We heten u van harte welkom bij de eerste Nederlandse Tenso Dagen! | Welcome to the first Dutch Tenso Dagen!
Toen Tenso Network Europe voor professionele kamerkoren When Tenso Network Europe for professional chamber choirs werd opgericht, in de herfst van 2003, konden we niet dromen was founded in the autumn of 2003, we never dreamt that the dat het ambitieuze plan om ieder jaar ergens in Europa samen ambitious plan to organize a festival of contemporary choral een festival voor hedendaagse koormuziek te organiseren, zo’n music every year somewhere in Europe would turn out to be succes zou worden. En nu, zes jaar later, vinden de Tenso Dagen such a success. Now, six years later, the Tenso Dagen have come in Amsterdam plaats, en verwelkomen wij onze collega’s uit Est- to Amsterdam and we welcome our colleagues from Estonia, land, Frankrijk, Letland, en Noorwegen, om u - het publiek in het France, Latvia and Norway. Together we will present four days of Muziekgebouw aan ’t IJ en de radioluisteraars in Nederland en in choral music to you, the Muziekgebouw aan ’t IJ public and radio Europa - vier dagen koormuziek te laten horen. listeners in Nederland and Europe.
We hebben onze collega’s gevraagd programma’s te maken We asked our colleagues to present programmes for a cappella met de XXste-eeuwse en hedendaagse werken voor a cap- chamber choir comprising the XXth century and contempo- pella kamerkoor die zij het belangrijkste, het invloedrijkst of het rary works that they consider the most important, the most mooist vinden - om zo tot een informele ‘canon’ te komen. En we influential or the most beautiful, in order to arrive at an informal vroegen ook aan anderen - dirigenten, presentatoren, program- ‘canon’. We also asked others – conductors, presenters, pro- mamakers, muziekkenners - welke stukken zij zouden kiezen: het grammers, music specialists – which pieces they would choose. resultaat is verzameld en zal de komende tijd nog onderwerp The lists have been collated and are sure to provide subject for van gesprek blijven. discussion for some time to come.
We hebben ook amateurkoren gevraagd om hun favoriete stuk- We also asked amateur choirs to come and present their favou- ken te komen laten horen - dat heeft geleid tot vele enthousi- rite pieces - we have received many enthusiastic reactions, and aste reacties en naar wij hopen, vele mooie optredens op het we hope to hear some wonderful performances in the entrance open podium in de entreehal van het Muziekgebouw aan ’t IJ. hall of the Muziekgebouw aan ‘t IJ. We hope that this collabo- We hopen dat deze samenwerking tussen professionele koren ration between professional choirs and amateur choirs will en amateurkoren in de komende jaren een vaste plek in ons aller become a fixed item in all our diaries in future years. agenda’s zal krijgen. Lastly, we asked the Tenso choirs to sing a short psalm by Tenslotte hebben we de Tenso koren gevraagd om een korte Sweelinck, in honour of this master of Dutch Renaissance psalm van Sweelinck te zingen - als eerbetoon aan de meester polyphony. You the public can thus compare the choirs’ perfor- van de Nederlandse Renaissance-polyfonie. Zo kunt u als publiek mances of contemporary and older works, and hear just how de koren niet alleen in hedendaags, maar ook in ouder werk close new music and old music are to each other. vergelijken - en zo laten wij horen hoe nieuwe muziek en oude muziek dicht naast elkaar staan. Daniel Reuss, Cappella Amsterdam Leo Samama, Nederlands Kamerkoor 1 DE CANON VAN XXSTE-EEUWSE KOORMUZIEK / THE CANON OF XXTH CENTURY CHOIR MUSIC The concerts feature the most important compositions De concerten brengen de belangrijkste stukken uit de canon from the XXth century chamber choir music canon. All van a cappella koormuziek van de XXste eeuw. the great names - Messiaen, Schnittke, Schönberg, Alle grote componisten, zoals Messiaen, Schnittke, Schönberg, Ligeti and Pärt - are represented, along with new works Ligeti en Pärt komen aan bod, gecombineerd met nieuwe for a cappella chamber choir by composers from all composities voor a cappella kamerkoor van componisten uit over Europe. heel Europa.
The programmers of Tenso Dagen Amsterdam asked De programmeurs van Tenso Dagen Amsterdam vroegen hun their colleagues to bring what they consider the best collega’s om de in hún ogen meest invloedrijke en mooiste and most influential works from the choral repertoire stukken uit het koorrepertoire van de afgelopen honderd jaar of the last hundred years to Amsterdam. This led to mee te nemen naar Amsterdam. Dat heeft geleid tot een eerste the initial establishment of a canon that experts and opzet van een canon, die in de komende weken door vele kenners amateurs will refine, expand, discuss – but hopefully not en publiek zal worden verfijnd, uitgebreid, bediscussieerd en finalize – in the coming weeks. hopelijk nog lang niet vastgelegd.
See www.radio4.nl/tensodagen, where you can also listen Zie www.radio4.nl/tensodagen, waar ook geluidsfragmenten to sound clips. te horen zijn.
“Only in the interaction between proven quality – the “Alleen in de wisselwerking tussen bewezen kwaliteit - het permanent – and the experiment – the new – can the new vaste - en het experiment - het nieuwe - verliest het nieuwe zijn shed its transience and the permanent its rigidity. vluchtigheid en het vaste zijn starheid. En het publiek krijgt door And the establishment of a canon allows the audience canonvorming de gelegenheid om niet alleen ervaringen op te the opportunity not only to gain experience but also to doen maar ook om ervaringen te delen.” share experience.” Thije Adams, in : Boekman 79 De canondiscussie (2009) Thije Adams, in : Boekman 79 De canondiscussie (2009)
Arthur Sonnen’s lecture (*) will place the Dutch pursuit Arthur Sonnen zal in zijn lezing (*) de Nederlandse canonzucht of the canon in an international perspective, and will in internationaal perspectief plaatsen, en de vraag stellen of address the question of whether it is possible to Europese kunst-canonvorming mogelijk is. establish a European art canon.
2 (*) see p. 39 (*) zie p. 39 SWEELINCK Sweelinck - De psalmen Sweelinck – The psalms Er bestaat een hardnekkige vooroordeel dat het Nederlandse There is a stubborn preconceived notion that the Dutch muzieklandschap tussen Jan Pieterszoon Sweelinck en Alphons musical landscape between Jan Pieterszoon Sweelinck Diepenbrock uit een moeras van drie eeuwen nietszeggende and Alphons Diepenbrock consists of nothing more than muziekjes bestaat. Niets is minder waar. Maar daardoor three centuries’ worth of musical triteness. Nothing wordt er nog steeds nauwelijks enige muziek van eigen bodem is farther from the truth. But it means that almost tussen 1600 en 1900 uitgevoerd. Soms lijkt het erop dat ook no homegrown music from the period 1600 to 1900 is de muziek van meester Sweelinck zelf in de vergetelheid dreigt performed. Even worse: the music of the great Sweelink te raken. En dat terwijl de componist in eigen tijd zeer hoog himself also seems to have been forgotten, even though werd aangeslagen en met zijn synthese van Franse, Duitse, the composer was highly thought of in his day, and his Italiaanse en Spaanse technieken een belangrijke schakel vormt synthesis of French, German and Italian techniques was in de muzikale ontwikkelingen van de vocale en instrumentale an important contribution to developments in vocal and muziek vóór Bach. Dit rechtvaardigt zonder meer een plaats van instrumental music before Bach. This justifies the promi- Sweelincks muziek in deze Nederlandse editie van nent position given to Sweelinck’s music in this Dutch de Tenso Dagen. edition of the Tenso Dagen.
Sweelincks oeuvre is groot en groots. Het bestaat uit Sweelinck’s oeuvre is extensive and imposing, compris- honderden composities, hoofdzakelijk voor klavier en voor koor - ing hundreds of compositions. That they are chiefly for Sweelinck bekleedde lange tijd de functie van vaste organist van clavier and choir can be attributed to Sweelinck’s long de Oude Kerk in Amsterdam. Het wijdst verspreid (want in druk standing function as permanent organist in Amster- verschenen) was zijn vocale muziek. Hoewel hij ook katholieke dam’s Oude Kerk (Old Church). His vocal music appeared verzen en gelegenheidstekstjes op muziek zette, vormen de in print, and was thus the most widely spread. Although 158 psalmen naar calvinistische berijmingen het belangrijkste he also set Catholic verses and incidental texts to music, deel van zijn output. Het zijn Franstalige zettingen voor vier it is the 158 psalms in the Calvinistic verse setting that tot acht stemmen, in te delen in onder meer klaagpsalmen, form the most important part of his output. They are bedevaartspsalmen, lofliederen en dankliederen. Elke psalm is set in French for four to eight voices, and can be divided wat zijn textuur, tekstzetting en uitbeelding van de woorden into various categories including psalms of lamentation, betreft een klein juweel, de weerslag van Sweelincks virtuositeit pilgrimage psalms, and songs of praise and thanks. Each en godsvrucht. Als eerbetoon zingen de Tenso koren daarom psalm is, in its texture, text setting and expression of één van zijn psalmen. the words, a gem reflecting Sweelinck’s virtuosity and devotion. As a tribute the Tenso choirs perform one of his short psalms.
Wie meer wil weten over de psalmen kan terecht op de speciale Sweelinckpagina van Radio 4: sweelinck.radio4.nl/To learn more about the psalms, go to Radio 4’s special Sweelinck page: sweelinck.radio4.nl 3 CONCERT DONDERDAG 15 OKTOBER / CONCERT THURSDAY 15 OCTOBER / 20:15
Nederlands Kamerkoor o.l.v./cond Risto Joost
Olivier Messiaen (1908-1992) Cinq rechants (1948)
André Jolivet (1905-1974) Epithalame (1953)
Toivo Tulev (1958) And then in Silence There with Me Be Only You (2002)
J.P. Sweelinck (1562-1621) Or soit loué psalm 150
pauze/intermission
Cappella Amsterdam o.l.v./cond Daniel Reuss
J.P. Sweelinck (1562-1621) Ainsi qu’on oit le cerf bruire psalm 42
Daan Verlaan (1978) Haleine (2009) (wereldpremière/world premiere)
Ton de Leeuw (1926-1996) Car nos vignes sont en fleur (1981)
Peter van Onna (1966) Power of Sleep (2009) Dit concert wordt opgenomen door de KRO en (wereldpremière/world premiere) rechtstreeks uitgezonden op Radio 4/This concert will be 4 recorded by KRO to be broadcast directly on Radio 4 TOELICHTING DONDERDAG 15 OKTOBER / NOTES THURSDAY 15 OCTOBER Olivier Messiaen - Cinq rechants Olivier Messiaen - Cinq rechants Geheel terecht komt de muziek van Olivier Messiaen bij herha- The music of Olivier Messiaen appears more than once in ling voor in deze koorcanon van de twintigste eeuw. Zijn hele this canon of twentieth century choir music, and justifi- leven stond in het teken van de goddelijke klank. Decennia ably so. His whole life revolved around divine sound. Mes- lang verzorgde Messiaen de orgelomlijsting bij kerkdiensten siaen provided the organ settings for church services in in Parijs; buiten de kerk componeerde hij ceremonies voor de Paris for many decades; outside the church he com- concertzaal. Cinq rechants voor twaalf zangers, geschreven posed ceremonies for the concert hall. Cinq rechants for in december 1948, is de afsluiting van het ‘liefdesdrieluik’, dat twelve singers, written in December 1948, concludes the was begonnen met de liedcyclus Harawi en de monumentale ‘love triptych’ that began with the song cycle Harawi and Turangalila-symphonie, waaruit Messiaen in dit koorwerk ook the monumental Turangalila symphony, which Messiaen citeert. Naast verwijzingen naar Peruviaanse volksmuziek cites in this choir work. Besides references to Peruvian gebruikt de componist beroemde liefdesgeschiedenissen als die folk music, Messiaen uses such famous love stories as van Orpheus en Blauwbaard om tot een hallucinerende ode aan those of Orpheus and Bluebeard to realize an hallu- de liefde te komen, met als middel- én hoogtepunt het extati- cinatory ode to love, with an ecstatic third section as sche derde deel. midpoint and climax.
André Jolivet - Epithalame André Jolivet - Epithalame Lange tijd leefde André Jolivet in de schaduw van de Franse For a long time André Jolivet lived in the shadow of the avantgarde-reuzen. Pierre Boulez en de zijnen maakten de giants of the French avant-garde. Pierre Boulez and his dienst uit in de muziekwereld van vlak na de Tweede Wereld- cohorts dominated the post Second World War music oorlog. Toen hun macht en invloed begon te tanen, was Jolivet world. Jolivet had already died in 1973, aged 69, when in 1973 reeds overleden, 69 jaar oud. Mede daardoor bereikte their power and influence began to wane. This is partly hem niet meer de wereldwijde erkenning die landgenoten als why he never received the worldwide recognition that his Henri Dutilleux (inmiddels 93) en Messiaen wel ten deel vielen. De countrymen Henri Dutilleux (now 93) and Messiaen en- muziek van Jolivet vormt niettemin een belangrijke schakel in de joyed. Nonetheless Jolivet’s music is an important link in twintigste-eeuwse lijn die loopt van Varèse naar Dalbavie. Dat the twentieth century chain that stretches from Varèse Jolivet zich niet hield aan serialistische dogma’s wil niet zeggen to Dalbavie. Just because Jolivet didn’t follow serialist dat zijn muziek conservatief is. Wel is zij bijzonder kleurrijk en dogmas doesn’t mean that his music was conservative. met een onmiskenbaar eigen geluid, veelal gegoten in traditio- It was extraordinarily colourful and unmistakably his own, nele vormen als symfonie en opera, maar altijd weer mostly cast in such traditional forms as symphony and verrassend door het gebruik van oosterse en afrikaanse ritmen opera, but still constantly surprising in its use of Eastern en melismen. and African rhythms and melismas. Epithalame voor twaalf zangers valt overigens buiten elke vast- Epithalame, for 12 singers, actually doesn’t follow any omlijnde vorm. Het twintig minuten durend koorwerk, geschre- rigid form. The twenty-minute long work, written in hon-
5 TOELICHTING DONDERDAG 16 OKTOBER / NOTES THURSDAY 16 OCTOBER our of his wife and his marriage, rushes off in all direc- ven als eerbetoon aan zijn echtgenote en zijn huwelijk, holt alle tions, only to turn to revolving in small circles. A soloist richtingen uit om dan weer in kleine kringetjes te draaien. Soms will suddenly take the floor (Jolivet himself wrote the neemt opeens een solist het woord (Jolivet schreef zelf de text); at other times only pseudo instrumental sounds tekst), dan weer klinken slechts pseudo-instrumentale klanken. can be heard. Toivo Tulev - And then in Silence There with Me Be Only You Toivo Tulev - And then in Silence There with Me Be Only You Helder en lucide als het Noorderlicht klinkt And then in Silence And then in Silence There with Me Be Only You by the There with Me Be Only You van de toonaangevende Estse com- prominent Estonian composer Toivo Tulev is as clear and ponist Toivo Tulev. Hij droeg het koorwerk op aan de Birgit- lucid as the Northern lights. He dedicated the choral tinessen, vrouwelijke leden van een contemplatieve klooster- work to the Brigittinessen, female members of a con- orde. Specifieker had Tulev een klooster in het Estse Pirita in templative order. Tulev had in mind a specific cloister in gedachten, waarvan de leden grotendeels afkomstig zijn uit de Estonian Pirita, where the nuns mainly come from the Zuid-Indiase staat Kerala. Dit gebied behoort tot de vroegste South Indian state of Kerala, one of the earliest Chris- gekerstende streken ter wereld: Sint Thomas, één van de twaalf tianized areas in the world: Saint Thomas, one of the apostelen, zou er in de 1e eeuw na Christus al een cruciaal twelve apostles, paid a decisive visit in the first century bezoek hebben gebracht. Vandaar dat Tulev een Weesgegroet A.D. This explains Tulev’s setting to music of an Ave in het Malayalam, de officiële taal van Kerala, op muziek heeft Maria in Malayalam, the official language of Kerala. After gezet. Bij beluistering hoeft niet te verbazen dat Tulev, naast de hearing this piece it will come as no surprise to learn frisse noordelijke lucht, van jongs af aan ook de Gregoriaanse that from an early age Tulev not only drank in the fresh gezangen heeft opgezogen. northern air, but also Gregorian chant. J.P. Sweelinck - Or soit loué psalm 150* J.P. Sweelinck - Or soit loué psalm 150* J.P. Sweelinck - Ainsi qu’on oit le cerf bruire psalm 42* J.P. Sweelinck - Ainsi qu’on oit le cerf bruire psalm 42* Daan Verlaan - Haleine Daan Verlaan - Haleine Daan Verlaan over Haleine: ‘De poëzie van Jan Arends is een Daan Verlaan says of Haleine: ‘Jan Arends’ poetry is a mijnenveld. De woorden en beelden die hij gebruikt zijn altijd mine field. The words and images he uses are always onomwonden, simpel, naïef en soms zelfs kinderlijk te noemen. direct, simple and naive – they could sometimes even be Maar wat zijn woorden zeggen is verre van naïef en onschuldig. called childish. But what the words say is far from naive Het grootste gedeelte van zijn gedichten is nachtmerrie-achtig, and innocent. vol met wanhoop en wrange dwanggedachten, en niet zelden Most of his poems are nightmarish, full of despair and geweldsfantasieën. Zelfs in zijn mildere gedichten is er altijd twisted obsessions, and often fantasies of violence. Even dreiging aanwezig. in his milder poems threat is always present. 6 * zie pagina/see page 3 TOELICHTING DONDERDAG 16 OKTOBER / NOTES THURSDAY 16 OCTOBER In dit universum van wanhoop en eenzaamheid is er een licht- There is light in this universe of despair and loneliness, punt, en dat is Haleine (niet verwonderlijk ook het Franse woord and that is Haleine (not surprisingly also the French word voor ‘adem’ of ‘briesje’). Zij komt voor in de eerste bundel van for ‘breath’ or ‘breeze’). She appears in Arends’ first col- Arends in 1965. Haleine is een venster naar hoop en licht: in lection in 1965. Haleine is a window to hope and light: in het gedicht over de roofbloemen neemt zij bijna Maria-achtige the poem about roofbloemen (flowers of prey) she takes proporties aan. Toch is er ook hier een voortdurende dreiging on almost Maria-like properties. But even here threat is aanwezig. De waanzin ligt op de loer, onder andere in de vogels constantly present. Madness lies in wait, for instance in die opduiken in het gedicht Ik heb vannacht. En naast de waanzin the birds that appear in Ik heb vannacht. And aside from is er een andere dreiging. Want wat als Haleine nu weggaat? Dan the madness there is another threat. What if Haleine is hij pas echt helemaal alleen.’ leaves? Then he’s really alone.’
Ton de Leeuw - Car nos vignes sont en fleur Ton de Leeuw - Car nos vignes sont en fleur De werken van Ton de Leeuw vormen, zoals Emile Wennekes The works of Ton de Leeuw form a ‘blueprint for eternity’, dat omschreef, een ‘blauwdruk van de eeuwigheid’. Dat eeuwige to cite Emile Wennekes. That eternal lurks not only in the schuilt niet alleen in de uit het niets ontstane, meditatieve meditative notes that emerge from nowhere and the use noten en het gebruik van tastende en aftastende intonaties. of exploratory and explorative intonations. Just as spir- Net zo spiritueel was de levensbeschouwelijke houding van de itual was the philosophical attitude of the composer, who componist, die een synthese beoogde tussen - kort door de aimed for – to put it simply – a synthesis between west- bocht geformuleerd - westerse materie en oosterse geest, ern matter and eastern spirit, whilst avoiding Oriental zonder daarbij in Oriëntaalse cliché’s te vervallen. Car nos vignes clichés. Car nos vignes sont en fleur, based on the biblical sont en fleur, gebaseerd op het Bijbelse Hooglied, telt zeven Song of Songs, comprises seven connected movements. aaneengesloten delen. Het begint in het duister van de slaap, It begins in the darkness of sleep, but ends in victory: maar eindigt in de overwinning: ‘sterk als de dood is de liefde, ‘love is as strong as death, passion as all consuming beklemmend als het dodenrijk de hartstocht. De liefde is een as hell-fire. Love is a burning fire, a blazing flame.’ This vlammend vuur, een laaiende vlam.’ Dit bijzondere koorwerk extraordinary choral work is an important element in de vormt een belangrijke schakel in De Leeuws zoektocht naar de Leeuw’s search for the wellsprings of western music. bronnen van de westerse muziek. Peter van Onna - Power of Sleep Peter van Onna - Power of Sleep Peter van Onna’s short choral work Power of Sleep is Het gedicht Anticipation of Love van Jorge Luis Borges vormt based on the poem Anticipation of Love by Jorge Luis de basis voor Peter van Onna’s korte koorwerk Power of Sleep. Borges. Van Onna: ‘ The text deals with sleep, which also Van Onna: ‘De tekst handelt over slaap en ook de dromerige saturates the dreamy music. The music uses the text’s muziek is daarvan doordrenkt. Afgezien van de zesdeligheid van six-part form, but for the rest it pursues its own agenda. de tekst, die is overgenomen in het stuk, trekt de muziek echter I utilize some Imbroglio techniques in Power of Sleep
7 TOELICHTING DONDERDAG 16 OKTOBER / NOTES THURSDAY 16 OCTOBER (Imbroglio in music can be likened to a trick of the eye ook haar eigen plan. Enkele Imbroglio-technieken (wat gezichts- in art). An example is Spatial Melody: the notes of the bedrog is in de beeldende kunst, is Imbroglio in de muziek) ko- melody don’t follow each other within a limited range, men voor in Power of Sleep. Een voorbeeld van deze technieken but are placed far apart, in various choral registers. is Ruimtelijke Melodie: melodietonen liggen niet in een beperkte They constantly swell up through the use of crescendo- omvang naast elkaar maar zijn wijd uit elkaar geplaatst, in decrescendo, creating the impression that the choir is verschillende registers van het koor. Ze zwellen steeds aan door circling on its own axis. middel van crescendo-decrescendo zodat de indruk ontstaat The piece also plays with music history. The attentive dat het koor om zijn eigen as draait. listener will recognize the overtone chord and the Mysti- Verder speelt het stuk een spel met de muziekgeschiedenis en cal Chord of Skriabin. Crucial points in the Golden Mean zal de oplettende luisteraar onder meer het boventoon-akkoord ratio are emphasized by citing existing melodies (albeit en het Mystieke Akkoord van Skrjabin terughoren. Cruciale well concealed). For this I chose two great classical com- punten binnen de Gulden Snede-verhouding worden bena- posers who both refer to sleep.’ drukt doordat hier (zeer bedekt) bestaande melodieën worden geciteerd. Hiervoor zijn melodieën van twee grote klassieke componisten gekozen die beide aan slaap refereren.
