Tolle belege, 23e jaargang, nr 1 juni 2015

Uitgave van Semper Floreat, de oudleerlingenvereniging van het Erasmiaans Gymnasium, verschijnt twee keer per jaar IN DIT NUMMER:

Vertrek van Paul Scharff Rector van het Erasmiaans van 2009-2015 4 Derk Loorbach Afscheid of transitie 6 Dore van Duivenbode Over het zand naar het eilandje 12 Hasna el Maroudi Vaarwel jeugd 3 Leen Bom Zij 3 David Schipper Partir cést mourir un peu 8 Heleen Kersten Elk afscheid is een nieuw begin 9 Joost de Man Niets doen is een keuze 10 Julie van Randwijck Beauty & Brains 11

ENVERDER: W.F. Tromp Meesters Vrijheid van meningsuiting 14 Jankees Ouwerkerk Idus 17 Leen Bongers Tweemaal afscheid 20 Afscheid Marielle Gispen Ab Gooijer 22 Afscheid Paul Scharff In beeld 24 Foto: Ossip van Duivenbode voor De Kracht van Rotterdam 2014

Afscheid nemen doet altijd een beetje doen. We waren al begonnen met een redactieraad van Kees de Graaff overgegaan naar die van de even Wie niet doorgaat is onze inspirator en stimulerende pijn. Zeker, als je zoals wij de afgelopen 6 jaar zo in- om Marielle heen. Dat bevalt goed. De taken worden deskundige Victor de Jonge. Dus dat zit goed. Nu beschermheer Paul Scharff. Wij waren geraakt door tensief met elkaar hebt samengewerkt. Wij hebben verdeeld en er ligt zo minder druk op de schouders nog een secretaris. Marjolein Leibbrandt zijn wij zeer de aankondiging van zijn vertrek. Hij heeft veel voor het met erg veel plezier gedaan en zijn best trots op van de hoofdredacteur. We gaan dan ook door op veel dank verschuldigd voor haar niet aflatende ijver Semper Floreat betekend de afgelopen jaren. Paul’s wat we hebben bereikt. Zeker op de Tolle belege, het deze manier, zij het, dat ook de hoofdredactionele betreffende de ledenadministratie, de mailings en nooit aflatende enthousiasme bood ons iedere keer magazine van eerst Marielle Gispen en Walter Baghuis taken worden verdeeld. We hebben Dagmar Stadler het maken van de verslagen. Ook zij zal moeilijk te de energie en de inspiratie om dingen op te pakken. samen en later van Marielle alleen. Het is echt een en Leen Bom bereid gevonden deze taken te delen. vervangen zijn. We kijken om ons heen, maar mis- Niet alles is gelukt, maar bijvoorbeeld de Idus en de platform geworden voor oud-leerlingen van alle Daarnaast komt Anouk Riehl ons in de breedte ver- schien moeten wij hier ook maar eens met de nieuwe Wall of Fame zijn tastbare resultaten van een suc- generaties en zo wilden we het ook. Het laatste num- sterken. Binnenkort hebben we ons constituerend rector over gaan praten. Misschien kunnen we een cesvolle samenwerking. Wij zijn Paul daar zeer er- mer van Marielle heeft natuurlijk het thema ‘afscheid’. beraad en gaan we onze werkwijze en het thema deel wel via de school gaan organiseren. kentelijk voor. En dat een Amsterdams gymnasium In haar hoofdredactioneel licht zij het zelf toe. van het volgende nummer bespreken. een Rotterdamse rector haalt, geeft toch ook wel Kortom: we gaan door, maar hoe precies weten we weer een heel bijzonder gevoel...... Hoe nu verder zonder het schrijverschap, de energie, Hiermee is de continuïteit van Tolle belege gewaar- zelf eigenlijk ook nog niet. We zijn benieuwd naar aandacht en creativiteit van Marielle? We maken ons borgd. Nu Semper Floreat zelf nog. Ik heb besloten jullie ideeën en zoeken nog een paar enthousiaste door KLAAS TASELAAR op dit punt geen illusies: een nieuwe Marielle zullen er nog een jaartje aan vast te plakken. Komt tijd, komt bestuursleden. Dus: zegt het voort! we niet snel vinden. Dan moeten we het maar anders raad. De financiën zijn van de deskundige handen 2 redactie afscheid 3

Kortom, aan mijn beslissing om te stoppen als hoofdredacteur van de Tolle belege is een kleine gemoeds- crisis vooraf gegaan. Omdat het bestuur nog geen opvolger voor mij had gevonden werd er de laatste tijd met enige regelmaat beroep gedaan op mijn loyaliteit. “Het blad is goed dus waarom ga je nog niet een jaartje door?”, was de vraag. Vaarwel jeugd, op naar Het is allemaal vleiend maar de ongemakkelijke waarheid is dat ik nu toch echt besloten heb te stoppen. Het is mooi geweest en de hoogste tijd voor een nieuwe hoofdredactie die een geheel frisse, nieuwe kijk op het blad zal hebben en een breder draagvlak kan creëren voor nieuwe plannen. Omdat het in eerste instantie lastig leek een opvolger te vinden liet mijn definitieve vertrek nog op zich wachten. Het zou me een gevoel van ernstig te kort schieten hebben gegeven als ik zou zijn opgestapt zonder dat een opvolger zich had aangediend. Ik had toen een somber vermoeden dat de vereniging en de toekomst de krant zouden wegkwijnen. Maar het huidige bestuur kan opgelucht ademhalen want we hebben zelfs twéé geweldige nieuwe hoofdredacteuren gevonden. De hoofdredactie zal worden gevormd door Dagmar En toen was ik ineens dertig. Waar de tijd is gebleven namelijk rimpels en kippenvleugeltjes. Wie jong is, Stadler en Leen Bom, beiden met een journalistieke achtergrond. De redactieraad, niet minder waardevol, is compleet onduidelijk, maar ergens tussen dat zo- is vrij en zit strak in zijn vel. Wie oud is, gaat in al zijn zal bestaan uit Klaas Taselaar, Ivan Baas, Anneloes van der Woude, Leontien Frenkel en Anouk Riehl. veelste feestje, de zoveelste studie en het zoveelste lelijkheid gebukt onder het juk van het ‘moeten’. Nu heeft het er alle schijn van dat mijn vertrek als hoofdredacteur centraal staat in dit themanummer. reisje tikte de klok kennelijk toch gewoon door. Mijn In reclames wordt ons verteld hoe we de sympto- Dat is niet het geval. Ik heb het thema ‘afscheid’ juist gekozen omdat je er zoveel kanten mee op kunt. Onze ouders waarschuwden me er vroeger al voor: ‘Voor je matische tekenen van het ouder worden, de rimpels, nieuwe hoofdredacteur Leen Bom laat al een kleine proeve van bekwaamheid zien met een ontroerend het weet ben je oud, dus kind, geniet nu het nog kan’, met crèmepjes kunnen laten vervagen. Hoe we onze stukje over afscheid nemen van een dierbare die je niet meer herkent omdat zij niet meer lijkt op degene zei mijn moeder dan. ‘Er komt een dag dat je slechts grijze lokken zo kunnen uitwissen, dat we er nog die ze was. met je ogen knippert en zoef, je jeugd is voorbij.’ beter uitzien dan onze jongere versie. Verder schitterende bijdragen van onder andere Hasna el Maroudi, Dore van Duivenbode, Heleen Kersten, Als student gebruikte ik ‘later’ dan ook als excuus En toen knipperde ik met mijn ogen, en was het Derk Loorbach, Joost de Man, David Schipper en Leen Bongers. Allen met een onderwerp dat het thema om toch vooral langer in bed te kunnen blijven stin- ineens later, maar viel het allemaal alleszins mee. afscheid raakt zoals orgaandonatie, vluchtelingen, jeugdsentiment, transitie en emigratie. ken. Mijn kussen was mijn beste vriend. ‘Later’ zal En er wordt uitgebreid stilgestaan bij het vertrek van rector Paul Scharff. van mij worden verwacht dat ik netjes op tijd inklok Want wat niemand je vertelt is dat die grijze lokken Ik heb er een enorme eer in gesteld me te mogen inzetten voor deze krant, voor de oud-leerlingen en op mijn werk, dus kan ik het er nu inderdaad maar en diepe rimpels de tekenen zijn van onze door de voor een school die ik een heel warm hart toedraag. beter van nemen. jaren vergaarde wijsheid en ervaringen, die het leven Ik wil de oude bestuursgang, waarmee ik vanaf 2009 het bestuur vormde bedanken voor een onverge- Later, als ik ouder zou zijn, zou ik vanzelf wel ver- een stuk aangenamer en makkelijker maken. Erva- telijke samenwerking: Klaas Taselaar, Kees de Graaff, Walter Baghuis, Dennis Boddé, Nelleke Hennemann, antwoordelijk worden. Later, als ik ouder zou zijn, ringen die mij inmiddels hebben geleerd dat het op Marjolein Leibbrandt en Judith Wegman. zou ik vanzelf mijn rekeningen op tijd gaan betalen. tijd betalen van rekeningen minder kopzorgen geeft. En last but not least Paul Scharff voor zijn nimmer aflatende steun, waardering en inspiratie. Later, als ik wat jaartjes rijper zou zijn, zou ik voortaan Dat het halen van deadlines een bepaalde euforie Afscheid “Elk afscheid is het begin van een nieuwe herinnering” is in al zijn begrafenis-tegelwijsheid hier geworden al mijn deadlines halen. met zich meebrengt. En dat al die verantwoordelijk- tot een mooi adagium om mee te eindigen. heden zich uiteindelijk uitbetalen in zekerheden, Als de uitgave van de Tolle belege bij u op de mat valt ben ik officieel gestopt als hoofdredacteur van deze krant. Ik krijg nu toch tranen in m’n ogen en u een redactioneel dat te veel over mij gaat. hetzij sociaal of financieel. Op dit moment, nu ik mijn redactioneel aan het schrijven ben, is dat nog niet het geval. Ik kijk vol verwachting uit naar de nieuwe en vernieuwde Tolle Belege. En toen Lang, heel lang geleden werd mij gevraagd om de functie van abactis in het bestuur van Semper Floreat Terugkijkend had ik dan ook in plaats van het waar- te vervullen. Ik heb een fantastische schooltijd gehad en het leek me alleen al om die reden leuk iets terug knipperde ik schuwende ‘geniet, nu het nog kan’, veel liever te te doen voor de school. Dat fantastische zat ‘m voor mij overigens niet in de lessen. Daarin heb ik me hart- horen gekregen dat het leven uiteindelijk alleen maar labrys advert. Tolle Belege aprilhoofdredactie def 2015:Layout MARIELLE 1 04-05-2015 GISPEN-PRONK 13:09 Pagina 1 grondig verveeld, met name tijdens de lessen Latijn. Als ik niet spijbelde tekende ik op kaften en schriften met mijn ogen, makkelijker wordt. Je leert vanzelf, gaandeweg, wie klokjes, die ik secuur onderverdeelde in minuten en kwartieren. Met een driftig tikken liet ik dan mijn pen je vrienden zijn, wat voor jou de zin van het leven is, langs de cirkel gaan waarmee ik een secondewijzer verbeeldde die langs een uurwerk liep. Zo kwam ik van en was het waar je gelukkig van wordt, waar je heen wilt in het minuut tot minuut uiteindelijk het lesuur door. Ook het maken van tijdrovend huiswerk was aan mij niet leven en met wie. Veel liever dan het dreigende ‘vanaf besteed. Ik heb acht jaar over de opleiding gedaan - wat in die tijd gelukkig geen uitzondering was. ineens later. dertig gaat alles downhill’, vier ik met vreugde het Mijn finest hour beleefde ik in de vierde toen ik, als enige van de klas, een krappe voldoende voor een ouder worden en neem ik met plezier afscheid van proefwerk natuurkunde binnen haalde. Niet omdat ik briljant ben maar juist omdat het proefwerk zo Zo’n beetje iedereen is er bang voor; ouder worden. mijn jeugd. Ik kijk er met plezier op terug, maar kijk makkelijk was dat allen die geestelijk méér vermogend waren teveel achter de vragen zochten hetgeen Decennia wordt ons al door de media verteld dat het met nog meer genoegen uit naar de dagen die nog hun antwoorden ongunstig beïnvloedde. Een simpele ziel als ik zocht nergens iets achter en dat kwam vreselijk is. Ouder worden gaat namelijk, zo is me dus komen gaan. toen goed van pas. jarenlang ingeprent, gepaard met duizend ongemak- Maar ik vond de sfeer op school geweldig. Er werd veel aan toneel en cabaret gedaan waaraan ik - door ken. Van de door mij zo gevreesde verantwoordelijk- HASNA EL MAROUDI mijn deelname - mijn prestige ontleende. De culturele evenementen waren boeiend en ik heb levenslange heden, tot het lelijker worden. Wie ouder wordt krijgt Journalist en columnist Foto Hasna: Zahra Reijs vriendschappen overgehouden aan die periode. Tijd en toekomst leken eindeloos en nu ik merk dat de tijd als zand tussen m’n vingers wegglipt denk ik verlangend terug - en dat zeg ik zonder een spoor van ironie - aan de weldadige ledigheid van mijn school- bestaan toen het leven nog eenvoudig en overzichtelijk was. Retrospectief acht heerlijke jaren. bestaan op de vloer van hun appartement te Een jaar later, nummer 87. Een zaal op de geslo- Dus liet ik een volmondig JA klinken als antwoord op het verzoek om toe te treden tot het bestuur. hebben gelegen. Er zou geen minuut bijkomen. ten afdeling, vol vrouwelijke lotgenoten. En toen werd het stil. Ik hoorde helemaal niets meer van het bestuur. Van nature niet geneigd tot door- Van het ziekenhuis gingen ze rechtstreeks naar “Hoe oud bent u nu geworden?”, vraag ik. tastend optreden als het gaat om mezelf te aan te prijzen, wachtte ik geduldig af maar niet tot aan het een verzorgingstehuis. “Vier!”, antwoordt ze. Fout en goed tegelijk. einde der tijden. Een paar maanden later nam ik weer eens contact op en toen kwam de aap uit de mouw. Hij hield het daar nog geen halfjaar vol. Hij Er werd mij, ironie van het lot, te kennen gegeven dat ik geen bestuurslid kón worden omdat ik geen lid was op. Tussen beide verjaardagen ligt een zogenoem- was van Semper Floreat. “Dan word ik toch lid?” opperde ik meteen en daarmee was een schier onoplosbaar Op weg naar het einde vroeg hij naar zijn grote de Zorg- en leefplanbespreking van het tehuis. probleem de wereld uit geholpen. jeugdliefde, niet naar haar. Daarin staat, onder het kopje ‘Beeldvorming Ik vraag me wel eens af of ze ooit vermoed hebben dat het nog wel eens heel lang kon duren eer ik weer algemeen’: zou opstappen. Ze waren meer dan 60 jaar getrouwd. De rolver- “Mevrouw is de laatste tijd geestelijk achteruit- Want… afscheid nemen is iets waar ik moeite mee heb. Loslaten is voor mij een levenskunst. Verande- Labrys Reizen deling was klassiek: hij zorgde voor het inko- gegaan. ringen kan ik ervaren als verlies. Waarom zou je iets dat goed is willen veranderen? men, zij zorgde voor hem, voor haar gezin. Men Mevrouw is een vriendelijke dame”. Ik kan niet eens naar een vertrekkende trein kijken zonder dat ik overmand word door een triest gevoel de touroperator van de Italië- en Griekenland- zag haar nooit maar ze was er altijd. verlaten te worden. Ze verdiende een ereprijs voor Altruïsme. Ze De toegangsdeur van haar afdeling heeft een reizen van het Erasmiaans Gymnasium kreeg Alzheimer. cijferslot. Dat was niet te kraken voor haar. Bon- ken hielp niet. Niemand hielp. In het begin las ze de krant en keek ze tv. Je kon colofon Reis ook na uw schooltijd met ons! een gesprek met haar voeren. Ze ging voor haar behoefte naar de eerste ka- Het verval ging schrikbarend snel. Haar doch- mer waarvan de deur niet op slot was. Monster, 23e jaargang, nummer 1, juni 2015 Ontwerp en vormgeving ter werd haar zus, naar wie ze ‘s nachts op zoek stond er op de deur. Dat was zij niet. Zij was een TradeMARC design&layout Culturele groepsreizen naar bestemmingen ging. Uniformen brachten haar terug naar waar vriendelijke dame. Tolle Belege is een uitgave van Semper Floreat, www.trademarcdesign.nl over de gehele wereld ze wel en niet hoorde. de oud-leerlingenvereniging van het We belden en bonkten op de deur. Geen reactie. Bij die vriendelijke dame ga ik op bezoek. Niet Erasmiaans Gymnasium en verschijnt Correspondentieadres: Ook voor uw reizen op maat We kwamen niet binnen. Nachtslot. Het gesprek werd vervangen door een lijstje omdat ik denk dat zij er plezier aan beleeft, maar twee keer per jaar. Oplage:1.500 Maarten Dijkshoornlaan 5, 3055 AS Rotterdam Door de patrijspoort in de deur zagen we hem met telkens terugkerende vragen. Het voordeel omdat het zo hoort. Ze eet een witte boterham liggen, halfnaakt, op het lichteiken laminaat. was dat je je goed kon voorbereiden. in 48 partjes, drinkt koffie en thee en draagt een Redactie & Bestuur: Bankrekeningnummer: Zie voor meer informatie onze website, nieuwsbrief en brochure Haar zagen we niet, maar ze was er niet beter luier. Het is mensonterend. Marielle Gispen-Pronk, hoofdredactie NL13INGB0002150276 t.n.v. Semper Floreat aan toe. We zijn op weg naar de feestzaal van het verzor- Klaas Taselaar De contributie bedraagt € 15 per jaar of € 10 voor gingstehuis om haar 86e verjaardag te vieren. Jaren geleden heb ik afscheid van haar genomen. Ivan Baas studenten (max. 5 jaar) Er waren uniformen nodig om hen te bevrijden, Op de gang kruisen we een medewerker: “Goh, Zij zou graag hemelen. Hij, Hij laat haar wachten. Anneloes van der Woude ZIJ andere uniformen om hen te vervoeren naar een mevrouw, een feestje? Wat leuk!” Hoe lang nog? Leontien Frenkel Opmerkingen/reacties/rectificaties/kopij: 024-3822110 | [email protected] | www.labrysreizen.nl warm ziekenhuisbed. “Ik denk het niet”, is de reactie van het feestvar- Victor de Jonge [email protected] Ze bleken de laatste 16 uur van hun zelfstandig ken. En ze heeft tranen in haar ogen. door LEEN BOM 4 interview interview 5

