P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1 : 50 000

Arkusz PARKOWO (394)

Warszawa 2005 Autorzy: Anna Jurczak-Drabek ** , Izabela Bojakowska ** , Aleksandra Dusza ** , Anna Pasieczna ** , Hanna Tomassi-Morawiec ** , Krystyna Wojciechowska *, Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Katarzyna Strzemi ńska ** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska **

* – Polgeol SA. Przedsi ębiorstwo Geologiczne. Zakład w Łodzi ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp - A. Jurczak-Drabek ...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - A. Jurczak-Drabek ...... 5 III. Budowa geologiczna - A. Jurczak-Drabek ...... 7 IV. Zło ża kopalin - A. Jurczak-Drabek ...... 10 1. Kruszywa naturalne...... 10 2. Torfy...... 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - A. Jurczak-Drabek ...... 14 VI. Perspektywy wyst ępowania kopalin - A. Jurczak-Drabek ...... 17 VII. Warunki wodne - A. Jurczak-Drabek ...... 18 1. Wody powierzchniowe...... 18 2. Wody podziemne...... 18 VIII. Geochemia środowiska ...... 21 1. Gleby - A. Pasieczna, A. Dusza ...... 21 2. Osady wodne - I. Bojakowska ...... 23 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...... 25 IX. Składowanie odpadów - K. Wojciechowska ...... 28 X. Warunki podło ża budowlanego - A. Jurczak-Drabek ...... 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - A. Jurczak-Drabek ...... 39 XII. Zabytki kultury - A. Jurczak-Drabek ...... 43 XIII. Podsumowanie - A. Jurczak-Drabek ...... 45 XIV. Literatura ...... 47

I. Wst ęp Arkusz Parkowo Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wy- konany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Parkowo Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w 2001 r. w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Jurczak-Drabek, Ptak, 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGP (Instrukcja…., 2005). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi, geochemia środowiska i składowanie odpadów, warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studial- nych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódz- kich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki od- padami. W trakcie opracowania mapy, zebrano i wykorzystano materiały informacyjne zebrane w: Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Oddziale Ochrony Środowiska Wielkopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Poznaniu, oraz Delegaturze w Pile, Wielkopol- skim Biurze Planowania Przestrzennego w Poznaniu oraz Pracowni Terenowej w Pile, Woje- wódzkim Oddziale Słu żby Ochrony Zabytków w Poznaniu oraz Delegaturze w Pile, w Urz ę- dach Miasta i Gminy: Rogo źno, Ryczywół, Oborniki, Instytucie Upraw, Nawo żenia i Glebo- znawstwa w Puławach, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Poznaniu i De- legaturze w Pile oraz u u żytkowników złó ż. Dane dotycz ące złó ż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy danych.

4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Parkowo poło żony jest mi ędzy 16°45’00” a 17°00’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz pomi ędzy 52°40’00” a 52°50’00” szeroko ści geograficznej północ- nej. Pod wzgl ędem administracyjnym usytuowany on jest w północnej cz ęś ci województwa wielkopolskiego w gminach: Rogo źno, Oborniki, Ryczywół (wchodz ące w skład powiatu obornickiego), Połajewo (w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim), Budzy ń (w powiecie cho- dzieskim) oraz Murowana Go ślina (w powiecie pozna ńskim). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2001) teren arkusza Parkowo nale ży do prowincji Ni żu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierzy Połu- dniowobałtyckich (fig. 1).

Fig. 1 Poło żenie arkusza Parkowo na tle jednostek fizyczno-geograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 - granice makroregionów, 2 - granice mezoregionów Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.33 – Kotlina Gorzowska Mezoregiony Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego: 315.51 – Pojezierze Pozna ńskie, 315.52 – Pozna ński Przełom Warty, 315.53 – Pojezierze Chodzieskie, 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie

5 Cz ęść zachodnia arkusza le ży w obr ębie makroregionu Pradolina Toru ńsko- Eberswaldzka w mezoregionie Kotlina Gorzowska, natomiast pozostała cz ęść omawianego obszaru w makroregionie Pojezierze Wielkopolskie w mezoregionach Pojezierze Chodzieskie i Pojezierze Gnie źnie ńskie. Kotlina Gorzowska jest szlakiem odpływu na zachód wód lodowcowo-rzecznych w subfazie kraje ńsko-wąbrzeskiej oraz w fazie pomorskiej. Wschodni ą cz ęś ci ą Kotliny Go- rzowskiej jest Mi ędzyrzecze Warty i Noteci. Jest to wysoki, tarasowy poziom lodowcowo- rzeczny. Charakterystyczn ą cech ą krajobrazu tego regionu s ą wydmy o wysoko ści wzgl ędnej 20-40 m, poro śni ęte borem sosnowym. Tereny wydmowe pozbawione s ą wód płyn ących (Kondracki, 2001). Na granicy gminy Oborniki i Ryczywół w zachodniej cz ęś ci arkusza znajduje si ę wielkie torfowisko zwane „Bagno Chlebowe”. Powstało ono przypuszczalnie wsku- tek nasuni ęcia si ę całego ci ągu wydm parabolicznych, które zatamowały odpływ wód na za- chód i utworzyły zastoisko. W rejonie Nowołoskoniec-Dąbrówka Le śna zachowana jest wy- spa wosoczyznowa, b ędąca pozostało ści ą po niegdy ś du żej i zwartej formie. Jest to wysoczyzna morenowa płaska wznosz ąca si ę na wysoko ść 99 m n.p.m. Dominuj ącą form ą północnej cz ęś ci arkusza jest wysoczyzna morenowa płaska rozdzielona dolin ą Flinty. Charakteryzuje j ą płaski, monotonny krajobraz (Krygowski, 1961). Obszary wysoczyznowe zbudowane s ą z glin zwałowych, natomiast sandr Flinty i jej tarasy buduj ą piaszczysto-żwirowe utwory fluwioglacjalne. Teren arkusza Parkowo poło żony jest w strefie klimatów Niziny Wielkopolskiej – regionu środkowopolskiego (Wo ś, 1994). Opady atmosferyczne s ą niskie, średnia roczna suma opadów wynosi poni żej 536 mm. Liczba dni z pokryw ą śnie żną wynosi 50. Charakterystycz- na jest przewaga opadów letnich (najwi ększe w lipcu) nad opadami zimowymi (najni ższe w lutym). Średnia temperatura roczna wynosi około 7,9ºC, przy czym najcieplejszym miesi ą- cem jest lipiec z temperatur ą średni ą 17,8ºC, najchłodniejszym natomiast stycze ń – 2,2ºC. Przewa żaj ą wiatry z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego. Obszar arkusza Parkowo nale ży do słabo uprzemysłowionych. Ma on charakter rolniczy i le śny. Grunty orne zajmuj ą ok. 75% powierzchni arkusza, lasy pozostał ą cz ęść jego powierzchni. Skupiaj ą si ę one głównie w południowo-zachodniej cz ęś ci. Jest to wschodni kra- niec Puszczy Noteckiej. Wa żny potencjał zasobów środowiska naturalnego stanowi ą grunty rolne. Zdecydowana ich wi ększo ść to grunty chronione wysokich klas bonitacyjnych (I-IVa). Wyst ępuj ą te ż ł ąki na glebach pochodzenia organicznego zlokalizowane w dolinie Wełny i jej dopływów. Omawiany teren obfituje równie ż w ł ąki i pastwiska dostarczaj ące wysokiej jako-

6 ści pasze. Korzystne warunki naturalne i dobra struktura agrarna sprzyjaj ą rozwojowi rolnictwa, a w szczególno ści uprawie zbó ż. Du żą rol ę odgrywa równie ż hodowla bydła i ryb. Głównym o środkiem administracyjnym, usługowym i przemysłowym jest miasto Ro- go źno le żą ce nad rzek ą Wełn ą i jeziorem Rogo źno, zamieszkane przez 11,1 tys. mieszka ń- ców. Przewa żaj ą tu niewielkie zakłady: fabryki mebli, chłodnia i rozlewnia wód mineralnych. Brak zakładów przemysłowych powoduje, i ż ludno ść zatrudniona jest głównie w: rolnictwie, handlu, gastronomii oraz rzemio śle. Do wi ększych miejscowo ści wyst ępuj ących na obszarze arkusza Parkowo nale żą : Ryczywół (2,1 tys. mieszka ńców), Ro żnowo (1,3 tys. mieszka ńców), Kowanówko (1,2 tys. mieszka ńców), Parkowo (1,0 tys. mieszka ńców), Go- rzewo (0,72 tys. mieszka ńców), Go ściejewo (0,69 tys. mieszka ńców) i Ludomy (0,59 tys. mieszka ńców). Obszar arkusza Parkowo ma korzystne poło żenie komunikacyjne. Najwa ż- niejsze drogi to: nr 11 ł ącz ąca Pozna ń z Pił ą i dalej z Koszalinem, droga krajowa nr 178 ł ą- cz ąca Oborniki z Czarnkowem. Poza tym istnieje sie ć dróg lokalnych o utwardzonej na- wierzchni, które prowadz ą do wszystkich miejscowo ści poło żonych w obr ębie arkusza. Sie ć kolejowa jest równie ż dobrze rozwini ęta. Główna arteria, przecinaj ąca teren gminy Rogo źno z południa na północ, biegnie z Poznania przez Rogoźno do Piły. Południowo-wschodni ą cz ęść arkusza rozcina rzeka Wełna płyn ąca z północnego- wschodu na południowy zachód. Dolina rzeki znajduje si ę na wysoko ściach od 71,3 m n.p.m. na wschodzie do 64 m n.p.m. w cz ęści południowej. Obszar arkusza Parkowo poło żony jest w obr ębie dorzecza Warty. Główn ą rzek ą obszaru jest Wełna. Od północy dopływa do niej rzeka Flinta oraz Struga Sokołowska, natomiast od południowego-wschodu potok Zaganka. W północno-zachodniej cz ęś ci obszaru wyst ępuj ą rozległe bagna i ł ąki poprzecinane kanała- mi (m.in. Kanał Godosz, Kanał Orłowski, Bagno Chlebowe).

III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Parkowo przedstawiono na podstawie Szczegó- łowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Parkowo (394) (Szałajdewicz, 2003). Obszar arkusza Parkowo poło żony jest w synklinorium szczeci ńsko-mogile ńsko-łódzkim (Po żaryski, 1969). W podło żu mezozoicznym wyst ępuj ą osady jury i kredy dolnej reprezentowane przez: iłowce, mułowce, piaskowce, wapienie, wapienie oolitowe i mułowce margliste oraz osady kredy górnej wykształcone w postaci: wapieni, margli, kredy pisz ącej, opok i gez. Powierzchnia osadów mezozoicznych jest pochylona w kierunku zachodnim i północno- zachodnim. Najwy żej zalega ona w tzw. antyklinie Rogo źna, najni żej na północny zachód od Ryczywołu (Szałajdewicz, 2003).

7 Powy żej wyst ępuj ą utwory trzeciorz ędowe 1 reprezentowane przez osady oligocenu i miocenu. Mi ąż szo ść osadów trzeciorz ędowych mie ści si ę w przedziale od 90 do 120 m, a lokalnie w antyklinie Rogo źna wynosi około 30 m. Osady oligocenu le żą cienk ą pokrywą (maksymalnie 50 m) na podło żu mezozoicznym. W śród osadów oligoce ńskich przewa żaj ą utwory mułkowo-ilaste przewarstwione piaskami z glaukonitem. Natomiast osady miocenu to utwory piaszczyste i burow ęglowe przechodz ące ku górze w utwory mułkowo-ilaste i ilaste. Mi ąż szo ść osadów jest zmienna i waha si ę od 20 do 90 m. Sedymentacj ę trzeciorz ędu ko ńczy zwykle seria ilasta, wykształcona w postaci iłów pozna ńskich, zaliczana do osadów górnego miocenu lub pliocenu. W osadach trzeciorz ędu na omawianym obszarze wyst ępuj ą niewielkie przewarstwienia w ęgla brunatnego. Obszar arkusza Parkowo jest niemal całkowicie przykryty osadami czwartorz ędowymi (Fig. 2). Mi ąż szo ść osadów czwartorz ędowych jest zmienna i zale ży od ukształtowania powierzchni podło ża i współczesnej morfologii terenu. Utwory czwartorz ędowe zwi ązane s ą z osadami zlodowace ń od południowopolskich po bałtyckie. W północnej częś ci mi ąższo ść osadów zmienia si ę od 90 do 175 m. S ą to gliny morenowe, jak równie ż utwory interglacjalne i fluwioglacjalne. W południowej cz ęś ci mi ąż szo ść osadów zmniejsza si ę i wynosi od 15 do 60 m, dominuj ą gliny morenowe bałtyckie i środkowopolskie nad osadami fluwioglacjalnymi i rzecznymi. W rejonie Ryczywołu, w północno-zachodniej cz ęś ci terenu najstarszymi utworami czwartorz ędowymi s ą osady, które zachowały si ę w gł ębokich obni żeniach podło ża pod- czwartorz ędowego. S ą to dwa poziomy glin morenowych południowopolskich rozdzielonych niewielk ą seri ą piasków i mułków o mi ąż szo ści do 20 m. W miejscowo ści Orłowo i Kr ęż oły gliny morenowe maj ą mi ąż szo ść około 90 m. Na glinach południowopolskich b ądź bezpo średnio na ilastych osadach trzeciorz ędu wyst ępuj ą piaszczyste osady interglacjalne i fluwioglacjalne. Osady interglacjału mazowieckiego wyst ę- puj ą w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza, o mi ąż szo ści około 30-40 m. Ich wyst ępowanie ograniczone jest do formy kopalnej. Osady fluwioglacjalne (piaski) o mi ąż szo ści od 10 do 20 m wyst ępuj ą w północnej cz ęści omawianego obszaru i maj ą swoj ą kontynuacj ę na arkuszu Chodzie ż.

