NOVUM GLOSSARIUM COMITÉ DE RÉDACTION

B. BISCH0FF . . LATHAM . NORBERG . PLEZIA

P. SMIRAGLIA P. TOMBEUR A. VERNET . WEIJERS

Y. LEFÊVRE

DIRECTEUR DE LENTREPRISE

RÉDACTION ASSURÉE PAR

A.-M. BAUTIER M. DUCHET-SUCHAUX . QUÉGUINER

(..R.. Paris) NOVUM GLOSSARIUM

MEDIAE LATINITATIS AB ANNO DCCC USQUE AD ANNUM MCC

EDENDUM CURAVIT CONSILIUM ACADEMIARUM CONSOCJATARUM

HUIC FASCICULO CONFICIENDO PRAEFUIT YVES LEFÈVRE UNIVERSETATIS BURDIGALENSIS PROFESSOR

P - Panis

HAFNIAE

EJNAR MUNKSGAARD MCMLXXXV Ce volume a été publié avec le concours financier de 'UNESCO accordé sur la demande du CONSEIL INTERNATIONAL FOUR LES SCIENCES HUMAINES (CIPSH) et, pour la rédaction, avec le concours du CENTRE NATIONAL DE LA RECHERCHE SCIENTIFIQUE

IMPRIME EN FRANCE - IMP. DURAND 28600 LUISANT L.S.

Les articles de ce fascicule ont été rédigés par l'équipe du Comité français Du Cange (Mesdames Anne-Marie Bautier et Monique Duchet-Suchaux, ingénieurs au Centre National de la Recherche Scientifique, et Madame Josèphe Quéguiner) et revus par les spécialistes non lexicographes qui ont bien voulu lui apporter leur concours (MM. J. André, R.-. Bautier et dom J. Dubois). Les éléments du travail ont été fournis par les comités nationaux du latin médiéval, c'est-à-dire, en plus du fichier du Comité Du Cange de Paris, par ceux du .Mittellazeinisches Wârterbuch ainsi que des Comités belge, britannique, catalan, hongrois, italien, néerlandais, polonais et tchèque et du glossaire du latin philosophique médiéval. Tous les articles ont été soumis au Comité de rédaction la contribution de MM, . Bischoff et P. Smiraglia ainsi que de Mile O. Weijers à la mise au net du manuscrit a été particulièrement précieuse. Le comité de rédaction remercie également M. J. Hubschmid (Heidelberg) d'avoir bien voulu mettre son fichier personnel à la disposition du Novum Glossarium mediae latinitatis.

h' A ABRÉVIATIONS

AHDLMA Archives d'histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age ALMA Archivum Latinitatis Medii Aevi AASS Acta Sanctorum CGL Corpus Clossariorum Latinorum DuC Du Cange, Glossariurn mediae et infimae latinitatis EHR English Ristorical Review FEW Franzôsisches etymologisches Wârterbuch MUR (Script.) Monuments Germaniae Historica: Scriptores NED New English Dictionary PL J.P. Migne, Patrologiae Cursus completus, Series Secunda (Patrologia latina) Romanisches etymologisches Wôrterbuch

a.bourg. ancien bourguignon dat. datif parf. Parfait a.gr). ancien français dimin. diminutif part. participe a.saxon anglo-saxon diplom. diplomatique péj. péjoratif ail. allemand dr, droit pers. personne ar. arabe éd. édition phil(). philosophie cat. catalan ex. exeunte phys. physiquement celt. celtique excl. exclamation p. . parf. plus-que-parfait esP. espagnol (ém). féminin prés. présent fr. français gén. génitif pron. pronom germ. germanique gramm. grammaire rhétor. rhétorique gr. grec i. id est S. siècle hebr. hébreu ib. ibidem SC. scilicet in. irlandais inc. incertain s.d. sans date ital. italien indécl. indéclinable sing. singulier lat. latin inf. infinitif spéc. spécialement lat.méd. latin médiéval interrog.ind. interrogation indirecte spin. sens spirituel n.gr. nouveau grec intrans. intransitif spur. spurium (faux) prov. provençal i.q. idem quod sq. sequentia skr. sanskrit jur. juridique ss. suivantes a. anno liturg. liturgie subj. subjoncif abl. ablatif log. (sens) logique subst. substantif absol. absolument m(asc). masculin su bs '. substantivement accus. accusatif math. mathématique superl. superlatif ad loc. ad locum méd. médecine S.. sub voce adj. adjectif métaph. métaphore syn. synonyme adv. adverbe méton. métonymie t. tome astrol. astrologie milit. militaire t-t. terminus technicus astron. astronomie mor(al). moralement techn. technique C. circa MUS. musique théol. théologie canon. canonique myth. mythologie trans. transitif cf. confer• n(eutr). neutre V. vide camp. comparatif nom. nominatif v(ar).lect. varia lectio coni. coniectura ong, origine conj. conjonction ong. inc. origine incertaine A Pi

P 1) lettre p: CHRIST. STABU1. in Matth. Il col. sexaginta pueros -os incursu Turcorum occisos 1313D. hypocrite per unum p debet scribi. non per duo. amisimuS. 2) lettre grecque « ro» signifiant le chiffre 100: Anno pabulaticum, -i n. [pabutari] droit de pâturage: DIPL. SANGERM. beli. Paris. 1114 p. 24: P geminum fidos, taro Otton. III 402 p. 835,35 (a. 1001): medietatem omnium quamvis, vegetabat (glosé «ro , grecum. si fucrit 5 piscacionum, silvarum, -orum, venacionum. DIPL. geminatum, CC significat, quia simplex C. Tot enim Henr. 11 243 p. 280,20 (a. 1012): largimur ... latin vineta Christiani erant taro). et oliveta quant citant campestria, ana, prata, -a, paag- u. pedag. - escatica, venationeS, piscationes et ormes necessarias pabeo 2. e. paveo. functiones.

pabilio, -vis f u. papilio. 10 pabulaflo, -nis f action de se pourvoir en fourrage (cf pabo 3. [pabulari] paître, pâturer: CARrA a. 965 a.fr. pabulation) : DIPL. Karoli 111 77 p. 125,25 (a. 883): (Gattula, Hist. abb. Cas. p. 40.5) : mittere ... poreos ad ut nemo ... in !inibus ... aliquam venationem aut -nem escas -enduro. exercent. Con. Patav. 1 42 p. 63,21 (a. 954): cum patio, -rus in. forme pave, : PANAS. véhicule à une seule teloneum et -ne et piscatione. DIPL. Otton. 11 300 roue, sorte de brouette: REMIC. comm. Mari. Cap. I! 15 p. 354,1 (a. 983) : nec ... venationem aut -nem sine eorum 58,14 p. 172,30: sont autem multa vehiculorum genera: licentia exerceat. GuILL. S. DION. Odon. Diogil. 14,37 pilentum, basterna. -o, ... et plura atia. PAPIAS -o, genus p. 106 : cum regis nuntios forte contigisset ex -ne reverti vehiculi. lb. : pavo, genus operimenti vel vehiculi. vacuos, sui, quos in opus simile, hoc est frumentatum, pabolastris, is f [pabulari] pâturage: CARTUL. S. destinaverat, honusti victualibus et cibariis surît reversi. Nicol. Prat. 24 p. 59 (a. 1164): apud viltam que dicitur 20 pabulator, -is m. fourrageur, celui qui est chargé de Moncellis in -i Wisic constitutam super (lumen Osie. pourvoir au fourrage des animaux en temps de guerre pabu [faute pour puba] barbe: PArIAS: -u, barba. (AELFR. angl. sax. vocabu!. p. 19 : -r, horshyrde vel pabula, -cf [pabulum; ces gloses viennent d'une fausse fodder-brytta. PAPIAS: -r, pastor qui prebet pabula): étymologie de bruma compris comme le gr. ANNAL. Einh. a. 775 p. 43,9: cum - Francorum circa

« nourriture» (cf. CGL 5,493,13)]. 25 nonam diei horam reverterentur in castra. GuILL. I) hiver: PApIAS -a, bruma. 2) neiges: ib. : PlcrAv. gesta 17 p. 38: equitans ... explorai si qui nives. offendantur ... aut -ibus suis insidiantes. HENR. pabulamen, -mis n. [pabutum] pâture, fourrage: VINe. TEOERNS. Quir. p. 347,26: in suburbio armigeris -ibus KADL. chron. p. 371 : amputa( ... ac intercludit omnia hostiliter obstantes. !-IELM. 93 p, 183,7: preceperat

undique versum -inum subsidia. 30 autem dux -ibus, ne quoquam exirent eo die. pabutarius, -i m.fornie papularius: CARTUL. serin. Col. pabulor 1. sive pabulo I. formes: paburo : CARTA I 124 n' 17 (a. 1172.86). a. 880 (Manaresi, Placiti I 90 p. 324,14). papulor: C0D. p. 1349d I) marchand de fourrage: CARTUL. serin. Col. I P. II! Lang. 767 col. (a. 975). ACTA a. 981 (Manaresi, n' 19 (a. 1171-72): Gerardus -us et uxor sua exposuerunt Placiti 11192 p. 198,20). pavolor: ACrA a. 1125 (Ficker, Godefrido ... pattern domus sue (cf lb. p. 57 n' 33 35 Forschungen 99 p. 143). [a. 1149-781: domus illa Gerardi pabulorum venditoris. A) mitans. : 1) se nourrir: a) paître, pâturer (en lb. p. 187 n' 15 [a. 1187-90]: Gerardum qui vendit parlant des troupeaux) : CARTA a. 804 (Manaresi, Placiti pabulum). 1 17 p. 51,31) peculia autem vestra ... ubicumque nostra 2) fourrageur, celui qui est chargé de pourvoir au -ant, ibique et vestra paschant. DIPL. Loth. 151 p. 152,26 fourrage des animaux de l'armée: HisT. exp. Frid. imp. 40 (a. 840): de omnibus animalibus monasterii ... iubemus p. 28,14: laboravit omnis exercitus peregrinorum, dum ut in pascua prublica omni rempote dcbeant -are vet in dies fiebat strages -orum occisorum, ib. p. 83,11 : périe nutrire (cf. Dut. Otton. 1337 p. 459,34 [a. 967]: -artvel 3 pabulor - pabulum 4 nutriri). COD. Lang. 767 col. 1349d (a. 975): ponamus 2) fourrage (PAPIAS: -um ... gramen, herba, flores, centum porcos que nobis in ipsa silva pertinet ad species herbe): ANNAL. Mea. 1 p. 94: dum nec iam -a papulandum. IULIAN. VJzEuAc. serm. t. 1119,129 p. 408: equis aut cibaria exercitui superfuissent. Dut. Ludow. et certe feno quod producit in montibus Dominus (. Gemi. 117 (a. 865): unde habeant -a illorum greges, de 146,8) armenta et pecudes -antur, feno autem carnis pratis concessimus ad carradas XL. THIE'rr& 5,21 nostre vernies pascuntur indigene. GUILL. TYR. hist. rer. p. 247,6 milites cottidie ob acquirenda equorum -a transm. XVIII II p. 836: viros qui -andi gratia tani amati exire sotebant. CARTUL. epise. Hitd. 1271 p. 150,5 greges in sy]vam quam armenta introduxerant. noter (XII s.): XXX modios hordeascei, XIIII scoc -i. l'expression pascere -an (-are): COD. Patav. I 10 P. 22,5 CARTUL. Bass. Font. 71 p. 99 (a. 1152-89): stramcn et (a. 840): licentiam habeant peculia vestra in ipsos fines 'o reliquorum equorum suorum -um quod ... per messem pascere -are (cf. p Di i. Karoli III 17 p. 30,24 [a. 880]. habebant, in pace reliquerunt. noter l'emploi du gén. pour DIPL. Heur. IV 442 p. 596,38 [a. 10951 : pascerc vel -an). désigner le fourrage utilisé: POETA SAxo 2, 16: florentis b) se nourrir (en parlant d'un oiseau) : IULIAN. VIZELIAC. -a foeni. serm. I, VI 136 p. 162: verum nycticorax die litescit, 3) pâturage, lieu où l'on fait pâturer le bétail (Ucurno nocte concubia -atur. 5 s.v. pasco: hoc pabulum quod etiam pro paseua 2) fourrager, aller au fourrage (Uoirnto s.v. pasco: dicitur): DIPL. Loth. 1 31 p. 108,6 (a. 837): quicquid -or,....pabulum colligere) : GUILL. MALM. gesta reg. IV in monasterio Nonantulas in -o et quaseumque alias 373 t. II p. 433 : in ipsa obsidione militent ducis -an necessitates subplendas ... possidendum contulimus progressum. quandam insulam. 3) (par extension) faire une razzia en vue de 20 4) droit de pâturage, droit de faire pâturer le bétail: l'approvisionnement de l'armée: GIJ!LL. TYR. hist. ter. COD. Patav. 1 42 p. 62,15 (a. 954): cum papulo et transm. II 9 p. 85: qui -atum egressi sunt sex diebus pasculo, herbatico et glandatico. CARTUL. Cadun. p. 3 continuis cum ingenti tant equitum quant peditum (a. 1115): per totam sylvam -um omnium pccorum. multitudine ... tantum alimentorum in castra DIpL. Heur. V (Muratori, Antiq. I col. 602E) (a. 1116): contulerunt copiam ut ... vix gregum et armentorum, 25 antiquas ... consuetudines intactas ... precipimus vehicutorum quoque et iumentorum turbas ante se observari et -um silve a plebe Biuda usque ad paludes. trahere possent. CARTUL. Calmos. P. 55 (a. 1122): -um scilicet pecoribus, B) trans. : I) faire paître, nourrir (le bétail) : PANAS armentis, equis vestris, pasnagium porcis, vobis autem et -an, gregem pascere. vestris piscationes. ACTA Pont. 95 P. 137, 13 (a. 1177- 2) utiliser comme pâturage: CARTA a. 880 (Manaresi, 30 78) : pro excangio ... -i quod in omnibus nemoribus ravis Placiti 1 90 p. 324,14): conquestus est ... advocatus ad omnes usus bestiarum suarum, exceptis capris, monasterii ... super Rotkarium ... co quod paburaret habebant. monte[m] qui vocatur Valle Strusa cum suis animalibus. 5) prestation de fourrage: CARTUL. S. German. Prat. I pabutosus, -a, -um riche en pâturages ) qui convient aux 55 p. 88 (a. 1040): consuetudines guerpivi, ... canum pâturages (UcuTIo S.V. pasco: -us, -a, -um, pabulis 35 meorum hospitalitatem et -um nccnon caballorum plenus): Huoo FLAV. ch ton. I p. 291,31 : regio gleba meorum. CARTUL. Mog. A 327 p. 218,6 (a. 1070): ubeni et -a. Oro DI0GIL. prof. 2 p. 31: pratum est dabunt advocato ... ad primum placiLum manipulum nemorosum vel nemus -um. HENR. HIJNT. hist. I I p. 5: unum, ad secundum unum sichiling, ad tercium ita -a ... est Britannia ut pecua ... ad peniculum agat gramineum -um. CARTA a. 1123 (Perrin, Recherches sur satietas. CHRON. Rames. p. 135: villa ... pratorum 40 la seigneurie rurale en Lorraine p. 477 n. 2): auferentes planifie iocunda, alendis pecudibus -a. GUILL. Nuuu. ah eis diatim pecuniam, annonam, -uni, iniustum hist. II 26 p. 165: Hibernia ... egregie -a atque piscosa. hospicium (cf ib. p. 483 n. 4 EXIl s. ex.): quicquid iuris pahulum, -i n. forme papulum: ANNAL. Bertin. a. 843 habene visus fui, scilicet armoriant vigilum, iura p. 44 n.e. ANNAL. Mett. I p. 94 n.m. C0D. Patav. I 42 venaticia, hospitia, neceptionem -orum quant copulati- p. 62,15 (a. 954). 45 vam vacant annonam). DIPL. Loth. III 67 p. 105,16 A) en parlant des animaux. I) nourriture: CARTIJL. (a. 1134): ad servicium suum ... percipiat ... V amphoras Paris. I p. 107 (a. 1007): concedimus ... -a videlicet cervise, LX manipules ad -um. canum ac prepetum. CARTUL. S. Vine. Cenom. (XI s. B) (en parlant des hommes) nourriture, aliment ex.) : -um glandis. ORD. VIT. hist. XI 20 t. IV p. 225 (Uotrrio 5v. pasco: hoc -um ... dici(ur ... pro pastu): virides ... messes secari fecit et ... ad -um equorum 5° THE.00ULF. cari. II 189 p. 456: lacteus humer enim sumministravit. SucieR. adm. 20 p. 181 : possessionem prebebat -a vobis. WALAHFR. Wett. 201 : tum fnater: ex qua ... foenum -o iumentoruni recipiunt. CARTUL. « Non mensa placet, non -a prosunt ». CHRIST. PRAO. Hosp. S. 10h. Hier, 269 p. 202 (a. 1158): tantum prati Wencesl. p. 109: -o niodico refocillans artus. O'rro FRIS. quantum ad -a octo boum sufliciat. chron. 7,35 p. 373,8: quorum [sc. anachorerarum] alu

