Therese x Staden 26/07/1808 Staden x Henri Henri † Bekegem 04/01/1897 † Bekegem ° Aartrijke 24/10/1810 Aartrijke °

† Bekegem 18/04/1845 18/04/1845 Bekegem †

14 ° Kortemark 11/10/1761 11/10/1761 Kortemark ° VERMEERSCH

MATTEN

x Aartrijke 25/04/1831 Aartrijke x Rosalie Anna Anna Rosalie

Pelagie

† Kortemark 13/12/1835 13/12/1835 Kortemark †

HOUVENAEGHEL HOUVENAEGHEL

° Handzame 29/07/1760 29/07/1760 Handzame °

VERMEERSCH

Pieter Jacobus Handzame 14/05/1785 Handzame

VERMEERSCH Frans Frans f DELY † Bekegem 03/10/1905 † Bekegem ° Bekegem 21/10/1852 Bekegem °

† Bekegem 16/02/1872 † Bekegem ° Zarren 01/10/1797 Zarren °

† Bekegem 16/03/1844 16/03/1844 Bekegem † 6

13 ° Zerkegem 15/02/1769 15/02/1769 Zerkegem °

† Brugge 27/10/2005 † Brugge x Moere 27/09/1949 Moere 27/09/1949 x Carel Arthur 18/03/1923 Eernegem ° MEULEMEESTER

Clemence Anna Therese Therese Anna x Bekegem 24/05/1876 Bekegem x

† Bekegem 30/01/1815 30/01/1815 Bekegem † ° Jabbeke 22/08/1767 22/08/1767 Jabbeke ° Sophia

VERPLANCKE

Zerkegem 26/10/1793 Zerkegem VERPLANCKE Henri Henri f

† Bekegem 05/11/1862 † Bekegem ° Bekegem 10/04/1802 Bekegem ° DELY

† Bekegem 02/04/1848 02/04/1848 Bekegem †

12

° Ichtegem 24/08/1771 24/08/1771 Ichtegem °

CHRISTIAEN

Eduard

Regina Regina x Bekegem 01/05/1828 Bekegem x

† Torhout 31/08/1809 Torhout †

° Torhout 12/03/1762 12/03/1762 Torhout ° DELY

Jacobus

DELY Carel Carel DELRUE † Eernegem 01/02/1977 † Eernegem † Bekegem 06/08/1918 † Bekegem ° Bekegem 18/09/1889 Bekegem ° ° Bekegem 30/09/1845 Bekegem ° † Bekegem 27/05/1849 † Bekegem ° Torhout 03/07/1803 Torhout °

† Ettelgem 22/09/1846 Ettelgem †

5 2

11

° Jabbeke 27/01/1788 27/01/1788 Jabbeke °

DECLERK

Maria Anna Anna Maria 14/04/1915 Bekegem x

† Ettelgem 08/01/1836 Ettelgem †

Flavie MariaFlavie ° Oudenburg 30/05/1774 30/05/1774 Oudenburg °

STUBBE

STUBBE

Anna Therese

x Roksem 17/02/1808 Roksem x 25/05/1797 Ichtegem x Ferdinand Ferdinand † Stalhille 14/03/1849 † Stalhille ° Ettelgem 10/03/1818 Ettelgem °

VANROOSE

† Stalhille 27/10/1846 Stalhille †

° Varsenare 18/05/1769 18/05/1769 Varsenare °

VANDIKKEL Fransisca Fransisca x Ettelgem 25/06/1847 Ettelgem x

† Stalhille 16/02/1846 16/02/1846 Stalhille † Maria Louise Maria

Jozef

° Roksem 25/03/1766 25/03/1766 Roksem °

VANROOSE VANROOSE

Varsenare 01/10/1793 Varsenare Jozef Jozef f † Gistel 28/04/1926 † Gistel ° Stalhille 28/02/1849 Stalhille ° † Stalhille 07/02/1858 † Stalhille ° Varsenare 14/08/1797 Varsenare ° 10