kerk, oud-conrector, red.) ook altijd mee te worden als je iets roept. Het is ook leuk bij dit soort beslissingen. dat het weer voorbij is en dat je weer on- Maar ik was de boeman en men had zin kan roepen zonder dat het veel toen het beeld van mij dat ik niet van uitmaakt.” Paul Scharff kinderen hield. Ach, het maakt me niet zoveel uit.” Op 29 mei viert hij zijn afscheid op het Erasmiaans. Zijn afscheidsspeech ligt niet Met nog maar twee jaar te gaan tot zijn klaar. Hij weet nog niet wat hij gaat zeggen. pensioen dringt de vraag dringt zich op Wel weet hij wat hij niet gaat zeggen in woord en gebaar welke redenen echt ten grondslag hebben gelegen aan zijn onverwachte vertrek. Met “Wat ik al een paar keer heb meege- het Erasmiaans gaat het goed, de finan- maakt op het Erasmiaans is dat mensen ciën zijn op orde en de school is zo popu- in hun afscheidsspeech nog even iets lair dat met een loting wordt gewerkt. moeten rechtzetten of hun gelijk moeten halen. Ik heb me voorgenomen om dat Was hij uitgekeken op het niet te doen.” In februari van dit jaar maakte rector Paul Scharff bekend uitdagende taak de neuzen in de zelfde incidenten meegemaakt. Ruim 1100 leer- Waarom is Kolderdag dan verdwenen? Erasmiaans? richting te krijgen en de rust te laten we- lingen met veel te weinig ruimte, die zich “Kijk, er waren drie dingen. Drie vrese- “Ik ben niet actief op zoek gegaan. Ze nog één keer het avontuur aan te willen gaan. Per 1 juni derkeren. Geen sinecure met zoveel zeer ontzettend goed gedragen, niet zeuren lijke dingen waar ik als rector mee te hebben mij benaderd met de vraag of ik hoogopgeleide docenten die menen het en bijna altijd vrolijk rondlopen. maken kreeg. interesse had. Als dat niet het geval was “Ik ben wordt hij rector van het Amsterdamse Cygnus gymnasium. altijd bij het rechte eind te hebben. En ik vind het bijzonder knap dat het Dat waren de feesten met talloze intro- geweest, was ik op het Erasmiaans geble- de school steeds gelukt is zich niet te laten ducees en ongebreideld drankgebruik. ven. Maar ik vind het eerlijk gezegd wel iemand Nagenoeg niemand had zien aankomen dat Scharff, tegen Wat was Scharff’s indruk van de reorganiseren tot een modern VWO-plus Die zijn voor een rector vreselijk omdat een eer om op je 63e nog gevraagd te school in dat jaar 2009? maar haar authenticiteit heeft weten te je verantwoordelijk bent voor iets waar worden. van opbouwen zijn pensioengerechtigde leeftijd aan, nog zou kiezen voor “De bedrijfsmatige kant was in orde. Het bewaren, ondanks het feit dat het gros je helemaal niet verantwoordelijk voor Ik ben zeker niet uitgekeken op het onderwijs ook. De docenten deden hun van de leerlingen niet specifiek kiest voor kunt zijn. Die allereerste feesten die ik Erasmiaans. Het is echt een prachtige en niet van een nieuwe uitdaging. Het wordt zijn negende school, zijn werk in de klas. Maar een school moet meer onderwijs in de klassieke talen en de meemaakte met 600 leerlingen van het school. zijn dan 80 individuele docenten. En dat is daarmee samenhangende cultuur maar Erasmiaans en 1000 Rotterdammers, waar Maar ik ben iemand van ‘opbouwen’ en het onderhoud” vijfde rectoraat en zijn tweede gymnasium. wat ze toen waren. Ze hadden allemaal hun veeleer afgaat op leuke verhalen, prestige veel werd gedronken: het is oncontroleer- niet van het ‘onderhoud’. Daarmee wil ik strijd gestreden, voor of tegen de rector, en status.” baar. De feesten zijn nu zonder introdu- niet zegen dat het Erasmiaans alleen maar De stad Rotterdam kreeg hem wel onder de duim, want voor of tegen de schoolleiding. cees en de nieuwe drank- en horecawet onderhoud is. Maar ik denk dat de school Hoe denk jij dat je herinnerd gaat Het is voor mij absoluut een voordeel om heeft er gelukkig ook aan bijgedragen dat wel een beetje gewend geraakt is aan mij worden? zijn domicilie blijft Rotterdam. rector te worden van een school waar een die excessen tot het verleden behoren. en dan ontstaat er zo’n situatie van: ik “Ik ben rector geworden van een school probleem is. Want eigenlijk willen ze alle- “Ik ben Dan is er de verkiezingscampagne van weet wat zij gaan zeggen, zij weten wat die staat als een huis. Bij de andere scho- maal van dat probleem af. Iedereen wil weer de RGB. ik ga zeggen. Dus het is aan twee kanten len waar ik heb gewerkt lag dat anders. door MARIELLE GISPEN-PRONK normaal doen. Mensen willen weer gewoon zeker niet Dat werd op een gegeven moment van goed dat er weer een nieuw geluid komt.” Het Erasmiaans is stevig, onafhankelijk over het onderwijs praten. Het probleem een erbarmelijk niveau. Vandalisme. Rot- en je zet de school niet zomaar naar je was ook binnen een half jaar opgelost, ge- uitgekeken zooi. Het verbale geweld tijdens de debat- Het gaat goed met het Erasmiaans. hand. Dat betekent dat je invloed als rec- Precies zes jaar na mijn eerste interview woon door normaal te doen, naar elkaar te ten: het was zo plat en zo kwetsend, Maar het succes kan zichzelf in de tor ook beperkt is. Dus hoe word ik herin- met de nieuwbakken rector Scharff voor luisteren en mee te werken. op het zonder enige diepgang. Dat doen we dus staart gaan bijten. Heb je niet het nerd? Nauwelijks. Ik denk dat ik rust, “Tolle belege nieuwe stijl” heb ik nu mijn Er was niks toen ik daar kwam. De agres- niet meer. Ik vind dat er echt een onder- gevoel dat je de school in de steek laat? stabiliteit en structuur heb gebracht. Alles laatste met hem als vertrekkend rector. sie tegen de schoolleiding had ertoe Erasmiaans” grens aan niveau moet zijn. “De kinderen zijn heel tevreden. Eens in is nu op orde. De school staat zeer goed De tand des tijds lijkt nauwelijks vat op geleid dat er geen functioneringsgesprek- En de derde traditie, de laatste school- de twee jaar houden wij een tevreden- aangeschreven in de stad maar dat is hem te hebben gehad. Hij blijft iets jon- ken waren en geen georganiseerde feed- dag van de zesdeklassers, Kolderdag. heidsonderzoek. Maar ik moet erbij zeg- maar in zeer beperkte mate mijn verdien- gensachtigs houden ondanks zijn gedis- back door de leerlingen naar de leraren Toch wordt beweerd dat jij geen De lol was rotzooi. Er ging zoveel kapot. gen, daar dragen de leerlingen zelf ook ste geweest. Ik heb het niet verpest, laten tingeerde leeftijd. Ik ken hem niet goed toe. Docenten moeten verantwoording voorstander was van gymnasiaal Dat zesdeklassers even hun stempel moe- veel aan bij. Maar dat soort tevredenheid we het zo maar zeggen.” genoeg voor een nauwkeurige karakter- afleggen voor wat ze doen, luisteren naar onderwijs. ten drukken op de laatste schooldag vind brengt ook risico’s met zich mee. Dan denk analyse maar voor mij is hij een allround degenen voor wie ze het doen en dat zijn “Ik had niets tegen een gymnasiale op- ik prima. En het groepje dat belast is met je dat WIJ ook achterover kunnen leunen Er is nog geen nieuwe rector gevon- sym­pathieke vent. Een beweeglijk man de leerlingen en de ouders. Voor mij lag leiding maar wel tegen het feit dat je al de organisatie ervan is ook goed. Maar en dan kan het mis gaan. Dus dit is juist den. Dat kan best nog even duren. ook die zijn uitspraken graag kracht bijzet de eerste twee jaar een belangrijke taak die slimme kinderen bij elkaar zet. Van er is dan altijd een fors aantal leerlingen een mooi moment om weg te gaan.” Heb je niet het gevoel dat je de school door heftig te gesticuleren met een paar weggelegd om dat weer goed op de rails huis uit zitten mijn sympathie en mijn dat toch brandblusapparaten gaat leeg en de leerlingen aan hun lot overlaat? maaiende armen. Een Hollandse vent met te krijgen. loyaliteit niet bij de zelfbewuste kinderen spuiten, met eieren gaat gooien, appel- Ben je niet bang dat mensen denken “Welnee. Integendeel. Die school is zo een Zuid-Europees temperament. Zijn Ik ben ook niet een van hen geworden. die veel meekregen van huis uit maar veel stroop op alle fietsen smeert en ga zo dat je weggaat vanwege het sterk. Er komt weer iemand anders. driftbuien zijn legendarisch. Hij kan fulmi- We zijn samen een school maar de rollen meer bij de kansarme kinderen die weinig maar door. En als iemand dan zegt: “ja, Erasmiaanse wespennest? En Ank blijft!” neren als de zaken niet lopen zoals hij dat wil zijn verschillend. Ik werk het makkelijkst meekregen van huis uit. Die verhouding dat hoort er nou eenmaal bij”, dan denk “Ik houd NUL oud zeer over aan deze Scharff voor de wall of fame of als hij zich niet serieus genomen voelt. als ik ook enige afstand houd.” is nu veel beter geworden. 70% zijn kin- ik waarom? Waarom hoort dat er nou bij?!” school. Het is helemaal geen wespennest. Het valt even stil tussen ons. En dan, op Scharff met Esterella Koopmans Voor mij is hij een door en door geloof- deren die een goede algemene ontwik- Ook het eerste half jaar niet. Ik heb er een het moment dat ik het interview wil be- en Ineke Leentfaar waardige, inspirerende en authentieke Maar je bent wel twee handen op één keling hebben, die zelfbewust zijn en Het watersportkamp, de skireizen, fantastische tijd gehad. Het is hard wer- ëindigen, schiet hij overeind. man met een oprechte belangstelling buik met Ank Groenendijk? redelijk slim. Daar kan de overige groep, ook afgescharfft. ken, je moet mensen serieus nemen en voor zijn medemens. Het bestuur van “Ank is al vier jaar conrector. Daarvoor waar thuis geen krant gelezen werd, waar “Dat klopt feitelijk niet maar het is wel je wordt op de proef gesteld. Maar dat is “Weet je wat ik vind? Weet je wat ik echt Semper Floreat heeft hij altijd onvoor- was dat Jankees Ouwerkerk. Ik kon met geen gesprekken aan tafel werden ge- een hardnekkig gerucht gebleven want goed. Dus als mensen denken dat het hier vind? Ik vind het ontzettend jammer dat waardelijk gesteund bij alle activiteiten. beiden goed overweg. Jankees symboli- voerd, dan van profiteren. Mijn beeld van ik kwam toen aan ‘hun’ school. Het eerste een wespennest is dan is mijn antwoord: ik geen gymnasiale opleiding heb gehad. Veel sensationele ontboezemingen seerde het Erasmiaans. Hij geeft de kin- een gymnasium met 100% kansrijke kin- jaar dat ik begon op het Erasmiaans kon het is hier bijna gemoedelijk.” Dat ik mijn kinderen naar een scholenge- wilde hij bij dat interview in 2009 niet deren vertrouwen. Hij is zeer geliefd bij deren die er toch wel komen heb ik moe- en mocht alles. En als het verkeerd ging meenschap heb gestuurd met de bood- kwijt. Dat lag ook moeilijk want de school de leerlingen en de ouders en ik was de ten bijstellen. Ik vind het mooi om te zien nou dan ging het maar verkeerd. Er waren Je hebt niet op eieren hoeven lopen? schap: daar kom je tenminste allerlei was wegens interne problematiek kwets- regelneef. dat ik me daarin heb vergist.” ettelijke reizen waardoor er een hoop “Nee! Nooit! En ik hoop niet dat ik dat soorten kinderen tegen. baar en gedesoriënteerd. Scharff stelde Daarna kwam Ank. Zij is meer een or- lessen uitviel omdat er veel leerkrachten heb uitgestraald.” Ik ben een weekend met school in Rome zich dus wat terughoudend op. ganisator. Iemand die altijd vrolijk is en Het is een illusie om de publieke opinie meegingen. Dus het schrappen van die en Napels geweest. In Rome zag ik stenen. Barmhartigheidshalve zal ik hier niet op­- regelt, regelt en regelt. Dat is ook heel eensgezind te krijgen maar het afschaffen lessen was al een probleem. Maar die- Maar toch... je gaat er op achteruit. In Pompeï zag ik stenen. Maar de leerlin- nieuw de hele geschiedenis uit de doeken plezierig. Zowel met Jankees als met Ank van een aantal weliswaar omstreden maar zelfde leerkrachten zeiden dan na afloop: Van HET gymnasium van Rotterdam gen met hun brede klassieke, culturele doen. Er is al veel over gezegd en geschre- heb ik prettig samengewerkt. Als je met toch zeer populaire schooltradities werd “dat doe ik nooit meer”. Nou dan stop je naar het vijfde van Amsterdam. vorming zien wat ik niet zie. Die zien en ven. Maar om een paar van Scharff’s wapen­ z’n tweeën bent moet je het wel goed Scharff bepaald niet in dank afgenomen er toch mee? “Ik ben een beetje anders dan de meeste die verklaren. Dat is een rijkdom voor het feiten te kunnen benoemen kom ik er kort samen kunnen vinden.” door de leerlingen. Zij hadden zelfs een En die ski-reizen ... ik kan er nog kwaad rectoren. Ik heb he-le-maal niks met sta- leven. Dat had ik mijn kinderen ook ge- op terug. nieuw woord toegevoegd aan de school- om worden! De leerlingen rijden ’s nachts tus. Het Cygnus gymnasium is een jonge gund. Daar heb ik spijt van.” “Ik vind het De school was in die tijd in een ernstig con­ Wat vind je het bijzondere aan het dictionaire: “afgescharfft”. met de bus naar het wintersportoord. Dan school die zichzelf nog moet bewijzen. flict verwikkeld geraakt met de toenmalige Erasmiaans? doet natuurlijk niemand een oog dicht. Daar ligt voor mij de uitdaging. Ik zie wel Luisteren, inspireren en verbinden, dat ontzettend jammer rector. De verhoudingen waren gepolari- “Het bijzondere zijn de kinderen. Het Heeft hij zo’n moeite met tradities? De volgende dag, zonder geslapen te wat ik tegenkom. is Scharff. Dat is zijn talent. seerd. De rol van de media als volkstribunaal klinkt als een cliché maar de cultuur is “Nee hoor. De school mag tradities heb- hebben maar waarschijnlijk wel gedron- De andere kant is wel dat je, als rector Toch goed dat we hem zes jaar geleden dat ik geen deed de zaak ook geen goed. heel homogeen. Als je er eenmaal zit dan ben maar ik vind wel dat je bij elke traditie ken, skiën ze de berg af. En skiën is al zo’n van het Erasmiaans, buiten de school als hebben aangescharfft. Na het vertrek van de desbetreffende is het een soort vanzelfsprekendheid dat moet blijven kijken van: doen we dit alleen gevaarlijke sport. Toen ik dat hoorde een serieuze gesprekspartner wordt ge- gymnasiale opleiding rector bleef de situatie gespannen en het je erbij hoort. De kinderen stralen uit dat nog maar omdat we het altijd zo hebben dacht ik: ook dat moet niet de verant- zien. De deuren gaan open voor je. Je wantrouwen groot. Een interim rector kon ze het naar hun zin hebben. Ze zijn relaxt. gedaan?! De inauguratie, de diploma- woordelijkheid van een school zijn. Nu krijgt heel makkelijk de wethouder of de heb gehad” deze impasse ook niet doorbreken. Ten Maar ze zijn ook ambitieus. Ze willen uitreiking, de RGB, de Romereis, de do- organiseren de ouders het. burgemeester te spreken. Ik heb me altijd tijde van de komst van Scharff was de strijd­ presteren. Maar die ambitieuze houding denherdenking, het zijn allemaal in stand Er blijft nog genoeg over aan reizen en gerealiseerd dat dat niets met mij te ma- bijl zeker nog niet begraven en de sfeer koppelen ze dan weer aan die ontspan- gebleven tradities - en de Idus en de Eras- evenementen, veel meer dan op welke ken heeft maar toevallig met dat baantje Scharff met Ineke Leentfaar nog steeds verkrampt. Aan Scharff de ning. In die zes jaar heb ik geen fysieke muslezing zijn erbij gekomen.” andere school. Ik kreeg Jankees (Ouwer- dat ik heb. Het is leuk serieus genomen 6 wetenschap wetenschap 7