ri 5 pabulum - pacator modico contenti -o annonarn tocius ebdomade sabbato Vine. Soneg. p. 440: spiritum iniquum efflans transmisit accipiunt. ad tartarum, -uni factus. FLJLCO. MELD. epist. 23 C) (en parlant des choses) combustible, aliment : 1) p. 263 : -a sont Veneris. BERNARD. MORt. Trin. 817 pour le feu: FL000ARD. triutnph. Antioch. 1 13 col. p. 31 : -a mortis erunt quia vitam nec pecierunt. INNOC. 5626 : triginta et unum destinantur dolia,/ ignis repleta s 111 miseria III 3 p. Il: in camail quippe commercio prenotato -o. LAUR. CAS. Zenob. p. 53,3: non valet voluptatis satiatur alîectus ... Hic est tirannus carnis..., igneus ardor extingui, cul lignorum -a iugiter -um mortis. administrantur. paburo I. y . pabulor. 2) pour la lumière: ACTA Phil. Aug. lI 574 p. 123,15 1. pacabilis, -e [pax] qui reste en repos; dans (a. 1197): ad -am [sic] lampadis instituit quindecim 'o l'expression animal pacabile : qui n'est pas utilisé pour les solidos. labours, à l'engrais: Roc. HOVEDEN chron. a. 1194 D) au figuré : 1) aliment : a) sens spirituel: ALAN. INS. p. 266: de animalibus -ibus. y , animal otiosum s.v. Anticlaud. III 288 p. 97: mensam Pyctagore, que menti otiosus. -a donat. PETR. RIGA pass. Agn. p, 42: mdc sibi -a sumit 2. pacabilis, -e [2. paco] livrable: CARTA C.B. 1200 amor. b) sens moral: RIMB. epist. p- 93,8: -o puritatis 15 (Madox, Form. Anglic. 522 p. 301): reddendo inde subministrari. FULCO. MELD. nupt. 1 543 ire sibi -a singulis annis ... sex altilia -a in qualibet vigilia natalis fovit. GUIBERT. Nov. gesta Franc. col. 681': quibus -um Domini. eloquentie estimatur honestas. GUIDO BASOCH. epist. 10 pacalla, -cf [pax] forme pagalia: CARTUL. Sangail. I p. 36,25 : invidic -a debet honor. RADIo 287 : moecha tibi 244 (a. 819). convention, arrangement à l'amiable: videor: ne des ita -a faire 20 CARTIJL. Bond. 134 p. 34,16 (a. 806): de ipsu agru que 2) métaphore religieuse: a) hostie: FRIDIJO. subst. liii quesirunt dederunt tercia[m] porcione[m] in -a (cf. nihil. p. 127: sacratissime carnis elus -o pretiosique CARTUL. Sangall. 1 354 p- 329 [s.d.]). CARTUL. Sangail. I sanguinis poculo educata. WALAHFR. Gall. 1,21 : cumque 244 (a. 819): pagaliam lirmitatis fatio ... ut nec ego nec sacrificii celestis me -o confirmaret. RADBERT. corp. ullus successorum meorum eis deinceps de ... loco Dom. XVIII 22 p. 100: refecti -o et inebriati poculo 25 aliquam molestiam interpeliationis ingerere presumat. securi de immortalitate. dans l'expression - uni SEQ. pacalis, -e 1) qui concerne la paix: Ucu'rro 5v. ined. 38,2a p. 41: hic paris glorie,/ hoc vite -um. PE'rR. paciscor: hic et hec -is, -e, ad pacem pertinens. CANTOR summa sacram. I 68,20 p. 173: ne sine -o vite 2) qui désigne la paix: UcwTIo s.v. paciscor : -is, -e decedat. b) en parlant de l'enseignement divin: a) pacem designans. expressions avec le gén. : WALAI-IFR. Gal!. 1,25 p. 303,14: 30 pacamentum, -i n. y. pagamentum. ut ... verbi officio sacre instructionis -a ministraret. pacate adv. formes : paccate: CARTIJL. cath. Amb. I 3 GUIBERT. Nov. moral. IX 37,2 coI. 255B: divini eloquii p. 7 (a. 1057). camp. pacacius: LAMa. HERSF. annal. a. -o alit. ORD. VIT. hist. 1V 10 t. II p. 244 : spiritualis 1076 p. 262,7. pacifiquement, paisiblement: CARTUL. doctrine -a. noter l'expression verbi (divini) -uni : VITA cath. Amb. I 3 p-7 (a. 1057): si quisquam mortalium Rurch. Wirz I 8: divini verbi -a ... ministrare. CHRIST. 35 regali preditus potestate, regni moderamina -e Bique STABUL. in Matth. col. 1391c: non cessat predicare bac serenissime tractare desiderat. LAMa. HER5F. annal. a. et illac et verbi -uni CARTUL. Pared. Mon. 1076 p. 262,7 : 111e (Otto] obnixe eos ... obtestabatur, ut 213 p' III (a. 998): omnibus ... vcrbi Dei -o mentis sue micius -ciusque agerent. archana alentibus. ODORAN. opusc. cap. 7 p. 238: sibi et pacatio, -ois f. I) accord de paix : ANNAL. Einh. a. 787 coin suis -a divini Vcrbi lectionibus inherendo subministrat. 40 p. 77: a legatis memorati duels inquireret quam Ç» expressions avec un adj.: divinum -um: VITA Ioh. huius -ois firmitatem facere deberent. Rav. p' 5!: divini -i benigno ore. VIrA Perron. Bonon. 3 2) arrangement à l'amiable: CARTUL. Sangali. I t. II p 4556 : cos divino -o ad plenum saginarc. GIRALO. 621 p. 230 (a. 882) : placuit inter nos cartam -nis ex topogr. 112 p. 36: tubs ... ad divini -i predas paulatim utraque parte allevari quod tiutisce suonboch erudiunt. salutare -um : A'rro VERC. press. p' 342,14: 45 nominamus. CARTUL. Turic. 197 p. 88,24 (a. 946) salutare -uni ovibus ministrare. e) en parlant de placuit .. ad destruendam ipsam contentionem ut ... cum la religion et du salut éternel: SMAR. Ca M. III 5 P. 618: iuramento ipsas decimationes ipsarum ecclesiarum vera -a fer anime verbo condita salutis. ALTFR. Liutg. 1,22: -a -ne separentur. CARTUL. S. Mar. Via Lata 48 p. 60 fidei amministrare. DIPL. Ludov. Germ. 138 (post IX s. (a. 10-25): vernirais in conbenia et in arnica -ne.

ex.): unde ... cristiane religionis -a ... semper hauriret. 50 3) amendè: CARTUL. S. Lamb. Leod. p. 30 (a. 1107): C0D. Cavens. 11347 p. 178,21 (a. 982): ut ... -uni si quis servientem nostrum vuineraverit vel occident, eterne ministret. CARTUL. S. Cyr. Nivern. 77 p. 130 (XI s. -o que congruat personc vel culpe ipsi servienti [débet] ex.) : oves sibi creditas ,.. salutis -o .. cibavit. persolvi. 3) (sens péf.) proie (d'une force néfaste) : MIRAC. pacator, -15 m. y. pagator. 7 pacca - pacificatio 8 1. pacca, -e f u. 2. paga. Ettenh. 1,4 p, 99,26: oportebat ... illuc deducere ubi, per 2. pacca, -cf u. paffa. rnartyrii tentationem probatus, ab ipso coliocaretur in paccate V. pacate. superna et -ta regione. MARIS, cives 85 121 : Jerusalem paccator, -is m. u. pagator. p. -ra,/ hec tibi sunt fundamina. paccia, -nis f y. pactio. paciif- V. pacy.. pacco 1. V. pago. pacificalis, -e [paci]co] 1) propre à rétablir la paix: paccum, -i n. [pour pascuum ou pour parcus] pacage? AUXIL. ordin. 3 p. 99,28 : ad -e remedium inter utrumque ou breuil?: ACTA pont. Rom. Gal!. IV 204 354 p. populum. GERARD. SILv. mirac. Adaih. p. 361 : fuit (a. 1179): ascendit ... usque ad fagum et -um de Brai. repromissio, ut ... non se vindicaret preda aut incendia, paceins, -a, -um [pas?] conformément â un accord, â la iô donec statuta die ante ecclesiam cotant pontifice et suite d'un accord: CARTUL. Icaun. Il 234 p. 252 comite fieret -is declamatio. (a. 1174): carrugium tamen concordalur comiti -um et 2) (spir.) propre â donner la paix de l'âme: HILDUIN. tantum pro amortît. transi. Dion. (div. nom.) XI 2 p. 278,5: procedit ennui in pacelia, -e f u. piailla. omnia, et dat omnibus quod proprium est sui ipsius,

pacherium, -i n. u. paicuarium. 15 supermanans copia -is geniture, et manet propter pachymeres, -is dense, épais: BURG. Pis, transi. Galen. excelientiam unitatis tata ad totam se ipsam compl. III 1 p. 101,21 : videntur enim quecunque igneni coadunatam. tangentis farmaca facile igniuntur, hec et nos pacificarnente adv. [pacifica mente; pacificus et mens] calefacientis, nisi si quid quia -es est non suscipit facile en vue de la paix, avec des intentions de paix: Coo. Caict. interius corpus. ib. 111 5 p. 125.13 in corporibus nostris 20 1119 p, 227,13 (u. 1009): dum inter nobis litigassemus, non si -es vel leptomeres vel humidum vei leve. missi sont dicti nobiliores hommes inter nobis et vobis pacicanus, -a, -um [pas et cancre] qui proclame une qui nobis -e difûnierunt. bonne nouvelle: la paix : THEODULF. cairn. 41,44 p. 533 pacificatio, -ois f. siue pacificacio, -ris f forme voce Naum pulsat constanti sanguinis urbem,/ -osque paciflicacio: CARTA a. 1108 (Gallia Christ. noviss. S.