1 W zwi ązku z wprowadzeniem w roku 2002 przez Mi ędzynarodow ą Uni ę Nauk Geologicznych zmian w tabeli stratygraficznej, na wydrukach map stosowany jest nowy podział stratygraficzny. W tek ście obja śniaj ącym do arkusza zachowuje si ę dotychczasowy system, a wprowadzone zmiany (dotyczące podziału utworów trzeciorz ędu) sygnalizowane s ą w nawiasach.

Fig. 2 Poło żenie arkusza Parkowo na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorz ęd; holocen: 1 – mady, iły, piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy, 2 – piaski akumulacji eolicznej; plejstocen: 3 – piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej, 4 – piaski i mułki akumulacji jeziornej, 5 – iły, mułki i piaski akumulacji zastoiskowej, 6 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, w tym piaski i żwiry kemów oraz ozów, 7– głazy, żwiry, piaski i gliny zwałowe akumulacji czołowolodowcowej, 8 – gliny zwałowe, ich eluwia piaszczyste i piaski z głazami akumulacji lodowcowej; trzeciorz ęd (pliocen): 9 – iły, iłow- ce, piaski, lokalnie z wkładkami w ęgli brunatnych

Zlodowacenia środkowopolskie pozostawiły na całym obszarze jeden lub dwa poziomy glin morenowych, rozdzielonych lokalnie osadami fluwioglacjalnymi, które widoczne s ą w rejonie miejscowo ści Wełna i Koziepole. Mi ąż szo ść osadów tych zlodowace ń mie ści si ę w przedziale od 20 do 50 m. Interglacjał eemski jest słabo udokumentowany w omawianym obszarze. Przypuszczalnie nale żą do niego osady piaszczyste zło żone w w ąskich formach erozyjnych w rejonie na północ od Obornik Wielkopolskich. Zlodowacenie bałtyckie (północnopolskie) pozostawiło jeden lub dwa poziomy glin morenowych i osady fluwioglacjalne rozdzielaj ące te gliny lub wyst ępuj ące na powierzchni tych glin oraz osady rzeczne zło żone w dolinach rzek. Mi ąż szo ść najmłodszych osadów

9 czwartorz ędowych waha si ę od 15 do 25 m w południowo-zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru do około 40 m w pozostałej jego cz ęś ci. Osady fluwioglacjalne rozdzielaj ące gliny bałtyckie wyst ępuj ą w północno-wschodniej cz ęś ci (okolice: Go ściejewa, Laskowa, Tarnowa) oraz w cz ęś ci południowo-wschodniej (okolice Boguniewa). Na powierzchni glin bałtyckich osady fluwioglacjalne wyst ępuj ą w zachodniej cz ęś ci obszaru (rejon miejscowo ści Ludomy, Chlebowo). Ich mi ąż szo ść mie ści si ę w przedziale od 15 do 25 m. W rejonie Kowanówka na niewielkim obszarze wyst ępuj ą piaszczysto-żwirowe osady rzeczne zwi ązane z dolin ą rzeki Wełny. Mi ąż szo ść osadów rzecznych jest zmienna i mie ści si ę w przedziale 7-20 m.

IV. Zło ża kopalin Na obszarze arkusza Parkowo udokumentowano jedena ście złó ż kopalin pospolitych; w tym osiem złó ż kruszyw naturalnych i trzy zło ża torfu.

1. Kruszywa naturalne Z ośmiu udokumentowanych złó ż kruszyw naturalnych trzy zło ża: „Jaracz”, „Jaracz II” i „Kowanówko” posiadaj ą udokumentowane zasoby pospółki (piasek, żwir). W pozostałych pi ęciu zło żach: „Lisia Góra”, „Sierakówko”, „Ludomy”, „D ąbrówka Le śna” i „Boguniewo” udokumentowano zasoby piasków. Część zło ża „Kowanówko”, która była udokumentowana w kategorii C 1, została wyeksploatowana i wykre ślona z Bilansu Zasobów (Marsz, 1977). Zasoby geologiczne kopaliny zawarte w wymienionych zło żach wg stanu na 31.12.2003 r. (Przeniosło, red., 2004), ich charakterystyk ę gospodarcz ą oraz klasyfikacj ę przedstawiono w tabeli 1. Wszystkie zło ża kruszyw naturalnych s ą zło żami pokładowymi i dokumentuj ą zasoby czwartorz ędowych utworów klastycznych. Zestawienie warto ści średnich, parametrów jako ściowych kopaliny ze złó ż kruszyw naturalnych zestawiono w tabeli 2. Zło że „Lisia Góra” (Siliwo ńczuk, 1985) o powierzchni 2,4 ha udokumentowane zostało kart ą rejestracyjn ą w 1985 r. Mi ąż szo ść udokumentowanej kopaliny zmienia si ę w przedziale 3,3-7,3 m, przy warto ści średniej wynosz ącej 5,5 m. W nadkładzie wyst ępuje od 0,2-0,7 m, średnio 0,5 m warstwa gleby. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło ża wynosi 0,08. Jest to złoże suche. Zło że „Sierakówko” (Marciniak, Kinas, 2001 a) posiada powierzchni ę 1,3 ha. Zostało udokumentowane w kategorii C 1 w 2001 r.. Mi ąż szo ść zło ża zmienia si ę w interwale od 9,7 do 9,8 m. Grubo ść nadkładu, w którego skład wschodzi gleba wynosi średnio 0,2 m. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło ża wynosi 0,02. Jest to zło że cz ęściowo zawodnione.

10 Tabela 1 Zło ża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Wydobycie Wiek geologiczne Stan zagospo- Zastoso- Przyczyny Numer Kategoria Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe darowania wanie Klasyfikacja złó ż konfliktowo ści zło ża 3* rozpoznania 3* zło ża kopaliny litologiczno- (tys. m , zło ża (tys. m , kopaliny zło ża na mapie surowcowego tys. ton) tys. ton) wg stanu na 31.12.2003 r. ( Przeniosło, 2004) Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Lisia Góra p Q 1058 C1* Z 0 Skb 4 B L

2 Sierakówko p Q 228 C1 G 6 Skb, Sd 4 A

3 Ludomy p Q 103 C1* Z 0 Skb, Sd 4 B L, W, Z * * 4 Chlebowo t Q 15,98 C1 G 1,08 Sr 4 B K, L 5 Jaracz pż, p Q 304 C1 Z 0 Skb, Sd 4 A K 6 Jaracz II pż, p Q 422 C1 G 127 Skb, Sd 4 B K 7 Dąbrówka Le śna p Q 904 C1* Z 0 Skb 4 B K, L 8 Kowanówko pż, p Q 23 722 C ,C +B Z 0 Skb 4 B L, W, K 11 11 2 1

9 Boguniewo p Q 63 C1* N 0 Sd 4 A * 10 Marszewiec t Q 24,85 C1 G - Sr 4 A * 11 Nienawiszcz FP t Q 151,8 C1 G - Sr 4 B L, K Kowanówko p, ż Q ZWB

Rubryka 3 - rodzaj kopaliny: p - piasek, p ż - piasek ze żwirem, ż - żwir, t - torf Rubryka 4 - Q - czwartorz ęd Rubryka 6 - kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C 1, C 2, zło że zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) - C1* Rubryka 7 - zło ża: G - zagospodarowane, N - niezagospodarowane, Z - zaniechane, ZWB – wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9 - kopaliny skalne: Skb –kruszywa budowlane, Sd – drogowe , Sr - kopaliny rolnicze Rubryka 10 - 4 - zło ża ; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne, powszechne Rubryka 11 - zło ża: A - małokonfliktowe, B - konfliktowe Rubryka 12 - K - ochrona krajobrazu, L - ochrona lasów, W - ochrona wód podziemnych, Z – konflikt zagospodarowania terenu

Zło że piasku „Ludomy” (Siliwo ńczuk, 1986) udokumentowano w 1989 r. kart ą rejestracyjn ą. Powierzchnia zło ża wynosi 1,2 ha. Średnia mi ąż szo ść kopaliny w zło żu wynosi 5,3 m. W nadkładzie wyst ępuje średnio 0,4 m gleby. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło- ża wynosi 0,07. Jest zło żem suchym. Zło że „Jaracz” (Kinas, 1998 a) udokumentowane zostało w 1998 r. na powierzchni

11,68 ha w kategorii C 1. Średnia mi ąż szo ść udokumentowanego zło ża wynosi 2,6 m. Kopali- na zalega pod nadkładem o średniej mi ąż szo ści 0,6 m. W nadkładzie wyst ępuj ą: piaski i gleba. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło ża wynosi 0,2. Zło że jest zawodnione, a zwierciadło swobodne utrzymuje si ę na gł ęboko ści od 0,9 do 2,6 m, p.p.t. Zło że kruszywa naturalnego „Jaracz II” (Kinas, 1998 b) udokumentowano w 1998 r. w kategorii C 1. Powierzchnia zło ża wynosi 8,1 ha. Mi ąż szo ść kopaliny w zło żu zmienia si ę w przedziale od 2,0 do 7,8 m, średnio 4,1 m. Grubo ść nadkładu (gleba i piasek) waha si ę od 0,3 do 1,0 m, przeci ętnie 0,5 m. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło ża wynosi 0,2. Kopalina wykorzystywana jest w budownictwie i drogownictwie. Zło że jest zawodnione, a zwierciadło swobodne wyst ępuje na gł ęboko ści od 4,5 do 9,8 m p.p.t. Dla zło ża „D ąbrówka Le śna” (Frankowska, Gawro ński, 1982) została sporz ądzona w 1982 r. karta rejestracyjna. Zło że to posiada powierzchni ę 3,8 ha. Mi ąż szo ść kopaliny w zło żu zmienia si ę w szerokim przedziale od 0,0 do 19,8 m, średnio 14,6 m. W nadkładzie zło ża wyst ępuje gleba o średniej mi ąż szo ści 0,2 m. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo- ści zło ża wynosi 0,02. Jest to zło że suche. Tabela 2 Średnie parametry jako ściowe złó ż kruszywa naturalnego Punkt Zawarto ść Zawarto ść za- Zawarto ść Nasi ąkli- piaskowy pyłów mine- nieczyszcze ń zwi ązków wo ść Wska źnik wodo- Lp. Nazwa zło ża ralnych obcych siarki przepuszczalno ści [%] [%] [%] [%] [%] 1 2 3 4 5 6 7 8 1 Lisia Góra 96,7 2,1 0 0,10 ------2 Sierakówko 97,4 1,6 ślady (lignit) ------45,1 3 Ludomy 97,9 2,0 0 0,11 ------4 Jaracz 74,8 3,0 --- 0,05 2,1 24,2 5 Jaracz II 81,4 2,8 --- 0,05 2,0 39,9 6 Dąbrówka Le śna 99,9 5,0 0 0,07 ------7 Kowanówko 57,5 1,4 0 0,05 1,5 --- 8 Boguniewo 97,6 2,1 0 0,08 ------

Zło że „Kowanówko” (Marsz, 1977) posiada powierzchni ę 240 ha. Jest to zło że piasku i żwiru udokumentowane w 1977 r. w kategorii C 2, C 1+B. Mi ąż szo ść zło ża zmienia si ę w przedziale od 2,5 do 16,0 m, średnio 7,3 m. Kopalin ą towarzysz ącą w omawianym zło żu jest piasek, o średnim punkcie piaskowym 92,0%, zawarto ści pyłów mineralnych od 0,7-

12 10,0%, średnio 3,0% i zawarto ści siarki w przeliczeniu na SO 3 średnio 0,05%. Mi ąż szo ść kopaliny towarzysz ącej w zło żu mie ści si ę w przedziale od 0,21-6,0 m, średnio 1,9 m. Kopa- lina w złożu „Kowanówko” zalega pod nadkładem piasku i gleby o przeci ętnej grubo ści 2,2 m. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło ża wynosi 0,26. Zło że jest zawodnione, a zwierciadło swobodne wyst ępuje na gł ęboko ści od 1,0 do 7,0 m p.p.t. Zło że piasku „Boguniewo” (Siliwo ńczuk, 1991) zostało udokumentowane kart ą rejestracyjn ą na powierzchni 1,1 ha. Mi ąż szo ść kopaliny waha si ę od 2,3 do 5,6 m, średnio wynosi 3,7 m. W nadkładzie zalega średnio 0,2 m warstwa gleby piaszczystej i piasku. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło ża wynosi 0,05. Kopalina przydatna jest w drogownictwie. Jest to zło że cz ęś ciowo zawodnione, poziom wodono śny o zwierciadle swobodnym wyst ępuje na gł ębokości od 1,6 do 2,9 m. Zło ża kruszyw naturalnych nale żą do kategorii złó ż powszechnych – klasa 4. Zło ża: „Sierakówko”, „Jaracz” i „Boguniewo” zakwalifikowano do klasy A – małokonfliktowe. Po- zostałe zło ża: „Lisia Góra”, „Ludomy”, „Jaracz II”, „D ąbrówka Le śna” „Kowanówko” do klasy B – konfliktowe. Konfliktowo ść prowadzenia eksploatacji na tych zło żach jest spowodowana ich poło żeniem na terenie obszaru chronionego krajobrazu Puszcza Notecka oraz Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka, a zło że „Kowanówko” dodatkowo w pobli- żu uj ęcia wody pitnej dla miasta Oborniki Wielkopolskie. Klasyfikacja sozologiczna została uzgodniona z geologiem Wojewódzkim Wydziału Środowiska i Rolnictwa Wielkopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Poznaniu. Oprócz omówionych złó ż kruszyw naturalnych na obszarze arkusza Parkowo zlokalizowane są trzy holoce ńskie zło ża torfu.