Een van de meest gebruikte quotes in afstudeerde was de overgang die ik toen bestaan en zo rolde ik bijna automatisch in brandstof’ (dixit Shell). Ondanks dat al geleerd is dat de weerstand tegen tran- mijn vakgebied is toch wel ‘panta rhei’ van moest maken een stuk minder duidelijk. Ik een nieuw evenwicht van denken, werken, decennia de noodzaak van meer funda- sities vaak voorkomt uit onzekerheid die Heraclitus, wellicht op de gedeelde eerste was afgestudeerd in de Cultuur en Weten­ onderzoeker worden, maatschappelijk mentele verduurzaming wordt bepleit, de transitie met zich meebrengt en de plaats met Einsteins ‘we lossen de pro- schapsstudies en had me gespecialiseerd experimenteren en adviseren. Gaandeweg inclusief een radicale reductie van ener- noodzaak afscheid te nemen van zeker- blemen niet op met het denken dat ze op het gebied van multi-level governance ontwikkelde ik het idee van transitiemana­ giegebruik, bleek de noodzakelijke veran- heden, de vertrouwde omgeving, routi- veroorzaakte’. De gedachte dat alles altijd en Europese politieke integratie. Het zo- gement verder als nieuwe sturingsfilosofie dering niet vanzelf tot stand te komen. nes, kennis en positie. Toen ik vorig jaar verandert, is dominant in onze samen­ genaamde probleemgestuurd onderwijs gericht op het versnellen van en richting Tegelijk ontwikkelden zich echter allerlei een nieuwe stap maakte en hoogleraar leving en wordt soms zelfs dogmatisch aan de Universiteit van Maastricht (tegen- geven aan maatschappelijke transities. alternatieven, in ons jargon ‘niches’, ge- sociaal-economische transities werd, heb gepredikt als noodzakelijke conditie voor woordig Maastricht University uiteraard) Dat deed ik voor een belangrijk deel ook richt op een ander soort energieregime. ik dan ook in mijn inaugurele rede gepleit ontwikkeling en vooruitgang. Zonder was me zeer goed bevallen en de zeer door te proberen met beleidsmakers, Te denken valt aan duurzame energie- voor een verschuiving in de focus in tran- verandering geen vernieuwing en zonder interdisciplinaire opleiding had me een ondernemers, initiatiefnemers die wij technologie maar ook aan nieuwe orga- sitieonderzoek van sociale innovatie, vernieuwing geen groei. Het evolutionair basis gegeven in allerlei disciplines, maar aanduidden als koplopers transities te nisatievormen als coöperaties, initiatieven niches en koplopers naar processen van perspectief is in zekere zin ook maatschap- me vooral geleerd kennisdomeinen te verkennen, begrijpen en in praktijk te rond industriële verduurzaming van de afbraak en de noodzaak tot het ontwik- pelijk van toepassing: we zijn met elkaar verbinden, wetenschap zelf ter discussie brengen. gebouwde omgeving en reductie van de kelen van een strategie om de heersende continu bezig met het aanpassen van ons te stellen en maatschappelijke problemen energievraag, experimenten met een routine planmatig af te breken en uit te gedrag aan de veranderende omstandig- altijd vanuit meerdere perspectieven te In 2007 promoveerde ik hierop aan de ruileconomie op basis van energie of vi- faseren (het ‘Ministerie van Afbraak’). Het heden om ons heen. Op die manier ont- bekijken. Een opleiding kortom waarmee Erasmus Universiteit, binnen het instituut sies rond de symbiose tussen internet- en ontbreken van een duidelijke richting en wikkelen zich maatschappelijke culturen, je alle kanten op kon. Zo’n opleiding waar- DRIFT (Dutch Research Institute For Transi- duurzame energienetwerken. Waar dit handelingsperspectief is vaak reden om structuren en gedragspatronen.­ van je ouders zich afvragen wat er van je tions), waarvan ik de naamgever en kwartier­ soort gedachten en technologieën in de terug te vallen in heersende routines en Maar dezelfde dynamiek speelt op per- terecht moet komen. maker mocht zijn samen met een collega jaren ’70 nog utopisch en marginaal leken, daarvan geen afscheid te nemen. Toch is soonlijk niveau. De ontwikkelpsychologie In die zin was het voor het eerst dat ik aio en professor Jan Rotmans. Inmiddels ontwikkelden ze zich gaandeweg en wer- dat afscheid nemen vanuit transitieper- geeft inzicht in hoe de interactie tussen tegen mijn zin afscheid moest gaan ne- was er een nationaal onderzoeksprogram­ den veelal in de jaren dat ik begon te spectief onvermijdelijk en is de gedachte genetische en omgevingsfactoren leidt men van een levensfase. Het heerlijke ma en –netwerk ontstaan rond transities groeien in mijn onderzoek, volwassen. In dat de pijn tijdig nemen voor het geheel tot de ontwikkeling van persoonlijkheid studentenleven van filosoferen, experi- dat ook zich ook internationaal vertakte. Nederland om verschillende redenen later beter is dan het afscheid uit te stellen tot en gedrag in een continue wisselwerking. menteren, aanrommelen, stages, vrien- Doordat ik als een van de eersten publi- dan andere landen, komen we dan ook het niet anders meer kan. Dit speelt lang- Dat geldt ook voor mij. Terugkijkend heeft den en zeeën van tijd kwam gelukkig ceerde over dit onderwerp en een aantal langzamerhand terecht in de echte fase zamerhand in alle maatschappelijke do- de combinatie van een goede genetische onvermijdelijk tot een eind waardoor ook ideeën en concepten had ontwikkeld die van transitie. De winst door optimalisatie meinen in transitie. Wanneer nemen we basis en stabiele warme thuissituatie en nu een nieuwe overgangsfase aanbrak. opgepikt werden, begon ik gaandeweg van het heersende regime is steeds be- afscheid van kolencentrales en de gaswin- een fantastische schooltijd mijn ontwik- Zonder een duidelijk idee van richting naam te maken en kwam ik terecht in een perkter waarmee het steeds instabieler ning in Groningen? Wanneer stoppen we keling bepaald. Van een redelijk bedeesde of einddoel had ik het geluk terecht te nieuwe overgangsfase richting een acade­ wordt, terwijl de maatschappelijke urgen- met het toelaten van vervuilende auto’s maar geïnteresseerde brugpieper tot een komen bij één van de instituten van de misch onderzoeker met een sterk toege- tie en druk blijven oplopen en de beno- in de stad? Wanneer stoppen we met het zelfstandige, nieuwsgierige maar alter- universiteit waar men een adviseur zocht past profiel. Overigens wel met behoud digde alternatieven opschalen. in stand houden van banken met publiek natieve tiener. Het afscheid van de basis- op het gebied van duurzaamheid. Tijdens van veel van de elementen uit eerdere Ik heb er mijn werk van gemaakt om geld? Wanneer stoppen we met het fiscaal school herinner ik me als een grote stap, het interview bleek men echter meer fasen: de stabiliteit, de recalcitrantie en met onderzoekers en mensen uit de prak- bevorderen van multinationals en de waarbij niet zozeer het afscheid zwaar geïnteresseerd in mijn scriptie en acade- het interdisciplinaire.­ tijk de transitiedynamiek die er speelt te superrijken? Wanneer nemen we afscheid telde, maar vooral het onbekende en de mische achtergrond en werd ik op tijdelijke Transities zijn we gaandeweg gaan leren begrijpen. En dit gedeelde inzicht van het rendementsdenken in het onder- uitdagingen van het nieuwe. De belofte basis aangenomen als veredelde stagiair. definiëren als structurele veranderingen vervolgens te vertalen in experimentele wijs? Wanneer nemen we afscheid van van een nieuwe groei- en ontwikkelfase Om te kijken of ik iets kon met het idee van een maatschappelijk regime die zich acties die het proces stimuleren in een een menu met iedere dag vlees? telde zwaarder dan het verlies. van ‘transitiemanagement’ dat was op- voltrekken op een termijn van decennia. richting waarvan we nu denken dat die Datzelfde gold eigenlijk voor de over- geschreven in een rapport waarvan de Een dominant regime valt te typeren als meer duurzaam is. Dit ‘transitiemanage- Interessant genoeg lijken dit soort vra- gang van het Erasmiaans naar de universi­ inkt net droog was. de dominante cultuur, structuren en werk- ment’ ging zeker in de fase tot mijn proef- gen, die voor velen wellicht utopisch, teit in Maastricht. Het kostte relatief weinig Dit idee van transitiemanagement was wijzen binnen een bepaald domein. Der- schrift vooral over hoe de opkomst van idealistisch of irreëel klinken, in de context moeite de warme band met het Erasmiaans, ontstaan uit de discussie tussen weten- gelijke regimes ontwikkelen zich histo- alternatieven verder te helpen. De ge- van maatschappelijke transities toch plot- mede opgebouwd door betrokkenheid schappers en beleidsmakers over de grote risch en we zijn er in zekere zin allemaal dachte was dat vanuit bestaande regimes seling actueel te kunnen worden. En door bij allerlei culturele activiteiten als toneel, maatschappelijke duurzaamheidsopga- onderdeel van. Denk bijvoorbeeld aan per definitie weinig bereidheid is tot die maatschappelijke dynamiek kan het wandelen en culturele avonden, door te ven en de rol van het milieubeleid. Een het huidige energieregime dat gebaseerd structurele verandering, vanwege gedane afscheid nemen dan onverwacht snel snijden en mijn eigen weg te kiezen. Ik van de inzichten die waren ontstaan was is op fossiele bronnen, grote centrales en investeringen, opgebouwde routines en gaan. Denk bijvoorbeeld aan het roken had alle fasen op school doorlopen, wist dat ondanks de successen van milieube- consumenten die nauwelijks meer weten het opgeven van macht. Dat leidde tot in publieke ruimtes. In ons onderzoek dat het niet beter zou worden en had, uit­ leid en marktwerking (toen nog wel) op waar de energie vandaan komt en wat de - achteraf wat naïeve - gedachte dat verschuift ons perspectief mee met de eindelijk met een kunstgreep, mijn eind- bijvoorbeeld het gebied van energie, de prijs is. Honderd jaar geleden was de het bijeen brengen van koplopers en maatschappelijke dynamiek en richten examen gehaald. Dus afscheid nemen was voedsel en mobiliteit alle (efficiency)winst energievoorziening nog grotendeels de- veranderingsgezinde nichespelers zou we ons ook in toenemende mate op pro- onvermijdelijk geworden. Maar ook nu teniet werd gedaan door de voortgaande centraal en gebaseerd op biomassa (turf, kunnen leiden tot het ontwikkelen van cessen van afbraak, destabilisatie en uit- lokten het onbekende en het nieuwe. De groei. Eigenlijk, zo stelde het genoemde hout). Met de komst van goedkope fos- kritische massa (een tegenbeweging) die fasering. In genoemde recente oratie heb belofte van zelfstandigheid en vrijheid rapport, is alleen verbetering van het siele bronnen, nieuwe technologie en de onvermijdelijke transitie zou kunnen ik aangevoerd dat de grootste uitdaging trok. En bovendien was het zinloos ge- bestaande onvoldoende en moeten we kennis en de behoefte een groeiende forceren. Het leidde in de praktijk welis- in het richting geven en versnellen van weest terug te willen, inmiddels ben ik er na gaan denken over meer fundamentele bevolking en welvaart te ondersteunen waar niet tot de beoogde transitie maar transities niet zozeer meer is gelegen in ook wel achter dat we er niet jonger op systeemverandering. Het onderscheid met een stabiele en efficiënte energie- wel degelijk tot doorbraken en waarde- een gebrek aan (sociale) innovatie, maar worden. dus tussen optimalisatie van het bestaan- voorziening ontwikkelde zich zo een volle nieuwe inzichten. in een gebrek aan top-down sturing die Op die manier zullen veel mensen terug­ de en de overgang (trans-ire) naar een energieregime. Inclusief allerlei regelge- En ik maakte in die periode ook opnieuw op basis van snippers bewijs, een onder- denken aan hun jeugd; periodes van re- kwalitatief nieuwe toestand. ving (belastingvrijstellingen voor groot- een persoonlijke transitie door. DRIFT bouwde urgentie en een inspirerende latieve rust en stabiliteit, doorbroken door Ten grondslag aan deze gedachte ligt gebruikers, marktregels, innovatie- en werd in 2011 een zelfstandig instituut visie de bakens kan verzetten. En in zekere korte overgangsfasen. In de ontwikkel- dus het concept van transitie. Dat is, zoals subsidiebeleid), opleidingen en beroeps- binnen de universiteit, formeel een BV zin het afscheid van het oude organiseert Afscheid psychologie spreekt men hierbij soms boven al vermeld, in verschillende disci- groepen, investeringen en routines. onder de Holding en ik werd directeur. en ondersteunt, al dan niet met rouwver- over transities: overgangen van de ene plines een bekend concept. Men gebruikt Juist door die complexiteit en de on- Het betekende een grote omslag in onze werking. Want inderdaad, alles stroomt ontwikkelfase naar de andere, die ge- het bijvoorbeeld ook in de ecologie om derlinge samenhang is de normale vorm groep. Van de relatieve bescherming van en verandert, maar soms grijpt die ver- paard gaan met vaak sprongsgewijze te verwijzen naar de omslag van een eco- van verandering in een dergelijk regime de faculteit naar een op zichzelf aange- andering diep in onze cultuur, routines veranderingen in bewustzijn, fysiek en systeem van de ene toestand (een helder er een van verbetering en optimalisatie: wezen instituut waarin een meer zakelijke, en zekerheden. Juist in die tijden zou gedrag. Dit zijn transities die we allemaal meertje of grasland) naar een andere (een evolutionair dus. Zo werden kolencen- professionele en ondernemende cultuur afscheid nemen veel meer de betekenis zelf hebben doorgemaakt, maar overal troebel meertje of een woestijn). Of binnen trales efficiënter, kwam er marktwerking vereist werd. Het afscheid werd omgeven moeten krijgen van ruimte maken voor om ons heen is dit soort veranderingen de complexe systeem­theorie waar men en zijn er allerlei nieuwe technologieën door negatieve berichten en verwachtin- vooruitgang. Dan nemen we al het goede of transitie? te zien. Van natuurkundige transities op vooral kijkt naar de dynamiek van transi- geïntroduceerd. Maar daarmee veran- gen, maar wellicht juist daardoor voelde en de mooie herinneringen mee in de het kleinste niveau (de overgangen van ties op een hoog abstractieniveau. derde het regime niet of nauwelijks struc- onze groep de overgang als een bevrij- overgang naar het nieuwe. In die zin ben Terwijl ik toch al ruim twintig jaar geleden afscheid van het Erasmiaans bevroren naar vloeibaar en daarvandaan Ik had begin 2001 het geluk, ik ben nu tureel van aard, terwijl de maatschappe- ding en vooral een mooi avontuur dat ik ook blij met al die keren dat ik afscheid naar gasvormig) tot de demografische eerder geneigd te spreken over schijnbaar lijke druk ondertussen bleef oplopen: kansen bood. De afgelopen jaren hebben heb genomen, gedwongen door de na- had genomen (1993), was ik blijkbaar nog niet vergeten. Sterker nog, men transitie waar de meeste moderne samen- toeval ofwel serendipiteit, het idee van aandacht voor duurzaamheid, klimaat- we enorme slagen gemaakt; we hebben tuurlijke verandering, maar juist ook om- levingen doorheen zijn gegaan. De over- transities in maatschappelijke systemen verandering, geopolitieke spanningen, bijna twintig nieuwe talenten aan het dat elk afscheid altijd weer het begin had de gedachte dat ik inmiddels deskundig zou zijn op het gebied van gang van een samenleving met veel in de schoot geworpen te krijgen. De prijsschommelingen en discussies over werk geholpen, door heel de stad en zelfs bleek van een nieuw avontuur. En ook geboorten en een lage gemiddelde gedachte dat optimalisatie onvoldoende eindigheid van fossiele bronnen. Lange wereldwijd sporen nagelaten en we zijn dat is van alle tijden. ‘afscheid nemen van oude systemen’. Ofschoon ik het zo nog niet eerder leeftijd naar een situatie waarin mensen en transitie noodzakelijk is (maar vanuit tijd kon dit soort druk door het regime wetenschappelijk en maatschappelijk oud worden en weinig kinderen krijgen. historisch perspectief ook onvermijdelijk) worden opgevangen, hetzij door tegen- zichtbaar en succesvol geworden. Nu is had bekeken leek het me een mooie aanleiding om eens stil te staan bij Die overgang duurde vaak decennia en en dat dat ook een fundamentele veran- lobby en het zaaien van twijfel hetzij door het makkelijk de transitie die we gedwon- had ingrijpende culturele, maatschap- dering in het denken en werken in termen de belofte van verdere optimalisatie. Denk gen werden in te zetten als noodzakelijk afscheid en verandering. En toe te lichten wat we bedoelen met transitie. pelijke, economische en technologische van sturing en organisatie met zich mee bij dit laatste bijvoorbeeld aan beloften en zinvol te zien, maar toen we erin zaten door DERK LOORBACH conse­quenties. moest brengen, was een groots idee. Het rond de opslag van CO2 zoals ook in was deze dat allerminst. Directeur DRIFT en Toen ik, na het twee jaar voor me uit te werken hieraan deed me al snel en geruis­ Rotterdam lang gepropageerd of de inzet Een van de belangrijkste lessen die ik Hoogleraar Sociaal-Economische Transities, hebben geschoven, uiteindelijk in 2000 loos afscheid nemen van het studenten­ op gas als ‘klimaatvriendelijke transitie- zowel professioneel als persoonlijk heb Erasmus Universiteit Rotterdam 8 wetenschap afscheid 9