boat montis in arce pedes. (cf. Nah. 1,15). 25 Paul-Trois-Châteaux 53 coi. 45). pacidicus, -a, -non [pax et dicere] qui dit des paroles de I) réconciliation, pacification : a) réconciliation entre paix: BERNARD. convers. der. 39 p. 114,21 : considera deux personnes: CAPIT. reg. Franc. 1 44,5 p. 123.7 diligenter non -os, scd pacificos commendari. Sunt enim (a. 805): si aliquis post -nem alterum occident, qui dicunt et non faciunt. componat ilium et manum quam periuraverit, perdat. pacifier, -a, -um I) qui apporte la paix: a) en parlant du 30 CHRIST. STABUL. in Matth. col. 1449 0 : ut quicumque Christ: SYLL. Sangali. 19,11,4: hinc Deum clare meruit iuraret contra proximum suum pro aliqua -ne per videre,/ Filius summi simul et vocari I-r ipse. b) en templum. b) pacification: ANNAL. Aug. I a. 1043: parlant de la croix du Christ: qui apporte le salut: Heinricus tex ... magnam ... in regno sua -nem fecit. e) TRANSL. sang. Dom. in Aug. 2: -te cruels. e) en parlant au plur.: EKKEH. IV cas. Gal!. 21 ex.: promptus et d'une personne: SEDUL. carm, 28,52 p. 194: Karoli de 35 assiduus in -nibus. semine magni,/ -r ductor Balemon regis sceptra tenens. 2) peine frappant l'auteur d'ut, crime (payée en ib. 60,18 p. 217: -r ductor Balemonis instar. spéc., par réparation) : CARTUL. Vindoc. 17 t. I p. 37 (a. 1039): de métonymie: MIL0 ELN. Amand. II p. 462,30: pedesque pretio -nis occisi cognati. -ras priorum patrum exemplis contectos. IIERIC. vita 3) accord. règlement d'un litige: CARTU,,. Sangall. I Germ. metr. 4,402 p. 485: ibat -ris perlustrans gressibus 40 app. B 7 (a. 854): cum diuturnissima lis inter episcopium orbem. d) en parlant de choses: SMÀR. cal-m. IV 11,1 et ... monasterium nianeret, piacuit ... ut pacem et p. 619: -r concordia. spéc., dans une formule de concordiam postenis suis relinquerent, quod et publice salutation: CAND. TREv, epist. p. 484,19: Noricus fecerunt. Post hane ergo -tient ... fecerunt ... populos Italicis ... in Domino dominorum -tain ac permanentem convenire. CARTUL. S. Cucuph. !! 545 p. 204 (a. 1037): sempiternamque salutem. 45 quando lice vidimus et nulium alium directum facere aut 2) qui est chargé d'un message de paix, de promesses de -nem ... non potuimus. ib. 11 704 p. 366 (a. 1081): paix : par extension: qui promet la paix: METELL. Quir. scripturam -ois et evacuacionis vel ditTinicionis 6,36 : defcrt ore columba/ frondis -te dccus.ANON. gesta disrumpere vol rescindere. CARTUL. Andcgav. t. III 272 Hong. e. 16: roborata pace legatos Salani ducis p. 173 (a. 1100): facta autem inter cos querele pace repatriare dimisit [sc. Arpad aux] -ras. 50 continua, istius -nis suant cartule cyrographo assignare 3) où règne la paix, paisible: a) en parlant d'un lieu cominendaverunt. spéc., acte écrit précisant cet accord: terrestre: ANNAL. Rainaid. cont. a. 1087 p. 88 : largus CARTuL. S. Cucuph. iI 626 p. 291 (a. 1062): et inantea dator pecunie ... cuius regnuni -rum/ fuit atque hec deffinicio vel -o firma et stabilis permaneat. CARTA fructiferum. b) en parlant d'un lieu céleste: VIrA Lande[. a. 1081 (Hist. Langued. V pr. 349 ce]. 670): bec est . 10 9 pacificatio - pacifice definitio et -o guam facit Raymundus. CARTA a. 1108 (IX s.) : lieentiam habeat ... domi quiete et -e residere. (Gallia christ. noviss. S.-Paul-Trois-Châteaux 53 col. Doc. S. Quir. Pruvin. Il p. 236 (a. 1160): ecclesiam 45) est autem talis ipsa paeifficacio. Saneti Iaeobi de Pruvino .. libere, quiete et -e in pacificator, -is m, pacificateur, médiateur (PAnAs: -r, perpetuum habendam. C0D. putt. Hung. VI p. 3 arbiter, medius, auctor concordie) I) en général: ITIN. 5 (a. 1163-64) : terrain libere et -e concessi perpetuo possidendam. CARTUL. 1mo!. I 277 342 (a. 1172): Ricardi 13 p. 9: Unde et Salahadinus dictus est, quod p. legis corrector vel -r interpretatur. clerici supradiete ecclesie -e et quiete ... habuerunt 2) celui qui permet de conclure un accord pour la dominium et potestatem. ROTUL. cur. reg. A I p. 24 possession d'une terre.' CARTUL. S. Cucuph. 11 704 p. 366 (a. 1194): tenebit .. predietam terrain libere et quiete (a. 1081): nos quoquc prenominati -es et cvacuatores et 'o et -e de predicto Iohanne. spéc., au camp. : REG. Neubot. difinitores evacuamus et difinimus et paciticamus 267 p. 228 (e. 1160): liberius et quiecius, plenarius, Domino Deo et predicto ccnobio ipsum alodium totum. melius et pacificencius ecclesiam ,.. habent, ib. lI 725 p. 386 (a. 1086): Ego Riecllis femina ... una 3) en sécurité: ANNAL. FuId. II a. 873 p. 78,20: ut cum viro meo ... -es ac dcfinitores et evacuatores surnus negotiatores utriusque regni .,. mercimonia deferentes, Domino Deo et S. Cucufati et monachis dus. 15 emerent et venderent -e. EPIST. Tegerns. 1 44 (c. 1000) pacifice adv. formes: paciffice: CARTUL. Ruscinon. Il donec illos -e et sine timore in civitate manere faciatis. p. 23 (a. 966). pacificae: COD. Caiet. 1 91 p. 167,23 ANNAL. Hi!d. a. 1033 p- 37,39: acceptis ... de pace (a. 992). pasifice, passifice: CARTUL. Icaun. I p. 234 iuramentis et obsidibus, -c redut. mN. Ricardi 11 33 (a. 1118). camp. pacificencius : REG. Neubot. 267 p. 228 p. 193 : deinde moderatis passibus rcgredientes -e reversi (c. 1160). 20 surit. à noter dans une expression pléonastique: EPIST. A) en paix. pacifiquement: I) sans troubles, sans Worm. 1 29 p. 53,20 (a. 1028-39): que [epistola) me heurts ou batailles: a) en général: CHRIST. PRAG. vestro audito visoque nomme -e securum reddat. Weneesl. p' 125: dux sanctus ... ipsum civitatemque sui 4) tranquillement: GERARD. ITHER. conf. spec. 46 dicioni -e firmat. Ivo epist. I p. 116 (a. 1094) : de ipso p. 381,35 : quemadmodum stillicidium iugiter manans veto papa ... dieu quia mense novembris cum eo -e 25 non sinit hominem -e permanere in domo sua. Romam intravi. RADIJLF. CADOM. gesta Tarer. 98 5) avec un esprit de soumission: Doc. eath. Ovet. 117 p' 675: ianue reserantur, -e admittuntur, qui pacem p. 313 (e. 1100): si post istam incartationem servus regis simulabant, b) dans l'administration d'un royaume: intraverit in ipsam vallem -e. RIMB. Anse. 7 p. 29,29: quia interdum -c in regno-suo B) avec des intentions de paix, en vue de la paix : 1) en Herioldus tex consistere non poterat. ANNAL. Mett, 1 30 général: THEGAN. Ludow. 42 p. 598,34: post pascha coin p. 49 interiora regni sui -e ordinans. DIPL. Otton. 11133 audivit ut iterum fi!ii sui ad voluissent non -e. (a. 976) : ob ... regni -c regendi stabili(atem. CARTA a. CARTUL. S. Ben. Divion. 11457 p. 227 (a. 1118): causant 1004 (Hist. Langued. V pr. 163 col.349) : coepit regnare -e terminare. GUILL. MALM. gesta pont. I II p. 19: quod -e ... tex. ADALBOL». I-Ienr. IL I p. 684,14: is .., ducatum si rieri possit ut -e adunetur. Oso. Vin. hist. VI I t. 111 tenebat, populum -c regebat. GIRALO. 'topogr. 111 37 35 p. 2: contieescant ... qui ... nec, si quid eis displicct, -e p ' 183: Turgesius itaque regnum Hibernicum aliquam- corrigunt. 0mo FRIS. gesta 2,29 p. 135.17: cur enim diu -c rexit. suum [princeps] visitaturus populum non -e adveniret. 2) sans être importuné, sans contestation: DIPL. 2) en parlant des négociations de paix: ANNAL. Mett. 1 Ludow. Germ, 90 p. 130,27 (a, 858): iubemus, ut ,. sub p. 7: legatos ad Thcodericum -e dirigit. THIETM. 4,23 nostra defensione ... liceat fratres ipsius monasterii -e in 40 p. 158,25: Bernhardus dux ... nuntios .. misit ... qui futuro residere. CoNsi'. 1 106.2 p. 158,21 ( y . 1121): conveniendi -e ad locum colloquendi peteret. ANNAL. episcopi .., in ecclesia canonicc clecti et eonsecrati -e A!tah. a. 1035 p. 19,26: venit Bratizia .., et -e ab scdcant. CARTUL. Hosp. S lob. Hier. 463 p. 318 imperatore susceptus est. BERTHOLD. CON5T. annal. a. (a. 1174): ut igitur ipsum Hospitate eiusque fratrcs 1077 p- 300,44: quo ..., -e colloquio illis concesso, bec omnia -e, omni exactione remota et calumnia, in 45 eonvenerunt. sempiternum possideant. CARTeL. capit. Agath. 388 C) dans le domaine spirituel: en paix, dans un esprit de p. 378 (a. 1199): hune honorcm ,.. faeiemus habere et paix: 1) en général: ERMOLD. NTGF.L. Ludow. 11 502 tenerc -e vobis .,. et ab omni contradicente homme p. 38 : vivimus en leti -eque pie. CONSUET. S. Audomar. 4 iure defendemus. CARTuL. tempi. Cosdrie 13 p. 168 (e. p. 191 : precipiant ut hora nona ad sedem suinta -e 1200): post decessuni eius totuni pratum dictis fratribus 50 veniant. à noter osculari -e accueillir en donnant le baiser -c remanebit. à noter l'expression quiete et -e ou libere et de paix: THEGAN. Ludov. 16 p. 594.13 : amplexantes -e (sens renforcé) : Dut. Loth. 130 p. 107,5 (a. 837): enim se et osculantes -e, perrexerunt ad ecclesiam. CAND. cum clericis et cum omnibus suis hominibus quiete et -e FULD. Eigil. I 13 p. 229,40: quibus clementer et per ventura tempora vivere et possidere. FORM. Patav, 3 humiliter resalutatis, osculabatur cos -c. pacifice - pacifico 12 2) en parlant de la paix du tombeau: CARTUII. S. Ben. Ottonem regem et (ilium eius -ati sunt. CARTUL. Bean. 54 Divion. 11 312 p. 91 (a. 1032-35): ubi, completis p. 34 (a. 1098-1107): et velut homo pacificus -avit bonorum operum laboribus, -e requiescit. EKKER. abbatem et clericos, ORD. Vit. hist. V 10 t. II p. 388 SCHON. OpUSC. p. 313,35: qui solvit a ciavis circunilixum providi proceres inierunt consilium qualiter -arent et conditum aromatibus involvit sindone manda, et -e 5 pattern et lilium. spéc. : faire la paix entre sepelivit. deux personnes, après un acte de violence (un dédommagement pacilicentia, -e f [pacifico] amour de la paix, plénitude ayant été offert par le coupable) : CARTUL. S. Petri Cuit. de la paix de l'âme: IsAAC STa. serm. 5,5, 43 t. J p. 146: 18 p. 31 (a. 1081-90) : accidit ut Patricius occident nam et ipsi propter -am fUji vocabuntur (cf. Matth. 5,9). Gaufridum; ... pro concordia et pace dedit ipse Patricius ib. 5,6,46 t. I p. 146: que est ista ... tant amanda, tam 10 ecclesiam; ... loheiius autem abbas et cius monachi desideranda, tam cara pax, sive -a, que super mines -averunt Odonem ... avunculum defuncti et predictuni virtutum grades locatur. ib. 5,24,238 11 p. 160: ut Patricium. b) avec l'accus. et le dat.: DIPL Heur. IV 92 accendatis ad amandum divine visionis beatam spem p. 121,1 (a. 1062); senior ille ... conversus ad ciamatores (Paul. ad Tit. 2,23), in qua piena -a confère generosam supra dictum comitem illis -avit. CARTUL. S. Mar. fihiationem Dei. 15 Carnot. 121 p. 236 (a. 1194-95): audivi Remensem pacificius, -a, -um n. pacificus. archiepiscopum dicentem quod ipse cura Regina pacifico I. sive pacificor I. (P.pus : -o et -or eiusdem suscepisset -are comitissam Carnotensibus ciericis. e) significationis antiquitus.) avec l'accus. et cum suivi de l'abL : ANNAL. Fu!d. II a. I) faire la paix: A) sens militaire: faire la paix: 848: hommes etiam Hrabani episcopi adversus ANNAL. Fuld. II a. 772: Saxones... ad regem venicntes ... 20 dominum suum conspirantes ... cum eo -avit cum co -antur. THIETM. 7,9 p. 408,16: legatus mentiri [Hludowicus]. CARTUL. Glannafol. 38 p. 381 (a. 1067): semper solitus ... plus ad perturbandum quam, ut -avi Hedonem et Iohannem eius fihium ... cum Gaufrido simulaverat, ad -andum. filio Fulchre. FLOR. WIGORN. chron. II p. 28: Eadgarum B) sens juridique: conclure un accord à la suite d'un cum rege Wilielmo cornes -avit. FULCU. hist. Hier. III 34 litige: 1) absol. : CARTUL. S. Florent. Santon. ii p. 45 25 p. 739 : -et Deus Antiochenam ecclesiam cum (e. 1120): monachi, ihlorum tergiversationes admodum Hierosolymitana. RADULF. Dic. opusc. p' 253: ut -aret agnoscentes, nullum cis -andi responsum ... dederunt. ilium cum rege Francorum. d) amener quelqu'un â se CARTLJL. de Lucerna 34 p. 30 (a. 1196): insimul rallier à un accord ek telle sorte que: CARTUL. capit. convenerunt in assisia apud Sanctum Laudum ibique in Agath. 184 p. 179 (a. 1159-60); predicti iudices ... eos sic hunc modum -ati sunt. spéc., avec inviccm: CARTIJL. 30 concorditer -averunt ut... Karrof. p. 164 (a. 1150-77): si Karrofenses inter se pacti 2) réconcilier le ciel et la terre (par référence à Col. suint facere misa, et postez -ant ad invicem. 2) suivi d'une 1,20): CAND. FULD. Eigii. 1 10 p. 227,54: qui complétive introduite par quod : décider par suite d'un descendit de celo, ut mundum Deo Patni -aret per ipsum. accord que: CART1JL. Hersf. 34 (a. 845); et in hoc -ati 000RAN. opuse. cap. 7 p. 236: pacificus tex noster sunt ... quod quarta pars de decimis frugum canonice in 35 Ihesus Christus ... qui -avit per suum sanguinem que in opus daretur episcopi. CARTA a. 1101 (GaIlia christ. ceiis sunt et que in terra. Ivo epist. I p. 176 (a. 1095): noviss. Arles 461 coi. 186) : ad ultimum hoc sic -atum et cuin enim Christi adventus non solum inter cociestia et diffinitum est quod ego ... donc et iaudo. terrestnia, sed etiam ad invicem ipsa terrestria -arc C) pacifier (un peuple, une région) : ANNAL. Lauresh. venenit. AcARD. S. Via. serra. XIII 6 p- 140: iste enim a. 779: Carlus rex iterum in Saxonia .,. et Saxones -ati 40 -at mania, sive que in celis surît, sive que in terris. INNoc. dextras et obsides dederunt. ANAST. chron. p. 148,14: III reg. 316 p- 448,19 (a. 1198): homo Christus lesus, imperator .,. misit Marcianum ... ad -andos Mauros. -ans que in celis erant et que super terram. à noter caritas WIDUK. 1,27: cumque regnurn ... ex ornai parte (au lieu de Chnistus): BERNARD. epist. III p. 13,3. doù: confusum civilibus atque externis bellis coiligeret, -aret réconcilier l'homme avec Dieu: FULCO. MELO. nupt. VII et adunaret. Wipo gesta 14 p- 35,23: rebelles in vincula 45 976: cum redit exul homo, vestitus carne redemptor / mittens regnum -avit. CHRON. Namn. p. 119: fines -atque Deo carnem Dominus mediator? ISAAC STEL. Namnetici tcrritorii -avit. GAIJFRID, MONEM. hist. 69 serra. 8,15,163 t.I p' 202: Spiritu sapientie ita pacificus, p. 141 : missus est Vespasianus a Claudio ut Arvigarum ut in se -aret omnes Deo. spéc., par des prières: CARTUL. vel -aret vei Romane subiectioni restitueret. GUID0 Aziac. V p. 56 (e. 1100) : ut orationes pro defuncto BASOCH. epist. I p. 2,13 : -avit patriam. 50 multiplicarent, atque sua prece Christo -arent. II) réconcilier: A) actif: 1) des personnes: a) avec B) se réconcilier: l)forme passive : a) absoL : TUIETM. accus.: ADALB. MAGD. chron. a. 938: non ... eos -are 8,17 p. 514,11: Godefridus quoque dux et Gerhardus valens revertjtur, GERH. AUG. vita Udalr. 12 p. 385,9 cornes ... -ati sunt. CHRON. Rames. p. 248: episcopus (lit.) : qualiter sanctus Oudalricus et Hartpertus mandavit Baldewino ... ut ... -arentur abbas Reinaidus et 13 pacifico — pacificus 14

Baldewinus. ANNAL. S. Alb. Andegav. a. 1154 p. 13: tex controversia omnino -aretur. 2) en parlant d'un Francie et Hcnricus dux -antur. b) avec cum et lob!. sentiment: STEPH. ROTOMAC, draco III, 948 p. 152: ANNAL. Alam.' a. 871 : 1-Iludowicus et Karolus cum patte -abitur ira / regis. CARTUL. hosp. Trencat. 187 p. 182 -aU surît. FULCH. hist. 1-lier. III 13 p-654: rex Alemannie (a. 1194): gadiatores met residuum distribuant pro Henricus cum papa Caiixto -atur. ACTA Heur. 11, 1 137 5 anima mea, nisi rancure de me fiant quasi de eo residuo p. 246,29 (a. 1160): terram ... ipso Adam, iam mecum primo vole -an. -ato, ... dedi. Lin, fid. Brac. 1 210 p. 244 (a. 1161): IV) protéger, garder en sécurité, en paix: A) en predecessor electi nostri cum co -atus est. e) suivi de général: THANGM. Bernw. 22 p. 768,34: hic ... ardenter invicem ou ad invicem : HILDEB. epist. 11 46 col. 272C instabat ecclesiam -are. DIPL. Flenr. II 479 p. 610,39 nolo autem vestram latere maiestatem, Ecclesie nostre te (a. 1022) : si ... ecciesiarum Dei ioca protegerc atque -are pacem regis redditam, clencos invicem -atos. ACTA Henr. studuenirnus. LeciEs Eadw. Guthr. 5 p. 131 : et crimes II, lI 616 p. 226 (a. 1182) : in presentia mea -ati sunt ad Dei rectitudines -entur. LEGES Conti 1 4 p. 284: invicem A. episcopus Sancti Maclovii et H. abbas Christianis omnibus ... convenit sanctuania et ordines et Maioris monasterii. d) avec inter se: DIPL. Pctr. I Arag. Deo dicata loca summa discretione, tout devotione -are, 43 p. 272 (a. 1098) fecerunt concordiam cum ... abbate 5 custodire. Luons Aetheist. 11 20,3 p. 161 : et edicatur in cum prioribus et fratribus ... et -au sunt inter se. placito, ut -ctur quicquid tex -ari veut. AILN. 18 p. 124 2) forme pronominale: a) se -are ou se -an : ANNAL. (p. 130): Sueno magnus tex, nationibus circumquaque Vedast. a. 899 p. 81, 20: in ipso ... placito debuerunt se versus regni sui gentes -ans. -ari Henibertus et Balduinus. TFIIETM. 7,10 p. 410,1 : ut B) garantir la propriété d'une terre cédée â autrui: memores mutue consanguinitatis se invicem -tuent. Cor). 20 CARTUL. S. Cucuph. 11 622 p. 288 (a. 1060): Ego Falkenst. 136 p. 106 (a. 1169-70): notum sit ... qualiter Poncia supradicta, evacuo me et donc, et -o ad S. quant benigne se -averint de qucrimonia. b) se -are - Cucuphatem supradictum alodium et omnes voces quas avec cum : Lie. tend maior 11 595 p. 104 (a. 1061): ibi habeo. ib. 626 p. 291 (a. 1062): definimus itaque nos prornisserunt ... se -are cum iamdictum ViceComitcm. e) supradicti et tradimus atque -amus hunc alodium cum sibi -an (au figuré, avec une négation): EPIST. Tegerns. 25 omnibus suis terminis. Lia. fend. maior 314 (a. 1066) 1,57: stipule palee igniscue manquant sibi -antur. vendimus nos ad vobis istos alodios ... -amus et III) apaiser, calmer: A) une personne: 1) en général: exvacuamus et exfiniamus. CARTA a. 1081 (Hist. PETR. ALF. dise. der. 12 p. 18,4; fabulator ... regem Langued. V pr. 349 col. 670): primum ... definit atque longas audire fabulas gestientem -avit. 2) rendre -at ipsum castrum. favorable, concilier: FIJLCH. hist. Hier. Il 23 p. 460: 30 V) sens spirituels: A) faire goûter la paix de l'âme, Boamundus ... eum [Tancredum] sibi gratanter -avit. (cf. être, vivre en paix: EKKEH. 1V bened. 1 16,124: -antque HI5T. Hier. 1116 p. 564). 3) calmer les revendications animant socia prece demone fessant (glosé discipuli dune personne par une somme d'argent: CARTUL. S. lob- sanant). CERBAN. transi. Max. IV c. 35: si ille -an non in Val]. 49 p. 30 (e. 1135): pro bac conventione babuit vuit, tu tamen temetipsum ab odio custodi (ctpveet'v). Richerius centum solides de quibus -aret fratres sucs et 35 GERARD. ITHER. conf. spec. 63 p. 390,19: iam enim per nepotes. 4) apaiser la famille d'une victime par une vos pacata sunt omnia ac -ata in tantum quod inter filins indemnité matérielle: ECIIERT. LEOD. rat. (schol.) I 269 Dei numeremini mente, et « adoptionem fihiorum Dei» p. 6!: qui patrem alterius occident, alus bonis suis -et, consecuti estis. quia eundem patrem vivum non reddet. B) apaiser: ANDR. SUN. heu. 4434: motus quoscum- B) une situation : mettre un terme â, apaiser : 1) en 40 que rebelles f -ans; pacem produeit pectoris [sc. parlant d'un conflit, d'un litige: CAPIT. reg. Franc. 1 13 Sapientia]. p. 284,7 (a. 818-19): si quis ... hornicidium commisit, Cl (liturg.) donner le baiser de paix: CONSUET. Trev. cornes ... faidam per sacramentum -art faciat. TRÂD. 44 p. 53,37 : dexter [chorus] tertia, quinta et scptima feria Fris. 473 (a.822): ob quam causam -andam venit ibi ad publicam missam offerat et -et. Hitto episcopus. THIETM. 7,50 p.460,15: litigium 45 part, passé pacificatus, -a, -um employé comme adj. : de -atum est. CARTIJL. Clareval. 1 12 p. 20 (a. 1147): donec paix, où l'on connaît la paix: DIPL, Otton. 11 7 p. 15,23 calurnpniam -aret. CARTUL. Mont. Mart. p. 88 (a. 1154): (a. 963): Christi miseratione ... regni iuiorum diuturnitas si aliqua quercla inter cos ... emerserit, per se poterunt -ata viguit et effloruit. -are, CARTUL. S. Alb. Andegav. Il 922 p. 396 (a. 1157- pacificus, -a, -um forme pacificius: Dut. Heur. II 88 89): suprascriptus lohannes compulsionem domini 50 (a. 1004). DIPL. Henr. IV 402 p. 532,2 (a, 1089). episcopi -abit. AcrA Pont. 66 p. 100,25 (a. 1162-63): I) adi. : A) pacifique, qui apporte la paix, qui fait la quenirnoniarn ... -andam ... rcpromisit. Cou. Wang. paix (CHRIST. STABUL. in Matth. col. 1304': -i Trident. 9 p. 33 (a. 1163): quando werra -ata fuenit. compositum verbum est a pace et facio. PAnAs: CARTUL. S. Petri Cuit. 160 p. 130 (e. 1200): ut autem bec pacem amans): 1) en parlant de Dieu: THIETM. 8,17 15 paeiflcus 16