2. Torfy Zło że „Chlebowo” (Ilnicki, 1989) udokumentowane zostało w 1989 r. na powierzchni 1,7 ha. Jest to zło że pokładowe o średniej mi ąż szo ści 2,4 m. W nadkładzie o średniej mi ąż- szo ści 0,1 m wyst ępuj ą grunty organiczne. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło ża wynosi 0,05. Parametry jako ściowe torfu ze zło ża „Chlebowo” przedstawiaj ą si ę w nast ępuj ą- cy sposób: zawarto ść popiołu od 3,18 do 16,2%, średnio 6,63%; wilgotno ść od 72,5 do 92,6%, średnio 82,9%; odczyn pH od 2,4 do 4,6, średnio 3,37; pojemno ść wodna od 438 do 1256, średnio 711,6; ci ęż ar obj ęto ściowy od 0,910 do 1,202 T/m 3. Kopalina ma zastosowanie w rolnictwie i ogrodnictwie. Jest to zło że zawodnione, ustabilizowane zwierciadło wody zalega na gł ęboko ści od 0,4 do 0,5 m p.p.t. Zło że torfu „Chlebowo” zakwalifikowano do złó ż

13 powszechnych – klasa 4 i konfliktowych – klasa B. Przyczyn ą konfliktowo ści zło ża jest jego poło żenie przy granicy rezerwatu przyrody „Bagno Chlebowo”. Zło że torfu „Marszewiec” (Kinas, 2002) posiada powierzchni ę 1,11 ha., jest udokumentowane w kategorii C 1. Mi ąż szo ść zło ża zmienia si ę w interwale od 3,1 do 4,8 m ( średnio 3,9 m). Grubo ść nadkładu waha si ę od 0,1 do 0,3 m. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szości zło ża wynosi 0,09. Zawarto ść popiołu w kopalinie zmienia si ę od 9 do 36%, średnio wynosi 21%, stopie ń rozkładu torfu zmienia si ę od 40 do 78%, średnio 54%, odczyn pH od 5,1 do 7,5, średnio 6,8, a zawarto ść wody waha si ę od 62,29 do 86,0%, średnio 82,1%. Kopalina wykorzystywana jest w rolnictwie i ogrodnictwie. Jest to zło że zawodnione, woda wyst ępuje na gł ęboko ści od 0,4 do 2,6 m p.p.t. Jest zło żem małokonfliktowym – klasa A. Zło że torfu „Ninawiszcz FP”(Marciniak, Kinas, 2001b) udokumentowane zostało w kategorii C 1 na powierzchni 7,81 ha. Mi ąż szo ść kopaliny zmienia si ę od 0,4 do 3,4 m ( śred- nio 2,0 m). W nadkładzie o grubo ści od 0,1 do 0,2 m wyst ępuj ą grunty organiczne. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło ża wynosi 0,11. Zawarto ść popiołu w kopalinie zmienia si ę od 11 do 39%, średnio wynosi 23%, stopie ń rozkładu torfu zmienia si ę od 43 do 79%, średnio 59%, odczyn pH od 6,1 do 7,5, średnio 7,0, a zawarto ść wody waha si ę od 64,9 do 85,9%, średnio 80,4%. Kopalina wykorzystywana jest w rolnictwie i ogrodnictwie. Jest to zło że zawodnione, woda wyst ępuje na gł ęboko ści od 0,2 do 1,6 m p.p.t. Zło że torfu „Niena- wiszcz FP” zakwalifikowano do złó ż powszechnych, licznie wyst ępuj ących, łatwo dost ęp- nych – klasa 4 i konfliktowych – klasa B, gdy ż zlokalizowane jest cz ęś ciowo na terenach le- śnych i ł ąkach oraz w granicach obszaru chronionego krajobrazu.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin Na obszarze arkusza Parkowo prowadzona jest wył ącznie eksploatacja kopalin pospolitych: kruszyw naturalnych i torfu. Wydobywane kopaliny wykorzystywane s ą na potrzeby lokalnej ludno ści, a wielko ść wydobycia zale żna jest od zapotrzebowania. W 2005 roku eksploatowane są dwa zło ża kruszyw naturalnych i trzy zło ża torfu. Eksploatacja piasków ze zło ża „Sierakówko” prowadzona jest okresowo od 2002 r. Koncesjonobiorc ą i u żytkownikiem zło ża jest „WIERPOL” Sp. z o.o. w Sierakówku. Konce- sja na eksploatacj ę kopaliny została wydana przez Starost ę Powiatu Czarnkowsko- Trzcianackiego w 2001 r. i jest wa żna do 2011 r. Powierzchnia obszaru górniczego wynosi 13 249 m 2, a terenu górniczego 17 967 m 2. Wydobycie surowca prowadzone jest systemem odkrywkowym jednym lub dwoma poziomami w miar ę post ępu robót, przy zastosowaniu koparek podsi ębiernych. Składowisko nadkładu znajduje si ę poza granicami obszaru eksplo-

14 atacji. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych prowadzona będzie w kierunku rolnym, docelowo ma powsta ć staw rybny. Kopalina wykorzystywana jest bez przeróbki w budownictwie i drogownictwie. Eksploatacj ę piasku ze żwirem i piasku ze zło ża „Jaracz II” rozpocz ęto w styczniu 2001 r. Koncesjonobiorc ą, wła ścicielem i użytkownikiem zło ża jest Przedsi ębiorstwo Produk- cyjno-Handlowo-Usługowe „Jaracz” S.C. w miejscowo ści Jaracz. Koncesja na eksploatacj ę kopaliny wydana pierwotnie w 1998 r. została przedłu żona 26.04 2004 r. i jest wa żna do 2009 r. Obszar na który wydano koncesj ę wynosi 77 174 m 2, jest to równocze śnie powierzchnia obszaru górniczego, a powierzchnia terenu górniczego jest równa 96 802 m 2. Wydobycie kruszywa prowadzone jest w sposób ci ągły systemem odkrywkowym, jednym pi ętrem eks- ploatacyjnym. W zakładzie przeróbczym usytuowanym poza granicami zło ża, kopalina jest sortowana na ró żne frakcje i wykorzystywana w budownictwie i drogownictwie. W wyniku eksploatacji powstaje wyrobisko stokowo-wgł ębne. Składowisko nadkładu znajduje si ę poza granicami obszaru eksploatacji. Zło że poło żone jest na obszarze chronionego krajobrazu „Do- lina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka”. Od wyznaczonych granic eksploatacji jest wyznaczony filar ochronny dla rzeki Wełny i Flinty. Zło że torfu „Chlebowo” eksploatowane jest od 1996 r. Koncesja wydana dla u żytkow- nika i wła ściciela zło ża, Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Ryczywole w 1996 r., przedłu żona 29.04.2002 r. dec. nr SR-Pi-IV-3/74121/3/02 jest wa żna do 2008 r. Obszar, na który wydano koncesj ę wynosi 17 201,6 m 2. Obszar górniczy zło ża „Chlebowo” został wyznaczony w czterech rejonach : „Chlebowo 1” i „Chlebowo 2” ze wspólnym terenem górniczym oraz „Chlebowo 3” i „Chlebowo 4” z drugim wspólnym terenem górniczym. Łączna powierzchnia obszaru górniczego wynosi 17 202,6 m 2, a terenu górniczego 48 360,7 m2. Złoże eksploatowane jest w sposób ci ągły, jednym poziomem wydobywczym spod wody. Wydobywana kopalina poddawana jest rozdrobnieniu mechanicznemu i suszeniu w zakładzie przeróbczym zlokalizowanym na północ od granic zło ża. Torf ze zło ża „Chlebo- wo” przeznaczony jest do celów rolniczych i ogrodniczych. W pozostaj ących po eksploatacji otwartych zbiornikach wodnych (potorfiach) nast ępuje naturalny proces regeneracji torfu. Cały teren obecnego zło ża ma w perspektywie stanowi ć ostoj ę dla rzadkich gatunków flory i fauny, między innymi przewiduje si ę utworzenie stanowisk bobrów. Zło że torfu „Marszewiec” jest eksploatowane od 2003 r. Prywatny u żytkownik uzyskał koncesj ę na eksploatacj ę kopaliny w 2003 r. i jest ona wa żna do 31.12.2008 r. Obszar, na któ- ry wydano koncesj ę wynosi 6 499 m 2, jest to zarazem powierzchnia obszaru górniczego. Po- wierzchnia terenu górniczego wynosi 11 110 2 m. Eksploatacja prowadzona jest okresowo,

15 systemem odkrywkowym przy u życiu koparek do maksymalnej gł ęboko ści 5,3 m. Wydoby- wany torf zbywany jest w stanie surowym bezpo średnio ze zło ża i wykorzystywany dla lokalnych potrzeb ogrodniczych i rolniczych. Po zako ńczeniu wydobycia powstanie staw, który będzie słu żył do hodowli ryb. Eksploatacj ę torfu na zło żu „Nienawiszcz FP” rozpocz ęto w 2002 r. U żytkownik prywatny uzyskał koncesj ę na eksploatacj ę kopaliny w 2002 r., wa żną do 2016 r. Obszar, na któ- ry wydano koncesj ę jest równocze śnie obszarem górniczym i wynosi 78 168 m 2. Powierzch- nia terenu górniczego jest równa 132 500 m 2. Na zło żu prowadzona jest eksploatacja ci ągła systemem odkrywkowym, jednym pi ętrem przy u życiu koparki do maksymalnej gł ęboko ści 3,5 m p.p.t. W wyniku eksploatacji powstaje wyrobisko wgł ębne, które w ramach rekultywacji zostanie przekształcone na zbiornik wodny. Kopalina jest transportowana bez przeróbki bezpo średnio do odbiorców i wykorzystywana w rolnictwie i ogrodnictwie. Na obszarze arkusz Parkowo znajduje si ę pi ęć złó ż, na których eksploatacja została zaniechana. Kruszywo naturalne ze zło ża „Lisia Góra” było eksploatowane od roku 1985, okresowo na lokalne potrzeby budownictwa miejscowej ludno ści. Nie uzyskano informacji o terminie zako ńczenia eksploatacji. Na terenie poeksploatacyjnym pozostało wyrobisko, a wokół teren został zalesiony. Zło że „Ludomy” było eksploatowane w latach 1989-1991. Nie został sporz ądzony do- datek rozliczaj ący zasoby. Teren poeksploatacyjny, który miał by ć przeznaczony pod zabu- dow ę nie został zrekultywowany, wyrobisko zarasta samoistnie. Eksploatacj ę piasku i żwiru na zło żu „Jaracz” rozpocz ęto w 1998 r. Na skutek upływu terminu wa żno ści koncesji obszar i teren górniczy został zniesiony i eksploatacja zaniechana. Zasoby pozostaj ące w zło żu nie zostały rozliczone. Brzegi wyrobiska wyrównano, a docelowo powstanie tam zbiornik wodny. Zło że „Dąbrówka Le śna” jest zlokalizowane na gruntach, których wła ścicielem s ą La- sy Pa ństwowe – Nadle śnictwo Oborniki, było eksploatowane w latach 1982-1995 roku. Eks- ploatacja na nim została zaniechana (nie sporz ądzono dodatku rozliczeniowego zasobów). Na terenie eksploatacji pozostało wyrobisko, które zalesia si ę samoistnie. Na zło żu kruszywa naturalnego „Kowanówko” prowadzona była eksploatacja w latach 1980-1992, tylko w granicach udokumentowanych w kategorii B. Eksploatacja została zaniechana ze wzgl ędu na zlokalizowanie zło ża w bliskim s ąsiedztwie zbiornika wody pitnej w dolinie rzeki Wełny. Zasoby pozostaj ące w zło żu zostały rozliczone. Tereny poeksploatacyjne zostały zrekultywowane w cało ści w kierunku leśnym.

16 W granicach udokumentowanego w kategorii C 2 zło ża „Kowanówko” (Marsz, 1977), istniało zło że o takiej samej nazwie, które było eksploatowane w latach od 1976 do 1993. W grudniu 1993 r. zostało wykre ślone z bilansu zasobów. Zło że kruszywa naturalnego (piasku) „Boguniewo” znajdujące si ę na obszarze arkusza Parkowo nie jest zagospodarowane. Na obszarze arkusza Parkowo istnieje jedena ście niekoncesjonowanych miejsc eksploatacji kruszyw naturalnych, na mapie zaznaczonych jako punkty wyst ępowania kopaliny. Pia- ski w tych wyrobiskach pozyskiwane s ą okresowo, wył ącznie na potrzeby lokalne. Brak danych odno śnie parametrów zalegania kruszywa i jego cech jako ściowych spowodował, że nie sporz ądzono dla nich kart informacyjnych. Przepisy prawne i wzgl ędy ochrony środowiska zakazuj ą tego typu eksploatacji.

