NIEUWSBRIEF GLADDE SLANG IN BRABANT Jaargang 6, nummer 16, augustus 2013

COLOFON Werk in uitvoering: najaar 2013. Ing. N. (Nienke) de Kort - Langeveld Informatie en wetenswaardigheden voor monitoorders, beheerders Coöperatieve Bosgroep Zuid Nederland u.a. en andere betrokkenen over de gladde slang in Noord-Brabant en de grensstreek in België. Samenstelling: Arnold van Rijsewijk & Jeroen van Delft. Ook in 2013 wordt in de Kempen weer volop gewerkt Vragen, opmerkingen en kopij: [email protected] aan het herstellen van heiden en vennen! Wie onlangs in Alle eerder verschenen Nieuwsbrieven Gladde slang Noord-Brabant Reusel bij de Groote Cirkel is geweest heeft kunnen zien zijn te downloaden op www.ravon.nl > Soorten > Reptielen > dat hier een grote omvorming van bos naar heide gladde slang. plaatsvindt. Ditzelfde is het geval bij de nabij gelegen Kroonvensche heide in .

In de nieuwsbrief van maart 2013 heeft u kunnen lezen dat ecoduct Kempengrens in de maak is over de snelweg Lange Maten A67 / E34 – Antwerpen. Dit ecoduct wordt In 2011 werd in de Lange Maten bij voor het eerst sinds binnen afzienbare tijd gerealiseerd. Om het ecoduct te meer dan 10 jaar een gladde slang gezien. In het vroege voorjaar kunnen laten functioneren is het van groot belang dat van 2013 zijn plaatjes uitgelegd. Die werden de afgelopen het achterland goed is ingericht. Tot op heden betrof dit maanden acht keer gecontroleerd. Helaas werden tot op heden aan de Nederlandse zijde met name donker naaldbos. In nog geen gladde slangen gevonden. het najaar van 2012 heeft Bosgroep Zuid Nederland twee omvormingsprojecten gestart waarbij de Groote Cirkel (Gemeente Reusel-De Mierden) en de Kroonvensche heide (Gemeente Bladel) worden ontwikkeld van bos naar heide en waarbij heideverbindingszones naar het ecoduct zijn aangelegd. Het betreft 20 respectievelijk 16,5 hectare. De afronding van deze projecten, waarbij kleinschalig wordt geplagd, vindt komend najaar plaats. In totaal wordt een oppervlak van 14 hectare geplagd. In de Groote Cirkel zijn al takkenhopen gelegd die – al dan niet voor een deel afgedekt met plaggen – als schuilplaats dienen voor reptielen, insecten, vogels en kleine zoogdieren. Dit alles wordt gedaan om het leefgebied van soorten als de gladde slang, maar ook moerashertshooi, nachtzwaluw, levendbarende hagedis, Alpenwatersalamander en bont dikkopje te verbeteren en te vergroten. Al met al staan er weer heel wat projecten op stapel in regio de Kempen. Ook in 2013 gaan dus de handen uit de mouwen en proberen we aan heide gebonden soorten een duwtje in de rug te geven! Plagwerk in de Groote Cirkel Foto: Jan Rots

Bovengenoemde projecten zijn mogelijk gemaakt met Waardevolle meldingen financiering van de Provincie Noord-Brabant.

Incidenteel krijgen we meldingen van gladde slangen gezien door boeren, recreanten, bewoners of monitoorders van andere diersoorten. Dit zijn dikwijls waardevolle waarnemingen. Bijvoorbeeld omdat het dier is gezien buiten de gekende leefgebieden waar specifiek gezocht wordt. Zo meldde Frans Groenen 20 juli j.l. een gladde slang op een zandpad in het Venakkerbosch (Kempen). Dankzij de foto en de geschatte lengte (25 cm) van het dier, weten dat het een subadult exemplaar was. Het deel van het gebied waar het dier werd gezien, ligt tussen twee monitoringroutes in. Die liggen op ongeveer 600 en 800 meter afstand. Zonder de melding van Frans – die zich Subadulte gladde slang op zandpad bezig houdt met microvlinders – hadden we niet geweten Foto: Frans Groenen dat ook in dit deel van het gebied gladde slangen aangetroffen kunnen worden.