8 Olivier Messiaen - Cinq Rechants
I I IV IV hayo kapritama lali ssaréno hayo kapritama lali ssaréno niokhamâ palalane soukî niokhamâ palalane soukî les amoureux s’envolent the lovers flee mon bouquet tout défait rayone my crumpled bouquet is radiant Brangien dans l’espace tu souffles Brangaine in space you blow les volets roses oha the pink shutters oha vers les étoiles de la mort toward the stars of death amour du clair au sombre oha love from light to dark oha ha ha ha soif ha ha ha thirst roma tama ssouka rava kali vâli roma tama ssouka rava kali vâli l’explorateur Orphée the explorer Orpheus ssouka nahame kassou ssouka nahame kassou trouve son coeur dans la mort finds his heart in death ha mon bouquet rayone ha my radiant bouquet miroir d’étoile châteu d’étoile star-mirror star-castle Yseult d’amour séparé Isolde of love separated V V bulle de cristal d’étoile mon retour crystal-bubble of the star my return mayoma kalimolimo mayoma kalimolimo Barbe Bleue château de la septième porte Bluebeard castle of the seventh door tes yeux voyagent dans le passé your eyes wander into the past hayo kapritama lali ssaréno hayo kapritama lali ssaréno mélodie solaire de corbeille courbe dans le sun-tune of curved capital into the past passé diamond-shaped my flower still II II losangé ma fleur toujours love-potion Isolde rower of love ma première fois terre terre l’éventail my first time earth earth fan unfurled philter Yseult rameur d’amour fairy Vivienne to my song of love déployé my last time earth earth fan closed fée Viviane à mon chant d’amour circle of day hayo hayo ma dernière fois terre terre l’éventail luminous my shady laugh cercle du jour hayo hayo pink crowd outstretched refermé my young star on the rivers foule rose bras tendu octopus with tentacles of gold lumineux mon rire d’ombre ha solo flute pieuvre aux tentacules d’or Perseus Medusa ma jeune étoile sur les fleuves the four lizards as you move away Persée Méduse the bee the main alphabet ha solo de flute mayoma kapritama ssarimâ l’abeille l’alphabet majeur flower of bumble-bee turn to death berce les quatre lézards en t’éloignant mano nadja lâma krîta makrîta mayo fleur du bourdon tourne à mort four lizards the cave octopus and death mayoma kapritama ssarimâ quatre lézards la grotte pieuvre et la mort Corolla that bites second mano nadja lâma krîta makrîta mayo Corolle qui mord deuxième keeps some to eat first garde à manger d’abord mayoma kalimolimo III III mayoma kalimolimo into the future ma robe d’amour mon amour my gown of love my love dans l’avenir ma prison d’amour my prison of love faite d’air léger lîla made of light air lîla ma mémoire ma caresse my memory my caress mayoma ssari mane thikâri mayoma ssari mane thikâri oumi annôla oumi oumi annôla oumi cheu cheu mayoma kapritama kalimolimo cheu cheu mayoma kapritama kalimolimo sari floutî trianguillo yoma sari floutî trianguillo yoma robe tendre tender gown toute la beauté paysage neuf all the beauty new landscape troubadour Viviane Yseult troubadour Vivian Isolde tous les circles tous les yeux all the circles all the eyes pieuvre de lunière blesse octopus of light hurts foule rose ma caresse pink crowd my caress tous les philtres sont bus ce soir encor all the love potions are drunk tonight again
9 André Jolivet - Epithalame
I I Ouvrons les portes de l’amour Let us open the gates of love Oasis d’amour pour toi petite soeur et pour Oasis of love for you little sister and for our Par le verbe qui sied et par l’intonation With the Word which is, and with good ton fiancé betrothed juste intonation Fais que ce jour soit heureux, Make glad this day I A É O O U É A I A É O O U É A Pour toi et pour lui qui ce jour soit heureux for you and for him make glad this day Fais un heureux jour Make glad the day on wings of love Aimée toute purifiée dans l’eau des Beloved all purified in the water of the sur les ailes de l’Amour. All are around you, our sister, cataractes cataracts Toutes autour de toi notre soeur, Oasis of love, oasis of love. Jeune fille éternelle dans les jardins de la Eternally young woman in the gardens of Oasis d’amour, oasis de l’amour Fragile Psyché sister with a kindly look pérennité everlastingness. Fragile Psyché soeur au doux regard Kindly-looking little sister Thalamos, Ephitalamos Thalamos, Ephitalamos Petite soeur douce de regard, You are as pure and as good as the tulip Jeune homme tu crées l’amour par tes Young man, you are creating love with your Tu es pure et sage comme la tulipe Pure and good is the flower chants songs Pure et sage est la fleur Pure is the tulip, good is the tulip Par nos chants, hommes, nous créons With our songs, men, we are creating love Pure est la tulipe, sage est la tulipe Oasis, all are around you, all are near you l’amour With singing, with voices, with rhythm, Oasis, toutes autour de toi, toutes près de To sing to you of love Par le chant, par la voix, par le rythme We are creating love toi Beloved with hair of blue, purified wife Nous créons de l’amour Your darling is sitting next to you and her Pour te chanter l’amour Beloved with hair of blue, purified sister Il y a ta chérie assise auprès de toi et ses two breasts near to you Aimée aux cheveux bleus, compagne purifiée Beloved with hair of blue, anointed with oils deux seins près de toi Next to her two breasts you are in Aimée aux cheveux bleus, soeur purifiée and perfumes Auprès de ses deux seins tu es en jubilation exultation Aimée aux cheveux bleus, ointe d’essences and sacred ungents. Il y a ta chérie assise auprès de toi Your darling is sitting next to you et de parfums My sister dressed in a pure linen robe and a Pour faire l’heureux jour To make glad the day Et d’onguents consacrés veil of clouds O mon frère au coeur en liesse, coeur, ami, Oh my brother, whose heart is full of joy, Ma soeur vêtue de la robe de lin pur Oasis of love, frail Psyché, en jubilation heart friend in exultation et d’un voile de nuages. Oh! pure good flower of love Lotus pur dans les champs du soleil Pure lotus in the fields of the sun Oasis de l’Amour, frêle Psyché Oasis of love Ton nom s’ élève jusque dans la région des Your name is raised up to the realm of the O pure et sage fleur d’amour Beloved all purified in the water of the nuages, audelà des nuages clouds beyond the clouds Oasis d’Amour cataracts Ton nom je le crie, je le clame, je l’affirme I cry out your name, I declare it, I affirm it Aimée toute purifiée dans l’eau des Frail Psyché, sister, O Frère éternel, ô toi frère dans les Eternal brother, oh you brother in the cataractes Young woman, for you there are perfumes jardins de la perennité gardens of everlastingness. O fragile Psyché, soeur and rare oils Jeune fille, pour toi il y a des parfums des There are garlands of flowers for your II II essences rares brown shoulders Fille du souffle, eau vive, ô jeune fille Daughter of the breeze, living water, oh Il y a des guirlandes de fleurs pour tes There is music and singing for your heart Psyché fragile, tu souris de ton sourire young girl brunes épaules And for your spirit, pure sound Parfum mystique des lys clairs de ton coeur fragile Psyché, you are smiling with your Il y a la musique et les chants pour ton There are dancers spinning in the air Tu souris à l’être qui doit t’éveiller smile coeur For the life in your eyes, Rosée du prime matin de la vie Mystical perfume of bright lilies of your Et pour ton esprit, le son For your life in their eyes Clef d’or des rêves des nuits chaudes de heart Il y a des danseuses virant dans l’air Make glad the day, sister nos espoirs You are smiling at him who must wake you Pour l’esprit de tes yeux Make glad this day, oh fragile Psyché, oh my Dans tes beaux yeux illuminés d’Hyménée Dew of the first morning life Pour ton esprit dans tes yeux sister, beloved Sourit la jeunesse éternelle, jeune fille Golden key to the dreams of our hopes’ Fais un heureux jour, soeur, éternelle warm nights Fais ce jour heureux, ô fragile Psyché, ô ma In your lovely eyes lit up by Hymen 10soeur, aimée Smiles the eternal youth, eternally young woman 10 Au jardin de l’amour In the garden of love Présente dans ton germe elle est toi-même Present in your hand she is power Mon corps a mal à sa belle âme My body aches in its beautiful azure soul Elle est toi-même et tu es elle et elle est toi Present in your throat she is fire Soeur de l’azur clair, âme suave de l’éther Oh from the azure sky, sweet soul of the Vous êtes les parcelles de la grande âme Present in your breast she is the well-spring Fille du souffle, eau vive, ô jeune fille ether incandescente Present in your seed she is yourself Homme, homme, je t’ai cherché, je t’ai Daughter of the breeze, living water, oh Vous êtes deux, vous êtes un dans la And you are she and she is you trouvé, je t’ai choisi, young woman béatitude de l’amour You are the particles of the great Homme, je t’ai nommé Husband, husband, I have sought you, found Alleluia. incandescent soul Homme, tu seras l’homme de cette femme, you, chosen you You are two, you are one in love’s bliss Tu seras l’éternel amant de ta divine amie Husband, I have named you Alleluia Mon coeur de ma mère Husband, you shall be spouse to this woman Celle qui avant toute création existait You shall be the lover to your divine friend III III Celle qui avant toute forme existait forever Au son de sa lyre Amphion bâtit la muraille Amphion built the wall of Thebes to the Homme, tu seras l’éternel amant de ta My heart, my mother’s heart de Thèbes sound of his lyre divine amie She who was existing before all form she Au son de nos chants consacrés nous We shall build the nuptial house to the Celle qui avant que tout être fût crée, who existed before all form bâtissons la maison des époux sound existait pour toi Husband, you shall be lover to your divine Dans l’oeil du Dieu caché of our consecrated songs Celle qui existait pour que tu existes friend forever Deux est un; les époux habiteront In the eye of the hidden God Quand il n’y avait rien, elle était, She who has created before all beings Deux est un dans l’oeil et le coeur du Dieu Two are one ; they shall live Quand le rien n’avait pas de nom, elle était existed for you caché In the eye and the heart of the hidden God Quand régnait le chaos, elle était She who existed so that you may exist Je bâtis le coeur et l’oeil de la maison des I build the heart and the eye of the nuptial Quand du chaos sortit l’ordre, elle etait When there was nothing, she was there époux house Quand le destin n’existait pas, elle était When nothingness had no name, she was Dans votre devenir vous avez la force de In your becoming you have the power of Quand le destin se révéla, elle était there fécondation impregnation Quand du chaos sortit l’ordre, elle était When chaos reigned, she was there Dans votre devenir il y a l’Amour In your becoming there is love Elle était avant toutes choses When order came out of chaos, she was Que vous créerez Which you will create Celle qui est pour que tu existes there Puisque l’Amour c’est la Vie Since love is life. Elle est pour que tu existes When destiny did not exist, she was there O couple vous créerez l’amour Oh couple, you create love Certains ne l’ont pas trouvée When destiny was reveiled, she was there Car l’amour c’est la vie Since love is life Certains ne l’ont pas vue et pourtant elle When order came out of chaos, she was Couple, cherche le plaisir dans le bonheur, Couple! Seek pleasure in happiness est there Le bonheur dans le savoir Happiness is knowledge Elle est à ta droite, elle est à ta gauche She was there before all things Le savoir dans l’équilibre dont l’ultime terme Knowledge in balance whose condition is love Elle est ta droite et puis ta gauche She is the one who is so that you may exist est Amour Thus the nuptial roof will be built Elle est ton foie, elle est ton coeur, elle est She is so you may exist Ainsi sera bâti le toit des époux In the eye and the heart of God in perfect ton front Some have not found her Dans l’oeil et dans le coeur de Dieu, dans balance Elle est ta nuque Some have not seen her and yet she is l’équilibre Oh couple! Eternal in the gardens of love Elle existe, soeur de notre azur clair She is your right hand, she is your left hand O couple éternel dans les jardins de l’Amour In the house of the espoused Présente dans ton oeil elle est lumière She is your right hence she is your left Dans la maison des deux époux Let us open the gates to Love Présente dans ton flanc elle est mouvement She is your liver, she is your heart, she is Ouvrons les portes à l’Amour Let us open the gates of Love Présente ton ventre elle est chaleur your neck, she is your brow Ouvrons les portes d’Amour Présente dans ta main elle est puissance She exists, sister of our azure sky Présente dans ta gorge elle est feu Present in your eye she is the light 11Présente dans ta poitrine elle est source Present in your loins she is movement vive Present in your belly she is warmth 11 Toivo Tulev - And then in silence there with J. P. Sweelinck - me be only You Or soit loué psalm 150
Nanma niranya Mariame, Parisutta Maria(me) Tampurante amme Or soit loué l’Eternel, Now let the Eternal One be praised Nanma niranya Mariame susti! paapikalaya ñangalkuveendi De son sainct lieu supernel, Upon his high and holy place; Nanma niranya Mariame, ipoolum ñangalude maranasamayattum Soit dis-je, tout hautement May He, I say, most highly Nanma niranya Mariame, Mariame, Loué de ce firmament Be praised in the firmament Kartav angayodkude. Tampuranood apesikaname/ Santa Maria Plein de sa magnificence Filled with His magnificence. Strigalil ang anugrahikapattavalagunnu. Madre di Dio Louez-le tous ses grands faicts, Let all praise His great deeds, Nanma niranya Mariame susti! prega per noi peccatori Soit loué de tant d’effects, May He be praised in all the ways adesso e nell` ora della nostra morte. Tesmoins de son excellence. That bear witness to His Greatness. Del Verbo divino Madre di Dio, prega per noi Gesù La Virgen preñada adesso e nell` ora ....Gesù....morte. Soit joinct avecques la voix, May the pleasing sound of the oboe Viene de camino: La plaisant son de hautbois, Be joined with that of the voice. Si le dais posada. Gesù....viene de camino: Psalterions à leur tour, In turn the psalteries, Si le dais posada. Et la harpe et le tabour, Harp and tabor Del Verbo divino Iso, Iso viene de camino /Iso, Iso, Haut sa louange resonnent. Sound forth His praise. La Virgen preñada Si le dais posada. Phifres esclattent leur ton The fifes shrill forth their sound, Viene de camino Orgues, musette, Organs, bagpipes and the bourdon Gesù, Gesù, Gesù, Gesù, D’un accord son los entonnent Intone His praises with one accord. Tu sei benedetta fra le donne / angayude Iso, Gesù, Iso, Iso, Gesù, Gesù udaratil falamaya Gesù, Gesù, Gesù, Gesù, Iso, Soit le los de sa bonté, May the praise of His goodness e benedetto è il frutto del tuo seno Gesù. Gesù, Gesù, Gesù, Gesù, Iso, Iso, Sur les cymbales chanté, be sung by the cymbals, Iso Gesù, Gesù, Iso, Qui de leur son argentin, May their silvery sound anugrahikapattavanagunnu falamaya Iso Gesù, Gesù Son Nom sans cesse et sans fin Sound forth and proclaime anugrahikapattavanagunnu/ falamaya Iso Facent retentir et bruire His Name unceasingly. anugrahikapattavanagunnu/ angayude Bref tout ce qui a pouvoir In short, may all that has the power udaratil falamaya De souffler et se mouvoir Of breath and of movement anugrahikapattavanagunnu Chante à jamais son empire. Hymn His empire eternally.
e benedetto è il frutto del tuo seno e benedetto è il frutto del tuo seno Io, Gesù, Gesù, Iso, Gesù, Gesù, Iso, Iso, Gesù Iso, Gesù, Iso, Gesù, Gesù, Gesù, Iso, Iso, Iso, Iso, Gesù, Gesù e benedetto è il frutto del tuo seno/ falamaya Gesù, falamayu Iso, Gesù, Iso Del Verbo divino La Virgen preñada Viene de camino: Si le dais posada. Iso, Iso, Gesù, Gesù
12
12 J. P. Sweelinck - Daan Verlaan - Haleine Ainsi qu’on oit le cerf bruire psalm 42 tekst/text Jan Arends (1925-1974)
Ainsi qu’on oit le cerf bruire, Like as the hart doth pant and bray, I IV Pourchassant le frais des eaux, the well-springs to obrain; Oh / als het maar waaien wil / morgen Ik heb vannacht / met Haleine geslapen Ainsi mon cœur qui souspire, So doth my soul desire alway, als ik met Haleine / naar het park ga. Ik ben de bijzit / van mijn eigen vlees / Seigneur, apres tes ruisseaux: with thee, Lord, to remain. geweest. Va tousiours criant suyvant My soul doth thirst, and would draw near Wij zullen er matrozen zijn Le grand, le grand Dieu vivant: the living God of might; op het kleinste bootje / van de wereld. Ik heb / onder een donkere maan Helas, donques, quand sera ce, Oh when shall I come and appear naar een liefelijke / blauwe lucht / geslapen. Que verray de Dieu la face? in presence of his sight. Ook wil ik / mijn vlieger oplaten. Twee vogels / hebben stro Iours et nuicts pour ma viande The tears all times are my repast, Maar als het niet waait / morgen in mijn handen gelegd. De pleurs me vay soustenant, which from my eyes do slide; zal mijn vlieger lachen / en dan vertrapt Quand je voy qu`on me demande: Whilst wicked men cry out so fast, Haleine het bootje. Twee vogels / hebben gefloten / als fluiten, Où est ton Dieu maintenant? Where now is God thy guide? als noodweer, Ie fons en me souvenant, For I did march in good array, II als kwade dagen / in aantocht. Qu’en troupe j’alloy menant, with joyful company, De grote / roofvogel / Iks Priant, chantant, grosse bande Unto the temple was our way, is neergestreken / op mijn dak. Ze zijn weer weggevlogen. Faire au temple son offrande. to praise the Lord most high. Is / in mijn hoofd / gekomen. Alleen Haleine / is gebleven.
Heeft / in zijn klauwen / wat ik denk. Jazeker, Haleine verlaat mij niet. III De roofbloemen / zijn zieker dan de nacht geen vertaling beschikbaar/no translation dan mensen. available
De roofbomen / zijn ongelukkiger dan dwangarbeiders.
Het roofgras / verdort / waar het niet regent.
Het regent nooit / waar het roofgras / groeien wil.
Alleen wanneer / Haleine komt / dan leeft het boze gewas, dan staat het gras / als liefde, / dan is de boom / vol schaduw, dan zijn de bloemen rood.
Haleine / is water en goedheid. 13
13 Ton de Leeuw - Car nos vignes sont en fleur tekst/text Hooglied/Song of songs
1 1 5 5 Sur ma couche, dans la nuit, j’ai cherché By night on my bed I sought him whom my Oh toi! O you! celui que mon coeur aime. soul loveth. Car voici, l’hiver est passé, See! The winter is past; la pluie a cessé, elle s’en est allée, the rains are over and gone. 2 2 les fleurs paraissent sur la terre, Flowers appear on the earth; Je l’ai cherché et ne l’ai pas trouvé. I sought him, but I found him not. le temps de chanter est arrivé, the season of singing has come; le roucoulement de la tourterelle se fait the cooing of doves is heard in our land. 3 3 entendre. The fig tree forms its early fruit; Alors j’ai résolu de me lever, de faire le tour I will rise now, and go about the city in the Déjà mûrissent les premiers fruits du the blossoming vines spread their fragrance. de la ville, dans les rues et sur les places je streets, and in the broad ways I will seek him figuier, et la vigne en fleurs exhale son Arise, come, my darling; my beautiful one, chercherai celui que mon coeur aime. whom my soul loveth. parfum. come with me, my dove, that art in the Lève toi, mon amie, lève toi et viens ma belle. clefts of the rock, 4 4 Oh ma colombe, toi qui te cache, dans les let me see thy countenance, let me hear Ah, mon bien aimé est blanc et vermeil, on le My lover is radiant and ruddy, outstanding fentes du rocher, fais moi voir ton visage, thy voice; distingue autre mille. among ten thousand. entendre ta voix, oh toi dont la voix est si O you for sweet is thy voice. À travers ton voile tes yeux brillent pareils à Your eyes behind your veil are doves. douce. Set me as a seal upon thine heart. ceux d’une colombe. His head is purest gold; his hair is wavy and Mets moi comme un sceau sur ton coeur. Sa tête est comme de l’or pur, sa chevelure black as a raven. 6 est souple comme le palmier. Your hair is like a flock of goats descending 6 Saw ye him whom my soul loveth? Tes cheveux sont comme un troupeau from Mount Gilead. Avez vous vu celui que j’aime? J’ai rencontré The watchmen that go about the city found de chèvres suspendus aux flancs de la Your eyes are like doves by the water les gardes qui font leur ronde dans la ville. me: montagne. streams. A peine les avais je dépassés que je trouvai It was but a little that I passed from them, Tes yeux sont comme de colombes sur les Your lips are like a scarlet ribbon; your celui que mon coeur aime. Je l’ai saisi et je but I found him whom my soul loveth: bords d’un ruis. mouth is lovely. ne l’ai point lâché avant de l’avoir introduit I held him, and would not let him go, Tes lèvres sont comme un ruban écarlate et His cheeks are like beds of spice yielding dans la chambre de ma mère. until I had brought him into my mother’s ta bouche respire le charme. perfume. house. Ses joues sont comme un parterre Your temples behind your veil are like the embaumé massif de fleurs au parfum halves of a pomegranate. Peter van Onna - Power of Sleep odorant. His lips are like lilies dripping with myrrh. His tekst/text Jorge Luis Borges (1899-1986) uit/from Anticipation of Love À travers ton voile, ta joue ressemble à une arms are rods of gold set with chrysolite. moitié de grenade. His mouth is sweetness itself; Neither the intimacy of your look, your brow Virgin again, miraculously, by the absolving Ses lèvres sont des lis d’où découle la Your neck is like the tower of David, built fair as a feast day power of sleep. myrrhe. Ses mains sont des anneaux d’or with elegance; on it hang a thousand shields, not the favor of your body, still mysterious, quiet and luminous like some happy thing incrustés de rubis. Sa bouche respire la all of them shields of warriors. Your two reserved, and childlike, recovered by memory, douceur. Il est superbe comme les cèdres. breasts are like two fawns, like twin fawns nor what comes to me of your life, settling you will give up that shore of your life that Ton cou est comme la tour de David, tous of a gazelle that browse among the lilies. in words or silence, you yourself do not own. les boucliers y sont suspendus et tes deux All beautiful you are, my darling; there is no will be so mysterious a gift Cast up into silence seins flaw in you. as the sight of your sleep enfolded I shall discern that ultimate beach of your sont pareils a deux faons comme les in the vigil of my arms. being jumeaux d’une gazelle. Oh, mon amie tu es and see you for the first time, perhaps, toute belle, aucune tache ne dépare ta as God must see you--- 14beauté. the fiction of Time destroyed, 14 free from love, from me. WORKSHOPS het koor als instrument - workshop over het componeren voor the choir as instrument - workshop on composing for (kamer)koor, geleid door James Wood (UK) choir, led by James Wood (UK) Jonge componisten uit heel Europa zijn gevraagd om een kort Young composers from all over Europe were asked to stuk of fragment voor a cappella kamerkoor te schrijven. In write a short piece or fragment for an a cappella cham- de workshop werken zangers, dirigent en componisten aan ber choir. In these workshops singers and conductor verschillende aspecten van de uitvoering - stembereik, ef- will work with the composers on various performance fecten, kleuring, tekstzetting. De bladmuziek dient slechts als possibilities — effects, vocal range and colour, text set- uitgangspunt, er wordt veel ruimte gemaakt voor bijdragen van ting etc. — where the score serves as starting point, de zangers en aanwezigen. De workshop wordt afgerond met but where there is also room for a significant contribu- een korte uitvoering van de fragmenten. tion from the singers and guests. The workshops will be vrijdag 15:30 uur Studio 1 / zaterdag 13:00 uur Studio 1 rounded off with a short performance of the fragments. Friday 15:30 hrs Studio 1/Saturday 13:00 hrs Studio 1 de noten waar de klassieke muziek niet meer van houdt - the pitches that classical music has learned to hate - workshop over microtonaliteit in vocale muziek, geleid door Lasse workshop on microtonality in vocal music, led by Lasse Thoresen (NO) Thoresen (NO) In de instrumentale muziek is sinds de jaren 80 de diversiteit Contemporary music has greatly expanded the variety of van klanken en timbres enorm uitgebreid, maar in de vocale mu- timbres used in instrumental music, but similar devel- ziek is deze ontwikkeling achtergebleven. De Noorse componist opments have not occurred in the field of vocal music Lasse Thoresen is initiator van het project Concrescence dat and singing. The Norwegian composer Lasse Thoresen is door de studie van volksmuziek en traditionele technieken de initiator of the Concrescence project, which aims to to microtonaliteit weer een plaats wil geven in de vocale muziek. introduce microtonality in vocal music through the study Op vrijdag zal Lasse Thoresen het Concrescence project in- of folk music and traditional techniques. troduceren. Op zaterdag werkt zijn collega Gro Shetelig (NO) Lasse Thoresen will introduce the Concrescence project met zangers aan het gehoortraining en het klankvoortbrenging. on Friday. On Saturday, his colleague Gro Shetelig (NO) De deelnemers maken kennis met boventoon-zingen, door de will work with singers on aural awareness and sound resonatoren in het menselijke lichaam bepaalde tonen te laten production. Participants will be introduced to ‘overtone filteren of juist door te laten geven. singing’ or ‘diphonic chant’, by learning to filter out the Sander Germanus, componist en directeur van Stichting Huygens-Fok- overtones of the voices by altering the resonators of ker, centrum voor microtonale muziek, is gastheer; hij geeft een korte the human body. demonstratie van het 31-toons Fokkerorgel dat sinds het voorjaar van Sander Germanus, composer and director of the Huygens- 2009 in de Bamzaal in het Muziekgebouw aan ’t IJ staat. Fokker Foundation, centre for microtonal music, will host the vrijdag 13:00 uur Bamzaal/zaterdag 15:30 uur Bamzaa1 workshop and give an introduction to the 31-tone Fokker Organ Alle workshops zijn toegankelijk voor het publiek. situated in the Bamzaal. Friday 13:00 hrs Bamzaal/Saturday 15:30 hrs Bamzaa1 All workshops are open to the public. 15 CONCERT VRIJDAG 16 OKTOBER / CONCERT FRIDAY 16 OCTOBER / 20.15
Latvijas Radio Koris o.l.v./cond Sigvards Klava
Santa Ratniece (1977) Cu Dal (2009) (wereldpremière/world premiere)
J.P. Sweelinck (1562-1621) Qui en la garde du haut Dieu psalm 91
Kristaps Petersons (1982) Twilight Chants (2009) (wereldpremière/world premiere)
pauze/intermission
Alfred Schnittke (1934-1998) Psalms of Repentance (1988)
Dit concert wordt opgenomen door de KRO voor uitzending op Radio op een later tijdstip/ This concert will be recorded 16 by KRO Radio to be broadcast on Radio 4 at a later date. TOELICHTING VRIJDAG 16 OKTOBER / NOTES FRIDAY 16 OCTOBER Santa Ratniece - Cu dal Santa Ratniece - Cu Dal De Letse componiste Santa Ratniece schreef voor het Lets The Latvian composer Santa Ratniece wrote the choral Radiokoor het koorwerk Saline, naar het opdrogende zoutwater work Saline for her country’s Radio Choir. Saline refers van de Dode Zee. Als geografische tegenhanger van deze to the evaporating salt water of the Dead Sea. As geo- laagvlakte vond ze het zoute meer Ubsu-Nure in Mongolië, op graphic counterpart to this low-lying lake Ratniece found 753 meter boven zeeniveau. Een pad loopt vanaf die plek naar the freshwater lake Ubsu-Nure, 753 meters above sea het Namtso Meer in Tibet, het hoogste zoutmeer ter wereld, level in Mongolia. A path runs from here to the Namtso middenin het Himalaya Gebergte, met de toepasselijke bijnaam Lake in the middle of the Tibetan Himalayas. This is the ‘Hemels Meer’. De titel van het koorwerk Cu dal is Tibetaans highest freshwater lake in the world, appropriately nick- voor ‘stille wateren’, als ode aan de stilte en onaanraakbaarheid named Heavenly Lake. Cu Dal is Tibetan for ‘still waters’, van het mystieke meer. In het midden ligt een eilandje dat door as an ode to the serenity and inviolability of the mystical monniken alleen ’s winters via het bevroren water te bereiken lake. In the middle of the lake is an island that monks can is. Ratniece gebruikt ritmiek en rituele muziek van Tibetaanse only reach by crossing the frozen water in the winter. monniken om de sfeer van deze heilige plek in het koorwerk te Ratniece uses rhythm and the ritual music of the Tibetan vatten. monks to convey the atmosphere of this holy place.