VI. Perspektywy występowania kopalin Obszar arkusza Parkowo został dobrze rozpoznany pod wzgl ędem wyst ępowania kopalin (Foltyniewicz, Gawro ński, 1989a, b, c; Gawro ński, 1996). Tereny, które mog ą by ć per- spektywicznym źródłem pozyskiwania surowców ilastych ceramiki budowlanej znajduj ą si ę w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza, w rejonie miejscowo ści Gorzewo. S ą to czwartorz ę- dowe iły warwowe o mi ąż szo ści od 2,0 do 12,1 m, które zostały stwierdzone w kilkunastu otworach poszukiwawczych. Na podstawie danych zawartych w opracowaniu „Zlokalizowanie i charakterystyka złó ż torfowych ...” (Ostrzy żek, Dembek, 1996) wyznaczono obszary perspektywiczne wyst ąpie ń torfów. W okolicy rezerwatu przyrody „Bagno Chlebowo” na powierzchni 187,5 ha rozci ąga si ę obszar perspektywiczny torfów Lipsko-Bagno. Mi ąż szo ść surowca osi ąga 3,0 m, popielno ść 12,3%, rozkład torfu 33%, a zasoby oceniane s ą na 3 998 tys. m 3. Są to torfy przej ściowe typu mszarnego. W rejonie Połajewo wyst ępuj ą torfowiska typu niskiego z torfami mechowi- skowo-turzycowiskowymi o powierzchni do 12 ha. Mi ąż szo ść torfu osi ąga 2,25 m, a popielno ść wynosi 15,8%. W południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru bada ń wyst ępuje obszar perspektywiczny torfów turzycowiskowych Nienawiszcz. Powierzchnie torfowisk maj ą po oko- ło10 ha. Średnie mi ąż szo ści torfu wahaj ą si ę od 1,56 do 2,63 m, popielno ść od 15 do 18%. Na map ę naniesiono trzy obszary w okolicach Zawad i Ryczywołu, na których prze- prowadzone prace geologiczno-poszukiwawcze dla kruszywa piaszczystego dały wyniki ne- gatywne.

17 VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Obszar arkusza Parkowo w 75% poło żony jest w zlewni trzeciego rz ędu rzeki Wełny i jej dopływów. Granic ę zachodni ą stanowi dolina Flinty (dopływ Wełny) i Wełny (Klecz- kowski, 1990). Północno-zachodnia cz ęść znajduje si ę w zlewni rzeki Ko ńczak (dopływ War- ty), której tylko źródła znajduj ą si ę na arkuszu Parkowo. Niewielki obszar w południowej cz ęś ci le ży w zlewni bezimiennych dopływów Warty. Według informacji Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Poznaniu (In- formator…., 2004) na obszarze arkusza Parkowo prowadzony jest monitoring diagnostyczny stanu czysto ści wód w rzekach w pi ęciu punktach kontrolno-pomiarowych. Ocen ę czysto ści wód prowadzono zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. (Dz. U. Nr 32, poz. 284). W miejscowo ści Go ściejewo na Dopływie z Sokołowa Budzy ńskie- go stan sanitarny wody nie spełnia wymaga ń okre ślonych dla wody przeznaczonej do spo ży- cia przez ludzi, czyli s ą to wody klasy V. Na obni żenie jako ści cieku w znacznym stopniu wpływa Gorzelnia w Go ściejewie. Dwa kolejne punkty pomiarowe, w których wody posiada- ją IV klas ę jako ści (wody niezadowalaj ącej jako ści) znajduj ą si ę na rzece Wełnie, jeden poni- żej Rogo źna, a drugi na wodowskazie Kowanówko. Dwa kolejne punkty pomiarowe są zlokalizowane na rzece Flincie: jeden poni żej Ryczywołu, a drugi przy uj ściu do Wełny. W oby- dwu punktach wody posiadaj ą III klas ę (wody zadowalaj ącej jako ści).

2. Wody podziemne Wody podziemne o charakterze u żytkowym wyst ępuj ą w utworach: czwartorz ędowych, mioce ńskich i oligoce ńskich. W osadach czwartorz ędowych wyst ępuj ą trzy poziomy wodono śne: przypowierzchniowy, mi ędzymorenowy i podglinowy (Stanicki, 2000). Poziom przypowierzchniowy wyst ępuje w dwóch rejonach. Pierwszy, w zachodniej cz ęś ci arkusza, zwi ązany jest z osadami fluwioglacjalnymi sandrów. Mi ąż szo ść serii mie ści si ę w przedziale od 10 do ponad 20 m. Swobodne zwierciadło zalega na gł ęboko ści około 2 m poni żej terenu. Poziom zasilany jest przez bezpo średni ą infiltracj ę opadów. Współczynnik filtracji wynosi od 10 do 50 m/d, przewodno ść od 100-200 m 2/d. Poziom ten eksploatowany jest przez uj ęcie grupowe w Ludomach , którego zatwierdzone zasoby wynosz ą 60 m 3/h (Dą- browski, 1999). Drugi obszar zwi ązany jest z osadami rzeki Wełny w rejonie Kowanówka. Mi ąż szo ść serii wynosi od 7 do 20 m, współczynnik filtracji 24-83 m/d. Swobodne zwiercia- dło zalega na gł ęboko ści około 1 m poni żej terenu. Z tego poziomu eksploatowana jest woda (przez uj ęcie infiltracyjne z rzeki Wełny) dla miasta Oborniki Wielkopolskie. Zatwierdzone

18 zasoby (Dąbrowski, 1999) tego uj ęcia wynosz ą 1245 m 3/h. Wody poziomu przypowierzch- niowego s ą średnio zmineralizowane (sucha pozostało ść od 448 do 733 mg/dm 3). Chlorki wyst ępuj ą w ilo ści od 32 do 101 mg/dm 3, żelazo od 0,28 do 0,83 mg/dm 3, mangan od 0,03 do 0,69 mg/dm 3. Azotany pojawiaj ą si ę w wodzie okresowo, a przyczyn ą tego jest nieregulowa- na gospodarka wodno-ściekowa w tym rejonie. Poziom mi ędzymorenowy dzieli si ę na górny i dolny. Buduj ą go osady fluwioglacjalne rozdzielaj ące gliny zlodowacenia bałtyckiego. Mi ąż szo ść osadów wodono śnych poziomu górnego mie ści si ę w przedziale od 10 do 20 m (w osadach fluwioglacjalnych) i od 20 do 40 m (w osadach interglacjalnych), współ- czynnik filtracji od 1 do 17 m/d, a przewodno ść od 100 do 200 m 2/d. Z tego poziomu eksploatowane s ą wody przez uj ęcie w: Go ściejewie (50 m 3/h), Owieczkach (36 m 3/h), Wiardun- kach (36 m3/h), Karolewie (36 m 3/h). Wody poziomu mi ędzymorenowego górnego zawieraj ą wy ższe od dopuszczalnych ilo ści zwi ązków żelaza od 2,4 do 7,2 mg/dm 3 i manganu 0,1- 0,4 mg/dm 3. S ą to wody słabo zmineralizowane o suchej pozostało ści od 389 do 764 mg/dm 3. Poziom mi ędzyglinowy dolny wyst ępuje lokalnie i zwi ązany jest z seri ą osadów fluwioglacjalnych lub interglacjalnych, a ich mi ąż szo ść mie ści si ę w przedziale 10-20 m, współ- czynnik filtracji od 3 do 31 m/d. Poziom ten uj ęto do eksploatacji w uj ęciu grupowym dla Ryczywołu, zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wynosz ą 60 m 3/h, w Gorzewie (90 m 3/h) oraz w Nininie (96 m 3/h). Wody poziomu mi ędzymorenowego dolnego s ą średnio zmineralizowane, o suchej pozostało ści 422-679 mg/dm 3. Chlorki wyst ępuj ą w ilo ściach od 10 do 74 mg/dm 3, siarczany 12-51 mg/dm 3, żelazo od 1,26 do 4,0 mg/dm 3, mangan od 0,03 do 1,27 mg/dm 3. Podwy ższone zawarto ści azotanów zwi ązane s ą z zanieczyszczeniami antropo- genicznymi. W północno-zachodniej cz ęś ci obszaru bada ń osady interglacjalne poziomu mi ędzymo- renowego dolnego zwi ązane s ą z form ą kopaln ą uznan ą jako główny zbiornik wód podziemnych nr 139 Smogulec-Margonin (Kleczkowski, red., 1990). Poło żenie arkusza Parkowo na tle mapy głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce przedstawia figura 3. Zbiornik ten nie posiada szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej, wi ęc nie został na- niesiony na map ę. Mioce ński poziom wodono śny wyst ępuje w południowej i wschodniej cz ęś ci arkusza, a na północy jest prawie nierozpoznany (Stanicki, 2000). Zwi ązany on jest z osadami piasków drobnoziarnistych i mułkowatych o mi ąż szości od 5 do 20 m. Współczynnik filtracji wynosi od 0,3 do 3,5 m/d, przewodno ść od 5 do 23 m 2/d. Poziom mioce ński eksploatowany jest

19 w ujęciach: Boguniewo (42 m 3/h), Rogo źno (30 m 3/h), Go ściejewo (29,5 m 3/h), Słonawy (36 m3/h), Słomowo (150 m 3/h). Wody poziomu mioce ńskiego zawieraj ą wy ższe od dopuszczalnych st ęż eń zwi ązków żelaza, przewa żaj ą wody twarde. Zawarto ść siarczanów waha si ę od 5 do 41 mg/dm 3, chlor- ków od 7 do 654 mg/dm 3 (najwy ższe warto ści w okolicy Rogo źna). Poziom oligoce ński wyst ępuje jedynie w okolicy Ro żnowic i jest słabo rozpoznany. Brak jest uj ęć z tego poziomu wodono śnego na omawianym obszarze.

Fig. 3 Poło żenie arkusza Parkowo na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1. Obszar Wysokiej Ochrony (OWO); 2. Obszar Najwy ższej Ochrony (ONO); 3. granica GZWP o charakterze porowym; Nazwa i numer GZWP, wiek utworów wodono śnych: Subzbiornik Złotów–Piła–Strzelce Kraje ńskie – 127, trzeciorz ęd (Tr); Pradolina Toru ń–Eberswalde (Note ć) – 138, czwartorz ęd (Q); Dolina Kopalna Smogulec–Margonin – 139, czwartorz ęd (Q); Dolina Kopalna Szamotuły-Duszniki – 145, czwartorz ęd (Q); Subzbiornik Jezioro Byty ńskie- Wronki-Trzciel – 146, trzeciorz ęd (Tr);

20 VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęż eń okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Warto ści dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszcze ń oraz zakresy i ich przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 394-Parkowo zamieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi zawarto ści przeci ęt- nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawarto ść metali, lecz ta ich cz ęść , której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc słabo zwi ązana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 go- dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u życiem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

21 Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy za- Warto ść Warto ść przeci ętnych Warto ści dopuszczalne st ęż eń w glebie warto ści przeci ętnych (median) w glebach lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Śro- w glebach na (median) obszarów niezabudo- dowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) arkuszu 394- w glebach na wanych Polski 4) Parkowo arkuszu 394- Metale Parkowo N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa <2 mm <1 mm Grupa A 1) Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja – woda Mineralizacja królewska HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 6-72 26 27 Cr Chrom 50 150 500 1-6 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 8-214 33 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-2 1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1-12 4 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-9 3 3 Pb Ołów 50 100 600 6-13 11 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05-0,05 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 394-Parkowo 1) grupa A w poszczególnych grupach zanieczyszcze ń a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 7 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 7 wy Prawo wodne, Cr Chrom 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 6 1 o ochronie przyrody; je żeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro- Co Kobalt 7 żenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cu Mied ź 7 tych st ęż enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 7 2) Pb Ołów 7 grupa B - grunty zaliczone do u żytków rolnych z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 7 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- nieu żytki, a tak że grunty zabudowane i zurbanizowane sza 394-Parkowo do poszczególnych grup zanieczysz- z wył ączeniem terenów przemysłowych, u żytków cze ń (ilo ść próbek) kopalnych oraz terenów komunikacyjnych,

3) grupa C - tereny przemysłowe, u żytki kopalne, tereny komunikacyjne, 6 1 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść opróbowania (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna prób- ka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie punktowej.

22 Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A i B (zgodnie z Rozporz ądzeniem z dnia 9 wrze śnia 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy ższała doln ą granic ę warto ści dopuszczalnej w tej grupie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu gleb z danego miejsca. Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęż eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 3). Przeci ętne zawarto ści badanych pierwiastków w glebach arkusza s ą porównywalne z warto ściami przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Warto ści nieco wy ższe zanotowano jedynie dla cynku. Pod wzgl ędem zawarto ści metali 6 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Do grupy B zaklasyfikowano jedynie próbkę gleby w punkcie 7, z uwagi na wzbogacenie w cynk. Jest to prawdopodobnie zanieczyszczenie pochodzenia antropogenicz- nego. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo żli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęż kimi oraz wielopier ścieniowymi w ęglowodorami aromatycznymi (WWA) i polichlorowanymi bifenylami (PCB) oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osa- dów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy żej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 zamieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków oraz trwałych zanieczyszcze ń organicznych (TZO)

23 w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obo- wi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i warto ści PEL (Macdonald, 1994). Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów są pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charakteryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frak- cj ę ziarnowa drobniejsza ni ż 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP- AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą spektrometrii mas z jonizacj ą w plazmie indukcyjnie sprz ężonej (ICP-MS), tak że z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Zawarto ści wielopier ścieniowych w ę- glowodorów aromatycznych (WWA) – acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, chryzenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, benzo(a)pirenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu, dibenzo(a,h)antracenu, benzo(ghi)perylenu oznaczono przy u życiu chromatografu gazowego z detektorem spektrometrem mas, a oznaczenia polichlorowanych bifenyli (kongenery PCB28, PCB52, PCB101, PCB118, PCB153, PCB138, PCB180) wykonano przy użyciu chromatografu gazowego z detektorem wychwytu elektronów. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ń- stwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych warto ściach PEL. Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość , co najmniej jednego pierwiastka przewy ższała doln ą granic ę warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu do zanieczyszczonego ka żdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu.

