De Representatie Van Etniciteit En Huidskleur in Het Nederlandse Televisiecommentaar Van Voetbal En Tennis
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De representatie van etniciteit en huidskleur in het Nederlandse televisiecommentaar van voetbal en tennis Naam: Tobias Kappelle Studentnummer: 528097 Begeleider: Jacco van Sterkenburg Erasmus school of History, Culture and Communication Erasmus University Rotterdam Master Thesis 25-06-2020 18.914 woorden De representatie van etniciteit en huidskleur in het Nederlandse televisiecommentaar van voetbal en tennis Abstract Racisme is in 2020 over de hele wereld een veelbesproken thema. Bijna dagelijks waren er in juni in verschillende Nederlandse steden demonstraties voor de emancipatie van de zwarte bevolking.Dit was een gevolg van politiegeweld in de Verenigde Staten jegens de zwarte bevolking, maar racisme kan ook op hele andere manieren de kop opsteken. Uit onderzoek is gebleken dat in de verslaggeving van sportwedstrijden dominante raciaal- etnisch geladen thema’s kunnen voorkomen, met name met betrekking tot de fysieke en cognitieve kwaliteiten van atleten. Over het algemeen worden witte atleten als intelligent geportretteerd door commentatoren, terwijl niet-witte atleten vooral geprezen worden om hun natuurlijke fysieke vermogens. Dit is problematisch omdat door slechts de fysieke kwaliteiten van de niet-witte atleet te benoemen, andere kwaliteiten van de atleet ondergesneeuwd kunnen raken. Dit onderzoek bestudeert het Nederlandse commentaar bij voetbal- en tenniswedstrijden, om te kijken hoe etniciteit en huidskleur in 2020 gerepresenteerd worden op de Nederlandse televisie bij sportcommentaar. Door 10 uitzendingen van de samenvattingen van de Eredivisie bij de NOS en 8 uur tennis op Eurosport en Ziggo Sport aan een kwalitatieve inhoudsanalyse te onderwerpen, zijn er interessante resultaten naar voren gekomen met betrekking tot discoursen over etniciteit en huidskleur bij Nederlands sportcommentaar. Met name op het gebied van cognitieve en fysieke kwaliteiten leek er sprake van dominante raciaal-etnische discoursen. Niet-witte voetballers werd bepaalde natuurlijke fysieke kwaliteiten, zoals snelheid, toegedicht en witte spelers werden juist geprezen om hun constante en zakelijke manier van spelen. Daarnaast werd het succes witte spelers vooral gewijd aan controleerbare kwaliteiten, zoals hard werken, terwijl het succes van niet-witte speler vooral gewijd werd aan oncontroleerbare feiten, zoals door God gegeven natuurlijk fysiek talent. De gevolgen hiervan kunnen groot zijn, omdat de discoursen van commentatoren invloed kunnen hebben op het publiek. In dit onderzoek wordt de huidige situatie van Nederland geanalyseerd en wordt gekeken hoe de situatie zich verhoudt met de bevindingen van eerdere onderzoeken. Keywords: Etniciteit, Huidskleur, Sportverslaggeving, Discours, Racisme 2 Voorwoord Voor u ligt de masterscriptie ‘De representatie van etniciteit en huidskleur in het Nederlandse televisiecommentaar van voetbal en tennis’, uitgevoerd aan de Erasmus University Rotterdam. Een onderzoek naar subtiele vormen van racisme op televisie en hoe deze een voedingsbodem kunnen zijn voor het expliciete racisme, dat sinds de dood van George Floyd in Minneapolis een actueler thema is dan ooit. Ik hoop van harte dat mijn scriptie een klein beetje bij kan dragen aan meer bewustzijn, minder verdeeldheid, meer begrip voor elkaar en vooral meer liefde. Veel dank ben ik verschuldigd aan mijn begeleider Jacco. Niet alleen vanwege de hulp die hij maandenlang bood bij het onderzoek. Zonder zijn ervaringen met onderzoek over dit onderwerp, was deze scriptie er nooit geweest. Mijn dank is groot. Daarnaast ben ik veel dank verschuldigd aan mijn vader Herman en mijn zus Carlijn, die mij met hun scherpe geesten en een ongelofelijk oog voor detail gewezen hebben op mogelijke verbeterpunten. Julie belangeloze inzet wordt zeer gewaardeerd. Ook voor jullie is mijn dank groot. Ten slotte bedank ik mijn lieve vriendin Marte voor de steun gedurende het hele proces van deze scriptie. Het was niet altijd makkelijk voor mij om goed om te gaan met de Coronacrisis en de verantwoordelijkheid van deze scriptie. Vooral het zo eindeloos lijkende voorwerk van transcriberen en coderen, waarin uren en uren saai werk gedaan moest worden om een basis te leggen voor de daadwerkelijke tekst, was zwaar. Dit was het grootste onderdeel van deze scriptie, maar hetgeen geproduceerd is, is nauwelijks zichtbaar voor u. Jij hebt me door al deze onzichtbare, maar cruciale uren heen geholpen door mij op de juiste manier te prikkelen tot meer motivatie en actie, ook al leek de energie verder weg dan ooit. Daarnaast begreep je ook wanneer ik even met rust gelaten moest worden, omdat ik eindelijk de geest gevonden had en in mijn eigen wereld zat. Bedankt voor alles. Ik wens u veel leesplezier toe. Tobias Kappelle Amsterdam, 24 juni 2020 3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 1.1. Aanleiding………………………………………………………………………………………………. 