† Ichtegem 14/02/1830 14/02/1830 Ichtegem † 9 4

DELRUE

° Ichtegem 12/07/1765 12/07/1765 Ichtegem °

VANTOURHOUT Joanna Clara Clara Joanna Oscar x Stalhille 28/07/1875 Stalhille x

† Ichtegem 17/02/1820 Ichtegem †

° Ichtegem 31/03/1764 31/03/1764 Ichtegem °

VERMEERSCH

Ichtegem 23/09/1787 Ichtegem

Idonia Fransisca Idonia VERMEERSCH f Henri Jozef Jozef Henri DELRUE † Ichtegem 14/04/1875 † Ichtegem ° Ichtegem 12/07/1792 Ichtegem °

† Ichtegem 13/03/1825 13/03/1825 Ichtegem † 8

° Torhout Torhout °

VERMEERSCH

Anna Therese Therese Anna 08/05/1820 Ichtegem x Henri Jozef

† Ichtegem 07/06/1792 07/06/1792 Ichtegem † ° Ichtegem 12/07/1752 12/07/1752 Ichtegem °

DELRUE

DELRUE Ichtegem 16/10/1778 Ichtegem Pieter Joannes Pieter

f Petrus Jacobus Jacobus Petrus † Gistel 10/03/1899 † Gistel 20/01/1970 † Oostende ° Ichtegem 06/11/1824 Ichtegem ° 09/06/1891 Ichtegem ° 23/07/1923 Moere ° † Ichtegem 08/06/1864 † Ichtegem ° Ichtegem 14/08/1779 Ichtegem ° 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 31 30 29 27 28 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16

Samensteller:Georges Houvenaeghel Samensteller:Georges

30 |

† Oostduinkerke 24/06/1888 24/06/1888 Oostduinkerke † 7 3 1

15

° Oostduinkerke 16/12/1816 16/12/1816 Oostduinkerke °

PYLYSER Joanna Catharina Catharina Joanna

† Oostduinkerke 16/09/1896 Oostduinkerke †

° Alveringem 23/09/1816 23/09/1816 Alveringem °

PICAVET

PICAVET Joanna Therese

annekensvere annekensvere

tist tist p Jan Ba Jan M † 10/10/1927 ° Oostduinkerke 01/01/1842 Oostduinkerke °

† Sint-Joris 19/03/1876 19/03/1876 Sint-Joris † DELOOZE

14

annekensvere 16/09/1794 16/09/1794 annekensvere M °

HEL HEL

MAES

G annekensvere 28/10/1863 annekensvere Joanna Therese Therese Joanna Paulina M

† Sint-Joris 06/05/1847 06/05/1847 Sint-Joris † ° Schore 06/08/1801 06/08/1801 Schore °

DELOOZE

DELOOZE 29/01/1961 annekensvere

Petrus Jacobus

annekensvere 19/02/1832 annekensvere 19/01/1839 Oostduinkerke x M Jozef Norbert Norbert Jozef M † ° Sint Joris 27/11/1882 Joris Sint ° HOUVENAE † voor 1927 † voor ° Sint-Joris 04/12/1884 Sint-Joris °

† Koekelare 31/05/1890 31/05/1890 Koekelare † er 6 annekensvere 09/11/1959 09/11/1959 annekensvere

13 iddelkerke 11/03/1934 iddelkerke g

° Torhout 01/05/1816 01/05/1816 Torhout ° M VANHERCKE

M

Ro x °

TRIO a

m elia elia m A 28/05/1908 Joris Sint x Ir

† Koekelare 03/05/1908 03/05/1908 Koekelare †

° Koekelare 01/01/1821 01/01/1821 Koekelare °

VANBAVINCKHOVE Louisa Maria

Koekelare 20/04/1844 Koekelare x

ovekerke 05/05/1854 ovekerke

Jacobus Jacobus p Phili B

† Koekelare 24/12/1946 † Koekelare ° VANBAVINCKHOVE

† Zande 17/06/1876 17/06/1876 Zande †

12 VANHERCKE

° Zande 16/02/1818 16/02/1818 Zande °

LAUWYCK

ovekerke 25/04/1883 ovekerke x

hia hia p Suzane So Suzane B pp oliet

Hi

† Koekelare 23/01/1885 Koekelare †

° Zande 26/03/1812 26/03/1812 Zande °

VANHERCKE Karel Louis annekensvere 24/02/1910 annekensvere ladslo 10/02/1965 ladslo