24 Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu badane s ą co roku osady Wełny w Obornikach. Osady Wełny pobierane w Obornikach charakteryzuj ą si ę bardzo niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych składników zbli żonymi do warto ści ich tła geochemicznego. Osady te zawieraj ą szkodliwe składniki w st ęż eniach ni ższych ni ż ich warto ści PEL oraz ni ższych ni ż dopuszczalne ich st ę- żenia w osadach według rozporz ądzenia M Ś z dnia 16 kwietnia 2002 r.. Dane prezentowane na mapie umo żliwiaj ą jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka, wielopier ścieniowych w ęglo- wodorów aromatycznych lub polichlorowanych bifenyli. Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych

Rozporz ądzenie *** PEL **** Wełna Pierwiastek Tło geochemiczne MŚ (Macdonald, 1994) Oborniki Arsen (As) 30 17 <5 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 79 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 25 Nikiel (Ni) 75 42 6 4 Ołów (Pb) 200 91 11 12 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,027 * WWA 11 WWA 5,683 <0,033 ** WWA 7 WWA 8,5 <0,026 PCB 0,3 0,189 <0,001 Obja śnienia: * - suma acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu ** - suma benzo(a)antracenu, benzo[b]fluorantenu, benzo[k]fluorantenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu, indeno[1,2,3-cd]pirenu, benzo[ghi]perylenu) Rubryka 2: *** Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony Dz. U. Nr 55 z 14.05.2002 r., poz. 498 . Rubryka 3: **** zawarto ść pierwiastka, powy żej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne wg D D. MacDonald, 1994.

3. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęż enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994).

25 Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu ż profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy ższonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo żliwy, gdy ż te dwie kraw ędzie s ą zbie żne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu ż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu ż profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 12 do około 43 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 20 nGy/h i jest znacznie ni ższa od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu ż profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma mieszcz ą si ę w zakresie od około 14 do około 48 nGy/h przy przeci ętnej warto ści około 23 nGy/h. Powierzchni ę obszaru arkusza Parkowo buduj ą utwory o generalnie niskich wartościach promieniowania gamma. S ą to głównie plejstoce ńskie gliny zwałowe oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe. W dolinach rzek wyst ępuj ą holoce ńskie osady rzeczne (piaski i żwiry) oraz torfy. Podrz ędnie na powierzchni badanego obszaru znajduj ą si ę utwory zastoiskowe (iły, mułki i piaski), holoce ńskie namuły i piaski eoliczne. Najwy ższe warto ści promieniowania gamma zarejestrowane w północnej cz ęś ci profilu zachodniego (ok. 42 nGy/h) zwi ązane są z glinami zwałowymi i namułami. W profilu wschodnim najwy ższe warto ści promieniowania (około 48 nGy/h) s ą najprawdopodobniej zwi ązane z holoce ńskimi osadami rzecznymi. St ęż enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu ż obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahaj ą si ę w przedziale od około 1,8 do około 3,7 kBq/m 2 wzdłu ż profilu zachodniego, a wzdłu ż profilu wschodniego - od około 0,7 do około 4,5 kBq/m 2.

26 Fig. 4 Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieni pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 4 Fig. 394W PROFIL ZACHODNI 394E PROFIL WSCHODNI

trowej arkusza) arkusza) trowej Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5849651 5846780 5847734

5845646 5845814 m m 5843721 5844840 5841633 5843900 5839755

0 5 10 15 20 25 30 0 5 10 15 20 25 30 nGy/h nGy/h 27 27 otwórczymi (na osi rz osi (na otwórczymi

St ęż enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęż enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5849651 5846780 5847734

5845646 5845814 ę

dnych - opis kilome-- siatki dnych m m 5843721 5844840 5841633 5843900 5839755

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 kBq/m 2 kBq/m 2

IX. Składowanie odpadów Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniając zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.01.62.628) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmody- fikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo żliwiaj ące pó ź- niejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró żnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfi- kowane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: − wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo żna lokalizowa ć składowisk odpadów, − warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu żb, − wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy ższych kryteriów, wyznaczono: − obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, − obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, − obszary mo żliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których mo żliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, zaznaczono tak- że wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów.

28 Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyró żni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie:

- izolacyjnych wła ściwo ści podło ża – odpowiadaj ących wyró żnionym wymaganiom składowania odpadów,

- rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ętych obszarów ochrony (b - zabudowy mieszkaniowej, obiektów u żytecz- no ści publicznej, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, z – złó ż). Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymie- nione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło ża i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale żnione od typu składowanych odpadów (Tabela 5). Tabela 5 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska mi ąż szo ść współczynnik rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró żnienie: - warunków izolacyjno ści podło ża zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu składowisk (przyj ętymi w tabeli 5), - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło ża (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąż szo ści do 2,5 m, mi ąż szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro żenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wybranych wier- ce ń, których profile geologiczne (tabela 6) wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów

29 POLS. Profile te przedstawiaj ą budow ę geologiczn ą do gł ęboko ści 5 m poni żej stropu pierwszej warstwy wodono śnej poło żonej pod utworami izoluj ącymi. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro żenia głównego użytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Parkowo Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Stanicki, 2000). Stopie ń zagro żenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak że czynników zewn ętrznych, takich jak istnie- nie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró żne naturalne i antropogeniczne uwarunkowa- nia. Dlatego te ż obszarów o ró żnym stopniu zagro żenia nie nale ży wprost porównywa ć z wy- znaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró żnym zagro żeniu jako ści wód podziemnych. Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk Na obszarze obj ętym arkuszem Parkowo bezwzgl ędnemu wył ączeniu z lokalizowania składowisk odpadów podlegaj ą: - obszar zwartej zabudowy miasta Rogo źno, b ędącego siedzib ą Urz ędu Miasta i Gminy; Ryczowołu – siedziby Urz ędu Gminy i miejscowo ści Kowanówko, Ro ż- nowy i Ludomy, - obszary źródliskowe, bagienne i podmokłe, - łąki na glebach pochodzenia organicznego, - obszar obj ęty ochron ą prawn ą NATURA 2000 (Shadow List): siedliskowy – „Dol- na Wełny” i ptaków - „Puszcza Notecka”, - obszary le śne o powierzchni powy żej 100 hektarów (Puszcza Notecka), wyst ępu- jące głównie w cz ęś ci południowo-zachodniej i środkowej, - rezerwaty przyrody – „Bagno Chlebowo”, „Promenada”, „Wełna”, „Buczyna”, - powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Wełny, Zaganki, Starej Flinty, Starej Wełny, Flinty, Strugi Sokołowskiej i mniejszych cieków, - strefy (250 m) wokół jezior w cz ęś ci południowo-wschodniej, - tereny o spadkach powy żej 10 0 (cz ęść południowo-wschodnia oraz stoki wydm w cz ęś ci południowo-zachodniej).

30 Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło ża i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (Tabela 5) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej, ni ż 2,5 m p.p.t. Na analizowanym obszarze najlepsze własno ści izolacyjne maj ą gliny zwałowe zlodowacenia Wisły (Szałajdewicz, 2003). Zajmuj ą one około 50% powierzchni. S ą to gliny jasno- br ązowe i br ązowe, silnie piaszczyste, przechodz ące niekiedy w piaski zaglinione. Zawieraj ą żwiry, otoczaki i rzadziej bloki skał północnych (granity, granitognejsy, kwarcyty, porfiry) o średnicy do 2,0 m. Wapnisto ść tych osadów wynosi 10–11%. Gliny zwałowe buduj ą powierzchni ę wysoczyzny na wysoko ści od 72 m n.p.m. na wschodzie do 110 m n.p.m. na południu. Wyst ępuj ą zwykle w postaci płatów 2–4 m miąż szo- ści. Maksymaln ą mi ąż szo ść (13,0 m) osi ągaj ą w Wiardunkach (centralna cz ęść ). Pod glinami zlodowacenia Wisły cz ęsto wyst ępuj ą gliny zlodowacenia Warty. Gliny zlodowacenia Warty tworz ą ci ągły poziom mi ąż szo ści 25–50 m, maksymalnie 73,0 m. S ą to gliny szare, br ązowo- szare i ciemnobr ązowe, piaszczyste i pyłowo-piaszczyste ze żwirem i otoczakami skał pół- nocnych o średnicy do 12 cm. Wapnisto ść tych glin jest zmienna i wynosi od 8 do 14%. W miejscach powierzchniowych wyst ąpie ń glin zwałowych wyznaczono obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych. Najwi ększe powierzchniowo obszary wyznaczono na terenie gmin: Ryczywół, Połaje- wo i Rogo źno (cz ęść północna, centralna i południowo–wschodnia analizowanego terenu). W obszarach predysponowanych do składowania odpadów oboj ętnych, na których gliny zwałowe przykryte s ą piaskami i żwirami wodnolodowcowymi o mi ąż szo ści 1-2,5 m nale ży si ę liczy ć ze zmiennymi własno ściami izolacyjnymi tych warstw. Obszary o zmiennych wła- ściwościach maj ą znaczne rozprzestrzenienie w cz ęś ci północnej i południowej. Wyznaczone obszary znajduj ą si ę koło Skrzetusza, Kr ęż ołów–Chmielowa, Drzonka II w gminie Ryczowół; koło Sokołowa Budzy ńskiego, Garbatki, Boguniewa, Parkowa, Micha- łowa, Szczytna i Ro żnowa w gminie Rogo źno oraz D ąbrówki Le śnej i Nowołosko ńca w gminie Oborniki. Powierzchnie wyznaczonych obszarów s ą płaskie i na tyle du że, że lokalizacj ę składo- wiska mo żna zaprojektowa ć w miejscu oddalonym od istniej ących zabudowa ń, aby zmniej- szy ć jego ewentualn ą uci ąż liwo ść dla okolicznych mieszka ńców. Wszystkie obszary s ą poło- żone przy drogach dojazdowych.

31 Na analizowanym obszarze ograniczenia warunkowe dla lokalizacji składowisk odpa- dów stanowiły: - zwarta zabudowa miasta Rogo źno i miejscowo ści Ryczowół, - poło żenie w strefie wysokiej ochrony głównego zbiornika wód podziemnych nr 139 Dolina Kopalna Smogulec–Morgonin, - poło żenie w strefie obszaru chronionego krajobrazu Dolina Wełny i Rynna Goła- niecko-Wągrowiecka. Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych W rejonie miejscowo ści Ludomy i Lipa znajduj ą si ę niezabezpieczone „dzikie” składo- wiska odpadów komunalnych. Wymagaj ą one natychmiastowej rekultywacji i przemieszcze- nia składowanych tu odpadów na składowiska odpowiednio zabezpieczone, poniewa ż s ą to obszary bezwzgl ędnie wył ączone z mo żliwo ści składowania odpadów. Na mapie nie wskazano obszarów proponowanych dla lokalizacji składowisk odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne (w tym komunalnych) z uwagi na brak wychodni lub płytkiego wyst ępowania utworów ilastych. W strefie gł ęboko ści do 10,0 m p.p.t. nie wyst ępu- ją utwory ilaste, które mog ą stanowi ć naturaln ą barier ę dla składowania odpadów komunalnych. Mo żna si ę jedynie spodziewa ć, że w s ąsiedztwie kilku otworów, gdzie stwierdzono znaczne mi ąż szo ści warstwy izolacyjnej (45-95 m), w sp ągu której lokalnie wyst ępują iły neoge ńskie (otwór w Boruchowie) lub iły warwowe (otwór w D ąbrówce Ludomskiej) szcze- gółowe rozpoznanie wła ściwo ści izolacyjnych pozwoli na mo żliwo ść lokalizacji składowisk odpadów komunalnych. Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Najkorzystniejsze warunki geologiczne wyst ępuj ą w cz ęś ci północno-wschodniej i północno-środkowej w obszarach mi ędzy Boruchowem, Niniszem, Tarnowem i Go ścieje- wem w gminie Ryczywół z uwagi na znaczne mi ąż szo ści glin zwałowych (20-95 m), tworz ą- cych warstw ę izolacyjn ą. Korzystne s ą tak że warunki morfologiczne (płaska powierzchnia wysoczyzny) oraz hydrogeologiczne (u żytkowy poziom mi ędzymorenowy jest izolowany pakietem glin o grubo ści ponad 40 m). S ą to rejony o bardzo niskim i niskim, lokalnie śred- nim stopniu zagro żenia wód poziomu u żytkowego. Równie korzystne warunki geologiczne i hydrogeologiczne wyst ępuj ą w cz ęś ci północ- no-zachodniej. Na zachód od Ryczywołu mi ąż szo ść glin zwałowych dochodzi do ponad 120 m, chocia ż wyst ępuj ą w ich obr ębie lokalne wkładki osadów piaszczystych. Czwartorzę- dowy poziom podglinowy jest tak że bardzo dobrze izolowany od wpływów powierzchnio-