'- 514,14: et taciat Deus tex -us ut numquam hec -ovin propitiumque se iliis exhibiturum fore. HILDEB. amplius elevetur. 2) en parlant du Christ : HRABAN, carm. cami, XIII p. 316: ut sibi -us fieres et parcere velles / 16,88 : ecclesiam Christus tex quoque -us construxit. Anglorum tibi tex magna tnibuta dabat. 0mo FRIS. THANOM. Bernw. 24 p. 770,16: -i regis Christi mox gesta 2,29 p- 135,14: -us si venisti .,. gaudeo. STEPH. adesse presentiam. ODoLAN. opusc. cap. 7 p- 236: -us 5 ROTOMAO. draco I, XVIII 898 p. 35: obvius exierat tex noster Ihesus Christus. 3) en parlant de Salomon ou presu! Franco gaieatis./ reddidit hos mites -osque sibi. d'un roi biblique (AcARD. S. Vicr. serin. 13,6 p. 140: GIRALD. topogr. 111 43 p- 187: gens igitur hoc satis Salomon .., interpretatur -us, et ipse iuxta nomen suum tractabiles fuerant et -i. ÂNON, gesta Hung. e ' 50 : nomes erat -us.): WALARER. caria. 5,66,3 : -i Salomonis opus Siculi ,,, obviam -i venerunt, et sua sponte fluios veneranter adisti. HRABAN. carm, 16,87 tex quoque -us 10 obsides dederunt. 7) qui ne trouble pas l'ordre public: construxit moenia templi. SEDUL. canin. 59,26 p. 216 : -us RUOTG. COL. 34 p. 35,5: nefarios quosdam patrie princeps hic tuus [est] Salemon. I-IILDEB. lib. reg, 1V col. civiumque predones de regno, libi quieti et -i esse 1256°: tex Iezrael exit,/ -trinque lehum dum putat, noluerunt. CoNsuE-r, S. Audomar. 26 p. 192 (XI S. ex.): obvius it. 4) en parlant d'un empereur, d'un roi ou d'un si quis cum amis portas intrare voluerit. a custodibus prince (parfois par référence à Salomon) : C&ND. Futo. 15 arma detineantur quousque ,.. ab hospite suo aut ah alio Eigil. 11 8,1 : Hludvicus tex -us Cesarque serenus. DIPL. sibi noto -us esse testetur. Roduif. Franc. reg. app. III 4 p.217,7 (a.932): B) en parlant d'animaux: dépourvu d'agressivité: consentiente ... Hugone -o principe. ANNAL. Quedi. BERNARD. serm. de temp. 6 p. 26,15 (t. VU): bestie terre a 995 p- 73,9: Heinricus -us et pater patrie. REIMBALD. facte sunt tibi -e et reconciliata surit omnia interiora tua. LEOD. chron. a.1118, 358 p.135: Fredenicus si 20 Cl à propos de situations ou de choses: I) qui aboutit à Theutonieum / inspicitur, sonat -am. ORn. VIT. hist. XII la paix, qui engendre la paix: a) en parlant d'une 24 t. IV p. 399: ut veri Salomonis heres, -us rias. Orro réconciliation : THEGÂN. Ludov. 39 p. 598,20 : pater veto FRIS. chron, pref. p. 2,18: vos autem, princeps veniens, iussit eum [se. Jilium] venire ad se; ... habuerunt clarissime, qui te et nomine -us iure appellamini. spéc., eotloquium -uni et ... cum magno amore diviserunt se. b) dans la titulature: DIPL. Caroli M. 197 p- 265,14 25 en parlant de paix militaire: ANAST. chron. p, 166,29 (a. 801) : Karolus piissimo ppetuo aug lio CARTUL. Avennac. 8 p. 77 (a. 1140): nos inter cas a Do coronato -o magne, imperatore, DIPL Rodulf, personas amicabilem -amque compositionem iudieio Franc. reg- 12 p- 50,21 (a. 927): Roduiphus, gratia Dei preferentes. CARTUL. capit. Atreb. 29 p-24 (a. 1161): ne -us, augustus et invictus tex. DIPL. Otton. 1 340 qua in posterum inde oriretur quereta, banc -am p. 464,34 (a. 967) : imperante domino ... Otoni a Den 35 compositionem scribi fecimus, CARTUL. S. Mar. Carnot. eoronato -o magna imperatore. Wi po gesta I p 12,17: 93 p. 200 (n. 1179): -e compositionis interventu. 3) '-a tex Heinricus tertius pius, -us. 5) en parlant de ceux qui epistola : a) lettre assurant la protection : C0NcIL. ((oeuvrent pour la paix » ( cf. Matth. 5,9): a) en général: Aquisgran. a. 816,48 p-362,25 (cf. CONdIL. Antioch. I 7 RUOTO. COL. 28 p. 28,18: ubi vit iste Domini -us et [Mansi Il p- 1323]): nullus peregrinorum sine -is, kf est mirabiliter humilis. BERNARD. cpist. 25,2 p. 79,5 (e. 1130- 40 commendatitiis suscipiatur epistolis b) lettre de 31): -um qui vincat in bono malum, id. serm. de div. 98 recommandation pour un clerc (et assurant sa p 365,1 : -i .., surit qui non solum in se et in aliiseam Ise. protection): RuFIN. summa dist. 68 p. 139: he [se. pacem] faciunt. IsAAc STEL, serin. 8,15,163 t,! p.202: littere] quoque dicuntur -e, quia eis munitus clerieus, Spinitu patientie ita -us, ut in se pacificaret ormes Deo. ubicumque fuerit, eum pace et sine contradictione GAUFRID. AUTlss. serin, p- 185,23 : viri -i surit qui ceteros 45 officium suum exequi potenit. STEPH. T0RNAc. summa uniunt et confederant in fraternitatis anoure, discordes ad dist. 68 p- 94: que etiam -e epistole dicuntur, quia communionem revocant unitatis, concordes in vinculo elenicus bas habens sine contradietione et in pace potest pacis continent et conservant, b) en parlant de l'Eglise: officium ordinis sui celebrare « consecrandi » diaconos et BERNARD. epist. 176,2 p- 394,22 (a. 1135): Ecclesiam saeerdotes. 4) qui apporte la paix du corps et de l'âme: a) -am in unitate. e) vis-à-vis des ennemis de la paix: 50 du corps: BERNARD. SILv. mundi univ, 11, XIV 40 p. 66: BERNARD. serm. de div. 98 p. 365,1 : -i .. qui ... volentes mulcet ad borain / iumina -us officiosa sopor. b) de auferre [pacem] diligunt (cf. Ps, 119,7). 6) qui a des l'âme: a) en parlant de l'Eucharistie : HILDuIN. transi. intentions de paix envers autrui, qui ne fait pas preuve Dion. III, 111 1 p. 97,6 (icr. eccl.) : divinissima autem d'hostilité: BERTHOLD. CON5T. annal. a. 1079 p 320,51 unius ipsius et panis et eaiicis communis ac -a donacio. 17 pacifiais - pacifica 18