VANHERCKE

V M Joannes Joannes 24/06/1995 † Oostende † ° ° Koekelare 08/02/1884 Koekelare ° PEEL † Koekelare 13/08/1924 † Koekelare ° Zande 18/10/1849 Zande °

† Oostduinkerke 07/10/1863 Oostduinkerke †

5 2

11 ° Oostduinkerke 05/07/1823 05/07/1823 Oostduinkerke °

DEBRUYNE erarda

05/1850 12/01/1844 Zande x x

annekensvere 27/05/1933 annekensvere Maria Therese Therese Maria G M

x

annekensvere 14/02/1903 annekensvere M †

ica Maria ica

ERYL v ° Oostduinkerke 06/09/1819 06/09/1819 Oostduinkerke ° 21/06/1891 e

G

jz

ERYL G

Ludo

icus icus v Karel Ludo Karel

† Pervi ° Oostduinkerke 07/02/1854

annekensvere 19/09/1884 annekensvere M †

KETELERS

annekensvere 21/03/1808 21/03/1808 annekensvere M °

VANNECKE

e e v odelie G Maria Maria 05/04/1877 annekensvere x

Urbanie M

annekensvere 25/12/1901 25/12/1901 annekensvere M †

Frans ° Ramskapelle 21/09/1806 21/09/1806 Ramskapelle °

KETELERS 09/07/1952 annekensvere KETELERS annekensvere 22/12/1878 annekensvere

annekensvere 07/01/1835 annekensvere 15/ Oostduinkerke x annekensvere annekensvere

M M Petrus Matheus Matheus Petrus † ° M PEEL ° 01/12/1850

10

annekensvere 30/10/1888 30/10/1888 annekensvere M † † es 9 4

g annekensvere 09/06/1816 09/06/1816 annekensvere M °

HEETEM eor

hia

G hia hia p So elia m A 28/08/1906 annekensvere p M

x annekensvere 07/03/1857 annekensvere M †

° Schore 25/01/1819 25/01/1819 Schore °

REYNDERS REYNDERS

Rosalie So annekensvere annekensvere annekensvere 09/10/1844 annekensvere M x annekensvere annekensvere Joannes Frans Frans Joannes M M † ° 16/03/1845 05/08/1890

PEEL

† Sint-Joris 08/01/1892 08/01/1892 Sint-Joris † 8

annekensvere 02/04/1807 02/04/1807 annekensvere M °

DEBLAUWE Desiré el

ica Susana Susana ica v Ludo 01/09/1875 annekensvere x M

x annekensvere 26/03/1885 26/03/1885 annekensvere M † †

ust An g

PEEL

° Zarren 02/02/1811 02/02/1811 Zarren ° g

PEEL 13/03/1956 annekensvere 01/05/1967 annekensvere annekensvere 11/09/1876 annekensvere 05/06/1908 annekensvere 08/05/1934 annekensvere Au

annekensvere annekensvere annekensvere 14/05/1835 annekensvere M x

annekensvere annekensvere M M

M M M Jacobus Jacobus p Phili M M † † ° ° ° M x † 10/04/1903 09/07/1843 ° 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 31 30 29 27 28 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16

Samensteller: Houvenaeghel Georges Houvenaeghel Samensteller:

