PAPUR BRO’R PRESELI Aneurin Nadolig Llawen a Blwyddyn Newydd Dda i’n holl ddarllenwyr! Rhif 505 Sefydlwyd Rhagfyr 1974 Rhagfyr 2020 £1.00 Don Ya Ya yn recordio mewn cwtsh Cyhoeddi cerdd dan stâr o stafell ym Mhantwraigen Saesneg yn CLEBRAN Am y tro cyntaf erioed mae’n debyg cyhoeddir cwlffyn o Saesneg yn y papur hwn. Ni ymddiheurir am wneud hynny. Mae’r gerdd Saesneg ‘My Fishing Village’ a welir ar dudalen 12 yn adleisio llawer o farddoniaeth Gymraeg gyfoes fel y gerdd ‘Bro’ o eiddo Wyn Owens. Mae cerdd Philip Stoddart wedi cael cryn sylw ar y cyfryngau cymdeithasol. A hynny am ei bod yn tynnu sylw at y newid sy’n digwydd yng nghymunedau de Sir Benfro yn gymaint â gogledd y Owen Powell a’i gitar a’r offer recordio yn yr ystafell bitw sir o ganlyniad i’r cynnydd mewn prynu tai fel ail-gartrefu. Mae’r rhifynnau Wrth recordio gyda’r band Catatonia yn y 90au byddai’n ddim i’r cwmni recordiau diweddar o’r papur bro hwn wedi wario £1,000 y dydd mewn stiwdio fel Rockfield ym Mynwy. Byddai hynny’n bod yn gwyntyllu effaith hynny ar cynnwys bwyd a llety. A gallai paratoi albwm gymryd mwy nag wythnos. gymdogaethau brodorol ac ar yr iaith Erbyn heddiw mae cyn-gitarydd y grŵp, Owen Powell, yn medru recordio’r cyfan Gymraeg. ar ei liwt ei hun mewn cwtsh dan stâr o stafell ym mwthyn Pantwraigen yn Efail- Bwriedir parhau i wneud hynny yng wen, lle mae yntau a Betsan, sy’n hanu o Landysilio, wedi cartrefu. nghyd-destun y galw cynyddol am ateb Cerys Mathews gwleidyddol i’r bygythiad. Bu un o Arferai’r grŵp a gysylltir â Cerys Mathews deithio’r byd ond ers rhoi’r ffidil yn y swyddogion CLEBRAN yn annerch rali to yn 2001 bu’r crwt o Gaerdydd yn canolbwyntio ar gyfansoddi caneuon i eraill. ‘Nid yw Cymru ar werth’ a drefnwyd gan Ac yn benodol i’r gantores Duffy o Ben Llŷn. Gymdeithas yr Iaith yng Nghaerfyrddin Dim ond nawr y mae Owen wedi mentro recordio ei ddeunydd ei hun a hynny nid yn ddiweddar. o dan ei enw ei hun chwaith ond o dan enw Don Ya Ya. Ac ydyn ni’n debyg o’i weld yn perfformio’n lleol yng Nghlwb Rygbi Crymych Bwriada Cris Tomos barhau â’r mater yn neu Tafarn Sinc yn y dyfodol agos? rhinwedd ei swydd fel deilydd portffolio “Wel, byddai hynny’n anodd. Y fi sy’n chwarae pob offeryn ar y record a bydde ar gabinet Cyngor Sir Penfro. Mae’r rhaid i fi feddwl yn galed sut i fynd ati i gyflwyno’r caneuon yn fyw,” meddai. mater yn destun sgwrs cyson bellach. Lleuad welw Dyletswydd CLEBRAN yw adlewyrchu Yn y cyfamser ei fwriad yw cyhoeddi cyfres o senglau y mae’n eu disgrifio fel hynny a chynorthwyo i ganfod atebion. caneuon pop o’r 1960au a’r 1970au. Y nesaf i’w Diogelu 40 Gwobr i Tân y cynfyd Bidi yn cofio dyddiau rhyddhau yw cân o’r enw ‘Pale Moon’. o luniau castell Wendy a’r ar y Preselau – plentyndod ym “Fy ffrind o Aberystwyth, Hywel Griffiths, a finne Cilgerran Cylch Meithrin Shani Las mhentre Hermon sgrifennodd hi, ac mae’n diolch i’r lleuad am ein (tud 6) (tud 8) (tud 22) (tud 31) goleuo mewn cyfnod anodd. Mae’n ein harwain adre’n ddiogel,” meddai. Mae’n rhyfedd pa mor gerddorol greadigol y gellir bod mewn twtsen o stafell yng nghefen gwlad heb holl baraffanalia stiwdio fawr a desg gymysgu ac ati. 2 Clebran Rhagfyr 2020 CLEBRAN Papur Bro’r Preseli Cadeirydd: Llinos Penfold Pob cyfraniad i’w dderbyn erbyn yr 20fed o’r mis. Cysylltwch â’r gohebydd lleol neu os yn bosib anfoner yn uniongyrchol yn electroneg Ysgrifennydd: Cris Tomos, at: [email protected] neu golygydd y mis. Pant yr Ysgol, Hermon, Y Glôg, Cyhoeddwyd CLEBRAN gan y Bwrdd Golygyddol ac fe’i cysodwyd a'i Sir Benfro. SA36 0DT. argraffwyd gan Argraffwyr E. L. Jones, Aberteifi. (01239) 831962 / 07974 099738 E-bost gweinyddol: [email protected] Nid yw’r Bwrdd Golygyddol o angenrheidrwydd yn cytuno ag unrhyw farn a fynegir yng ngholofnau’r papur. Trysorydd: Dylan Thomas Mae gan CLEBRAN dudalen ffesbwc hefyd. Gosodir darnau o newyddion, (01239) 831163 ynghyd â lluniau, arno’n gyson rhwng pob rhifyn. Trowch ato. E-bost: [email protected] Mae CLEBRAN yn cydio ac yn treiddio i lefydd nad yw papure bro eraill yn eu cyrraedd. Trefnydd Clebran drwy’r Post: Lona Tomos (01239) 831962 Mae'r defnydd o luniau lliw yn rhan naturiol o dudalennau CLEBRAN erbyn hyn. Fydde neb am weld dychwelyd i ddu a gwyn trwyddi draw mae'n siwr. Colofn y Dysgwyr: Tomos Hopkins Nodwyd droeon y bydd rhaid codi pris CLEBRAN maes o law ac o fis E-bost: TomosD.Hopkins@pembrokeshire.gov.uk Ionawr ymlaen bydd ei bris yn codi 20c i £1 20. Daliwch i gefnogi. DALIER SYLW Colofn ‘Pori ‘Mysg y Geirie’: Mae rheolau’r gyfraith ar gyhoeddi lluniau o blant ar bapur neu ar y we Rachel James (01239) 841457 wedi’u tynhau. O’r herwydd mae’n bwysig bod pob gohebydd sy’n anfon llun ag enw plentyn i’w gynnwys yn CLEBRAN yn gwneud yn siwr ei fod wedi cael caniatâd rhieni neu ofalwyr y plentyn i wneud hynny. Diolch. GOHEBYDDION LLEOL Abercych: Dewina George (01239) 841229 [email protected] Blaenffos: Eileen Thomas (01239) 841528 Boncath: Nyfed Griffiths (01239) 841823 [email protected] Brynberian: Gillian Lewis (01239) 891387 [email protected] Bwlch-y-groes: Sharon Harries (01239) 698605 [email protected] Capel Newydd: Wendy Lewis (01239) 841242 [email protected] Cilgerran: Bethan Phillips (01239) 614321 [email protected] Cilrhedyn: Meinir James (01239) 698687 Crymych: Siop Siân (01239) 831230 Elizabeth John (01239) 831640 [email protected] Efail-wen: Angharad Booth-Taylor (01994) 419221 [email protected] Eglwyswrw: Eileen Thomas (01239) 891372 Miriel Davies (01239) 891259 [email protected] Ffynnongroes: Awen Evans (01239) 891637 [email protected] Glandŵr: Mair Davies (01994) 419455 [email protected] Hermon: Gwenda Mathias (01239) 831410 [email protected] Llandudoch: Llinos Devonald (01239) 614661 [email protected] Llanfyrnach: Joyce Williams (01239) 831254 Llangolman: Angharad Booth-Taylor (01994) 419221 [email protected] Llwyndrain: Beryl Vaughan (01239) 698394 Maenclochog: Mynachlog-ddu: Wyn Owens (01994) 419594 Rhos-y-bwlch: Buddug Harries (01437) 532652 [email protected] Rhydwilym: Eilir Davies (01994) 419649 [email protected] Beth am wirfoddoli i fod yn Clwb Clebran ar ei newydd wedd ohebydd Clebran yn eich ardal? Yng nghyfarfod blynyddol CLEBRAN penderfynwyd lansio CLWB CLEBRAN ar ei newydd wedd. Cronfa Asedion Cymunedol fydd yn casglu’r arian yn fisol a talu gwobrau misol. O gael 100 o aelodau’n nodi Clebran fel y mudiad lleol i’w gefnogi yna bydd CLEBRAN Golygydd mis Ionawr: yn derbyn £3,000 y flwyddyn o’r gronfa sef hanner y swm a gyfrennir gan bawb ar sail HEFIN WYN £5 y mis. Bydd gwobr yn cael ei hennill bob mis. Felly, er mwyn cynnal CLEBRAN dros yr hir dymor ymunwch er mwyn codi’r wobr fisol i £200. Ar y dudalen gyferbyn fe welwch y [email protected] daflen wybodaeth ac mae ffurflen archeb banc wedi’i chynnwys hefyd. Mae modd talu [email protected] drwy archeb am y flwyddyn gyfan sef £60. Mae mwy o wybodaeth am y cynllun ar www. asedion.cymru. Helpwch ni i dorchi llewys i ddatblygu’r papur bro. Rhagfyr 2020 Clebran 3 4 Clebran Rhagfyr 2020

ˆ

ˆ

ˆ

ˆ

ˆ

ˆ

–

Yr wyf yn cytuno i dalu ffi weinyddol gychwynnol o £6.00 (chwe phunt) ac yna swm misol o £5.00 (pum punt) i’w dalu ar y 1af (cyntaf) o bob mis, i ddechrau nawr, hyd ein bod yn eich hysbysu. Rhagfyr 2020 Clebran 5 Newyddion y Fro Blaenffos Brynberian Pob dymuniad da i Ivy Edwards sydd ar hyn o bryd yng Nghartref Parcllyn. Llongyfarchiadau i Maureen Evans, Tŷ Coets sy’n hen famgu am y tro cyntaf. Braf gweld Sioned Phillips yn ôl wrth ei gwaith yng Nghop Crymych ac wedi gwella o’r Covid. Llongyfarchiadau i John a Glenys Davies, Rhoson ar ddathlu eu priodas ddiamwnt yn ddiweddar. Cydymdeimlir yn ddiffuant â theulu’r Glasdir ar golli Debbie Rodgers, nith a chyfnither iddynt. Bu Debbie farw mewn damwain ffordd erchyll yn agos i Lwyngwair, tra’n teithio tuag adref. Cydymdeimlir â Gareth Howells Mae yna gyfres newydd o ‘Weatherman Walking’ gyda Derek Brockway yn a theulu Ffynnonllawddog, ar cyflwyno ar y gweill gan BBC Wales. Ma nhw eisoes wedi bod yng nghyffiniau golli cefnder iddo, Huw Howells, Brynberian ac wrth gromlech Pentre Ifan wrth gwrs. Fe fu Sophie Jenkins yn sôn mewn damwain angeuol tra wrth am dreftadaeth gyfoethog yr ardal. ei waith ger Arberth. Cynhaliwyd Enillwyr Clwb Cant mis Tachwedd: 1 Joyce Davies, Trefdraeth 2 Mike Thomas, yr angladd yng Nghapel Bethesda, Ffynnongroes 3 Anona Williams, Trefdraeth 4. Oliver a Carys Lewis, Brynberian Llawhaden ddydd Sadwrn, Rhagfyr Da gweld Ann Davies Eisteddfa Fach adre ar ôl bod am gyfnod yn Ysbyty 5. Derbyniwyd rhoddion tuag at Llwynhelyg. Dymunwn wellhad buan iddi. Ambiwlans Awyr Cymru trwy law Ken Davies, Clunderwen. Bwlch-y-groes Dymunir penblwydd hapus i Colin Evans Rhydyfrenni a hefyd Arwyn Harries, Boncath Garregwen, – y ddau yn dathlu penblwydd arbennig ym mis Rhagfyr. Mae Pwyllgor Neuadd Boncath yn Dymuniadau da i Lowri Truslove, Cefncroes yn yn ei swydd newydd. dymuno rhoi Coeden Nadolig ym Mae yna gyffro yn yr ardal. Mae’r gwaith o godi’r Neuadd newydd ar y gweill. maes parcio Neuadd y pentref fel Cwmni Emyr Davies a’i Fab, Ffostrasol sy wrthi ar sail cynlluniau pensaer lleol, ymgais i galonogi'r gymuned ac i Stewart Corbett. ddathlu'r ŵyl eleni. Dymuniadau gorau i Emyr Thomas, Delmyr, ar ôl cael damwain gas wrth gwympo drwy do sied a disgyn ar ben treilyr. Mae e' yn Ysbyty Glangwili, ond o dan ofalaeth arbenigwyr Ysbyty Treforys. Gŵr Delyth yw e, sy'n edrych ar ôl ochr ariannol ysgolion y cylch, ac yn dad i Dylan, sy'n drydanydd, a hefyd yn dad i Siwan, sy yn y coleg. Mae e'n dod ymlaen yn raddol, diolch i'r drefn. Dywedodd Cadeirydd Pwyllgor y Gwellhad buan i Lisa Pegg, Sŵn y Neuadd, Elizabeth Law: “Rydyn ni Cardi, sy' wedi cael llawdriniaeth i gyd yn gyffrous i weld yr adeilad sydyn yn Ysbyty Llwynhelyg, oherwydd gorffenedig ac i allu cwrdd eto fel llid y pendics. Mae'n wraig i James, cymuned yn y neuadd newydd, cyn Ffenestri “Country”, ac yn fam i belled â'n bod ni'n gallu gwneud Leiah, sy'n Ysgol y Preseli, ac yn fam hynny beth bynnag!” i Tallulah a Vinney hefyd, y ddau yn Ysgol y Frenni. Chris Voysey a Kathy, Mae digwyddiad agoriadol yn cael ei rheolwraig Siop Boncath, yw rhieni gynllunio a hoffai'r pwyllgor sicrhau Lisa, a Pearl Davies, Maes-y-bedw, yn bod pobl sydd ag unrhyw gysylltiad â'r fam-gu iddi. Da clywed bod Lisa adref, hen ysgol ym Mwlch-y-groes neu'r hen ond yn cymryd pwyll. neuadd yno. 6 Clebran Rhagfyr 2020

“Gallai’r agoriad hwn hefyd fod gymuned wrth gofeb y plwyf yn Neuadd Abercych ar Sul y Cofio. Fel arfer yn aduniad answyddogol i gyn- cynhelir oedfa ond eleni oherwydd y rheolau Covid dim ond un fu yn cofio am ddisgyblion yr ysgol, a byddai’n wych ymdrech ac aberth y nifer dewr y gwelir eu henwau ar y gofeb. pe bai pobl a oedd yn yr ysgol yn Croeso adre a dymuniadau gore am adferiad llwyr i Glenys Todd, Hafod yr Efail, gallu lledaenu’r gair i gyn-ddisgyblion sy’ wedi bod am gyfnod yn Ysbyty Llwynhelyg. Mae’n teimlo tipyn gwell erbyn eraill, a byddwn ni’n rhoi manylion hyn ac yn cael y gofal gore gan Peter, Sian, Warren a’r merched. pellach pan fyddant gennym ni . Llongyfarchiadau i enillwyr Clwb Cant y Cae Chwarae mis Hydref, sef Ben Byddai hefyd yn dda cael ffotograffau Truslove, Cylch Meithrin Bwlch-y-groes a Judith Griffiths. a straeon o atgofion pobl o ddod i’r Llongyfarchiadau gwresog i Lynda Williams, Pentre Bach, ar gael ei hethol yn neuadd fel y gallem o bosib guradu ddiweddar, yn aelod o Gyngor Cymuned Manordeifi. Mae’n weithgar tu hwnt, arddangosfa ar gyfer yr agoriad,” yn berson hollol ddibynadwy, ac yn barod iawn ei chymwynas. Dymunwn iddi meddai Elizabeth. bob dymuniad da a rhwyddineb yn y gwaith pwysig hwn. Dathlodd Sian Jenkins, Eisiau gwirfoddolwyr Dawns y Dail, ei phen-blwydd yn hanner cant ar Ragfyr y 4ydd. Hoffai'r Pwyllgor hefyd wahodd aelodau'r gymuned i gysylltu os Cilgerran gallant helpu neu gyfrannu mewn unrhyw ffordd yn yr amser sydd yn Dymunwn estyn ein cydymdeimlad dwysaf i Peter a Claire Williams, 4 Castell arwain at yr agoriad. Bydd croeso Corwg, Cilgerran ar golli eu mab Kieran yn ddiweddar. Dioddefodd Kieran o gancr ers yn bymtheg oed gan frwydro’n ddewr yn erbyn ei waeledd. mawr i unrhyw un sydd â sgiliau fel paentio ac addurno, garddio, tirlunio Mae’r Cynghorydd John ‘Cwmbetws’ Davies wedi sicrhau grant loteri i alluogi’r neu sy'n barod i gyfrannu peth amser, Cyngor Cymuned i wella’r llwybr sy’n arwain o’r Castell i’r Ganolfan Gwrwglau ar i gysylltu â'r pwyllgor trwy e-bostio lan yr afon yn Nolbadau. Defnyddir y grant o £9,700 i lanhau’r llwybrau, adeiladu [email protected], ffonio grisiau diogel a darparu byrddau gwybodaeth newydd. Bydd hyn yn gwella Suzanne Griffiths-Rees ar 01239 adnodd sydd yn cael ei ddefnyddio’n gyson gan bobl leol ac ymwelwyr. Newyddion 698586, neu gysylltu ar ein tudalen ardderchog i’r gymuned. Facebook. A rhaid diolch i Wyn Jones am ddefnyddio ei amser adeg y cyfnod clo i lanhau Bydd y neuadd newydd yn eiteddfan islaw’r castell. Dros y blynyddoedd roedd yr eisteddfan bedol a gwasanaethu cymuned Bwlch-y-groes adeiladwyd yn y flwyddyn 2000 wedi tyfu drosodd ond gwelodd Wyn ei gyfle i a phentrefi cyfagos. Adeiladwyd ddefnyddio ei amser clo i wneud y gwaith yn wirfoddol. Diolch yn fawr iawn. y neuadd wreiddiol yn 1951 pan benderfynodd yr awdurdod addysg ddarparu neuadd i'r ysgol, a adeiladwyd o gytiau byddin wedi'u hailgylchu o Dde Sir Benfro a Hermon, ac a ddodrefnwyd ag arian a gododd y gymuned drwy ocsiwn. Dylai fod wedi’i chwblhau erbyn y gwanwyn. Mae Pwyllgor Iaith a Threftadaeth y pentref wedi prynu ysgythriadau a phrintiau wrth Mercedes Williams oedd yn gadael yr ardal am Awstralia. Roedd ei gŵr, Jimmy, wedi casglu printiadau o Gastell Cilgerran ar hyd ei fywyd - tua deugain Capel Newydd mewn nifer ac erbyn hyn maent yn eiddo i’r pentref. Ymfudodd y ddau o’r pentref i Awstralia yn y 60au ac yna dychwelyd atom yn 2010. Yn dilyn marwolaeth Jimmy yn ddiweddar dychwelodd ei weddw, a oedd yn byw ym Mhenybryn ac o dras Sbaenaidd, i Awstralia drachefn. Buom yn ffodus hefyd bod Pwyllgor Gŵyl Cilgerran wedi talu’n llawn amdanynt. Dyma rai ohonynt.