) par des paroles apaisantes: HRARAN. earm. 39, 2 Bernard, Tiran. X 88 p' 243E : qui solutus, illico it.a p. 197 da ... sensum corde purissimum, famen ore quietus redditus est et -us ac si nulla prius insania -um. ElciiL. Stunn. 6 p- 368,16: sanctum Bonifacium laborasset. 2) en paix, serein: a) en général: CERBAN, pontificem a nobis servis suis -is salutato sermonibus. transi. Max. I 36: -us status anime [est]. b) en parlant GUERR. serni. I 2A 37 p- 106: quos salutaveras verbis -is d'une personne dont l'âme est en paix: BALD. DURci. inf. I postmodum salutando in oscuto pacis. 5) qui souhaite la 6 col. 1676: quando murmurando duo mata sustineres, paix: dans l'expression osculum -um : a) baiser de paix -us esta, et gravamen corporaie lac tibi antidotum pour accueillir: W0RMON. Faut. 20 p- 225 : datis invicem spirituale. verbis cum osculis -is et copia benedicendi. b) baiser de II) subst. : A) paciftcus, -i m. : I) en parlant du Christ: paix au cours d'une cérémonie religieuse (en signe 10 être de paix, celui qui donne la plénitude de la paix: IsAAc d'entente) : FULCH. hist, Hier. 125 p- 280: Greci ... facta STEL. serm. 1, 14,104 t, I p' 92: verus -us. ADAM ScoT. in basilica Beate Marie supplicationead Dcum devota serra. 23,5 col. 221': pax vobis (Le. 24,36), spirituate dato Syris oscuto -o (s. osculum pacis s.v. osculum et nostri -i verbum, IIJLIAN. VIZELIAC. serin. t. I, XI, 57 su. pax). 6) (philos.) qui est source d'harmonie: 10H. p. 244: neque enim sanguis -i petit vindictam sed Scoî. divis. nat. II col. 606D: ex qua ineffabiti universalis I5 ventant. nature -a concordia sibi invicem, rcmota omni 2) en parlant du roi Salomon: homme de paix: ADAM contrarietate, conscntiunt. 7) (sens technique) en parlant PERS. mut. amor. XV 57,566 p. 326: roborata (regina], d'un sacrifice : pacifiant : HILDES. myst. miss- col. 1188A accedit ad verum -um. aspergi tabulas tex, umbra iubebat et aram,/ exteriusque 3) celui qui établit la paix, qui oeuvre pour la paix (cf. sacrum sanguine -o. 20 Matth. 5,9) : PETR. DAMIAN. serm. 55 col. 813 0 : « beati D) en paix, en sécurité : 1) paisible, tranquille, sans -i », non solum pacati, sed -j, facientes pacem, concordie incidents: a) en général: GAIJFRID. GRossus Bernard. semina seminantes. CERBAN. transi. Max. HI 47: et Tiran. IV 35 p. 23l: ilios -a navigatione ad propria multos -os [mondas habet] sed animam corpori transmisit. b) en parlant d'un lieu: DIPL. Loth. lI 7 subicientes. BERNARD. convers. cler. 39 p. 114,21 p. 393,32 (a. 859): ut memorata sancte sedi infra regnum 25 considera diligenter non pacidicos, sed -os commendari. nostrum quietum et -um iocum ad consolationem et Sunt enim qui dicunt et non faciunt. id . sent. IL 186 refugium canonicorum tribueremus. THANOM. Bernw, 7 p. 58,1 : -i. qui pacem faciunt. RICHARD, S. Via. except. p' 761,20 periculosissimum locum .Dei, populo -um fecit XI 4 (8) 9 p. 445: -i surit qui non in se pacem tantum et tranquillum. RADULF. Dic. imag. hist. Il p' 64: qui custodiunt, verum et alios discordantes ad unitatem sinus transitant facientibus a Britannia versus Franciam 30 pacis reducunt. se -um et comeabilem offerebat. 2) sans hostilité, en paix 4) celui qui lutte contre le mal, qui sauvegarde la paix (concernant le domaine militaire) : THIETM. 6,35 de l'âme: RICHARD. S. Via. except. XI 4 (8) 1 p. 455: -i p.316.25: terra bec hactenus -a crebris concremationi- surit qui in semetipsis pacem facere et custodire notant, bus quatitur. ib, 7,76 p- 492,4 in occiduis partibus raro qui vitia adversantia subigunt, ... et quicquid in se amen quiescentibus -a Deo gratias! manebant cuncta. 35 perverse cogitationis, locutionis operisve deprehenderint, Ftjico hist, vie leros. 11 95: -am poscentes transitionem. prudenter ... expeliunt. ib. 7 p. 445: -i surit qui cum eis a spéc., en parlant d'un lieu où la paix est garantie: malis mala inferuntur, mala minime retribuunt, sed cum GALBERT. BRuO. Karol. I p. 4: omnia arma postposita his qui oderunt pacem -i sunt. saut in forinsecis lacis sicut et in -is. 3) (iur.) sans litige, 5) celui qui établit la paix (dans le domaine politique) sans contestation : DIPL. Loth. 18 1 p. 202,36 (a. 843) : ut 40 LEGES Edw. Conf. 32,2 p. 654: Frisones etiam et quieto cas ipsa ac -o iurc possideat. DIPL. Loth. II Il Flandrenses comites sucs maregrave, quasi maiores vel p.400, 12 (a.859): quatinus ... eam teneat Mique bancs -os vacant. possideat usuquc fructuario ordine dominctur -o, DIPL. 6) messager de paix: AELFR. angl. sas. vocabul. Karlom. 11 21 p' 315,17 (a. 879): ut habeant iilud atque p. 143,31 : nomina armorum ... caduceatores, vel -i. possidcant famuli Christi ivre quieto ac -O. ACTA pont. 45 B) pacifica, -orum n. pl. : I) ce qui constitue la paix, la Rom. mcd, 1 25 p21 (a. 1053) liberum et ab ornai paix elle-même: a) en général: HRABAN. earm. 24,4: et advocatura quietum et -um. BERTIIOLD. C0N5T. annal. a. maneas sospes, nobis et sospita poscas,/ auctor et ipse 1079 p' 318,49: episcopis quos sede sua iam cxpulerat Deus -a tribuat. b) paix militaire: ANNAL. Fuld. Ratisb. securum -unique ipsis utendis et possidendis ingressum et a. 889: advenientibus ... undique nationum legatis, arbitrium .,, concederct, INNoc. III reg. 91 p' 131 50 Nordmannorum, ... -a optantes. ib. a. 895 p' 126,22: ad (a. 1198): faciatis eundem ... ipsius prebcnde, sicut regem -a optantes pervenerunt. THIETM. 8,22 p. 518,33 iustum fuerit, -a possessione gaudere. cum frater suus ... dextera manu sua -a promitteret. E) calme : I) tranquille, en parlant d'une personne 2) sacrifice offert pour obtenir la paix, le salut (STEPH. sujette à des crises d'agitation: GAUrRID. GROSSLJS TORNAc. summa, causa I q. 1 p. 133: -a, sacrificia, que 19 pacificus — paciscor 20 offerebantur pro Pace; vel fila sacrificia dicebantur -a, p. 25,2: sepe evenit, ut in ius vocati transigant sen alias quorum pars cedebat sacerdoti, pars offerenti, pars -ciscantur. suivi de cum et ('ahI.; PETR. CANTOR verb. domino, quasi omnibus inde pax formaretur.) Ivo cpist. abbrev. 36 col. 125": -ciscitur enim episcopus vel I p. 266 (a. 1096-97): completis a sacerdote summo sacerdos cum patrono de necessariis nature inveniendis Aaron hostiis pro peccatoet holocaustis et -is (cf. I Reg. 5 ministris altaris. 13,9). PETR. P,crrog carm. 133 p. 4: et pro peccatis et 2) emploi transitif, avec des compléments tels que victima -arum I nonnisi de manibus acceptabatur eorum foedus, pax, societas, ou communia: a) paix militaire; [sc. sacerdotum]. PETR. COMESTOR hist, schol. col. 13060: ANNAL. Bertin. a. 846 p. 52: pacem cum Nomenogio cumque vidissct Saul moram sibi damnosam, septima die duce Brittonum, ... -ciscitur ib. a. 867 p. 136 : co usque obtulit holocaustum et -a. GUILL. TYR. hist. rer. transm. 10 -ciscende pacis est perducta conditio. ib. a. 876 p. 211 VIII 3 p. 325: altare Domino edificare, in quo ut ... foedus cum eis -ciscerentur. FL000ARD. annal. postmodum obtulit holocausta et -a. a. 938 p. 71 : Arnuifus cornes et Heribertus inter regem pacifluus, -a, -um [pax et fluo} qui répand la paix, d'où Ludowicum et Hugonem dilationem accipiunt, pacem découle la paix; 10H SCOT. versio Dion. Ar. III 11 col. sacramento -ciscentes usque ad ûnem Ianuarii mensis. I 166C: quid si quis dixerit de ipsa secundum Christum -a 15 Huoo PICTAV. chron. Vizeliac. 11814 p. 434: confederati humanitate, secundum quam non discimus adhuc sunt tiranno, ... -ciscentes ad invicem ... communiam. b) pugnare. accord juridique; FLODOARD. armai. a. 924 p. 25: pacifusus, -a, -um [pax et fundo] qui répand la paix; Wilieimus et Hugo ... cum Ragenoldo de sua terra HILDUIN. transi. Dion. XI S p. 279,20 : quod quiscumque securitatem -ciscuntur. c) dans le domaine spirituel: dixerit in Christi -a humanitatem? (gr. dpvoxûtov). 20 conclure un accord avec les puissances du mal; BERNARD. paciinunerans, -lis [ pax et munero] celui qui donne la serm. de sanct. (Dedic, cccl. 3) 3 p. 381,8 : nonnullos, qui paix (en parlant de Dieu) ; HILDUIN. transi. Dion. (div. colloquantur hostibus et -ciscantur foedus cum morte, nom.) 4 p. 265 (éd. Chevallier) : et ipse pax et -s hoc est moliantur .. imminuere ordinis disciplinam. hymnizatur a sacris theologis. (gr. cLp'voadpo). B) obtenir la paix, obtenir par un accord; I) absol. pacimunerus, -a, -um [pax et munero] qui fait don de la 25 Obtenir la paix (UouTto: -cisci id est in pacturn paix: HILDUIN. trans]. Dion. (div. nom.) Xi 3 p. 278,17: accipere): RAHEW. gesta 4,46 p. 286,31 : sua ... adventu et est uniuscuiusque immixte proprietatis perfecta pax nostris spem triumphi, advcrsariis (iduciam -ciscendi custodialis, -is suis providenciis, omnia inseditiosa et donavit. 2) obtenir par un accord; a) trans. (suivi d'un incommixta ad tanta et ad invicem persalvans. (gr. adj. verbal) ; CARTUL. Sangali. I 548 (a. 870): tes, quas sLp)vo8c)poLç). 30 priores mci ... tradiderunt et sibi et successoribus suis sub pacinum, -i n y. bacinuin. censu quatuor solidorum -cti sunt possidendas. b) paria, -vis f. y. pactio. obtenir que (suivi de ut et le subj.) ; PETR. VIENu. (2) paciscona, -e f [,-. ,ra-ytç] piège à rats; UOuTlo 5v.: exccpt. IV 26 p. 358 : veluti cum vendo tibi mulam -a, muscipula. menin, et in ipsa traditione -ciscor, ut liceat me equitare paciscor, -etus sum 3. formes ; pacisscor: SUMMA Trec. 35 eam usque Romam. c) obtenir par un accord que (suivi de p. 47,24. pasciscor: CARTUL. & Martin. Sparnac. 2 hoc quod et le subj.); CARTUL. Mog. A 519 p. 424 ex. p. 216 (a. 1074). SUCER. Ludov. VI 16 p. 104. passciscor: (a. 1124): hoc nobiscurn -ciscens, quod ipse hereditatis SUMMA Trec. p. 32,20. sue iusticiam ab illo requireret. I) déponent: A) conclure un accord, négocier (UGUTI0 C) promettre, s'engager à (UGUTIO : -cisci, id est in s.v. -ciscor: ... id est pactum facere): 1) intrans. ; a) en 40 pactum ponere vel promittere) : I) suivi de l'accus. d'un parlant de paix militaire (PAnAs: -cisci : pacem nom de chose et le dot. de la personne envers qui on reintegrare) : RICHER. hist. 1 48 t. I p. 96 : ad votum s'engage; a) en général; ANDR. FLOR. mirac. Bened. III commune -ciscuntur atque in sua concedunt. SUCER. 18 p. 244: regem Henricum adiit, cique -ciscitur Ludov. VI 16 p. 104: ad castellum ... cui perhibet summam sui patrimonii. AcrA duc. Norm. 225 p. 433 acoiarum antiquitas aut vix aut numquam convenientes 45 (a, 1063-66) : et adhuc -clos suai eis, ex bis que -scisci. spéc., suivi de cum et l'abl. ; ANNAL. Bertin. a. 856 recuperaturus sum per clementiam domini mci ..., ea p. 72 : Karlus tex cum Respogio Briuone -ciscens. GESTA que monstrare potuerint se habuisse tempore Norm. p. 534: Karolus cum Northmannis in quatuor Guimundi. CARTUL. Bund. 341 p. 253,36 (a. 1160): -ctus millium libris argenti ad pensam eorum -ciscitur. sum eis tantum ac tale ius quantum et quale ministeriales AIM0IN. FLOR. gesta Franc. 111 49 p. 90: intercurrenti- 50 sancte Marie debent habere. b) une somme d'argent; bus legatis, frater cum fratre -ciscitur. avec de et l'abl. HELM. 25 p. 51,1 : at ille -ctus est ci XXti marcas. c) (désignant le sujet de la négociation) ; ANSELM. LEOD. quelque chose de désagréable; CARM. de Cass. 362: hoc gesta p. 223A: obsessi de vita et membris -ciseuntur. b) ait in vicis, hoc urbibus, hocque plateis I lsrahelita en parlant d'un accord juridique; SOMMA Trec. 11 3,! cluens, Saronis opaca -ciscens. d) ûdem -cisci : jurer sa 21 paciscor - paco 22 foi, promettre fidélité: RICHES. hist. 1 98 t. I p. 288 imperatoni. d) forme réfléchie, se -are : Wieo gesta 20 occurrit ci Karolus Constantinus, Vienne civitatis p. 40,3 : ut ... cum Cesare se -aret. 2) en parlant d'un princeps, ... fidem iureiurando -ctus. 2) suivi de ut et le territoire: pacifier : RUOTO. COL. 5 p. 6 fundato et ad subj.: s'engager à: CARTUL. Bund. 202 p. 162,29 unguem -ato imperio. SIGEBERT. GF.MBL. Luc. sir. 319,2: (a. 1070-78): cum ipsis nostris -cti sumus fratribus, ut ... s Otthone primo Cesare strenuo,/ -ante terras auspicio ad convivium ... annuatim conveniant. 3) suivi de quod et bono. Orro FRIS. gesta 1,21 p. 34,29: impenium le subj. : s'engager par un accord à: ALEX. NECK. nat. qualiter ... -atum fuenit. rer. 11 157 p. 254: spondens et -ciscens quod ipsum B) dans le domaine des relations civiles : t) en parlant domino suo reconciliaret. 4) suivi d'une prop. infinitive: de personnes: apaiser: CAPIT. reg. Franc. 1 5,! p. 123 ADAM BREM. p. 189,17: -clos est se mille libras argenti 10 (a. 805) de armis infra patria non portandis, ...; et si daturum. TRAD. Ratisb. 577 p. 300,30 (e. 1060-68) sibi faidosus sit, diseutiatur tune quis e duobus contranius sit vero talem prebendam ...

Ratisb. 20 p. 26,22 (a. 822): Bernhardus contra ]cgcm d'une terre) : GESTA Steph. 1 37 p. 55: Willelmum in -atum placitum presumebat inquietare. WALÀHFr. imag. tantuni humilem reddidit ut ... patniam -iorem Tetr. 125: -atis ... litibus. LECES Henr. 1 71 le p. 590: si relinqueret. d) gardé à l'abri (des troubles) : WIBALD beneficio legis ad misericordiam vel concordiam cpist. 150 p. 238,32 (a. 1149): Corbeic maximas et -as pertrahatur, de wera mortui pIcne satisfaciat et witam et divitias esse. CARTUL. S. Wcrburg. p. 57 (e. 1150): dedit manhotam; et omnibus rite -ecatis piegios legalitatis pro anima iliius ... tres mansuras quietas et -as. e) qui deinceps inveniat. CARTUL. S. Bened. Floriac. 138 p. 320 concerne la vie civile (par opposition aux occupations (a. 1144-54): si vero de rebus abbatis de Curte Dei guerrières): GUILL. CaNai. lion. et util. 33 col. 103I: adversum nos calumnia insurrexerit, eam ipse -abit. magnificentie officia partim surit -a, partim beilica. 3) 111) tenir à labri de (suivi de ab et l'obi.) : CÀRTIJL. 'o dans le domaine spirituel: a) en paix, qui garde la paix, Brem. 49 p. 54 (a. 1159): ut prata ... a die, quo ubiquc qui est en paix vis-à-vis de Dieu (UGUTI0 5V. paciscor: terrarum legitime -ari soient, osque dum a mancipiis -us ... quasi pacem tenens) : AELR. orat. 8 p. 200 : sint, nostnis graniina collecta fucnint, ab omni pecore -ata dulcis Domine, ipso Spiritu (un operante, clin se ipsis et sint. o. aussi pago. ad invicem, et ad me -i, modesti, benevoli, invicem part. passé pacatus, -a, -umforine paca : EPITAPH. van. 15 obedientes, invicem servientes et supportantes inviccm. 11 48,8, A) adj. apaisé, en paix (Gioss. end. Cas. 401 spéc., en parlai:: des moines: DI pL. Otton 111 90 p. 472,5) : -issimi, quieti. PArIAS : -us : propiciatus, mitis, p. 500,44 (a. 992?) : inibi conversantes [sc. monaclu'] sou lenis, piacatus. Uoinio s.v. paciscor : -us, -n, -um, id est Den vacare et -iori vite ... valeant suppuicare. noter pacificatus) : 1) en parlant de personnes: a) qui û fait la l'emploi au superlatif: VALCAND. Deod. 14 col. 623A: paix: EIGIL. Sturm. 18 P. 374,51 : ita -i finmuterquc in 20 huic anido eremo dulcissimus vicinus et -issimus affinis amicitia fundati, tex iter ... arnipuit. .LAMB. ARo. hist. accessit suo Deodato. b) de paix, dans l'expression Ghisn. 94 p. 605,26: cum cognovisset Francorum regem -issimus fractus (par référence à Hebr. XII li: fruit de sibi quidem -uni, non tamen piacatum. b) qui a des paix) : Arro VERC. epist. p. 299,27 : fructum -isimum dispositions pacifiques: RUD. FULD. Alex. I : criant iustitie, GUILL. ALB. Rit. arithm. p. 199: qui omni bone [Saxones] ... demi ... -j. RuoTc. COL 39 p. 42,7 : ut ... ab 25 spei numerorum atque laudabiles exercitatis in iustitia hostibus tuti et inter se invicem possent esse -i. à noter fructum reddent -issimum in mille quadragintis viginti l'emploi au superlatif: qui fait régner la paix (en parlant octo (cf. GUIBERT. Nov. moral. III cap. V 31 col. 83C), d'un chef militaire) : THANCM. Bernw. 22 p. 768.40: lsAAc SI-EL. serin. 3,9,77 t. I p. 120: quando exercitatis prescrite ... singuiaris menti viro Hcinrico duce -issimo. per eam -issimum feret fructum ipsius iustitie. e) à noter l'expression iratus aut us : bon gré, mal gré: 30 B) subsi. pacatus, -i ni. I) celui qui fait la paix, artisan Guioo I medit. 205 p. lOI : hic potcst de se elemosinam de paix: PETR. DAMIAN. serm. 55 coi. 813': idcirco facere, ut, sieut vident alus expedire, iratus sit aut -us. subinfertur « beati pacifici ». non soluin -i, sert spéc., dans des actes diplomatiques espagnols ou de régions facientes pacem. ALGER. LEOD. miseric. 11 8 coi. 900<: voisines: 131PL. Petr. I Arag. 10 p. 220 (a. 1092) : ego idmonendi surit ergo -I, ne si ad correptionis verba retineo in ipso castro alia mediatate in dominicatura et 35 prosiliant, temporalem pacem sibi perturbare formident. potestate de ipso castro iratus et -us, bu. feud. major I 2) celui qui possède en paix des biens matériels: 14 p. 20 (a. 1151): de loto aiio honore, frata et -gala, per BERNARD. sent. 11186 p. 57,21 : -j, qui in pace possident quantas vices ci cornes demandavcrit per se aut per sucs terrain suant. nuntios. CARTUL. S. Cucuph. UI 1117 p. 270 (a. 1178): 2. paco I. y. pago. dabitis quoique nobis potestatem de predicto kastro irati 40 pacorium, -i n. u. pascuarium. et -ceati per quantas vices vobis quesivenimus. CARTUL. I. pacta, -cf l)fiancée: EKKEH. 1V bened. Il P. 196: Magalon. 228 p.411 (a. 1194): per pacem vet per pande Ioseph -am gnavidam, sert nemine tactam. 2) o. guerram, irati sive -ccati. pactum. 2) en parlant de choses: a) en paix, dans la paix: 2. pacta, -e f u. epacta. AGORARD. fil. Lud. Pii col. 315 (1 17 p. 315): si ergo illa 45 pactalis, -c [pour pactilis] qui concerne un accord: veritas ... omnium hominum mentes possideret, etiam Ucu-r,o 5v. paciscor : hic et bec -is, -e ... ad pactum sine rectoribus et principibus tes mundi concordi pentinens. socictate -e mancrent. b) apaisé (en parlant des pactarius, -i m. [pactum] celui avec qui a été conclu un éléments) : GuiDo Axis. (?) Hasting. proel. 79 : iam bene accord: CARTuL. Rhen. mcd. 11 152 p. 194 (a. 1196): -o credere se pelage. REGINAI.D. C0L0D. Cuthb. 39 50 qucnimoniam deposuenunt ... de armoria de Mertelache p. 83 : ventus ctiam decidens in autant -issimam et de avena quanti -i neddunt pneposito annuatim. (ib. 161 vertebatur. GALTER. CASTIL. Alex. VU 394: -o purior p202 [a. 1196]). amne. Rou. T0RIG. chron. a. 1144 t. I p. 233: navis veto paetena, -e f o. patena. ut antea -ceata suicavit cquora. c) pacifié (en parlant pactifico I. [probablement pour pacifico] pacifier, 25 pactio 26 apaiser: Gnzo corp. Christi col. 392": ut coelestia -et, ut de Cordula decimalem -ncm, quam predecessores sui in terra reconciliet universa. fecerant cum Rannulfo abbate ... eoram nobis pactin, -nis f. formes: paccio: VITA Deic. 34 (12). recognovit. TRAD. Ratisb. 370 (a. 1028-29). CARTUL. CIun. 1V 3669 C) dans le domaine militaire : accord concernant le p. 18 (a. 1093). ACTA Pont. 48 p. 74,4 (a. 1152-53). etc. rétablissement de la paix: 1) en général: ANNAL. Vedast. pacio: MON. Novai. I 73 p. 186,9 (a. 1044). pauctio a. 877 p. 41,22: misit legatos qui cum Nortmannis CARTUL. Icaun. 11 p. 94 (a. 1159). CARTUL. S. Mar. Paris. tractarent ut munerati e regno eius abirent. Et facta -ne, I p. 316 (a. 1190). CARTUL. S. Crue. Aure], 125 p. 207 spoliantur ecclesie, et omne regnum ad hoc tributum dat, (a. 1200). pautio: CARTUL. capit. Derton. 3 p. 5,18 ut ab hac liberarentur clade. REGINO chron. a. 879 (a. 945). pectic: CARTUL. S. Vinc. Ovet. 224 p. 356 10 p. 115: facta itaque -ne datisque sacramentis. ANNAL. (a. 1147). Aug. I a. 1062 p. 127,42: qui [se. Heinricus rex] 1) (kir,) convention, accord (UGUTIO s.v. paciscor: hec episcopum ad -tient vocavit. ROB. MON. ItEM, hist. Hier. -o, id est conventio) : A) en général: CARTOL. Andegav. V 5 p. 794: dispositis -nibus et tcmpore constituto L 111 354 p. 214 (a. 1120): antiqua sanctorum patrum tenende pacis sacramenta dederunt et acceperunt. HELM. eruditionc et sapientum virorum consuetudine, didicimus 15 18 p. 38,19: dux ... Saxonum ... Slavos, quos ... bellis tes gestas et -nes sanctarum ecclesiarum noticia sive -tubas subegerat, ... vectigalium pensionibus litterarum evidentissime designare. SUCER. carte 5 p. 332 aggravavit. ACTA Heur. 11 369 t. II p. 21 (a. 1174): (c. 1130): huius autem -nis testes sunt. CARTA a. 1141 pacem Dei gratia feci cum rege Franeorum ... In -ne (Bourgin. Commune de Soissons 2 p. 406): -num iura, autem est quod primogenito fillo meo dabo ... XV milia que fide et sacramentis, ... Ivo de Nigella nuper michi 20 librarum Andegavensium. 2) avec un compl. au gén. firmavit ..., conservare studui. CARTUL. S. Stcph. Val!. 59 FULCFI. hist. Hier. 113 p. 370: quatinus certaminis tedio p. 49 (a. 1176): testes: Petrus Rufus abbas. qui hanc vel vi superent vel ad paeis -nem pertrahant. RAUEW. fecit curai prefato Benedicto. CARTUL. S. Nico!. gesta 3,27 p. 199,20: datis LX vadibus simulque non Prat. 14 p, 42 (a. 1192): ipse etiam in manu nostra rident modica pecunia, in deditionis -tient recepta [sc. Brissia]. dedit quod -nem islam firmiter observabit. 25 CARTUL. S. Mont. 11 9 p. 35 (XII s.): Ionga est orta B) dans le domaine juridique: 1) accord concernant la a!tercatio dance utrisque placuit quies et pacis -o. disposition des biens: TRAD. Fris. 1076 (a. 926-37) D) dans le domaine politique: DIPL. Otton. 1 350 placuit atque convenit inter ... episcopum et quendam p. 483,6 (a. 967): promisit nobis cunctus ducatus nobilem virum ... quandam -nem [se. eommutationem] Veneticorum et suecessoribus nostris pro huius -ais facere. TRAD. Ratisb. 212b (e. 980-85): quidam ingcnuus 30 foedere annualiter omni mense marcio persolvere libras vit Adalhart -nem fecit cum Uuo!fgango presule ..., id est quinquaginta. Wiro gesta J p. 9,18 : cum irnperator predium quicquid habuit ... tradidit. ACTA Henr. 11, 1 sine filiis obiisset, quilibet potentissimus ... nitebatur aut 176 p. 308 (a. 1156-61): qui ... per predictam -nem X fieri primus aut quacumquc -ne a primo secundus. ORD. acras terre Eustachii Harenc, grangie fratrum viciniores, VIT. hist. IX 9 t. Iii p. 536 si nobis imperator, ut commutaverunt. Ron. ToRlo. chron. add. 41 t. II p. 312 35 promisit, adiutor advenerit iuratasque -nes eustodierit. (a. 1177): durabit autem -o ista inter nos et hommes RADULF. DIc. imag. hist. t. 11 p. 113: -nes mite surit predictos quandiu terram predictam poterint nobis plures inter imperatorem et regem, ad persolvendam non vuarantizare. CARTUL. dom. Nigel!. 80 p. 164 (a. 1178): spectantes pecuniam, sed ad statum regis interverten- notiftcamus presentibug et futuris concambium dum. quoddam et -nes que facte sunt sunt inter Utricum de 40 E) dans le domaine administratif: 1) en général: Monteni et fratres Longipontis. ACTA pont. Rom. Gall. CARTUL. Encr. 3 p. 16 (a. 1178?): ista enim eoneessio IV 204 p. 353 (a. 1179): preterea -ncm illam, ... videlicet per omnes -nes maioris vel trium iuratorum testimonium quod terrain, ... non possint vendere alicui. 2) accord habentes preassignatum extendit dignitatem. 2) privilège concernant la perception des redevances: a) en général: déterminé à la suite d'une convention: DIPL. Irmingard. CARTUL. S. Mar. Carnot. 48 p. 142 (a. 1134): si predicto 45 (DIPL Loth. I 146 p. 331,21 [a. 853: spur. XII si): qui termina predicte -nis censurai non solverent, censualis ab attavo ministeriales fuisse non probantur, nequa- emendationis lcge restituent. CARTUL. Halenval. 5 p. 8 quam iusticiam ministerialium participantur, exceptis (a. 1163): rcsiduum huius terre dedit cidem ecclesie pro qui banc per domnos sans a quibus traditi fuerint dimidio sextario Calniacensi ... Huic -ni interfuerunt ecelesie, -nem adipiscuntur. CARTUL. S. Crue. Aurel. 125 Wibertus et Alufus conversi et idem Odo. b) dans 50 p. 207 (a. 1200) : et hoc ipsi campsores concesserunt l'expression decimalis -o CAlCUL. Rhen. mcd. 1 604 p. quod singulis annis pro pauctionibus istis reddent et illas 664 (a. 1157): noverint universi decimales censuum -nes decem libras in predietis nundinis et C solidos pro fore confirmatas. ib. : censuales -nes. CARTLIL. Rhen. monetagio ad Pascha. med. 11 62 p, 104 in. (e. 1179): Berewicus pastor ecclesie F) dans le domaine du droit privé: accord à l'occasion 27 pactio 28