32 wych, a cały rejon znajduje si ę w strefie o bardzo niskim, lokalnie średnim stopniu zagro żenia tego poziomu. W cz ęś ci południowej warunki geologiczne s ą mniej korzystne – mi ąż szo ści glin s ą znacznie zró żnicowane, wynosz ą od kilku do około 45 m. Powierzchnia wysoczyzny jest bar- dziej urozmaicona (falista) ni ż w cz ęś ci północnej. Natomiast warunki hydrogeologiczne s ą najkorzystniejsze, poniewa ż u żytkowy poziom mioce ński jest izolowany od wpływów powierzchniowych warstw ą glin zwałowych i iłów neoge ńskich o grubo ści powy żej 50 m i znajduje si ę w strefie o bardzo niskim stopniu zagro żenia. Z wytypowanych pod lokalizacj ę składowisk odpadów obszarów jedynie fragment terenu w okolicach Ludomy i D ąbrówki Ludomskiej znajduje si ę w strefie o wysokim stopniu zagro żenia czwartorz ędowego poziomu u żytkowego (zwi ązanym mi ędzy innymi z niezabez- pieczonym wysypiskiem odpadów oraz niewystarczającą izolacj ą tego poziomu). Północno–zachodni niewielki fragment analizowanego terenu poło żony jest w zasi ęgu głównego zbiornika wód podziemnych nr 139 Smogulec–Morgonin, w obszarze wysokiej ochrony jego wód. Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych W gminach: Połajewo, Rogo źno, Ryczywół i Oborniki Wielkopolskie istnieje szereg miejsc niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego – piasków. Punkty te s ą eksploatowane okresowo, ilo ści wydobywanego piasku s ą niewielkie, jedynie na lokalne potrzeby. W niektórych z nich składowane s ą nielegalnie odpady komunalne, cz ęść z nich jest ju ż samoistnie zaro śni ęta. Wszystkie znajduj ą si ę na terenach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo ż- liwo ści składowania odpadów. Koło miejscowo ści Lisia Góra w gminie Połajewo udokumentowano w 1985 roku złoże piasków. Mi ąż szo ść kopaliny wynosi od 3,3 do 7,3 m, przykrywa j ą 0,2–0,7 m warstwa gleby. Zło że jest suche. Eksploatacja zło ża została zaniechana. Na terenie poeksploatacyjnym pozostało płytkie wyrobisko, teren wokół niego został zalesiony. Wyrobisko poeksploatacyjne nie powinno by ć rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów głównie ze wzgl ędu na walory krajobrazowe miejsca swej lokalizacji zwanego „Du żą Lisi ą Gór ą” – zalesionego, malowniczego kemu. Na terenach pozbawionych naturalnej izolacji koło Gorzewka i Tarnowa oraz w obr ębie obszaru wyznaczonego pod składowanie odpadów koło Go ściejewa znajduj ą si ę niewielkie wyrobiska powstałe przy eksploatacji piasków na potrzeby lokalne. Mog ą by ć rozpatrywane jako składowiska odpadów po wykonaniu dodatkowych bada ń i ewentualnym zabezpieczeniu podło ża i ścian bocznych. Ograniczeniem warunkowym wyrobisk w okolicach Tarnowa i Go- ściejewa jest blisko ść zwartej zabudowy.

33 Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów nale ży traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowiska odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno–in żynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie ż na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąż liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu in- westycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło żu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło żonych gł ębiej poziomów wodono śnych. Omawiany teren jest dobrze rozpoznany wiertniczo. W obr ębie wytypowanych obsza- rów uwzgl ędniono profile 21 otworów (Tabela 6). Tabela 6 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obr ębie wydzielonych POLS Gł ęboko ść do zwiercia- Mi ąższo ść dła wody podziemnej Profil geologiczny warstwy wyst ępuj ącego pod Nr otworu izolacyjnej warstw ą izolacyjn ą Archiwum na mapie [m p.p.t.] i nr otworu dokumenta-

cyjnej strop war- Litologia zwierciadło zwierciadło stwy i wiek warstwy [m] nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 gleba 0,4 glina 3,1 3,5 żwir, otoczaki BH 4,0 glina zwałowa 1 Q 3940029 6,0 glina zwałowa 67,5 72,0 6,0 71,0 muły 72,0 piasek drobnoziarnisty 77,0 piasek drobnoziarnisty

34 1 2 3 4 5 6 7 8 0,0 gleba 0,4 glina 3,0 glina zwałowa 4,0 glina zwałowa, otoczaki BH 2 12,0 glina zwałowa, otoczaki Q 29,6 48,0 12,0 3940022 30,0 piasek pylasty 31,8 pył 48,0 piasek średnioziarnisty 53,0 piasek pylasty 0,0 glina 1,0 piasek gruboziarnisty 2,5 żwir gruboziarnisty BH 4,0 piasek 1,0 59,0 2,5 3 Q 3940041 6,0 piasek gruboziarnisty 10,0 glina zwałowa, otoczaki 59,0 piasek średnioziarnisty 64,0 piasek średnioziarnisty 0,0 gleba 0,7 glina piaszczysta 3,5 glina zwałowa 52,3 74,0 0,5 BH 4 53,0 bruk morenowy Q 3940039 54,0 glina zwałowa 74,0 piasek średnioziarnisty 79,0 piasek średnioziarnisty 0,0 gleba 0,3 piasek drobnoziarnisty 1,0 glina 6,0 glina BH 5 30,0 glina Q 3940013 32,0 glina 34,0 35,0 32,0 35,0 piasek drobnoziarnisty 36,3 glina 37,0 glina 0,0 gleba 0,2 glina 4,0 glina zwałowa 6,6 glina zwałowa 8,3 BH 8,5 otoczaki, żwir 64,0 6,6 6 Q 3940044 9,0 glina zwałowa 12,0 21,0 otoczaki 23,0 glina zwałowa 64,0 piasek drobnoziarnisty 69,0 piasek drobnoziarnisty 0,0 gleba 0,4 glina piaszczysta 3,0 glina zwałowa 8,2 glina zwałowa 26,6 27,0 8,2 BH 27,0 piasek ze żwirem, piasek 7 Q 3940010 29,0 piasek średnioziarnisty, piasek gliniasty 30,0 piasek średnioziarnisty 31,0 piasek drobnoziarnisty 32,0 piasek drobnoziarnisty 0,0 gleba 0,5 glina piaszczysta BH 5,8 glina piaszczysta 5,3 6,0 5,8 8 Q 3940033 6,0 piasek drobnoziarnisty 10,0 piasek ze żwirem 11,0 piasek ze żwirem

35 1 2 3 4 5 6 7 8 0,0 gleba 0,5 glina Q 2,5 glina zwałowa BH 3,0 glina zwałowa 9 3940037 67,0 ił 73,0 73,5 3,0 73,5 piasek pylasty Ng 77,0 piasek średnioziarnisty 78,5 piasek średnioziarnisty 0,0 gleba 0,4 glina piaszczysta 7,3 glina piaszczysta BH 8,0 glina zwałowa 10 Q 3940077 40,0 glina zwałowa, otoczaki 95,6 96,0 7,3 56,0 glina zwałowa 96,0 piasek średnioziarnisty 101,0 piasek średnioziarnisty 0,0 gleba 0,4 glina 2,2 glina 3,0 glina zwałowa 17,0 glina piaszczysta 21,0 piasek średnioziarnisty 22,0 żwir 24,0 glina zwałowa 42,0 glina zwałowa, lignit Q 46,0 glina zwałowa 55,5 muły 56,0 piasek drobnoziarnisty, żwir BH 58,0 glina zwałowa 11 16,6 92,0 b.d. 3940084 62,0 muły, ił 62,5 muły, ił 64,0 żwir, glina 65,0 zlepie ńce, glina zwałowa 67,0 ił pstry 73,0 ił 77,0 muły, ił 79,0 ił 80,0 węgiel brunatny, ił Ng 84,5 pył, w ęgiel brunatny 86,0 muły, żwir 92,0 piasek pylasty, ił 97,0 piasek pylasty, ił 0,0 gleba 0,4 glina zwałowa BH 21,0 piasek ró żnoziarnisty, żwir 20,6 21,0 1,5 12 Q 3940119 z otoczakami 24,0 glina zwałowa 29,0 glina zwałowa

36 1 2 3 4 5 6 7 8 0,0 gleba 0,4 glina piaszczysta 1,0 glina 2,3 ił 7,5 ił warwowy 9,0 glina BH 9,4 glina zwałowa 13 Q 3940012 11,1 glina zwałowa 18,6 19,0 11,1 14,7 glina piaszczysta 15,0 glina, żwir 15,4 glina zwałowa 19,0 piasek drobnoziarnisty 19,5 piasek średnioziarnisty, otoczaki 24,0 piasek średnioziarnisty, otoczaki 0,0 gleba 0,5 glina 0,8 glina BH 4,0 glina zwałowa 44,5 46,0 0,8 14 3940089 45,0 pył 46,0 piasek drobnoziarnisty 50,0 glina zwałowa 51,0 glina zwałowa Q 0,0 gleba 0,8 piasek drobnoziarnisty 1,0 glina 3,4 glina zwałowa , otoczaki BH 13,0 piasek średnioziarnisty 12,2 46,0 0,6 15 Q 3940020 13,5 glina zwałowa, otoczaki 45,0 pył 46,0 piasek drobnoziarnisty 49,0 piasek średnioziarnisty 50,0 glina zwałowa 0,0 gleba 0,4 piasek drobnoziarnisty, piasek gliniasty Q 2,0 glina 2,7 glina BH 16 4,0 glina zwałowa 44,0 107,5 3,7 3940025 46,0 węgiel brunatny 53,0 ił pylasty 79,0 ił piaszczysty; pył piaszczysty Ng 100,5 ił 107,5 piasek drobnoziarnisty 0,0 gleba 0,3 glina BH 1,3 glina 17 Q 3940026 2,5 glina 5,7 6,6 1,3 6,0 piasek drobnoziarnisty 8,0 piasek drobnoziarnisty 0,0 glina 6,0 piasek pylasty 8,0 glina; otoczaki 11,6 glina otoczaki Q 44,0 otoczaki BH 18 45,5 glina, otoczaki 6,0 79,0 11,6 3940078 52,0 otoczaki 53,3 Glina, otoczaki 63,0 pył 79,0 piasek pylasty Ng 83,0 piasek gruboziarnisty

37 1 2 3 4 5 6 7 8 0,0 gleba 0,3 glina piaszczysta 4,0 glina zwałowa Q 7,0 piasek średnioziarnisty 7,3 piasek średnioziarnisty BH 19 9,0 glina zwałowa 6,7 52,0 7,3 3940091 45,0 węgiel brunatny 46,0 piasek pylasty 49,0 węgiel brunatny Ng 52,0 piasek drobnoziarnisty; muły 57,0 piasek drobnoziarnisty; muły 0,0 gleba 0,4 piasek drobnoziarnisty 1,8 glina BH 4,0 piasek drobnoziarnisty 20 Q 3940107 5,0 muły; ił 2,2 66,0 8,5 8,5 muły; ił 10,0 glina zwałowa 26,0 glina zwałowa; muły 32,0 ił; w ęgiel brunatny 33,0 ił 37,0 muły; ił 39,0 ił BH 40,0 muły; cz ęś ci organiczne 20 3940107 45,0 lignit Ng cd. cd. 46,0 muły; drewno 47,0 pył ilasty 55,0 muły 66,0 piasek drobnoziarnisty 71,5 muły; w ęgiel brunatny 0,0 nasyp 0,5 glina 1,9 2,4 otoczaki Q 3,0 glina zwałowa , otoczaki 11,7 glina zwałowa , otoczaki 29,3 73,0 11,7 31,7 węgiel brunatny 32,5 ił BH 35,0 węgiel brunatny 21 3940016 36,5 ił 37,5 węgiel brunatny 38,5 ił; w ęgiel brunatny Ng 48,0 węgiel brunatny 49,8 ił 52,0 pył 73,0 piasek drobnoziarnisty 78,0 pył

Obja śnienia: BH – Bank HYDRO Q – czwartorz ęd, Ng – neogen

X. Warunki podło ża budowlanego Na obszarze arkusza Parkowo dokonano oceny warunków geologiczno-in żynierskich podło ża budowlanego z wył ączeniem: obszarów le śnych i rolnych w klasie I-IVa, ł ąk na gle-