J.P. Sweelinck - Qui en la garde du haut Dieu psalm 91* J.P. Sweelinck - Qui en la garde du haut Dieu psalm 91*
Kristaps Petersons - Twilight Chants Kristaps Petersons - Twilight Chants De jonge Letse componist Kristaps Petersons studeerde zowel The young Latvian composer Kristaps Petersons studied compositie als contrabas, en volgde masterclasses aan de composition and double bass, and followed master- conservatoria van Oslo en Enschede. Zijn muzikale fascinatie classes at the Oslo and Enschede conservatories. His heeft een elektronische component. Ervaring op dit gebied musical fascination has an electronic component. He kon hij opdoen bij componisten die zijn verbonden aan het gained experience in this area with composers allied prestigieuze IRCAM in Parijs. Het hoeft dus niet te verbazen to the prestigious IRCAM in Paris. It should therefore dat Petersons ook voor Twilight Chants om elektronische come as no surprise that Petersons calls for electronic versterking vraagt. Zelf zegt de componist over dit werk: amplification inTwilight Chants. The composer says of ‘De liederen vormen een fictioneel ritueel als onderdeel van this work: ‘The songs form a fictional ritual as part of een fictionele religie. Deze religie aanbidt de schemering en a fictional religion. This religion worships the twilight, beschouwt die als het moment waarop het goddelijke zich in de regarding it as the moment when the divine manifests meest visuele vorm manifesteert.’ Petersons gebruikt daarbij itself in its most visual form.’ Petersons uses mystical mystieke teksten van de 13e-eeuwse Perzische dichter Jalal texts from the 13th century Persian poet Jalal ad-Din ad-Din Muhammad Balkhi-Rumi (beter bekend als soefi Roemi). Muhammad Balkhi-Rumi (better known as sufi Rumi).
* zie pagina/see page 3 17 TOELICHTING VRIJDAG 16 OKTOBER / NOTES FRIDAY 16 OCTOBER Alfred Schnittke - Twelve Psalms of Repentance Alfred Schnittke - Twaalf Boetepsalmen Listening to the sober Twelve Psalms of Repentance by Wie naar de sobere Twaalf Boetepsalmen van Alfred Schnittke Alfred Schnittke, it is hard to imagine that they came luistert, kan zich nauwelijks voorstellen dat ze geschreven from the same pen that produced crazy neo-baroque, zijn door dezelfde componist die zich met knotsgekke neo- mathematical serialism and cartoon-like avant-garde. barok, wiskundig serialisme en cartooneske avant-garde But it is also precisely the reason why these twelve inliet. Toch - en juist daarom - passen deze twaalf psalmen psalms fit so well into the multi style oeuvre of Schnittke. zo goed binnen het polistilistische oeuvre van Schnittke. After decades as provocateur he converted to Roman Na decennia van provocatie bekeerde hij zich in 1982 tot Catholicism in 1982. There is also the influence of the het Rooms-Katholicisme. Daarbij valt in composities als Russian Orthodox church tradition, discernible in such Concerto voor gemengd koor (1985) de invloed van de Russisch compositions as the Concerto for Mixed Choir (1985). Orthodoxe kerktraditie te bespeuren. Zo ook in de meesterlijke This is also the case with the masterly Twelve Psalms Boetepsalmen, die op Tweede Kerstdag 1988 in première of Repentance, which were premiered on Boxing Day gingen, ter viering van de duizendjarige kerstening van Rusland. in 1988 to celebrate a thousand years of the Christian Schnittke had zijn eerste beroerte toen reeds achter de rug. church in Russia. By then Schnittke had already suffered In de vijfde psalm staat de broedermoord van Svjatopolk op his first stroke. Boris en Gleb centraal, hier is de muzikale spanning dan ook The fifth psalm centres on the Svjatopolk’s fratricide of om te snijden. In de omliggende psalmen worden aanverwante Boris and Gleb; here the musical tension could be cut thema´s als zonde en verlangen naar verlossing behandeld, with a knife. The surrounding psalms deal with related en in strenge en spaarzame muziek gevat. De laatste psalm themes such as sin and the longing for salvation, ex- is woordeloos. Hier neuriëren de bassen bocca chiusa, met pressed in stringent and austere music. The last psalm gesloten mond vanuit de diepte, en sterft de mysterieuze is wordless - the basses hum bocca chiusa, with closed muziek tenslotte uit in een onrustige pendelbeweging. mouth from the diaphragm - and the mysterious music finally dies out in a restless oscillation.
18 Santa Ratniece - Cu dal J. P. Sweelinck - Qui en la garde du haut Dieu psalm 91 gul-gul-gul-gul...... slowly slowly slowly slowly...... spyan chab char ltar `grub.... his tears gushed forth like rain.... Qui en la garde du haut Dieu He that within the secret place chu-dal, chu-dal.... still water, still water.... Pour jamais se retire, of God most high doth dwell, spug tu `jug pa.... keep on waiting.... en ombre bonne et en fort lieu Under the shadow of his grace gul-gul-gul-gul.... slowly slowly slowly slowly.... Retiré se peut dire. he shall be safe and well. chem-me-ba.... silence..... Conclu donc en l’entendement, Thou art my hope and my strong hold, chu-dal, chu-dal... smooth stream... Dieu est ma garde seure, I to the Lord will say; dgun.... winter... Ma haute tour et fondement, My God he is, in him will I skad.... voice... cry... Sur lequel je m’asseure. my whole affiance stay. spyan chab char ltar grub... his tears gushed forth like rain... gnam...lam lam lam lam... heaven ... way way way way.... Kristaps Petersons - Twilight chants chu-dal... slow flood.... tekst/text Jalal ad-Din Muhammad Balkhi-Rumi (1207-1273)
Zhing-khar dpyid-kyi dpal-yon rnam-par The gladness of spring has smiled upon the !!!!!! Ruba’ie #177 Ân âtash-e shahvat ke chô sâf -ô- sâdeh- bzhad-naz bjung, fields; The Fount of Life, that never dies, ást, chang-ma`i smyu-gu skyes-par bten-nas It has come on the put-forth buds of the Is but a sprinkling of Thy grace; Benghar che neghâr-ân ke áz ân âtash byung, willow. The moon, that lightens all the skies, khâst. khyags-bzhu`i chu-phran-rdzhes `brangs It has run hither along the little brook A pale reflection of Thy face. rgyag-nas byung, The ice of which has just thawed !!!! Ruba’ie #31 khug-rta`i gshog-rtsal-la brten lding-nas It has come flying on the wing tips of the ‘The night is dark and long’, I said; OUR barque before Love’s breath byung. swallows. ‘Bright, bright the moonshine that I seek’; Sailed from the bourn of death; That night, the tresses of Thy head, Love’s wine, when hearts unite, Dpyid-kyi dus mdzes sa-zhing gYu-yi gdan, The carpet of jade-green fields in the That moon, the lustre of Thy check. Illuminates our night. blta-na sdug-pa`i me-tog rab-tu bkra, beautiful spring season skye-rgu`i shing-la bde-skyid re-`dun spel, Is a blaze with the most colourful flowers Èy âb-e hayât qatreh áz âb-e rûkh-át, Wherefore with that same wine srid-mtha`i bar-du sa-steng `bral-med-kye. Which are delight to look at V-èy mâh-e falak yek ásar áz tâb-e rûkh-át. Blest by this faith of mine In the hearts of the people happy hopes are Ghûftam ke shab-e derâz khâham mahtâb, Until death’s dawn shall break blo-gros... cherished; An-shab shab-e zûlf-e tôst -ô- mahtâb My thirst I’ll ever shake. gangs-ri... Oh, may spring always be here with us! rûkh-át. .Bâ èshq ravân shôd áz ádam markab-è mâ, rdzi-rlung `jam-po... Rûshan ze sharâb-è vasl, dâ’em shab-è mâ. shog-khag... sense.... !!!!! Ruba’ie #118 mountain with snow... That naked fire Zân mey ke harâm nîst dar mazhab-è mâ, soft breeze... Wherein thou didst expire, Tâ subh-è ádam khushk nayâbî lab-è mâ. wing... Two hundred beauties were Not half so fair.
That flame of Love, The nakedness thereof-- What visions of desire Leap in its fire!
Ân âtash-e sâdeh ke tô râ khôrd -ô- bekast, 19 Ân sâdeh beh áz dô sad neghâr-e zibâ-st.
19 Alfred Schnittke - Stikhi Pokayanniye tekst/text anon (16de eeuw/16th century)
I I Plakasya Adamo pred’ rayemo sedya: Adam sat weeping at the gates of paradise: O Vladyko Tzaryu! “Rayu moï, rayu, prekrasniy moï rayu! ‘My paradise, my glorious paradise! Nasladil mya yesi zemenykho blago, Mene bo radi, radyu, sotvoreno byste. You were created for me. I ne lishi mene A Evvy radi, rayu, zaklyutcheno byste. Because of Eve you have been closed to me. Nebesnago tzarestviya tvoyego. Uvi mnye, greshnomu, Woe is me, I am a sinner! Uvi-i-i bezzakonenu! Woe, woe is me, I have trespassed! III III Sogreshikho, Gospodi, sogreshikho, I have sinned against my God Sego radi nishtch yesm’, That is why I live in poverty. I bezzakonenavakho. and I have broken the commandment. Sela ne imeyu, I own no land. Uzhe azo nye vizhu raiskiya pishtcha, Never again shall I see the fruits of paradise. Dvora svoyego ne styazhayu, I have no place of my own, Uzhe azo nye slishu Never again shall I hear the voice of the Vinograda ne kopayu, no vineyard in which I labour. arkhangeleska glasa. archangel. Po moryu plavaniya ne sotvoryayu. I seek no gain on the seas. Sogreshikho, Gospodi, sogreshikho. My God, I have sinned. Z gostmi kupli ne deyu, I have no trade with merchants. Bozhe milostivye, pomilui mya, Merciful God, forgive me, Knyazyu ne sluzhu, bolyarom ne totchen, I serve no prince. padshago.” I have fallen.’ V slugakho ne potrebyen, I am of no use to boyars. V knizhnom poyutchenii zabytliv, As a servant I am useless. II II Tzerkvi Bozhiya ne derzhusya. I am ill-suited to book-learning. Priimi mya, pustyni, O wilderness, gather me Otza svoyego dukhovenago zapoved’ I am not at one with God’s Church. Yako mati tchado svoye, to your silent and gentle lap prestupayu, I scorn the dictates of my spiritual father. Vo tikhoye i bezmlevnoye like a mother her child. Tem Boga prognevayu. Thus I bring the wrath of God upon myself. Nedro svoye, ne brani, pustynya, Do not threaten me, o wilderness, Na vsyakaya dyela blagaya ne pamyatliv, Good deeds are not my aim. Stashilishtchi svoïmi with your monsters, Bezzakoniya ispolnen, I am filled with disgrace Otobegoshago ot lukavniya me, who flees from Grekhi svershen, and laden with sin. Bludnitza mira sego. the deceitful seductress of this world. Dai zhe mi, Gospodi, prezhe konetza Before the end, grant me, o Lord, O prekrasenaya pustyni, O beautiful wilderness, pokayatisya. the chance to repent. Veselaya dubravitza! o friendly forest of oaks! Vozlyubikh bo tya patche You are more dear to me IV IV Tzareskykh tchertog than the tzar’s chambers Dushe moya, dushe moya, My soul, my soul, I pozlashtchennykh polat. filled with gold. Potchto vo gresekh prebyvayershi, why are you in a state of sin? I poiydu v luzekh I shall walk among the meadows Tchiyu tvorishi volyu. What Will is it that you obey? Po krasnomu tvoyemu vinogradu, of your garden of delights I bez uma myateshisya? Why are you so insanely restless? Razlitchnykh tzvetetz tvoïkh, with its many flowers, Vostani, ostanisya sego, Rise up! Abandon everything Dykhayushtche ot vozdukha where the soft winds stir the air I platchisya del svoïkh gortze, and weep bitterly over your deeds Malym vetretzem, swaying the twisted branches of the trees. Prezhe dazhe smr’tniy tchas up to the moment of your death: Dvikzhushtche oo dreves I shall wander around alone Ne voskhytit’ tobye: for then it will be too late to shed tears. Vetviye svoye kudryavoye. like a wolf, roaming the world, Togda slezy ne uspeyute. My soul, remember I budu yako khud zver’ shunning Man Pomysli, dushe moya, the bitter hours Edin skytayasya, and life’s temptations. Gorkïy tchaso strasheniy i grozniy of fear and horror. I begaya tchelovek, Howling and crying I shall hide I muku vetchnuyu, Remember the eternal torment which I mnogomyatezhniya ceya zhizni in your savage lap. Ozhidayushtchu greshnikov mutchiti. awaits the sinner. I sedya platcha i rydaya O Sovereign Lord! No vospryani, dushe, But rejoice, my soul, 20Vo glubokom i dikom You have gladdened me with earthly riches. Vopiyushtche neprestaneno: and cry out for evermore: Nedre tvoyem. Do not deny me your heavenly kingdom. Milostivye, pomilui mya! Merciful God, save me! 20 V V Okayanne ubogiy tchelovetche! O Man, doomed and wretched, Gde zlatom i biserom krasyashtchasya? Where are those who parade their gold and Vek tvoï kontchayetesya, your life-span is dwindling, Gde kitcheniya i lyubvi? pearls? I konyetz priblizhayetesya, your end is nigh, Gde mzdoïmaniye Where are pride and love? A Sud strasheniy gotovitsya. a fearful judgment will be upon you. I sud nelitzemereno, nepravdoyu Where are the greedy? Gore tebye, ubogaya dushe! Woe upon you, wretched soul! ubystreno? Where is the true judgement Solnetze ti yest’ na zapadi, Your sun is setting, Gde gospodin ili rabo? which comes the faster A dene pri vetcheri daylight is fading, Ne vse li yest’ yedinako: the more lies are told? I sekira pri koreni. a sharp axe will cut at the root. Prakh i zemlya i kal smerdyashtchii? Where is the ruler, where the slave? Dushe, dushe, Soul, oh soul, O dushe moya potchto ne uzhasayeshisya Is it not all equal, Potchto tleyushtchumi petcheshisya? why do you bemoan your mortality? serdtzem? dust and earth and foul-smelling filth? Dushe, vostrepeshtchi, Oh Soul, tremble I kako ne ustrashayeshisya Strashnago Oh my soul, why do you not tremble with Kako ti yavitisya sozdatelyu svoyemu, before you appear in front of your Maker, sudishtcha fear? I kako ti piti smertrenuyu tchashu, before you drink the cup of death, I muky vetcheniya? Why are you not afraid of the terrible I kako ti tr’peti smradniya efiopy before you suffer the foul-smelling Devil O ubogaya dushe! judgement and of eternal torment? I vetcheniya muky, and undergo everlasting torment. Pomyani, kako zemnago Tzarya, tlennago Oh miserable soul! Oto neya zhe, Khriste, Christ, free our souls tcheloveka, Remember how attentively you observed Molitvami rozheshaya tya from that torment, Glagola trepetno poslushayeshi the sayings of the earthly ruler, Izbavi dushe nasha. and hear our prayers. I nebesnago sozdatelya svoyego who is but mortal, Zapovedi ne khranishi. yet you were deaf to the commandments VI VI Zhiveshi po vsya, tchasi sogreshayushtchi of your heavenly Creator. Zrya korablye naprasno pristavayema, When they beheld the ship that suddenly A knizhnoye pisaniye ni vo tchto zhe You dwell in everlasting sin. Vozopista prekrasenaya dva brata Boriso i came, the two handsome brothers Boris and vmenyayeshi, You refuse to take seriously the teaching of Glebo: Gleb cried out: Yako glumleniyu predolagayeshi: the scriptures, you mock them. “Bratye Svyatopoltche, ne pogubi nayu, ‘Oh brother Svyatopolk, do not destroy us, O dushe moya! Oh my soul! Yeshtche bo yesmi velmi mlady! we are both still very young! Vosplatchisya, vopiyushtche ko Khristu: Weep, cry out to Christ: Ne podrezhi lozy neplodniya, Do not cut off the saplings Isuse, spasi mya, ‘Jesus, save me! Ne sozhni klasa nedozrelago, which have not yet borne fruit. Molitv radi vesekho svyatykho tvoïko Deliver me, in response to the prayers of the Ne prolyei krovi nepovinniya, Do not cut the unripe corn. Izbavi mya vetchnago i gorkago saints, Ne sotvori platcha materi nayu! Do not shed innocent blood. mutcheniya. from everlasting, bitter torment.’ Polozheni yesmya v Vyshchegorodye Do not cause our mother sorrow. russkiya zemla, They buried us in Vyshgorod, in Russian soil. VIII VIII Bozhe nashe, slava tebye.” Our God be thanked.’ Ashtche khoshtcheshi pobediti If you wish to overcome Bezvremyannuyu petchal’, unending sorrow VII VII Ne opetchalisya nikogda zhe be not sorrowful Dushe moya, kako ne ustrashayeshisya, Oh my soul, why are you not afraid Za koyu-lyubo vremyannuyu vesh’. over earthly misfortune. Vidyashtche vo grobekh lezhashtchi, at seeing the bodies in the coffins Ashtche i byen’ budeshi, If you are struck Kosti obnazheny, smerdyashtchi? and the bare, evil-smelling bones? Ili obestchesten, or dishonoured Razumeï i vizhd’: Behold and know: Ili otgnan, or exiled Gde knyaze, gde vladyka, Where is the prince, where the ruler? Ne opetchalisya, be not sorrowful Gde bogat, gde nishtche? Where are the rich, where the poor? No patche raduïsya. but rejoice. 21Gde lepota obraza, Where is the beauty of the face? Togda sya tokmo petchalisya, Be sorrowful only Where is the rhetoric of wisdom? when you have sinned, Gde veleretchiye premudrosti? Yegda sogreshishi, 21 Gde gordyashtchiyesya o narodekho? Where are the haughty? No i togda v meru, but even then in moderation. 21 Da ne vpadeshi vo otchayaniye Do not despair I svoya tchrevanasyshtchayushtche They have not given attention to vagrants I ne pogibneshi. then you will not destroy yourself. I odezhdy rasshiryayushtche. or Krasyashtchesya i gordyashtchesya. poor people but even insulted them. IX IX Bogatstvom patsche mirskikh, Christ, our God, our Lord and heavenly Vospomyanukh zhitiye svoye kliroskoye I have reflected on my life as a monk Strannykh zhe i nuzhnykh master, Az nepotrebniy, as being unworthy. No i oskorblyayushtche. No vladyko tzaryu grant us the patience Petchalnoye reku i skoropreselnoye, I am saying now something sad and insecure. nebesniy, to endure their insults and blows. Gladolya Uvi mnye! Woe is me! Khriste Bozhe nash. Deliver us from their power. Tchto sotvoryu, What things do I undertake? Podazhd’ nam terpeniye Save us, Lord, save us, Gde ubo zhivu, Where do I live? Protivu ikh oskorbleniya friend of Man! I kako terplyu? What do I endure? I izbavi ot nasiliya ikh. V monastyre ubo igumeni i ikonomi There are in the monastery abbots, I spasi ny, Gospodi, X I kelari i kaznatcheï. men responsible for property, Yako tchelovekolyubetz. Christian people, gather together! Vkupe zhe i podkelarniki i tchashniki, men responsible for land and money, Let us praise the sufferings of the martyrs I soborniya startzy gordliviya, and many other subordinates X which mirrored Christ’s sufferings. Samolyubyem vsi oderzhimy, as well as older, garrulous monks. Pridyete, khristonosenii lyudiye, They disregarded their bodies, I srebrolyubiyem ob’yashasya They are all consumed by selfishness Vospoïmo mutsheniko stradaniya. trusting only in God. I bratonenavideniyem sopletoshasya and greed for money. Vospoïmo mutsheniko stradaniya. They bore witness to Christ I skupostiyu svyazashasya, They hate their friends. Kako po Khriste postradavoshe before dishonourable, godless tzars and I lukavstvom pomratchishasya, okayannii, Their avarice unites them. I mnogiya muky pretr’pevoshe. rulers Sami deyushtche tmami nepodobnaya, They are set in their malice, doomed. O telesye svoyeme ne bregoshe and bestowed their souls upon the true Nam zhe o yedinom malom nekoyem They never do anything abhorrent them- I yedinomyslenno upovaniye imushtche ko faith. malodushiyem selves Gospodu. Now, friends and brothers, Zelo zazirayushtche. but they reproach us for minor errors. Predo Tzari i Knyazi netchestivymi, we also suffer for the Christian faith Sami ubo bezvremenno vkyshakhu They have enjoyed choice foods even at Khrista ispovedavoshe and for the holy kingdom, Razlitchnaya brashna, inappropriate times, I dusha svoya polozhisha za veru pravuyu. for the tzar who has the true faith and for Nas zhe i khudymi brashny but they begrudge us even a bad meal. Tako i miy niyne druzi i bratiya Christendom. Ne khotyatu pitati. They have always drunk wine and other spostrazhemo Let us resist those who oppress us Vino zhe i vsyakoye pitye drinks. Za veru pravoslavnuyu, and retain our honour. Vsegda piyakhu, They have despised us, mad with greed. I za svyatiya obiteli, Let us not retreat, Sego radi prezresha nas, They have more than enough of everything. I za blagovernago Tzarya nashego, but confront the enemies Svoyeya radi bezumniya skuposti, No one offered us but a single cupful. I za vse pravoslaviye. and the infidel No vyesma obladayushtche, Insane avarice! Stanemo soprotiv gonyashtchikh nas, who wish to destroy our faith. Nas zhe ni yedinago kratira Lack of love towards the brethren! Ne ustydimo svoyego litza. Now is the hour spodoblyayushtche. They have not considered that godly gifts Ne uklonimosya ubo, o voïni, to die in order to secure your eternal life. Ole bezumniya skuposti! are Poiydem na suprotivniya i bezbozhniya And if the enemies capture us Ole nebratolyubiya! intended for everyone. agaryany, and then shed our blood, Ne svedushtche ubo! They have forgotten their monastic vows; Razoryayushtchikh pravoslavnuyu veru. then we shall become martyrs of Christ our Yako yedina Bozhiya blagost’ if they have not forgotten them, Se niyne vremya, God, I kakovo inotcheskoye obeshtchaniye. they were dishonest in everything. Somr’tiyu zhivoto kupimo, and we shall wear the martyr’s crown of No ubo ashtche i vedushtche, They have filled their bellies. Da ashtche pokhityat nas agaryany victory which we have received 22No lukavnuyushtche vo vsyem, They have piled up heaps of clothing I proliyut krov’ nashu, from Christ our God and Saviour of our and shown them off before worldly men. To mutchenitzy budemo Khristu, Bogu souls. 22 nashemu, Da venetzy pobednymi uvyazemosya oto Khrista, Boga i Spasa dushamo nashimo.