Cadeirydd Cyngor Cymuned Maeordeifi, y Cyng Aled Lewis, Capel Newydd, yn gosod torch yn enw’r Rhagfyr 2020 Clebran 7

Y Parch Rhosier Morgan oedd yng ngofal Seremoni’r Cofio y tu fas i Neuadd y Farchnad ar ddydd Mercher, Tachwedd 11. Seiniwyd yr utgorn gan Chris Monk.

Oes rhywun yn gwybod rhywbeth am y ddau lun yma? Doedden nhw ddim wedi’u cynnwys yn y gyfrol Crymych Dwê a Heddi a gyhoeddwyd yn 2009. Pryd tynnwyd nhw a gan bwy?

Crymych Cydymdeimlir yn ddwys â Bethan a Colin Davies ar farwolaeth Debbie Rodgers, cyfneither Bethan, a fu farw mewn damwain ffordd ger Felindre Farchog ar ei beic modur. Roedd Debbie yn 41 oed ac yn rheolwraig gyda chwmni Jewsons yn Aberteifi. Bu’n byw yn Nhegryn am gyfnod ac yn ferch i Meinir a Phil ac yn chwaer i Tanya, Gareth, Michael a Ffion. Cynhaliwyd gwasanaeth yng Nghapel Gorffwys Aberteifi ar ddydd Sul, Tachwedd 22 i gofio am ei bywyd cyn claddu ei gweddillion ym Mynwent Macpellah, Dinas Dymunir gwellhad buan i Eiros Edwards sydd bellach adref o’r ysbyty. Llongyfarchiadau i Dylan Thomas, Llain Drigarn a Trysorydd Clebran, ar gyrraedd yr hanner cant ac ar Rhaid bod yn garcus hyd yn oed wrth gyflwyno siec. Jac a ben hynny am golli chwe stôn. Bron hanner y bachan a fu! Mair Vaughan yn cyflwyno siec o £651 i Nia Rees, cadeirydd Llongyfarchiadau i Rachel Boulton a’i phartner, Brynhyfryd, ar Pwyllgor ,Cylch Meithrin Crymych yn dilyn y Daith Tractore enedigaeth Jac. flynyddol. 8 Clebran Rhagfyr 2020

A rhaid canmol y Cylch a Wendy Phillips, yr arweinydd, yn benodol, yn dilyn eu Llongyfarchiadau i Mirain Iwerydd ar llwyddiant ym mhumed Seremoni Gwobrau Mudiad Meithrin. Cafodd Wendy gael ei dewis i addurno clawr rhifyn y ei dewis fel arweinydd gorau Cymru, a’r Cylch ei hunan yn ennill y prif le yng gaeaf o’r cylchgrawn newydd i ferched, nghategori Dewin a Doti. Mae’r categori hwnnw yn cael ei roi ar gyfer y deunydd Cara. gorau o ddefnyddio Dewin a Doti yn y Cylch a dilyn canllawiau Mudiad Meithrin. Dewin yw cymeriad unigryw y Mudiad ac mae ganddo ffrind ffyddlon o’r enw Doti y ci. Fe ddaeth y Cylch yn ail yn yr categori Cylch Meithrin gorau yn y De-Orllewin.

Efail-wen

Wendy Phillips a Dewin yng nghanol y plantos.

Trist yw cofnodi marwolaeth Russell Davies, un o gyfeillion pennaf Clwb Criced Crymych, pan oedden nhw’n chwarae ar gae’r Glandy. Byddai yno ymhob gêm yn dangos diddordeb ac yn annog yn ogystal â chynorthwyo’r tirmon ar gyfer paratoi’r llain yn ystod yr wythnos cyn Sadwrn y gemau. Fe’i gwelir yn y llun ar y dde yn cael ei anrhydeddu gan un o hoelion wyth y clwb, John Williams. Arferai gyrraedd Mae yna weithgareddau awyr agored hefyd. ar ei feic gan ddiflannu’n sydyn ganol prynhawn i fynd adre i gael te cyn AWEN M. L. Davies seiclo nôl eto cyn diwedd y gêm. ––––––––––– Addurnwyr Eglwyswrw TEIFI ––––––––––– Dewis da o lyfrau Cymraeg Awelfryn, i blant ac oedolion, Tegryn, hefyd cardiau a recordiau. Sir Benfro. Ar agor 9yb–5yh SA35 0BE Llun i Sadwrn (01239) 621370 07811 871423 07971 545264 23 Stryd Fawr, Aberteifi. SA43 1HJ (01239) 698320 Rhagfyr 2020 Clebran 9

Diolch i flaenoriaid Eglwys Sant Cristiolus am drefnu'r yn cerdded o amgylch y pentref ym mhob tywydd o dan gwasanaeth Sul y Cofio eleni eto, ac ymgodymu ag nawdd "Cylchoedd sy'n cerdded" er mwyn codi arian i'r anawsterau rheolau'r coronafeirws a oedd mewn grym. cylch. Da iawn blantos. Daeth nifer parchus ynghyd, cychwynnwyd y gwasanaeth am 10.45yb, – gyda dau funud o dawelwch am 11yb. Y Parchedig John Powell oedd yn gweinyddu. Llongyfarchiadau i Dai a Edwina Morris, Nant-yr-helygen Fach ar ddathlu eu Priodas Aur ar 21ain o Dachwedd. Cydymdeimlwn â theulu Cipill ar golli perthynas sef Debbie Rodgers o Dinas a fu farw mewn damwain ffordd ger Felindre Farchog, a hithau dim ond yn 41 mlwydd oed. Mae’n werth mynd heibio Garej Penfro gyda’r nos i weld y goleuadau. Mae’n Nadolig!

Llandudoch Llongyfarchiadau i Aled a Siwan Hughes, Penllyn ar enedigaeth mab bach, Deio Tomos Huws ar Tachwedd 15fed yn Ysbyty Gwynedd. Brawd bach i Gwil a ŵyr arall i Terwyn a Marged. Ym mis Awst cynhaliwyd Treialon Cŵn Defaid ar fferm Lyn Evans, Pantirion, y cyfan dan reolau COVID19. Cyflwynwyd yr elw o £600 i ‘Nyrsio yn y Gymuned, Aberteifi.’ Llongyfarchiadau i Oliver James ar gyrraedd y rownd derfynol categori Gwirfoddolwyr Ifanc y Sir a drefnwyd gan Gymdeithas Gwasanaethau Gwirfoddol Sir Benfro. Cafodd ei enwebu fel person oedd wedi cynorthwyo yn lleol ac wedi bod ar flaen y gâd yn ei gymuned dros gyfnod y pandemig. Siwmperi Eileen Yn dilyn ymgyrch Eileen Johnson i gasglu siwmperi i blant ffoaduriaid yn Ewrop, mae 2020 wedi cyrraedd Lesvos, Groeg erbyn hyn. Gan fod yna 1,000 o siwmperi ar ôl trefnwyd bod rhain yn cael eu trosglwyddo i Gymdeithas y Plant yng Nghaerdydd fel y gellir eu dosbarthu, (fel anrhegion Nadolig) i blant sy’ mewn angen. Cofiwn fod yna blant yn byw mewn amodau truenus dros y byd. Lucy Gannon Mae Lucy Gannon wedi ymgartrefu yn y pentre ers nifer o flynyddoedd ac mae ei nofel gyntaf ar ffurf hunangofiant Hebron ei phlentyndod nawr yn y siopau, dan y teitl ‘The Amazing Mae aelodau Capel Hebron yn dymuno’n dda i Denzil Astonishing Story’. Yn awdur 8 o ddramau a 18 o ddramau Davies ar ddathlu ei ben-blwydd yn 94 oed ar Dachwedd ar gyfer y teledu, mae wedi derbyn yr ‘MBE’ am ei 20. Bu cyn-brifathro Ysgol Pant-y-caws yn derbyn triniaeth gwasanaeth i fyd y ddrama. Mae’n cydnabod bod i Grist le ysbyty yn ddiweddar ond nawr mae wedi dychwelyd i amlwg yn ei bywyd a darlledwyd ei drama ‘Judas’ ar y radio Gartre Carreg Lwyd, Heol Salem, Sancler. nôl ddechrau’r flwyddyn. Dymuniadau gorau i Catrin Devonald sydd wedi ei phenodi Hermon yn ddarlithydd yn yr adran Addysg Gymraeg ym Mhrifysgol Dymunwn wellhad buan i Janice Williams, Dolau sydd wedi De Cymru. bod yn yr ysbyty yn ddiweddar ag sydd yn dal i fod yn Capel Degwel anhwylus. Pob dymuniad da iddi. Bu Sian Elin Thomas, Crymych yn gyfrifol am oedfa mis Cydymdeimlwn â Gwyneth Evans a'r teulu, Llys Meirlas ar Hydref yng Nghapel Degwel a dymunir yn dda iddi ar ei golli cyfnither mewn damwain erchyll, sef Debbie Rodgers chyfnod olaf o baratoi at y weinidogaeth. Am flwyddyn, o Dinas. bydd â gofal Capel y Graig, Castell Newydd Emlyn, a hyn Bu Cylch Meithrin Hermon yn codi arian yn ddiweddar drwy dan oruchwyliaeth y Parch Irfon Roberts, Aberteifi. gasglu bagiau o ddillad a.y.b. i'w hailgylchu. Casglwyd 358 Bore Sul Tachwedd 15fed cafwyd oedfa gymun yng o fagiau a gwnaed elw o £486. Mae'r plant hefyd wedi bod ngofal Dr. Owain Rhys Roberts, Aberystwyth, (mab-yng- 10 Clebran Rhagfyr 2020 nghyfraith Terwyn a Marged Tomos). Nghastell Caerdydd. Gwelwyd y rhai haeddiannol i Carolyn Lloyd a Phil Croesawodd Terwyn yr aelodau, hefyd na allai deithio yno yn cymryd rhan ar Hughes, Afallon, wedi’u gorchest yn Mike a Sian James (Capel Blaenwaun) a y rhyngrwyd. Bu “Premier Arwyddo’r sefydlu busnes llwyddiannus. Dymunir Mr. Wilson, Arosfa, i’r oedfa. Anthem” yn llwyddiannus dros ben gwell iechyd i’r ddau. Mae ffurf yr oedfaon yn gwahaniaethu gyda Syr Bryn Terfel yn canu. Mae’r gwaith wedi dechrau i baratoi’r tir o fis i fis. Tro yma gwnaeth Owain Penblwydd hapus i Evelyn Brennan, Tŷ ar gyfer codi ystâd o dai newydd wrth ganolbwyntio ar egluro ystyr geiriau Newydd, ar gyrraedd carreg filltir arall. i fynedfa newydd gael ei thorri o Heol emyn Ann Griffiths – rhif 338 yn Fair. Does yna ddim enw i’r ystâd eto. Caneuon Ffydd – yn arbennig y Maenclochog profiadau ar gobaith sydd yn y penillion. Wrth gwrs, nid oedd yn bosib canu’r emyn yma. Bydd yr oedfa nesaf ar Rhagfyr 13eg, os bydd cyfyngiadau COVID yn caniatáu. Llanfyrnach Dymunwn wellhad buan i Alun Lloyd, Sunnyhill, sydd wedi cael llawdriniaeth ar ei galon yn Ysbyty Treforus ac mae’n dda clywed bod Janet yn llawer gwell ar ôl cael ei llawdriniaeth hithau. Anfonwn ein dymuniadau gorau i John Llewellyn, M.B.E., Dolcoed, sy’n cael Llongyfarchiadau i Ceri Ashe, y Ffarm, ar triniaeth yn Ysbyty Llwynhelyg ar hyn o lwyfanu dwy ddrama rhithiol o’i gwaith bryd. Treuliodd John yrfa yn yr Awyrlu Mae’r arlunydd Linda Norris, Llwynon ei hun gyda chydweithrediad Span Arts Brenhinol ac roedd yn un o’r dewrion wedi bod yn gynhyrchiol unwaith eto yn enw Cynhyrchiadau Popty Ping. fu’n hedfan uwchben Rwsia i’n cadw’n gan greu clustdlysau o bob math yn Perfformiwyd y ddrama ‘Lockdown ddiogel yma yn y Gorllewin dros lawer ogystal â’i phaentiadau haniaethol Tales: Making Babies’ ar Ragfyr 4 ac yna o flynyddoedd. Bu Marnie ei wraig yn arferol a chardiau Nadolig dwyieithog. ‘Chwedlau’r Cyfnod Clo: Bara a Babis’ y hyfforddi Ymarfer Corff a Thrampolin i Teitl y darlun uchod yw ‘Golau Euraid’. noson ddilynol. Roedd Ceri’n perfformio dîm Olympaidd Prydain Fawr pan oedd Gellir gweld yr hyn sydd ganddi ar werth o Lundain tra roedd ei chynhyrchydd yn yn iau. dros y Nadolig ar ei horiel ar-lein. San Fransisco. Mae Joyce Williams, Trehenry, yn Dymunir gwellhad buan i Gary Bevan, gwella’n dda erbyn hyn ar ôl cael Trem-y-wawr, sydd wedi derbyn triniaeth Mynachlog-ddu ysbyty unwaith eto yn Nhreforys. Mae triniaeth lawfeddygol yn Ysbyty Dymuniadau gorau i Pat Davies, sedd y tractor yn ymwhedd. Da oedd Treforus cyn mynd ymlaen i gael Ynys Fawr a Leonard John, Tycwta gweld Carys Phillips, Penlan, ar y rhaglen profion yn Singleton ac yn Ysbyty sydd wedi derbyn triniaeth ysbyty yn ‘Ffermio’ yn sôn am weithgaredd Clwb Glangwili wedi hynny. ddiweddar. Da clywed bod y ddau yn Ffermwyr Ifanc Llys-y-frân yn ystod Cafodd Elin Williams, Trehenry, ei y cyfnod clo a pha mor bwysig yw’r gwella. phum munud o enwogrwydd ar y mudiad i ieuenctid cefn gwlad. Braf oedd clywed Huw Griffiths, teledu ar nos Sadwrn yr Eisteddfod Blaendyffryn gynt, yn sgwrsio mor Genedlaethol na fu. Gan nad oedd Da gweld bod Caffi’r Sgwâr yn dal ar agor o dan ddwylo medrus Ian Eynon hamddenol gyda Ifan Evans ar ei raglen Eisteddfod eleni, daeth Elin a llawer brynhawn dydd Mercher, 18 Tachwedd o Gymry byddar eraill ynghyd yng a’i wyres, Alys Eynon, Tegfan. Hoe

MAENCLOCHOG HARDWARE Trebengych, Rosebush, Clunderwen, Sir Benfro

Rhif ffôn: 01437 532 478 PRITCHARD Ffacs: 01437 532 918 E-Bost: [email protected] a’i Gwmni

Amserau agor CYFRIFWYR SIARTREDIG ARDYSTIEDIG Llun - Gwener 9.00 i 5.00 Ar gau Sadwrn, Sul a Gŵyl y Banc. Mae gennym bartneriaid a staff sy’n medru cynnig gwasanaeth Cymraeg cyflawn yn y meysydd canlynol: Cyflenwyr o bob math o offer amaethyddol; ▪ Hunan Asesiad Gatiau, offer bwydo a deunyddiau ffensio ▪ Paratoi cyfrifon busnesau a’u cyflwyno i Gyllid y Wlad

Deunyddiau adeiladu; ▪ Ffurflenni Treth Incwm unigolion Blociau concrit, tywod, sment ▪ Treth ar Werth a thalu wrth ennill a phibellau draenio ▪ Cyngor ar bob agwedd o drethiant

Amrywiaeth eang o ddeunyddiau a nwyddau, 74 Stryd Fawr, Abergwaun (01348) 873263 hefyd o ffitiadau dŵr a phibellau 47 Stryd y Santes Fair, Aberteifi (01239) 612475 / 612583

Bwydydd ceffylau ac anifeiliaid anwes. 15-17 Castle High, Hwlffordd (01437) 764785 Rhagfyr 2020 Clebran 11 ar Radio Cymru. Camp Huw oedd adnabod sŵn y peiriant amaethyddol ac fe wnaeth yn dda iawn i adnabod y math o beiriant mewn cystadleuaeth anodd iawn. Yn anffodus oherwydd y cyfnod clo byr nid oedd hi’n bosibl cynnal oedfa gymun ym Methel ar ddechrau mis Tachwedd fel y bwriadwyd. Mae oedfa gymun wedi ei threfnu nawr ar gyfer bore dydd Sul, 6 Rhagfyr gyda’r mesurau diogelwch priodol mewn lle. Edrychwn ymlaen yn fawr at gael ail ddechrau cyfarfod.

Mater o fieri lle bu mawredd oedd hi dro yn ôl pan gyhoeddwyd llun o’r blwch llythyru hwn. Prin ei fod i’w weld. Ond bellach mae ar ei newydd wedd diolch i gryman y postman lleol, Cefin Vaughan. Yn ystod ei ddeng mlynedd o ddosbarthu yn yr ardal bu’n casglu Allt Pantmaenog fel ymae nawr deunydd o’r blwch ar ben feidir Maes Y bwriad yw codi chwech o dai fforddiadwy tair ystafell wely wedi’u gwneud Carafanau Trefach yn gyson. Ei gyngor o bren. Bydd y datblygiad yn bentref bychan eco-gyfeillgar â’r preswylwyr yn yw ei fod yn barod i gasglu cardiau gweithio yn y gweithdy yn trin coed lleol. Rhoddir pwyslais ar ynni adnewyddadwy Nadolig oddi yno nawr. a thyfu bwyd gan wneud y gymuned mor hunan-gynhaliol â phosib. Mae’r cais cynllunio gerbron yr awdurdodau ar hyn o bryd. Mae Coed Cymru hefyd yn gyfrifol Rhos-y-bwlch am elltydd Tŷ Rhyg a Glyn Aeron ac wedi bod wrthi yn eu teneuo’n ddiweddar. Gweler y llun ar ben y golofn nesa' o’r datblygiad posib fydd ar dir allt Cofnodion Teuluol Pantmaenog. Mae’r datblygwyr, sy’n Sioned James cynnwys Coed Cymru, eisoes wedi cael I gofion’n dyner am Sioned, Llys Iago a hunodd Rhagfyr 1af, 2018 yn 28 mlwydd caniatâd i godi gweithdy trin coed ar y oed. Partner ffyddlon a merch gariadus, chwaer a modryb annwyl. Oddi wrth Hef, safle. Dad a Mam, Steffan, Serena ac Erin, a’r teulu oll. “Edau cariad ni thorrir byth”