Partir c’est mourir

nieuwe club en modeshow meenam: ze stelde mij steevast trots voor als haar un peu goede vriendin uit Europa. De beslissing om terug te gaan naar Ne- derland was niet makkelijk. Ik had nieuwe De gedachte aan afscheid roept bij de meeste mensen een negatieve Elk afscheid is vrienden gemaakt, werkte bij een Ameri- kaans topkantoor en genoot van alles wat associatie op; wellicht omdat mensen daarbij worden geconfronteerd New York te bieden had. Maar ik koos toch voor de Nederlandse nuchterheid en no met de eindigheid van het bestaan, met veranderingen in het bestaan nonsense mentaliteit. Mijn opgedane er- varing nam ik mee. Terug in Nederland die wij maar moeilijk kunnen hanteren. Afscheid heeft al gauw te moest ik wel even wennen – wat was het een nieuw begin stil in de Amsterdamse straten! – maar al maken met het verlies door de dood of op zijn minst met het verlaten gauw voelde ik me weer thuis. Een paar maanden geleden werd ik gevraagd voor een interview in het Finan­cieele een stukje wil schrijven voor Tolle belege. Het afscheid van New York luidde een worden door een geliefde. Duizenden liedjes zijn er – met nogal Of ik voor het nummer ter gelegenheid nieuw begin in. Mijn kijk op het leven was Dagblad. Het interview moest gaan over een plek die bijzonder voor mij is. Ik dacht van het afscheid van hoofdredacteur veranderd. Is elk afscheid eigenlijk niet wisselend succes – over geschreven en minstens evenveel gedichten. Marielle Gispen zou willen schrijven over een nieuw begin? Mijn afscheid van het meteen aan New York. Ik was 27 jaar oud, had een paar jaar als advocaat in mijn afscheid van Nederland toen ik ver- Erasmiaans luidde een nieuw leven in, als Deze negatieve connotatie is op zich begrijpelijk; de Franse dichter trok naar New York en mijn afscheid toen student in Leiden. Maar de opgedane Amsterdam gewerkt en kreeg de kans om een jaar bij een groot Amerikaans kan- ik weer vertrok naar Nederland. Natuurlijk kennis en ervaring nam ik mee. Nog Edmont Haracourt wist ons ruim 100 jaar geleden al te vertellen dat wilde ik dat. Ik belde Klaas die ik sinds steeds ervaar ik hoe belangrijk die mid- toor in New York te werken. Het was een onvergetelijke ervaring die veel indruk op mijn schooltijd niet meer had gesproken. delbare schooltijd is geweest en mij heeft afscheid nemen een beetje sterven is, sterven aan datgene waar men Hij vroeg mij te beschrijven wat ik voelde. gevormd. mij had gemaakt. Dat was weer een andere insteek dan die Al woon en werk ik inmiddels meer dan van houdt. Maar is afscheid nemen nou wel per definitie zo negatief? van de journalist. En dus vroeg ik mij voor 25 jaar in Amsterdam, ik blijf een Rotter- door HELEEN KERSTEN dit stukje af wat ik voelde toen ik aan- dammer en een Erasmiaan. door DAVID SCHIPPER Advocaat-partner, Stibbe kwam in New York. Ik voelde vooral op- Ook de middelbare schooltijd begon David Schipper met een gedoneerd hart in zijn handen winding. Ik had geen moeite met afscheid met een afscheid. Mijn vriendinnen van De journalist vond het prima dat het Ik vertelde de journalist hoe ik onbevan- nemen want ik ging een groot avontuur de lagere school gingen allemaal naar Sinds ik anderhalf jaar geleden in de wereld van jecten en dus vertelde ik hem dat ik enkele minuten tot een postief verhaal? Waarschijnlijk niet. De emo- interview over mijn ervaringen in New gen de kamer van de managing partner tegemoet en had het gevoel dat ik mijn andere scholen. Ik koos anders dan mijn orgaandonatie en –transplantatie terecht kwam aan eerder nog met het hart van zijn vader in mijn handen tionele lading is vaak onnoemelijk groot en afscheid York zou gaan maar dan moest ik wel een van het Amerikaanse kantoor binnen- vleugels uit kon slaan. oudere zus voor de school waar mijn vader de University of Arizona, is mij duidelijk dat het mis- stond. Zijn vader die op dat moment nog steeds op leidt tot een gemis. Een gemis dat onontkoombaar plek in Nederland bedenken voor het stapte en gezellig babbelde over mijn Ik weet nog goed hoe ik net aangeko- leraar Nederlands was. Geen makkelijke schien niet puur het afscheid is dat leidt tot deze de operatietafel lag en geen functionerend hart meer is en waar je geen invloed meer op kunt uitoefenen. interview want een reisje met de fotograaf achtergrond en het mooie uitzicht vanuit men in New York bijna huppelend door keuze want wie wil bij zijn vader op school houding. Transplantaties van harten en longen zijn in zijn lichaam had. Het was een vrij bizarre situatie, De negatieve lading komt voort uit de onmogelijk- naar New York zat er niet in. Daar hoefde zijn kamer. Maar de man zat als versteend de straten liep en een groot gevoel van zitten? Ik durfde het aan maar besloot onlosmakelijk verbonden met de dood van een do- zeker toen ik vervolgens op zijn verzoek het hart van heid het aanstaande verlies te accepteren. ik niet lang over na te denken. Hotel New omdat nog nooit een nieuwe medewerker vrijheid ervoer. Hier loop ik dan, dacht ik, niet samen met mijn vader de school binnen nor. Een typisch geval van ‘de een zijn dood is de zijn vader weer tevoorschijn haalde en het aan hem Immers, hoe zou je met een positieve blik kunnen York in Rotterdam, de plek waar vandaan zomaar was binnengelopen. Ik vertelde alleen in New York, zonder familie en te lopen. Die eerste schooldag zal ik nooit ander zijn brood’, dat erg cru en confronterend is, overhandigde. “Dus dit is het hart dat tot mijn vaders kijken naar het afscheid van een geliefde waar je vroeger mensen vol verwachting naar dit verhaal omdat het illustratief is voor vrienden, en ik ben hier niet op bezoek vergeten. Ik reed mee met mijn vader, maar wel een noodgreep betreft, die voor de ont- dood zou hebben geleid als er geen transplantatie nog diep in je hart van houdt, ook als je weet dat de Amerika vertrokken. Rotterdam, de stad de hiërarchische cultuur in Amerika. Het maar ik woon hier. Ik stortte me in het maar ik stapte uit bij het benzinestation vanger van het orgaan levensreddend is. mogelijk was geweest. Ik hoop het hierna nooit meer beëindiging van de relatie het beste is? Of van een waar ik geboren ben en naar school ben interview met foto werd geplaatst. New Yorkse leven, werkte keihard maar op de hoek van de straat. Alleen liep ik te zien”, waren zijn woorden bij het zien van het hart vader of moeder die door ziekte onherroepelijk op gegaan. Aldus belandde ik op een regen- Wat schetst mijn verbazing: Klaas Tase- dompelde me ook onder in de glamour het laatste stukje. Ook toen voelde ik Enkele weken geleden werd ik weer geconfronteerd van zijn vader. In een geval als dit betekent afscheid sterven ligt en bij wie het leven alleen nog pijn op- achtige dag op de kade van de Wilhelmi- laar, 35 jaar geleden mijn leraar geschie- en genoot met volle teugen. Ik was bevriend vooral opwinding. Een nieuw leven, een met een harttransplantatie. De patiënt was een man nemen een begin van iets nieuws. Tot op dat moment levert? Dat is een onmenselijke opgave. napier en beschreef mijn kennismaking denis op het Erasmiaans, heeft het inter- geraakt met een hippe Amerikaanse ad- nieuw begin. van rond de 60 jaar, die enkele dagen eerder door had ik nooit zo direct meegemaakt hoe een afscheid met de Amerikaanse cultuur. view in de krant gelezen en vraagt of ik vocaat die mij als een trofee naar elke een groot hartinfarct was getroffen. Sindsdien had ook een heel dankbare situatie kan opleveren. Ook al zal een afscheid leiden tot een gemis, soms hij het ziekenhuis niet meer verlaten. Het was dui- kan het ook leiden tot een wedergeboorte, een delijk dat deze man ofwel een kunsthart zou ont- Er komen bij mijn werk veel situaties voor die tot nieuwe, frisse start, waardoor het leven nieuwe kan- vangen, ofwel een gedoneerd hart, wanneer de op bepaalde hoogte een vergelijkbaar karakter ken- sen geeft. Van veel zaken in het leven neem je af- mogelijkheid daartoe zich voor zou doen. Toen een nen. Wanneer iemand komt te overlijden en de or- scheid – mensen om je heen, materiële zaken, opvat- man die zich als orgaandonor beschikbaar had ge- ganen voor transplantatie geschikt zijn, wordt de tingen – en vaak is het moment van afscheid voor steld en onder tragische omstandigheden was ko- optie tot donatie aan de nabestaanden voorgelegd. jou onbekend. men te overlijden, een voldoende match bleek op Dit zijn altijd lastige gesprekken, omdat de patiënt Kun je de emotionele lading van dat afscheid dan te leveren met onze patiënt, werd besloten tot trans- in veel gevallen slechts enkele uren daarvoor is ko- toch positief beïnvloeden? Jazeker. Ieder afscheid is plantatie over te gaan. Voor ons laboratorium biedt men te overlijden. Toch is het interessant dat veel het begin van een herinnering. Een herinnering die deze situatie een mooie kans om met menselijk nabestaanden instemmen met orgaandonatie, ook je koestert en die richting geeft aan je verdere leven. materiaal onderzoek te doen en dus besloten we als de overledene zich daarover zelf nooit in zijn leven De herinnering wordt dan een deel van jou, in de het hart te injecteren met stamcellen. heeft uitgelaten. Het is een manier om het afscheid maalstroom van gedachen, gevoelens en ideeën. Je De zoon van onze patiënt in kwestie kreeg een draaglijker te maken. Om te weten dat de dood een kunt er dan ook beter voor zorgen dat die herinnering korte rondleiding op ons laboratorium toen ik met ander leven redt. warm en zoet zal zijn, want het afscheid komt meer hem in gesprek raakte. Hij vroeg mij naar mijn pro- Maken deze overwegingen het nemen van afscheid dan je lief is vaak onverwachts. Heleen Kersten 10 erasmiaans erasmiaans 11 The Beauty & the Brains:13 Julie van Randwijck, EINDEXAMEN 2014