d'un mariage: CARTUL. Carcas. V p. 319 col. 2,64 48 p. 74,4 (a. 1152-53): ea tantum -ccionc quod omnes (e. 1192): -tics et conventiones quas pueile faciunt patri decime ... permaneant. et main ... tempore quo maniant cas. III) promesse, engagement ( UGuTIo s.v. paciscor: hec G) par métonymie: 1) redevance: D!PL. Rodulf. -o, id est ... promissio) : A) promesse d'argent: I) en Franc. reg. 4 p. 25,5 (a. 924): ut nullus cornes ... ibi 5 général: ARELARO. hist. caiam. 1224 p-97 (col. 14B) : sub audeat aliquam exactionem facere neque mansionaticas, quacunque tributi -ne inter inimicos Christi christiane aut -nes, aut aliquas nedhibitiones exigere. CAWFUL. vivere. Orro FRIS. chron. 2,33 p. 105,21 : pacem hosp. Trencat. 107 p. 93 (a. 1192): conccdo et laudo petentem cum pecunie -ne susceperunt. 2) en échange cum bac carta tibi stare dictum et tuis sub codem d'un service armé (solde) : CHRON. Egm. lib. Adalb. aceapto et censu et -nibus. spéc., loyer dun bail: 'o p. 107,12: mufti milites et armigeri solidorum -ne CARTIJL. Ultraiect. 11 552 p. 17 (a. 1200): nobis convocati. 3) en échange d'un office ecclésiastique annuam -nem ... persolvet. 2) document, acte: Diii. (simonie).' EPI5T. Hann. 17 p. 40,23 (a. 1075): quod Arnulfi 147 p. 225,12 (a. 896): hoc etiam in ordine .jjs nulla -ne episcopatus donum a rege accepisset, ... sua eorum addidcrunt, quod ... sanctimoniales femme attestatione ilium purgavit. RUFIN. summa II I p. 199: licentiam habeant suas tes a rebus episcopii sequcstrandi. 15 quemadmodum -o constituit aliquem symoniacum apud Oui. Heur. 11 255 p. 295,33 (a. 1013) : quia perpetuam ecclesiam, ita intentio apud Deum; et quia in munere pacem ecclesie Dei cupio, hanc -nem conscribi anulique quidem pecunie solet -o intereedcre, in obsequio autem mei impressione muniri feci. CARTUL. Mog. A 299 p. 190 vel lingua sola intentio consuevit facerc symoniam. PETR. ex. (a. 1057): -nes nostras ... taxatas et firmatas apicibus CANTOR verb. abbrev. 37 col. 127C: sicut autem -o annotari ... precepimus. CARTUL. Beau. 73 p. 46 20 vocalis in spiritualibus indiea[tivaj est venalitatis et (a. 1163): ilIa autem ecelesie dimissio, sub bac -rus forma effectiva simonie coram hominibus, ita et -o mentalis. facta est. CARM. But. B 8,2,5: previa fit -o, Simonis auspicio. II) condition, stipulation (d'un accord) : (UGuTlo s.v. GIRALD. gemma 11 24 p. 282: quoticns enim -o paciscor: -o ... Id est conditio) : A) en général: CARTUL. intervertit, vel expressa vel signo quolibet manifesta, sine Biterr. 109 p. 151 (a. 1107): ego ... recipiens laborativam 25 qua raro tnicennaria facienda suscipiuntur, apentam predictam -nibus et conventionibus suprascriptis. ineurri constat simoniam. Huco V CLUN. consuet. CARTIJL. hosp. Trencat. 162 p. 146 (a. 1194): pro eu p. 42,3 : quoniam plerumque et in plenisque Iocis accidit, quod venditum est et pro -nibus circa eamdem quod ingressus monastenii pecunia vel -ne interveniente vendicionem comprehensis omnia bona mea jure ypotece conceditur. ib. p. 47,39: statuimus ergo ut prioratus. obligo domui Hospitalis. CARTUL. S. Mar. Avenion. 136 30 decanatus et cetere crimes administrationes, gratis et p. 159 (a. 1199): compositio et concordia ah utraque absque venalitate et -ne conferantur discretis et honestis parte tenenda et in perpetuum observanda, cum-tubas vins, qui precssc novenint et prodesse. seu conventionibus infrascniptis, facta est. B) (iur.) promesse concernant le mariage (ANSELM. B) stipulation d'une convention de tonlieu: CARTUL. S. LAUD. opusc. p. 477: est autem fides -nis, sicut quando Midhael. Mos. 109 p. 352 (a. 1150-70): -nes thelonei 35 aliquis promittit fidem alicui, quod ducat cam): inter abbatem Manegaudum et comitem Raynaudum. CARTUL. S. Hilar. Pictav. p. 105 (a. 1083): quia omnium C) condition (une reddition : GUILL. P!crAv. gesta 37 Creatori rerum multum placet -o nupciarum. PETR. p. 86: ibi, vinctum in medio colloquio, ad -tics quas LOMB. sent. IV 27,3 t.2 p.917: consensus, id est -o avare concupiebat, carcere ac tormentis coegit. spéc., coniugalis, matrimonium facit. ib. IV 27,9 t. 2 p. 923 : est sine -ne: sans condition: Wipo gesta 20 p. 40,26: sine 40 quedam -o coniugalis de presenti, que sponsum et omni -ne imperatori se reddidit. sponsam etiam coniuges facit. ION. SARI5H. epist. 131 D) dans des expressions signifiant à condition que: I) p. 229 (a. 1160): ex eu statim coniunx fuit quo ea ... -ne, ut suivi du subj. (PAPIAS: -o ... ratio): CARTUL. spontanea -ne sese coniugem esse consensit. BERNARD. Turic. 113 (a. 870): ea denique -ne, ut hoc ipsum PAPIEN5. decret. IV 2,3 p. 140 : duplex est -o coniugalis. à predium ... babeat. DIPL. Conr. 1 38 (a. 911-18): ea 45 noter aussi -o fidei, dans le sens de promesse de mariage, condicione certissimaque -ne ut predicti Fuldensis fiançailles, par opposition à -o coniugalis (u. supra): monasterii fratres victum et vestitum inde habeant. COMM. Cantabr. epist. Pauli (1 Cor.) 7 p. 243 : due T1t40. Fris. 1441e.a (a. 1022-39): tradidit ea -ne, ut ... V autem -nes fidei in matrimonio sepe contingunt, quarum denarios illuc datent. GUILL. PICTAV. gesta 32 74: pax una est matnimonii, altera de matnimonio. Illa autem que p. convertit ea -ne inter ducem et regem media, ut capti mi de matrimonio est non facit uxorem, quia est de regi reilderentur. 2) bac -ne ... quatenus et le subj.: contrahendo matnimonio, sed ea que nondum uxor est, CARTUL. match. Misn. 11 406 (a. 1174): tres carias promittit quandoque uxorem esse. PETIt. LOMB. sent. 1V contradidi, quod videlicet bac paccione interposita feci, 27,9 t. 2 p. 923: surit enim quedam nuptialia pacta de quitterais. 3) ea -ne suivi de quod et le sub,/. : ACTA Pont. futuro, ex quibus sponsi et sponse vocantur nec exinde 29 pactio - pactum 30 coniuges sont .. Et utraque -o desponsatio vel sponsalia I) pacte, convention: A) définitions: HRABÀN. univ. interdum dicuntur. BERNARD. PAPIENS. decret. IV 2,3 XV 1 col. 417c: -um ... est quod inter alios aliquos p. 140 duplex est -o coniugalis ... alla [coniugiij futuri. convenit pariter, non omnes. PAnAS: -ont inter partes ex par métaphore: HRABAN. Crue. 1,16 col. 211*: promisit pace convenientes scribitur legibus et moribus Christus.../ chare et pia -o sponse. 5 comprobatum; et dicitur -um quasi ex pace factum (cf. C) promesses faites lors du baptême: HRABAN. ord. I) Isio. etym. V 24,18). SUMMA Trec, p. 25,3: -um veto est col. 1173 D constat -nes crcdentium esse duas, unam in consensus duorum seu plurium in idem. Uourto S.V. qua renuntiatur diabolo et pompis dus,... alteram qua se paciscor: hoc -urn est ... conventus inter partes. credere confitentur in Patrem et Filium et in Spiritum BERNARD. PAPIENS. decret. 126 p. 21 : -um est plurium in Sanctum. 10 idem dandum faciendumve consensus (cf. ANON. verb. D) promesse de fidélité, hommage: BF.RTHOLD. CONST. leg. p. 129b). ALAN. INs. dist. col- 88711: -um, proprie annal. a. 1077 p. 295,50: hic regi Roudolfo preceptum. hominatione et ûdei non ficte -ne firmissime B) en générai: Tu]rrM. 7.33 p. 438,41 : etsi in hoc confoederatus. Ros. MON. REM. hist. Hier. 1119 p. 749: nullum accuso preter me, vercor lumen maximam pro huiusmodi angaria, facta fuit bec hominii -o. 15 multitudinem huius -i altcriusque esse prevaricatricem. pacdonaliter [pactio] adv. conformément â une WALTH. SPIR. Christoph. 11 3,61 p. 35: faucibus invidie, promesse (d'argent ou de service, simonie) : H 0GO V -um sue diluit omne. CARTIJL. Apt. 98 p. 250 (Xi s.): CLIN. consuet. 3 p. 42: ( prevaricatorem 5) nudum -um : simple accord de volontés dépourvu de esse cognoscat. Ru p. TUIT. Spir. 17 p. 76 (col. 1576D) : in formalités: PETR. VIENN. (?) except. lI 12 p. 319 : ex monte Syna cum ea [sc. Synagoga1 -um ingressus sit 33 pactum 34