E. P. PARRY M. R. Pharm. S. Y Fferyllfa, Crymych ✆ 01239 831243 Gweinyddion GIG a Phreifat. Moddion Fferylliaeth. Profion Beichiogaeth. Gofal am anataliad a stoma. Cyfarpar llawfeddygol a dresinau. ✩✩✩ ASIANTAETH BAPURAU Papurau dyddiol a lleol, Cylchgronau, Anrhegion, Nwyddau Ysgrifennu, Losin Gwin a Gwirodydd, Nwyddau Cosmetigau 12 Clebran Rhagfyr 2020 Y newid aruthrol yn ein cymunedau What Fishing village? Cyhoeddwyd cerdd Phil Stoddart ar Ar ran y Gymdeithas, dywed Sioned You have taken our village dudalen gweddlyfr Pembrokeshire we Elin "Allwn ni ddim disgwyl nes Not with bullets bombs or force, really Love It ar Dachwedd 15. Mae gan etholiad llywodraeth newydd y You did it slow and steady forcing y dudalen 7,200 o ddilynwyr. Cafwyd flwyddyn nesaf, gan fod prisiau tai us poor locals out of your rich folks ymateb chwyrn dros ac yn erbyn wedi codi gymaint yn yr ardaloedd second home bidding wars, byrdwn y gerdd. Ond roedd yn chwa gwledig fel bod teuluoedd lleol yn cael You have taken our once fishing village o awyr iach. Pwrpas pennaf y dudalen eu gorfodi o'r farchnad. Mae angen and turned It into your six week holiday yw hyrwyddo prydferthwch y sir er i'r llywodraeth roi pecyn argyfwng o playground, mwyn denu ymwelwyr. Clodwiw. Ond rymoedd i Awdurdodau Lleol yn awr i Our once proud village slip where no perthyn gogoniant i’r sir heblaw am y reoli'r sefyllfa." more... fishermen are to be found, golygfeydd o brydferthwch syfrdanol. Yn ddiweddar gwrthododd cabinet Only second homes ribs and jet skis Mae yna ogoniant yn perthyn i’w Cyngor Sir Penfro ddefnyddio ei hawl scattered all around, phobl hefyd a llawer ohonyn nhw yn i godi’r dreth ychwanegol a osodir All lined up for them well-spoken teimlo o dan fygythiad o ran dyfodol ar ail-dai o’r 50% presennol i’r 75% a spoilt English girls and boys, eu cymunedau a gallu ieuenctid sydd argymhellwyd gan Blaid Cymru. Mae You have taken our village and filled it am aros yn eu cynefin i brynu cartrefi. Cyngor Dinas Abertawe yn codi 100% with your toys, Gwyntyllwyd y sefyllfa’n drwyadl. o gofio bod llawer o gyfoethogion yn But when you get in trouble far off... berchen ar ail-dai yng Ngŵyr. Mae well away from land... cos you know Cyhoeddwyd cerdd Wyn Owens yn ei Y Patshyn Glas protestwyr yn Nefyn ac ym Mhen Llŷn not the waters nor the tides rocks and gyfrol yn 2005. Mae’r wedi mynnu cyfarfod rhithiol ar frys sand, naill gerdd yn adleisio’r llall o ran fel gyda’r prif weinidog, Mark Drakeford, You send them flares up... now it’s our y gwêl y ddau fardd y newid yn ein i drafod y sefyllfa. help you so demand, cymdogaethau; y naill yn byw yn Tiers For the locals... them that man the Cross a’r llall ym Mynachlog-ddu. Nid yw’r mater ar ben am nad yw lifeboat cos they once fished these Mae beirdd bob amser yn medru wedi’i ddatrys. Disgwylir i gyfarfod llawn o Gyngor Sir Penfro drafod yr waters with the rope burned calloused crisialu teimladau eu cyfoedion mewn argyfwng tai yn eu cyfarfod nesaf ar y hand, modd na wneir mewn adroddiadau 10fed o Ragfyr ac mewn cyfarfodydd They know tides... hidden rocks and ac astudiaethau. Maent yn cydio ym pellach mae’n siŵr. Yn y cyfamser treacherous shifting sands, mywyn y mater. Er rhaid cofio nad yw’n cafwyd ymdriniaeth gytbwys o’r With courage they steam out to save fater o ddu a gwyn. Mae yna Gymry argyfwng yn rhifyn mis Tachwedd o’r you before it’s all to late lawer o fewn y fro dros y degawdau papur hwn gan neb llai na Jonathan But soon there will be no one left with wedi dewis enwau Saesneg ar eu Jones. Ysgrifennai ar sail oes o brofiad the knowledge to save you from your cartrefi ac yn wir ar eu plant. Dylanwad fate. o weithio ym maes twristiaeth. Deil i Hollywood a’r byd adloniant Eingl- arddel ei wreiddiau yn y fro. Phil Stoddard Americanaidd yn gryfach o lawer na dylanwad Anghydffurfiaeth. Cafwyd ymateb hefyd ar y cyfryngau cymdeithasol i erthyglau eraill a Bro Dengys y ddwy gerdd unwaith eto bod gyhoeddwyd am yr ymdrechion i Beth sydd ar ôl i ddweud, y ddwy ran o’r sir er y gwahaniaethau hybu’r Gymraeg gan dynnu sylw at Pan fo’r gwynt dros erwau’r rhos ieithyddol traddodiadol yn unedig yn y modd y mae’r defnydd ohoni wedi Mor fain â iaith y chwarae eu pryderon ynghylch parhad ffordd o newid. Wele rai enghreifftiau: Ar yr iard? fyw a’r bygythiad o gael eu traflyncu “Llawer o eiriau Saesneg yn ein Pa fodd y canfyddwn eto o dan y cegid, gan fewnfudwyr a pherchnogion ail- iaith bob dydd pan yn yr ysgol. Cân Alaw yr afon hithau, gartrefi. Mae’r pryderon hyn wedi’u Dafydd Iwan, 'lessons history, lessons Tra bo grŵn y llanw’n corddi rhannu gan Gynghorau Sir Gâr a Sir geography lessons English o hyd ac Tros ein mynd a’n dod? Benfro bellach. Roedd aelodau cabinet o hyd ac ambell i lesson yn Welsh y ddwy sir yn annerch rali a drefnwyd chware teg' . Hon o hyd yn fy atgoffa. Beth sydd ar ôl i’w wneud, gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg Fy Nghymraeg wedi gwella pan aeth Ond mwmial ein rhwystredigaeth, yng Nghaerfyrddin ar ddydd Sadwrn, y plant i ysgolion Cymraeg yn y de I’w chwalu’n ddarnau gan y gwynt Tachwedd 21. ddwyrain a wedi dysgu llawer wrth Uwch erwau’r rhos. ddysgwyr Cymraeg! Trio gwella o hyd Yn y rali cyflwynwyd llythyr i'r Cyng. ond y geirie Saesneg yn slipo mas yn Yno, lle mae blodau’r eithin Cris Tomos yn gofyn i Gyngor Sir Penfro rhwydd weithie!” Yn eu miloedd bwyso ar y Llywodraeth i roi grymoedd Eleni mor felyn ag erioed. argyfwng i awdurdodau lleol i reoli'r Ena Morris, Brynberian a Phontypŵl Ac yno lle pawr y ddafad mor ddihid farchnad dai er mwyn sicrhau cartrefi Prin oedd y gwersi a gyflwynwyd trwy O’r cyfarth ym mharthau’r i bobl leol. Trosglwyddwyd y llythyr i gyfrwng y Gymraeg yn Ysgol y Preseli ‘Bluestone View’. ddwylo arweinydd Cyngor Sir Penfro, yn y 1960au. Dim ond cychwyn oedd Wyn Owens y Cyng. David Simpson. y broses wrth sefydlu ffrwd Gymraeg Rhagfyr 2020 Clebran 13 a ffrwd Saesneg. Byddai disgyblion y rownderi dyma'r unig chwaraeon oedd yn hysbys i ni gyda rhyw fath o ddeall ar ffrwd Gymraeg yn cael eu haddysgu y rheolau digonol)." trwy gyfrwng y Gymraeg mewn rhai “Dyna ddechrau'r dirywiad aeth ganwaith gwaeth wedi trosglwyddo i'r Ysgol pynciau. Ramadeg (Eton neu Harrow). Cefais y fraint, yn ystod fy ngyrfa, o ymweld ag “Es i'n aml i'r llyfrgell Canolfan Addysg ysgolion cynradd ac uwchradd ledled Cymru a'r tristwch pennaf i mi, wrth bwyso i Oedolion Crymych a'r chweched a mesur safon y Gymraeg a Chymreictod yr ysgolion, oedd y defnydd wnaed dosbarth yn gwneud gwaith cartref fan yn "naturiol" o'r Saesneg fel iaith gyfathrebu a chwarae'r disgyblion rhugl eu na ac yn gyrru'r llyfrgellydd gwreiddiol Cymraeg a hynny mewn nifer o'r ysgolion ar waethaf ymdrechion clodwiw ac yn lloerig oherwydd Saesneg roedd ymroddedig nifer o benaethiaid ac athrawon gyda llwyr ymroddiad i'r Gymraeg." eu hiaith gymdeithasol a phob un “Y sialens fawr – sut mae goresgyn y llofrudd 'ma? Mae peryg enfawr a thrychinebus ohonynt yn gwbl rhugl yn Iaith y Nef. i ni gael ein llofruddio gan golli'r frwydr a cholli'n hiaith. Rhaid cyfannu i oresgyn Ofnadwy.” ymosodiadau'r llofrudd i ni i gyd yn ei adnabod ond ymddengys fod y fantais Anthony Stewart, Penfro, Dysgwr brwd gyfredol yn ei ddwylo fe. Troi'r fantais yn anfantais.” Mae seicoleg iaith yn gymhleth. Os yw John Dyfrig Davies, Drefach Felindre a Llandysilio yn Nyfed plant yn hanu o gartrefi di-Gymraeg Ie, prin oedd y sylwebaethau chwaraeon Cymraeg yn y dyddiau hynny. G.V. tebyg ei bod yn naturiol iddyn nhw Wynne Jones, Kenneth Wolstenhome a Cliff Morgan a'u tebyg oedd hi. Ac gymdeithasu trwy gyfrwng y Saesneg. yn sicr doedd y Lone Ranger na Tonto yn siarad ein hiaith ni. Na chwaith Hoss Hefyd pan fyddan nhw’n siarad Cartwright a Wishbone. Ni wedyn oedd yn siarad eu hiaith nhw. 'Keep those Cymraeg mae eu geirfa’n aml iawn doggies moving, oh they're disobeying Rawhide' oedd hi! yn rhagori ar eiddo plant sy’n hanu o aelwyd Gymraeg. Dydyn nhw ddim wedi arfer siarad Cymraeg carreg calch. Wnaiff shiprys ddim o’r tro iddyn nhw. ‘R’un pryd byddai’n braf clywed mwy o Gymraeg ar iard pob un o’n hysgolion. “Yn fy mlwyddyn olaf yn ysgol gynradd Drefach Felindre (er mai, hyd yn oed ym mhumdegau'r ganrif ddiwetha, Velindre ac nid Felindre oedd y sillafiad er mai "Felin Gymreig" oedd hi gyda dau Gymro pybyr, Tom a Ronald Felin, yn berchnogion arni) y daeth y bachgen uniaith Saesneg cyntaf i'r ysgol. Er tegwch iddo fe wnaeth ymdrech ganmoladwy i ddysgu'r Gymraeg ond y peth anffodus ac ysgytwol yn y cyfnod hwnnw hyd yn oed oedd i ni'r disgyblion Cymraeg ein Oes mae gyda ni olygfeydd pert ac mae Cromlech Pentre Ifan yn ffefryn gan hiaith (bron 100% ohonom) ddechrau ffotograffwyr. Wedi addurno aml i galendr. Gallai fod mor eiconig â darlun cyfathrebu yn Saesneg hyd yn oed ‘Salem’ Curnow Vosper a welir ym mhrif lun y dudalen flaen yng nghwtsh dan stâr ymhlith ein gilydd, yn enwedig ar yr Pantwraigen!. Mae’r fersiwn uchod o’r gromlech ar noson serennog i’w gweld ar iard wrth efelychu chwaraewyr enwog dudalen gweddlyfr Llwybrau Celtaidd. Ond mae yna bobl yn byw yn y sir hefyd a y byd peldroed a chriced (gan gynnwys llawer ohonyn nhw’n ddisgynyddion pobloedd a fu’n byw ar y tir ers canrifoedd.