Met het gymnasiumdiploma op zak Nederland. De andere was voor het kunstmagazine Bizart Niets doen is een keuze dat toen als thema de Renaissance had. vertrok Julie van Randwijck op 1 september Ik heb ook catwalk shows gehad, onder andere een trouw- Voor wie vaarwel zeggen op voorhand al een bijna onverdraaglijke aan het woord, de archivaris van de vergeefse poging, knoopt, naar het westen gefietst. Ik had plaats ge- 2014 naar Zuid-Frankrijk om vier en galajurkenshow. Dat waren mijn eerste show en cas- de maestro van de missed opportunitiy. Het is een nomen in een tribunevak naast de supporters van ting. Bij elke casting heb je een kort gesprekje, moet je opgave is, staat nog altijd de keuze open om zich simpelweg niet in die afscheid op weg naar een volgend afscheid, in een wijkgenoot Excelsior. Het was het beslissingsduel maanden een talencursus Frans te even heen en weer lopen en geef je een zogenaamd com- volgend boek. om handhaving in de eredivisie óf degradatie naar posite card af, een kaartje met je foto en je maten. Ik was positie te laten manoeuvreren. Dat zijn in het algemeen niet de de eerste divisie, de Jupiler League. Op Woudestein volgen. In Nice ging een nieuwe wereld zo eerlijk om te zeggen dat het mijn allereerste casting Maar ook de somberste realist, hij die het leven als was de uitslag 0-0 geweest. Eén doelpunt was vol- was, en de eerste keer dat ik een catwalk show zou lopen. avonturiers onder ons: van die personen die er geen been in zien met een aaneenschakeling van missers en schampscho- doende – eentje maar. voor haar open toen zij op straat werd Gelukkig hebben ze me toch geboekt, het was een enorme ten erkent, heeft zijn zwakke momenten, waarin hij ervaring. Heel spannend om voor het eerst op torenhoge de spreekwoordelijke rugzak van hot naar her te trekken, op zoek hunkert naar betekenis en misschien zelfs triomf. Het was een zondagmiddag. Fris lenteweer. Aftrap aangesproken door een modellenscout. hakken die catwalk op te lopen en in de camera’s te kij- Tegen beter weten in, vanzelfsprekend. Dergelijke klokke 16.30 uur. Voor Sparta traden aan onder meer ken, terwijl je vol in de schelle spotlights staat. naar de onvermoede uitdaging. Integendeel, het zijn individuen met personen treft men vaak op voetbaltribunes aan, Edouard Duplan, Nick Viergever, Erik Falkenburg, Inmiddels woont en werkt Julie in Parijs. en in het bijzonder in Rotterdam-West, op de plastic Kevin Strootman, Lerin Duarte… uiterst begaafde Ook ben ik gevraagd om langs te komen door merken als een weifelende aanleg, dromerige defaitisten vaak, zij die maar al te klapstoeltjes van Sparta (sedert 1888). spelers, die na de tragedie van de middag wegvlogen Lanvin, Balenciaga en Chloé op basis van mijn foto’s, naar topclubs in binnen- en buitenland. Had je tijdens je schooltijd al ambitie om model te worden? maar de broeken die ik vervolgens moest aantrekken zeer doordrongen zijn van het futiele van de onderneming die ‘leven’ “Some people believe football is a matter of life and Nee, helemaal niet. Het begon eigenlijk allemaal in Nice. kwamen niet verder dan mijn bovenbenen… death. I am very disappointed with that attitude. I can In de negentigste minuut scoorde Rydell Poepon Ik wilde een tussenjaar nemen en toen ik ook nog was heet. Die blijven bij voorkeur thuis. Het kan daarbuiten alleen maar assure you it is much, much more important than that,” de 1-0 voor de rood-witten. Het lederen monster uitgeloot voor Industrieel Ontwerpen in Delft kwam dat Mag ik vragen naar je lengte en gewicht? aldus de oefenmeester van voetbalclub Liverpool trof overtuigend doel. Het net trilde, het stadion eigenlijk wel goed uit. Ik was al een jaartje blijven zitten, Ik ben 1.79 meter lang en ik weeg nu 63 kg, wat veel is ver- tegenvallen. It’s not the despair. I can take the despair. It’s the hope I can’t Bill Shankly (1913-1981) in zijn legendarische im- ontplofte. Uitzinnige vreugde. Wildvreemde mannen waardoor ik vaak te horen kreeg dat ik dan zo oud ben als geleken met de andere meisjes hier. Er is veel gedoe in promptu. De troosteloosheid die de toeschouwer vielen elkaar huilend van geluk in de armen. Nie- ik eindelijk ga studeren. Maar ik wilde zo graag naar Frankrijk rond de BMI. Onlangs is een wet aangenomen stand, verzucht John Cleese in de film Clockwork. tijdens tweewekelijkse gebeurtenissen rond de mand gaf een stuiver voor Excelsior. Ik ook niet, maar Nice… Uiteindelijk ben ik gelukkig toch gegaan om Frans die het aanzetten tot extreem vermageren strafbaar stelt. kunstgrasmat van het trotse Kasteel moet ondergaan, de manier waarop de Spartanen naar eigen helft te leren. In Nice, op weg naar school, sprak op een dag een Maar op Facebook lees je dat je met een lengte van 1.75 onderschrijft Shankly’s tegenstrijdige bespiegeling slenterden, het hoofd reeds in de wolken, met de man mij aan op straat; hij vroeg me of ik model was. Hij meter niet meer dan 55 kg mag wegen. Nou daar ben ik Achter hem die de titel De laatste kans geeft aan volkomen. Want een voetbalwedstrijd, als destillaat aftrap van Excelsior nog slechts een formaliteit, be- vertelde dat hij een modellenbureau had en vroeg me of natuurlijk nog lang niet. Ik vond altijd dat ik dunne benen een roman gaat een connaisseur van falen en ver- van het echte leven in de vorm van een ‘oneerlijke zorgde me een onaangenaam gevoel. ik die dag tijd had om langs te komen. Ik was natuurlijk had, maar die meisjes met wie ik nu in huis woon… Als ik geefsheid schuil, een tot mislukken gedoemde be- krachtmeting onder leiding van een bevooroor- heel blij aangezien ik sowieso werk moest vinden om te naast hen zit, dan lijken mijn benen gewoon dik. Ze eten klimmer van onbereikbare Alpentoppen, dat zie je deelde arbiter volgens strikte, maar bij voorkeur te Nog geen minuut later trof Guyon Fernandez doel kunnen blijven. Dus ik heb die kans met beide handen ook zó weinig. zó. Een meester van de weemoed die prefereert omzeilen regels’, overstijgt gedurende anderhalf uur voor Excelsior. Eindstand 1-1. Degradatie Sparta. Een aangegrepen. passagiersschepen aan de horizon te zien verdwijnen elke aardse werkelijkheid. In thuiswedstrijden van grandioze vernedering van oudtestamentische pro- Bevalt het leven in Parijs je? boven zelf aan dek te staan en de contouren van het Sparta in bijzondere mate, omdat daarin het zinloze porties. De fietstocht terug naar Kralingen leek Vertrouwde je het wel? Ja, zeker! Het is wel totaal anders dan wanneer je voor een vaderland beangstigend kleiner te zien worden. De geploeter van alledag, als van Sisyphus in de Tartaros, tweemaal zo lang als heen. Sedertdien ploetert Ik ben eerst naar school gegaan en heb er daar met men- weekend naar Parijs gaat. Het leven hier is veel minder avonturen van de reis verzint ie er wel bij, thuis op zijn sublieme neerslag vindt. Sparta dan ook in de Jupiler League, zonder uitzicht sen over gepraat. Daarna heb ik thuis op internet het bu- romantisch dan wanneer je er voor korte tijd bent. Twee zijn werkkamer. Varen heeft tóch geen zin. (En dan op verbetering. Afscheid van de voetbaltop. Een reau opgezocht. Dat zag er allemaal goed uit. Het was ook dagen na de aanslag op Charlie Hebdo kwam ik in Parijs moet je nog beginnen te lezen…) kampioenswedstrijd, in welke divisie dan ook, blijft niet in een afgelegen gebied gevestigd, maar in de hoofd- aan. Alles was volgeplakt met ‘Je suis Charlie’ posters, er Grijswit gestreepte onmetelijk ver weg. straat van Nice. Ik ben erheen gegaan en werd meteen waren onwijs veel militairen en je zag aan het gezicht en Maar een ‘laatste kans’ bestáát toch niet, roepen aangenomen. Het contract heb ik eerst aan mijn ouders de houding van iedereen dat er iets verschrikkelijks was de opgewonden backpackers. Je kunt toch altijd her- helden En kwam dit nu allemaal uit de lucht vallen? Ach laten lezen. Het was in het Frans en ik begreep niet alles. gebeurd. Je voelde het gewoon in de stad. Het is nu weg- proberen; tot je uiterste ademtocht reiken naar het nee, we hadden het kunnen weten, we waren ge- Mijn moeder heeft het ook aan twee familieleden laten geëbd, maar je ziet nog steeds veel dingen die met de aan- onzichtbare? Och armetierige geesten, denken de Ik was bijna vier jaar in 1959 toen mijn twee jaar waarschuwd. Immers, lazen we niet in Surrogaten lezen die modellenwerk doen en het bleek een betrouw- slag te maken hebben, zoals graffiti op een muur bij mij in realisten op hun beurt: het leven is niets en leidt tot oudere broer supporter werd van Sparta. Omdat de voor Murk Tuinstra – deel 2 van de Anton Wachter- baar bureau te zijn. de buurt met « L‘amour est plus fort que la haine » oftewel: niets; dat weet toch een kind. Ons bestaan is een Rotterdamse club landskampioen werd. Er zijn nog romans – over de ondergang van Anton’s club Een- liefde is sterker dan haat. Dat vond ik heel mooi om te zien. zandkorrel in de Sahara van de tijd. Wie er betekenis schokkerige zwart-wit beelden van de kampioens- dracht, die het tegen beter weten in opneemt tegen Hoe ben je in Parijs terecht gekomen? in ziet is een jammerlijke verdoolde, misschien zelfs wedstrijd, mocht u geïnteresseerd zijn: 18 mei 1959, het gelouterde Excelsior, op een aflopend veldje vol Mijn cursus in Nice was bijna afgelopen en ik zou weer Zijn er meer modellen zoals jij met brains? een met religieuze aanleg. DWS-Sparta, uitslag 0-4. Zie YouTube. Men ziet grafstenen naast de kerk van Lahringen? “Wat hielp naar huis gaan, omdat ik niet genoeg geld had om te Ik wil niet zeggen dat de meisjes hier geen brains hebben, grijswit gestreepte helden in het Olympisch Stadion het? Het stond 10-0, en de Grote Kerk wees negen mi- blijven. Ik heb toen aan het modellenbureau gevraagd of het is wel zo dat veel meisjes (en vast ook jongens) dit De laatste kans is het slotdeel van S. Vestdijk’s acht- door duizenden wildemannen, allemaal opmerkelijk nuten voor de rust. […] Hij was als verdoofd, speelde zij er misschien voor konden zorgen dat ik naar Parijs kon werk full time doen. Ze doen het vaak al vanaf hun 14e of delige serie Anton Wachter-romans, waarvan Terug genoeg met hetzelfde kapsel, op schouders getorst ook niet meer, hij zag zijn eigen voetbal op onmogelijke gaan. Ze zeiden dat ik, als ik in Parijs modellenwerk zou 15e. Een vriendinnetje van mij hier heeft zelfs haar middel- tot Ina Damman de bekendste is, bij elkaar een im- worden. Een meute uitgelaten Rotterdamse kantoor- afstanden, vergroot door het leed, in het bezit van willen doen, eerst moest afvallen. Ik hoorde altijd van bare school niet afgemaakt voor dit werk. Het is voor hen mens staaltje zelfexploratie dat zijn gelijke niet kent bedienden en havenarbeiders in hun zondagse kloffie, onmogelijke voeten; zijn ogen stonden vol tranen.” iedereen dat ik zo dun was, dus daar schrok ik wel van. ook heel lastig, zo niet onmogelijk, om een studie te volgen, in onze taal. Met chirurgische precisie legt hij, in alle hossend door Mokum. Kom dáár nog eens om. Ik heb zeker twee keer hardgelopen, toen vond ik het wel aangezien ze steeds op reis zijn. tragikomische eerlijkheid, de mistroostig stemmende Onbeantwoorde vraag blijft: had ik zondag 16 mei weer mooi geweest. Tijdens mijn kerstvakantie in mislukkingen van des schrijvers alter ego Anton Natuurlijk werd ik ook fan. Zo hoort dat nu eenmaal, 2010 ergens anders willen wezen dan in vak 2 van Nederland hoorde ik dat een modellenbureau in Parijs Wat zijn je plannen voor komend jaar? Wachter bloot... en die half miljoen woorden eindigen jongere broers volgen hun oudere broers blindelings. het Kasteel? in mij geïnteresseerd was, op voorwaarde dat ik wat cen- Ik heb mijn plannen voor de zoveelste keer veranderd. Ik dan zo, waarbij voor het begrip zij vermeld dat Anton Voetballen op de grasveldjes rondom ons huis deed timeters bij mijn heupen zou verliezen. Mijn lieve zusje hoop volgend jaar rechten te kunnen gaan studeren in en zijn studiegenoot ‘Knutsen’ – die geen Knutsen ik in een rood-wit gestreept shirt, zwarte satijnen door JOOST DE MAN Emilie heeft mij geholpen door me een dodelijke blik Amsterdam aan de UvA. Ik denk dat dat echt een goede heet en wiens stopwoordje het onherleidbare ‘schee- broek en wollen (!) rood-witte kousen. Net als toen te geven als ik op het punt stond iets ongezonds te eten keuze is voor mij. Ik zie mezelf later wel als rechter, met tsgewijs’ is – even tevoren in Amsterdam met goed zingt men heden ten dage te Spangen uit volle borst en door met mij te sporten. Daarna heb ik in Parijs een daarnaast een klein kledingboetiekje of zoiets, hoewel gevolg hun artsenexamen hebben afgelegd. En die de Sparta-Marsch mee vóór de match. De gemoe- aantal fotoshoots gehad voor mijn portfolio en ben ik advocaat me ook heel leuk lijkt. Ik heb voor Amsterdam veroordeeld zijn tot de vraag: wat nu? Tja, nu niets delijke sfeer, de stewards die geen vlieg kwaad doen, aangenomen. gekozen omdat het een internationale stad is, in tegen- natuurlijk, weet Vestdijk/Wachter als geen ander, de gezinnen met kinderen, de wapperende Sparta- stelling tot Delft. Daardoor zou ik in Amsterdam ook nog ofschoon Knutsen daar toch anders over denkt. vlaggen, de slungelige tieners op de tribune, de Eerlijk gezegd vind ik mezelf dun genoeg. Dat je als model als model kunnen werken, en ik hoop dat ik dan tijdens cynische humor van de stadionspeaker, tot en met nog dunner zou moeten zijn is helaas een feit, maar voor mijn studie af en toe naar Parijs kan voor de Fashion Week. “Knutsen lachte, en wierp zijn vriend een listige blik de smakelijke broodjes kroket mij zijn er wel grenzen aan hoever ik daarin meega. Ik ga toe. Maar opeens veranderde de uitdrukking van zijn aan toe… ach, wat een stadion, mezelf niet uithongeren.” door LEONTIEN FRENKEL gezicht. Hij werd iets roder, zijn mond hing open, zijn waar de tramlijn voor de poort ogen trachtten zich open te sperren achter de bril, en zijn begin- en eindhalte heeft. Waar woon je in Parijs? die ogen waren gericht op een onbekende verte, of een Eerst woonde ik in een appartement in het noorden van verre onbekendheid, in het verkeer, achter het verkeer, Parijs samen met een meisje uit Oekraïne, wat erg gezellig in Amsterdam, of erbuiten, – een doel, een windstreek, Clubshawl was, alleen de buurt was iets minder. Nu zit ik in een ap- een bevlogenheid… En Knutsen zei: ‘Daar heb je mijn partement iets oostelijker. Met datzelfde meisje en nog tram,’ en hij wrong bijna Antons rechterhand af, onder omgeknoopt twee andere meisjes uit Rusland en Brazilië. Ik ben echt het stamelen van ‘nou Anton, kerel, we hebben het toch gek op dit buurtje, er hangt een supergezellige sfeer. fijn gehad met zijn beiden’, en ‘aju hoor’, en hij verdween Op 16 mei 2015 herdacht ik in stilte scheetsgewijs, naar die tram, en zij zagen elkaar nooit het lustrum van het definitieve af- Wat voor opdrachten krijg je zoal? meer terug.” scheid van het roemruchte Sparta uit Ik heb twee fotoshoots voor tijdschriften gehad. Eén voor de hoogste etage van de landelijke een internationaal tijdschrift, Prestige International, dat Fecit Vestdijk. Goed mensen, wie hier zijn ogen voetbalcompetitie. Ik was vijf jaar eerder in ongeveer 15 landen wordt uitgegeven, onder andere in Foto: Mathilde Karrer droog houdt… Hier is een kenner van het voorbije vanuit Kralingen, met clubshawl omge- 12 afscheid afscheid 13

“Vijf keer volgens mij, ik weet het niet precies. Het kunnen er ook vier zijn geweest. Meer dan drie, maar niet meer dan zes.” Zijn gezicht bestaat uit duizenden pixels. Donkere pixels met een grijsblauwe gloed. Door de flits van de camera heeft hij knalrode pupillen. Daaromheen een zwarte rand. Bij zijn neus een kiwipitje dat op het computerscherm zit geplakt. Skype staat aan. Namir vindt zijn kamer te donker, dus liever geen video. Ook praat hij liever niet over het aantal keer dat hij destijds kon douchen. Over het zand naar het eilandje Namir was veertien jaar toen zijn reis begon. Het maand, werd begeleid door twee smokkelaars. In was de eerste keer dat hij naar het buitenland ging. totaal kostte de vlucht achtduizend euro per persoon. “Eén keer eerder was ik mijn geboortedorp uit Haartjes plakten aan het tape tegen Namir’s buik. geweest. Ik bleef slapen bij een oom in Kandahar. Vanuit Iran ging de tocht verder naar Turkije. Ik kende hem niet zo goed, mijn vader ging soms “Vier keer hebben wij geprobeerd de grens over bij hem op bezoek. Misschien was het een vriend te steken, er was steeds politie. De vijfde keer lukte en geen oom. Ik weet het niet, ik was jong.” het. Daarna Griekenland,” somt hij de maanden op In Kandahar vond hij de huizen mooi. Het was er waarin hij tussen struiken sliep met het geld tegen druk, gele taxi’s reden rondjes om het plein. Zijn zich aangeplakt. “Maar ook Griekenland was moei- geboortedorp had geen plein, laat staan gele taxi’s. lijk. De golven waren hoog, de boot was klein. Hij Het was een langgerekt dorp waar het altijd stoffig ging onder water, het water kwam in de boot. Het was. Twee oranje pionnen lieten zien waar de weg lukte niet, er kwam teveel water in de boot. Ik kan was. Aan weerszijden ervan stond een houten hokje helemaal niet zwemmen. Ik deed alsof ik heel hard dat met iedere windvlaag klapperde. De man die probeerde te rennen zoals ik over het zand naar erin zat had een sjaal voor zijn gezicht tegen het stof. het eilandje rende.” Door het dorp stroomde water. Namir rende over het De politie viste de dorpelingen uit zee. In de Turkse zand en de keien naar het eilandje in de rivier. Het water gevangenis kregen zij broodjes en water. Na twee was ondiep. Zelfs zijn kleine zusje mocht met hem mee weken mochten ze weg. toen zij jonger was. De vrienden lagen dagen achter “De smokkelaars zeiden dat we moesten wachten. elkaar in het zand en keken naar het azuurblauwe water. Dus we wachtten. Twee maanden, in Turkije. We Als er een bal was, dan trapten zij die door het water kregen eten van mensen die ons zagen wachten. naar elkaar over. Het was een dorp waar zesendertig Toen we niet meer hoefden te wachten, gingen wij Amerikaanse soldaten zeven inwoners moesten leren verder.” In een vrachtauto zat Namir op een doos. hoe zich tegen de Taliban te verzetten. “We moesten heel stil zijn. De vrachtauto ging op “Er zouden nog twintig anderen komen,” vertelt een boot.” Namir via Skype. “Uit andere dorpen, maar ik ken Na tweeëntwintig uur op die doos kwam Namir alleen de zeven mannen die er al woonden.” alsnog in Griekenland aan. Weer moesten de dor- De mannen waren vrienden van zijn vader. Eigen- pelingen een gevangenis in. lijk hadden de Amerikanen meer mannen moeten “Ik weet er niet veel meer van. De reis duurde in trainen. Nog meer dan twintig. Ook zijn vader zou totaal zes maanden. Na Griekenland gingen wij naar worden getraind. Maar zijn vader is dood. Net zoals Italië. Weer met een vrachtauto. Hij stopte tussen al die anderen vermoord. Op de dag dat de Ame- de bomen, wij stapten uit. We kregen een adres, rikaanse troepen er nog niet waren en de Taliban moesten een andere auto in. Ik wist helemaal niet er wel was. Op diezelfde dag werd Namirs moeder meer waar ik was. Voor mijn gevoel was het altijd in een gat in de grond gestopt, met stenen beko- donker. De auto bracht ons naar Frankrijk, België, geld. Namir werd vastgehouden. Dit zou er ook met als laatste naar Nederland. Om twee uur ‘s nachts zijn zusje gebeuren. Ook zou hij net zoals zijn ouders hield de politie ons aan. We moesten onze paspoor- gedood worden als hij niet deed wat zij zeiden. In ten laten zien. Weer een gevangenis. Deze was het het holst van de nacht vluchtten Namir, zijn zusje ergst. Alleen een kamer met aan één kant een bed en zo’n vijftig andere dorpelingen. Langs de oranje van steen. Aan de andere kant een stenen wc. De pionnen, het houten hokje, de man met de sjaal deur had een heel klein raam.” voor zijn gezicht vluchtte met hen mee. Door het Eigenlijk wilde Namir naar Zweden, daar woonde stof, de bergen in. familie, maar hij moest in Nederland blijven. In juli “Ik droeg een T-shirt en een broek.” wordt Namir achttien en moet hij terug naar Af- Het enige dat Namir en zijn zus bij zich hadden ghanistan. Naar zijn geboortedorp met de twee was het familiegeld. Door hun ouders gespaard, door oranje pionnen. De man met de sjaal heeft Namir familie uit het buitenland gegeven. Geld om te zor- nooit meer gezien, zijn zus spreekt hij via Skype. gen dat de twee kinderen konden vluchten. Het geld Zij kwam niet verder dan Iran. Iets werd niets, zelfs bewaarde hij in een plastic tasje tussen zijn buik en het stof is veranderd. Het houten hokje is door de zijn onderbroek. Met wit gaas had hij het pakketje wind uit elkaar gerukt. om zijn buik gewikkeld. Het gaas plakte hij vast. Overdag reed de groep dorpelingen in verschillende Namir heet eigenlijk anders. auto’s over wegen die geen wegen waren, ’s nachts was het te gevaarlijk om te rijden. Om zo min mogelijk door DORE VAN DUIVENBODE Foto: Evert Jan Daniels op te vallen gingen zij lopen. De tocht duurde een (schrijver, journalist, programmamaker) 14 Idus lezing Idus lezing 15