XI XI Nago izydokho, na platch’ sei, I entered this life of tears a naked infant. Mladenetz siy, Naked also I shall leave it. Nago i otoïdu paki. Powerless – why complain? Ubozhe, tchto truzhayusya Naked – why worry needlessly, I smushtschayusya vsye nago, knowing that our life does not last forever? Vedaya konyetz zhitiyu. What a wonder! We all pass in the same way Divstvo, kako shestvuyem, from darkness into light, Vsi ravnym obrazom from light into darkness, Oto tmi na sveto, and, crying, from the mother’s womb Oto svyeta zhe vo tmu into the world Oto tcheva materenya and from the sorrowful world So platchem v miro. into the grave. Oto mira zhe petchalnago Tears at the beginning and tears at the end. Vo grobo. What fate governs our passing? Zatchalo i konyetz platch’, Dreams, shadows, temptation – Kaya potreba posredniimo? they are the beauty of everyday life. Sono i senye, metchaniye Oh woe, oh woe! the magic of the many- Krasota zhiteïskaya. sided Uvi, uvi krasnykho life! Mnogosopletennago zhitiya! It passes, like flowers, like dust, like shadows. Yako tzveto, yako prakho, yako stene prekhodyat. XII (without words) XII (zonder woorden)
23 AMATEURKOREN / AMATEUR CHOIRS Tenso believes that new music is for everyone – for Tenso gelooft dat nieuwe muziek voor iedereen is – voor listeners as well as singers – and therefore invites luisteraars en zangers – en nodigt daarom amateurkoren uit amateur choirs to participate in the Amsterdam Tenso om actief mee te doen aan de Tenso Dagen Amsterdam. Days.
OPEN STAGE / Saturday 17 and Sunday 18 October OPEN PODIUM / zaterdag 17 en zondag 18 oktober In the weekend the main hall of the Muziekgebouw aan ’t In het weekend is de grote hal van het Muziekgebouw aan ’t IJ IJ will serve as a podium for amateur choirs from across het podium voor amateurkoren uit heel Nederland, die laten the Netherlands, who will perform what they think is the horen wat zij de belangrijkste, spannendste of mooiste muziek most important, most exciting and most beautiful van het XXste-eeuwse repertoire vinden. XXth century repertoire. The programme will be Het programma wordt op de dag zelf bekend gemaakt. announced on the day of the concert.
SINGALONG / Sunday 18 October 12:00 SINGALONG / zondag 18 oktober 12:00 Everyone is invited to join in! In the space of an hour and Iedereen mag mee doen! Onder leiding van René Nieuwint a half René Nieuwint will rehearse and conduct a work wordt in anderhalf uur een stuk uit de canon ingestudeerd en from the canon. Tenso singers will also participate. uitgevoerd. Zangers van de Tenso koren doen mee.
High art and low art, solitary art and participatory art are the Hoge kunst en lage kunst, alleen-kunst en samen-kunst komen aan de subjects of the lecture (*) of author Connie Palmen. orde in de lezing (*) van schrijver Connie Palmen
(*) see p. 39 (*) zie p. 39
24 WIN JE EIGEN CONCERT 17 OKTOBER / WIN YOUR OWN CONCERT 17 OCTOBER / 15:00
Fiori Musicali o.l.v./cond Sietse van Wijgerden
Huygens Vocaal Ensemble o.l.v./cond Hans Tijssen
VU-Kamerkoor o.l.v./cond Boudewijn Jansen
Drie stukken uit de canon van de XXste- eeuwse koormuziek / Three pieces from the canon of XXth century choir music
o.l.v./cond Risto Joost, Grete Pedersen, Kaspars Putninš
Leo Samama (1951) Als daar muziek voor is (wereldpremière/world premiere)
www.fiori-musicali.nl www.huygensmusic.nl www.vukk.nl
Acht amateurkoren deden mee aan het concours “win je eigen Eight amateur choirs participated in the competition concert”. De jury, bestaande uit de artistiek leiders van de “win your own concert”. The jury, consisting of the Tenso koren, koos drie koren uit. Zij zingen - onder leiding van artistic directors of the Tenso choirs, has chosen hun eigen dirigent - hun favoriete stuk van de canon van de three winning choirs. Conducted by their own chef, they XXste-eeuwse koormuziek. En ze geven, alledrie, de première van will sing their favourite choir work from the canon of een stuk van Leo Samama, dat speciaal voor deze gelegenheid is XXth century choir music. And all three of them will geschreven, ditmaal onder leiding van een dirigent van de Tenso give the premiere of a piece by Leo Samama, written koren. especially for this occasion, conducted by a chef of one of the Tenso choirs. 25 CONCERT ZATERDAG 17 OKTOBER / CONCERT SATURDAY 17 OCTOBER / 20:15
choeur de chambre accentus o.l.v./cond Laurence Equilbey Eesti Filharmoonia Kammerkoor o.l.v./cond Daniel Reuss Francis Poulenc (1899-1963) Figure Humaine (1943) J.P. Sweelinck (1562-1621) Du fonds de ma pensee psalm 130 Philippe Manoury (1952) Inharmonies (2008) Arvo Pärt (1935) Slova ( 2002) Magnificat-Antiphonen 1 - 2 - 3 - 5 - 7 (1988) Det Norske Solistkor o.l.v./cond Grete Pedersen Cyrillus Kreek (1889-1962) Taaveti laulud (Psalms of David) J.P. Sweelinck (1562-1621) (1923-1932) A Dieu ma voix j’ai hausée psalm 77 - Psalm 22 - Psalm 104 Knut Nystedt - Önnis on inimene (Blessed is the man) Jesus, din søte forening å smake (1961) - Psalm 141 (folk tune) - Psalm 121 Lasse Thoresen (1949) Cyrillus Kreek (1889-1962) Ya Káfi, Ya Sháfi! (1996) Estonian religious folksongs - Jeesus kõige ülem hää Iannis Xenakis (1922-2001) - Armas Jeesus, sind ma palun Nuits (1968) - Kui suur on meie vaesus Olivier Messiaen (1908-1992) O sacrum convivium! (1937)
Dit concert wordt opgenomen door de KRO voor uitzending op Radio op een later tijdstip/ This concert will be recorded 26 by KRO Radio to be broadcast on Radio 4 at a later date. TOELICHTING ZATERDAG 17 OKTOBER / NOTES SATURDAY 17 OCTOBER J.P. Sweelinck - Du fonds de ma pensee psalm 130* J.P. Sweelinck - Du fonds de ma pensee psalm 130*
Arvo Pärt - Magnificat-Antiphonen Arvo Pärt - Magnificat-Antiphonen De muziek van Arvo Pärt is uit duizenden herkenbaar. Dat maakt Arvo Pärt’s music is instantly recognizable, which makes het des te moeilijker om te verklaren waarom de Magnificat- it even harder to explain what makes the Magnificat- Antiphonen (ook bewerkt voor cello-octet) tot zijn beste werk Antiphonen (also arranged for cello octet) one of his behoort. Zoals bijna zijn gehele oeuvre worden de Antifonen, best works. The Antifonen, based on the Catholic liturgy gebaseerd op de katholieke liturgie voor de laatste advents- for the last weeks of advent, are - like almost all his weken, gekenmerkt door een diep beleefd religieus gevoel, en works – characterized by a deep religious feeling and are zijn ze geschreven in Pärts succesvolle Tintinnabuli- of klokjes- written in Pärt’s successful Tintinnabuli, or clock, style: stijl: archaïsch, eenvoudig en welluidend. Een verklaring voor archaic, simple and tuneful. The extraordinary quality de hoge kwaliteit van deze koormuziek is wellicht de opperste of this choral music can perhaps be explained by the controle waarmee de componist minimale middelen gebruikt om absolute control with which the composer uses minimal tot gevarieerde muziek te komen. Meditatieve sferen worden means to achieve varied music. Meditative atmospheres doorsneden door subtiel bezwerende ritmiek. are disrupted by a subtly sinister rhythm.
Cyrillus Kreek - Psalms of David; Õnnis on inimene Cyrillus Kreek - Psalms of David; Õnnis on inimene Volksmuziek vormde de belangrijkste inspiratiebron voor Cyrillus Folk music was Cyrillus Kreek’s most important influence. Kreek. Mede om die reden wordt hij beschouwd als één van de It is partly for this reason that he is regarded as one of belangrijkste grondleggers van de Estse professionele muziek. the most important founders of Estonian professional Na een muziekstudie in Sint Petersburg vestigde Kreek zich in music. After studying music in St Petersburg, Kreek Haapsalu in West-Estland, waar hij naast muziekleraar tevens settled in Haapsalu in West Estonia, where he worked as koordirigent was. Zijn oeuvre voor koor is dan ook aanzienlijk, music teacher and choir conductor. His oeuvre for choir met alleen al vijfhonderd canons gebaseerd op hymnes. Zijn is therefore prodigious, with five hundred canons based muziek mag neoklassiek heten, in zoverre zij uit klare lijnen is op- on hymns alone. gebouwd en terugdeinst voor brede gebaren. Gebalanceerd en His music could be termed neoclassic, in so far that it knap geconstrueerd zijn de Psalmen van David. Psalm 22 springt is constructed on clear lines and recoils from expansive eruit: niet alleen is deze muziek negen jaar ouder dan de overige gestures. The Psalms of David are balanced and cleverly psalmen, ook is hier sprake van een meer uitgesproken drama- crafted. Psalm 22 stands out: this music nine years older tiek met grote dynamische contrasten. than the other psalms, and a more pronounced drama and great dynamic contrasts are discernible.
* zie pagina/see page 3 27 TOELICHTING ZATERDAG 17 OKTOBER / NOTES SATURDAY 17 OCTOBER Francis Poulenc - Figure humaine Francis Poulenc - Figure humaine One of Francis Poulenc’s favourite poets was the sur- Eén van de favoriete dichters van Francis Poulenc was de realist Paul Éluard (1895-1952). In the middle of the surrealist Paul Éluard (1895-1952). Deze avant-gardistische Second World War this avant-garde artist sent Poulenc kunstenaar stuurde Poulenc midden in de Tweede Wereldoorlog eight poems, which the composer set to music pend- acht gedichten die de componist in afwachting van de bevrijding ing liberation. The verse cycle appropriately tells of op muziek zette. De dichtcyclus verhaalt toepasselijk van hoop hope and despair, love and death, and works towards a en wanhoop, liefde en dood, en werkt naar een climax waarin de climax, which focuses on the fiercely celebrated freedom. fel bezongen vrijheid centraal staat. Poulenc benadrukte deze Poulenc chose two a cappella choirs to emphasize this humanistische boodschap van menselijke veerkracht door te humanistic message of mankind’s resilience. The human kiezen voor de bezetting van twee a cappella koren. De mense- voice has to interpret these complex texts without the lijke stem moest deze complexe tekst vertolken zonder hulp van help of an instrumental accompaniment. instrumentale begeleiding. The two six voice choirs are directed in an ingenious De twee zesstemmige koren worden op ingenieuze wijze aan- manner, complement each other, harass each other, gestuurd, vullen elkaar aan, bestoken elkaar, jagen elkaar op and egg each other on to greater heights. The sombre tot grote hoogten. Het duistere derde gedicht bijvoorbeeld third poem, for example, is written in a desolate E flat heeft als toonsoort een troosteloos es-klein, maar de laatste minor, but the last echo paves the way for the more echo bereidt de weg voor het hoopvollere ‘Toi ma patience’. De hopeful “Toi ma patience’. This fourth poem’s single choir enkele koorbezetting van dit vierde gedicht contrasteert met contrasts with the complex fifth, where ‘très vite et très het complexe vijfde, dat de aanwijzing ‘très vite et très vio- violent’ is indicated. The final song contains an implor- lent’ heeft meegekregen. Het laatste lied tenslotte kent een ing game of call-and response: the second choir sings bezwerend vraag-en-antwoordspel: ‘J’écris ton nom’, zingt het ‘J’écris ton nom’; at the end this name is actually sung tweede koor, en aan het slot wordt deze naam in stralend E- out in radiant E major: ‘Liberté’. groot daadwerkelijk uitgezongen: ‘Liberté’.
Philippe Manoury - Inharmonies and Slova Philippe Manoury - Inharmonies en Slova The music of the French composer Philippe Manoury has De muziek van de Franse componist Philippe Manoury heeft something in common with Jackson Pollock’s paintings. wel iets weg van de schilderijen van Jackson Pollock. Zoals bij Just as the painter produces abstract and wild colour- die schilder via schijnbaar willekeurige druiptechnieken een scapes through seemingly random drip techniques, so abstract en woest kleurenlandschap ontstaat, zo vormen bij do Manoury’s pointillist passages and distorted masses Manoury pointillistische passages en vervormde klankmassa’s of sound result in amazing abstract compositions. The wonderbaarlijk abstracte composities. Die klankmassa’s herin- sound masses are reminiscent of Xenakis, who has had a neren aan het werk van Xenakis, door wie Manoury dan ook zeer strong influence on Manoury. is beïnvloed. Inharmonies for 24 voices, which employs techniques Inharmonies voor 24 stemmen behoort tot zijn meest experi-
28 TOELICHTING ZATERDAG 17 OKTOBER / NOTES SATURDAY 17 OCTOBER mentele werk, waarbij hij gebruik maakt van technieken uit de from electronic music, is one of his most experimental elektronische muziek. Zoals de titel verraadt gaat het hier om works. Centring on ‘inharmonicité’, whereby a frequency ‘inharmonicité’, waarbij een geluidsfrequentie wordt ingedikt of is compressed or stretched, this is an intellectual ap- juist uitgerekt. Het is een intellectuele benadering van zo iets proach to something as emotional as music, under the emotioneels als muziek, onder het motto ‘La musica é una cosa motto ‘La musica é una cosa mentale’ (a reference to mentale’ (naar Leonardo da Vinci’s uitspraak ‘La pintura é una Leonardo da Vinci’s pronouncement ‘La pintura é una cosa mentale’). cosa mentale’). Slova is een driedelige cyclus voor gemengd koor op teksten van Slova is a three-part cycle for mixed choir with texts by Daniela Langer. Dat de keuze op de Tsjechische taal is gevallen Daniela Langer. The choice for Czech was partly due to heeft onder andere te maken met ‘sonoriteit’: het Tsjechisch its ‘sonority’: it is extremely rich in consonants and thus is uitermate rijk aan medeklinkers en vormt daarmee een zeer offers a fertile field of research. During experiments vruchtbaar onderzoeksgebied. Tijdens experimenten die Ma- at the IRCAM (Institut de Recherche et Coordination noury heeft verricht aan het IRCAM (Institut de Recherche et Acoustique/Musique) Manoury developed new ideas such Coordination Acoustique/Musique) heeft hij nieuwe klankideeën as ‘balance’ between voiced and voiceless sounds, inci- ontwikkeld, zoals ‘balans’ tussen stemhebbende en stemloze dental extension of sound, and the separation of vowels klanken, incidentele verlengingen, het uit elkaar trekken van and consonants. All the techniques revolving around vo- klinkers en medeklinkers. Alle technieken die Manoury heeft cal synthesis, which Manoury developed in an experimen- uitgewerkt op het gebied van de spraaksynthese in een expe- tal setting, find expression inSlova , a composition for a rimentele omgeving krijgen in Slova hun beslag in de vorm van real, human choir. The whole is a far reminder of some een compositie voor een waar, menselijk koor. Het geheel is een of Mahler’s symphonies, with a long first movement, a verre herinnering aan enkele Mahleriaanse symfonieën, met een scherzando in the middle and an adagio as conclusion. lang eerste deel, een scherzando in het midden en ten slotte een adagio. J.P. Sweelinck - A Dieu ma voix j’ai hausée psalm 77*
J.P. Sweelinck - A Dieu ma voix j’ai hausée psalm 77* Knut Nystedt - Jesus, din søte forening å smake (folk tune) He is now 94: Knut Nystedt, the eminent Norwegian Knut Nystedt - Jesus, din søte forening å smake (folk tune) musician, was born so long ago that his city of birth still Inmiddels is hij 94: Knut Nystedt, de eminente Noorse musicus, had the name Kristiania instead of Oslo. He studied with kwam zo lang geleden ter wereld dat zijn geboortestad nog de the American composer Aaron Copland among others, naam Kristiania droeg in plaats van Oslo. Hij studeerde onder but his most important musical influences came from meer bij de Amerikaanse componist Aaron Copland, maar de home. A sound Christian upbringing brought Nystedt into belangrijkste muzikale invloeden kreeg hij van huis uit mee. Een contact with hymns, Gregorian chant and the music of degelijke christelijke opvoeding bracht Nystedt al vroeg in aan- Palestrina, which is apparent in his own work. He gained raking met hymnes, Gregoriaanse gezangen en de muziek van respect as choir conductor in 1950 with the founding
* zie pagina/see page 3 29 TOELICHTING ZATERDAG 17 OKTOBER / NOTES SATURDAY 17 OCTOBER of Det Norske Solistkor. He was attached to a church in Palestrina, hetgeen in zijn eigen werk goed is terug te horen. Oslo as organist, and taught choir conducting for more Aanzien als koordirigent verwierf hij vanaf 1950 met de oprich- than twenty years at the university of that city. Reason ting van Det Norske Solistkor. Als organist was hij verbonden enough for the king of Norway to knight Nystedt in the aan een kerk in Oslo, aan de universiteit aldaar doceerde hij ruim Order of Saint Olav, named after the ruler who convert- twintig jaar koordirectie. Redenen genoeg voor de Koning van ed the country to Christianity in the eleventh century. Noorwegen om Nystedt te ridderen in de Orde van Sint Olav, genoemd naar de heerser die het land in de elfde eeuw definitief Lasse Thoresen - Yá Káfi, Yá Sháfi! The Long Healing tot het Christendom bekeerde. Prayer Unity in diversity. In the Middle East of the mid nine- Lasse Thoresen - Yá Káfi, Yá Sháfi! The Long Healing Prayer teenth century the Bahá’i movement presented an Eenheid in diversiteit. Onder dat motto presenteerde de Bahá´i alternative to exclusive religious communities under that beweging halverwege de negentiende eeuw in het Midden Oos- motto. The Bahá’i looked beyond the barriers of race and ten een alternatief voor exclusieve religieuze gemeenschappen. belief, and searched for a more universal Er werd voorbij de grenzen van ras en geloof gekeken, en ge- path to enlightenment, although they did use tested zocht naar een universele manier om tot verlichting te komen - methods like prayer and meditation. Music was regarded al werd daarbij gebruik gemaakt van geijkte methodes als gebed as a ladder, which the soul could ascend to attain a en meditatie. Muziek werd gezien als een ladder, langs welke de higher state of being. No wonder that the Norwegian ziel omhoog kon klimmen om een hogere staat van zijn te be- Lasse Thoresen saw music as the best medium in his reiken. Geen wonder dat de Noorse componist Lasse Thoresen, attempts to combine Western culture with Bahá’i values. in een poging Westerse cultuur met de waarden van Bahá´i te According to Thoresen music is not an abstract organi- combineren, muziek als het juiste middel daartoe zag. Muziek is zation of sound, but a concrete way of conveying human volgens hem ook geen abstracte organisatie van geluid, maar ideas and emotions. een concrete manier om menselijke ideeën en emoties over te Yá Káfi, Yá Sháfi! The Long Healing Prayeris a plea for brengen. healing. In Arabic, God is addressed by various titles, af- Yá Káfi, Yá Sháfi! The Long Healing Prayer is een verzoek om ge- ter which the soloist intones the actual prayer in english. nezing. In de cadans van het Arabisch wordt God met uiteenlo- pende titels aangesproken, waarna de solist in het Engels het daadwerkelijke gebed aanheft.
30 TOELICHTING ZATERDAG 17 OKTOBER / NOTES SATURDAY 17 OCTOBER Iannis Xenakis - Nuits Iannis Xenakis - Nuits Een canon van twintigste-eeuwse koormuziek is niet com- A canon of twentieth century choral music would not be pleet zonder Iannis Xenakis. Als leerling van Messiaen werd hij complete without Iannis Xenakis. As student of Messiaen onderwezen in de analytische benadering van muziek, hetgeen he learnt the analytical approach to music, which struck bij de Griekse componist in goede aarde viel. Hij bleek compro- a chord with the Greek composer. He turned out to be misloos in het gebruik van ingewikkelde wiskundige modellen, die uncompromising in his use of complicated mathemati- paradoxaal genoeg resulteerden in werken van grote primitieve cal models, which paradoxically enough produced works kracht. Zo ook Nuits voor 12 stemmen, geschreven ter morele of enormous primitive power. This is also the case with ondersteuning van gevangenen die op politieke gronden vastzit- Nuits for 12 voices, written in moral support of political ten. Het pleidooi is des te krachtiger door het achterwege laten prisoners. The lack of words only serves to strengthen van woorden: (on)aards gejammer voert de boventoon. the plea: (un)earthly wailing predominates.
Olivier Messiaen - O Sacrum convivium! Olivier Messiaen - O Sacrum convivium! De zwaar religieuze Olivier Messiaen heeft nooit een mis of The deeply religious Olivier Messiaen never wrote a mass cantate geschreven waarin teksten uit de liturgie op formele or cantata in which the liturgy is formally expressed wijze worden uitgedrukt. Hij was eerder uit op een muzikaal in the text. Rather he aimed for an individual musical eigenzinnige weergave van katholieke begrippen en symbolen, reflection of Catholic concepts and symbols, which he die hij soms in een grotere context van universeel spiritualisme sometimes placed within a larger context of universal plaatste. Hij bleef zijn religieuze inborst trouw, maar beperkte spiritualism. He stayed true to his religious nature, but zich niet tot de voorgeschreven verzen. didn’t confine himself to existing verses. Een uitzondering hierop is O Sacrum convivium! Dit motet be- O sacrum convivium! is the exception. This motet is staat geheel uit de liturgische verzen die de heilige communie entirely composed of the liturgical verses accompany- begeleiden. Het relatief vroege werk uit 1937 is geschreven voor ing the Holy Communion. A relatively early work from vier zangstemmen, met een glansrol voor de sopranen. Er wordt 1937, it is written for four voices, with a starring role for reeds vooruit gewezen naar een aantal muzikale technieken, die the sopranos. The work already heralds various musical Messiaen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog tot in de fines- techniques that Messiaen would later perfect during and ses zou uitwerken. Zo is er sprake van asymmetrische ritmiek: after the Second World War. An example is asymmetrical in plaats van een standaard maatsoort gebruikt Messiaen het rhythms: instead of a standard time signature Messiaen complexe ritme van de eerste twee maten, 3+2+2+2, 2+1+4 (‘O- uses the complex rhythm of the first two bars as start- sa-crum-con vi-vi-um’), als uitgangspunt. ing point - 3+2+2+2, 2+1+4 (‘O-sa-crum-con vi-vi-um’).