Mae Malcolm a Suzanne, Bwyd y Byd, Gwesty nawr yn rhedeg cwmni gofal sydd yn cynnig: Gofalus • Cymorth yn eich cartref, e.e. gydag ymolchi, meddyginiaeth, symud o gwympas a chymorth i gynnal eich hunan barch. Nant-y-Ffin • Cymorth i fod yn rhan o’ch cymuned. • Cwmni LLANDYSILIO • Rhywun i aros gyda chi pan fod eich gofalwr arferol yn cael amser bant. • Staff sydd wedi eu hyfforddi. Gwely a Brecwast • Staff Cymraeg ar gael. • Amserau i’ch siwtio chi. Ciniawau a Phrydau • Holwch ni ynglyn am ffyrdd o dalu e.e. pa gymorth sydd ar gael i chi ar gyfer pob achlysur neu hunan daliadau. • Wedi cofrestru gyda AGGCC. Cysylltwch â • Diwrnodau allan a chymorth i fynd i apwyntiadau. Am fwy o fanylion cysylltwch a Malcolm ar: 01239 832852 / 07817 634810 (01437) 563423 E-bost – [email protected] Gwefan – www.gofalus.com 14 Clebran Rhagfyr 2020 Ysgolion y Fro Ysgol y Preseli Pennaeth Newydd Ysgol y Preseli Codi arian Dymunir llongyfarch Mrs Rhonwen Morris ar ei phenodiad fel Pennaeth newydd yr ysgol yn dilyn deuddydd o gyfweliadau nôl ym mis Hydref. Bydd Mrs Morris yn ymgymryd â dyletswyddau ei rôl newydd ddechrau Ionawr 2021 yn dilyn ymddeoliad Mr M. Davies ar Rhagfyr 31ain, 2020. Mae Mrs Morris wedi bod yn aelod o staff Ysgol y Preseli ers 2006 ac wedi gweithredu fel Pennaeth Cynorthwyol yr ysgol ers 2016. Mae Mrs Morris yn enedigol o Bencader a derbyniodd Llwyddwyd i godi swm teilwng o ei haddysg yn Ysgol Dyffryn Teifi. £850.00 ar Ddiwrnod Plant Mewn Mae’n byw ym mhentref Blaenwaun gyda’i gŵr, Gerwyn, a’u mab Enoc. Pob Angen eleni drwy gynnal diwrnod dymuniad da i Mrs Morris yn ei swydd newydd. allan o wisg ysgol. Codwyd arian hefyd yn ddiweddar tuag at ‘Follow Cynllun yr Ysgolheigion your Dreams’ ac ymchwil ar gyfer clefyd MS, y ddwy elusen yn agos iawn at galonnau dau ddisgybl o flwyddyn 11 eleni sef Caryl Haf Lloyd ac Amelia McBeth. Diolch i bawb am eu cyfraniadau. Diolch Des Dymuna’r Pennaeth, Dirprwy a staff yr ysgol ddiolch i Mr Des Davies, Cadeirydd y Llywodraethwyr am ei ymroddiad a’i gefnogaeth dros yr wyth mlynedd ddiwethaf fel Cadeirydd y Corff Llywodraethol. Eleni eto, mae rhai o ddisgyblion talentog bl 9 yn cael y cyfle i elwa o Gynllun Bydd Mr Davies yn parhau i yr Ysgolheigion sy’n cynnig cyfres o sesiynau tiwtora dan ofal arbenigwr weithredu fel Llywodraethwr i’r allanol. Cafwyd lawnsiad i’r Cynllun ddydd Llun, 9fed o Dachwedd gan Mrs dyfodol. Mae Des yn gyn-athro a Ffion Richards, un o gydlynwyr Abl a Thalentog yr ysgol. Dechreuwyd ar chyn-ddisgybl yr ysgol. Dymuniadau y sesiynau tiwtora ddydd Mercher, 11eg o Dachwedd dan ofal Mrs Catrin gorau i Mr Carwyn James yn ei Bradley. Disgwylir i’r disgyblion gyflwyno traethawd estynedig er mwyn rôl fel Cadeirydd newydd y Corff ‘graddio’ ar ddiwedd y cynllun yn Nhymor y Pasg 2021. Dymuniadau gorau Llywodraethol Ysgol y Preseli. iddynt i gyd a diolch i Mrs Richards am gydlynu trefniadau’r Cynllun arbennig Naws y Nadolig hwn. Yn anffodus, oherwydd cyfyngiadau’r Cofio Kieran sefyllfa bresennol, ni fydd Ysgol y Gyda thristwch y cofnodwn farwolaeth y cyn-ddisgybl Kieran Sabiston Preseli’n medru cynnal ein Cyngerdd Williams o Gilgerran a fu farw’n 23 oed. Estynnwn ein cydymdeimlad â’r teulu Nadolig arferol eleni. Er hyn, mae yn eu hiraeth o golli Kieran yn dilyn wyth mlynedd o frwydro’n ddewr yn disgyblion yr ysgol dan arweiniad yr erbyn y cancr. adrannau Cerdd a Chymraeg, wedi creu cyflwyniadau llafar a cherddorol Llongyfarchiadau er mwyn cyflwyno Naws y Nadolig Llongyfarchiadau gwresog i Mr Dafydd Hughes, Pennaeth Cynorthwyol yn rhithiol i rieni, y gymuned a yr ysgol ar gael ei benodi’n Bennaeth newydd Ysgol Caer Elen. Bydd Mr chyfeillion yr ysgol. Diolch i’r staff Hughes yn olynu Mr Michael Davies. Ymunodd Mr Hughes ag Ysgol y Preseli sydd wedi cydlynu’r eitemau. Croeso ym Medi 2009 fel Pennaeth Cynorthwyol gyda chyfrifoldeb am y chweched i chi ymweld â facebook Ysgol y dosbarth ymhlith ei ddyletswyddau niferus. Dymunir bob rhwyddineb i Mr Preseli er mwyn mwynhau’r arlwy. Hughes yn ei swydd fel Pennaeth Ysgol Caer Elen. Nadolig Llawen i bawb. Rhagfyr 2020 Clebran 15 Ysgol Eglwyswrw Diwrnod Plant Mewn Angen Diwrnod Hawliau Plant Ar ddydd Gwener y 13eg o Dachwedd, buon yn dathlu penblwydd Pydsi yn 40! Dydd Mawrth dwethaf roedd hi’n Dathlon ni y dydd arbennig gan wisgo fel ein harwyr a gwneud gweithgareddau Ddiwrnod Hawliau Plant! Dysgon sut ffitrwydd i godi arian i elusen Plant Mewn Angen. Roedd pob plentyn wedi ddylai’r hawliau yma roi bywydau teg i cwblhau heriau yn dibynnu ar eu oedran! Er enghraifft, os yn 10 oed, gwneud blant. her fel cadw pêl i fyny am 10 munud! Hefyd, fe wnaethon ni lawnsio ein Dewisodd pawb her gwahanol. Roedd rhai plant wedi dewis neud 'cartwheels', prosiect cyswllt gyda Lesotho. Mae naid ser, burpees, sgipio, ‘penalty shoot-outs’ neu hyd yn oed dala’r 'splits' am Lesotho yn wlad yn Ne Affrica, ac 10 munud! rydym fel ysgol wedi cysylltu gydag Gwnaeth y plant hyd yn oed herio’r athrawon i gadw cydbwysedd ar un goes! ysgol arall mewn tref o'r enw Leribe. Dywedodd Lowri Davies : "Fy hoff rhan o’r dydd oedd yr heriau, yr her fe wnes i Gwnaeth Dosbarth Foel Cwm Cerwyn oedd sgorio yn y gôl ac fe wnes i sgorio 25 gol mewn 5 munud!” Ar ddiwedd y ddysgu sut mae bywyd yn Lesotho, dydd, codon ni £291.21. Diolch i bawb am eu cyfraniadau. – gan Megan H a pa fath o amgylchedd sydd yno. Dysgon llawer am fywyd yn Lesotho, a wnaethon ni hyd yn oed mynd am daith yno, gan ddefnyddio y Sgrin Werdd! Hefyd, gwnaeth aelodau’r Cyngor Dinasyddiaeth, Bethan, Maisie a Gwyneth greu fideo arbennig yn cyflwyno hawl y mis am fis Tachwedd, sef yr hawl i gael ein trin yn deg. Edrychwn ymlaen i wybod beth yw hawl y mis, mis nesaf! – Gan Manon Ysgol y Frenni Cwrdd Diolchgarwch Lansiwyd Prosiect Cysylltu Yn ystod wythnos Hydref 12fed, bu’r disgyblion yn paratoi Gwasanaeth Dosbarthiadau Dros y Môr ar Ddydd Diolchgarwch Rhithiol ar y thema Gwasanaeth Iechyd i Gymru. Diolch yn fawr Gwener 20fed o Dachwedd drwy i’r disgyblion am eu gwaith graenus ac i Mrs Siân Elin Thomas am baratoi’r arddangos cyfanwaith ysgol gyfan sef gwasanaeth a’r fideo. Casglwyd £405.50 tuag at Unedau Gofal Dwys Llwynhelyg cwilt o hawliau plant a chreu fideo. a Glangwili am eu gofal dros gleifion Covid. Diolch i chi gyd am eich cyfraniadau. Rydym yn edrych ymlaen yn fawr i gydweithio gydag Ysgol Mount Royal, Plant Mewn Angen Hlotse yn Lesotho. Mae’r disgyblion Llwyddwyd i godi swm anhygoel o £444.35 ar Ddiwrnod Plant Mewn Angen, wedi mwynhau ac elwa’n fawr o sef Dydd Gwener, Tachwedd 13eg. Gwisgodd y disgyblion ddillad lliwgar a gyfathrebu gyda’r ysgol yn ystod yr chawsom weithgareddau hwyl o fewn ein swigod. Diolch i Miss Suzanne y gegin wythnos ynghyd â dysgu ymadroddion am godi £100 wrth greu mygydau Pydsi ar gyfer y staff a’u gwerthu. Diolch iddi syml iaith Sesotho. hefyd am goginio bisgedi Pydsi ar gyfer y disgyblion a staff. Ethol Cynghorau Prosiect Cysylltu Dosbarthiadau Dros y Môr Bu’r disgyblion yn brysur yn paratoi ar gyfer Etholiadau Cynghorau’r flwyddyn. Pleser yw cyhoeddi aelodau’r cynghorau: Cyngor Ysgol: Daisy a Gruffudd, Leisa a Jac, Tillie a Jenson, Ianto a Cadi, Celt a Nel, Owen ac Alaw, Miles, Mali, Finley a Glain. Cyngor Eco: Georgia a Charlie, Madi a Tomos, Aluna ac Elis, Alex a Jacob, Ieuan a Suzanne, Mabli ac Isaac, Esmie a Daniel. Cyngor Cymreictod: Amy a William, Sara a Jac, Hari a Noa, Tallulah a Harry, Gwion a Grug, Ela ac Hedd. Cyngor Iechyd a Lles: Rhun a Megan, Gwennan a Matthew, Katy ac Idris, Elisa a Cwilt hawliau plant Finley, Elen a Llion, Mali a Mason. Cyngor Digidol: Maisie a William, Caleb Cynhaliwyd Wythnos Byd Eang yn ystod wythnos Tachwedd 16eg. Bu’r a Lia, Ela a Dafydd, Katie a Max, Tristan a dosbarthiadau yn cynnal gweithgareddau ar Lesotho drwy gydol yr wythnos. Jessica. 16 Clebran Rhagfyr 2020 Mwy o alw am atebion i heriau cymdeithasol ac economaidd lleol drwy’r Cyfranddaliadau Cymunedol Yr wyf wedi bod yn ffodus iawn i fod yn o bobl i gefnogi mwy na 440 o fusnesau. glwm gyda nifer o gymunedau a fu’n • Mae 92% o fusnesau sydd wedi codi cyllid gyda chyfranddaliadau cymunedol dymuno codi cyllid lleol i ddatblygu yn dal i fasnachu. mentrau cymunedol er mwyn parhad • Dywed 85% o fusnesau bod rhedeg cynnig cyfranddaliadau wedi cael effaith gwasanaethau lleol. Mae gwaith gadarnhaol ar berfformiad ariannol. ymchwil nawr yn dangos bod y cyfnod dros y degawd diwethaf wedi gweld • Mae 80% o bobl yn buddsoddi mewn cynigion cyfranddaliadau cymunedol cynnydd o ddatblygu mwy o fusnesau oherwydd buddion cymdeithasol neu amgylcheddol ehangach y sefydliad - a mentrau a reolir gan y gymuned. nododd llai nag 20% y gobaith o enillion ariannol fel rheswm dros fuddsoddi. Mae'r model cyfranddaliadau • Am bob £1 a fuddsoddir mewn cyfranddaliadau cymunedol, mae £1.18 yn cael cymunedol wedi esblygu'n fawr ei ysgogi trwy grantiau, benthyciadau a buddsoddiad sefydliadol. Gellir dod o hyd i wybodaeth ychwanegol am yr adroddiad ymchwil ar www. gydaGorffennaf/Awst Cooperative UK, The 2015 Plunkett Clebran 13 Foundation a Chanolfan Cydweithredol uk.coop/comshares Cymru yn cefnogi cymunedau i gofrestru Canolfan Hermon fel CymdeithasauMERCHED Budd Cymunedol Y WAWR Ymborth nobl I bobl y byd—yn y gwraidd a FFYNNONGROESall gyhoeddi cyfranddaliadau yn y Dan ei gwrysg mae’n golud; gymuned i gychwyn menter leol. Ffein y bo, ffon y bywyd, Diolch i Glwb Gwawr Rocesi Bro Waldo, a chwmni da canghennau Wele rodd sy’n ail i’r yd. 104,203 yn codi £155miliwn Waldo Beca,Maenclochog, a Mynachlog- ddu .am nosweth fach gymdeithasol braf. Mae ymchwil ddiweddar a ariannwyd Noson trin blode wedd hi ,gan Emma Thomas. Y thema pwrpasol iawn oedd Blas or ganHaf. y Gan sefydliadau ddechrau Power gyda gosodiad to Change o Rhith yr Haf ymlaen wedyn i Lan y Mor a’r a BorderCommunity Bach ganShares orffen Scotland gyda Cocteil wedi Mohito. Emma yn gwneud i'r holl waith edrych datganyn rhwydd ers iawn 2012, gyda'i yn y hiwmor DU, codwyd fres. A dished a un o 'cup cakes' blasus Hafwen i £155orffen miliwn gan 104,203 o bobl lush. Daeth yn amser ein taith ddirgel. Mynd am waelod y sir ; pawb yn dyfalu'n brysur a ynsyndod cefnogi oedd mwy cyrraedd na 440 Martletwy, o fusnesau i Winllan Cwmderi. Tro fach o amgylch y winllan cymunedol.a’r perchen Mae'ryn dweud ymchwil hanes y newydd cwmni a'r broses o wneud y gwin. Yna i'r bwyty i ynbrofi'r dangos gwin. yr Ffurfleneffaith sylweddolfach yn rhoi y eglurhadmae am y gwinoedd a lle i rhoi marciau , ac cyfranddaliadauyna lawr at y gwaith cymunedol caled o blasuwedi'i a beirniadu Yn Sir Benfro10 o winoedd mae hanes a 10 PLANED o wirodydd. o gefnogi Ie cynigion cyfranddaliadau cymunedol gaelmerched ar fusnesau sychedig a chymunedau i'w merched yledled Ffynnon. wedi'i Yna bwydddatblygu'n bendigedig dda i orffen.gydag Cyfarfodymgyrch gymunedol 2007 i brynu'r hen ysgol yn Cymrubyr gan a'r Sandra.DU. Diolchodd i Rachel, AwenHermon a Dilys ac am agor ddarllen y cwmni Clebrani'w cydweithredol rhoi ar neuadd gymunedol o'r enw Canolfan dap i'r deillion. Bu tim o'r gangen yn cefnoguHermon. cwis y CFFI ond siom oedd y Maecanlyniad. deall marchnad Bydd stondin cyfranddaliadau cacennau gyda'r gangnen yn diwrnod CADAM yn cymunedol,Ngarnhuan sy'n ar y aeddfedu 4ydd o Orffenaf, bellach, a ynbydd Cyfunodd yr arian yn 151 mynd o atbentrefwyr ein elusen ienieu sefcronfeydd cyfranddaliadau i brynu'r hen hanfodolclefyd y galon.a dyma'r Llongyfarchiade adroddiad mwyaf i'r canlynol adeilad ar gael Fictoraidd eu hethol i acswyddi agor 'r canolfan gangen sefadnoddau newydd sydd bellach yn gartref cynhwysfawrAwen Evans a gyhoeddwyd - llywydd, Bethan erioed Daviesar i weithgareddau yn Is lywydd. cymunedol Pamela Griffiths a busnesau yn lleol. Cyflogir dwsin o bobl ar y safle. y ysgrifenyddes, sector cyfranddaliadau a Meinir Devonald cymunedol. yn is ysgCefnogir a Llinos cyflogaeth Davies yn leol trysor a chynigirydd a Ceriman cyfarfod cymunedol lleol. Mae'rDavies adroddiad yn is trysorydd. yn canfod: A llongyfarchiadeYna i Hedydd gyda 4CG Lloyd Cyf ar yn ddathlu Aberteifi penblwydd fe ddaeth criw o bobol ynghyd i brynu hen safle arbenig. Gwnaeth Awen ddiolch i Sandra a Ceri am eu brwdfrydedd a'r gwaith da • Eryn 2012,ystod ycodwyd flwyddyn £155m a fu . Mis gan nesa 104,203 byddwn Cop yn cwrdd Clunderwen yn Llwynihirion ac agor ar. safle Nos parcioFawrth canol dre a nifer o adeiladau i’w rhenti. Gorffenaf y 14eg am 6.30 yh, i fynd ar ein taith cerdded o amgylch gallt Ty-Canol. BWYDYDD ANIFEILIAID BWLCHYGROES FFENSIO Masnachwyr Amaethyddol PRESELI Bwyd Anifeiliaid ~ Ffensio ~ Hadau Gweryd ~ Popeth ar gyfer y fferm EUROS THOMAS Pencnwc Mawr, Eglwyswrw Am bris cystadleuol, Sir Benfro ffoniwch 01239 698226 Mob.: 07855 448093

Mair Vaughan, Dilys Davies ac Anwen Evans, pencampwyr Cymru ‘Tipwch e’ J. D. JONES a’i GWMNI CYFRIFWYR CELIA VLISMAS OPTEGYDD Am wasanaeth personol a gofal proffesiynol ar gyfer y teulu cyfan TY AUCKLAND, CRYMYCH Ffôn: (01239) 831493 STRYD FAWR CRYMYCH SA41 3QG Ffôn a Ffacs 01239 831555 Ac yn awr ar agor yng NGHASTELLNEWYDD EMLYN 71 Y Stryd Fawr, Abergwaun 3 SGWÂR Y FARCHNAD, SA38 9AQ Ffôn a Ffacs 01239 711888 Ffôn: (01348) 873237 Rhagfyr 2020 Clebran 17

Yna prynu'r hen gwrt a’r hen orsaf heddlu. Gwelwyd dros 500 o bobol yn ymuno Ar hyn o bryd mae’r Prosiect yn y fenter ac yn derbyn 3% o ddifidend bob blwyddyn ers 2012. Cyfranddaliadau Cymunedol o fewn PLANED yn cydlynu Rhwydwaith Tafarndai Cymunedol mewn Partneriaeth ag Uned Cyfranddaliadau Cymunedol Cymru yng Nghanolfan Cydweithredol Cymru. Bydd y rhwydwaith newydd hwn yn caniatáu i dafarndai cymunedol rannu eu profiadau . Cyng Cris Tomos Preseli ar y brig

Tafarn Sinc yn Rhos-y bwlch – codi £410,000 Mike Davies ar fin ymddeol Bu PLANED yn allweddol wrth gefnogi prynu Tafarn Sinc ym mhentref Rhos-y- Clod i Ysgol y Preseli yw derbyn bwlch ger Maenclochog. Mae’r adeilad yn dyddio nôl i'r 1870au. Bu PLANED canmoliaeth y ‘Sunday Times School yn cefnogi gyda’r cynnig cyfranddaliadau arloesol i weld a oedd galw i gynnal Guide’ wrth gael ei dyfarnu yn ‘Ysgol y busnes fel tafarn dan berchnogaeth gymunedol. O fewn chwe wythnos roedd Uwchradd Orau’r Ddegawd yng dros £100,000 wedi'i godi a phan ddaeth y cynnig cyfranddaliadau i ben, codwyd Nghymru’. £410,000 o fenthyca cymheiriaid cymunedol a chynnig cyfranddaliadau. Prynwyd “Dyma goron ar ddegwd o waith y dafarn ac mae bellach yn cael ei rhedeg fel menter gymunedol sy'n eiddo i dros NEUD 500 o gyfranddalwyr. caled gan holl dîm Ysgol y Preseli, yn lywodraethwyr, tîm arwain, staff, Mwy o ymholiadau disgyblion, rhieni, a’r gymuned gyfan” Yn ystod 2020 derbyniodd PLANED llawer mwy o ymholiadau ynghylch sefydlu meddai’r pennaeth, Mike Davies, fydd cwmnïau cynnig cyfranddaliadau cymunedol yn Sir Benfro, yn amrywio o dir ar yn ymddeol ar ddiwedd y tymor. gyfer tai, tir ar gyfer rhandiroedd, siopau cymunedol, safleoedd claddu gwyrdd Mae Parent Power yn creu rhestr o cymunedol, cydweithfeydd artistiaid, gwarchod adeiladau treftadaeth, tyrbinau ddwy fil o ysgolion gorau Prydain ac gwynt cymunedol a llawer o syniadau menter gymdeithasol eraill. Mae effaith ar y rhestr honno me Ysgol y Preseli enbyd COVID-19 a gofynion cloi parhaus wedi gyrru pobl a chymunedau i ailbrisio wedi cyrraedd rhif 186 – maen wedi pa wasanaethau y gall pobl leol a mentrau cymdeithasol eu cyflawni a'u darparu. codi 300 o safleoedd er 2012 yn ystod teyrnasiad Mike Davies. Mae’r arwyddair ‘Cofia Ddysgu Byw’ mor wir ag erioed.

Angen £60,000 arall i brynu’r Hydd Gwyn yn Lland’och Mae'r ymgyrch i brynu tafarn gymunedol yn Llandudoch – Yr Hydd Gwyn, wedi bod yn dawel dros y cyfnod cloi cyntaf ond yn ystod mis Awst mae'r ymgyrch wedi ail-lansio ac mae dros £200,000 wedi'i sicrhau hyd yn hyn. Mae pwyllgor yr ymgyrch wedi llunio cynllun ariannol a busnes manwl ac yn awr yn ceisio’r £60,000 terfynol i brynu'r adeilad ac ailagor y dafarn gymunedol. Mae manylion ychwanegol am yr ymgyrch ar www.whci.cymru. 18 Clebran Rhagfyr 2020 Mentro Mas Draw Mewn Busnes – Garej Penfro lle oedd trigain mil a saith mil arll am y stoc. Wnes i ddim aros i feddwl – fe ddwedais yn syth fy mod yn barod i brynu. Nôl i’r Steddfod Fe gafodd y ddau gymaint o sioc o benderfyniad mor sydyn nes bod yn rhaid i’r ddau gael bod ar eu pennau eu hunain am ryw hanner awr i feddwl a thrafod y peth. Pan ddaethant yn ôl i’r stafell roeddent yn falch iawn, ond nid oeddwn i fod i ddweud dim am y gwerthiant wrth neb hyd y Garej Penfro fel y mae heddiw – deugain mlynedd a mwy yn ddiweddarach Llun canlynol. Fe wnes i fynd nôl i’r Yn ystod y misoedd diwethaf wrth sôn am ddirywiad ac enciliad y Gymraeg yn Steddfod, ac roeddwn yn teimlo’n fwy y fro soniwyd droeon ein bod yn cael ein gwaedu o’n pobl ifanc. Maen nhw’n balch na phetawn i wedi ennill unrhyw gadael, yn mynd i golegau a’u penodi i swyddi breision mewn gwledydd eraill gystadleuaeth yno. Teimlwn fel mynd i fyth i ddychwelyd. Tra bo yna wirionedd yn hynny gwnaed gormod o’r mater fel fyny i’r llwyfan a chyhoeddi fy mod yn esgus dros yr anawsterau i gynnal y Gymraeg. Mae mewnfudo yn fwy o broblem berchen ar Crosswell Turn. nac allfudo. Cadw dy gyfrinach – mae cyfaill gan Mae’n naturiol i ganran o ieuenctid adael fel sydd wedi digwydd erioed boed dy gyfaill. Ond dyw cyfrinach ddim i’r gweithfeydd neu’r dinasoedd fel sydd wedi digwydd erioed. Mae llawer yn gwergth dim heb ddweud wrth rywun, cynnig cyfraniad gwiw yn eu meysydd ar sail y Cymreictod y magwyd nhw yn rhan ac wedyn ei siarsio – ‘cofia paid dweud ohono. Ond mae yna lawer wedi dangos mentergarwch yn eu cynefin hefyd ac wrth neb’. Dod i lawr i’r ddaear bore wedi ffurfio busnesau llwyddiannus sydd wedi cynnig gwasanaeth gwerthfawr yn Llun a dechrau chwilio am arian. Roedd eu cymunedau. Nid ydym yn gwneud digon i ddathlu hynny. gennym Fron Drygarn i’w gwerthu – roedd hwnnw wedi costi deg mil saith Yn ystod y misoedd nesaf gobeithir tynnu sylw at nifer o’r busnesau hynny. cant rai blynyddoedd yn ôl, ond bellach Enghraifft glodwiw o sefydlu busnes lleol teuluol yw Garej Penfro ar gyffordd ger roedd yn werth tair mil ar hugain. Eglwyswrw. Sefydlwyd y busnes yn 1975. Mae’r hanes wedi’i groniclo gan Brian Llewelyn yn ei gyfrol ‘Petrol, Pyst a Peints’. Dyma beth o’r hanes: Lloyds a Barclays Yn Banc Lloyds yn Aberteifi yr oedd “Yn garej Penfro, neu Crosswell Turn, y cownt ac roedd y rheolwr oedd yn fel y’i hadwaenir gan bobl leol y byddwn dipyn o ffrind i mi newydd ymddeol. yn prynu petrol a disel ac fe fyddwn Dyn swrth ac yn swno fel pe bai yn un yn talu’r cownt yn fisol. Mr a Mrs Jac creulon iawn oedd e, ond fel gyda cŵn Evans o Gaerdydd oedd y perchnogion ar adegau, rhaid gwylio’r un sy’n edrych – Mrs Evans yn rhedeg y busnes a’i gŵr yn ffein iawn ac nid yr un cas. Ac fel’ny yng Nghaerdydd yn ystod yr wythnos fuodd hi yma. Fe ddaeth y rheolwr yn gwneud gwaith electronig. Ryw newydd – gŵr ffein iawn a gwên fach fore, roedd Mrs Evans moyn gair tawel slei ar ei wyneb, gan addo’r cyfan. Ond gyda fi. Dyma hi’n gofyn a fydde gen i pan oedd hi’n dod yn amser cyflawni, ddiddordeb mewn prynu’r busnes. fe fydde fe’n dweud ‘Na’. Atgyweirio a weldo Croesi’r hewl a mynd i fyny hanner Dyma beth oedd cyfle da. Lle perffaith, can llath i Fanc Barclays. Cyfarfod â’r lleoliad ar ddwy brif heol, yn edrych rheolwr, ac egluro’r sefyllfa a’r ateb draw ar y Preseli a rhyw bum milltir parod yn dŵad, ‘Clatsha mlaen â hi a o’r môr. Roedd y dair ferch yn Ysgol y phob lwc’. Mae asgwrn cefen yn beth Preseli, a bydde angen gwaith ar y dair yn fuan. Gwerthu petrol a disel, atgyweirio da, a dyna oedd gan reolwr Barclays. ceir a Land Rovers, a sied arall yn gwneud gwaith weldo – dyna oedd y garej i Shell oedd yn cyflenwi’r petrol a’r disel ichi. Roedd yno hefyd siop fach – lle i dalu am y petrol a chael prynu ffags, ac roedd yn rhaid gwneud contract baco,losin a hufen ia. newydd am y pum mlynedd nesaf. Roedd hi’n Steddfod Aberteifi ar y pryd, ac roedd gen i barti merched yn adrodd Dyna’r cyfnod pan oedd y cwmnioedd yno ar y nos Wener – a dyna’r noson yr o’n i fod fynd i weld Mr a Mrs Evans hyn yn hel iawn â’u harian – fe fyddem i drafod y prynu. Fe wnes fynd â’r parti adrodd i’r Steddfod, cael un practis yn talu am wahanol bethau fel pwmps a’u gadael hwy yno. Nôl a fi i Crosswell Turn i gwrdd â’r gwerthwyr. I mewn i’r newydd, tanciau dal yr olew o dan byngalo a chael gweld faint oedd y lle yn gwerthu o nwyddau’r flwyddyn. Roedd ddaear a’r cyfan yn dod i dipyn o yno bedwar o fechgyn ac un ferch yn gweithio. Y pris roeddent yn ei ofyn am y werth. Mae pethau wedi newid – erbyn Rhagfyr 2020 Clebran 19 heddiw ŷn ni’n ffodus cael cwmni dewis mor dda, y parcio’n gyfleus ac am ddim. Mae siopau fel ein un ni wedi dod cyflenwi. y siop cymorth cyntaf – lle i fynd iddo i chwilio am y neges sydd wedi’i anghofio Tom Pencnwc yn y dre. Ac wedyn rhaid cofio amser yrn eira pan fydd pobl yn methu mynd i’r dre – da o beth wedyn fod ambell i siop ar ôl yn y wlad. Gwerthwyd Fron Drigarn am yr arian yr oedden yn gofyn amdano, ond fe Cofiaf eira mawr un flwyddyn, a’r siop yn brysur iawn a’r rhan fwyaf yn dweud pa fu’n rhaid aros amdano. Symudwyd i mor dda ac mor gyfleus oedd ein siop ni ac na fydden nhw byth yn anghofio ein Benfro ym Medi 1978, a dyna pryd y caredigrwydd. Rai diwrnodau yn ddiweddarach, dyma berson yn dod i mewn i’r dechreuodd yr aildrefnu. Symudwyd siop eisiau prynu bwyd i’r gath, a dyma fe’n dweud, ‘Nice to see the thaw setting y garej atgyweirio ceir i fyny i’r sied in, I can buy my cat food in Tesco Carmarthen again’. Mae eisiau croen tew iawn yn y cefen. Codwyd siop newydd ac ar adegau”. fe ddaeth yr hen garej a’r stordy yn Mae’r llyfr a gyhoeddwyd gan wasg Carreg Gwalch yn 2013 yn dal ar werth am siop hefyd. Fe fuon yn ffodus iawn o £5. A doedd prynu Garej Penfro ddim yn ddigon. Prynwyd y Precelly Hotel ym gymydog caredig sef Tom Thomas, mhentref Rhos-y-bwlch wedyn a’i ail-fedyddio’n Tafarn Sinc. Yr hanes hwnnw i Pencnwc. ddod eto. Roedd angen lle i gadw’r pyst, iete a’r weiar ffenso – rhaid oedd cael iard. Cae pori oedd yn ffinio â’r garej a Tom oedd y perchennog. Rhaid oedd gofyn a fydde fe’n fodlon gwerthu rhan ohono. Ateb syth – bydde, a’r pris yn isel iawn. Bydde llawer wedi gwrthod, neu wedi codi crocbris amdano. Nwyddau cefen gwlad Dyma fynd ati i glirio’r pridd a llenwi nôl â cherrig ac yna gosod tarmac ar yr wyneb. Wedi gorffen, ac wedi prynu dwy ran arall o’r cae, roedd gyda ni iard fawr ardderchog – digon o le i’r lorïau ddod i mewn a throi a digon o le i storio’r nwyddau. Prynwyd Y nwyddau chwaethus y tu fewn erbyn heddiw wedi’u gosod yn chwaethus silffoedd newydd i’w gosod drwy’r siop a phenderfynwyd prynu’r groseri gan gwmni V.G., oedd yn delifro yn wythnosol. Roedd y siop yn llawn mewn bach o amser – dillad gwaith, sgidie, nwyddau haearn, joints ar gyfer pibellu dŵr, y rhan fwyaf o bethau oedd eu hangen yng ngefen gwlad. Yn diweddarach fe gelon drwydded i werthu gwinoedd a chwrw. Byddai Brenda yn gweithio yn y siop, ac fe fydde’r merched yno ar ôl dod adref o’r ysgol ac ar benwythnosau. Roedd y siop ar agor saith niwrnod yr wythnos Yr iard gefn yn storio’r holl offer amaethyddol a’r unig ddiwrnod fydden ni’n cau oedd dydd Nadolig. Pris galwn o betrol yn ELECTROLUX 1978 oedd 76.5p a 50% o hwnnw yn CANOLFAN dreth. Heddiw mae pris galwn yn £6.08 Peiriannau Golchi thua 75% yn dreth. Roedd llwyth llawn, a Golchi Llestri, sef wyth mil o alwyni, yn costi chwe Rhewgelloedd ac mil i’w brynu. Heddiw, mae’r un llwyth LEC Oergelloedd HOTPOINT yn costi pedwar deg wyth mil. Sdim CLUDIANT BELLING rhyfedd fod rhan fwyaf o orsafoedd AM DDIM Ffyrnau Trydan petrol yn y wlad wedi gorffen. wedi’u hadnewyddu Yn yr eira Gallwn gystadlu’n fwy ffafriol na’r Mae sefyllfa’r siop groser wedi siopau mawr. Dewch draw i flasu’r newid llawer hefyd. Mynd i’r dewis helaeth i’r cartref neu’r busnes. archfarchnadoedd mawr yn y dref yw’r