31 | 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

tist

a p

v

e icus icus

v v Anna Henri eno Petrus Petrus Fransis Jozefus Isabelle Carolus KIMPE Veronica Veronica Caroline Caroline TITECA G Ludo HOUCKE BAESENS COPPENS SCHOTTE LANSSENS DUMAREY WARMOES Anna Therese Therese Anna Maria Joanna Joanna Maria VUYLSTEKE Helena Joanna CHRISTIAEN Fransis Jacobus Joannes Ba Joannes PARMENTIER STROOBANDT DEVLAEMINCK VANOVERBEKE VANDENBROUCKE ichiels 06/09/1865 ichiels 09/11/1824 ichiels 19/06/1786 ichiels 07/10/1795 M M M M istel 15/10/1793 G ° Alveringem 08/03/1773 15/12/1831 † Westkerke ° Roksem 04/09/1772 † 10/03/1851 08/10/1795 ° Aartrijke 24/02/1865 † Westkerke ° Jabbeke03/06/1802 29/04/1889 † Westkerke 29/03/1790 ° Aartrijke † Bekegem 17/04/1846 13/11/1791 ° Eernegem † Bekegem 19/05/1857 ° Koekelare 21/05/1792 16/10/1828 † Westkerke ° 09/08/1849 † Westkerke 13/07/1776 ° Torhout † OOstkamp 27/01/1840 07/08/1770 ° Torhout † Oostkamp 24/09/1849 ° Brugge 30/10/1763 † Oostkamp 26/04/1849 ° Oostkamp 09/02/1780 † Oostkamp 19/02/1848 ° St.- † St.- ° St.- † St.- 14/02/1770 ° Zwevegem 05/12/1849 † Kortrijk ca 1772 ° Luxenburg † Kortijk 10/08/1849 x Westkerke 07/01/1796 x Aartrijke 04/07/1819 x Bekegem 13/10/1814 x Gistel 16/01/1815 x Torhout 15/03/1798 x Oostkamp 28/08/1798 x St.-Michiels 29/04/1812

8 9 10 11 12 13 14 15 Ludovicus Joanna Therese Jozefus Fransisca Sophia Fideel Julia Fransis Rosalie TITECA BAESENS VUYLSTEKE VANOVERBEKE LANSSENS HOUCKE COPPENS KIMPE

° Westkerke 05/09/1812 ° Aartrijke 08/12/1819 ° Bekegem 22/06/1818 ° Westkerke 21/03/1819 ° Torhout 29/10/1805 ° Oostkamp 30/03/1810 ° St.-Michiels 01/08/1814 ° Kortrijk 17/04/1810 † Westkerke 19/05/1878 † Westkerke 30/10/1902 † Westkerke 19/03/1895 † Westkerke 17/05/1892 † Brugge 27/02/1878 † St.-Michiels 05/10/1887 † St.-Michiels 15/03/1889 † St.-Michiels 30/12/1884 x Westkerke 17/02/1841 x Westkerke 20/09/1852 x Oostkamp 02/10/1831 x St.-Michiels 20/11/1844 32

| 4 5 6 7 Carokus Ludovicus TITECA Ludovica VUYLSTEKE Petrus Joannes LANSSENS Maria Eugenie Cecilia COPPENS

° Westkerke 26/07/1843 ° Westkerke 22/10/1853 ° Oostkamp 12/12/1847 ° St.-Michiels 06/06/1847 † Oostende 19/09/1926 † Wilskerke 05/06/1905 † Middelkerke 26/12/1904 † Middelkerke 29/07/1925 x Westkerke 17/08/1874 x St.-Michiels 16/02/1871

2 3 Julius TITECA Malvina LANSSENS

° Westkerke 15/06/1880 ° St.-Michiels 12/05/1886 † Middelkerke 17/09/1945 † Middelkerke 16/01/1957 x Middelkerke 11/09/1903

x Middelkerke 15/04/1944 1 Eugeen TITECA Denise MINNE

° Brugge 24/09/1919 ° Oostende 18/12/1917 † Oostduinkerke 03/09/2000 † Oostende 13/11/1995

Samensteller:Georges Houvenaeghel