31 J.P. Sweelinck - Du fonds de ma pensee Cyrillus Kreek - Taaveti laulud psalm 130 (Psalms of David ) Du fonds de ma pensee Lord, unto thee I make my moan, Au fonds de tous ennuis when dangers me oppress; Taaveti laul 22 Psalm 22 A toy s’est adressee I call, I sigh, complain, and groan, Mu Jumal, mikspärast oled sa mind maha My God, why hast thou forsaken me? Ma clameur jours et nuicts trusting to find release jätnud? O my God, I cry in the day-time but thou Enten ma voix plaintive Hearken, O Lord, to my request, Päeval hüüan mina, aga sa ei vasta! dost not answer Seigneur, il est saison: unto my suit incline, Ja ööselgi ei ole mina mitte vait. in the night I cry nut get no respite. Ton oreille ententive And let thine ears, O Lord, be pressed Kõik, kes mind näevad, hirvitavad mind; All who see me jeer at me, Soit à mon raison to hear this prayer of mine. Nemad ajavad suu ammuli ja vangutavad make mouths at me and wag their heads: pead. a herd of bulls surrounds me, Arvo Pärt - Magnificat-Antiphonen Palju värsa on mu ümber tulnud, great bulls of Bashan beset me. O Weisheit, hervorgegangen aus dem Munde O Wisdom, proceeding from the mouth of Paasani sõnnid on mu ümber piiranud. My mouth is dry as a potsherd, des Höchsten the Most High, Mu rammu on kui potitükk ära kuivanud and my tongue sticks to my jaw; die Welt umspannst du von einem Ende zum Thou encirclest the world from one end to ja minu keel on mu suulae küljes kinni I am laid low in the dust of death. andern, the other, ja sa paned mind surma põrmu. But do not remain so far away, o Lord; in Kraft und Milde ordnest du alles: Thou orderest all things with might and Aga sina, Jehoova, mu Jumal, päästa mu hing O my help, hasten to my aid. O komm und offenbare uns den Weg der mercy: ja ära ole mitte kaugel. Weisheit und der Einsicht. O come to us and reveal the way of wisdom Päästa mu hing, mis üksik on. and of understanding O Adonai, der Herr und Führer des Hauses Taaveti laul 104 Psalm 104 Israel, O Adonai, the Lord and leader of the house Kiida, mu hing, Issandat! Bless the Lord, my soul: im flammenden Dornbusch bist du dem of Israel, Kiidetud oled Sina! Issand, mu Jumal, O Lord, my God, thou art great indeed /…/ Mose erschienen, In the burning bush hast thou appeared Sa oled suur. Countless are the things thou hast made, und hast ihm auf dem Berg das Gesetz unto Moses Kui suured on Sinu teod Issand! O Lord. gegeben: And given him the law upon the mountain: Sa oled kõik targasti teinud. Thou hast made all by thy wisdom, /…/ o komm und befreie uns mit deinem starken O come and deliver us with thy powerful arm Au olgu Isale, Pojale, Pühale Vaimule nüüd ja Glory to the Father, the Son and the Holy Arm. igavest. Aamen. Spirit. Amen. O Scion of Isaiah’s Line, predestined to be a O Sproß aus Isais Wurzel, gesetzt zum sign for The nations, Õnnis on inimene Blessed is the man Zeichen für die Völker, The rulers of the earth fall silent before Õnnis on inimene, Blessed is the man vor dir verstummen die Herrscher der Erde, thee, kes ei käi õelate nõu järele. who does not take the wicked for his guide. dich flehen an die Völker: o komm und The Nations cry unto thee: Sest Issand tunneb õigete teed, Alleluja! errette uns O come and save us, bestir thyself, delay no aga õelate tee läheb hukka. The Lord watches over the way of the erhebe dich, säume nicht länger. longer Teenige Issandat kartusega righteous, ja olge rõõmsad värisemisega. but the way of the wicked is doomed. O Morgenstern, Glanz des unversehrten O Morning star, incandescence of pure light, Väga õndsad on kõik, kes Tema juurde Worship the Lord with reverence, Lichtes. Radiant sun of righteousness; kipuvad. tremble, and kiss the king. Der Gerechtigkeit strahlende Sonne: O come and enlighten Tõuse üles, Issand, päästa mind, mu Jumal. Blessed are all who find refuge in him. o komm und erleuchte, die da sitzen in Those who sit there in darkness and in the Au olgu Isale, Pojale ja Pühale Vaimule, nüüd Rise up, Lord, save me, O my God. Finsternis und im Schatten des Todes. shadow of death. ja igavest. Aamen. Glory to the Father, the Son and the Holy Spirit, O Immanuel, unser König und Lehrer, O Emmanuel, our king and counselor, Now and for ever. Amen. 32du Hoffnung und Heiland der Völker: Thou hope and saviour of the nations: o komm, eile und schaffe uns Hilfe, O come, make haste to help us, du unser Herr und unser Gott. Thou our Lord and our God, our God Cyrillus Kreek - Estonian Religious Folksongs
Taaveti laul 141 Psalm 141 Armas Jeesus, Sind ma palun, Dear Jesus, I pray to You. Issand, ma hüüan Su poole, kuule mind! O Lord, I call to thee, come quickly to my aid; päev on looja minemas, öö on pääle tulemas, The day is passing and night is coming soon. Kuule mu palve häält, kui ma Su poole hüüan. listen to my cry when I call to thee. siis Su palge ette tulen, I come in front of You, Olgu mu palve kui suitsetamise rohi Su palge Let my prayer be like incense duly set võta puhastada keelt, südant, käsi, Please purify my tongue, my heart, and my ees, before thee mõtteid, meelt. hands, mu käte ülestõstmine kui õhtune ohver. and my raised hands like the evening Nüüd on päev ju läinud mööda, pime öö on My thoughts and my mind. Kuule Sa mind, oh Issand! sacrifice. tulnud ju, Now the day is passed and dark night has Listen to my cry… mulle oma valgust too, begun. Taaveti laul 121 Sul on minu häda teada: Please bring me your light. Päeval ei pea päikene sind vaevama, Psalm 121 armas sõber, ole Sa pimedas mu valgus ka. You know my troubles: ega öösel kuu. The sun will not strike you by day Dear friend, please be my light in the Ma tõstan oma silmad üles mägede poole, nor the moon by night. darkness. kust minu abi tuleb. If I lift up my eyes to the hills, Mu abi tuleb Jehoova käest, where shall I find help? Jeesus kõige ülem hää, Jesus is the best of all good things, kes kõik taeva, maa on teinud. Help comes only from the Lord, hingamist toob hingele. He will bring relief to my soul. Päeval ei pea päikene sind vaevama, maker of heaven and earth. Mis ma iial himustan, seda mina temalt saan. What ever I need, I will get from him. ega öösel kuu. The sun will not strike you by day, Siis tahan ma Sind armasta. I want to love You, and You alone. nor the moon by night. Sinust, armas Jeesuke saab ju küll mu O, Jesus, that’s enough for my soul. hingele!
Kui suur on meie vaesus, veel suurem Whilst great our penury, still greater our õnnistus. blessing. Patustepõlve seisus ei tee meid kartlikuks. Sinful life will not lead to piety. See püha Jeesu veri, see katab meid kui But Jesus’ holy blood shall shelter us like meri, sea, ta külje haavusse. flooding from his wounds. Meid hinge surmast Issand nüüd armust Let Grace of Yours awake our souls, ärata. and deem our evil hearts. Ja meie kurja südant Sa ise sureta. Rewake our lives to help our hearts Uut elu anna jälle, et südame ja meele and minds towards you ascend. Su poole tõstame.
33
33 Francis Poulenc - Figure Humaine tekst/text Paul Éluard (1895-1952)
I I III III De tous les printemps du monde Of all spring times of the world Aussi bas que le silence Hushed and still in silence wrapt Celui-ci est le plus laid Never was there one so vile D’un mort planté dans la terre Like a corpse that lies in the earth Entre toutes mes façons d’être I may have many ways of the being Rien que ténèbres en tête Its head full of darkness and shadows La confiante est la meilleure But the best is the most trusting Aussi monotone et sourd As deaf and monotonous L’herbe soulève la neige See how the grass lifts the snow Que l’automne dans la mare As autumn in the pond Comme la pierre d’un tombeau As if it were a grave yard stone Couverte de honte mate Covered with dull sham Moi je dors dans la tempête I myself sleep in the tempest Et je m’éveille les yeux clairs And I awake with undimmed eyes Le poison veuf de sa fleur Poison bereft of its flowers Et de ses bêtes dorées And of its golden monsters Le lent le petit temps s’achève Slow moving time comes to an end Crache sa nuit sur les hommes Spits out its night over all men Où toute rue devait passer Where all streets had to pass Par mes plus intimes retraites Traversing all my most secret places IV IV Pour que je rencontre quelqu’un So that I could meet someone Toi ma patiente ma patiente ma parente Thou patient one thou O my patience O my Je n’entends pas parler les monstres Gorge haut suspendue orgue de la nuit parent Je les connais ils ont tout dit I do not hear the monsters talking lente Throat held high, proudly carried slow night’s Je ne vois que les beaux visages I know them well all that they say Révérence cachant tous les ciels dans sa resounding organ Les bons visages sûrs d’eux-mêmes But I see only lovely face grâce Curt sey hiding all heav’n in its grace Sûrs de ruiner bientôt leurs maîtres. Good faces beautiful Prépare à la vengeance un lit d’où je naîtrai. Prepare for vengeance a bed where I’ll be Sure soon to ruin their masters. born II V En chantant les servantes s’élancent II Riant du ciel et des planètes V Pour rafraîchir la place où l’on tuait As they sing see the maids rushing forward La bouche imbibée de confiance With laughter for the sky and planets Petites filles en poudre vite agenouillées To tidy up the place where blood has flowed Les sages With mouths soaked in confidence and Leurs mains aux soupiraux de la fraîcheur And little girls in their powder quickly Veulent des fils courage Sont bleues comme une expérience kneeling downthere Et des fils de leurs fils Men Un grand matin joyeux Their hands held out towards the fresher air Jusqu’à périr d’usure Wise men wish for sons Are blue like a new sensation Le temps ne pèse que des fous And for sons for their sons Faites face à leurs mains les morts on some great joyous day L’abîme est seul à verdoyer until they waste away and perish Faites face à leurs yeux liquides Et les sages sont ridicules The mad alone are weighed by time C’est la toilette des éphémères Face their hands, O ye dead The only green is in the void La dernière toilette de la vie And their eyes that are liquefying VI And the wise men are only foolish Les pierres descendent disparaissent This is the toilet the mayflies’ toilet Le jour m’étonne et la nuit me fait peur Dans l’eau vaste essentielle The final toilet of this mortal life L’été me hante et l’hiver me poursuit VI Down go the stones sinking disappearing Un animal sur la neige a posé Surprised by day and by night made afraid La dernière toilette des heures In the waters primal waters Ses pattes sur le sable ou dans la boue. The summer haunts me and winter pursues A peine un souvenir ému Ses pattes nues plus loin que mes pas me Aux puits taris de la vertu For the ultimate toilet of time Sur une piste où la mort An animal on the snow has placed Aux longues absences encombrantes No poignant memory remains A les empreintes de la vie Its paws upon the sand or in the mire Et l’on s’abandonne à la chair très tendre At those dry wells devoid of virtue Paws that came further than my steps 34Aux prestiges de la faiblesse. At long absences which we find awkward Upon a track where on death Yet we surrender all with life’s own hall mark is imprinted 34 To the spell of our human weakness VII VII VIII Liberté La menace sous le ciel rouge Came the dark threat beneath the red sky Sur mes cahiers d’écolier On images bright and shining Venait d’en bas les mâchoires From under neath gaping jaws Sur mon pupitre et les arbres On the arms of warriors Des écailles des anneaux and scales and links the dark threat came Sur le sable sur la neige And on the crown of the Kings D’une chaîne glissante et lourde Of a chain slippery and heavy J’écris ton nom I write your name
La vie était distribuée Life was distributed Sur toutes les pages lues On the jungle and the plains Largement pour que la mort Widely and far just so that death Sur toutes les pages blanches On the nests upon the broom Prît au sérieux le tribut Took seriously the tribute Pierre sang papier ou cendre On the echo of my childhood Qu’on lui payait sans compter Paid to it without out stint J’écris ton nom I write your name
La mort était le Dieu d’amour But death was the god of love Sur les images dorées Upon the wonders of nights Et les vainqueurs dans un baiser And in a kiss the conquerors Sur les armes des guerriers And on the bread white each morning S’évanouissaient sur leurs victimes Swooned heavily upon their victim Sur la couronne des rois Upon on the seasons united La pourriture avait du cœur And putrefaction grew bold J’écris ton nom I write your name
Et pourtant sous le ciel rouge Yet beneath the reddened sky Sur la jungle et le désert On all my azure rags Sous les appétits de sang Beneath the appetites for blood Sur les nids sur les genêts On the pond where suns decay Sous la famine lugubre Under the baleful famine Sur l’écho de mon enfance On the lake where moonlight quivers La caverne se ferma The cavern closed its mouth J’écris ton nom I write your name
La terre utile effaça The useful earth covered up Sur les merveilles des nuits On the fields on distant skies Les tombes creusées d’avance The graves dug in preparation Sur le pain blanc des journées On the wings of little birds Les enfants n’eurent plus peur And the children lost their fear Sur les saisons fiancées And on ev’ry shadow pattern Des profondeurs maternelles Their fear of mysteries maternal J’écris ton nom I write your name
Et la bêtise et la démence And madness and stupidity gave place Sur tous mes chiffons d’azur On mists rising as the day breaks Et la bassesse firent place Baseness too gave place Sur l’étang soleil moisi On the sea and on the ships Sur le lac lune vivante On mountains wild and demented A des hommes frères des hommes To men brothers of men J’écris ton nom I write your name Ne luttant plus contre la vie No longer striving against living A des hommes indestructibles. Men who will for ever be immortal Sur les champs sur l’horizon On the clouds on trailing vapours Sur les ailes des oiseaux On the sweat of storms and tempests VIII Liberté VIII Et sur le moulin des ombres On the raindrops thick and tasteless Sur mes cahiers d’écolier Upon my exercise books J’écris ton nom I write your name Sur mon pupitre et les arbres Upon my desk on trees Sur le sable sur la neige And on the sand and on the bright snow Sur chaque bouffée d’aurore On all scintillating figures J’écris ton nom I write your name Sur la mer, sur les bateaux On the bells of ev’ry hue Sur la montagne démente On the truths nature’s being Sur toutes les pages lues On all pages that I’ve studied J’écris ton nom I write your name Sur toutes les pages blanches On all empty pages 35Pierre sang papier ou cendre Stone or blood, or ash or paper Sur la mousse des nuages And on the paths keeping watch I write your name J’écris ton nom Sur les sueurs de l’orage On the roads spread out unending 35 35 Sur la pluie épaisse et fade On all thronged and busy places Sur mes refuges détruits On health regained strength recovered J’écris ton nom I write your name Sur mes phares écroulés On the risk that disappears Sur les murs de mon ennui And on hope from mem’ry free Sur les formes scintillantes On the lamp whose flame is kindled J’écris ton nom I write your name Sur les cloches des couleurs On the lamp whose flame goes out Sur la vérité physique On my reunited houses Sur l’absence sans désir And through power of a word J’écris ton nom I write your name Sur la solitude nue I learn again how to live Sur les marches de la mort I am born to know you Sur les sentiers éveillés On the fruit cut into two J’écris ton nom And call your name Sur les routes déployées Of the mirror and my chamber Sur les places qui débordent On my bed empty seashell Sur la santé revenue Liberty J’écris ton nom I write your name Sur le risque disparu Sur l’espoir sans souvenir Sur la lampe qui s’allume On my dog greedy and gentle J’écris ton nom Sur la lampe qui s’éteint And on his ears pricked and eager Sur mes maisons réunies On his paw so big and clumsy Et par le pouvoir d’un mot J’écris ton nom I write your name Je recommence ma vie Je suis né pour te connaître Sur le fruit coupé en deux On the springboard of my door way Pour te nommer Du miroir et de ma chambre On familiar things I love Sur mon lit coquille vide On the flood of blessed fire Liberté J’écris ton nom I write your name
Sur mon chien gourmand et tendre On all harmonious bodies Sur ses oreilles dressées On the forehead of my friends Sur sa patte maladroite On every proffered hand J’écris ton nom I write your name
Sur le tremplin de ma porte On the window panes of wonder Sur les objets familiers On the lips that seem attentive Sur le flot du feu béni Passing the regions of silence J’écris ton nom I write your name
Sur toute chair accordée On ev’ry refuge destroyed Sur le front de mes amis On my crumbling lighthouses Sur chaque main qui se tend On the walls of my ennui J’écris ton nom I write your name
Sur la vitre des surprises On absence with out desire Sur les lèvres attentives And on naked solitude 36Bien au dessus du silence On the steps that lead to death J’écris ton nom 36 I write your name 36 Philippe Manoury - Slova tekst/text Daniela Langer (1972) Slova Slova hrady si skládej To the black clouds Ten pán, This man, jen ze vzácných vraku build your castles Kdo je ten pán ? Who is this man? Hraj si, hlavicko, hraj… Only with precious wrecks Divnej blázen, slyšíš ? A strange madman, do you hear him? « Ententýky.. bez klobouku bos natloukl si Play, little head, play... Poslouchej, ješte poslouchej Listen, listen again nos » « Ententyky… no hat, bare feet, he broke Jak mužeš mlcet ? How can you be quiet? andelum obetuj his nose » Kricí ! Nesnesitelne, nesmiritelne He cries! Intolerably, relentlessly sviním hrách dej Make sacrifice to the angels Jablko nedopadne nikdy The apple will never fall proc peklo ráj není? Give jam to the pigs do zhroucenych zámku Within the castles in ruins Nic se neptej Why isn’t hell a paradise? Mátožne vlácí za sebou svuj stín While sleepwalking, he drags his shadow panáka skákej Don’t ask that question Nechápeš ozvenu vet You don’t understand the echo of your pak mincí si hod’ Play hopscotch Klobouk už smekáš sentences jen nenech si uplout Then: heads or tails do prázdných zdí Already, you take off your hat tu poslední lod’ Above all, don’t miss posledních židlí To the forsaken walls Hraj si hlavicko, hraj… The last boat dlouhou chodbou Last chairs « Ententýky…byla boule veliká jako celá Play, little head, play... nekonecnou Through a long hallway Afrika » « Ententyky… gave himself a bump za svetem štvanou zverí Never-ending odjed’ radši do Afriky the size of the entire continent of Africa » smírit se musíš Towards the beasts stalked by the world neptej se proc Go, rather, to Africa clovece You must accept z kruhu vyskoc Don’t ask yourself why s marností svých pláštu Man « Ententýky dva špalíky Jump out of the circle s kovem masa The vanity of your cloaks cert vyletel z elektriky « Ententyky, two logs, s provazem na konci The metal of your flesh bes klobouku bos The Devil has fallen from the tramway, zacátku The rope at the end natloukl si nos No hat, bare feet, Of the beginnings byla boule veliká He broke his nose Ententýky jako celá Afrika He gave himself a bump Hraj si, hlavicko, hraj… Ententyky certi pro nej plakali the size of the entire continent of Africa Slova ze sebe soukej Play, little head, play.. Hrobecek mu kopali » The devils have cried for him Svou písnicku si broukej Unwind the words from you, Hraj si, hlavicko, hraj… They dug his grave » Hraj si, hlavicko, hraj… Hum your song Play, little head, play... « Ententýky dva špalíky » Play, little head, play Úzkost Svetem se toulej « Ententyky, two logs, » Jak zrádnou, kalnou rekou ses brodila, Anxiety Svuj ohen si chran Vagabond throughout the world ženo volných, podivných mravu. How many traitors, murky are the waters in Tichu naslouchej Watch your fire Svou horkou touhou ses mámila, which you wade, A stromum se klan Listen to the silence A krikem hloupých davu Woman of loose, strange morals, Hraj si, hlavicko, hraj… Give hommage to the trees Tak sám, nehybný, tak vytrvale nemý, Your burning desire rocked you, Unikej krivým Play, little head, play Tajemstvím nocí, mlhou úsvitu zahalený And the clamor from foulish crowds… Hlupcum se bran Run from the false-hearted Blikal tvuj koráb, tvuj vor So alone, immobile, so regularly mute Jen tulákum snivým Protect yourself from loggerheads poslední… By the mysteries of the nights and the otvírej dlan To vagabond dreamers only Ted’- zdá se- své plachty rozvíjí a morem mists of the veiled dawns Hraj si, hlavicko, hraj Open your hand chladným, Your boat blinked… your raft Ultime « Ententýky dva špalíky cert vyletvl z Play, little head, play Vecerním jasem rozzáreným Now, it seems to hoist its sails and by the elektriky » « Ententyky, two logs, Burácí a zvolna k brehum tvým. (uhrancive) icy sea 37poselství vysílej The Devil has fallen from the tramway » Se blíží ! That the nightsweats illuminated do cerných mraku Throw the messages It growls and slowly towards your shores… It approaches (captivating) 37 J. P. Sweelinck - LasseThoresen - Yá Káfi ,Yá Sháfi! À Dieu ma voix j’ai hausée psalm 77 The Long Healing Prayer tekst/text Bahá ´u´llah (1817-1892) A Dieu ma voix j’ay haussee, I with my voice to God did cry, Et ma clameur addressee, who lent a gracious ear; He is the Healer, the Sufficer, the Helper, Exalted Remembrance, and by Thy pure and A Dieu ma voix a monté, My voice I lifted up on high The All-Forgiving, the All-Merciful. spotless Beauty, and by Thy hidden Light in Et mon Dieu m’a escouté. and he my suit did hear. I call on Thee O Exalted One, O Faithful One, the most hidden Pavilion, and by Thy Name, O Glorious One! cloaked with the Garment of affliction very Au jour de ma grand’destresse In time of grief I sought to God, Thou the Sufficing, Thou the Healing, Thou morn and eve, to protect the bearer of his Dieu a esté mon addressee, by night no rest I took; the Abiding, O Thou Abiding One! blessed Tablet, and who so recited it, and Et du soir au lendemain But stretched my hand to him abroad, I call on Thee O Sovereign, O Upraiser, O who so cometh upon it, and who so passeth Je luy ay tendu la main. my soul comfort forsook. Judge! around the house wherein it is. Thou the Sufficing, Thou the Healing, Thou Heal Thou, then, by it every sick, diseases the Abiding, O Thou Abiding One! and poor one, from every tribulation and Knut Nystedt (arr) - Jesus din søteforening I call on Thee O Peerless One, O Eternal One, distress from every loathsome affliction å smake Noors volkslied/Norvegian folksong O Single One! and sorrow, and guide Thou by it whosoever uit/from Ryfylke Thou the Sufficing, Thou the Healing, Thou desired to enter upon the paths of Thy the Abiding, O Thou Abiding One! guidance, and the ways of Thy forgiveness Jesus, din søte forening å smake lenges og O Jesus, my heart and mind yearn to taste I call on Thee Most Praised One, O Holy One, and grace. trenges mitt hjerte og sinn: your sweet communion: O helping One! Thou art verily the Powerful, the All- riv meg fra alt det meg holder tilbake drag tear me away from all that withholds Thou the Sufficing, Thou the Healing, Thou Sufficing, the Healer, the Protector, the meg i deg, min begynnelse, inn! me,draw me in to you, my beginning! the Abiding, O Thou Abiding One! (etc) Giving, the Compassionate, the All-Generous, Vis meg rett klarlig min jammer og møye, vis Show me clearly my woe and my misery, the All-Merciful. meg fordervelsens avgrunn i meg, show me the abyss of decay within me. O Sufficer, I call on Thee, O Sufficer! At seg naturen til døden kan bøye ånden To bend the will of death my spirit must live O Healer, I call on Thee, O Healer! Iannis Xenakis - Nuits alene må leve for deg! for you alone! O Abider, I call on Thee, O Abider! zonder woorden/without words Thou the Ever-Abiding, O Thou Abiding One! Ånden som kunne det ene kun lære seg å O he that might learn to give you his heart Olivier Messiaen - oppofre med hjerte og hu! and his mind! Sanctified art Thou, O my God! I beseech O sacrum Convivium Å, måtte Jesus mitt allting kun være, jeg er Might Jesus be my all; I am still far from Thee by Thy generosity, whereby the portals tekst/text Thomas Aquinas (1225-1274) dessverre langt borte ennu! that goal! of Thy bounty and grace were opened wide, Jesus som ga meg et hørende øre. Rekk Jesus taught me to listen. Reach out for me whereby the Temple of Thy Holiness was O sacrum convivium meg tillike din kraftige hand with your strong arm established upon the throne of eternity; in quo Christus sumitur At jeg heretter min vandring må føre rett so that I may walk the straight way as a and by Thy mercy whereby Thou didst recolitur memoria passionis eius. som en Kristen I hellighets ånd! Christian in sacred spirit! invite all created things unto the table of Mens impletur gratia et Thy bounties and bestowals; and by Thy futurae gloriae nobis pignus datur. . grace whereby Thou didst respond, in Thine own Self with Thy word “Yea!” on behalf of O sacred banquet at which Christ is all in heaven an earth, at the hour when received Thy sovereignty and Thy grandeur stood the memory of his passion is renewed, revealed, at the dawn-time when the might our souls are filled with grace, of Thy dominion was made manifest. And and a pledge of future is given to us. again do I beseech Thee, by these most beauteous names, by these most noble 38 and sublime attributes, and by Thy most
38 INLEIDINGEN, LEZINGEN en GESPREKKEN / INTRODUCTIONS, LECTURES and DISCUSSIONS zaterdag 17 oktober 16:00 Saturday 17 October 16:00 hrs Connie Palmen SOLO Connie Palmen SOLO / Dutch spoken over hoge kunst, eenzame kunst, bevlogen kunst on high art, solitary art, inspired art gevolgd door een gesprek met het publiek followed by a discussion with the public zondag 18 oktober 13:30 / English spoken Sunday 18 October 13:30 hrs Arthur Sonnen Arthur Sonnen over canon en canons in internationaal perspectief on the phenomenon of the ‘canon’ from an international gevolgd door een gesprek met het publiek perspective followed by a discussion with the public inleidingen op de concertprogramma’s worden gegeven door: introductions to the concert programmes are given by: donderdag 15 oktober 19:30 Roeland Hazendonk Thursday 15 October 19:30 Roeland Hazendonk vrijdag 16 oktober 19:30 Paul de Kok Friday 16 October 19:30 Paul de Kok zaterdag 17 oktober 14:30 Roeland Hazendonk Saturday 17 October 14:30 Roeland Hazendonk zaterdag 17 oktober 19:30 Michel Khalifa Saturday 17 October 19:30 Michel Khalifa zondag 18 oktober 14:30 Thea Derks Sunday 18 October 14:30 Thea Derks
zaterdag & zondag : Saturday & Sunday : doorlopende vertoning van concertregistraties en continuous showing of concert registrations and documentaires over koren en componisten, documentaries about choirs and composers, on the op de foyer decks foyer decks de repetities in de grote zaal zijn toegankelijk voor het publiek the rehearsals in the main hall are open to the public voertaal Engels English spoken
39 CONCERT ZONDAG 18 OKTOBER / CONCERT SUNDAY 18 OCTOBER / 15:00
Cappella Amsterdam Eesti Filharmoonia Kammerkoor o.l.v./cond Daniel Reuss o.l.v./cond Daniel Reuss György Ligeti (1923-2006) Arvo Pärt (1935) Drei Phantasien nach Friedrich Hölderlin Magnificat (1989) 1 & 2 (1982)
Det Norske Solistkor Nederlands Kamerkoor o.l.v./cond Grete Pedersen o.l.v./cond Risto Joost
Bent Sørensen (1958) Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) Benedictus (2008) Tien gedichten/Ten poems opus 88 selectie/selection (1951) Latvijas Radio Koris o.l.v./cond Sigvards Klava TENSO KOREN o.l.v./cond Daniel Reuss Peteris Vasks (1946) Ziles zina (1981) Arnold Schönberg (1874-1951) Friede auf Erden, opus 13 (1907)
Dit concert wordt opgenomen door de KRO voor uitzending op 26 november on Radio 4./This concert will be recorded by KRO Radio to be broadcast on 40 26 November on Radio 4 TOELICHTING ZONDAG 18 OKTOBER / NOTES SUNDAY 18 OCTOBER Arvo Pärt - Magnificat Arvo Pärt - Magnificat Pärt baseerde het Magnificat op een dankgebed van Maria. Ook Pärt based the Magnificat on a prayer of thanks to deze muziek wordt gekenmerkt door de klokjestechniek, waarbij Maria. This music is also characterized by the clock tweestemmig en tutti-gezang telkens afwisselen. In het eerste technique, where two part and unison singing alternate. geval wordt een eenvoudige melodielijn afgezet tegen een op In the former a simple melody line is set against a single één noot repeterende stem. De tutti-passages staan met die repeating note. The full and more saturated unison pas- delicate tweestemmigheid in contrast; hier klinkt de muziek sages contrast with the delicate two part sections. Even juist vol en meer verzadigd. Hoewel de toonsoort f-klein nooit though the f minor key signature is never in doubt, Pärt ter discussie staat, laat Pärt voortdurend milde dissonanten constantly introduces dissonants that remain floating in doorklinken die blijven zweven in de etherische atmosfeer. the ethereal atmosphere.