arferiad nawr a rhaid dweud, mae’r TRICITY BENDIX ☎ 01437 532325 J. Harries MAENCLOCHOG 20 Clebran Rhagfyr 2020

Pori 'mysg y geirie yng nghwmni Rachel Dai’r Bardd o Lanfyrnach a hanes yr asyn Pwy oedd Daniel James neu Dai Bardd o Lanfyrnach? Marwnad Yr Asyn Tybed oes un o ddarllenwyr Clebran ag unrhyw wybodaeth (a lofruddiwyd ar faes Llainterfyn, Mai 18fed, 1888) am dano. O ddarllen y gerdd isod ‘Marwnad yr Asyn’ a Efallai gyfeillion na wnaeth y prydyddion gyfansoddwyd tua 1888 mae’n amlwg ei fod yn dipyn o Ddim marwnad i asyn o’r bla’n, grefftwr. Lleolir y gerdd yn Llainterfyn ar gyrion Glandŵr. Ac eto rwy’n credu fod bywyd y donkey Mae’r hen le wedi diflannu bellach er bod hen glowty’r lle Yn hollol deilyngu cael cân. wedi’i droi yn dŷ. Mae’r mesur a ddefnyddir gan y bardd yn gywrain ac yn Mae er wedi marw, mor uchel yn galw gwneud defnydd helaeth o odlau ac yn un sy’n ein hatgoffa Nes tynnu ein sylw i gyd, o’r canu Plygain ac hefyd o arddull y baledwr. (Gyda llaw Ei waed sydd yn gwaeddu o’r beddrod am gosbi mae un emyn yn Caneuon Ffydd o’r un mesur sef Ascalon A dial ei gam yn y byd. rhif 24). Tu mewn i annedd-dŷ Llainterfyn ‘roedd teulu Ben Bowen Yn brysur gynllunio ynghyd Mae’r diweddar Ben Bowen Thomas yn ei lyfr Drych y Pa sut i roi terfyn ar fywyd yr asyn Baledwr yn cynnwys baled ar y mesur hwn o waith Edward A’i hyrddio ar amrant o’r byd. Owens, Rhydowen sy’n gwrthwynebu’r mesur i ryddfreinio’r pabyddion a ddaeth i rym yn ugeiniau’r bedwaredd ganrif Mewn cadair ‘roedd Hanna mor ffals a Delila, ar bymtheg. Yn anffodus ‘dyw’r awdur ddim yn manylu ar Neu fel yr hen Jesebel gynt; leoliad Rhydowen, a hwyrach mai Rhydowen Sir Aberteifi a Joe, Johnie a Poli a’r gweddill o’r teulu geir yma. Yn taflu cynlluniau i’r gwynt. Yn ogystal â’r mesur mae iaith Daniel James hefyd yn “Wel wir”, meddai Johnie, “Mae’r dryll wedi’i brynu, gyfoethog. Faint ohonom tybed sy’n gyfarwydd â’r gair Gwell fyddai ei gyrchu i’r bwrdd, ‘llechres’ –“Ar lechres hanesiaeth” a geir yn y pennill olaf Ei grombil a lanwaf o’r ergyd rhagoraf ond un? Mae Geiriadur Cymraeg Gomer yn rhoi’r esboniad A Joe gaiff ei gollwng i ffwrdd”. ‘rhestr mewn trefn e.e. rhestr o lawysgrifau yn nhrefn amser’. Yn Saesneg register neu inventory. Ar lechi byddai rhai Yr asyn diniwed mor wylaidd yn cerdded ohonom yn ‘sgrifennu yn nyddiau cynnar ein haddysg! Nes braidd gellid clywed ei droed; Ac mae arddull y bardd wrth osod y llwyfan fel petai ar Yn ddyfal y chwiliai yr eneth a garai gyfer y weithred ysgeler yn ddramatig iawn : “Yr heulwen Mor slei ag un carwr erioed. fachludodd, y lloerwen a giliodd/ Ymguddiodd pob seren Tra’r hwyrddydd yn gwisgo ei fantell amdano fach dlos.” A’r caddug o amgylch yn cau, Clos y Gernos A phawb yn ddigyffro mewn cwsg yn gorffwyso Pwy bynnag oedd Dai Bardd yn ddi-gwestiwn roedd e’n Nos Sadwrn ddeunawfed o Fai. dipyn o fardd. Os oes unrhyw wybodaeth gennych amdano Yr heulwen fachludodd, y lloerwen a giliodd, fe fyddem yn falch iawn o glywed. Mae ganddo gerdd hynod Ymguddiodd pob seren fach dlos, arall dan y teitl “Clonc Clôs y Gernos” sy’n ddiddorol iawn Rhag gweld yr olygfa a mawredd y mwrdro a hwyrach y ceir cyfle i gynnwys hon yn y dyfodol. Rwy’n Gyflawnwyd dan lenni y nos. ddiolchgar iawn i Esme Williams, Glandŵr am y cerddi a fu ym meddiant ei theulu ers amser hir. Ar hyn yr ymdorrai fel mil o daranau Sŵn ergyd o lawdddryll ‘r hen Joe, Nes gyrru’r gymdogaeth i ddychryn ac alaeth, Ivor Rees a’i Feibion Yr asyn tan glwyfau oedd o. CONTRACTWR TRYDANOL Y truan ymgripiai, tuag adref ymlusgai Hefyd : Tan boenai arteithiol ei loes, Gwerthiant a Gwasanaeth o Offerynnau Trydanol Bu felly hyd drannoeth, am ddeg Goleuadau Diogelwch a Larwm Lleidr bore Saboth Bu farw, pwy draetha ei oes? Y Felin, Maenclochog, Clunderwen Mae enw llofruddiaeth uwchben Sir Benfro. SA66 7JY ei farwolaeth, Mae’n werth i ddynoliaeth on’d yw? A gwarth i bob Cymro tu mewn Ffôn : 01437 532326 i Sir Benfro Symudol : 0831 621559 Fod yno’r fath adyn yn byw. Rhagfyr 2020 Clebran 21

Hen lannerch Llainterfyn wyt dduaf ysmotyn, Hanes yr Hinsawdd 4: A’th ruddiau orchuddiwyd â gwaed, Fe bery’th lofruddiaeth ar Sglefrio ar Windermere mewn oes a fu lechres hanesiaeth Tra byddo’r Gymraeg ar ei thraed. Tra byddo Moel Cerwyn yn gwisgo ei glogyn A dyrchu ei goryn i’r nen, Bydd enw Joe Shincyn a theulu Llainterfyn Yn duo ein hoff Gymru Wen. Daniel James

Uchod: Llun o dyrfa yn sglefrio ar Windermere ar ddiwedd y bedwaredd ganrif pwerus i ôl-ddarogan (hindcast) arAr gyfer tud. 21 bymtheg. Ac ar y graff isod amcangyfrif o barhad yr iâ ar Windermere rhwng parhad yr iâ ar y llyn. Dengys y graff 1865 a 1900. Dengys y symbolau’r gaeafau pan yr oedd yna gyfeiriad yn y papur uchod parhad tebygol yr iâ ym mhob lleol at sglefrio ar y llyn. gaeaf rhwng 1965 a 1900. Wedi gweld fod yna newid sylweddol, y dasg nesaf oedd profi fod yr amcangyfrif yn wir.

Papurau lleol Yr unig ffordd i wneud hyn oedd pori trwy hen gopïau o’r papur lleol i chwilio am ddisgrifiadau o dyrfa yn sglefrio ar y llyn. Da felly oedd gweld fod yna gytundeb perffaith rhwng y ffigyrau damcaniaethol a’r disgrifiadau a geid yn y papur. Yn ôl y Westmorland Gazette, cynhaliwyd gwyliau sglefrio ym 1870, 1879, 1889 a 1895 ac yr oedd yna luniau i groniclo’r hwyl a gaed. Diddorol felly fyddai darganfod beth oedd y sefyllfa wrth odre’r Preseli yn Ar wal siop tsips yn nhref Windermere, y mae yna gyfres o hen luniau i ddiddanu’r y gaeafau caled hyn. Efallai fod gan cwsmeriaidAr gyfer tud 17 sy’n aros eu tro. Yn eu mysg y mae yna nifer sy’n dangos tyrfa o bobl rywun gofnod o ddefaid ar goll ar y yn sglefrio ar y llyn yn negawdau olaf y bedwaredd ganrif bymtheg. mynydd neu gyfeiriad perthnasol yn y Preseli ar y brigPythefnos o aros Tivy Side? Rhaid felly gofyn beth oedd yn hynod am y cyfnod hwn gan mai prin yw’r Os edrychir yn fanwl ar y graff, gwelir cyfleoedd a geir erbyn hyn i fentro ar yr iâ. Yn ôl traddodiad, rhaid aros am bron fod y syniad lleol bod rhaid aros am i bythefnos o dywydd caled cyn mentro ymhell o’r lan. Rhaid felly oedd gofyn bythefnos o dywydd rhewllyd cyn a oedd gaeafau oes Fictoria yn llawer oerach trwy edrych ar y berthynas rhwng mentro ar draws y llyn yn llygad ei parhad yr iâ a chyflwr y North Atlantic Oscillation Index. le. Ym 1878, mentrwyd trefnu gŵyl sglefrio mewn llai na phythefnos ond, Fel y nodais yn fy erthygl ‘Gaeaf oer neu aeaf mwyn’, sylfaen yr indecs yw’r fel arfer, rhaid oedd aros am wythnos graddiant yng ngwasgedd yr atmosffer rhwng safle yng Ngwlad yr Iâ ac un arall arall cyn i’r iâ gryfhau. ym Mhortiwgal. Pan mae’r indecs yn bositif mae’r gwynt yn chwythu o’r gorllewin ac mae’r gaeaf yn fwyn. Pan mae’r indecs yn negyddol y mae’r gwynt yn chwythu Perthyn i’r gorffennol o’r dwyrain ac mae’r gaeaf yn oer. I’r rhai sy’n dal i honni nad yw’r byd Mesuriadau yn magu dwst yn cynhesu, perthnasol yw nodi mai Gan fod yna gyfres hir o’r mesuriadau hyn ar gael, y cam nesaf oedd dod o hyd rhywbeth sy’n perthyn i’r gorffennol i’w i fesuriadau hanesyddol o barhad yr iâ ar Windermere. Yn ffodus yr oedd yna sglefrio ar Windermere. Rhwng 1989 ddigon o fesuriadau ar gael a hynny mewn cyfrol oedd yn magu dwst yn labordy’r a 1995 ni welwyd dim iâ ar y llyn ac, Freshwater Biological Association. Amcan gwreiddiol y mesuriadau oedd cadw ers troad y mileniwm, yr unig flwyddyn golwg ar dymheredd y dŵr ond, wrth lwc, yr oedd yr arsylwir hefyd wedi nodi’r rewllyd oedd 2010. Y flwyddyn honno, dyddiau pan oedd yna iâ ar wyneb y llyn yr oedd yr indecs rhanbarthol yn fwy Dyma felly ‘allwedd’ i agor y drws i’r gorffennol ond nid cyn defnyddio dull negyddol nag erioed o’r blaen ond yr ystadegol i fesur y cydberthynas (correlation) rhwng cyflwr y llyn a’r indecs oedd y gogwydd at fyd cynnes wedi rhanbarthol. Y canlyniad oedd creu hafaliad mathemategol a oedd yn ddigon llethu’r duedd oer.