38 bach pochodzenia organicznego, terenów rezerwatu, rejonów zwartej zabudowy Ryczywołu i Rogo źna oraz obszarów wyst ępowania złó ż kopalin. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa s ą zwi ązane z wyst ępowaniem gruntów spoistych: zwartych, półzwartych, twardoplastycznych oraz gruntów niespoistych: średnio zag ęszczonych i zag ęszczonych, gdzie gł ęboko ść zwierciadła wód gruntowych prze- kracza 2 m p.p.t. Głównie s ą to tereny wysoczyzny morenowej zlodowace ń północnopolskich (osady lodowcowe i wodnolodowcowe, nieskonsolidowane gliny zwałowe) wyst ępuj ące w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza. Korzystne warunki dotycz ą równie ż terenów nadza- lewowych tarasów pradolinnych oraz równin sandrowych wyst ępuj ących głównie w środko- wej i północnej cz ęś ci arkusza (osady lodowcowe i wodnolodowcowe, piaski i żwiry, gliny zwałowe). Obszary korzystne dla budownictwa, zlokalizowane s ą z dala od głównych cieków wodnych. Obszary o warunkach niekorzystnych dla budownictwa wyst ępuj ą w dolinach rzecznych na rozległych i płaskich tarasach akumulacyjnych i równinach deltowych oraz zagł ębie- niach. Zwierciadło wody gruntowej jest tu zazwyczaj na gł ęboko ści mniejszej ni ż 2 m p.p.t. Są to obszary wyst ępowania gruntów słabono śnych holocenu takich jak: torfy, namuły, mułki jeziorne, a tak że gruntów niespoistych w stanie lu źnym. Tereny o niekorzystnych warunkach budowlanych wyst ępuj ą na obszarze arkusza w dolinach rzek: Wełny, Flinty, Strugi Soko- łowskiej oraz ich dopływów. Ponadto w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza Parkowo znajduje si ę du ży teren o warunkach niekorzystnych zwi ązany z sieci ą kanałów melioracyjnych na gruntach pochodzenia organicznego i aluwiach. Obszary o korzystnych i niekorzystnych warunkach dla budownictwa wydzielone zosta- ły na podstawie map: geologicznych, hydrogeologicznych i geologiczno-in żynierskich ( Rühle, 1986; Stanicki, 2000).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu Na obszarze arkusza Parkowo zaznaczono chronione elementy przyrody i krajobrazu. Stanowi ą one barier ę ograniczaj ącą wpływ niekorzystnej działalno ści człowieka na środowi- sko naturalne. S ą to: lasy, u żytki rolne wysokich klas bonitacyjnych, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego oraz rezerwaty i pomniki przyrody. Centraln ą i południowo-wschodni ą cz ęść arkusza Parkowo zajmuje obszar chronionego krajobrazu Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka, który ma powierzchni ę ogóln ą 22 640 ha. Utworzony został Rozporz ądzeniem nr 5/98 Wojewody Pilskiego z 5 maja 1998 r. (DZ. Urz. Woj. Pil. Nr 13, poz. 83). Udział lasów i wód w tym obszarze chronionego krajo-

39 brazu stanowi odpowiednio 48,4% i 9,1%. Ma on kształt wykre ślony według istotnych cech topograficznych terenu. Decyduj ącą rol ę odegrał tu przebieg rzeki Wełny, która w dolnym biegu płynie po kamienistym dnie, tworzy liczne meandry i przełomy, czym sprawia wra żenie potoku górskiego. Spotka ć tu mo żna pliszk ę górsk ą i czerwony krasnorost. Wa żnym czynni- kiem krajobrazotwórczym jest towarzysz ąca ciekom wodnym półnaturalna, le śna szata ro- ślinna (Król, 1997). W partiach le śnych zachowały sie pi ękne fragmenty lasów li ściastych, które podlegaj ą ochronie jako rezerwaty przyrody. W nadle śnictwie Łopuchówko utworzono rezerwat „Buczyna” dla zachowania naturalnego lasu bukowego (tabela 7). Le śnictwo Buczy- na wraz z rezerwatem zajmuje rozległe wzniesienie morenowe o pofałdowanym reliefie. Las bukowy ma ponad 150 lat. W środku rezerwatu znajduje si ę zabagnione obni żenie określone jako zbiorowisko olsowo-szuwarowe z niewielkim lustrem wody. W cz ęś ci północnej znajduje si ę oznakowana powierzchnia kontrolna dla śledzenia okresowego przyrostu buków. Na długim zboczu opadaj ącym ku Wełnie, utworzono rezerwat lasu d ębowo-grabowego „Prome- nada” z kilkoma gatunkami drzew li ściastych, m.in. paklonem i starymi d ębami (tabela 7). W podszyciu ukazuje si ę wczesn ą wiosn ą w runie le śnym zwarty łan kwitn ącej kokoryczy pustej, złoci żółtej, ziarnopłonu wiosennego i przytuli le śnej. Gr ąd z tak bogatym w kwiaty aspektem wczesnowiosennym jest jedynym w północnej cz ęś ci województwa wielkopolskiego. Rezerwat „Wełna” chroni 3,5 km odcinek tej rzeki z rzadkimi gatunkami flory i fauny (tabela7). Stwierdzono tu trzydzie ści jeden gatunków wodnych mi ęczaków. Z ryb wyst ępuj ą tu m.in. brzana, kle ń i jelec. Stwierdzono te ż obecno ść bobrów (Król,1997). Puszcza Notecka – obszar chronionego krajobrazu, ustanowiony w 1989 r., le ży w Ko- tlinie Gorzowskiej. Teren jest falisto-pagórkowaty zbudowany z piasków wydmowych i uchodzi za jeden z najwi ększych w Europie kompleksów wydm śródl ądowych. Rze źbę terenu wzbogacaj ą pot ęż ne wydmowe wały si ęgaj ące 20 m wysoko ści. Lasy tworzy sosna zwy- czajna. Krajobraz jest naturalny, le śny lub miejscami jeziorno-le śny. Powierzchnia ogólna Puszczy Noteckiej wynosi 58 170 ha. W zachodniej częś ci arkusza Parkowo, wyst ępuje „Ba- gno Chlebowo” – rezerwat torfowiskowy chroni ący najwi ększe w Wielkopolsce torfowisko wysokie z rzadkimi gatunkami flory i fauny (Tabela 7). Na obszarze arkusza znajduj ą si ę liczne pomniki przyrody. Są to przewa żnie: okazałe dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe oraz rzadko wyst ępuj ące: grusza dzika, platan klonolistny, klon srebrzysty, jałowiec, sosna pospolita i wi ąz szypułkowy (Tabela 7).

40 Tabela 7 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Nr Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) na mapie 1 2 3 4 5 6 Ryczywół 1 R Chlebowo 1959 T – „Bagno Chlebowo” (4,42) obornicki Rogo źno 2 R Wełna 1987 Fl – ”Promenada” (4,41) obornicki Rogo źno 3 R Jaracz- Wełna 1959 W – „Wełna” (9,55) obornicki Rogo źno 4 R Le śnictwo Buczyna 1958 L – „Buczyna” (15,75) obornicki Ryczywół Pż – grusza dzika 5 P Skrzetusz 1967 obornicki dąb szypułkowy Ryczywół Pż – d ąb szypułkowy, 6 P Gorzewo 1985 jesion wyniosły obornicki platan klonolistny Ryczywół 7 P Ninino 1969 Pż – 3 lipy drobnolistne obornicki Ryczywół 8 P Orłowo 1967 Pż – klon srebrzysty obornicki Ryczywół 9 P Ludomy 1969 Pż – lipa drobnolistna obornicki Ryczywół 10 P Ludomy 1969 Pż – lipa drobnolistna obornicki Ryczywół 11 P Ludomy 1969 Pż – 2 lipy drobnolistne obornicki Rogo źno 12 P Ruda 1969 Pż – 2 lipy drobnolistne obornicki Rogo źno 13 P Ruda 1996 Pż – 6 d ębów szypułkowych obornicki Ryczywół 14 P Chlebowo 1969 Pż – dąb szypułkowy obornicki Ryczywół 15 P Le śnictwo Ludomy 1996 Pż – dąb szypułkowy obornicki Rogo źno 16 P Le śnictwo Piłka 1996 Pż – jałowiec obornicki Rogo źno Pż – 5 lip drobnolistnych, 17 P Wełna 1994 6 d ębów szypułkowych, obornicki 3 jesiony pospolite Rogo źno 18 P Le śnictwo Wełna 1975 Pż – d ąb szypułkowy obornicki Ryczywół 19 P Lipa 1969 Pż – sosna pospolita obornicki

41 1 2 3 4 5 6 Rogo źno 20 P Ro żnowice 1969 Pż – 2 d ęby szypułkowe obornicki Rogo źno 21 P Wełna 1956 Pż – d ąb szypułkowy obornicki Rogo źno 22 P Wełna 1996 Pż – 2 d ęby szypułkowe Obornicki Rogo źno 23 P Wełna 1996 Pż – 13 d ębów szypułkowych Obornicki Rogo źno 24 P Wełna 1956 Pż – 4 d ęby szypułkowe obornicki Rogo źno 25 P Parkowo 1965 Pż – 5 d ębów szypułkowych Obornicki Rogo źno 26 P Parkowo 1956 Pż – 2 dęby szypułkowe obornicki Oborniki 27 P Ro żnowo 1980 Pż – lipa drobnolistna obornicki Oborniki Pż – 2 dęby szypułkowe lipa drobnolistna, 28 P Ro żnowo 1959 2 wi ązy szypułkowe, obornicki 2 klony zwyczajne, platan klonolistny Rogo źno 29 P Słomowo 1969 Pż – wi ąz szypułkowy obornicki Rogo źno 30 P Słomowo 1966 Pż – lipa drobnolistna obornicki Rogo źno 31 P Słomowo 1984 Pż – 4 d ęby szypułkowe obornicki Rogo źno 32 P Słomowo 1969 Pn – G granit ró żowy obornicki

Rubryka 2 -R – rezerwat; P – pomnik przyrody Rubryka 6 -rodzaj rezerwatu: L – le śny; W – wodny; Fl – florystyczny, T – torfowiskowy -rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej; Pn – nieo żywionej - rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

Lasy ochronne pokrywające powierzchni ę arkusza s ą głównie lasami wodochronnymi. Wa żnym elementem środowiska przyrodniczego s ą równie ż gleby wysokich klas bonitacyjnych, które pokrywaj ą około 60% obszaru arkusza. Przez obszar arkusza Parkowo ze wzgl ędu na jego atrakcyjno ść krajobrazow ą na rzece Wełnie wytyczony został szlak turystyczny kajakowy, o randze ponadlokalnego. W koncepcji przyj ętej w Strategii wdra żania krajowej sieci ekologicznej ECONET- POLSKA (Liro, red., 1998) południow ą i południowo-wschodni ą cz ęść obszaru zajmuje kra- jowy korytarz ekologiczny 26k – Wełny (Fig. 5). Pozostał ą powierzchni ę arkusza (z wyj ąt-

42 kiem jego cz ęś ci północnej) zajmuje obszar w ęzłowy o znaczeniu krajowym 3K – obszar Puszczy Noteckiej Na obszarze arkusza Parkowo organizacje pozarz ądowe zaproponowały wł ączenie do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 nast ępuj ących terenów: „Bagno Chlebowo” jako specjalny obszar ochrony siedlisk oraz teren „ Puszcza Notecka” jako obszar specjalnej ochrony ptaków. (Natura…, 2005).

Fig. 5 Poło żenie arkusza Parkowo na tle mapy systemów ECONET (Liro, red., 1998) System ECONET 1 – obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 8M – Obszar Dolnej Noteci; 2 – mi ędzyna- rodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 13m – Pradolina Noteci; 3 – obszary w ęzłowe o znaczeniu krajowym, ich numer i nazwa: 3K – Obszar Puszczy Noteckiej; 6K – Obszar Pojezierza Gnie źnie ńskiego; 4 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 25k – Pozna ński Warty; 26k - Wełny

XII. Zabytki kultury Do najstarszych zabytków znajduj ących si ę w granicach arkusza Parkowo nale żą stanowiska archeologiczne. W wykazie najcenniejszych stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków z omawianego obszaru znajduj ą si ę dwa stanowiska. Jedno, na południe

43 od wsi Ninino, nad rzek ą wznosi si ę dobrze zachowane grodzisko pier ścieniowate o średnicy około 45 m i wysoko ści 6 m, zwane Zbójeck ą Gór ą. Drugie, to podkowiaste grodzisko znajduj ące si ę na północny zachód od miasta Rogo źno, na prawym brzegu Wełny. W granicach arkusza Parkowo znajduje si ę pi ętna ście parków zabytkowych w miejscowo ściach: Kowanówko, Miłowody, Ro żnowo, Rudki, Boguniewo, Go ściejewo, Słomowo, Wełna, Chlebowo, D ąbrówka Ludomska, Gorzewo, Ludomy, Łopiszewo, Ninino i Orłowo. Są to głównie parki podworskie. Najstarszy park znajduje si ę w Wełnie – pochodzi z XVIII w., pozostałe s ą z XIX w. i pocz ątku XX w. i zajmuj ą powierzchni ę do 14,79 ha (w Kowanówku). W granicach arkusza znajduje si ę zachodnia cz ęść miasta Rogo źno, dawnego grodu królewskiego (prawa miejskie otrzymało przed 1256 r.), którego strefa ochrony konserwator- skiej znajduje si ę poza granic ą arkusza. Ryczywół jest najwi ększ ą wsi ą gminn ą wysuni ętą na północ omawianego obszaru. Zo- stał zało żony jako miasto przed 1426 r. i pierwotnie nosił nazw ę Nowy Ostrów. Usytuowany na uboczu, nie rozwijał si ę i w 1934 r. utracił prawa miejskie. Prostok ątny rynek zabudowany jest w wi ększo ści domami kalenicowymi. Ko ściół z 1924 r. o formach barokowo- klasycystycznych wzniesiony został na miejscu starszych świąty ń. Wn ętrze zdobi ą obrazy i rze źby z XVI-XVIII w. Pierwsza udokumentowana wzmianka o Parkowie pochodzi z 1391 r. Znajduje si ę tu barokowo-klasycystyczny ko ściół parafialny p.w. św. Małgorzaty z lat 1780-1802, zbudowany na planie koła. Składa si ę z dwóch cz ęś ci: środkowej, nakrytej kopuł ą i bocznej obwodo- wej obejmuj ącej osiem pomieszcze ń nakrytych kopułkami. W wyposa żeniu na uwag ę zasłu- guje obraz Matki Boskiej z XVII w. ze szkoły hiszpańskiej, rze źby ludowe oraz tablice epita- fijne z XVIII /XIX w. Przed ko ściołem stoi drewniana dzwonnica z pierwszej połowy XIX w. W pobli żu znajduje si ę dawna organistówka z pocz ątku XIX w., pó źniej zamieniona na karczm ę. Wełna znana jest od 1235 r. W XVII w. była niewielkim o środkiem sukiennictwa. Ist- niej ący tutaj ko ściół z 1727 r. p.w. Podwy ższenia Krzy ża nale ży do najcenniejszych zabyt- ków budownictwa drewnianego północnej Wielkopolski. Zbudowany został na planie krzy ża łaci ńskiego, otoczony krytymi gankami, tzw. sobotami. Wewn ątrz pozostał prosty wystrój z okresu budowy ko ścioła i polichromia wykonana przez Adama Swacha z Poznania. Do ca- ło ści wystroju dostosowane s ą ołtarze wyci ęte z desek i pokryte malowidłami. W Wełnie znajduje si ę równie ż pó źnobarokowy pałac i oficyna z drugiej połowy XVIII w., przebudo-