Bent Sørensen - Benedictus Bent Sørensen - Benedictus De Deen Bent Sørensen ziet zijn latere werken graag als kunst The Dane Bent Sørensen likes to regard his recent work in beginnende staat van ontbinding. Schoonheid wordt gecom- as art in the first stages of decomposition. Beauty is promitteerd door afbladderende verf of scheurtjes in het stuc- compromised by flaking paint or cracks in the plaster- werk. In het geval van Sørensens muziek betreft het mineur- en work. In the case of Sørensen’s music it is about minor majeurdrieklanken die door microtonen worden aangetast, en and major triads that are corroded by microtones, and glissandi die de harmonieën doen vervagen. Daarnaast speelt glissandi that blur harmonies. Folk music also plays a role, volksmuziek een rol, en in het geval van Benedictus natuurlijk as does religion in the case of Benedictus. As the com- ook de religie. Zoals de componist het zelf uitlegt: ‘Benedictus poser himself explains: ‘Benedictus permits the listener laat de luisteraar luisteren naar de wereld middels een sluier to listen to the world through a veil of voices, which is van stemmen, die stevig om de luisteraar is gebonden. Luiste- tied firmly around the listener. Listening to the world is ren naar de wereld staat gelijk aan innerlijk luisteren - “Denk na the same as inner listening – “Think before you listen!”’ voordat je luistert”!’ Peteris Vasks - Ziles zina Peteris Vasks - Ziles zina The music of the Latvian composer Peteris Vasks has an De muziek van de Letse componist Peteris Vasks heeft een on- unmistakable spiritual charge, comparable to that of his miskenbaar spirituele lading, vergelijkbaar met die van zijn Estse Estonian colleague Arvo Pärt. But where Pärt concen- collega Arvo Pärt. Maar daar waar Pärt zich concentreert op trates on religious works, set in archaic modes, Vasks religieuze werken, in archaïsche toonschalen gegoten, daar is not averse to modern compositional techniques like deinst Vasks voor moderne compositietechnieken als aleato- aleatoric (a type of chance music). Nevertheless Vasks’ riek (een vorm van toevalsmuziek) niet terug. Toch kan Vasks’ oeuvre can be classified as neoromantic, with the com- oeuvre zeker als neoromantisch worden bestempeld, waarbij de poser falling back on euphonious tonality and old Latvian componist teruggrijpt op welluidende tonaliteit en oude muziek music. uit Letland. 41 TOELICHTING ZONDAG 18 OKTOBER / NOTES SUNDAY 18 OCTOBER The choral work Ziles Zina, ‘The Message from the Het koorwerk Ziles zina, ‘De boodschap van de Mees’ is geba- Tomtit’ is based on a text by a fellow Latvian of the same seerd op een tekst van land- en generatiegenoot Uldis Berzinš. generation, Uldis Berzinš. Early in the morning a tomtit In de vroege ochtend komt een mees vertellen welke jonge comes to tell which young men will be sent to the front, mannen richting het front worden gestuurd, om op bevel van to draw arms on the orders of other nations. Vasks: andere volken het zwaard te trekken. Vasks: ‘De Letse geschie- ‘Latvian history has often been written by other na- denis werd vaak geschreven door andere naties, terwijl Letse tions, while Latvian men left for the front under foreign mannen naar het front vertrokken onder vreemde voorwend- pretexts and foreign flags. This is a fragment of our not selen en vreemde vlaggen. Dit is een fragment van onze niet zo so fine history.’ fraaie historie.’
György Ligeti - Drei Phantasien nach Friedrich Hölderlin György Ligeti - Drei Phantasien nach Friedrich Hölderlin György Ligeti’s hallucinatory sound masses have become Beroemd geworden, mede dankzij Stanley Kubricks 2001: a famous, in part thanks to Stanley Kubrick’s 2001: a Space Space Odyssey, zijn György Ligeti’s hallucinerende klankmassa’s. Odyssey. Scores of different voices and miniscule musi- Door tientallen verschillende stemmen voor te schrijven evenals cal intervals make for a seemingly amorphous cloud of piepkleine muzikale afstanden, ontstaat er een op het eerste sound, with oppressive force and lacking any noticeable gehoor vormeloze wolk van geluid, met beklemmende werking use of rhythm. Lux aeterna (1966) is a prime example en zonder merkbaar gebruik van ritmiek. Lux aeterna (1966) is of such micro polyphony. However the Hungarian Ligeti bij uitstek zo’n voorbeeld van micropolyfonie. Maar de Hongaar was a constant innovator, and after such controver- Ligeti was een constant vernieuwer, en na spraakmakende sial micro polyphonic orchestral works as Atmosphères micropolyfonische orkestwerken als Atmosphères en Lontano and Lontano it was time for something new. For Drei was het tijd voor iets nieuws. In Drei Phantasien nach Friedrich Phantasien nach Friedrich Hölderlin (1982) the com- Hölderlin (1982) baseerde de componist zich niet alleen voor poser not only used poetry as inspiration for the first het eerst sinds zijn studietijd op poëzie als inspiratiebron, het time since his student days, he also wrote a very explicit werd bovendien een zeer concreet koorwerk, waarbij de tekst choral work, with a (spasmodically) intelligible text that (bij vlagen) verstaanbaar is en met de muziek een duidelijkere interacts more discernibly with the music. Ligeti used interactie aangaat. Ligeti zette de ritmiek in als middel tot rhythm to dramatic effect, while the agitated passion of dramatische effecten, waarbij de gejaagde hartstochten van the Romantic poet Hölderlin is an invitation to poignant de romantische dichter Hölderlin tot indringende klaagzangen lamentations. uitnodigen.
Dmitri Shostakovich Dmitri Sjostakovitsj Ten Poems by Revolutionary poets, opus 88 Tien Gedichten van Revolutionaire dichters, opus 88 On January 9 1905 a peaceful crowd marched to the Op 9 januari 1905 marcheerde een vreedzame mensenmenigte Winter Palace of Tsar Nicholas II to hand over a petition naar het Winterpaleis van Tsaar Nicolaas II, om een petitie om
42 TOELICHTING ZONDAG 18 OKTOBER / NOTES SUNDAY 18 OCTOBER brood en hervormingen in te dienen. De zenuwachtige tsaar liet calling for bread and reforms. The nervous tsar gave het vuur openen, waarbij volgens officieuze schattingen duizen- the order to open fire, resulting in thousands of deaths den doden vielen. Een op lange termijn fatale gebeurtenis: het according to official estimates. In the long run a fatal vertrouwen van het volk was ondermijnd, en de kiem was gelegd event: the people’s trust was undermined, and the seed voor de revolutie van het jaar 1917. was sown for the revolution of 1917. Geen wonder dat de latere Sovjet-autoriteiten de ‘bloedige No wonder that later Soviet authorities used the ‘bloody zondag’ van 1905 voor propaganda-doeleinden gebruikten. Ook Sunday’ of 1905 for propaganda purposes. The cele- de gevierde en verguisde componist Dmitri Sjostakovitsj droeg brated and maligned composer Dmitri Shostakovich also daaraan bij. In 1951 verscheen zijn allereerste werk voor a cap- made his contribution. In 1951 his first work for a cap- pella koor, de Tien koren opus 88, gebaseerd op de juist ver- pella choir appeared, the Ten Choirs opus 88, based on schenen Anthologie van revolutionaire gedichten. De teksten zijn the just released Anthology of Revolutionary Poems. The vervuld van tragiek en optimisme: na een lange lijdensweg zal de texts are full of tragedy and optimism: after long suffer- verlossing volgen, als ware het de Dag des Oordeels. Een deel ing will come salvation, just as in the Day of Judgement. van de muziek hergebruikte Sjostakovitsj een paar jaar later in Sjostakovitsj recycled part of the music a year later in zijn Elfde Symfonie ‘het jaar 1905’. his Eleventh Symphony ‘ the year 1905.’
Arnold Schönberg - Friede auf Erden Arnold Schönberg - Friede auf Erden Vrede op aarde. Het is een naïeve, kinderlijke wens, die door Peace on earth. It is a naive and childish wish, and thus dichter Conrad Ferdinand Meyer dan ook met gepaste omzich- expressed by the poet Conrad Ferdinand Meyer with the tigheid werd geuit. Immers, in zijn gedicht ‘Friede auf Erden’ necessary circumspection. In his poem ‘Friede auf Erden’ onderkent hij dat er sinds de hemelse belofte van wereldvrede, he acknowledges that a lot of blood has been shed since door engelen verkondigd bij Christus’ geboorte, heel wat bloed the heavenly promise of world peace, announced by is vergoten. Toch volhardt hij in de ‘ewger Glaube’ dat er ooit the angels at Christ’s birth. Nonetheless, in the ‘ewger een vredelievend koninkrijk op aarde zal verschijnen. Glaube’ he maintains that a peaceful kingdom will one day Die voorzichtig hoopvolle boodschap zette Arnold Schönberg appear on earth. in 1907 op muziek. Zoals in het gedicht de extase van Schil- Arnold Schönberg set this cautiously hopeful message lers ‘Ode an die Freude’ ontbreekt, zo vermeed Schönberg de to music in 1907. Just as the ecstasy of Schillers “Ode juichstemming van Beethovens Negende symfonie. Een door- an die Freude’ is missing in the poem, so has Schönberg wrocht, gespannen notenbeeld geeft vooral weer hoe lang de avoided the celebratory tone of Beethoven’s Ninth Sym- weg naar het eind van de tunnel is. Het resultaat is zeer moeilijk phony. An elaborate, tense notation reflects just how te zingen muziek: Schönberg zag zich aanvankelijk genoodzaakt long the road to the end of the tunnel is. The result is een instrumentale begeleiding te schrijven, die overigens zelden extremely difficult to sing: Schönberg originally felt com- nodig bleek. Na de Eerste wereldoorlog bekende hij in een brief: pelled to write an instrumental accompaniment, which ‘Friede auf Erden ist eine Illusion, wie ich heute weiss’. incidentally turned out to be rarely necessary. After the First World War he admitted in a letter: Friede auf Erden ist eine Illusion, wie ich heute weiss’. 43 Arvo Pärt - Magnificat György Ligeti - Drei Phantasien nach Friedrich Hölderlin Magnificat anima mea Dominum, My soul doth magnify the Lord. tekst/text Friedrich Hölderlin (1770-1843) et exultavit spiritus meus in Deo salutari And my spirit hath rejoiced in God my Saviour meo; Because he hath regarded the humility of I Hälfte des Lebens I The middle of life quia respexit humilitatem ancillae suae, his handmaid: Mit gelben Birnen hänget With yellow pears ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes for behold from henceforth all generations und voll mit wilden Rosen and full of wild roses, generationes. shall call me blessed. das Land in den See, the land hangs over the lake, ihr holden Schwäne, you fair swans, Quia fecit mihi magna, Because he that is mighty und trunken von Küssen and drunk with kisses qui potens ets hath done great things to me: [Tunkt ihr das Haupt you dunk your heads into the sacred, et sanctum nomen eius, and holy is his name. Ins heilignüchterne Wasser.] neutral water. et misericordia eius a progenie in progenies And his mercy is from generation unto timentibus eum. generations, to them that fear him. Weh mir, wo nehm’ ich, wenn Woe is me! where, when es Winter ist, die Blumen, und wo it is winter, will I get flowers, Fecit potentiam in brachio suo, He hath shewed might in his arm: den Sonnenschein, and where the sunshine, dispersit superbos mente cordis sui he hath scattered the proud in the conceit und Schatten der Erde? and the shade of the earth? deposuit potentes de sede of their heart. Die Mauern stehn The walls stand et exaltavit humiles, He hath put down the mighty from their seat sprachlos und kalt, im Winde mute and cold; in the wind esurientes implevit bonis, and hath exalted the humble. klirren die Fahnen. the weathervanes rattle. et divites dimisit inanes. He hath filled the hungry with good things: and the rich he hath sent empty away. II Wenn aus der Ferne… II If from a distance Suscepit Israel, puerum suum, Wenn aus der Ferne, da wir geschieden sind, If from a distance, now we are parted, recordatus misericordiae suae He hath received Israel his servant, ich dir noch kennbar bin, [...] you still recognize me, […] sicut locutus est ad patres nostros, being mindful of his mercy. Abraham et semini eius in saecula. As he spoke to our fathers: So sage, wie erwartet die Freundin dich? So tell me, how does she await you? to Abraham and to his seed for ever. In jenen Gärten, da nach entsetzlicher in those gardens, where after a terrible Magnificat anima mea Dominum. und dunkler Zeit wir uns gefunden? […] and dark time we found each other? […] My soul doth magnify the Lord Wie flossen Stunden dahin, wie still How the hours passed, how tranquil Bent Sørensen - Benedictus war meine Seele über der Wahrheit dass was my soul before knowing Benedictus qui venit in nomine Domini Blessed is he that cometh in the name of ich so getrennt gewesen wäre? […] that I would be so broken apart? […] the Lord War’s Frühling? war es Sommer? die Was it spring? Was it summer? The Peteris Vasks - Zeles zila Nachtigall nightingale tekst/text Uldis Berzinš (1944) mit süssem Liede lebte mit Vögeln, die with its sweet song dwelt with birds nicht ferne waren im Gebüsche not far off, in the bushes, and the trees Kas sit pie vartiem šorit gulet gribu Who is knocking at the gate at the morning und mit Gerüchen umgaben Bäum’ uns. […] surrounded us with fragrance. […] Aizraudatas acis lec saule I feel sleepy. makonos lai mazais bralis An eye swollen with tears the sun is rising Grünte der Epheu, grünt’ the ivy was greening, there greened jaj, lai kumelam nav gruti. in clouds ein seelig Dunkel hoher Alleen. Oft a delightful darkness of tall avenues. We Ne smejas kara kungs. let the youngest brother ride to spare des Abends, Morgens waren dort wir were often there morning and evening, Un tik vien paliek: me- the horse. redeten manches und sahn uns froh an. […] talking of many things and looking at one telis to auzu skaru ta ce- No, the warlord laughs. another with joy. […] 44pure to zirnu ziedu paiet And that is all that remains: the coat of oat gadu daudz. panicles, 44 the hat of pea blossoms many years go by. Arnold Schönberg - Friede auf Erden tekst/text Ach! wehe mir! Oh! Woe is me! Conrad Ferdinand Meyers (1825-1828) Es waren schöne Tage. Aber They were lovely days. But Traurige Dämmerung folgte nachher. […] A gloomy dusk followed after. […] Da die Hirten ihre Herde There the shepherds their herds Ließen und des Engles Worte left and the angel’s words […] = tekst weggelaten door Ligeti […] = text omitted by Ligeti Trugen durch die niedre Pforte carried by the lowly gate Zu der Mutter mit dem Kind, to the mother with the child, III Abendphantasie III Evening fantasy Fuhr das himmlische Gesind led the heavenly followers Am Abendhimmel blühet der Frühling auf; Before his cottage, in the shade, Fort im Sternenraum zu singen, away in the starry space to sing, unzählig blühn die Rosen und ruhig scheint the contented ploughman sits, his hearth Fuhr der Himmel fort zu klingen: continued the sky sounding: die goldne Welt; o dorthin nimmt mich smoking. “Friede, Friede! auf der Erde!” “peace, peace! on the earth!” purpurne Wolken! und möge droben. The welcoming evening bells greet a traveler into the peaceful village. Seit die Engel so geraten, Since the angels thrive so, In Licht und Luft zerrinnen mir Lieb’ und Now the boatmen turn too toward the O wie viele blut’ge Taten O like many bloody acts Leid’! - harbor, Hat der Streit auf wildem Pferde, had the struggle on wild horses, Doch, wie verscheucht von törichter Bitte, and in far-off towns the merry noise and Der geharnischte vollbracht! the armor-clad fully-plowed! flieht bustle of the marketplace In wie mancher heiligen Nacht In like some holy night Der Zauber; dunkel wird’s und einsam die down; in the quiet grove Sang der Chor der Geister zagend, sang the Choir of Spirits fearing, [Unter dem Himmel, wie immer, bin ich -] glitters a comradely meal for the friends. Dringlich flehend, leis verklagend: urgently imploring, sofly accusing: Where then shall I go? Do not mortals live “Friede, Friede... auf der Erde!” “peace, peace... on the earth!” Komm du nun, sanfter Schlummer! zu viel by wages and work? alternating labor with begehrt rest Doch es ist ein ewiger Glaube, But it is an eternal faith Das Herz; doch endlich, Jugend! verglühst makes everything well; why then will Dass der Schwache nicht zum Raube that the weaklings not to the robbers du ja, the sting of this thorn in my breast never Jeder frechen Mordgebärde from each shameless murder-gesture Du ruhelose, träumerische! sleep? Werde fallen allezeit: will to-fall always: Friedlich und heiter ist dann das Alter. Up in the evening sky a token of Spring Etwas wie Gerechtigkeit Something like justice blossoms; Webt und wirkt in Mord und Grauen wove and produced in murder and dread infinite roses blossom and the golden world Und ein Reich will sich erbauen, and a realm wants to be pleased, seems Das den Frieden sucht der Erde. that the peace sought the earth. at peace; o take me there, purple clouds! and up there Mählich wird es sich gestalten, Gradually will it be taken-shape, into light and air may my love and grief melt Seines heiligen Amtes walten, govern themselves its holy office, away! Waffen schmieden ohne Fährde, weapons to forge without danger, But, as if my silly plea had scared it away, Flammenschwerter für das Recht, flame-swords for the right, the magic flees; it grows dark. Alone Und ein königlich Geschlecht and a royal species beneath the sky I stand, as always. Wird erblühn mit starken Söhnen, begins to blossom with strong sons, Come now, mild slumber! too much does the Dessen helle Tuben dröhnen: whose bright pipes roar: heart demand; Friede, Friede auf der Erde! Peace, peace on the earth! but finally, youth will burn itself out, you restless, dreamy thing! [Translated 1999 © Joe Monzo] and my old age will be peaceful and serene.