6 1.2. Onderzoek naar racisme in sportverslaggeving………………………………………. 6 1.3. Wetenschappelijke relevantie………………………………………………………………… 7 1.4. Maatschappelijke relevantie…………………………………………………………………… 9 1.5. Opbouw van het onderzoek……………………………………………………………………. 10 2. Theoretisch kader…………………………………………………………………………………………….. 11 2.1. Etniciteit…………………………………………………………………………………………………. 11 2.2. Huidskleur………………………………………………………………………………………………. 12 2.3. Discours en representatie………………………………………………………………………. 13 2.4. Discours en representatie in sportverslaggeving…………………………………….. 14 2.5. Representaties over etniciteit en huidskleur in sportverslaggeving………… 15 2.5.1. Fysieke kwaliteiten 2.5.2. Cognitieve kwaliteiten 2.5.3. Evaluatie van prestatie 2.5.4. Persoonlijkheid 2.5.5. Discoursen over etniciteit en huidskleur in tennis 2.5.6. Mogelijke gevolgen van dominante discoursen 2.6. Theoretische meerwaarde……………………………………………………………………… 21 3. Methodologie ……………………………………………………………………………………………………. 23 3.1. Methode………………………………………………………………………………………………… 23 3.2. Definitie van etniciteit en huidskleur van spelers……………………………………. 24 3.3. Dataverzameling…………………………………………………………………………………….. 25 3.4. Data-analyse…………………………………………………………………………………………… 26 3.5. Thema’s en codes…………………………………………………………………………………… 29 3.5.1. Thema’s en codes van voetbal 3.5.2. Thema’s en codes van tennis 3.6. Subjectiviteit van de onderzoeker……………………………………………………………32 4 4. Resultaten…………………………………………………………………………………………………………… 34 4.1. Voetbal…………………………………………………………………………………………………… 34 4.1.1. Cognitieve uitspraken 4.1.2. Uitspraken over fysiek 4.1.3. Uitspraken over prestatie 4.1.4. Uitspraken over techniek 4.1.5. Uitspraken over sportiviteit 4.2. Tennis…………………………………………………………………………………………………….. 41 4.2.1. Cognitieve uitspraken 4.2.2. Uitspraken over fysiek 4.2.3. Uitspraken over prestatie 4.2.4. Uitspraken over techniek 4.2.5. Uitspraken over wisselvalligheid en constantheid 5. Conclusie en discussie…………………………………………………………………………………….. 50 5.1. Dominante raciaal-etnische discoursen over fysieke kwaliteiten van atleten………………………………………………………………………………… 50 5.2. Dominante raciaal-etnische discoursen over cognitieve kwaliteiten van atleten………………………………………………………………………………… 51 5.3. Dominante raciaal-etnische discoursen over wisselvalligheid en constantheid van atleten………………………………………………………………………… 52 5.4. Maatschappelijke gevolgen van dominante raciaal-etnische discoursen in sportverslaggeving……………………………………………………………….. 53 5.5. Tegenstrijdigheden………………………………………………………………………………….55 5.6. Conclusie………………………………………………………………………………………………… 56 5.7. Vervolgonderzoek………………………………………………………………………………….. 57 Literatuurlijst…………………………………………………………………………………………………………….59 Appendix A ………………………………………………………………………………………………………………. 64 Appendix B……………………………………………………………………………………………………………….. 73 Appendix C ………………………………………………………………………………………………………………..80 Appendix D ………………………………………………………………………………………………………………. 160 5 1. Inleiding 1.1. Aanleiding Op zondag 17 november 2019 werd Nederland geconfronteerd met de harde realiteit dat racisme nog altijd bestaat binnen de maatschappij. Het was op deze dag dat een voetbalwedstrijd tussen FC Den Bosch en Excelsior stilgelegd moest worden nadat Ahmad Mendes Moreira, een speler van Excelsior, herhaaldelijk racistisch bejegend werd door het Bossche publiek. In eerste instantie stak het bestuur van FC Den Bosch nog de kop in het zand door te stellen dat er sprake was van Kraaiengeluiden, maar later werden er dan toch maatregelen genomen door middel van het uitdelen van stadionverboden. Dit was het meest besproken incident met betrekking tot racisme in het Nederlandse voetbal, maar wie het internationale sportnieuws in de gaten houdt, ziet dat er overal incidenten voorkomen in het internationale voetbal. In Italië wordt Mario Balotelli regelmatig racistisch bejegend en dat heeft er zelfs toe geleid dat hij Afrikaanse spelers opriep om het racistische Europa te verlaten en met elkaar een topcompetitie op te zetten in Afrika. Ook in bijvoorbeeld Engeland en Rusland waren er de afgelopen jaren meerdere incidenten met betrekking tot zwarte spelers die slachtoffer werden van racistische leuzen vanaf de tribunes. Elk jaar worden er vanuit de UEFA en FIFA kerngroepen opgericht en de KNVB presenteerde op 8 februari 2020 zelfs een aanvalsplan tegen racisme in het voetbal samen met de Nederlandse regering. Of al deze inspanningen op de lange termijn hun vruchten af zullen werpen is koffiedikkijken. Het feit dat we al jarenlang spotjes op televisie zien met bekende voetballers die ‘’nee zeggen’’ tegen racisme en pleiten voor respect, terwijl er zich ondertussen op verschillende plekken in Europa nog incidenten voordoen, geeft aan hoe groot en aanwezig het probleem nog altijd is.