Veldwerkplaats deze keer 13 september in Brabant over het herstel van leefgebieden voor de gladde slang! Zie voor meer info: www.veldwerkplaatsen.nl bij: droog zandlandschap – heidefauna Heeft het koude voorjaar effect op de gladde verschillen tussen het noordwesten en het zuidoosten slangen? van het land: in het noordwesten was het veel zonniger. Arnold van Rijsewijk Als we nu Luyksgestel bij het zuidoosten van het land RAVON rekenen en Zundert bij het (noord)westen, dan zou in 2013 een mannetje in Zundert eerder rijpe zaadcellen Het voorjaar was koud en nat, met een enkele opleving in kunnen hebben dan een mannetje in Luyksgestel. Ergo: maart. Regelmatig vroor het in de nachten en in maart paringen in Zundert konden eerder plaatsvinden dan in viel enkele malen een flink pak sneeuw. Vervolgens hield Luyksgestel. Of dat ook werkelijk zo was, weten we de koude aan tot in april. We mopperden met z’n allen natuurlijk niet! lekker over het weer en hadden het gevoel dat het voorjaar nooit zou komen. Vanaf midden april werd het Het tijdstip dat de jongen ter wereld komen is mede afhankelijk van het tijdstip van de paring. Maar ook de weer wat beter, maar het bleef erg wisselvallig. Op 14 april steeg de dagtemperatuur tot boven de 20° C en op weercondities gedurende de draagtijd hebben invloed op 15 april zelfs boven de 25°. Het KNMI registreerde de ontwikkeling van de embryo’s. De draagtijd van de gedurende de maand echter nog negen nachten met vrouwtjes is ongeveer 3 tot 4 maanden. De afgelopen vorst. Kortom: april 2013 werd de koudste aprilmaand jaren werden de eerste jongen soms al eind juli, begin augustus gevonden. Zouden dit jaar de eerste jonge sinds 1997. Zou het koude voorjaar effect hebben op het tijdstip gladde slangetjes in Luyksgestel pas in september waarop de gladde slang zich zouden laten zien? In een gevonden worden? En in Zundert al in augustus? Goed poging deze vraag te beantwoorden heb ik alle eerste zoeken. Dan weten we dit najaar misschien of het koude waarnemingen uit drie leefgebieden van 2009 t/m 2013 voorjaar effect heeft gehad. op een rijtje gezet. Inventarisatie -excursie

Vroegste waarnemingen gladde slang 2009 – 2013 Op 15 juni werd in het gebied Goorloop (Bladel) een Luyksgestel inventarisatie-excursie gehouden. Doel was natuurlijk om Zundert Reusel e.o. de gladde slang te vinden. Door met een groep zeer ervaren en minder ervaren monitoorders in linie 2009 16-mei 25-apr 3-jun langzaam door het terrein te lopen, is het mogelijk om 2010 21-apr 16-mei 10-apr grotere open terreinen in een keer af te zoeken. Iets

2011 15-jun 24-apr 2-apr waar één monitoorder anders uren of zelfs dagen voor nodig zou hebben. Daarbij biedt zo’n actie volop 2012 31-mei 20-mei 4-apr gelegenheid om ervaringen uit te wisselen. 2013 14-apr 5-mei 9-mei Het weer was goed, de twaalf deelnemers hadden er zin in en de toestemming om het terrein te betreden was In Zundert werd in 2013 de vroegste waarneming gedaan geregeld. Nu nog gladde slangen zien te vinden. We van de afgelopen vijf jaar. In Reusel is geen duidelijk doorkruisten natte, heischrale terreinen met orchideeën, verschil te zien tussen de eerste waarneming van 2013 en hoorden een concert van poelkikkers en vingen enkele de voorgaande jaren. In Luyksgestel e.o. was de eerste imposante oeverspinnen. We worstelden ons door waarneming in 2013 een maand later dan de drie jaren kapvlaktes bezaaid met dood hout, zagen levendbarende daarvoor, maar bijna een maand vroeger dan in 2009. hagedissen en werden getrakteerd op een stortbui, zodat Kortom aan de eerste waarnemingen is geen significant iedereen nat tot op z’n hemd was. Regen betekent niet effect te zien van de aanhoudende koude in het voorjaar. dat de kans op het vinden van een gladde slang tot nul Kennelijk waren de weercondities voldoende voor de daalt. Gladde slangen zijn niet bang voor een buitje en gemotiveerde monitoorders ook niet. Toen de zon weer gladde slangen om hun ding te doen. doorbrak begon de heide te dampen en even later hoorde ik enthousiast roepen: “Hier ligt er een!”. Bram, die voor zover ik weet nog nooit een gladde slang had gezien, was de gelukkige. Een fraai roodbruin mannetje lag voor zijn voeten op de bodem te zonnen. Missie geslaagd.

Subadulte gladde slang in Zundert, 14 april 2013 Foto: Arnold van Rijsewijk

Wat we niet weten, is of de koude effect heeft gehad op de paringen. De eicelrijping bij de vrouwtjes is niet zozeer afhankelijk van de zonnewarmte maar meer van de In linie door het terrein conditie van het dier. Het rijpen van de zaadcellen bij de Foto: mannetjes is echter wél afhankelijk van voldoende C. VandenHaute zonnewarmte. Het kan dus zijn dat de mannetjes langere Gevlekte orchis tijd nodig hadden om op stoom te komen en dat de Foto: paringen dus later dan voorgaande jaren plaatsvonden. A. van Rijsewijk Maar het gemiddelde aantal uren zonneschijn was in april Gerande oeverspin 2013 194 uren. Dat was meer dan het langjarig Foto: gemiddelde van 178 zonuren. Er waren echter grote A.J. Migchelbrink