Mike Davies ar fin ymddeol Clod i Ysgol y Preseli yw derbyn canmoliaeth y ‘Sunday Times School Guide’ wrth gael ei dyfarnu yn ‘Ysgol Uwchradd Orau’r Ddegawd yng Nghymru’. “Dyma goron ar ddegwd o waith caled gan holl dîm Ysgol y Preseli, yn lywodraethwyr, Mm arwain, staff, disgyblion, rhieni, a’r gymuned gyfan” meddai’r pennaeth, Mike Davies, fydd yn ymddeol ar ddiwedd y tymor. Mae Parent Power yn creu rhestr o ddwy fil o ysgolion gorau Prydain ac ar y rhestr honno me Ysgol y Preseli wedi cyrraedd rhif 186 – wedi codi 300 o safleoedd er 2012 yn ystod teyrnasiad Mike Davies. 22 Clebran Rhagfyr 2020 Atgofion Shani Las o’i chartre yn Llanarthne ai dyn neu anifail o’dd yn symud. Ie, yr hyn dwi’n ei gofio’n bennaf yw gweld fflame’r tane’n goleuo’r ffurfafen gyda’r nos a’r sŵn gorfoledd a glywid

“Dwi’n cofio’r diwrnod cesum i fy newis a fy nghodi ar gyfer yr antur rhyfeddaf yn ystod y milflwyddiant. Roeddwn i’n gorwedd ar dir Tycwta o dan Carn Menyn. Leonard John, y tirfeddianwr, sydd ar y chwith, a Mansel Young o gwmni’r Brodyr Young, Llandysilio, sy’n cyfarwyddo’r gwaith o fy nghodi’n ofalus,” meddai Shani Yn eu dillad o grwyn Las. “Fe ddaeth coiled o drigolion Mynachlog-ddu a’r Cynghorydd Sir Lyn Davies pan oedd yna ranshin o dân wedi’i gynne. i ddymuno’n dda i fi ar fy siwrne wedi i mi ddychwelyd o Hwlffordd a chaelfy Bydde rhaid i rywrai ei fwydo’n gyson nghlymu’n holbidag ar wely o goed,” cofia Shani. â chwêd. Wêdd hynny’n ddyletswydd Fe gofiwch i rifyn mis Medi dynnu sylw at ugeinfed pen-blwydd yr ymdrech bwysig. Am eu bod wedi dysgu’r grefft aflwyddiannus i lusgo un o gerrig gleision y Preselau yr holl ffordd i Gôr y Cewri o naddu cerrig mân pigfain yn erbyn ei mewn ymgais i brofi mai dyna a wnaed dros 2,000 o flynyddoedd nôl i godi teml. gilydd i greu gwreichionyn y rhoddent Ar ôl taith helbulus y bu’n rhaid rhoi’r gorau iddi heb hyd yn oed adael Sir gymaint o barch i gerrig mwy. Credent Benfro mae Shani Las bellach wedi cartrefu yn yr Ardd Fotaneg Genedlaethol yn fod galluoedd meini fel fy mrodyr a Llanarthne. Dyma hi’n parhau â’i hatgofion wrth iddi ymddiddan liw nos gan sôn chwiorydd gymaint â hynny’n fwy. Bron am drigolion Oes y Cerrig: bod y brychni arnom yn cael ei ystyried yn nod cyfrin. Geirie bach hoyw Ie, dwi’n gweld dy fod ti’n dylyfu gên. Ma’ dy synnwyr o hanes mor brin â’th allu i ganolbwyntio. Wyt ti am wybod am hanes mwy diweddar y medru di uniaethu ag ef yn uniongyrchol mae’n siŵr? Popeth yn iawn. Ond ti’n gweld ma’ meddwl am fflame’r tane cynnar ‘na yn fy atgoffa o’r modd y bydde pobloedd cynnar yn gweld ysbrydion ac ellyllod yn whare whic whiw â nhw ym mhatryme’r fflam. Ystyrient fod yna eneidie’n ca’l eu llosgi wrth i’r parddu godi i’r awyr. Roedd yna eirie bach o’dd yn hoyw yn eu geneue wrth iddyn nhw Bydde rhai ohonyn nhw’n eitha soffistigedig, yn ôl eu safone nhw. Bydden nhw’n wichal tra cylchynent y tân. gwisgo mwclis ac addurniade cerrig. Dwi’n cofio fel y bydde’r rhai mwyaf llafar o’u Wyt ti wrandäwr mwyn yn fwy o berson plith yn adrodd straeon o gwmpas y tân gyda’r nos wedi’r gloddesta. Hanes boddi gwres canolog na gwres tân agored. Cantre’r Gwaelod oedd un ohonyn nhw. Cyfoeth pennaf y bobloedd lled dywyll yr Ni chafodd dy ddychymyg erioed ei olwg hyn o’dd y cellystr bychen fydden nhw wedi’u naddu a’u defnyddio o dipyn gyffroi gan fflame gwynias. Ni fuest i beth ar gyfer dullie amrwd o amaethu. Wêdd perchnogi’r arfe hyn yn rhoi statws ti’n dawnsio o amgylch yr un goelcerth uwch na’r cyffredin i’w perchennog. Galla i weld nhw nawr yn symud ar hyd y yn efelychu ystumie’r fflame siawns. llethre wedi’u gorchuddio bron gan grwyn anifeilied nes nad oeddech yn siŵr p’un Ti sydd ar dy golled cred ti fi. Cer am Rhagfyr 2020 Clebran 23 dro sydyn ac fe gei stori arall pan ddeui nôl fydd yn siŵr o’th ddifyrru. Cei stori gyfoes. Wel, nawr te, wyt ti ishe clywed shwt ddes i fan hyn? Wyt ti wedi clywed tipyn amdana i yn fy nghynefin yn barod. Falle dy fod ti’n meddwl y bydde’n well ‘da fi fod nôl fan ni yn ôl fel dwi’n browlan gered? Ma’ hi’n galler bod yn unig fan hyn cofia, yn enwedig pan fydd cannoedd o bobl yn mynd a dod heibio i fi trwy’r dydd gwyn gyda’u cleber diddiwedd. Hawyr bach, ma’ fe’n ddigon i garreg fach i ddanto, glei. Sdim pleser mewn bod ar goll yng nghanol pobol. ‘Na pam dwi wrth fy modd yn yr Y mwclis am y gwddf a’r eneidiau i’w gweld yn fflamau’r tân orie mân ar noson glir fel heno â’r sêr chymorth polion. Fe fyddwn i’n symud yn ddigon hawdd ar brydie ond bryd arall tragwyddol uwch fy mhen. Dwi’n un â’r prin y byddwn i’n cyffro. Weda i ddim fy mod i’n stwbwrn. Ond ‘na le fydden nhw ffurfafen ti’n gweld. Sdim un mwstwr i’w wedyn yn fy nghlymu mewn ffordd wahanol ac yn fy nhynnu i wahanol gyfeiriade. deimlo ‘ma. Rhoddwyd matie o dan yr estyll wedyn i weld a fydde’r symud yn haws. Wedd tipyn Sylw a maldod o duchan yn digwydd rhwng y ‘sbeidie mynych o oedi, cred ti fi. Ie, popeth yn iawn. Dwi’n dy weld di’n Er fy mod i’n gwrando ar yr holl drafod a’r siarad, rhwng y rhai o’dd yn edrych ar dechre gwingo. Wyt ti bown o fod ishe y clymu a’r tynnu yn benna’, do’dd gen i fawr o syniad beth o’dd diben hyn i gyd clywed y stori? Wel, fel hyn y buodd na beth wedd yn mynd i ddigwydd nesa’. Gorwedd yn y sied dywyll yn disgwyl i’r hi. Sawl blwyddyn nôl nawr, ar droad y dryse agor fydden i. O’n i’n teimlo fel bysen i’n mogi yn yr hen sied a finne wedi milflwyddiant, daeth dou fachan i seso arfer â’r gwynt yn fy ngoglis, y glaw yn golchi drosto i a’r houl yn ei dro yn fy sychu arna i’n jogel. Fe fuon nhw’n fy mesur wedyn. i ac yn fy mhocran i fan hyn a fan draw. Y disgwyl o’dd waethaf. Wên i’n gwbod bod rhywbeth yn mynd i ddigwydd er Wêdd dim ots ’da fi ga’l tamed o sylw a ddim yn gwbod beth. Pob tro o’dd y drws yn agor fy ngobeth o’dd na fydde rhaid maldod. Fyddet ti r’un fath shwr o fod. i fi fynd nôl mewn trwyddo ‘to. Falle ele diwrnode heibio heb i’r drws agor a hynny Popeth yn iawn. o’dd yn fwyaf dantlyd pan na welwn i ole ddydd. Ond mewn sbel wedyn dyma haid o Dim clem ‘da nhw ddynion yn sefyll o’n amgylch i, peiriant Y bwriad wedd ca’l bwti deg ar hugen i weithio’n ddeuoedd am yn ail i dynnu neu mowr yn fy nghodi o’r pridd a rhyw hwpo am getyn ar y tro er mwyn fy symud rhyw dair milltir bob dydd. Falle bydde dderyn mowr yn whyrnu uwch fy mhen. ishe mwy ar dyle serth. Ond diaich chi, d’odd dim deg ar hugain o wirfoddolwyr ar Dyma nhw’n fy nghlymu’n holbidag a ga’l. Ie, gwirfoddolwyr oedden nhw heb unrhyw brofiad o waith corfforol. Do’dd bant â fi trwy’r awyr yn hongian wrth y dim clem ‘da nhw shwd wedd cydio mewn rhaff. Wên nhw eriôd wedi clymu llwyth deryn mowr ‘ma. Do wir. o wair rhydd fentra i. Dim wedi clymu lasys sgidie rhai ohonyn nhw heb sôn am Myn diain i, siwrne fer o’dd hi. Fe wneud cwlwm tei. Os bysen nhw’n ffermwyr neu’n aelode o glybie ffermwyr ifenc welwn bob dim o bersbectif gwahanol byse’n rhywbeth. Ond wedd rheiny i gyd yn gweithio, glei. fry uwchben pob dim. Rhaid cyfaddef’ Wel, yffach gols, wên nhw’n ca’l trafferth i fy symud tair troedfedd trw’r bore heb ei fod e’n deimlad eitha’ braf ‘fyd er sôn am deithio tair milltir cyn iddi dywyllu. Wedd yr Almaenwyr wedyn yn darlledu’n fy mod i’n teimlo ‘chydig bach o’r fyw bob awr i ddangos i’r miloedd o Jyrmans fel oedden ni fod i fyta’r milltiroedd bendro ar sbele. Fe ges i fy ngollwng ar hyd yr hyn wedd y gohebydd yn ei alw’n ‘dirwedd prydferthaf Ewrop’ mae’n lawr yn rhy glou os rhywbeth a finne’n debyg. Ond y drafferth o’dd mai’r un cefndir o’dd i’w weld ymhob telediad ar dechre cyfarwyddo â’r profiad. Wên aelwydydd yr Almaen. i’n teimlo’n eitha diogel yn hongian yn A hynny er ymdrechion y criw camera i helpu gyda’r symud rhwng pob telediad yr awyr. Gesum i fy rhoi mewn horwth er mwyn ceisio cyfiawnhau’r gost o’u hanfon i gofnodi’r digwyddiad mae’n siŵr. fowr o sied wedyn a fan ni y bues i am Mae’n rhaid eu bod yn holi eu hunen yn dawel bach ‘shwd yffach oedden ni wedi ddiwrnode. Digon diflas o’dd hi yn y ennill y rhyfel?’ â phawb mor ddi-glem yn fy symud. Fe roeson nhw’r gore iddi tywyllwch dudew, cofia. amser cinio a welon ni mo’n nhw fyth wedyn. Gawson nhw ddigon o ‘dirwedd Rhaff ac estyll prydferthaf Ewrop’. Weithie, bydde’r drws yn agor am getyn Dwylo’n dolurio a finne’n ca’l fy nhynnu mas. Gesum i A dweud y gwir fe roes y rhan fwyaf o’r ‘gwirfoddolwyr’ y gore iddi amser cinio fy mesur droeon a’n nhroi pob ffordd. ‘fyd. Wên nhw wedi ca’l eu cryse t. Wedd eu dwylo meddal yn dolurio er eu bod Fe’m rhoddwyd ar estyll o bren un yn gwisgo menig. Do’dd dim nerth ar ôl yn y coese. Yn fwy na hynny wên nhw diwrnod a’n nhynnu i bob cyfeiriad wedi ca’l llond bola a mwy o fyrgers a diodydd ysgafn o bob math am ddim. Wedd wedyn. Rhoddwyd rhaff amdanaf cigydd o Hwlffordd wedi’i gyflogi i’n dilyn pob dydd i fwydo’r criw ti’n gweld. a’i chlymu wrth yr estyll. Gosodwyd Wedd hi’n rhyfedd faint o’r bois benderfynodd fod ‘da nhw apwyntiad doctor, rhaffe wrth yr estyll wedyn a buodd apwyntiad deintydd, apwyntiad llyged, apwyntiad ciropodydd, apwyntiad banc haid o ddynion wrthi’n fy nhynnu gyda neu hyd yn oed angladde i’w mynychu yn y p’nawn. (I barhau) – Shani Las 24 Clebran Rhagfyr 2020 Gogoniant Ymunwch â Daliwch sylw – Natur CLWB CLEBRAN whiliwch am Camera Tommy Evans wedi dal y dwrgi hen lunie yn codi i’r wyneb yn Afon Teifi.

Pwy all y rhocesi uchod fod a’r gwryw yn eu canol?

Mae 2020 wedi bod yn flwyddyn ryfedd ac ansicr i ni i gyd. Roedd Rhian White o Langynin enillodd wobr Prosiect Cymdogaeth Werin Preseli o £100 y Gronfa Asedion Cymunedol wedi gobeithio cynnal llawer ym mis Hydref ac fe enillodd £30 arall o ddigwyddiadau cymunedol, ym mis Tachwedd – llongyfarchiadau gweithgareddau ac arddangosfeydd Rhian! wyneb yn wyneb i ddathlu hanes Dyma gronfa newydd CLWB CLEBRAN anhygoel ardal Preseli. Siop Siân i ymuno â hi. Darllenwch y manylion ar Ond nid yw'r cyfan ar goll! Y Gaeaf CRYMYCH dudalen dau eto a llenwch y ffurflen hwn rydym yn cynnal arddangosfa ✆ 01239 831230 ymaelodi a’i dychwelyd. rithwir wedi'i churadu gan y gymuned Gobeithir codi’r wobr misol i £200 o dros gyfrwng Ffesbwc. Bob wythnos, gael 100 o aelodau. Gall archeb banc bydd ysgogiad neu thema i'ch rhoi ar y fod yn anrheg Nadolig sbesial i rhywun trywydd cywir. Byddem wrth ein bodd a beth am dalu am y flwyddyn gyfan yn eich gweld yn rhannu ffotograffau sef £60. a fideos hen a chyfoes o fywyd yn Llyfrau, Cardiau, Casetiau, Eisoes teilyngodd CLEBRAN grant rhanbarth Preseli. Bydd croeso hefyd i CD’s a Fideos, Loteri Cenedlaethol o £7,000. Ond atgofion a straeon! Crefftau a Gemwaith o Gymru mae rhaid gwario’r arian hwnnw Gweler y poster am ddolen i'r Grŵp ar brosiectau penodol ac nid ei Ffesbwc lle cynhelir yr arddangosfa. Tocynnau Anrheg ar gael ddefnyddio fel cymorth i dalu costau’r Am fwy o wybodaeth cysylltwch â papur.Gorffennaf/Awst 2015 [email protected]. 30 WYN VAUGHAN PEIRIANNYDD GWAITH PLYMIO/ GWRES CANOLOG DANDDERWEN CWM PLYSGOG CILGERRAN. SA43 9TA 01239 615587 07968 870115

5 Rhagfyr 2020 Clebran 25 26 Clebran Rhagfyr 2020

Ymborth nobl i bobl y byd – yn y gwraidd Dan ei gwrysg mae’n golud; Ffein y bo, ffon y bywyd, CELIA VLISMAS OPTEGYDD Wele rodd sy’n ail i’r yd. Am wasanaeth personol a gofal proffesiynol ar gyfer y teulu cyfan Waldo Os am DATO BLASUS STRYD FAWR CRYMYCH, SA41 3QG TATO GLAN, DIM WAST Ffôn a Ffacs: 01239 831555 Cwdyn 12.5k, rhwydd i’w drafod a chadw, NGHASTELL NEWYDD EMLYN Sdim ond un lle! 3 SGWÂR Y FARCHNAD, SA38 9AQ Ffôn a Ffacs: 01239 711888

CANOLFAN IECHYD ARBERTH, SA67 7AA www.country-stores.com Ffôn a Ffacs: 01834 861373 01239 891618 / 891376

Golchi ffenestri Golchi gwteri Clirio mwswm Golchi tŷ Golchi â dŵr dan wasgedd (Pressure Washing)

Yswiriant llawn Ffoniwch am bris cystadleuol 07811 323 842

‘Preseli window cleaning’ ar Facebook. Ebost: [email protected]@hotmail.co.uk

D. E. Phillips J. D. JONES a’i GWMNI a'i Feibion Tan-y-Bryn, Glandwr CYFRIFWYR Trydanwyr TYˆ AUCKLAND, CRYMYCH Siop Radio a Theledu CRYMYCH FFôn: (01239) 831493 Setiau ar werth 71 Y Stryd Fawr, Abergwaun Ffôn : (01994) 419361 Ffôn : (01239) 831589 Ffôn: (01348) 873237 Rhagfyr 2020 Clebran 27

Ebost:[email protected] MENTER IAITH AR WAITH Ffôn: 01239 831129 01348 873700 Hwyl yr Hydref Rydym fel arfer yn trefnu digwyddiad blynyddol ‘Hwyl yr Hydref’, ond eleni bu rhaid meddwl ychydig yn wahanol a threfnu digwyddiad rhithiol. Ar ddydd Mawrth, 27ain o Hydref trefnwyd diwrnod llawn hwyl ar dudalen facebook Cica Corona. Cawsom lu o weithgareddau Hydrefol, clipiau fidio a syniadau amrywiol ar gyfer y teulu oll i fynd ati i wneud yn eu cartrefi yn ystod y cyfnod tân...Helfa Drysor Hydrefol, chwilair, syniadau crefft, sesiwn stori, sesiwn ganu, creu bwyd adar, hefyd clip fidio gan Adam yn yr ardd. Braf oedd cael derbyn lluniau yn ystod y dydd o blant yr ardal yn cymryd rhan a rhannu eu campweithiau gyda ni. Bu’n ddiwrnod llwyddiannus gyda nifer dda o blant a theuluoedd yn ymweld ag yn ymgysylltu gyda’r gweithgareddau ar-lein. Cofiwch wylio allan am fwy o ddigwyddiadau rhithiol gan y Fenter yn y dyfodol agos. Parti Ysbrydion