45
45 DE COMPONISTEN / THE COMPOSERS André Jolivet (1905-1974) was a stu- extensively in Indonesia, Japan, India Olivier Messiaen (1908-1992) is written many pieces for choir, most dent of Edgard Varèse, who taught and other Asian countries to research regarded by many as the greatest of them based on liturgic or religious Jolivet the basics of dodecaphony the local art music. De Leeuw was on French composer of the XXth century. texts. before moving to the USA. Jolivet the teaching staff of the ethnomusi- He was deeply religious, and the himself stayed in France - he was a cological department in Amsterdam majority of his works aim to repro- Kristaps Petersons (1982) was born passionate advocate of everything and was also head of the electronic duce the divine, or as he phrased it in Valmiera in Latvia. He studied dou- French and became an important music department. He later became “the marvellous aspects of the faith”. ble bass and composition in Riga, and figure in French cultural life. His music director of the Amsterdam Sweelinck His great love for birds and birdsong followed masterclasses at the Norges often has an incantational quality; Conservatorium. influenced his work profoundly. He musikkhøgskole in Oslo and the Artez Jolivet frequently uses texts and wrote only two works for a cappella Hogeschool voor de Kunsten in En- melodies from shamanistic rituals and György Ligeti (1923-2006) was born chamber choir, both of which will schede (NL). He is the youngest com- other spiritual and religious sources in Transylvania into a Jewish Hun- be performed during Tenso Dagen poser whose work is to be performed in his search for a humanistic, less garian family. After WW II and the Amsterdam. during the Tenso Dagen Amsterdam, abstract way of composing. take-over of Eastern Europe by the where the Latvijas Radio Koris will give Soviet Union, Ligeti, like many of his Knut Nystedt (1915) worked most the world premiere of his first piece Cyrillus Kreek (1889–1962) lived colleagues, was cut off from musical of his life in Oslo (then Christiana). for mixed choir. almost all his life in Haapsalu, a small developments in Western Europe. He studied with the American neo- city in western Estonia, where he He fled to Vienna in 1956, where he classical composer Aaron Copland, Francis Poulenc (1899-1963) was a worked as a music teacher, conducted became acquainted with the music before returning to Norway where he French composer who started out choirs and promoted local concert of Stockhausen and others who were was organist and later taught choir as a member of the Groupe des life. The inspiration for his work was experimenting in electronic music, conducting. He founded Det Norske Six, embracing influences from the folk music – secular songs, folk tunes a direction that Ligeti never pursued, Solistkor in 1950, and was their prin- music-hall, Dada and other non- and folk hymns that he eagerly col- but which deeply influenced his sound. cipal conductor until 1990. His many musical sources. He soon found his lected and researched. His music is vocal compositions are often based very own, highly recognizable and only recently becoming better known Philippe Manoury (1952) studied com- on Christian themes and texts from rather Parisian style, with apparently outside the Baltic states. position in Paris, where he joined the the bible. simple harmonies, radiant colours and renowned IRCAM (Institut de Recher- unexpected rhythms. The death of a Ton de Leeuw (1926-1996) studied che et Coordination Acoustique/Mu- Arvo Pärt (1935) was born in Estland. friend in the early 30’s caused a ‘life- composition with Henk Bading and sique) in 1980. His work often makes With his tintinnabuli-technique he is changing transformation’; he is now Olivier Messiaen, and ethnomusicology use of ‘computer-assisted composi- often seen as a representative of known as one of the greatest religious at the then newly founded depart- tion’ and incorporates spatial effects. musical minimalism, but also as one of composers of the twentieth century. ment of the Universiteit van Amster- Manoury was one of the first to utilize the forerunners of the New Spiritual- dam. He was an influential thinker, real-time audio signal processing in ism. He has extensively researched Peter van Onna (1966) studied teacher and writer with a distinctly composing. He is currently on the the roots of European music, going composition with Theo Loevendie and 46cosmopolitan outlook, who travelled teaching staff of the University of back to folk music, Gregorian plain- Louis Andriessen. He wrote a series California. chant and early polyphony. He has of works on the interaction of music 46 and painting, where his compositions Arnold Schönberg (1874-1951) has agine a more strangely to-the-point Peteris Vasks (1946) is a Latvian-born enter into a dialogue with well-known become famous as the ‘father’ of description of the ambiguous, almost composer, who started out as double pictures. In his recent works he takes the second Viennese school and the paradoxical expressive idiom of this bass player before moving to Vilnius in his inspiration from literature, using founder of the twelve-tone composi- unique composer, who is without Lithuania to study composition. Vasks a specific technique from the fine tional technique, which he developed doubt the leading Danish composer of has become one of the most influen- arts, imbroglio (deception), to emulate in the early 1920s as a way to escape his generation. tial and praised European contem- literary ambiguity in musical material. from the harness of tonality and the porary composers. His work cannot lack of rules in free atonality. Togeth- Lasse Thoresen (1949) claims that easily be classed in a style or school; Santa Ratniece (1977) is the only er with Debussy (who remained within his music is influenced by Norwegian neoromanticism is clearly sensed in female composer being performed tonality) he changed the landscape of folk music, French spectral music and Vasks’ works as well as an echo of a during the Tenso Dagen Amster- music. Schönberg was also a prolific Harry Partch’s tonal system ‘Just new expression of the dam. She studied at the J. Vitols music theorist, and wrote influential Intonation’, as well as by his ethno- spiritual aesthetic. Music Academy in Riga and took her works on classical harmony and music musical studies of the folk music masters degree in Tallinn with the analysis. He fled to the US after the of his own country and of Asia. He Daan Verlaan (1978) studied classics Estonian composer Helena Tulve. Anschluss and remained there after is professor of composition at the in Leiden before switching to compo- Her works have been performed all the war. Norwegian State Academy of Music, sition. He plays cello and harp, and is over Europe by prominent musicians and the artistic leader of the Con- active in a pop band, which was one and ensembles (e.g. the Nederlands Dmitri Shostakovich (1906-1975) had crescence project on microtonality of the five finalists for the Grote Prijs Kamerkoor). The Latvijas Radio Koris a complex relation with the Soviet in vocal music. In that capacity he will van Nederland in 1997. He uses literary premieres her work Cu Dal during the regime under which he lived. During give workshops to singers during the sources as ‘structural musical build- Tenso Dagen Amsterdam. his life he was seen in the West as an Tenso Dagen Amsterdam. ing blocks’, and has written several obedient party follower - which did pieces on the theme of katabasis, Alfred Schnittke (1934-1998) lived not mean that he and his works were Toivo Tulev (1958) is an Estonian downward movement. most of his life in the Soviet Union immune from being banned from time composer. His teachers have included (later Russia), except for an influential to time. The debate about whether or Eino Tamberg and the Swedish com- Iannis Xenakis (1922-2001) was born period as a teenager in Vienna directly not he outwitted Soviet censorship poser Sven-David Sandström. He also in Greece but spent most of his life after WWII, and after 1990 when he in his symphonic works, which sup- studied electro-acoustic music at the in France. He was a pupil of Messiaen moved to Hamburg. The influence of posedly contained coded messages, Cologne Hochschule der Musik. Tulev and co-worker of the famous archi- Shostakovich can be clearly heard in continues to this day. acknowledges the strong musical in- tect Le Corbusier. Xenakis pioneered his early works, but he soon developed fluence and encouragement of people electronic music and based many of his own style, dubbed “polystylism”. Bent Sørensen (1958): “It reminds such as Tõnu Kaljuste and Erkki-Sven his compositions on mathematical and In his later years he converted to me of something I’ve never heard.” Tüür, and the experience of singing in architectural models, as well as de- Christianity in a curiously mixed form Such was the spontaneous reaction various early music vocal ensembles. veloping influential theories on music of Catholicism and Russian orthodoxy, of the Norwegian composer Arne In the 1980s, he was a singer in the and composition. 47and his later music is more sober and Nordheim upon hearing a work by Estonian Philharmonic Chamber Choir. introvert. Bent Sørensen. It is difficult to im- 47 CHŒUR DE CHAMBRE ACCENTUS | www.accentus.fr choeur de chambre accentus (France) choeur de chambre accentus (Frankrijk) is in 1991 opge- was founded by Laurence Equilbey in 1991. richt door Laurence Equilbey. Het koor geeft meer dan The choir presents more than 60 con- 60 concerten per seizoen, voor een groeiend publiek. Het certs yearly to an ever growing public. It voert het grote koorrepertoire uit en geeft daarnaast performs the established choir repertoire regelmatig opdrachten voor nieuwe werken voor kamer- and also regularly commissions works koor. Zo verzorgde het koor vele premières van onder foto/photo : Anton Solomoukha for chamber choir, resulting in premieres andere Pascal Dusapin, Philippe Manoury of Pascal Dusapin, Philippe Manoury and en Bruno Mantovani. Bruno Mantovani among others. accentus neemt actief deel aan het fes- accentus is an active participant in festi- tivalleven in Frankrijk en daarbuiten. Het vals in France and beyond. The choir works koor werkt regelmatig samen met voor- regularly with renowned conductors and aanstaande dirigenten en orkesten, en is orchestras, and is ensemble in residence ensemble in residence bij het orkest van for the orchestra of the Opéra de Rouen. de Opera van Rouen. accentus zal in 2010, accentus, together with Laurence Equil- samen met Laurence Equilbey, debuteren bey, will debut in 2010 as artiste associée als artiste associée bij het Ensemble Orchestral de Paris. of the Ensemble Orchestral de Paris. Een van de belangrijkste artistieke doelen van het koor One of the choir’s most important aims is het vernieuwen van de traditionele concertvorm door is innovation of the traditional concert middel van boventiteling, mise-en-place, kostuums en setting, with attention to overhead titling, belichting. mise en place, costumes and lighting. De cd Transcriptions, met meer dan 100.000 verkochte Critically acclaimed ever since its release exemplaren, is lovend door de pers ontvangen, kreeg een the CD Transcriptions, which has sold Grammy Award nominatie in 2004, en ontving in januari more than 100,000 copies, was a Grammy 2008 een gouden plaat. Een cd met werken van Strauss, Award nominee in 2004, and received a samen met het Letse Radio Koor opgenomen, wordt in Disque d’Or in January 2008. The Strauss november 2009 uitgebracht. CD release with the Latvian Radio Choir is planned for November 2009. accentus is het eerste ensemble dat gebruik maakt van de e-tuner accentus is the first ensemble to use the accentus receives aid from the Direction Régionale des Affaires Culturelles d’Île-de-France of the French Ministry of Culture and electronic tuning system e-tuner. Communication. It is subsidized by the City of Paris and the Ile-de-France Region, and also receives support from SACEM. accentus receives aid from the Orange Foundation for the singers e-tuners. The cercle des mécènes d’accentus accompanies the ensemble’s development. Mécénat Musical Société Générale is the principal patron of accentus. 48 CAPPELLA AMSTERDAM | www. cappellaamsterdam.nl Cappella Amsterdam werd in 1970 opgericht door Jan Cappella Amsterdam was founded in Boeke en staat sinds 1990 onder artistieke leiding van 1970 by Jan Boeke and has been under Daniel Reuss. Cappella Amsterdam besteedt in het the artistic direction of Daniel Reuss bijzonder aandacht aan Nederlandse componisten. Zo since 1990. Cappella Amsterdam focuses staan regelmatig werken van Sweelinck en Lassus op particularly on Dutch composers: works het programma en worden daarnaast moderne, vaak by Sweelinck and Lassus appear regularly speciaal voor het ensemble geschreven composities on the programme, next to commissioned uitgevoerd van onder meer Ton de Leeuw, Robert works by Ton de Leeuw, Robert Heppener, Heppener, Klaas de Vries, Boudewijn Tarenskeen. Klaas de Vries, Boudewijn Tarenskeen and others. Cappella Amsterdam werkt regelmatig mee aan operaproducties zoals Les Indes Galantes van Rameau Cappella Amsterdam regularly takes part met het Orkest van de Achttiende Eeuw, Thyeste van in opera productions, both in baroque Jan van Vlijmen en Marco Polo van Tan Dun. Het koor is (Rameau’s Les Indes Galantes with the een graag geziene gast op nationale en internationale Orkest van de Achttiende Eeuw) and festivals. contemporary productions (Thyeste by Jan van Vlijmen, Marco Polo by Tan De veelzijdigheid van het koor komt tot uitdrukking Dun). The choir is a regular guest at in de regelmatige samenwerking met verschillende international festivals. instrumentale ensembles, orkesten en koren. In november 2008 verscheen bij Harmonia Mundi een cd The choir’s versatility comes to the met werken van Ligeti en Heppener. Deze cd is bekroond fore in its collaborations with various met Diapason d’Or Arte (édition de décembre 2008). Een instrumental ensembles, orchestra and cd met werken van Sweelinck zal eind 2009 verschijnen. choirs. In November 2008 a CD with works by Ligeti and Heppener was released on Harmonia Mundi; it was awarded the Diapason d’Or Arte (édition de décembre foto/photo : Marco Borggreve 2008). A cd with music of Sweelinck will appear later this year.
Cappella Amsterdam is supported by the Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+ and Gemeente Amsterdam
49 EESTI FILHARMOONIA KAMMERKOOR | www.eepc.ee The Eesti Filharmoonia Kammerkoor was Het Eesti Filharmoonia Kammerkoor (Estland) werd in founded in 1981 by Tonu Kaljuste, who was 1981 opgericht door Tonu Kaljuste, die twintig jaar chef- its chief conductor and artistic leader dirigent en artistiek leider van het koor was. Van 2001 for 20 years. Paul Hillier fulfilled these tot 2007 werden deze functies vervuld door Paul Hillier. functions between 2001 and 2007. Daniel Sinds september 2008 is Daniel Reuss de chefdirigent Reuss has been chief conductor and en artistiek leider van het EFK. artistic director of the EFK since 2008. Het EFK geeft zo’n 60 tot 70 concerten per seizoen EFK gives 60 to 70 concerts per en gaat regelmatig op tournee door Europa, Amerika, season and tours regularly in Europe, Canada en Japan. Het koor verzorgde optredens met America, Canada and Japan. The choir vooraanstaande dirigenten als Claudio Abbado, Helmuth has performed with such renowned Rilling, Stephen Layton en Marc Minkowski, en werkt veel conductors as Claudio Abbado, Helmuth samen met orkesten en ensembles over de hele wereld. Rilling, Stephen Layton, and Marc Het koor is een graag geziene gast op bekende festivals, Minkowski, and has worked together zoals de BBC Proms, het Salzburg Festival en het Edin- with orchestras and ensembles from burgh International Festival. all over the world. The choir has been invited to many famous festivals and Het project Baltic Voices, waarin de breedte en diepte venues, including the BBC Proms, Salzburg van koormuziek van landen rond de Baltsiche zee cen- Festival, and the Edinburgh International traal staat, mondde uit in drie wereldwijd goed ontvan- Festival. gen cd’s. De cd Da Pacem, met werken van Arvo Pärt onder leiding van Paul Hillier, won in 2007 een Grammy The project Baltic Voices, initiated by Award voor Best Choral Performance. Het koor heeft EFK together with Harmonia Mundi, een Diapason d’Or, Preis der Deutschen Schallplatten- investigates the breadth and depth of kritik, acht Grammy nominaties en vele andere prijzen op foto/photo : Kaupo Kikkas the choral music of the countries around zijn naam staan. the Baltic Sea. It has resulted in three internationally successful CDs. The CD koormeester/choirmaster Mikk Üleoja Da Pacem with works of Arvo Pärt under Paul Hillier won a Grammy Award in 2007 for Best Choral Performance. The choir has Diapason d’or, Preis der Deutschen Schallplattenkritik, eight Grammy nominations and many more prizes to their name. 50 LATVIJAS RADIO KORIS | koris.radio.org.lv Het Latvijas Radio Koris (Letland) is opgericht in The Latvijas Radio Koris (Latvia) was 1942. Het repertoire van het koor strekt zich uit van founded in 1942. The choir’s repertoire foto/photo : Ali Haydar Yesilyurt de Renaissance tot hedendaagse muziek, met als extends from the Renaissance to onomstreden hoogtepunt de uitvoeringen contemporary music, unequivocal van werk van hedendaagse componisten. highlights being their performances of Het koor staat open voor creatieve contemporary composers. The choir is experimenten en neemt regelmatig deel open to creative experiments and often aan multimedia projecten en scènische participates in multimedia projects and uitvoeringen van hedendaagse muziek. staged performances of contemporary music. De focus van het LRK ligt op het bestuderen van de capaciteiten van de menselijke stem: The LRK focuses on the study of the het onderzoeken van mogelijkheden en human voice’s capabilities, possibilities opzoeken van grenzen. Ook zoekt het naar and limits. It also investigates new nieuwe vormen en manieren van uitvoeren. ways of performing and new forms of Het koor geeft regelmatig compositie- performance. The Choir commissions opdrachten aan Letse componisten en een works from Latvian composers on a groot deel van het koorrepertoire bestaat uit werken regular basis, and a large part of the van 20ste- en 21ste-eeuwse componisten. choir’s repertoire consists of works by 20th and 21st century composers. Het Latvijas Radio Koris werkte recentelijk samen met Stephen Layton, Tõnu Kaljuste, Laurence Equilbey, Lars Recently the Latvijas Radio Koris has Ulrik Mortensen, Esa-Pekka Salonen en vooraanstaande collaborated with Stephen Layton, Tõnu Europese orkesten. Het koor treedt regelmatig op Kaljuste, Laurence Equilbey, Lars Ulrik tijdens muziekfestivals als Montpellier Radio Festival Mortensen, Esa-Pekka Salonen and in Frankrijk, Jauna Muzika in Lithuanië, Klangspuren leading European orchestras. The Choir Festival in Oostenrijk, Baltic Sea Festival in Zweden en de frequently performs at music festivals Koorbiënnale in Haarlem. such as Montpellier Radio Festival in France, Jauna Muzika in Lithuania, Klangspuren festival in Austria, Baltic Sea Festival in Sweden and Koorbiënnale in Haarlem, the Netherlands.
51 NEDERLANDS KAMERKOOR | www.nederlandskamerkoor.nl The Netherlands Chamber Choir, founded Het Nederlands Kamerkoor, opgericht door Felix de by Felix de Nobel in 1937, is an independent Nobel in 1937, is een zelfstandig vocaal ensemble dat vocal ensemble that concentrates on a zich richt op het a cappella repertoire van de vroege cappella repertoire from the early middle Middeleeuwen tot heden. In de afgelopen jaren heeft ages to the present day. Recently the het Nederlands Kamerkoor an verschillende componis- press has enthusiastically received world ten opdrachten verleend. Wereldpremières van op- premières of commissioned works by Sir drachtwerken van onder meer Sir John Tavener, James John Tavener, James MacMillan, Edith MacMillan, Edith Canat de Chizy, Gija Kancheli, Mauricio Canat de Chizy, Gija Kancheli, Mauricio Kagel, Peter-Jan Wagemans, Karin Rehnqvist, Elmer Kagel, Peter-Jan Wagemans, Karin Schönberger en Sir Harrison Birtwistle werden door de Rehnqvist, Elmer Schönberger and Sir pers met enthousiasme ontvangen. Harrison Birtwistle, among many others. Het Nederlands Kamerkoor werkt samen met dirigenten The Netherlands Chamber Choir works die gespecialiseerd zijn in verschillende muziekperi- with conductors who are specialized in oden. In 2005 werd Peter Dijkstra vaste gastdirigent different music periods. In 2005 Peter en de Vlaamse oude-muziekspecialist Paul Van Nevel Dijkstra became permanent guest ere-gastdirigent van het koor. Dirigent Klaas Stok is in conductor and the Flemish old music datzelfde jaar benoemd tot koorleider. Verder werkt het specialist Paul Van Nevel honorary guest Nederlands Kamerkoor regelmatig samen met de diri- conductor. In the same year conductor genten Marcus Creed, Ed Spanjaard, Reinbert de Leeuw, Klaas Stok was appointed choir leader. Kaspars Putninš, Grete Pedersen en Roland Hayrabedian. The Nederlands Kamerkoor also works foto/photo : Marleen Sleeuwits regularly with conductors Marcus Creed, Het Nederlands Kamerkoor heeft inmiddels zo’n zeventig Ed Spanjaard, Reinbert de Leeuw, Kaspars cd’s uitgebracht, waarvan verscheidene een Edison heb- Putninš, Grete Pedersen and Roland ben gekregen. De meest recente cd-uitgaven betreffen Hayrabedian. de zes Motetten van J.S. Bach (dir. Peter Dijkstra), en a cappella koorwerken van Jan Vriend (dir. Klaas Stok). The Nederlands Kamerkoor has released some seventy CDs, several of which have koormeester/choirmaster Klaas Stok been awarded an Edison. The most recent releases are Bach’s Motets (cond. Peter Dijkstra), and a cappella choral works by Jan Vriend (cond. Klaas Stok). The Nederlands Kamerkoor is supported by the Nederlands Fonds voor Podiumkunsten+.
52 DET NORSKE SOLISTKOR | www.solistkoret.no De peilers waar de activiteiten van het Det Norske The activities of Det Norske Solistkor Solistkor op rusten zijn een hoge muzikale standaard, derive from high musical standards, a foto/photo : C.F. Wesenberg een sterk bewustzijn van traditie, en een even sterke strong awareness of tradition, and an muzikale nieuwsgierigheid. Het koor is in 1950 equally strong musical inquisitiveness. opgericht door de Noorse Solistenvereniging The choir was established in 1950 by the met als doel een elite-ensemble te vormen Norwegian Solistforbund with the aim dat koormuziek op het hoogst mogelijke of forming an elite ensemble to perform niveau kan uitvoeren. Het koor vervult een choir music at the highest possible level. unieke positie in het Noorse muziekleven en The choir occupies a unique position in heeft al meer dan tweehonderd premières Norwegian musical life and has presented gepresenteerd, waaronder zeventig van more than two hundred premieres, Noorse componisten. seventy from Norwegian composers.
De eerste dirigent was Knut Nystedt, die het koor The first conductor was Knut Nystedt, veertig jaar leidde. Sinds 1990 wordt het koor door who led the choir for forty years. Since Grete Pedersen geleid, die tegenwoordig de positie 1990 the choir has been led by Grete van artistiek directeur bekleedt. De leden van DNS zijn Pedersen, who now holds the position of professioneel geschoolde, zorgvuldig geselecteerde artistic director. The members of the DNS zangers, allen potentiële solisten in hun respectievelijke are professionally trained, hand-picked genres. singers, all of them potential soloists in their respective genres. Het koor treedt op in Noorwegen en het buitenland, in lokaties variërend van concertzalen en kerken tot The choir performs in Norway and balzalen en busstations. Het behoudt zijn jeugdig profiel overseas, in settings varying from concert met de bevlogen uitvoeringen van nieuw geschreven halls and churches to ballrooms and bus werken, terwijl het tegelijkertijd zijn basis houdt in de stations. It maintains its youthful profile, klassieke werken van het Noorse en internationale receptive to, and willing to perform, newly koorrepertoire. written works, at the same time retaining classical works from the Nordic and international choral repertoire.
Det Norske Solistkor is supported by the Norwegian Ministry of Foreign Affairs and the Music Information Centre Norway
53 DE DIRIGENTEN / THE CONDUCTORS In 1991 richtte Laurence Equilbey het In 1991, Laurence Equilbey founded Risto Joost studeerde zowel zang als Risto Joost studied singing as well as kamerkoor accentus op, nu een van chamber choir accentus, now one of koor- en orkestdirectie aan de Estse choral and orchestral conducting at de meest vooraanstaande koren in the most prestigious choirs in Europe, Academie voor Muziek, en vervolgde the Estonian Academy of Music, and Europa, waarmee ze in heel Europa with whom she performs all over zijn studie aan de Universiteit voor received further training at the Uni- optreedt en vele prijswinnende cd’s Europe and has recorded many prize- Muziek en Podiumkunsten in Wenen. versity for Music and Performing Arts heeft opgenomen. Ze is ook succesvol winning CDs. She is also success- In 2008 studeerde Risto Joost af aan in Vienna. In spring 2008 Risto Joost als orkestdirigent – in het komende ful as orchestra conductor: in the de Koninklijke Academie voor Muziek in graduated from the Royal College of seizoen zal ze onder meer samenwer- coming season, she will work with the Stockholm. Music in Stockholm. ken met de Philharmonie van Brussel, Brussels Philharmonic, the Orchestre het Orchestre National de France, de National de France, the orchestras In 1999 richtte Joost het kamerkoor In 1999 Joost founded the chamber orkesten van Cannes en Rouen, en het of Cannes and Rouen, the Ensemble Voces Musicales op, en drie jaar later choir Voces Musicales and three years Ensemble Orchestral de Paris. orchestral de Paris, etc. het Ensemble Voces Musicales dat later, the Ensemble Voces Musicales, zich toelegt op de uitvoering van focused on performing Baroque and De laatste jaren profileert ze zich ook In recent years, she has been increas- barok- en hedendaagse muziek. Op contemporary music. Though young, als operachef: zo dirigeerde ze Ros- ingly active as opera chef: she has jonge leeftijd heeft hij al vele bekende he has already conducted many sini’s Cenerentola in Aix-en-Provence, conducted for instance Rossini’s koren en orkesten gedirigeerd. In juni well-known choirs and orchestras. In Medea material van Pascal Dusapin Cenerentola in Aix-en-Provence, 2007 debuteerde hij bij de Estse Na- June 2007, he made his debut in the in Straatsburg, en Mozart’s Bastien Medea material by Pascal Dusapin in tionale Opera met Errki-Sven Tüür’s Estonian National Opera conducting et Bastienne, Britten’s Albert Herring Strasbourg, and Mozart’s Bastien et opera “Wallenberg”. Erkki-Sven Tüür’s opera “Wallenberg”. in de Opéra Comique en vele andere Bastienne, Britten’s Albert Herring at werken in de opera van Rouen. the Opéra Comique and many other Risto Joost neemt regelmatig deel Risto Joost participates regularly in works in the Opéra de Rouen. aan de Estse Muziekdagen en het the Estonian Music Days and Nyyd Laurence Equilbey heeft de educatie- Nydd Festival, waar hij tot op heden Festival, until now conducting ap- ve afdeling van accentus in het leven Laurence Equilbey has founded the ongeveer 50 wereldpremières van proximately 50 première perform- geroepen, die vorm heeft gekregen in pedagogical branch of accentus, the verschillende componisten heeft ances commissioned from various de afdeling voor jonge zangers en le department for young singers and le gedirigeerd. composers. jeune choeur de paris aan het regio- jeune choeur de paris at the regional nale conservatorium van Parijs. conservatory of Paris. Hij maakt bovendien een solo-carrière Risto Joost also pursues an active als countertenor, en heeft overal in solo career as a counter-tenor, and > www.laurenceequilbey.com > www.laurenceequilbey.com Europa opgetreden. Zijn solo reper- has given performances all over toire omvat muziek uit de Renais- Europe. His solo repertoire includes sance en Barokperiode maar ook uit music from Renaissance and Baroque de 20ste eeuw. as well as from the 20th century.