Deus Pater. AaR. Edw. reg. I coi. 772 8 sacerdotes presumeret quippiam a!icui hominum per vint auferre, prevaricati sont -um Domini (cf. los. 7,11 : prevaricatus neque ultionis vindietam a quocumque inimico exigere, est pactum mcum). b) pacte avec le diable: MARK. nec etiam a fideiussore vadimonium sumere ... Hoc Theoph. li col. 597 8 en perpetuo fore pactus / soin insuper piacuit universis, veluti vulgo dicitur, ut treuga civem Satane me propter nomcn inane,/ et -um scripsi. 5 Domini vocaretur. ou les puissances infernales: BERNARD. serin, de sanct. 2) au figuré: VrrA Heur. 1V 12 p. 39,2: interim unus (Assumpt. 2)3 p. 233,13: sont ... qui ... -um pepigerunt et alter, transito ponte, sociorum numerum Intenter auxit cum inferno. et rupto certaminis -o ex equali inequalem fecit. E) (par méton.) sens concrets: I) redevances: B) dans des expressions: I) hoc... -o ut, suivi du subj. CARTUL. S. Emil. Cocu!. 179 p. 189 (a. 1063): placuit 10 à condition que : TRAD. Corb. 382 (a. 843-56): tradidit michi ut concedcrcm. ... duos monasterios ... absque quidquid ibi habuit .. hoc tamen -o ut, si dominus lilium ullius ollicio servili ac -is veredisque palacii. CARTUL. i!ii concesserit, proprio ipse i!iud teneat jure. C0D. Hosp. S. loh. Hier. 941 p. 596 (a. 1193): in casalibus et Lauresh. 76 (a. 968): recepimus ... 111es hobas et redditibus ab eisdem exeuntibus. caraggiis. -is, decimam dominicalem decimationem ... hoc videlicet -o ut integram. 15 deinccps nichi! ... vendicemus. CA1TUL. capit. Àgath. 17 2) amende (due à la suite d'un jugement) : Doc. Sanc. p. 28 (a. 1155): hoc tamcn -o ut in vita sua habeat Major. app. 111 87 p. 424 (a. 1030): petivit mici CCC annulum. solidos pro ipsa iuri(icatura de ipsa muliere aliena, et 2) eo ... -o: a) avec ut suivi du subj. : Di pi. Ludow. non abeo oncle ipso -o date. Germ. 140 (a-87!): eo quoque 'o ut ... habeant ... ancille 3) biens remis à la suite d'un accord.- CARTeL. Rhen. 20 Christi inter se licentiam clegendi abbatissam. TRAD. mcd. iI 161 p. 203.2 (a. 1196): quidam laici qui bona Brixin. 13 p-6 (c. 985-93): tradidit ... hobas 11H arabilis ecclesie que -a vocantur et ad prebendam eorum terre eo -o ut ab alus ... hobis .., debitus census remaneret. pertinent sub quadam tenent pensione. b) renforcé par conditio, convcntio ou tenor (â l'ahL ou 4) tribut: ANAST. chron p. 224,11: poliicitus au gén.): TRAD. Ratisb. 275 (e. 1006): eo tenons -o ut [Manhias] annualia se imperatori -a laturum. CARTUL. 25 annuatim ad prescriptum sanctum vit XXX, femina X archicp. Magd. 370 p. 485 (a. 1159-80): prepositus denarios persolvat. CARTUL. S. Petri. Cuit. 7 p. 9 insulam ... a Theoderico de Hagen sub -o nonaginta (a. 1009) : dedi ... suorum reievationes et recompensatio- marcarum obtinuit. spéc., dans l'expression constitutus nes altarium ... en scilicet -0 atque tenore ut quotannis sub -is: soumis au tribut: ANA5T. chron. P. 187,34: ad nostram matrem ecclesiam cum sua processione Saracenorum ... lune sub -is Persarum constitutorum 30 conveniant. ACTA Pont. I p. 2,13 (a. 1026-27) multitudo, tradideram ... villam ... en conditionis -o ut ego ipse, 5) code de lois: CARTUL. S. Bcned. Floriac. 125 P. 65- dum vocero ... teneam. LIB. .Domesd. I fol. 46b col. 2 : eo 66 (a. 876): -o Gunbaldo .., -o Romano ... tabulas -o et conventione ut post tercium heredem ... manenium corneas et -o Saleco. REGIN0 synod. caus. 1,417 p. 189 ecclesia ... reciperet, e) co ... -o quod, suivi de l'ind. ex -o (sc. lege Ripuariorum). FuND. Mur. 15 p. 46,19: in 35 CARTUL. Avennac. 8 p-77 (a. 1140): eo -o litem libro, qui vocatur -um. in quo omnium nostraruni terminavimus, quod molcndinum permanebit. [rerum] iura conscripta sont, hoc plenius habetur. 3) tau -o suivi de. a) quod et l'ind. : CARTUL. Biterr. 11) condition, stipulation : A) en général: I) au propre 109 p. 150 (a. 1107): tali scilicet -o, quod totum ipsum Aacu. coin. Barc. 121 p. 278 (a. 942) : donamus nos pastorale predictum debetis fideliter laborare et excolere. iamdicti bec omnia in eadem -um vel placitum et tale 40 b) ut et le subj. : CARTUL. Hosp. S. loh. Hier. 443 p. 306 conventum ut. dum ego ... vivo, teneam et possideam et (a. 1173): tau -o seu conditione ut post mottera ipsius, faciam mdc servicium per singulos annos. GuILL. redeat in jus et proprietatem Hospitalis. c) quatinus et le PlcrrAv. gesta 15 p. 34 : arctavit ipsum cum suis suhj.: CARTA a. 1169 (Germain, Hist. du commerce de precipuis : neque -o cos leviore quant Guillelmum ante Montpellier p. j. 111 p. 182): et hoc pignus sub uli -o tibi Pictavensem eiecit. spéc., la trêve de Dieu: MIRAC, Mar. 45 mitto, quatinus tu caminum ilium custodias. Magd. col. 739 : sanxerunt ut quarta feria osque in Hi) promesse (COMM. Cantabr. epist. Pauli Rom. Il primam Iuccm seconde férie id est quinte et sexte ac p. 170: -um ... promissio firma et immutabilis. ALAN. septime ac die Dominico vocaretur et csset ac teneretur INs. dist. col. 887: -uni dicitur etiam promissum.) A) en -um Dominice pacis inviolabile. RADULE. GLAB. hist. IV, général: BERTHOLD. CONST. annal. n. 1077 p. 290,25: V 15 p. 104: si quis ad ea [sc. loca sacra] ... confugium 50 insuper -um sacramenti cuiusdam, quod a familiaribus faceret, inlesus cvaderet, nisi solummodo ille qui -ont regis, pape adhuc persolvendum restiterat, ab cis predicte pacis violasset. ib. V, 1 1 p. 126: -um ... taliter liendum exigebatur. ib. p. 300,42: pacis compendium ut nemo mortalium a ferie quarte vespere osque ad fideique -um ... queritabant. ADAM PERSEN. mut. amor. secundam feriam incipiente lace ausu temerario XVI 49,589 p. 326 : foedus facit et poscit -um perpctis 35 pactum - paduentia 36

mansionis (cf. Ioh, 14,23). V) sens symboliques: A) sacrifIce: ALN. INS. dist. B) promesse d'argent (en échange d'un 4/'fice coi. 887e : -vin ... dicitur sacrificium. ecclésiastique) : RUFIN. summa I dist. 50 p. 115: simonie B) voeu: ALAN. INs. dist. col. 88 : -um, proprie crirnen exeipitur ab ista remissione; quicunque etenim votum. sibi est conscius quod pecuniam vel aliud pro accipiendo pactunium, -i n. [pour pactorium] formes: pancto- ordine ex -o dederit, nisi per penitentiam liii ordini Hum: PAPIAS. pangratorium: lb. plantation: PAPTAS: abrenuntiaverit, salvus esse non poterit (cf. pactio III -art, plantatorium. A 3). pactus, -us m. engagement, convention: RADI3ERT. C) concernant les fiançailles ou le mariage: dans corp. Dom. III 20 p. 24: est sacramentum iuris in quo l'expression -um nuptiale: BERNARD. TRAIECT. Theodol. 10 post electionem partium iurat unusquisque 'quod suo -u 11 781 p. 59: captus regionis puichritudine, nuptiale -um decreverit. CHRON. S. Bened. Cas. 18 p. 477,29: prima de sorore cum love fecit. Ptîrt. LoMB. sent. 1V 27,9 t. 2 vice pro -u contulerunt ei. CARTUL. S. Vine. Laud. 32 p. 430: surit enim quedam nuptialia -a de future, ex p. 217 (a. 1174): ne igitur in tain legitima pactione quibus sponsi et sponse vocantur nec exinde coniuges dolose -u conviliationis subreptio locum invertie. spéc., sont: ... proprie tamen sponsalia dicuntur quedam 15 tau -u ... quatinus ou ut: selon telle condition: CAR1'UL. solemnia -a nuptialia. spéc.. -um puerile, pour parler de Hosp. S. loh. Hier. 19 p. 20 (a. 1110): tali namque -u fiançailles d'enfants: PETR. RIGA causa reg. Franc, p. dono hoc prefatum donum quatinus ego teneo in vita 10: nesciret moram -non puerile, sed etas / invidet illud mea. CARTUL. Rhen. med. II 254 p. 294 (c. 1185): adhuc fonda, cruda, recens. superiorem vineam suam ex integro sibi resignavit ... tau IV) manière, moyen, dans des expressions signifiant: 20 -u ut A) d'une manière quelconque, par quelque moyen: I) pacus, -orum n. pl. u. pascua. -arum s.v. pascuus. aliquo -o: RADULF.-TORT. Bened. 12 p- 291 : tain fortiter pacus, -i m. u. pagus. astringit ligno ut ... rusticus ... aliquo prorsus -o eas [sc. paczâllus, -i m. [pax] celui qui a fait un contrat: Con. manus] divellere ab eodem nequiret ligno. HENR. ARI5T. Caiet. 1137 p. 264,1 (a. 1020): habet terra que detinunt

transi. Plato. Meno 73c p. 12,19: non utique aliquo -o, si 25 ipsi -i. non eadem virtus omnium est, eodem quoque modo boni padagium, -i n. y. pedagiuin. essent. 2) quoque -o : CARTUL. Carinth. 3,205 p. 88 padela, -e f u. patelin. (a. 1002-18): si quis ... iam dictum monasterium quoquo padelengus, -i m. u. palengus. -o destruere moliretur. GUIBERT. Nov. vita I 7 p. 19 padelis, -is f. u. patella.

(p, 42) : contendebat denique mater mea ecclesiasticis me 30 padenis u. patena. beneficiis quoique -o inserere. padientia, -e f u. paduentia. B) de cette façon, ainsi: I) hoc -o: RICHER. 111 44 t. 2 padis, -icis m. u. spadix. p. 52: hoc -o iuvene dimisso. LIBELL. de WiIIig. 5: finis padnagium, -i n. u. pasnagium. in hoc -o. HERM. DALM. transi. Euci. devin. 111 4 p. 57 paduentia, -e f; padoentium, -i n. u. paduentia.

hoc itaque -o erit linea a centro super aliam veniens. 2) 35 padorium, -i n. u. pandorium. eo -o: BERTUOLO. CONST. annal. a. 1067 p. 273,43 : et eo padro, -nis m. u. 2. patro. -o medium flamme pedetemptim ingrediens. paduentia, -e f [prov. paduir; cf héarn. padoen, C) nuilo -o : en aucune façon : VrrA Liutg. 1 27 : se padoence] formes: padientia : CARTUI.. Sotd. 41 p. 32 nulle -o seire. Ion. SC0T. pred. 8,4,79 p. 51: nullo enim (n. 1072-1105) et 53 p. 41 (a. 1105-1119). padoentia -o Deus destruit quod in natura creavit. Dut. Loth. Il 40 CARTUL. Ausc. 27 p. 26 (e. 1090). CARTUE.. S. Savin. 26 p.428,3 (a.866): quia eiusdem femme piain Levitan. p. 157 (a. 945; spur. XII s.) et p. 328 (a. 1119- coniationem ... nulle -o eveilendam esse eensuimus. 20). padoentiuni : CARTUL. S. Mont. 113 p. 27 (e. 1090). Huco S. MAR. mirae. Bened. 5 p, 363: ut ... nullo -° se padoventia : CARTA a. 1151 (Gallia christ. 1 instr, p. 173 super pedum suorum plantas enigere prevaieret. coi. 2). paduencia : AcTA Henr. Il, 1 25 p. 121 (a. 1156). D) quo -o : comment, de quelle manière (introduisant 45 paduenza: CARTUL. S. Croc. Burdigal. 92 p. 124 une interrogation directe ou indirecte) : IOH. Scor. pred. (a. 1122-31). patucncia: CARTUL. Magalon. 21 p. 33 5,1,13 p. 34: quo -o predestinatio omnia que non (a. 1101). patuentia : CARTUL. a. 1054 (Gaulia christ. VI predestinavit eflicit ? TRAD. Fris. 1118 (post 938) : sciant instr. Nemaus. il coi. 177). omnes fideles .. quo -o ... Frigisingice sedis pastor 1) « padoénce », droit d'usage et spécialement de cuin ... archipresbitero quoddam concanbium perfecerat. 50 pacage qui porte sur un « padoïn» ou terre vacante (en GERBERT. epist. 54 p. 84,5 (a. 985) : sed quonam -o eius Béarn) : CARrUL. S. Savin. Levitan. p. 157 (a. 945; spur. sorduerit fidelitas, nostram inteiligentiam latet. HENR. XII s.) : neque nos neque successores nostri ibi ARÏST. transi. Piato. Phedo 58a p. 5,15: nequc de iudicio potestatem nIque padoentiam habeant. CARIuL. S. Crue. igitur percunctatus es, quo -o fui(? Burdigal. 2 p, 3 (a. 1027): concedimus celiam Sancte 37 paduentia - paga 38