Cafwyd parti Calan Gaeaf dros Zoom ar ddydd Gwener. Hydref 30 gyda 18 o blant wedi ymuno gyda ni. Cafwyd Disgo; cwisys a gemau hwyl yn ystod y sesiwn gyda phob un wedi’u gwisgo mewn amryw o wisgoedd ffansi ar y thema Calan Gaeaf. Diolch I bawb wnaeth ddod i gefnogi. Bydd Parti tebyg iawn yn digwydd unwaith eto ond ar y thema Nadoligaidd tro yma ar ddydd Mawrth 22ain o Ragfyr. Dyma boster o’r digwyddiad isod: Ar eich Marciau Daeth deg tîm at ei gilydd yn rhithiol ddechrau mis Tachwedd i gystadlu mewn cwis ‘Ar eich Marciau’. Sefydlwyd ‘Ar Eich Marciau’ gan Cered: Menter Iaith Ceredigion a Cheredigion Actif yn 2019 fel cystadleuaeth gwis Cymraeg ei iaith ar gyfer clybiau chwaraeon y sir. Gan nad oedd modd gwahodd clybiau chwaraeon i greu timau i gystadlu wyneb yn wyneb mewn un lleoliad eleni, penderfynwyd addasu’r gystadleuaeth i fod yn un rhithiol ar Zoom. Yn ogystal â newid ffurf y cwis, ehangwyd y gystadleuaeth i unigolion, teuluoedd ac aelwydydd yn hytrach na chlybiau chwaraeon yn unig ac fe ehangwyd y cwis yn ddaearyddol trwy gynnal y cwis ar y cyd rhwng Mentrau Iaith Ceredigion a Sir Benfro. Ers dechrau’r Cyfnod Clo mae’r ddwy Fenter Iaith wedi bod yn cydweithio ar Cica Corona, sef cynllun poblogaidd i ddod ag adloniant digidol cyfrwng Cymraeg yn ddyddiol ar Facebook i bobl y ddwy sir. Gwnaeth deg tîm gystadlu ar y noson gyda’r timau yn hanu o Geredigion, Sir Benfro a thu hwnt. Ar ôl dwy awr o hwyl a chrafu pen, Arwel Jones a’i deulu yn Nadolig Llawen a Blwyddyn Newydd Nhregaron ddaeth i’r brig. Llongyfarchiadau iddynt. dda i chi gyd wrth staff y Fenter! 28 Clebran Rhagfyr 2020 Y Capeli a’r eglwysi Mynd am dro ar hyd y feidiroedd “Pwy a all gael digon o syllu ar ei ogoniant ef?” (Ecclesiasticus 42:25) Dwi ‘di bod yn cerdded ar hyd heolydd cyfraniadau lu oedd yn cyrraedd y ‘rwm ffrynt’ o bob rhan o Gymru. Roedd cynifer a feidiroedd fy milltir sgwâr ers misoedd o negeseuon arbennig ac amrywiol – fel y blodau a’r pili pala ym môn y clawdd – lawer erbyn hyn. Dwi’n hoff o gerdded gan aelodau o deulu’r ffydd. Roedd yn chwa o awyr iach o wybod bod cynifer am ond pe bai rhywun wedi dweud wrtha i rannu o’u ffydd a’u profiad a thrwy hynny fy nghysuro a’m herio. cyn y cau mawr y byddwn yn mwynhau O fedru rhannu neges y Gwaredwr gyda chyd Gristnogion Cymru benbaladr cerdded mewn cylchoedd o fewn tafliad codwyd fy ysbryd a bu’n fodd i fy nghynorthwyo i gadw persbectif, cadw’r ofnau carreg i’r tŷ oherwydd cyfyngiadau draw a lleddfu’r gofid am deulu a gwaith. Dyna beth yw hanfod ffydd – cynnig COVID 19 byddwn wedi ei wfftio. Ond gobaith am y presennol a’r dyfodol, cynnig cynhaliaeth a phwrpas pan all pethau os am ymarfer corff ac awyr iach doedd bod yn ddiflas a rhyfeddu a chanmol pan ma’ popeth yn iawn. Yn ystod y‘clo ‘da fi ddim dewis. mawr’ fe wnaeth Duw fy nghynorthwyo i ryfeddu ar Ei greadigaeth trwy fy arwain Weithiau mae cael eich gorfodi i newid ar hyd heolydd a feidiroedd fy milltir sgwâr a chynigiodd gyfle i fi gael rhannu o’i yn beth da. Doedd dim hawl neidio yn y air anhygoel o gludwch fy nghartref. car a gyrru am filltiroedd lawer i’r traeth Mynd am dro neu’r mynydd agosaf er mwyn cael Yn ddiweddar, fe ail ddechreuodd gwasanaethau’r capel. Rhyfedd o deimlad oedd mwynhau’r golygfeydd. Doedd dim cerdded nôl drwy’r drysau mawr i horest o adeilad Fictorianaidd. Roedd pawb modd stopio am ddisied mewn caffi ar wasgar ac yn syllu ar ei gilydd o bellter. Braf oedd cael cwrdd â chydnabod a ar y ffordd adref. Boed law neu hindda chael gwrando ar y Gair, ond mae fy Sul wedi newid. Mae’n rhyfedd fel mae Duw byddwn yn camu o’r tŷ a gydag amser yn gweithio. Wedi dychwelyd o’r oedfa, er gwaetha’r glaw a’r gwynt, rhaid oedd fe ddes i fwynhau’r arlwy rhyfeddol mynd am dro. – Cristnogaeth 21 Hydref 18 2020 oedd i’w weld ym môn y cloddiau. Sawdl y Fuwch Cymdeithas Capeli Bro Hywel Dda – Fe sylwais ar hen furddun oedd wedi ei Taith Gerdded 2020 gwato gan ddinad ac iorwg, fe ddes i Yn dilyn taith gerdded flynyddol y Gymdeithas, casglwyd dros £3000 o bunnoedd werthfawrogi crefftwaith y gwerinwyr sy'n rhyfeddol o ystyried cyfyngiade Covid19. Diolch i bawb fu'n cerdded ar ran a gododd y cloddiau cywrain ac fe capeli'r Gymdeithas, i bawb wnaeth gyfrannu, i Rosemarie Davies am gwblhau'r ddechreuais oedi a syllu ar risgl hen gwaith gweinyddol ac i Kevin Bowen am dderbyn y cyfraniade. dderwen ger croes Geltaidd ar ben feidr fferm gyfagos. Sylwais fod pistyll yn codi nid nepell o’r tŷ pan oedd hi’n bwrw glaw’n drwm. Yn olaf, fe ddechreuais ddysgu enwau rhai o’r blodau a’r creaduriaid des i ar eu traws – Sawdl y Fuwch, Garlleg yr Arth, Llysiau’r Drindod, Llygad Llo Mawr, Llin y Tylwyth Teg, Boneddiges y Wig, Glöyn Trilliw Bach a Brith y Coed. Bu rhaid newid y drefn ar ddydd Sul. Dim cwrdd am 10.30 ‘pronto’. Dim ishte’n y sedd arferol, gweddi, codi, emyn, ishte, gweddi, codi, emyn, darlleniad, Rosemarie Davies ac Eurfyl Lewis, swyddogion y Gymdeithas, yn cyflwyno siec o casgliad, codi, emyn, pregeth, codi, £1500 i Gareth Owens, Get The Boys a Lift. Cyflwynwyd siec o £1500 i Dr Richard emyn, gweddi, getre! Da’th hi’n drefn Davies, Meddygfa Taf, Hendy Gwyn hefyd. Gweler cyfraniade'r capeli isod :- newydd ar y Sul. Codi’n weddol, boed Bethel, Llanddewi – £100 Llwynyrhwrdd, Tegryn – £100 law neu hindda a mas am dro ‘da’ r ci, Bethel, Mynachlog-ddu – £0 Moriah, Blaenwaun – £285 gan wledda ar arlwy rhyfeddol Duw ym Blaenconin, Llandysilio – £200 Nasareth, Hendygwyn – £200 môn y clawdd. Cyrraedd getre, matryd Brynmyrnach, Hermon – £120 Nebo, Efail-wen – £367 os oedd y dillad yn stegetsh, dished o Calfaria, Login – £300 Pisgah, Llandysilio – £150 de. Yna, ishte lawr a mwynhau oedfa Cefnypant – £100 Ramoth, Cwmfelin Mynach – £335 neu gyfraniad dros y we neu ar y teledu. Cwm Miles – £100 Rhydyceisiaid – £60 Pili pala Ffynnon, Llanddewi – £50 Rhydwilym – £210 Wedi fy ysgogi gan ambell i gyflwyniad Glandwr – £75 Tabernacl, Hendygwyn – £180 gallwn droi at fy Meibl a darllen Hebron – £100 Trinity, Llanboidy – £50 ymhellach gan ddilyn trywydd y Henllan Amgoed – £300 Cyfanswm – £3382 Rhagfyr 2020 Clebran 29 Ebenezer Dyfed Bedyddwyr Cylch y Frenni Ni chynhelir oedfaon yn eglwysi’r Cylch am y tro, oherwydd sefyllfa bresennol y feirws felltigedig, ond gallwch ddilyn myfyrdodau ar-lein yn wythnosol, wedi’u cyflwyno gan y Parchg Rhosier Morgan. Gobeithio bydd hi’n ddiogel inni gyd- gyfarfod wyneb yn wyneb eto, cyn hir, Gan gadw at reolau pellter cymdeithasol, cynhaliodd gwragedd yr eglwys “Oedfa ond yn y cyfamser, cadwch yn iach a Weddi Bedyddwyr y Byd” yn yr awyr agored. Cymrwyd rhan gan Ray Thomas, diogel, cofiwch wenu a chadwch y ffydd. Olive James, Nia George, Sioned Phillips, Janet Edwards a Beti Thomas a oedd hefyd wedi trefnu’r oedfa. Cau Castell Caeriw Clwb Ffermwyr a Chastell Henllys dros dro Ifanc Hermon Gorffennaf/Awst 2015 Clebran Llongyfarchiade i Is-Gadeirydd 29 y Clwb, Gwyndaf Lewis ar ennill Gwobr Cefnogwr Cymunedol y Flwyddyn Adeiladwyr gan Ffederasiwn Cenedlaethol y D a Seiri Coed HarddwcClybiauh CFfermwyrel Ifancte (NFYFC)s am ei J Triniaethau ymdrechionHarddw i c godih bron i £40,000 i’r Gwaith Adeiladu Newydd, Estyniadau ac Atgyweiriadau Am Fwy o wybodaeth Unedcysyll tICUwch yng â C aNghaerfyrddin.ryl ar Gosod Ffenestri a Drysau Gosod Ceginau – Gosod Teils Ystafelloedd Gwydr, Ffasgau, 01239 8Wnaeth3169 9 rhai o'n haelodau ni Bondoeau a Chafnau Salon gwallt Jaqui’s, 1 Tivybanc, Crymych Patios, Llwybrau Cerdded, Rhodfeydd gystadlu yn Ffair Aeaf y Sir ym Maes Lloriau – Plastro a Sgimio www.celtesbeauyt y. Sioe,vpwe b Hwlffordd..com 6ed fel Clwb a llongyfarchiade i Betsan Williams ar Gwasanaeth cyfeillgar a dibynadwy ennill Carcas Oen a Sara Peregrine ar Ffoniwch Gareth neuCastell Iwan
Caeriw gyda’r nos 07790 232122 ddod yn 3ydd yn y Carcas Eidion. 01239 841235 Mae Castell Caeriw a Phentref Oes Haearn Castell Henllys wedi cau eu drysau i’r Yn y mis diwethaf, ni wedi bod yn cyhoedd tan 2021 o ganlyniad i effaith covid-19. cynnal Scavenger Hunt ar-lein a noson Er y bydd y ddau safle Awdurdod Parc Cenedlaethol RArfordirosemarie Penfro ar gaui Sinema Da Ceir.vies Ni ar agor i aelodau ymwelwyr, bydd ysgolion a grwpiau’n dal yn gallu archebu ymweliadauCyfrify ymlaendd Tnewyddechne a chyn-aelodaugol i ymuno â ni ar llaw. Treth ar Werth - HunanZoom cyn Asesiad bod hi'n ddiogel i ni gwrdd Bydd Oriel a Chanolfan Ymwelwyr Oriel y Parc yn parhau ar agor i bawb, gydagCadw Llyfrwyneb-yn-wyneb.au amrywiol arddangosfeydd yn cael eu cynnal a siopau dros dro ar agor hyd at y CyflogNi'nau mynd i drefnu Ras Hwyiaid ar Nadolig. Ffon: 01994ddiwedd 419005 mis Rhagfyr (fydd yn fyw ar Dywedodd James Parkin, Cyfarwyddwr Gwasanaethau Ymwelwyr, Cymunedol a Facebook). Mae’r hwyiaid ar werth Chefn Gwlad Awdurdod y Parc Cenedlaethol: “Bu’n rhaid cymrydSym y penderfyniadudol: 07854 am £1 212799 yr un – cysylltwch â'r Clwb anodd i gau’r ddau safle hyn fel mesur Yn dros drwy droddedig i reoli gcostau’ran: Associa Awdurdod o tionar Facebook,of Acounting neu T Benec hnicians Williams ar ganlyniad i effaith y pandemig Coronafeirws”. 07958544133. GARETH. D DAVIESav M. L ies ADEILADWRADDURNWYR Awelfryn, Tegryn SGwaithir Benfr Adeiladuo. SA 35Newydd, 0BE Estyniadau 0781 ac1 871423Atgyweiriadau, 07971 545264 Gosod 01239 Ffenestri 698320 a Drysau, Gosod Ceginau – Gosod Teils, Ystafelloedd Gwydr, Ffasgau, Bondoeau a Chafnau, Patios, Llwybrau Cerdded, Rhodfeydd, Lloriau – Plastro a Sgimio Gwasanaeth cyfeillgar a dibynadwy! Ffoniwch Gareth ar 07812 077556 / (01239) 841235 Gwyliau o Safon am Brisiau Cystadleuol

Uçá|tâ VãÅ gty HENDYGWYN Rhif ffôn 01994 E-bost - [email protected]

Sad 28ain Tach BIRMINGHAM /WORCESTER Marchnad Nadolig 2 Ddiwr £105.00 Mer 30ain Rhag BLWYDDYN NEWYDD yn WATERFORD 4 Diwr £360.00 Teithiau 2016

Gwe 15fed Ion ADUNIAD CWM TAF - TORQUAY 4 Diwr £150.00 Gwe 5ed Chwe RYGBI IWERDDON 4 Diwr £295.00 ain Gwe 26 Chwe CAERNARFON-CLIVE a’i ffrindiau 3 Diwr £195.00 fed Llun 11 Ebr EFROG & CHASTELL HOWARD 5 Diwr £340.00 Gwe 29ain Ebr PENWYTHNOS DDIRGEL 3 Diwr £235.00 Sul 10fed Mai DOLOMITES YR EIDAL 8 Diwr £655.00 Llun 16eg Mai CAERGRAWNT & DAD’S ARMY 5 Diwr £379.00 ed Llun 6 Meh Y LLYNNOEDD - “STEAM & CRUISE” 5 Diwr £375.00 Sul 19eg Meh ARDAL Y “PEAKS” 5 Diwr £365.00 Gwe 8fed Gor SIOE FLODAU - HAMPTON COURT 3 Diwr £245.00 Sad 23ain Gor LLYNNOEDD AWSTRIA 8 Diwr £655.00 Llun 8fed Awst LLANDUDNO - HWYL YR HAF 5 Diwr £310.00 ain Sul 21 Awst FORT WILLIAM EDINBURGH TATTOO 7 Diwr £655.00 Maw 30ain Awst GWYL STÊM ac AGER DORSET 4 Diwr £260.00 Iau 15fed Medi NORFOLK BROADS 5 Diwr £370.00 ydd Llun 3 Hyd IWERDDON - GALWAY 6 Diwr £445.00 Gwe 14eg Hyd PENWYTHNOS DDIRGEL HYDREF 4 Diwr £310.00 Sad 29ain Hyd CAERFADDON a BRYSTE 2 Ddiwr £110.00 Llun 31ain Hyd WEYMOUTH - BLAS Y NADOLIG 5 Diwr £320.00 Gwe 11fed Tach TAITH DDIRGEL TACHWEDD 4 Diwr £275.00 Gwe 25ain Tach PAIGNTON -TWRCI & THINSEL 4 Diwr £250.00 30 Clebran Rhagfyr 2020 Bysiau Cwm Taf ar gyfer eich holl anghenion Gwyliau - Theatrau & Penwythnosau - Teithiau hir a byr. Ffoniwch a gadewch y gweddill i ni. Bysiau Cwm Taf Gwyliau o safon am brisiau cystadleuol www.tafvalleycoaches.co.ukwww.tafvalleycoaches.co.uk CEFNOGWYR BALCH O ELUSENNAU CANSER Teithiau 2020 Mercher 30 Rhagfyr DATHLU’R FLWYDDYN NEWYDD YN BOURNEMOUTH £395 4 Diwrnod Teithiau 2021 Sadwrn 9fed Ionawr SIOPA’R FLWYDDYN NEWYDD YM MRYSTE A CHAERDYDD £99 2 Ddiwrnod Gwener 15fed Ionawr PENWYTHNOS ADUNIAD YN TORQUAY £195 4 Diwrnod Gwener 22ain Ionawr PENWYTHNOS ARBENNIG YN PAIGNTON £195 4 Diwrnod Gwener 29ain Ionawr PENWYTHNOS YN LLUNDAIN £199 3 Diwrnod Iau 11eg Chwefror RYGBI CHWE GWLAD - YR ALBAN V CYMRU £310 4 Diwrnod Mawrth 16eg Chwefror DISNEYLAND PARIS (HANNER TYMOR) Ffoniwch 4 Diwrnod Llun 22ain Chwefror WESTON-SUPER-MARE £285 5 Diwrnod Gwener 26ain Chwefror GWYLIAU BACH CYSURUS YN BABBACOMBE £190 4 Diwrnod Gwener 5ed Mawrth PENWYTHNOS YNG NGWESTY’R MOORLAND £265 4 Diwrnod Gwener 12fed Mawrth Caernarfon - Clive a’i westeion yn diddanu £210 3 Diwrnod Llun 15fed Mawrth Gwyliau Bach Cysurus yn Street £255 5 Diwrnod Sul 21ain Mawrth Waldorf - Llundain £175 2 Ddiwrnod Gwener 26ain Mawrth Penwythnos ‘Cabaret’ yn Torquay £255 4 Diwrnod Llun 5ed Ebrill Mordaith ffug Llandudno £395 5 Diwrnod Iau 8fed Ebrill Melinau Gwynt a Blodau’r Iseldiroedd £485 5 Diwrnod

Teithiau Undydd 2020 Am fanylion llawn, ffoniwch am ein Llyfryn Gwyliau. Mawrth 8 Rhagfyr SIOPA NADOLIG - ABERTAWE £10.00 Mawrth 15 Rhagfyr SIOPA NADOLIG - CAERDYDD £14.00 Bysiau Cwm Taf Mawrth 26ain Ionawr Trago Mills - Merthyr Tudful £15.00 ar gyfer eich holl anghenion. Mawrth 2il Chwefror Siopa yn Cribbs Causeway £18.00 Gwyliau, Theatrau & Phenwythnosau – Mawrth 16eg Chwefror Marchnad Abertawe £10.00 Teithiau hir a byr. Mawrth 16eg Mawrth McArthur Glen - Pen-y-Bont ar Ogwr £14.00 Mawrth 30ain Mawrth Parc manwerthu Trostre, Llanelli £10.00 Ffoniwch a gadewch y gweddill i ni! Mercher 14eg Ebrill Rheilffordd Gwili a Marchnad Caerfyrddin £16.00 Mawrth 27ain Ebrill Profiad y Bathdy Brenhinol a Phorthcawl £25.00 www.tafvalleycoaches.co.uk Mawrth 11eg Mai Marchnad Y Fenni £15.00 Dyddiad i’w gadarnhau Aberhonddu a’r Rheilffordd Fynyddig (Tocynnau yn y pris) £28.00 Mawrth 25ain Mai Gerddi Clyne a’r Mwmbwls £10.00 Ffôn : 01994 240908 Mercher 9fed Mehefin Sain Ffagan/Caerdydd/Bae Caerdydd £14.00 Os am deithiau hwylus braf, NIFER CYFYNGEDIG O LEFYDD CODI – Ffoniwch am fanylion dewch da ni ar Fws Cwm Taf. Gorffennaf/Awst 2015 Clebran 28