Socrates opnieuw in de beklaagdenbank Het is mij gevraagd het thema ‘Vrijheid van meningsuiting’ te introduceren, met speciale aandacht voor de dat, van het woord παν, alle, elk, geheel en ῥη-, een stam van het werkwoord voor ‘spreken’, dat terug te belichting vanuit de Oudheid. Ik zegde toe en kwam er daarna achter: in de Oudheid was er helemaal geen vinden is in het woord rhetor, redenaar, of rhetorica, de kunst van de redenaar. sprake van een begrip als ‘vrijheid van meningsuiting’. Maar laat mij u geruststellen: de Griekse democra- Onder παρρησία werd in dit verband verstaan ‘to tie is zozeer een maatschappij, steunend op het overtuigende woord, dat er toch vandaaruit veel over het speak one’s mind’, zonder opsmuk precies dat zeggen Vrijheid van wat voor jou de waarheid is, ongeacht wat de ander thema te zeggen valt. Vooral de figuur van Socrates levert een bruikbare ‘tool for thinking’ in dit verband. daarvan vindt. Het gebruik van παρρησία impliceerde dus een soort burgermoed: je ging in tegen de me- door WIM TROMP MEESTERS ning van de meerderheid of van een hogergeplaatste omdat dat volgens jou het beste was voor de staat. Als vertrekpunt zou ik uw aandacht willen vragen (‘Je suis Charlie’), het westen stond pal voor zijn grond- kwamen vrij tegelijkertijd met de oerknal. voor een citaat van onze stadgenoot en latere naam- waarden, zo leek het op het eerste gezicht. Na verloop meningsuiting gever van dit gymnasium: Erasmus. Het citaat is ont- van tijd kon men echter ook wat onzekerheid in de Dat is misschien niet helemaal het geval. leend aan zijn ‘Querela Pacis’, de ‘Klacht van de Vrede’. reacties bespeuren. Barstjes in de eensgezindheid. Het citaat kan dienen als motto voor deze bijdrage, Als we van hieruit als het ware met een telescopi- een oproep tot het goed luisteren naar elkaar en tot sche kijker de geschiedenis doorgaan, zien we dat de bereidheid om het eigen standpunt ook met een er pas in 1948 de universele verklaring voor de rechten zekere distantie te bekijken. van de mens is opgesteld. Dat die voortkomen uit de Four Freedoms uit 1941, waarmee Roosevelt de Amerikanen voor zich wilde winnen om mee te doen met WO II. Die Four Freedoms zijn gebaseerd op de Constitu- tion uit 1776 (We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Hap- piness). In the first Amendment uit 1791 wordt dan ingegaan op de freedom of speech. Dit first Amend- ment heeft dan weer van alles te maken met de Franse Erasmus klaagt in dit boekje dat strijd vaak ontstaat Déclaration des droits de l’homme et du citoyen uit uit een star volgehouden geloof in het eigen inzicht, 1789, waarin gesproken wordt over droits naturels. zonder oog te hebben voor dat van de ander. Het Daaronder bevindt zich het recht op vrijheid, waarbij Het is niet hetzelfde als wat Charlie Hebdo deed, maar betreft dus een impliciet pleidooi voor het nemen inbegrepen het recht op vrije meningsuiting. het lijkt er wel op. van afstand, ook van het eigen gelijk. Of vrij vertaald: Deze déclaration is een uitvloeisel van eindeloze strijd met inzet van al je denk- en overtuigingskracht, Die barstjes hebben twee achtergronden: disputen onder de filosofen van de Verlichting. Het is ook niet helemaal hetzelfde als wat Socrates zonder gêne of valse schaamte, maar altijd uiteindelijk • Ten eerste: is een principiële reactie wel de beste deed in Athene, maar het leek er ook wel op. ook met een goed oog voor de argumenten van de reactie? Die principiële reactie kun je het beste sa- andere partij. menvatten met de kreet: ‘Touche pas à ma liberté En zo komen we bij de voor ons relevante casus, d’expression!’ Aboutaleb formuleerde het krachtig: die van de zeer lelijke, maar niet minder mediagenieke Iam illud etiam atque etiam perpendant, suam cuique ‘“Als je het niet ziet zitten dat humoristen een krantje Socrates. blandiri causam, et suam cuique spem arridere, cum maken, ja... mag ik het zo zeggen: rot toch op!” Een Het feit dat we niets van hemzelf over hebben, zijn illa saepenumero pessima sit, quae commoto videatur zo op het oog duidelijk standpunt ter verdediging voorliefde voor discussiëren in het openbaar, waarbij aequissima, et haec non raro fallit. van de westerse grondgedachte: vrijheid geldt voor vooral de volwassen gezaghebbende Atheners het iedereen in gelijke mate! Maar, hoe duidelijk ook: onderspit dolven, het feit dat hij trots was op zijn rol Dit moet men altijd en altijd weer bedenken: dat Met deze reactie heb je geen oog voor de minstens als horzel. In zijn woorden uit de Apologie: ieder zijn eigen zaak voor goed houdt en dat ieder zo explosieve achtergronden van de daders: frustra- zijn eigen verwachtingen koestert; terwijl juist dat tie in de banlieue vanwege een voortdurend gevoel Nu moet u niet denken, mannen van Athene, dat wat iemand in zijn opgewondenheid het rechtvaar- tweede-rangsburger te zijn en daarbij ook nog eens ik hier een verdedigingsrede voor mijzelf houd. Nee, digste toeschijnt zeer dikwijls de slechtste zaak blijkt gekleineerd te worden in je geloof, datgene wat je het En dan stopt het. ‘Vrijheid’: Libertas bij de Romeinen eerder voor u, opdat u niet, door mij schuldig te ver- te zijn; en niet zelden wordt men in zijn hoop teleur- dierbaarst is. Touche pas à Mohamed! of het Griekse Eleutheria bestaan natuurlijk wel, maar klaren, zondigt tegen het geschenk dat de godheid gesteld. ( vert. Truus van Leeuwen, 1986). • De tweede barst is voor velen misschien de ergste, meer als ‘vrijheid van dwang’. Er is niemand boven je u heeft gegeven. Want als u mij ombrengt, zal het u Maar nu terug naar het eigenlijke onderwerp. Als de barst van de voorzichtigheid, of moeten we zeg- gesteld die je (zelfs alleen maar in theorie) op wille- niet gemakkelijk vallen weer een ander te vinden die ik spreek over ellende en chaos omtrent het thema gen: van de ‘angst’? Al minstens tweemaal is er in keurige gronden kan dwingen iets te doen, zonder de stad, hoe gek het ook klinkt, op haar huid zit als ‘vrijheid van meningsuiting’ weet U waarop ik op doel: Nederland sprake geweest van een eerder behoed- dat je daar zelf voor gekozen hebt. Deze vorm van een horzel een paard. De stad is evenals het paard begin 2015 is er een brute aanslag gepleegd op de zame dan principiële reactie: spotprenten van Char- vrijheid wordt ook wel Republicanisme genoemd. wel groot en edel, maar moet door haar afmetingen redactie van het Franse satirische tijdschrift Charlie lie Hebdo werden in Heemskerk en Zwolle van de De moderne opvatting van vrijheid is eerder de in haar traagheid geprikkeld worden. Misschien heeft Hebdo, waarbij 12 mensen de dood vonden. Een schoolramen gehaald bij geplande discussies over de afwezigheid en het tegengaan van beperkende maat- de godheid mij wel om die reden aan de stad ver- aantal weken daarna heeft er een aanslag plaatsge- aanslagen. Directeur Bas Mesters van de Hogeschool regelen, het non-interventie-principe. Deze tweede- bonden, opdat ik de hele dag doorga met ieder van vonden in Kopenhagen op een cartoontekenaar en voor journalistiek Windesheim in Zwolle verdedigde ling heeft alles te maken met de breuk tussen de u wakker te schudden, te overtuigen, u de mantel een synagoge, waarbij twee doden zijn gevallen. zijn actie met de woorden ‘niet uit angst, maar uit pre-moderne, hiërarchisch geordende maatschappij, uit te vegen, en steeds overal op mijn post te zijn. De reacties op deze twee gebeurtenissen waren respect’. Misschien was hij oprecht, maar zolang het waarbij onderlinge relaties van het grootste belang Een ander die bereid is dat te doen, zal niet gauw aanvankelijk overweldigend en hartverwarmend vermoeden van voorzichtigheid of angst blijft han- zijn en de moderne, meer egalitair ingestelde maat- weer opduiken, mannen; als u mij geloven wilt, zult gen, betekent dat dat de terroristen hun doel hebben schappij, waar veeleer het individuele eigenbelang u me sparen. bereikt: we beperken onszelf in onze grondwaarden. voorp staat. Hij werd veroordeeld. U kent misschien ook de be- Om klaarheid te krijgen in deze zaak is het nood- Het zal u dan ook niet verbazen dat de opvatting schrijving van zijn executie, zoals beschreven door zakelijk om eens te kijken naar de achtergronden van ‘vrijheid van meningsuiting’ in de moderne zin niet Plato in zijn dialoog de Phaedo. het concept ‘vrijheid van meningsuiting’. bestaat in de Oudheid. In een hiërarchisch georga- niseerde samenleving is het al mooi als je niet door Is hij terecht veroordeeld of niet? Dat is de kwestie! Voor ons, westerse mensen, is vrijheid van menings- een ander rondgecommandeerd wordt, zonder dat Daarover zijn de meningen verdeeld. uiting iets universeels, iets wat er in principe altijd de hoger geplaatste verantwoording hoeft af te leg- geweest is en wat voor iedereen geldt. Dat we dit zo gen voor zijn manier van doen. Niet terecht veroordeeld. De kampioen van deze voelen komt doordat wij ‘kinderen van de Verlichting’ Onze vrijheid van meningsuiting gaat uit van de stelling is Karl Popper, de Oostenrijkse filosoof die in zijn. We zijn gevormd door de idealen, die in de 18e afwezigheid van beperkende maatregelen. Zoals 1937 voor het Nazi-geweld zijn moederland was eeuw door denkers als Montesquieu en Voltaire zijn Montesquieu het zei: Vrijheid is het recht om alles te ontvlucht en daarna vanuit Engeland het boek ‘The geformuleerd en hun uiteindelijke vorm hebben doen wat de wet toestaat; Of, om met Marlon Brando open society and its enemies’ schreef. Een boek waarin gevonden in de ‘Universele verklaring van de rechten in ‘On the Waterfront’ te spreken: “We wanna be free, vooral Plato als ultieme anti-democraat het moest van de mens’. to do whatever we wanna do!’ ontgelden. Diens leermeester Socrates diende juist Maar daar zit meteen het kernpunt: de term bete- Dus u ziet: vrijheid van meningsuiting en de Oud- als proto-democraat, die zelfs bereid was voor zijn kent dat wij bij het begrip ‘vrijheid’ uitgaan van een heid, dat is geen match made in heaven. democratische principes te sterven. grondwaarde van de mens. ‘Universeel’ klinkt als het Toch: ik heb de lezer aan het begin van deze bijdrage Zijn voornaamste argument voor de onschuld van universum, dat is ontstaan bij de oerknal, dus de aangespoord om alles te zeggen wat hij denkt, zonder Socrates? Toen Kritoon hem opzocht in de gevangenis rechten van de mens, en dan met name de vrijheid, gêne of valse schaamte. En juist dat begrip bestond en hem vertelde dat ontsnappen een koud kunstje waaronder natuurlijk de vrijheid van meningsuiting, wel in de Atheense democratie: παρρησία, heette vervolg op: PAGINA 16 16 Idus lezing Idus lezing 17 De Idus 2015 vervolg van: PAGINA 15 was: de juiste mensen konden worden omgekocht, niet zeggen dat ze hem ook echt dood wilden. Het Dit jaar werd de Idus op vrijdag 13 maart gehouden. “Vrijheid van meningsuiting” was het thema, antwoordde Socrates dat hij op dat voorstel niet in was gebruikelijk dat de beklaagde een tegeneis for- een niet onlogische keuze zo vlak na Charlie Hebdo. zou gaan. Hij was tenslotte dankbaar dat hij een muleerde (bijvoorbeeld een geldboete) en dat de Onze nieuwste aanwinst in het cohort classici, de van het Schiedamse gymnasium overgenomen Athener was, hij had 70 jaar geprofiteerd van het li- jury dan besloot tot een compromis: bijvoorbeeld Wim Tromp Meester, hield een inleiding, waarin de stand van zaken door de eeuwen heen de berale klimaat in zijn stad en dus moest hij ook ge- verbanning. Maar wat deed Socrates: omdat hij steeds revue passeerde. Wim liet ons uiteindelijk de ruimte een oprechte, maar ook goed geïnformeerde hoorzamen aan ‘de stem van de wetten.’ Je mag wel een horzel voor de stad was geweest en dus van groot mening te vormen, geheel in de geest van Socrates en Erasmus: “Schuw de ongebruikelijke proberen de wetten te veranderen, maar niet de voordeel voor die stad, formuleerde hij als tegeneis: mening niet, denk vrijuit en heb respect voor de mening van een ander.” wetten overtreden. een jaarlang gratis eten in het bouleuterion, het ‘stad- Daarna ontspon zich een levendig debat met als start daarvan een mooi statement van Nourdin Popper beargumenteert dat Socrates het hier heeft huis’ van Athene. Dat was iets wat alleen maar zeer el Ouali, de Rotterdamse fractievoorzitter in de gemeenteraad van Nida. Ook Sheila Kamerman, over democratische wetten en dat Socrates dus een verdienstelijke burgers ten deel viel. zo’n beetje onze vaste huisjournalist van de NRC, deelde met de zaal hoe moeilijk het soms is om democraat in hart en nieren is. Dat hij veroordeeld De schaamteloosheid van deze tegeneis viel heel een afweging te maken als het gaat om het wel of niet publiceren van eigenzinnige meningen. is door democratische politici is toeval: wetten zijn verkeerd bij de jury en men besloot bij tweede stem- Onze leerlingen Maartje Groeliker en Matthijs Verzijden, beiden ook panelleden, droegen hun voor Socrates en Popper machtiger en veelzeggender ming tot de doodstraf. I.F.Stone noemt dit ‘suicide by steentje bij en daarna was het aan oud-wethouder Marianne van den Anker om de discussie/het dan mensen. democracy’. Het was niet de schuld van de democratie debat met de zaal in goede banen te leiden en op te poken. dat hij de doodstraf kreeg, hij had het er zelf min of Het laatste onderdeel van de avond was bepaald niet het minste: onze dichteres vaderlands meer naar gemaakt. Anne Vegter droeg haar gedicht over Charlie voor. Zelden in de aula zo’n emotioneel moment hoefte, al is die niet leidend in de Westerse maat- meegemaakt….. U ziet: zelfs als het gaat om een gebeurtenis, die schappij. In feite doet Aboutaleb precies dat: Hij zegt: Kortom, het was een geslaagde avond en ook de borrel en de hapjes dreoegen daar uiteraard ogenschijnlijk zeer goed gedocumenteerd is, waar “Als je het niet ziet zitten dat humoristen een krantje toe bij, want als vanouds ervaart het grootste deel van het publiek zo’n samenzijn als een mini- geleerden zich al vele jaren druk om maken, is er maken, ja... mag ik het zo zeggen: rot toch op!” Hij reünie. Dank vooral aan Semper Floreat, voor de als vanouds strak geregelde avond. geen duidelijk oordeel te vellen. heeft het niet over de fundamentele vrijheid van meningsuiting, maar zegt dat radicale moslims zo’n door JANKEES OUWERKERK En dat is natuurlijk de link met nu: is er over de krantje niet zo serieus moeten nemen. Ze moeten Fotografie: Willy Feijer gebeurtenissen van deze tijd wel iets duidelijks te daar boven staan. Hij ‘houdt de boel bij elkaar’, als zeggen, een duidelijk oordeel te vellen? Wat zouden een echte burgervader. Hiërarchisch, met gevoel voor we moeten doen? de relatie. Het lijkt principieel, maar is het in feite niet. Het heeft wel oog voor wat er leeft en haalbaar is in Vasthouden aan onze principes, meer zitten op de de Rotterdamse samenleving. lijn van de Verlichting en daarbij minder oog hebben voor de onderlinge relaties? In deze bijdrage behandel ik veel termen en vraag- Of ons realiseren dat er meer is dan alleen geschre- stukken die betrekking hebben op de discussie rond ven wetten en principes. Openstaan voor de nood- de vrijheid van meningsuiting. Dit om u in staat te zaak om iedereen ‘binnenboord te houden’. Misschien stellen een volkomen oprechte, maar ook geïnfor- ook inzien dat anderen ‘vrijheid’ niet zien als grond- meerde mening te vormen. Helemaal in de geest van recht. En die gedachte niet overnemen, maar wel Socrates: schuw de ongebruikelijke mening niet, denk erkennen dat die bestaat. De behoefte aan houvast vrijuit, maar ook in de geest van Erasmus: heb respect -hiërarchie voor mijn part- is geen onmenselijke be- voor de mening van de ander. ‘Wel terecht veroordeeld’ is te sterk uitgedrukt: nie- mand brandt zich aan een dergelijke uitspraak, maar advertentie iemand die wel heel duidelijk een lans brak voor de Atheense democratie is de journalist Izzy Stone. Deze journalist had in de jaren vijftig de misstanden van AANSLAG het Committee for un-American activities aangevallen en had een goed oog voor de gevaren die een demo- OP DE LIEFDE/ cratie van binnenuit kunnen uithollen. In dat kader dook hij steeds verder in de geschiede- TOUT EST nis van de democratie en kwam natuurlijk uit bij de moeder aller democratieën: die van Athene. Zijn PARDONNÉ bewondering voor de Atheners en hun moed bij het verdedigen van hun revolutionaire staatsvorm was Is dit hoe dood kan gaan, je richt je geweer, je scant enorm. Groot was dan ook zijn behoefte om dé mijn geheugen: de laatste vakantie, de eerste vliegreis, schandvlek van die democratie, het proces en de de beslagen medaille van de laatste vierdaagse: executie van Socrates te onderzoeken: hoe hebben die kunnen gebeuren? sterven voor beginners. Je blik houdt schrik en misbaar samen, je ogen richten een ravage aan in mijn versie In zijn onderzoek benadrukte hij de volgende van een mannenhart. Liefde is de som van gemis. punten. In de eerste plaats was een aantal van de jongere Je graaft een kuil in je naam, het dagelijks bloed leerlingen van Socrates aan de macht gekomen tij- kan er zomaar in verdwijnen, je zegt dat je dens de zogenaamde tyrannie van ‘de Dertig’, een geen vrouwen doodt. Iedereen wijst naar je foto, zeer repressief en ondemocratisch regime dat na de verloren oorlog tegen Sparta een jaar aan de macht je hebt het ‘m geflikt. Je wilde ons waarschuwen: was geweest. Socrates was dan misschien niet een dit is geen gedicht. Je zegt haast vriendelijk dat je antidemocraat, maar was wel met een aantal anti- geen vrouwen doodt, maar het loopt wel eens anders, democraten verbonden: guilt by association. Daarnaast: Bij het proces tegen Socrates hadden het blijft mensenwerk. Welke engelen kent je geloof, de aanklagers de doodstraf geëist. Maar dat wilde in welke woorden kan een verloren god zich nestelen? Vergeven is gezegd, onmenselijk godenwerk.