44 wane w XIX wieku. Na zachód od wsi, na skraju pól obejrze ć mo żna barokow ą kolumn ę, zapewne dawny znak graniczny. Ro żnowo znane jest od 1387 r. Nad miejscowo ści ą góruje ko ściół barokowy p.w. św. Katarzyny sprzed 1798 r., na którego ścianie widnieje tablica upami ętniaj ąca urodzonego w Ro żnowie Mikołaja Skrzetuskiego (około 1610 r. – 1673 r.), pierwowzoru bohatera „Ogniem i mieczem ”. Obok jest grób Franciszka Mickiewicza (1795 r. – 1862 r.), brata Ada- ma. W lesie, na północny zachód od wsi, upami ętnione miejsce stracenia 8-12 tys. osób ró ż- nej narodowo ści w latach 1939-1941. W Ro żnowie znajduj ą si ę równie ż nast ępuj ące zabytkowe obiekty: zespół szkoły z 1869 r. i 1904 r.; dró żniczówka kolejowa murowana z pocz ąt- ku XX w.; zespół dworsko-folwarczny z ko ńca XIX w. i pocz ątku XX w. oraz zagroda z XIX /XX w. (Zabytki…., 1998). W Kowanówku – Sanatorium znajduje si ę Zespół Lecznicy Przeciwgru źliczej Ubezpie- czalni Krajowej w Poznaniu z lat 1901-1910 (budynek administracyjny, pawilony, budynek gospodarczy, trzy le żakownie, willa lekarza, domki mieszkalne oraz park utworzony z te- renów le śnych). Zabytki budownictwa wyst ępuj ące na obszarze arkusza Parkowo to przede wszystkim zespoły pałacowe i dworskie pochodz ące z XIX w. Znajduj ą si ę one w nast ępuj ących miejscowo ściach: D ąbrówka Ludomska, Ninino, Orłowo, Łopuszewo, Słomowo, Wełna, Miłowo- dy i Rudki. Dobrze zachowane s ą równie ż zabytkowe obiekty techniczne. Zaliczaj ą si ę do nich: ku źnia w Skrzetuszu; zespół mły ński z 1890 r. (obecnie Muzeum Młynarstwa i Wod- nych Urz ądze ń Przemysłu Wiejskiego) w miejscowo ści Jaracz-Młyn; młyn murowany z drugiej połowy XIX w. w Kowanówku; zespół młyna (dom młynarza, spichlerz, magazyn) z XIX /XX w. w Miłowodach (Zabytki…, 1998).

XIII. Podsumowanie W obr ębie arkusza Parkowo rozpoznano i udokumentowano jedena ście złó ż kopalin pospolitych. Jest to osiem złó ż kruszyw naturalnych i trzy zło ża torfu. Eksploatacja prowadzona jest ze złó ż kruszywa naturalnego „Sierakówko” i „Jaracz II” oraz z trzech złó ż torfu: „Chle- bowo”, „Marszewiec” i „Nienawiszcz FP”. Wydobywane kopaliny wykorzystywane s ą na potrzeby lokalnej ludno ści. Zło ża kruszywa naturalnego „Sierakówko” „Jaracz” i „Bogunie- wo” oraz zło że torfu „Marszewiec” zaklasyfikowano do grupy A – małokonfliktowe, a pozostałe do grupy B – konfliktowe. Konfliktowo ść prowadzenia eksploatacji na tych zło-

45 żach jest spowodowana ich lokalizacj ą w obr ębie obszaru chronionego krajobrazu Puszcza Notecka lub Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka. Na terenie obj ętym arkuszem Parkowo wyznaczono obszary predysponowane do skła- dowania odpadów oboj ętnych, ze wzgl ędu na wła ściwo ści izolacyjne glin zwałowych zlodowacenia Wisły i Warty, spełniaj ące kryteria dla tego typu odpadów. Najwi ększe powierzchniowo obszary wyznaczono w cz ęś ci północnej i południowo-wschodniej. W miejscach, gdzie gliny zwałowe przykryte s ą piaskami i żwirami wodnolodowcowymi należy liczy ć si ę ze zmiennymi własno ściami izolacyjnymi skał podło ża. Najbardziej korzystne warunki geologiczne, geomorfologiczne i hydrogeologiczne dla ewentualnej lokalizacji składowisk odpadów wyst ępuj ą w cz ęś ci północnej, gdzie warstwa izolacyjna zło żona z glin zwałowych, lokalnie pod ścielonych iłami neoge ńskimi i warwowy- mi osi ąga mi ąż szo ść nawet do 120 m. Po przeprowadzeniu szczegółowego rozpoznania wła- ściwo ści izolacyjnych tych warstw i uwzgl ędnieniu ich bardzo du żych mi ąż szo ści nie mo żna wykluczy ć mo żliwo ści lokalizacji w niektórych wyznaczonych obszarach składowisk odpa- dów komunalnych, bez potrzeby wykonywania sztucznej bariery izolacyjnej. Obszar arkusza Parkowo obejmuje tereny atrakcyjne turystycznie. Nale ży podkre śli ć walory przyrodniczo-krajoznawcze tego obszaru: dwa obszary chronionego krajobrazu, cztery rezerwaty przyrody (florystyczny, wodny, torfowiskowy, le śny), zabytki architektury. Znaj- dujące si ę w wielu wsiach parki zabytkowe, z reguły wyst ępuj ące w zespołach architekto- niczno-przyrodniczych, rzadko zachowały układy założeń przestrzennych (drogi, ście żki, zbiorniki wodne). Obecny stan parków jest cz ęsto niezadowalaj ący. Zachowane w dobrym stanie o interesuj ących zało żeniach sztuki ogrodowej i cennych okazach drzew, znajduj ą si ę w Kowanówku i Miłowodach. Dalszy rozwój gospodarczy tego rejonu powinien by ć ukierun- kowany na: gospodark ę le śną, rolnictwo, rybactwo, łowiectwo i turystyk ę. Na obszarze arkusza Parkowo znajduj ą si ę tereny ochrony siedlisk „Dolina Wełny” oraz ptaków „Puszcza Notecka”, wchodz ące w skład sieci Natura 2000 (tzw. Shadow List). Dominuj ącą rol ę na omawianym obszarze pełni rolnictwo. Przemysł jest słabo rozwini ęty i koncentruje si ę głównie w jednym mie ście Rogo źno. Wyst ępowanie gleb o wysokich klasach bonitacyjnych i korzystnych warunkach fizjograficznych wskazuj ą na dalszy rozwój rolnictwa oraz przetwórstwa rolno-spo żywczego, sadownictwa i produkcji zdrowej żywno ści. Przedsi ęwzi ęcia w zakresie ochrony środowiska powinny i ść w kierunku przeciwdzia- łania negatywnym skutkom zwi ązanym z zanieczyszczeniem wód oraz powierzchni ziemi.

46 XIV. Literatura DĄBROWSKI St., 1999 – Bilans zasobów wód podziemnych okre ślaj ący ich aktualny stan rozpoznania, udokumentowania i rozdysponowania na terenie woj. wielkopolskiego, w odniesieniu do poboru wody przez o środki miejskie. Arch. Wielkopolskiego Urz ę- du Woj. w Poznaniu. Pozna ń. FOLTYNIEWICZ W., GAWRO ŃSKI J., 1989a – Inwentaryzacja surowców mineralnych województwa pilskiego. Gmina Połajewo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. FOLTYNIEWICZ W., GAWRO ŃSKI J., 1989b – Inwentaryzacja surowców mineralnych województwa pilskiego. Gmina Rogo źno. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. FOLTYNIEWICZ W., GAWRO ŃSKI J., 1989c – Inwentaryzacja surowców mineralnych województwa pilskiego – gmina Ryczywół. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. FRANKOWSKA M., GAWRO ŃSKI J., 1982 – Karta rejestracyjna zło ża kruszywa naturalnego „D ąbrówka Le śna” dla potrzeb budownictwa. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. GAWRO ŃSKI J., 1996 – Inwentaryzacja złó ż surowców mineralnych województwa pozna ń- skiego w uj ęciu gminnym. Miasto i gmina Oborniki Wielkopolskie. Centr. Arch. Ge- ol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. ILNICKI P., 1989 – Dokumentacja torfowiskowa zło ża „Chlebowo”. Arch. Wielkopolskiego Urz ędu Woj. w Poznaniu-Delegatura w Pile. Piła. INFORMATOR, Stan Środowiska w Wielkopolsce, 2004 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Pozna ń INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. 2005. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. JURCZAK-DRABEK A., PTAK B., 2001 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Parkowo (394) (wraz z obja śnieniami). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

KINAS R., 1998a – Dokumentacja geologiczna uproszczona w kat. C 1 zło ża kruszywa naturalnego „Jaracz”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

KINAS R., 1998b – Dokumentacja geologiczna uproszczona w kat. C 1 zło ża kruszywa naturalnego „Jaracz II”. Arch. Wielkopolskiego Urz ędu Woj. w Poznaniu. Pozna ń.

47 KINAS R., 2002 – Dokumentacja geologiczna zło ża torfu „Marszewiec” w kat. C 1 w miejscowo ści Ro żnowo (przysiółek Marszewiec) gm. Oborniki. Arch. Wielkopolskiego Urz ędu Woj. w Poznaniu. Pozna ń. KLECZKOWSKI A., red., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. Akademia Górniczo-Hutnicza. Kraków. KONDRACKI J., 2001 – Geografia regionalna Polski. PWN. Warszawa. KRÓL S. (red.), 1997 – Przyroda województwa pilskiego i jej ochrona. Bogucki Wydawnic- two Naukowe. Pozna ń. KRYGOWSKI B., 1961 – Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. Cz. I. Geomorfologia. Pozna ńskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Pozna ń. LIRO A., 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej. ECONET. Wyd. Fundacja IUCN Poland. Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa . MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

MARCINIAK Z., KINAS R., 2001 a – Dokumentacja geologiczna uproszczona w kat. C1 zło ża kruszywa naturalnego „Sierakówko”. Arch. Geol. Starostwa Czarnkowsko- Trzcianeckiego. Czarnków

MARCINIAK Z., KINAS R., 2001 b – Dokumentacja geologiczna uproszczona w kat. C 1 zło ża torfu „Nienawiszcz FP”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARSZ K., 1977 – Dokumentacja geologiczna zło ża kruszywa naturalnego „Kowanówko”

w kat. C 2, C 1+B. Arch. Wielkopolskiego Urzędu Woj. w Poznaniu. Pozna ń. Natura 2000 na tle innych form ochrony przyrody., 2005 – Ministerstwo Środowiska. War- szawa. OSTRZY ŻEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó ż torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. In- stytut Melioracji i U żytków Zielnych. Falenty. PO ŻARYSKI W., 1969 – Podział obszaru Polski na jednostki tektoniczne. Przegl ąd Geolo- giczny nr 2.

48 PRZENIOSŁO S. red., 2004 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2003 r. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r., poz. 1359. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. RÜHLE E., red., 1986 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. SILIWO ŃCZUK Z., 1985 – Karta rejestracyjna zło ża kruszywa naturalnego „Lisia Góra”. Arch. Wielkopolskiego Urz ędu Woj. w Poznaniu-Delegatura w Pile. Piła. SILIWO ŃCZUK Z., 1986 – Karta rejestracyjna zło ża kruszywa naturalnego „Ludomy”. Arch. Wielkopolskiego Urz ędu Woj. w Poznaniu-Delegatura w Pile. Piła. SILIWO ŃCZUK Z., 1991 – Karta ukopu piaszczystych mas ziemnych w obr ębie działki nr 373 RSP Boguniewo gmina Rogo źno, woj. pilskie. Arch. Wielkopolskiego Urz ę- du Woj. W Poznaniu-Delegatura w Pile. Piła. STANICKI B., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Parkowo (394). Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S.A. Oddział w Poznaniu. Pozna ń. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. 1993 – Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęż eń cezu w Polsce. Skala 1:75 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. 1994 – Mapy radioekologiczne Polski Cz ęść II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Skala 1:75 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. SZAŁAJDEWICZ P., 2003 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Parkowo (394) (wraz z obja śnieniami). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. War- szawa. WOŚ A., 1994 – Klimat Niziny Wielkopolskiej. Wydawnictwo Naukowe UAM. Pozna ń. ZABYTKI architektury i budownictwa w Polsce. Województwo pozna ńskie 32 cz. 2. 1998. Ośrodek Dokumentacji Zabytków. Warszawa.