Joost maakt zijn Nederlandse debuut Joost makes his Dutch debut during 54 tijdens de Tenso Dagen Amsterdam. the Tenso Dagen Amsterdam. Sigvards Klava werkt sinds 1987 voor Sigvards Klava started working for Grete Pedersen studeerde aan de Grete Pedersen studied at the Nor- het Letse Radio Koor. Hij werd in 1992 the Latvian Radio Choir in 1987, and Noorse Muziekacademie in Oslo, waar wegian State Academy of Music in chefdirigent en artistiek leider van was appointed its chief conductor ze in 1988 afstudeerde in koordi- Oslo where she took her exam in choir het ensemble, en heeft sindsdien met and artistic leader in 1992. With the rectie. Sinds 1995 geeft ze er zelf conducting in 1988; since 1995 she het LRK vele nieuwe werken van Letse LRC, Sigvards Klava has performed directieles. Pedersen is dirigent van is appointed there as teacher in the componisten uitgevoerd. Daarnaast many new works created by Latvian het Oslo Kamerkoor dat ze in 1984 same subject. She is the conductor staat werk uit andere landen en peri- composers as well as music from oprichtte. In 1990 volgde ze Knut of the Oslo Chamber Choir which she oden op het repertoire. Hij heeft met other countries and eras; together Nystedt op als artistiek leider van Det founded in 1984. In 1990, she suc- het LRK meer dan 20 cd’s opgenomen. they have recorded over 20 CDs. Norske Solistkor. ceeded Knut Nystedt as the artistic director of Det Norske Solistkor. Klava is een van de initiatiefnemers He is one of the initiators and mem- Pedersen is een van Noorwegens van en lid van de artistieke raad van ber of the artistic council of the toonaangevende, meest veelzijdige di- Grete Pedersen has gained a reputa- het Arena Festival voor nieuwe mu- Arena Festival of new music. Sigvards rigenten, en wordt geroemd om haar tion as one of Norway’s leading and ziek. Hij geeft les aan jonge dirigenten Klava also teaches young conduc- stilistisch zelfverzekerde en muzikaal most versatile conductors, praised bij de Koorafdeling van de Letse Mu- tors at the Choral Department of overtuigende uitvoeringen. Haar for her stylistically and musically con- ziekacademie en aan het Koor College the Latvian Academy of Music and at repertoire strekt zich uit van heden- vincing performances. She has been van de Lutherse Kathedraal in Riga. the Choral College of Riga Lutheran daags tot volksmuziek, en regelmatig in charge of productions of contem- Sigvards Klava is als chefdirigent ver- Cathedral. Sigvards Klava has acted werkt zij ook samen met jazzmusici porary music as well as folk music, has bonden geweest bij een aantal Letse as Chief conductor for a number of en acteurs en dirigeert verschillende co-operated with jazz musicians and Nationale Zang en Dans festivals en Latvian National Song and Dance fes- grote werken voor koor en orkesten. actors and conducted several major Noordelijke zangfestivals. tivals and Nordic song festivals. Pedersen is als gastdirigent werk- works for choir and orchestra. Peder- zaam bij koren als het Nederlands sen is working as guest conductor for Sigvards Klava ontving de Letse Sigvards Klava has received the Kamerkoor, het Groot Omroepkoor en choirs like the Netherlands Chamber Grand Prix of Music voor zijn inter- Latvian Grand Prix of Music for his het Zweedse Radiokoor. Choir, Netherlands Radio Choir and pretatie van de muziek van Alfred interpretation of music by Alfred the Swedish Radio Choir. Schnittke, en een Letse ministeriële Schnittke and a Latvian Cabinet of onderscheiding voor zijn internatio- Ministers Award for great success in nale promotie van Letse muziek. the promotion of Latvian music.
55 DE DIRIGENTEN / THE CONDUCTORS Kaspars Putninš is sinds 1992 Kaspars Putninš has been conduc- Daniel Reuss werd in 1990 chef- Daniel Reuss became chief conductor dirigent bij het Lets Radio Koor. tor of the Latvian Radio Choir since dirigent van Cappella Amsterdam, of Cappella Amsterdam in 1990, and In 1994 richtte hij de Letse Radio 1992. In 1994, he formed the Latvian en heeft het koor tot het fulltime turned it into the full-time profes- Koor Zangers op, een ensemble van Radio Chamber Singers, an ensemble professioneel ensemble gevormd dat sional ensemble that it is today. From solisten afkomstig uit het LRK. Hij of soloists formed from the members het vandaag de dag is. Van 2003 tot 2003 to 2006, he was chief conductor treedt regelmatig op als gastdirigent of Latvian Radio Choir. He regularly 2006 was hij chefdirigent van het of the RIAS Kammerchor in Berlin. bij andere vooraanstaande Europese appears as a guest conductor with RIAS Kammerchor in Berlijn. Met dit Their CD with works by Martin and koren. other leading European choirs. koor nam hij de cd op met muziek van Messiaen won both the “Diapason Martin en Messiaen (uitgebracht door d’or” and the “Preis der Deutschen Alhoewel Putninš werk een grote Whilst Putninš’ work encompasses a Harmonia Mundi), die de “Diapason Schallplattenkritik”. In 2007, Daniel verscheidenheid aan koorrepertoire wide range of choral repertoire, from d’or de l’année 2004” ontving en de Reuss made a successful debut at omvat, van de polyfonie van de Re- the polyphony of the Renaissance “Preis der Deutschen Schallplatten- the English National Opera with naissance tot werken uit de Romanti- period to works from the Romantic kritik”. In 2007 maakte Daniel Reuss Händel’s Agrippina. sche periode, is zijn belangrijkste doel era, his foremost goal has always zijn debuut bij de English National het promoten van excellente nieuwe been that of promoting outstanding Opera met Agrippina van Händel. Since 2008, Reuss is the artistic koormuziek. Dit nieuwe repertoire new choral music. This new repertoire director and chief conductor of the stelt zijn zangers voor uitdagingen en challenges and develops the abilities Sinds 2008 combineert Reuss zijn Estonian Philharmonic Chamber Choir. het ontwikkelen van hun capacitei- of his performers and takes their werkzaamheden als artistiek leider In his first season, they performed ten, en brengt hun vocale geluid naar vocal sound to entirely uncharted van Cappella Amsterdam met het works by Kreek and Pärt as well as onbekende gebieden. territories. chef-dirigentschap van het Estonian Bach motets and Händel oratoria, and Philharmonic Chamber Choir. In zijn - together with Cappella Amsterdam Kaspars Putninš ontving de BBC Kaspars Putninš is the recipient eerste seizoen voerden zij werken uit - made a recording of Frank Martin’s Silver Rose Bowl en de Letse Council of the BBC Silver Rose Bowl and van Kreek en Pärt, evenals motet- Golgotha. of Ministers onderscheiding voor zijn has received the Latvian Council of ten van Bach en oratoria van Händel, prestaties in cultuur en wetenschap. Ministers Award for Achievements in en maakten – samen met Cappella Daniel Reuss gives frequent courses Culture and Science. Amsterdam – een opname van Frank and master classes abroad, including Martin’s Golgotha. a recent visit to the Parisian Choir Biennale in Cité de la Musique in Paris, Daniel Reuss geeft regelmatig cur- the Conductors Workshop in Berlin sussen en masterclasses in het bui- and the invitation by Pierre Boulez for tenland, waaronder een bezoek aan de the Luzern Festival Academy. Koorbiënnale Parijs in Cité de la Musi- que, de Dirigenten Workshop in Berlijn en de uitnodiging van Pierre Boulez voor de Luzern Festival Academy. 56 DE WORKSHOPLEIDERS / THE WORKSHOP LEADERS Lasse Thoresen (1949) is a profes- Chamber Choir (1981) and led the sor of composition at the Norwegian group until 2007. During this period State Academy of Music where he has he was also professor of percussion taught composition, electro-acoustic at Darmstadt, founder and director music, and sonology since 1975. From of the Centre for Microtonal Music 1988 to 2000 Thoresen occupied the in London and its ensemble, Critical principal chair of composition at the Band, whilst remaining prolific as a Norwegian Academy of Music in Oslo. composer.
His pioneer work on musical analysis Since the mid-1990s he has focussed has attracted international atten- more on composition and conduct- tion, and he has lectured exten- ing, working with ensembles such sively on his music and his method as musikFabrik, London Sinfonietta, of musical analysis. Lasse Thoresen Ensemble InterContemporain and is the artistic leader of the project Champ d’Action. As a composer he Concrescence, which investigates mi- has written for almost every conceiv- crotonality in Scandinavian and Baltic able genre, and is especially known for folk music and combines influences his percussion music, his designing from sources as varied as Mongolian and building of new instruments, and ‘diphonic’ chant, Musique concrète for his work in electronics. As a choral and Scandinavian kvedng singing in conductor he works regularly with new vocal works. most of Europe’s leading chamber choirs in repertoire from 15th Cen- James Woods (1953) tury to the present day. Conductor, composer, instrument designer, musicologist and formerly virtuoso percussionist, organist and cellist, James Wood’s multi-faceted career has led him into an extraor- dinarily broad spectrum of musical activities. Born in 1953 he studied composition with Nadia Boulanger in Paris. For the next twenty years he pursued a triple career as composer, conductor and solo percussion- ist. He founded the New London 57 DE TENSO ZANGERS / THE TENSO SINGERS
choeur de chambre accentus bassen/basses Guido Groenland* Raul Mikson sopranen/sopranos Pierre Corbel* Gerben Houba* Vladislav Horuženko Marie Griffet* Grégoire Fohet-Duminil*+ Michiel ten Houte de Lange Laurence Favier Durand*+ Laurent Slaars* bassen/basses Kristina Vahrenkamp* Pierre Jeannot bassen/basses Henry Tiisma Claire Henry Desbois* Guillaume Perault Erks Jan Dekker Allan Vurma Sylvaine Davené*,Céline Boucard* Jean Christophe Jacques* Martijn de Graaf Bierbrauwer* Aarne Talvik Anne-Marie Jacquin Rigoberto Marin-Polop Jan Hoffmann Märt Krell Isabelle Sauvageot Virgile Ancely* Bart Oenema Tõnu Tormis Geneviève Boulestreau Claude Massoz Michel Poels* Rainer Vilu Caroline Chassany* Fabrice Chomienne Hans Pootjes* Hideyuki Nishimura Angéline Danel Marc Fouquet* Jean Baptiste Alcouffe* (*) = Car nos Vignes Latvijas Radio Koris alten/altos sopranen/sopranos Violaine Lucas*+ (*) = Inharmonies Eesti Filharmoonia Kammerkoor Kristine Barkovska Valérie Rio* (+) = solo in Slova sopranen/sopranos Ieva Ezeriete Emmanuelle Biscara* Kaia Urb Elina Libauere Isabelle Dupuis Pardoel* Cappella Amsterdam Kädy Plaas Inga Martinsone Anne Gotkovsky* sopranen/sopranos Vilve Hepner Iveta Romancane Catherine Hureau Andrea van Beek Hele-Mai Poobus Inita Vindava Marie-Georges Monet* Marijke van der Harst* Karoliina Kriis Sacha Hatala Astrid Lammers Maarja Kukk alten/altos Brigitte Le Baron Leenke de Lege, Hele-Mall Leego Ilze Berzina Simone Manders* Antra Drege tenoren/tenors Marjo van Someren* alten/altos Santa Kokina Bruno Renhold Marianne Pärna Gundega Krumina Arnaud Le Du alten/altos Helis Naeris Inga Rutentale Maurizio Rossano Petra Ehrismann Merili Kristal Dace Strautmane Laurent David*+ Sabine van der Heyden* Ave Hännikäinen Inga Žilinska Stéphane Bagiau* Mieke van Laren* Karin Salumäe Nicolas Kern* Inga Schneider* Iris Oja tenoren/tenors Romain Champion* Suzanne Verburg Egils Jakobsons David Lefort* Desirée Verlaan tenoren/tenors Normunds Kirsis Maciej Kotlarski*+ Tiit Kogerman Ferijs Millers Samuel Husser tenoren/tenors Martin Lume Egils Norbuts Nicolas Maire* Kevin Doss Kaido Janke Aigars Reinis Ross Buddie Toomas Tohert Karlis Rutentals 58 Jon Etxabe-Arzuaga* 58 DE SPREKERS / THE SPEAKERS
bassen/basses Det Norske Solistkor Connie Palmen (1955), who studied Arthur Sonnen (1946) studied Dutch Aldis Andersons sopranen/sopranos Dutch and philosophy, rose to instant literature and theatre studies. From Karlis Bimbers Runa Hestad Jenssen fame with her first novel, De wetten 1979 to 1991, he was head of theatre Gundars Dzilums Berit Elisabeth Norbakken (The Laws, 1991). Her next two novels, programming of the Holland Festi- Janis Kokins Solset De vriendschap (The Friendship, 1995) val. In 1987, he founded the Theater Ainars Rubikis Ingeborg Dalheim and I.M. (1998), also turned out to be Festival and was its director until Arijs Škepasts Live Danielsson best-sellers. She went on to publish 2004. He works as dramaturge at the Eli Stange Synnes Geheel de uwe (Sincerely Yours, 2004) Toneelacademie of Maastricht and Nederlands Kamerkoor Camilla Wiig Revholt and Lucifer (2007), her latest novel to as senior consultant for SICA (centre sopranen/sopranos date. Palmen has also published sev- for international cultural activities). Heleen Koele alten/altos Sabine Wühtrich Astrid Thorstensen eral collections of essays: Het weer- He is secretary of EUNIC Netherlands, Barbara Borden Marit Sehl zinwekkende lot van de oude filosoof the Dutch branch of the European Margriet Stok Jorunn Lovise Husan Socrates (The Revolting Fate of the network of National Institutes for Helena van Heel Lise Davidsen Old Philosopher Socrates, 1992), Echt Culture. Anne Margrethe Krohn contact is niet de bedoeling (Personal alten/altos Eva Landro Contact is not Desired, 2000) and Een Dorien Lievers kleine filosofie van de moord (A Short Nine van Strien tenoren/tenors Philosophy of Murder, 2004). She was Karin van der Poel Roar Berg awarded the AKO Literature Prize for Marleene Goldstein Thomas Flodin De vriendschap. Her work has been Kathrin Pfeiffer Oddgeir Kjetilstad translated into 20 languages. Are Frode Søholt tenoren/tenors Håvard Gravdal Marc van Heteren Albert van Ommen bassen/basses Stefan Berghammer Arild Bakke Alberto ter Doest Peder Arnt Kløvrud Robert Coupe Henrik Sand Dagfinrud Olle Holmgren bassen/basses Halvor F. Melien Peter Dijkstra Svein Korshamn Kees Jan de Koning Jasper Schweppe Gilad Nezer Nicolas Boulanger
59
59 Muziekgebouw aan ‘t IJ is hét concertpodium voor hedendaagse muziek in Nederland. Het gebouw is een architectonisch en akoestisch meesterstuk, waar in seizoen 2009-2010 ruim 200 concerten te horen zijn, waaronder 42 wereldpremières en 52 Nederlandse premières. Muziek van topensembles en toonaangevende componisten uit binnen- en buitenland. Voor concertprogramma zie www.muziekgebouw.nl.
60
60 TENSO NETWORK EUROPE / www.tenso-vocal.eu TENSO NETWORK EUROPE TENSO NETWORK EUROPE Opgericht in 2003 voor de uitwisseling van repertoire en exper- Founded in 2003 to promote the exchange of reper- tise tussen professionele kamerkoren. Tenso organiseert ieder toire and expertise among professional chamber choirs. jaar een festival in een stad in Europa: in de afgelopen jaren Tenso organizes a festival in a European city every year. waren dat de Tenso Dagen in Parijs, Riga en Berlijn. In 2010 zal In previous years the network has organised Tenso Days de volgende editie in Oslo worden georganiseerd, in samenwer- in Paris, Riga and Berlin. Oslo will host the 2010 edition, king met het Ultima Festival. together with the Ultima Festival.
Members of the Tenso Network Europe are: chœur de chambre accentus / Parijs (FR) Eesti Filharmoonia Kammerkoor / Tallinn (EE) associate member Cappella Amsterdam / Amsterdam (NL) SWR Vokalenensemble / Stuttgart (DE) associate member Latvijas Radio Koris / Riga (LV) Musicatreize / Marseille (FR) associate member Nederlands Kamerkoor / Amsterdam (NL) De activiteiten van Tenso Network Europe worden ondersteund door RIAS Kammerchor / Berlijn (DE) het Cultuur Programma van de EU/The activities of Tenso Network Det Norske Solistkor / Oslo (NO) Europe are supported by the Culture Programme of the EU
PROFESSIONALS DAY PROFESSIONALS DAY Op vrijdag 16 oktober organiseert Tenso Network Europe een On Friday 16 October Tenso Network Europe organizes a symposium voor professionals die werkzaam zijn in de (koor) symposium for professionals in the fields of (choir) mu- muziek, hedendaagse muziek, muziekeducatie, cultuurbeleid en sic, contemporary music, music education, music writing, anderen. De workshops die in de middag plaatsvinden zijn toe- cultural policy and others. The workshops in the after- gankelijk voor publiek. noon are open to the public.
STICHTING TENSO NEDERLAND FOUNDATION TENSO NEDERLAND Tenso Nederland brengt het jaarlijkse Tenso Festival dit jaar Tenso Nederland brings the annual Tenso festival to naar Amsterdam. Tenso Nederland is opgericht door het Ne- Amsterdam! Tenso Nederland was founded by the Ned- derlands Kamerkoor en Cappella Amsterdam, om de uitwisseling erlands Kamerkoor and Cappella Amsterdam, in order to tussen beroepskoren, amateurzangers, componisten en het give an impulse to the exchange between professional publiek te stimuleren - nu en in de toekomst. choirs, amateur singers, composers and the public - now and in future years.
Tenso : de naam van een stijlfiguur bij de troubadours, waarbij de één voortborduurt op de tekst en melodie van de ander; en de naam van het Europese netwerk voor professionele kamerkoren. Tenso : the name of a style device in the occitan troubadour tradition, where one singer elaborates on the text and melody of the other; and the name of the European network for professional chamber choirs. 61 PROGRAMMA OVERZICHT / PROGRAMME OVERVIEW DONDERDAG 15 OKTOBER / THURSDAY 15 OCTOBER ZATERDAG 17 OKTOBER / SATURDAY 17 OCTOBER 17:00 (ca) grote zaal/main hall generale repetitie/rehearsal 12:00 - 18:00 entreehal/entrance open podium/open stage 19:30 foyerdeck 1 inleiding/introduction amateurkoren/amateur choirs 20:15 grote zaal/main hall openingsconcert/opening concert 12:00 - 20:00 foyerdecks videopresentaties/video presentations opening door/by Job Cohen 13:00 bamzaal workshop de noten waar de klassieke muziek niet Nederlands Kamerkoor o.l.v./cond Risto Joost meer van houdt/the pitches that classical music has learned to Cappella Amsterdam o.l.v./cond Daniel Reuss hate 14.30 foyerdeck 1 inleiding/introduction VRIJDAG 16 OKTOBER / FRIDAY 16 OCTOBER 15:00 grote zaal/main hall win je eigen concert/win your own 10:00 - 17:00 Tenso Professionals Day concert (besloten/by invitation only) amateurkoren/amateur choirs o.l.v./cond Grete Pedersen (NO), 13:00 studio 1 workshop componeren voor koor/composing Kaspars Putninš (LV), Risto Joost (EE) for choir 15:30 studio 1 workshop componeren voor koor/composing 15:30 bamzaal workshop de noten waar de klassieke muziek niet for choir meer van houdt/the pitches that classical music has learned to 16:00 bamzaal lezing/lecture Connie Palmen - Solo hate 17:00 (ca) grote zaal/main hall generale repetitie/rehearsal 17:00 (ca) grote zaal/main hall generale repetitie/rehearsal 19:30 foyerdeck 1 inleiding/introduction 19:30 foyerdeck 1 inleiding/introduction 20:15 grote zaal/main hall concert Tenso koren/choirs 20:15 grote zaal/main hall concert Tenso koor/choir Eesti Filharmoonia Kammerkoor o.l.v./cond Daniel Reuss Latvijas Radio Koris o.l.v./cond Sigvards Klava choeur de chambre accentus o.l.v./cond Laurence Equilbey Det Norske Solistkor o.l.v./cond Grete Pedersen voor de concerten in de grote zaal wordt een entreeprijs gerekend, de overige activiteiten zijn gratis ZONDAG 18 OKTOBER / SUNDAY 18 OCTOBER voor alle activiteiten is het nodig een kaartje te halen, 12:00 - 13:30 entreehal/entrance singalong ook als deze gratis zijn 12:00 - 15:00 foyerdecks videopresentaties/video presentations 13:30 foyerdeck 1 lezing/lecture Arthur Sonnen - Canon there is a charge for the concerts in the main hall; the other activities 13:30 - 15:00 entreehal/entrance open podium/open stage are free of charge, amateurkoren/amateur choirs all activities require an admission ticket, even if they are free of charge 14.30 bamzaal inleiding/introduction wijzigingen voorbehouden/programme subject to change 15:00 grote zaal/main hall slotconcert/closing concert alle/all Tenso koren/choirs
62 SPONSORS Tenso Dagen Amsterdam zijn een initiatief van/are an intiative of Anna Becker – Cappella Amsterdam, en/and Leo Samama – Nederlands Kamerkoor, samen met/together with Tenso Network Europe – www.tenso-vocal.eu en kwamen tot stand dankzij bijdragen van/ and was made possible thanks to the support of
63 COLOFON / COL0PHON Tenso Dagen Amsterdam worden georganiseerd door De concerten worden opgenomen door de KRO voor rechtstreekse Stichting Tenso Nederland, in opdracht van het Nederlands Kamer- uitzending (do 17 okt) of uitzending op een later tijdstip (overige con- koor en Cappella Amsterdam, in co-productie met het Muziekgebouw certen)/The concerts will be recorded by KRO Radio to be broadcast aan ‘t IJ /Tenso Dagen Amsterdam have been organized by Stichting directly (Thu 17 Oct) or at a later date (other concerts). Tenso Nederland, commissioned by the Nederlands Kamerkoor and Cappella Amsterdam, in co-production with the Muziekgebouw aan ‘t IJ. Dank aan/thanks to Nyla Aalders • Sonja Heimann • Holland Festival • KRO Artistieke leiding/artistic directors Kunstfactor • Megatravel • Jonathan Reeder • Michael van Schaik Daniel Reuss en/and Leo Samama Cas Smithuijsen Producent/general manager Babette Greiner Publiciteit/publicity Winnie Boegborn Coördinatie amateurkoren/coordination amateur choirs Erik Onnink
Bestuur Stichting Tenso Nederland Board of Tenso Nederland Foundation Lo Breemer, Frans Brouwer, Paul de Kok
Toelichtingen concerten/notes concert programme Floris Don Vertalingen/translations Carolyn Muntz Eindredactie/editor Babette Greiner
Vormgeving/design Gabrielle Marks | remarksfromhome.com Drukwerk/printing Drukkerij Heijt
64