© Anne Vegter, 4 februari 2015 Adv. Tollebelege:Quooker 25-11-2010 16:57 Pagina 1

Esfahan Arts and Jewels Al 50 jaar Rotterdam’s toonaangevende juwelier van edelstenen en juwelen

Kruiskade 84, 3012 EH Rotterdam - Telefoon: 010-4133665 Dinsdag t/m vrijdag: 10.00 - 17.30 uur - Zaterdag: 10.00 -17.00 uur

Het Erasmiaanste kantoor!

Iedere theeleut heeft zijn vertrouwde ritueel. Zijn favoriete melange. Zijn ultieme glas of porseleinen kopje. En iedere theeleut kent het geheim van een perfect kopje thee: vers kokend water. Met de Quooker hebt u dat altijd bij de hand. Vers, gezuiverd, doorgekookt water. In twee seconden. De koektrommel pakken kost nog meer tijd. Voor honderdduizenden gebruikers is de Quooker inmiddels een onmisbare hulp in de keuken. Omdat de kokend-water-kraan veilig, zuinig en multi-inzetbaar is. Omdat je met één draai aan de knop dat snelle kopje thee zet, bijvoorbeeld. Naast de ‘gewone’ Quooker is er de Quooker COMBI. Een reservoir in het keukenkastje dat niet alleen kokend water (100ºC) levert via de Quooker-kraan, maar ook warm water (50-65ºC) via de keukenmengkraan. Waarmee het meteen de zuinigste warmwatervoorziening voor uw keuken is. Thee en koffie zetten, pasta en groenten koken, babyflesjes steriliseren, pannen ontvetten... Meer weten over de vele toepassingen van de Quooker? Bel 0180-420488 of kijk op www.quooker.nl.

Indien u als trouw Tolle-lezer een Quooker COMBI Basic chroom (twv € 1145,-) bestelt wordt deze gratis geplaatst (normaal € 195,-). Mail naar [email protected], vermeld even dat u een Tolle-lezer bent, en wij bellen u om een afspraak te maken voor gratis installatie door onze monteur.

www.scheer.nl

cafetière-koffie p asta koken pannen ontvetten filterkoffie steriliseren thee zetten ROS_Adv_Tolle_03 2 17-05-2010 11:24:26

ROS_Adv_Tolle_03 2 17-05-2010 11:24:26 20 erasmiaans erasmiaans 21 Tweemaal afscheid

Deze uitgave van Tolle belege staat in het teken van afscheid nemen. Aanleiding is het centrum van de stad naar de Wyte- uitgedeeld en vervolgens werden wij maweg. Wij mogen plaats nemen in een leerlingen voor veertien dagen naar huis het vertrek van onze huidige onvolprezen hoofdredacteur Marielle Gispen-Pronk. riksja en worden door een potige jongen gestuurd. Zelf was ik trouwens zeer ver- met politie-escorte naar school ontwaardigd over het feit dat alleen leer- Het thema ‘Afscheid’ leek haar daarom wel een toepasselijk motto voor dit nummer. getransporteerd. lingen, die voldoende ver weg woonden, Dit is het begin van vele feestelijke uren. recht hadden op een fietsenstallingplaats. Tweemaal heb ik afscheid genomen van het Erasmiaans. Eenmaal na mijn eind­ Afscheid nemen zonder verdriet! Ik was een grensgeval. Ik woonde namelijk Ik noem een paar hoogtepunten: het op korte loopafstand van een tramhalte examen en eenmaal na mijn vertrek als conrector. Daar zit minstens kopij in voor ontbijt met alle leerlingen in de lange gan- van lijn 5 en moest mijn geliefde fiets thuis gen van de school. Sprakeloos en met grote laten. Voor mij, die kwam uit een milieu een hele Tolle belege! bewondering kijk ik naar de door mij ont- waar een gymnasiale opleiding een uit- hulde vitrine die gevuld is met de prachtig- zondering was, ontstonden hindernissen door LEEN BONGERS ste antieke natuurkundige instrumenten. die ik daarvóór niet had gekend. Het bij Het doorkruisen van de stad in een muse- elkaar vinden van leerboeken en andere umtram samen met een ‘uitgelezen’ groepje leermiddelen was een sport op zich. Erasmianen. Daarna in de Remonstrantse “Waarom heb je je Latijn niet af?” Ik kon Kerk redevoeringen zonder einde. bijvoorbeeld mijn ‘De viris illustribus’ niet Zonder gekheid; ik heb met veel genoegen Pas wanneer alle cijfers binnen waren In mijn afscheidsrede ‘Een trouwe liefde’ voorbereiden omdat ik geen beschikking 10 recente exemplaren van Tolle belege door- mocht de uitslag vastgesteld worden. schets ik onder andere hoe ik de voor mij had over de woordenlijst. Ik was me van genomen: boeiend, leerzaam. De ooit door Spanning bij kandidaten, over wie ken- niet zo vanzelfsprekende weg vond naar geen kwaad bewust, maar werd er wel Walter Baghuis vernieuwde lay-out maakt nelijk lang overleg gevoerd moest wor- het Erasmiaans.En juist over die allereerste heel onzeker van. Dikke tranen, volgens het lezen tot een feest van herkenning. den: de vaak dunne lijn tussen geslaagd tijd uit de overgang van de lagere school mijn moeder! Gelukkig had ik in Rein van Leen Bongers in 1959 Leen Bongers en zijn vrouw Gerti Vooral de interviews van Marielle zijn en niet geslaagd. naar het Voortgezet Onderwijs wil ik nu der Velde - toen docent klassieke talen en achteraf bezien echte hoogtepunten. Ik Toen de commissie in het geval van mijn wat meer uitweiden. Een overgang die later rector - een docent gevonden, die hoef er maar een paar te noemen: Ebru eindexamenklas uiteindelijk tot een besluit net zo goed ook een afscheid was. Ik heb mijn problemen begreep. Umar, Karel Eykman, Piet Moerman... Een gekomen was en de voorzitter van de com- het dan over de tijd van direct na de Be- Van een eliteschool werd toen niet ge- bont gezelschap passeert de revue. Deze missie de kandidaten wilde feliciteren, ble- vrijding. De keuze van de school was een sproken. Wel werd een scherp onder- niet uitputtende lijst van interviews door ken zij tot ieders verbazing pas na lang belangrijk punt: mijn vader had mij al scheid gemaakt tussen “Kralingers” in drie Marielle geeft een goede indruk van haar zoeken gevonden te kunnen worden. Het aangemeld op de Bergsingel-HBS, bij ons of meer generaties en “de anderen”. In dit vakmanschap. was namelijk voorschrift, dat de uitslag uit- net om de hoek. Het hoofd van mijn la- subtiele mij onbekende verschil in maat- Twee handreikingen voor dit thema- sluitend aan de voltallige eindexamenklas gere school, mevrouw Stoutjesdijk, kwam schappelijke verhoudingen moest ik mijn nummer ‘afscheid’ zijn mij gedaan door mondeling bekend gemaakt mocht worden in 1945 in de Hongerwinter persoonlijk weg zien te vinden. Klaas Taselaar. (in 1951 waren dat circa tien leerlingen). bij mijn ouders thuis om hen te overtui- Wat men tegenwoordig buitenschoolse 1) In de persoonlijke sfeer: ik heb ver- Deze ‘verloren tijd’ kon door de heren profes- gen, dat hun zoon op een gymnasium activiteiten noemt, heeft er voor mij uit- anderingen in en rond de school waar soren niet worden gewaardeerd, hetgeen toch beter op zijn plaats zou zijn. En zo eindelijk toe geleid dat ik me op het gym- Paastocht Koinotrex 1951 met tweede kunnen nemen. Ik noem alleen maar de een schaduw over hun afscheidsborrel geschiedde maar wel met horten en sto- nasium begon thuis te voelen. Hierbij van links Bongers. verhouding tussen docent en leerling. wierp. Van de kant van de leerlingen had ten. Naar school gaan was ik al bijna ont- speelde de wandelvereniging “Koinothrex” Man met alpinopet: 2) De school bevindt zich in een sterk een bezoek aan Capri - ja, die ijssalon be- wend. Door gebrek aan brandstof werd een grote rol. Ook hier was Rein van der Rein van der Velde veranderende maatschappij . Hierover stond toen al – een grotere aantrekkings- mijn lagere school al rond oktober 1944 Velde de drijvende kracht. Na verloop van heeft Liselotte Cornelissen (december- kracht gehad dan de examenuitslag. gesloten. Soms waren er één dag in de tijd heb ik die taak zelfs van hem overge- nummer 2014) uitvoerig geschreven. Voor week wel lessen, soms niet. Precies weet nomen en in de functie van docent vele mij betekent dat, dat ik alleen in herha- ik het niet meer. Als hongerwinterkind paastochten en Luxemburgtochten met lingen zou vervallen, want is een afscheid 2 februari 1995 uit de grote stad ben ik zelfs van maart groot enthousiasme geleid, al lag de or- niet vaak aanleiding om – terugblikkend tot mei in een boerendorp in Noord- ganisatie van die paastochten traditioneel - veranderingen, nieuwe perspectieven Holland geweest. De roes van de Bevrij- in handen van het leerlingenbestuur. Als maar ook nieuwe risico’s te signaleren? EEN ding heb ik in Alkmaar beleefd. je me nu vraagt of Koinothrex nog bestaat Ik heb op twee manieren afscheid ge- Het leven van een eersteklassertje in de dan zou ik dat niet eens weten. Zelfs de nomen van het Erasmiaans. jaren na de Bevrijding. paasvakantie van een hele week bestaat Voor een leerling is het eindexamen het TROUWE Niet alles liep toen van een leien dakje. niet meer. De zogenoemde meivakantie ultieme afscheid van de school. Voor mij In 1945 werd het gymnasium aan de Wy- is ervoor in de plaats gekomen. is dat intussen 60 jaar geleden. Het eind- temaweg nog in gebruik genomen door Mijn dochters hebben op het Erasmi- examen was toentertijd heel anders ge- LIEFDE onze Canadese bevrijders. Mijn weg naar aans gezeten en denken graag terug aan organiseerd. Alles speelde zich in een korte school voerde mij dus naar de Vredehof- die tijd. Nu lopen er al weer twee klein- tijd af. Het schriftelijk deel van dat examen weg in Kralingen. Fietsen was een luxe. zoons door de overbevolkte gangen, waar bestond uit zoiets als een serie van grote ‘Conrector De trams puilden uit. Het traject Hofplein/ het leven bruist. proefwerken. Die werden tweemaal gecor- Kortekade was berucht. De leerlingen Echt afscheid nemen van het Erasmiaans rigeerd: eenmaal door je eigen docent en Leen Bongers hadden dagelijks te maken met treeplank- Gymnasium kan ik eigenlijk niet. Met eenmaal door een gecommitteerde van passagiers: de trams reden namelijk met te veel fijne draden ben ik ermee een andere school of iemand van het ho- neemt afscheid open deuren. Een geldige smoes uit die verweven. ger onderwijs, vaak een professor. Het tijd: “Ik heb drie trams van lijn 16 voorbij mondelinge examen van 20 á 30 minuten van het moeten laten gaan”. De trieste rit tussen per vak werd afgenomen door je eigen de ruïnes en bouwvallen van het centrum leraar maar soms kon de andere examina- Erasmiaans was gangbare praktijk. tor het initiatief nemen. Van beide zijden Eindelijk na een wachttijd van ongeveer werden met graagte stokpaardjes ingezet. Gymnasium’. een jaar zou het gymnasium aan de Wy- Interessante, actuele eerstejaars college- temaweg in gebruik genomen worden. stof werd daarbij niet geschuwd. Zo leidde Samen met mijn vrouw word ik gewekt Helaas bleek het gebouw nog niet ge- mijn natuurkundedocent Dr. Willemse mij door een fietsbellenconcert van meer dan bruiksklaar te zijn toen de hele menigte met vaste hand langs de Wet van Van Der honderd fietsende leerlingen, die een daar vol goede moed arriveerde. Boeken Waals over de continuïteit der fasen. cortège vormen voor een rit dwars door en roosters werden in de fietsenstalling 22 interview interview 23

Andere functie alleen maar dingen verziekt, moedwillig kapot gemaakt. Afstand Onze functie is veranderd. Vroeger waren Scheurleer Allerlei rotzooi werd het pand ingedragen. En dan lopen Ik was vroeger altijd en altijd met school bezig. en ik veel meer betrokken bij de kinderen. Wij deden wij met vijf volwassen mensen de hele dag alles op te Dan werd ik vaak ook ’s avonds gebeld en lag ik iedere ochtend de absentencontrole. De eerste twee ruimen. Kijk, wij worden betaald om de muren te verven daarna soms nog te stuiteren in m’n bed. Ik pro- uur maakte je een rondje door de hele school en ging maar dan is het toch niet normaal dat er hele stukken beer nu een klein beetje afstand te nemen. Te je alle klassen af. Dan zag iedereen mij iedere ochtend van de muren worden weggeslagen? Dat alles onder genieten van de dingen om me heen. Maar ik ben binnenkomen. Het gaat nu digitaal want de school is de stroop en de ketchup zit? nog steeds heel vaak op school hoor, ook in de Dit is echt mijn veel te groot om dat in een paar lesuren te doen. avonden. We deden de laatkomers en we voerden de zieken in. Incasseren Mijn functie veranderde omdat ik me vrij snel met het Gelukkig dat ik het werk zo leuk vind want dat is echt Gezin onderhoud en het technisch gebeuren ging bezig hou- een voorwaarde. Je moet kunnen incasseren. Je moet Ik geniet van mijn gezin, van mijn tuin en van mijn den maar ik heb nog een hele tijd met Annelies van Dijk er ook tegen kunnen dat je hele dagprogramma wordt vrienden. Mijn salaris staat het niet toe om een paar de absenten gedaan. Dat was wel lachen. En er waren omgegooid. Als een kind valt en iets breekt dan gaan keer per jaar op vakantie te gaan en wij drinken graag natuurlijk kinderen waar je goed mee omging. Kinderen alle toeters en sirenes af en moet je zorgen dat dat kind een wijntje. Dat kost ook geld. Dus als ik vakantie heb school die als je jarig was met een kratje bier stonden te wach- geholpen wordt. Dan verloopt je hele dag anders. Ik ga vind ik het heerlijk om met een beetje mooi weer in de ten. Ik mis dat directe contact met de kinderen wel. ook nog wel eens mee met de ambulance. Laatst nog, tuin te zitten en te barbecueën. Dan voel ik me geluk- een kind met zijn knieschijven aan diggelen bij voetbal. kig. Het stelt allemaal niet zoveel voor, ik vind het al Vernieling Dan ben ik ’s avonds toch een behoorlijk van slag. gauw heerlijk. Lekker met m’n zoontje naar buiten, in Als je dit werk doet moet je het ook echt leuk vinden. Kijk daar komt mijn tosti. Met mayonaise. Wij doen de trein of in de metro. Dat vindt die kleine geweldig. Ik kijk wel eens naar die animatieserie ‘De Simpsons’. Daar thuis alles met mayonaise. Daarom ben ik zo slank. Als ik hem ’s avonds in bed leg, is het altijd hetzelfde komt een conciërge in voor die een hekel heeft aan kin- ritueel. Dan zegt hij: “Dromen Donald Duck, dromen deren. Nou dat heb ik niet hoor. Maar kinderen kunnen Zorginstelling bus, dromen metro”. En dan zeg ik: “Dromen Harley’s.” een hoop verzieken en daar moet je mee leren omgaan. Toen ik op het Erasmiaans begon wist ik precies wat Want er zit een Harley shop vlak bij ons huis waar we Ze kalken alles onder, muren, tafels. En het wordt niet er op de gangen gebeurde. Nu is er een zorgteam. We vaak gaan kijken.