Rhagfyr 2020 Clebran 31

TYWOD GWELY ANIFEILIAID YN SYTH O'R CHWAREL I'R FFERM 32 Clebran Rhagfyr 2020 Bidi’n cofio’r 1930au yn Hermon John Davies, fy nhad-cu, oedd trydydd prifathro Ysgol Hermon ond gan fod fy nau dad-cu a'r ddwy fam-gu wedi marw cyn i fi gael fy ngeni does dim cof personol gyda fi amdano. Rwy wedi dysgu peth wrth ddarllen llyfr gwych Maureen George am hanes yr ysgol. Mae hi wedi cynnwys detholion o lyfrau cofnodion yr ysgol o'r dechreuad. Roedd tipyn o fynd a dod yn y blynyddoedd cynnar. Y prifathro cyntaf oedd John Bowen a dilynwyd ef gan Robert Bryan a fu yno am dair blynedd. Rwy wedi darllen rhywle arall fod e wedi gadael oherwydd afiechyd a bod e wedi mynd gyda'i frawd i fyw yn yr Aifft. Yn y cefn o’r chwith; Mary Annie, Bidi yn groten fach O Felin-foel Percy a Norman. John Davies yng nghwmni ei thad Wedyn yn Nhachwedd 1883 daeth fy a’i wraig, Elizabeth yn eistedd. nhad-cu. Mae'r cofnodion yn dweud ei fod wedi bod yn dysgu yn Nhredegar. Ond bachgen o Felin-foel, ger Llanelli oedd e ac un peth a ddaeth e o'i ardal oedd tafodiaith Felin-foel. Hyd nawr mae llawer yno yn siarad yn y trydydd person a dyna fydde fy nhad yn defnyddio gyda fy Anti Nannie. Sdim gwahaniaeth taw menyw oedd hi ond 'Odi fe wedi bod yn y dre heddi?' fyddai'r cwestiwn. Clywes i hefyd pan oedd e wedi rhoi stŵr, neu falle glatshen, i ryw fachgen fe fydde fe'n difaru ac yn gweud 'Dew e geith e rhwbeth gyda fi.' Roedd e yn gerddorol a ma’ cloc gyda fi yma a gafodd yn 1905 fel anrheg am fod yn arweinydd y gân am ugain mlynedd. Dyw'r cloc ddim yn Disgyblion Ysgol Hermon yn y 1930au pan oedd rhieni Bidi, Norman a Linda dweud mai o gapel Hermon y cafodd e, yn athrawon – fedrwch chi eu henwi i gyd? ond yno oedd e'n aelod er ei fod wedi ei gladdu ym mynwent Llwynyrhwrdd. Rwy wedi clywed hefyd fod ganddo fand yn y pentre, Fife and drum mae'n bosibl. Sgwn i a oes rhywun o ddarllenwyr Clebran wedi clywed gan dad-cu neu hen ddad-cu ryw sôn am hyn. Norman a Percy Oni bai am lyfr Maureen, fydde'n i ddim yn gwybod dyddiad ei farwolaeth ond mae'r cofnodion yn dweud fod yr ysgol wedi cau am wythnos yn Fehefin 1920 gan fod y prifathro wedi marw ar Fai 29ain. Dilynwyd e gan fy nhad ar ôl iddo fod yn brifathro ar ysgol Pantycaws. Yn ystod y rhyfel roedd fy nhad a'i frawd Percy wedi bod yn y fyddin. Roedd Norman, fy nhad, wedi bod yn Gallipoli a wedyn ar ôl cael 'enteric fever' a bod yn ysbyty yn Valetta, Malta daeth e adre tua 1916. Mae'r llun ohonynt wedi’i dynnu siŵr o fod yn iard yr ysgol. A dweud y gwir Siop Gwilym Bowen yng ngwaelod y pentref, y Lamb Inn yn y pen pellaf yr un siwt sy gan fy nhad a Percy. Pan Rhagfyr 2020 Clebran 33 ddaeth e adre roedd wedi colli pwyse a do’dd ei ddillad ddim yn ei ffitio. Felly cafodd fenthyg dillad fy nhad a’i osod yn rhan o’r llun wedyn. Bydde hi wedi bod yn neis i fedru fod wedi siarad â fy nhad-cu. Lampau paraffin I unrhywun o dan 70 oed sy’n darllen hwn mae’n siŵr eu bod yn meddwl mod i’n sôn am oes yr arth a’r blaidd. Yn amser y clo i ni wedi dibynnu ar y ffôn, neu’r teledu a’r cyfrifiadur, e-byst a falle zoom i gadw mewn cysylltiad â’r newyddion a gyda’n ffrindiau. Ond Canol y pentref yn edrych lawr i gyfeiriad yr ysgol, pryd hynny doedd dim ffôn yn ein tŷ ni Waunfach a Bryn Villa ar y chwith na thrydan - dibynnu ar lampau paraffin am olau lawr llawr a channwyll i fynd i’r gwely. Cefais fy ngeni yn nhŷ’r ysgol neu ‘scŵl hows’ fel ‘roedd yn cael ei adnabod. Dim ond iet fach oedd rhwng iard yr ysgol a iard gefen y tŷ ond ar y pryd ro’n i rhy fyr i gyrraedd y latsh a dwy’n cofio gorwe' ar fy mola a phipo o dan y drws i weld y plant yn whare. Ambell waith bydde rhai o’r marched mawr, Mair Lleban neu Gwladys Gilwen efallai yn cymryd trueni drosta i ac yn fy ‘smyglo’ i mewn gyda nhw ar ddiwedd yr amser chwarae. Canol y pentref yn edrych i gyfeiriad Crymych, siop Brynawel ar y dde Casglu loshin a’r rheiliau’n dynodi lleoliad Capel Brynmyrnach a Maes-yr-awel yr ochr arall Mae parc gyferbyn â’r ysgol trwy glôs y Gurnos a ma’ cof gyda fi am barti i’r plant Crwydro bobman yno. Mae’n siŵr fod bwyd a chwaraeon Ar ôl bennu’r ysgol bydden yn mynd lan i feidir bodo i gasglu llysiau duon bach, ond beth rwy’n gofio fwyaf yw fod neu mefus gwyllt a chrwydro’r ffyrdd heb ofn i bob man am orie. Roedd bywyd rhywun â bocs mawr o loshin yn eu taflu cymdeithasol y pentre’ yn dibynnu ar yr ysgol a’r ddau gapel, Hermon a Brynmyrnach. mas a’r plant yn rhedeg i’w pigo lan. Yr Dim ond dau berson yn y pentre’ oedd ddim yn mynd i un o’r capeli, neu i’r eglwys achlysur oedd jiwbilî y brenin George yn Llanfyrnach. V. Mewn rhyw ddwy flynedd roedd 'na Y diwrnodau pwysig yn y ddau oedd y Gymanfa Ganu a’r Gymanfa Bwnc. Pryd barti arall yr un peth a loshin yn cael eu hynny roedd capeli'r ardal yn uno ac amser Llungwyn roedd pawb yn cael dillad taflu, amser coroniad George VI. newydd. O’n i’n meddwl fod pawb yn y byd yn cael hyn. Yr ysgol oedd y ganolfan O’n i yn meddwl fod rhywbeth fel na yn i weithgareddau eraill, ‘penny readings’ a’r cyngherddau i groesawu bechgyn adre mynd i ddigwydd bob yn ail flwyddyn, ar ‘leave’. ond beth ddaeth wrth gwrs oedd y Er bod Hermon yn bentref bach ‘roedd pump siop yno, yn dechrau o waelod y rhyfel. Yn y ffos ar ochr y parc oedd lle pentref roedd Shop Tomi, Shop Hermon, Brynawel lle roedd hefyd y swyddfa bost, roedd plant yr ysgol i fynd i gwato te’r Shop Bess a Portland. boms yn dod. Dim ond unwaith rwy’n Ifaciwis rhyfel cofio mynd yno a hynny am bractis. Yn 1939 dechreuodd y rhyfel a’r flwyddyn ar ôl hynny daeth yr ifaciwis. Dosbarth o Yn yr amser tawel cyn y rhyfel doedd fechgyn o ysgol yn Hythe Kent ddaeth yma. Fy nhad oedd yn gyfrifol am ffeindio ddim llawer o geir ar y ffordd, felly oedd llety i’r bechgyn a roedd pawb yn fodlon derbyn plentyn ond neb eisiau’r athro felly modd chware rhyw fath o dennis ar ganol i’n tŷ ni ddaeth Mrs Webster, yr athrawes. Menyw annwyl a ddaeth yn ffrind i ni. y stryd. Yn y gaeaf bydde ni ambell waith Doedd ddim syniad gyda nhw pwy fath o le oedd i’w ddisgwyl mae’n debyg pan yn arllwys dŵr lawr y ffordd fel bydde gyrhaeddodd y trên o Gaerdydd a nhw yn falch o glywed fod Saesneg yn cael ei wedi rhewi erbyn y bore i ni gael sleidro siarad. lawr. Yn yr ysgol amser whare bydde Pan rwy’n clywed geiriau Waldo yn Y Tangnefeddwyr yn sôn am Abertawe’n fflam gyda ni bob math o chware, cwato, rwy’n cofio sefyll ar y wal o flaen ein tŷ a gweld yr awyr yn goch o fflamau Abertawe, trên bach, ‘in and out the windows’, ‘I rhyw 50 milltir bant. sent a letter to my love’ ac yn y blaen, Enw rhes fach o dai yn y pentre’ yw Crook Road, dim achos bod dihuron yn byw yna enwau Saesneg er taw Cymraeg oedd ond mae’n siŵr o fod â chysylltiad â’r ffordd i Grymych. Y stori oedd bod yr hewl i yr iaith. Gan mod i yn byw drws nesa i’r fod ddod mas gyferbyn â chapel Antioch ond fod yr aelodau ddim am gael sgwâr ysgol d’odd dim angen clocs arna i ond a fydde’n denu bois afreolus i gasglu yno, felly yn y nos byddent yn symud y pyst bydden i wedi dwli i gael rhai a chael oedd yn marco y gwaith am y diwrnod canlynol fel na fydde hyn yn digwydd. clocsan lawr yr hewl fel ‘roedd rhai o’r Bidi Griffiths. plant yn gwneud. Rhaid diolch i Maureen George am ddarparu nifer o’r lluniau. 34 Clebran Rhagfyr 2020 Gŵyl Preseli 2020 Miloedd yn gwylio a gwrando ar y darlledu rhithiol Braf hefyd oedd clywed un o ganeuon mwyaf adnabyddus Lowri ‘Merch y Mynydd’ yn cael ei chanu eto yn ogystal â chaneuon megis ‘Cariad Mwyn’ a ‘Yr Un Hen Gi’.Unwaith eto cafwyd ymateb arbennig i’r noson ar y cyfryngau cymdeithasol gyda 5,100 yn gwylio’r fideo yn ystod yr wythnos gyntaf. Erbyn heddiw mae’r noson wedi denu sylw 14,244 o bobl! Daeth naw tîm eleni i gystadlu yn Cwis Ŵes Glei. Cafwyd noson hynod o ddiddorol gyda chwestiynau amrywiol gan y cwisfeistr Marc Griffiths o Radio Cymru. Enillwyd Tarian Her Cware Cathryn Gwynn a Meirion Jones Trefigin eleni gan Tîm Y Frenni sef Llew ac Einir Thomas, Hywel W Jones a Yn dilyn dathliadau 50 mlynedd yr Ŵyl llynedd roedd disgwyl ymlaen at drefnu Kevin Davies. Llongyfarchiadau iddynt gŵyl gelfyddydol arall eleni ond yn anffodus oherwydd y pandemig fe ddaeth ar eu buddugoliaeth ac am eu haelioni cwmwl du dros ein holl obeithion wrth i’r wlad barhau dan glo. wrth gyflwyno’r wobr o £50 i goffre’r Rhwydd iawn fydde gohirio’r cyfan am flwyddyn ond wrth weld rhaglenni'r holl Ŵyl. Diolch yn arbennig i Fenter Iaith fudiadau, sefydliadau a chymdeithasau yn dod i ben penderfynwyd mynd ati i Sir Benfro am drefnu’r noson ac i bob baratoi rhaglen ar gyfer y gymuned. Llwyddwyd i orchfygu nifer fawr o broblemau un o’r timau am ymuno yn yr hwyl. yn ystod y ffilmio gan gynnwys cadw pellter, recordio a golygu darlith ar ffôn Jim Parcnest symudol gan fod Dinas Caerdydd dan glo ac ymdopi gyda’r dechnoleg fodern. Traddodwyd Darlith yr Ŵyl eleni gan Fe recordiwyd Tecwyn Ifan yng Nghapel Horeb, Penrhyn-coch dau ddiwrnod yn Y Prifardd T. James Jones a’i destun unig cyn i’r clo ddisgyn ar Sir Ddinbych. oedd Dan y Wenallt sef ei gyfieithiad Cathryn Gwynn o Under Milk Wood gan Dylan Thomas. Fe ddechreuwyd yr Ŵyl eleni gyda thrafodaeth ar waith Cathryn Gwynn o Fe soniwyd yn ei ddarlith am nifer o Gilgerran. Yn arwain y sgwrs oedd yr arlunydd Meirion Jones. Cafwyd cyfweliad gymeriadau o’r ardal a’i hoffter o’r fro arbennig wrth i Cathryn Gwynn sôn am ei gwaith celf cywrain oedd wedi ennill hon cyn olrhain hanes a’r dylanwadau iddi ysgoloriaeth Miriam Briddon 2020. Cafwyd ymateb ysgubol ar y gwefannau ar gymeriad Dylan Thomas pan cymdeithasol i’r cyfweliad gyda nifer yn nodi taw hon oedd un o’r cyfweliadau oedd ar ei brifiant yng nghefn gwlad gorau iddynt glywed yng Ngŵyl Bro’r Preseli ac yn haeddu ei lle ar S4C!. Erbyn Ceredigion. Hyfryd hefyd oedd heddiw mae dros ddwy fil wedi gweld y cyfweliad. Diolch i Meirion Jones am clywed Jim Jones yn darllen rhannau arwain y drafodaeth mor gelfydd a diddorol. y gwahanol gymeriadau allan o’i Roedd yr arlwy gerddorol eleni yn cynnwys sesiwn yng nghwmni Tecwyn Ifan gyfieithiad diweddaraf. a Lowri Evans. Yn ystod y noson bu’r ddau yn cyflwyno nifer o ganeuon hen a newydd gan roi braslun o’u cefndir. Roedd yn hyfryd clywed cân newydd Tecwyn Ifan am ‘Cofiwch Dryweryn’ sy’n siŵr o dderbyn sylw pellach yn dilyn ail adeiladu’r wal eiconig tu allan i Lanrhystud.

Jim Parcnest Cadeiriwyd y noson yn gelfydd gan Rachel James, un o aelodau Fforddolion Dyfed a chafwyd trafodaeth eang am brofiadau Jim Parcnest wrth gyfieithu a’r perfformiadau cyntaf nôl yn y 60au. Traddodwyd y ddarlith hon ar ‘Zoom’ Lowri Evans a Tecwyn Ifan gyda deugain yn ymuno ar lein y noson Gorffennaf/AwstRhagfyr 2020 2015 ClebranClebran 3510 honno o bob rhan o Gymru ac rydym CYNGOR CYMUNED yn hynod o ddiolchgar i Wasanaeth Tîm Hoci PreseliCRYMYCH 1965-66 CymraegCanolfan i Oedolion Sir Benfro amBro Preseli noddi ac am reoli’r dechnoleg ar ein Eich barn am gofeb rhyfel rhan. newydd Mynwesu’r dechnoleg Annwyl Olygydd Er gwaetha’r Covid a’r cyfnod clo fe lwyddwyd i gynnal Gŵyl Bro’r Preseli Ychydig fisoedd yn ol derbyniodd y unwaith eto eleni. Cyngor Cymuned lythyr oddiwrth perthynas i filwr a fu farw yn ystod y Mae’r Covid wedi ein gorfodi i feddwl Rhyfel Mawr, yn dweud yr hoffai am ffyrdd newydd o weithredu er weld cofeb rhyfel newydd ym mwyn cynnal ein hiaith a’n diwylliant. mhentref Crymych. Er fod camau Mae’r dechnoleg ar gael i bawb ac wedi eu gymryd i atgyweirio yr un mae angen i ni ei mynwesu er budd ein sydd ar wal Neuadd y Farchnad, cymunedau. mae'r Cyngor Cymuned yn awyddus i ddarganfod beth yw Derbyniwyd nifer o sylwadau dros y ymateb trigolion Crymych ynglyn â cyfnod. Un sylw sy’n sefyll allan oedd : hyn, cyn mynd ymlaenI i holi am ‘Diolch am ddod a’r Ŵyl i ni eleni’. grantiau ac ati. Os ydych o blaid y Edrychwn ymlaen at eich cwmni syniad o gael cofeb newydd a blwyddyn nesaf pan fyddwn gobeithio fyddech gystal a llofnodi eich enw ar nôl i ryw fath o normalrwydd. Os na, y ffurflen sydd yn Swyddfa'r Post, wel byddwn yn gwneud ein gorau i Tîm hoci hŷn Ysgol y Preseli 1965-66. OdychCrymych, chi’n eu neu nabod? adael Odychi mi wybod. chi yn eu ddod â’r Ŵyl i chi. plith? Diolch yn fawr Os hoffech weld rhai o’r Wel, ma nhw te. O’r chwith, Miss Evans, HeatherMargaret Tomos Griffiths, (Clerc) Kathleen Mathias, gweithgareddau a gynhaliwyd yn Cyflwynodd deiliaid Bro Preseli, Crymych,Christine £50 George, punt yr Yvonne un i Ymatebydd Davies, Judith 01239Holmes, 891393 Sheila Gibby, Clarice Morris, Cyntafystod yr Crymych Ŵyl gellir ac gweldAmbiwlans y cyfan Awyr eto Cymru.Ena Morris, Casglwyd Bronwen yr arian Phillips, drwy Sandra werthu Harding, Heather Davies. Ble ma nhw erbyn Bricwrth a fynd Brac ar a llyfrau.safle Gŵyl Eu dymuniad Bro Preseli yw ar cefnogi hyn? Ymfudodd elusennau Clarice lleol eto i Awstralia. i'r dyfodol. [email protected] yna haid o ferched pertach yn yr ysgol Facebook a YouTube. fyth wedyn? Mansel Davies a’i Fab Cyf. Arbenigwyr Teithiau Hir a Byr Magnesium, Calch, Gweryd gyda Arbenigwyr Cludo Hylif gwasanaeth sgwaru. Cludiant gyda Llwytho a Dadlwytho Niwmatig Cyflenwyr Angenrheidiau Adeiladu, Llwythwr ar gyfer Cludiant Trwm Perchnogion Cware, Masnachwyr Amaethyddol Cyfleusterau Storïo a Dosbarthu Cyflenwyr Calch PEMBROKESHIRE L T D Mansel Davies a’i Fab (Modurdai) Cyf. Trwsio Cerbydau Masnachol a Pharatoi ar gyfer MOT Canolfan Tacograff Cydnabyddedig Adran Gludiant Gwasanaeth Rhenti Cerbydau Masnachol a Threilers automotive mmannesmann PRIF
GYFLENWR


VDO
Kienzle TRYCIAU

LLANFYRNACH, SIR BENFRO. SA35 0BZ Ffôn : (01239) 831631 Ffacs : (01239) 831596 CHWARAEON Bustych Lleucu yn serennu yn bugunad yng Nghaerloyw

Mae Lleucu George o’r Mot wedi hen sefydlu’i hun yn safle’r maswr yn nhîm merched Gloucester-Hartpury erbyn hyn â’i gallu i gicio o’r dwylo yn cael ei ganmol yn fawr a hithu yn ei thymor cyntaf gyda’r clwb yng Nghaerloyw. Yn wir, â hithau dim ond yn 20 oed mae’n rhoi pwysau ar yr hen ben, Elinor Snowsill, Ollie Evans yn penio’r bêl sy’n ddewis cyntaf yn y safle yn nhîm Cymru. Sdim dowt y caiff Lleucu gyflei i gyfeiriad y rhwyd unwaith eto ychwanegu at ei chwe chap rhyngwladol pan ail-gydir yn y gemau. Bu’n chwarae ymhlith y blaenwyr am gyfnod ac yna fel canolwr gan ddangos pa mor amryddawn Er nad yw’r tymor pêl-droed yw ei sgilie. A dyw hi ddim yn brin o gyd-chwraewyr rhyngwladol Cymru yn sgwad cystadleuol wedi dechrau eto ar gyfer y clwb chwaith. Dal ati. timau lleol mae bois Crymych eisoes wedi chwarae gemau cyfeillgar. Cafwyd buddugoliaeth o naw gôl i un yn erbyn Bois Preseli 1965-66 Llandysul pan sgoriodd Ollie Evans Odych chi yn y llun hwn? Ydych chi'n eu nabod? Tîm rygbi hŷn Ysgol y Preseli chwech o’r goliau. Steff James a Gethin 1965-66. Evans hawliodd ddwy arall ac er mai ergydio i’w rwyd ei hun oedd y gôl arall yn swyddogol fe geisiodd Osian Wyn ei hawlio. Yn erbyn Dinbych-y-pysgod wedyn buddugoliaeth o ddwy gôl i un wrth i Siôn Vaughan a Mathew Williams rwydo ac yntau yn dathlu mewn steil. Gan fod sgwad mor fawr gan y Bustych y tymor hwn defnyddiwyd y gemau cyfeillgar i roi cyfle i dipyn o bawb i chwarae gan gynnwys llond llaw sydd wedi ymuno o glybiau eraill Cynghrair Costcutter Ceredigion.

Dyma nhw. O’r chwith, rhes gefen: Keith Lewis, Alwyn Davies, John Allison, Meredydd Williams / Colin Griffiths (Athro Chwaraeon), Brian Howells, Colin Harts, Gareth Owen, Brian Williams, Martin Thomas, Terry Reynolds / John Leighton, Lionel Holmes, Arwel Owen, Selwyn Williams (mewnwr Llanelli wedyn), Charles Howells, Michael Adams, David Llewellyn / Lyndon Thomas (maswr/ cefnwr Penybont-ar-ogwr wedyn), Gareth Thomas. Ble ma nhw nawr? Mae Selwyn yn gwisgo crys Cymru a chapan ysgolion Cymru ar ei ben. Dyma lun nodweddiadol ohono gyferbyn. Medrai’r crwt o Landysilio basio’r bêl hanner lled y cae yn ddiymdrech.