volgeklad met piemels of scheldwoorden maar met echte zijn meer een zorginstelling aan het worden want elk Reizen Ab Gooijer, hoofd-claviger op het Erasmiaans, tekeningen. Dan denk ik: ze kunnen tekenles wel afschaf- kind heeft wat en dan moet er begeleiding zijn. Vroeger Ik ben een paar keer mee geweest met een schoolreis. fen want wat ze hier voor moois hebben gemaakt, hadden kwam de wijkagent langs. Ik had een goeie band met Dat zijn de krenten uit de pap voor mij. Ik kom zo op een man met een grote mond en een klein hartje ze nooit in een uurtje tekenles kunnen leren. die man en hij kwam ook altijd eerst naar mij toe want plekken waarvan ik nooit had gedacht dat ik er zou ko- Maar ja, hebben wij net een muur staan verven en dan hij begreep wel dat ik het vaak ook zelf kon oplossen. men. Drie jaar geleden ben ik met Jankees Ouwerkerk Roeping erg belangrijk. Ik sta altijd voor iedereen klaar. Dat brengt dat wist niemand natuurlijk. De term claviger wordt al- komen een dag later, terwijl de verf nauwelijks droog Ik betrap wel eens een ventje dat ergens verderop en de zesde klas mee geweest naar Venetië en Verona. In 2002 ben ik begonnen op het Erasmiaans. Peter het werk ook met zich mee maar ik vind het echt leuk leen nog maar door de ouwetjes gebruikt. En op de is, de klachten al weer binnen. Dan zeg ik: ik kan toch buiten iets staat te doen wat hij beter niet kan doen. Geweldig was dat! Scheurleer was toen hoofd-claviger en ik kwam hem om mensen te helpen. Als ik mijn buurman zie klussen introductiedag als de nieuwe leerlingen bij het letterspel niet elke dag een lokaal gaan verven?! Dan zeg ik: “Schei er toch mee uit! Je zit verdomme op Weer een telefoontje! Ik ken nogal wat mensen met als gewone conciërge ondersteunen. Het kan geen toeval op zaterdagochtend dan help ik een handje mee. Ver- de letters van woorden als clavigeri en scribae in de goeie Dit is een verhaal uit de oude doos wat ik nu ga vertel- een gymnasium en daar kun je alles mee worden wat dezelfde naam en nou heb ik vanochtend de verkeerde zijn dat ik als conciërge op het Erasmiaans terecht ben volgens sta ik er de hele dag. Maar dat vind ik gezellig, volgorde moeten zetten. Scriba: ook zo’n term die nie- len maar het is echt gebeurd: een docent stuurt een je wilt. Ga dat dan niet lopen verzieken voor jezelf.” persoon gebeld en zijn voicemail ingesproken. Die gekomen want ik ben op de Erasmussingel geboren en biertje erbij, beetje ouwehoeren. mand meer kent. Dat is nu de administratie: de admi. kind, dat op een tafel had getekend, de klas uit. Dat kind Van mij kunnen ze dat wel hebben. Ik sta wat dichter heeft geen idee waar het over gaat natuurlijk en belt mijn vader was hoofd-conciërge van het Rotterdams Op mijn kaartje staat nu: hoofd Facilitaire zaken en komt naar mij want hij heeft schoonmaakmiddelen bij de kinderen. Ik ben meer streetwise. me nu terug. Conservatorium. Wennen bouwbeheer. nodig. Ik vraag: “Wat heb je gedaan? Ja, op de tafels Het Erasmiaans is mijn eerste school. Ik heb in het begin getekend? Dat is niet de bedoeling, hè!” Dat kind loopt Ouders Facebook Militaire dienst een beetje de kat uit de boom gekeken. Ik kwam uit de Duizendpoot terug naar de klas en zegt doodleuk tegen die docent: Mijn vader heeft ook nog een tijd lang op het Erasmi- Ja ik zie de leerlingen komen en gaan. Tegenwoordig Op mijn 17e kwam ik van school en ben ik de bouw bouw zo op een school met allemaal kinderen uit Kra- We moeten alles weten, alles in een seconde oplossen “Er staat nergens dat ik niet op tafels mag tekenen!” Die aans gewerkt maar sinds hij weg is ben ik mijn maatje kan ik goed contact met ze blijven houden via facebook. ingerold. Ik heb ook nog in militaire dienst gezeten want lingen en Hillegersberg. Dat was voor mij een heel andere en doen. Dat is het leuke van het werk maar je wordt er docent kwaad natuurlijk. Belt de vader van dat kind de kwijt. Mijn moeder is heel trots op me. Laatst moest ze Dan zie en lees ik wat ze allemaal doen na hun eindexa- het leek me leuk om soldaatje te spelen. Ik heb ontzettend wereld. En dan moest ik ook nog met vrouwen werken. soms ook gek van. Dan wordt je op het allerlaatste moment volgende dag naar die docent en zegt: “Er staat toch naar het ziekenhuis. Staat ze bij de balie te wachten en men. Ze gaan de hele wereld over. Dat is het leuke van veel gelachen en gedronken - want dat hoort er ook bij Dat was helemaal wennen want ik wil een bek nog wel- gevraagd iets te doen waarvan men al ver van te voren nergens dat je niet op tafels en muren mag tekenen!” hoort de dokter iets zeggen over diens zoon. “Oh wat facebook. Ik hoef niet meer op vakantie. Ik kan van de natuurlijk - en ben heel wat kilootjes aangekomen. eens een douw geven, op z’n Rotterdams gezegd. Ik wist dat het gedaan moest worden. Op de gang kom je ze Kijk, ik heb vroeger alles gedaan wat God verboden hoor ik? Zit uw kind op het Erasmiaans? Daar werkt MIJN foto’s zo zien hoe het is. Dienstplicht zelf stelde niets voor. De eerste drie weken zeg ook vaak wat ik denk. Dat is niet altijd goed natuur- dan tegen: “Hee Ab, we willen dat en dat gaan verbouwen. heeft maar nu word ik betaald om te zorgen dat het zoon ook”. Dan heeft ze gelijk weer een gesprek. Weer telefoon. Ik moet echt gaan nu. Ik heb nog zoveel heb ik alleen maar op bed liggen hangen. We hadden lijk. Men heeft dus ook aan mij moeten wennen. Kan dat? En wat kost dat?” Ja ik weet toch ook niet of dat netjes blijft. Dus ik zeg er altijd wat van. Als ik zie dat een te doen. helemaal niets te doen. Het goeie van die periode was zomaar gaat en wat de nadelen en de voordelen zijn? kind ergens tegen aan loopt te trappen, dan zeg ik: “Weet Onherkenbaar de kameraadschap. Alle jongens die ik ken, die beroeps Claviger We zijn nu bezig met de toiletborstelgarnituren!! Ja je wat je vanavond moet gaan doen? Tegen het dressoir Niet alle kinderen kennen me. Dat komt omdat de MIJN school zijn geworden, hebben het nog steeds over kameraden Ik ben nu hoofd-claviger maar die term wordt haast ja! We hebben gisteren een nieuw contract afgesloten van je moeder aanschoppen. Maar ik kan ook wel even school zo groot is. Dan vragen ze aan mij: “Heeft u Ab Ach weet je wat het is… als ik in die grote hal sta… en maten. “Het is niet voor je land, het is voor je kame- niet meer gebruikt. Daar is Scharff (rector, red.) volgens met een bedrijf dat doet in damesmaandverbandcon- langskomen hoor. Gezellig, joh. Neem ik een paar vriend- gezien? Weet u toevallig waar hij is?” Dan vertel ik ze dan kijk ik om me heen en denk: raden”, zeggen ze altijd. mij snel mee gestopt. Het was ook heel onhandig. Omdat tainers. We krijgen nieuwe wc-borstelhouders. Die had- jes mee, komen we meetrappen.” wat ik aan heb: “Weet je niet hoe Ab er uitziet? Nou hij Dit is mijn school! Dit is toch echt … MIJN school! ik veel met aannemers en onderaannemers te maken den we nog niet. heeft een lichtblauw shirtje aan, een spijkerboek en een Vriendschap heb, kreeg ik mijn eigen visitekaartje. Vervolgens kon ik Daar gaat mijn telefoon. Ik krijg meer telefoontjes dan Kolderdag paar flinke tatoeages”. Dan staan die kinderen raar te Ik ben loyaal in mijn vriendschappen. Die zijn voor mij aan iedereen gaan uitleggen wat ik was - claviger - want de receptie. Het gaat de hele dag door. Kolderdag is nu afgeschaft. Ik begrijp dat wel. Er werden kijken natuurlijk. door MARIELLE GISPEN-PRONK 29 mei 2015 Afscheid Rector Paul Scharff Op vrijdag 29 mei was het dan zover: het afscheid van rector Paul Scharff. Na 6 intensieve jaren verkast hij naar het Cygnus Gymnasium in Amsterdam. Paul houdt van uitdagingen zoals hij in zijn slotwoord zei. Die uitdaging lag er 6 jaar geleden zeker toen hij van het Libanon de overstap maakte naar het Erasmiaans. Hij heeft rust gebracht in de school en dat was nodig.

Het was een afscheid dat Paul heeft verdiend. Wan Kok aan de Kortekade. Daar wordt hij als een Onderwijswethouder Hugo de Jonge sprak vol lof keizer ontvangen door de lieftallige Chinese meisjes over een vasthoudende en gedreven rector. Tussen en krijgt hij zonder iets te hoeven vragen nummer de regels door begreep iedereen heel goed wat de 58 geserveerd. Toevallig was mijn eerste eetafspraak wethouder bedoelde. Als Paul iets in zijn hoofd heeft, met hem ook daar en het ontging ook mij niet, dat dan krijg je hem er moeilijk van af. Als dank voor al de Chinese schoonheid slechts oog had voor mijn zijn verdiensten voor het Rotterdamse onderwijs buitengewoon charmante gastheer. De eerlijkheid mocht hij de zeer begeerde Erasmusspeld in ont- gebiedt mij overigens te zeggen, dat we met Paul vangst nemen. ook wel eens verrukkelijk Italiaans hebben gegeten.

Ook zijn werkgever BOOR wisselde het ene Ook leerden wij dat afschaffen in het Erasmiaanse compliment af met het andere. Zo is het in Rotterdam vocabulaire tot afScharffen is verheven. De al te vrije georganiseerd: het Erasmiaans heeft een baas. Blijk- en blije dingen werden kritisch door Paul op de korrel baar wist Paul deze baas redelijk tevreden te houden. genomen en dat werd hem door de liberale gemeen- En dat is de stuurmanskunst die een moderne rector schap niet altijd in dank afgenomen. Het zij zo. Paul moet hebben. In de overgeorganiseerde en volledig nam tenminste zijn verantwoordelijkheid en veel gebureaucratiseerde onderwijssector ben je de helft werd hem ook gewoon van buitenaf opgelegd. Er van je tijd bezig om het iedereen naar de zin te is genoeg moois overgebleven en bijgekomen. maken. Overladen met geschenken, waaronder de Eras- De mens Paul werd op emotionele wijze beschreven miaanse eindexamenpenning en van Semper Floreat door Ineke Leentfaar. Zij sprak namens het niet- het traditionele beeldje van Erasmus, is Paul naar onderwijzend personeel. Zij betreurde zijn vertrek Amsterdam vertrokken. oprecht. Paul is een echte mensen-mens met een groot hart. Zo hebben we hem ook leren kennen. Een warme en sociale vakman met uitstekende com- Veel dank voor municatieve vaardigheden. alles, Paul! Prachtig was de beschrijving die de rector van het Libanon, Erik Zevenbergen gaf van Pauls eetgewoon- ten. Zijn voorkeur gaat uit naar het Chinees restaurant door KLAAS TASELAAR

lid worden?Tolle belege 22e jaargang, nr 2, december 2014 Lid worden? Dat betekent twee keer per jaar een Tolle Belege op de mat met Uitgave van Semper Floreat, de oudleerlingenvereniging van het Erasmiaans Gymnasium, verschijnt twee keer per jaar artikelen over het Erasmiaans, in verleden en heden. Semper Floreat organiseert Onzekere IN DIT NUMMER: De ontdekking van Toekomst Sieger Sloot jaarlijks diverse evenementen en elke vijf jaar een reünie. 6 Jacob Jordaens en zijn allegorieën 8 Het lidmaatschap kost 15 euro per jaar, voor studenten 10 euro (maximaal vijf jaar). Willem van der Does De prijs van steeds meer zekerheid Aanmelden voor het lidmaatschap kan via e-mail en via de gewone post. Vermeld in 18 Miguel Santos Gedicht Liselotte Cornelissen 2 De Crisisgeneratie Theo Toebosch 3 De eerstgevallenen Daphne van Schaijk 6 Beauty & Brains Raoul de Jong 11 De grootsheid van het al uw e-mail uw volledige naam, adres, uw jaar van eindexamen en uw telefoon­ Sinds ik rector ben van het Erasmiaans hoor ik elke maand wel een keer Marielle Gispen 12 van een collega: “Jij hebt het maar makkelijk. Oké je hebt dan wel lastige, Dwars tegen de keer

EN VERDER:Karin den Heijer 14 assertieve ouders en je docenten zijn niet de makkelijksten, maar je hoeft En dat is waar. Het is heel plezierig dat zich de laatste jaren meer leer- Hoe ver is de horizon niet, net als wij, heel veel moeite te doen om genoeg leerlingen te werven lingen aanmelden dan er plaats is. “Een luxe probleem” volgens dezelfde Taselaar/Van der Woude 16 collega’s. En voor anderen een reden om te verkondigen dat er een tweede Janneke Schopman voor de eerste klas”. Leontien Frenkel 17 vestiging van het Erasmiaans moet komen (op Zuid of in Noord). Maar Betty Peteri-Peet er zijn ook geluiden in de trant van: het echte gymnasium bestaat niet E. van Veldhuizen 21 i.m. W. van Waasbergen Geurt Gaarlandt 22 vervolg op: Onzekere toekomst? praefatio PAGINA 2 nummer. Uw mail kan naar [email protected] 23 ONZEKERE TOEKOMST

Onze hoofdredacteur Marielle Gispen licht het lei- dend thema van dit nummer zelf toe in haar hoofd- Tolle belege volgend jaar nog één nummer uit. Dat redactioneel. Het is een thema dat fantastisch in deze hebben we beloofd. Ook organiseren we nog één tijd past en ook slaat op Semper Floreat zelf. Het lukt en is misschien een opmaat voor de Tolle belege ledenvergadering. Maar het zou goed kunnen, dat ons nog steeds niet om opvolgers te vinden. De be- van de toekomst. Bij Semper Floreat is het anders er na die vergadering geen bestuur meer is. Inmid- over praten, maar de richting lijkt duidelijk. De langrijkste reden daarvoor is een gebrek aan rele- en vragen we ons echt af waarom de vereniging dels heeft onze eminente penningmeester Kees de meeste alumniverenigingen leiden een kwijnend vantie. Waarom zou je je kostbare tijd besteden aan zou moeten blijven bestaan. De belangrijkste taken Graa zijn portefeuille overgedragen aan de al even bestaan. De behoefte om daar bij te horen is blijk- een oud-leerlingenvereniging? Dat heeft ons aan het zijn Tolle belege en de reünie. Dus als je Tolle belege eminente Victor de Jonge. De  nanciën zijn dus in baar niet zo groot. Kortom: ook hier een onzekere denken gezet. Wij vonden als bestuur de vereniging goed organiseert, houd je de reünie over. Je zou je goede handen. toekomst. Voorlopig blijven we ons best doen om prima kunnen voorstellen, dat de school deze voort- Semper Floreat uiteraard erg belangrijk, maar is dit nieuwe bestuursleden te vinden. Wie weet, lukt dit. wel zo? Doet het er eigenlijk wel toe: een oud-leer- aan zelf gaat regelen. Er gaan al stemmen op om Voor de continuïteit van Tolle belege hebben we Zoals ik eerder schreef: wij vonden en vinden het lingenvereniging? Wij krijgen niet echt de indruk. het eens in de 10 jaar te doen. Misschien is eens in een redactieraad gevormd met naast Marielle en erg leuk, maar niet voor eeuwig. Ook dat is niet meer de vijf jaar wel te veel van het goede. De bezoekers- mij oud-Tolle Lege redacteur Ivan Baas en de oud- van deze tijd. We hebben meer hobby’s. En Tolle Wat te doen? In ieder geval brengen wij na deze aantallen stijgen niet ondanks het feit, dat het aantal RGB bestuursleden Anneloes van der Woude en belege blijft als belangrijk platform. Veel leesplezier oud-leerlingen sterk is gegroeid. Leontien Frenkel. Deze constructie ontlast Marielle ook deze keer met de prachtige bijdragen van en- thousiaste oud-leerlingen! Ondergetekende geeft zich tot wederopzegging op als lid van Semper Floreat: Wij gaan daar nog eens rustig met Paul Schar door KLAAS TASELAAR

Naam:

Adres:

Postcode: Woonplaats:

Telefoon: E-mail:

Eindexamenjaar:

Handtekening:

Graag opsturen naar: Semper Floreat, p/a Maarten Dijkshoornlaan 5, 3055 AS Rotterdam