Marie de Macau cum salvitate et cum adjacente insula et Neap. 2 p. 60,27 (a. 951). gén. sing. padule: Coo. cum -is in terra et in mari- CARTuL. S. Mont. I I p. 7 Cavens. 145 P. 56,6 (a. 856). obi. pi. padules: MON, hist. (a. 1055) iuraverunt ... spiectum et -as silve que Neap. III p. 17 (a. 912). Doc. Port. part. III 206 p. 178 nominatur Barde ad omne opus ... monasterii ... intus et (a. 1106). padulis: CARTUL. S. Emil. Cocul. 269 p. 272 foris hedificandi, sive domibus seu ponti, sen clausuris, 5 (a. 1087). padulum : COn. Lang. 87 p. 163a (a. 812). vineis, Cocis. CARTUL. Sord. 41 P. 32 (a. 1072-1105); paudules: Orne. Corn. Pal. Rip. 271 p. 428 (a. 987). sancivit ut omnia peccora, boves, vacce, oves, eque et paudulis : CARTUL. Vega 57 p. 82 (a 1163). paules porci Sancti lohannis liberam padientiam haberent in CARrA a. 1128 (Charte. Mediev. Port. I P. 19). pudales: suis silvis et [anis. CARTUL. Ausc. 27 p-26 (c. 1090); Lin. fid. Brac. 1 38 p. 67 (a, 1032) dederunt ... de ipsa silva padoentiam ad ecelesiam 10 marais, terrain humide: Coo. Lang. 87 p. 163 (a. 812) faciendam et ad cannes mansiones et oflicinas et ad [portione] una eum ortullo et cortecclla seo padulum ignem et ad porcos et ad omnes bestias. CARTUL. S. insiniul se tenentes. DIPL. corn. Pal. Rip. 145 p. 358 Mont. 113 P. 27 (e. 1090); dedit ... in circuitu eiusdem (a. 846): coniungit ... ad ipsa -e qui ibidem est virentem. ecclesie omnia padoentia terre sue, aquas videlicet ad CARTeL. S. Petri Arlan. 2 p. 7 (a. 912) : de parte orientis piscandum, prata veto et reliquam planitiem ad alenda de illa -e de Congosto. Coo. Bar. IX p. 14 (a. 977): -e de iumenta et pecora sua; silva vero ad domos edificandas sepi. CARTUL. S. Emil. Cocul. 73 p. 83 (a. 1007): vel eonstruendas. CARTUL. S. Mont, II 83 p. 52 fontes,-es pascentes. Lin. fid. Brac. I 37 p. 67 (a. 1032) (a. 1104?): dedi etiam quendam viridarium et -am pascuis, -ibus, aquis aquarum, segisas molinarum. CARTA silvarum, aquarum, erbarum, petrarum, lignorum atque a. 1033 (Dondi, Storia di Padova lI 54 p. 80): rivis, omnium rurum circumquaquc illius ville adiacentium. 20 rupinis ac -ibus. CARTUL. Vega 4 p. 7 (a. 1062): cum CARTeL, S. Croc. Burdiga]. 92 p- 124 (a. 1122-31); lucos pratis, pasquis, -ibus. Mon. arch. Neap. V 457 p. 146 dedit in paduenza omnibus supradicte terre habitatori- (a. 1092) : integra eseatoria vestra ... posita in illa -e bus. ACTA Henr. 11,125 P. 121,3 (a. 1156): concesserunt mundare et conciare ... et ibi aqua per tempore ponere et -ciam omnium nemorum suorum. abere debeamus pro aquilandum. Doc. Port, part. III 2) «pado&i », terre vacante, généralement communale 25 516 p. 439 (a. 1115): terras ruptas vel inruptas, paseuis (cf. J. Beaurredon, Les padouiFns. Signification et atque -ibus. étymologie de ce mot dans «Bul]. de la Soc. de Borda» pacla, -cf [o. patella ?] flèche, trait 7 ou poêle 7: AcTA XXXII [1907], p.41-45): CARTLJL. Sord. 53 p.41 corn. Bellimont. 194,13 p. 159 (a. 1180): de parvis autem (a.1105-19): quicquid illi in padientia eiusdem ville latrociniis ... sicut est de tuniea furanda, ... vel de gladio excoluerint vel emerint. CARTIJL. S. Savin. Levitan. P. 328 30 et de arcu, et de vicia et de guernee, et de -e vel de rostee. (a. 1119-20): in valle Caldarea sen in ipso boseho et in paella, -c f u. patella. tota padoentia eius inculta et in eremo. CARTeL. S. Sever. paesanus, -i m. o. paysanus. Burdigal. 136 p. 105 (s.d.): in loco qui dicitur patTa, -e f [ital. dial.; a. lombard; corse; cf ital. Meiolanum et alus -is pignorabat. paffa «nourriture qui fait grossir»; cf. REW 879 n' 31 paduenza, -e f o. paduentia. 35 formes: pacca: GREC. CAT. chron. Farf. I p. 152,13. padulanus, -a, -um [padulis; ital. paduic] marécageux: pafhus: C0D. Lang. 419 col. 7I9d (a. 905-06). MON. hist. Neap. III, 112 p. 84,9 (a. 960): de Ioco qui unité de mesure pour le lard: Coo. Lang. 419 col. 715e vocatur Casaferrea, territorio -o (cf. ib. 267 p. 165 (a. 905-06): aucas Il! [reddunt inanentes], pullos XX, -a de [a. 990]). larto I. ib. col. 719d: aucas XX, pullos XL, pafho de padulectum, -i n. [padulis; ital. padulej marais. étang. 40 larto 1, formaticos XV. GREC. CAT. chron. Farf. I GREC. CAT. chron. FarL Il P. 26,12: •conœsserunt p. 152,13: ad pretium solidi unius, videlicet pacca lardi terrain semcntarieiam cum verialibus et -is et criptis in una. fundo Persiceta. palbus, -i m. y. paffa. padulis, -is m. ouf [par métathèse pour palus, -dis; cf paf, -e f o. paphia. ital. padule, port. pâu]; cf. P. Aebischer, Homenatge 45 I. paga, -e f [pour pagus] district, comté: AsseR. Rubio i LIucli, I p. 161-1741 formes: patulis: CARruL. Aelfr. I, 3 p. 1: in illa -a que nominatur Berrocscire. ib. Regens. 33 p. 90,11 (a. 901). REG. ecd. Mutin. I SI p. 75 5,2 p. 5 : exercitus perrexit in Suthrie, que-a sita est in (a. 955). CARTA a. 1050 (Manaresi, Atti priv. Mil . 11 346 meridiana Tamesis fluminis ripa. ib. 45,5 p. 34: in p. 418, 1). etc. patullis : CARTUL. capit. Astens. 24 p. 37,2 Northanhymbrorum regionem perrexit, et ibi hyemavit (a. 894). paturis: Coo. Lang. 628 col. 1078a (a. 959). 50 in -a que dicitur Lindesig. ib, 12,7 p. 9: Eanwulf paudulis CARTeL. S. Turib. 45 p. 54 (a. 941). CARTUL. S. Summurturensis -e contes. Roc>, HovenEN chron. III Petri Arlan. 52 p. lOB (a. 1048). CARTUL. S. Vine. Ovet. p. 142: in -a Belvacensi. o. pagus. 217 p. 343 (a. 1145). accus. .sing. padule : Din. corn- Pal. 2. paga, -cf [pacarc ou pagare] forme pacca : CARTUL. Rip. 145 p. 358 (a. 846). ah!. sing. padula: MON. hist. mon. S. Crue. 384 p-385 (a. 1196). 39 paga - paganismus 40

paiement : CARTUL capit. Agath. 59 p. 63 (a. 1176): siquidem Italice patrie sepissime candelas hebetudine totum usaticum et omnia gaudimenta ... dono vobis iumentorum .compaginatas dus honore ad sacra lumina ita ut nulle modo in sortem vel -am supradictorum eiusdem ecclesie deferunt ... luis deprecantibus XXIIII solidorum melgoriensium computentur. CARTUL. iumenta demi relicta pristine sanitati redduntur. mon. S. Cruc. 384 p. 385 (a. 1196): quidquid inde exierit CARTUL. Irach. 2 p. 5 (a. 1024) : casales cl hereditatulas per gazardone habeatis et non pro pacca ... tenente vos painensium mortuorum, id est de duabus villulis. et expletante pignore in gazardone et non in pacca. pagania, -cf [paganus] territoire païen: ANNAL. Altah. CARTUL. Mont, Pessul. p. 350 (a. 1197): concedo tibi a. 1065 p. 68, 12: per totam -am tandem veniunt ad supradictas CC marchas argcnti fini, ita quod fructus vel urbem Cesaream nominatam [Chnistiant]. redcjitus inde exeuntes in sortem vel -am nullatenus 10 paganicus, -a, -uniforme paganius: CAPIT. reg. Franc. computentur. I p. 146,37 (a. 803-13). 3. page, -arum f pi. [ong. Inc.] souvenirs, témoignages: pai'en: A) en parlant de personnes qui professent une PANAS: -e, memorie (cf. CORP. gioss. lat. 1V 136, I). religion païenne: GUILL. GEMET. gesta p. 66 : ad tante pagadus, -a, -um u. pagatus s.v. pago. expeditionis negotium -a preparatur iuventus.

pagagium, -i n. u. pedagium. 5 B) en parlant d'un lieu occupé par les païens : AssiiR. pagalia, -e f u. pacalia. Aelfr. p.46,10: ante portas -e arcis ... castra metatus est, pagaltus, -a. -um V. pagatus Lu. pago. C) propre au paganisme, aux païens .' I) en général: pagamentum, -i n. [pagare] formes: pacamentum: CAPIT. reg. Franc. I 59, 13 p. 146,37 (a. 803-13): necnon CARTA a. 1188-99 (Brit. Borough Charters p. 81). eliam de istis causis paganiis quod aliqui observant, ut paccamentum: CARTUL. mon. S. Crue. 270 p. 269 20 nullus faciat nec consentie facientem. 1014. CANAP. (a. 1185). paiamentum : CARTUL. Ait. Aven, p. 22 Adàlb. p. 263 : pausantibus cunctis affuit -us furor et (a. 1189). CARTUL. Hosp. S. .Joh. Hier. 889 p. 565 irruerunt super cos impetu magno. (a. 1190). paimentum: Lia. trad. S. Petri Bland. p. 205 2) dans des expressions signifiant la pratique du (a. 1152). paganisme: a) -us error: HRABAN. epist. 40 p. 478,15: 1) paiement: 10H. SCRIRA 1 163 p. 85 (a. 1157): 25 qualiter ... in -o errore adhuc conversantes ad fidem promitto tibi sub pena ducentarum librarum quod inde Christi percipiendam invitares. VITA Rimb. I p. 82: qui nullum -um accipiam ab advocato. CARTUL. GeIlon. 540 -is adhuc erroribus involvuntur. FLODOARO. hist. IV 5 p. 462 (a. 1164): fructus crimes vestros facietis et totum col. 278' : perversissimam sectam -is erroribus exortam. adissimentum preter dictum quartum, ita quod nunquam b) -us mos : PAss. Kil. 13 p. 723,12: adl,uc -o vivebant vobis imputabitur in -o. CARTA a. 1188-99 (Brit. Borough 30 more, idola demonuni colentes. CARTUL. Vindoc. 261 t. I Charters p. 81) : quod ipsi non disturbentur de itineribus p. 411 (n. 1077) : nocte vigilie sancti lohannis Baptiste suis pro defectu pacamenti nostri. noter l'expression pro ad ludos, quos -o more ... insaniter exercebant. EDO arrha et -o: NOTAR. Saon. 139 p. 74 (a. 1179): dedit BAMn. Otton. 3, 1 p. 858,37: ludis et saltationibus -o anulum unum pro arro (sic) et -o (cf. ib. 693 p. 375 more omni populo occupato, subito ignis Dei cecidit e [e. 1181]). OLIERT. SCRIBA a. 1186, 285 p. 107: lb. dr. ian. 35 celo. c) -us ritus : EIOIL, Sturm. 15 p. 372,17: Fresonum V pro arra et -o unius pecie terre. loca -o ritu dedita. WRDIST. Winwal. p. 175: eius mira in 2) terme de paiement: CARTUL. S. Mar. Paris. 1 13 Christo conversione statimque ritu pene -o apostatione. p. 297 (a. 1186): decem vero libras ci assignavi in redditu ANNAL. Hild. a. 960: professi sunt [legati Ruscie] se velle centum librarum quas habeo in nundinis Latiniaci. de recedere a -o ritu et accipere religionem christianitatis. primis nurnmis qui mdc habebuntur persolvendas et in 40 ADAM BREM. 1,7 p. 9,19: quam [supensticionem] adhuc -o ipsarum nundinarum reddendas. GUILL. CAss. 1 420 Sclavi et Sucones ritu -o servare videntur. spéc., au plur. p. 168 (a. 1191): iurat ... non coinputare usumfructum in VITA Bonif. III 10 que [Fresia] dum -is adhuc ritibus sortem ante -um neque post -um, sorderet. 3) moyen de paiement, monnaie: CARTUL. Ait. Aven. 3) par opposition au Judaïsme et aux croyances p. 22 (a. 1189): marcham unam argenti ad paiamentum 45 hérétiques: Rur. Tuir. Eliph. col. 43511: erumpens Attrebatense se daturos singulis anus in festo beati adversus impietatem -am, ludaicam atque hereticam. Remigii. CARTUL. Hosp. S. loh. Hier. 889 p. 565 paganimitas, -lis f u. paganitas. (a. 1190): invadiaverunt totam decimam suam paganismus, -i m. 1) subst. : A) paganisme: 1) pratique fratribus Hospitalis ... pro quinquaginta marchis ad païenne: BRUNO QUERF. Adalb. (rec. B) 23: qua duce paiamentum Flandrense a proxime preterito penthecoste 50 erat christianitas coepta, set inmiseebatur cum -o polluta in VIII annos. religio. ADAM PERSEN. epist. 14,150 p. 224: an non -us paganensis, -is m. [pagus] forme painensis: CARTUL. est, id est idolatria, aut villam emere aut quinque iuga lrach. 2 p. 5 (a. 1024). boum parare et ita se a celestibus nuptiis excusare ? (cf. paysan: VITA Heldradi 9 (Mon. Novai. I p. 388): -es Le. 14,18-20). GERv. DoRon. chron. p. 78 : parrochiani 41 paganismus - paganus 42

clerici et laici preshiteros contemnunt, iudaizant aliqui, iuramentum. ib. 7 : fluvium Etyl ... ritu -o -uni plurimi. transnataverunt. 2) état de paganisme, religion païenne: a) dans paganitas, -lis f forme paganimitas: RAYM. POD. l'Antiquité classique: HINCM. REM. epist. col. 456* : iani p, 235 (p. 35). per annorum millia etiam in -o orbis caput existens. 5 I) paganisme, religion païenne: a) en général: CHRIST. b) pratiquée par les peuples barbares: VITA Wulfr. STABIJL. in Matth col. 1489D: congruit gentili populo p. 668,19 mufti Fresionum baptizabantur, predicto rege quia de -te veniens, coepit sequi Christum, et eum in -operseverante. LEGES Eadw. Guthr. prol. I p. 129: si imitari. ib. col 1503*: nisi subveneritis, amines iterum quis christianitatem malemittat, vel -uni verbis ad -lem revertemur, quia ncscimus quid crederc vel operibus. FL000ARD. annal. a. 943 p. 88: cum 10 debeamus. b) s'appliquant à l'Antiquité romaine: Nordmannis, qui pagani advenerant vel ad -0m FRECULPU. chron. 11, V 9 col. 121 1C: imperator studens revertebantur. DH'L. Fient. 11143 p. 170,40 (a. 1007) : ut -tem in omni sua ditione dilatare. Roi', TOIT. Eliph. col, et -us Sclavorum destrucretur. ADAM BREM. I, 61 429*: iudicans esse necessarium ut sermone potins et p- 59,18 : Suetones igitur et Gothi a sancto Ansgario admonitione ad -tem colendam populo suaderet. IOR. primum in ride plantati iterumque ad -uni a 15 SARISB, Poher. 8,21 LII p. 387,2: imperator autem silens sancto paire Unni sunt revocati. e) en parlant de l'islam abscessit, philosophum simulans, ut ostentatione GUIBERT. Nov. gesta Franc, 1,2 col. 689°: coin patientie -terri roboraret. christianum cultum aliquando deseruisse noscantur 2) (coll.) les païens, les infidèles: ANAST. collect. col. orientalium nationes ut in -uni HERB. .Bos. 593C: -lis turba ex adverso intonuit. TRANSI. Taurin. 1 Thom, 3,16 col. 1128* : Egyptus ... ex defectu pastorum 20 (AASS. Aug. li p. 646*) : predietus tex [Rollo] illius ... non in -uni traditur. in Christo regeneratus ,..-tis legibus obstrictus B) le monde païen, les païens: 1) s'appliquant â tenebatur. Euo BAMB. Otton. 2,1 p, 616,5: coin l'Antiquité classique: IULIAN. VIZEI.IÀc. serin. III 125 t.1 pietatis dignacio Pomeranos, calerais -tis errore p. 94: vides etiam in -o torturent secundi comparis depressos, splendore fidei illuminare decrevisset. à noter consortia dedignantem. amissi lugentem. 25 omnis, tota -s par opposition à christianitas: RAYM. Pou. 2) s'appliquant aux peuples barbares: BRUNO QUERF. p- 235 (p. 35) : exercitus enim Dei, etsi pro peccatis epist. p, 705,17: o quanta bona et commoda in fiagellum Domini sustinuit, pro eiusdem miserieordia custodiendo christianismo et in convertendo -o victor super omnem paganimitatem exstitit. ib. 20 p- 300 concurrerent. (p. 151): dies hec, inquam, totius -tis exinanitio, 3) s'appliquant aux mahométans: ITIN. Ricardi 1 18 30 christianitatis confirmatio. p- 38 : hi omnes reges -i (id est Sortirent]. 3) (iur.) comportement de celui qui rejette l'autorité C) pouvoir, puissance des pai'ens: LB. pont. 11 religieuse, dans l'expression peccatum (vitium) -lis p. 184,10: Vulgaruni patria ex Grecorurn potestate incurrere : ho pan. III 134 col. 1161°: peccatum igitur dudum fuisse et Grecos sacerdotcs habuisse cornperimus, -tis incurrit quisquis dum christianum se asserit, sedi sancte ecclesie Constantinopolitane a qua per -uni 35 apostolice obedire contemnit (cf. GERHOH. ad Innoc. recesserat, nunc per christianismum restitui iudicamus. p. 215,38. GRATIAN. I diet. LXXXI c. 15, Ps. BENED. ORD. VIT. hist. X 19 t, 1V p- 126,9: descriptionem PETIt. gesta I P. 19). quantitatis eorum Dalmannc, et Solimanno aliisque paganlus, -a, -uni paganicus. principibus Turcorum dircxit eisque, ut coadunatis paganizo 1. [post clous] pratiquer une religion païenne: viribus totius -i bello illos exciperent in Paphlagonia 40 10H. DIAC ROM. Greg. ' 111 I p- 160* (2' éd.) mandavit. Barbarieinos, Sardos et Campanie rusticos, tain D) territoire habité par les païens: INST. Cnuti 3 predicationibus quam verberibus emendatos, a -andi p- 311 : prohibemus ne christiani gentibus extra banc vanitate removerat. GERHOH. vigil. 7 p. 505,16: mufti sub terrain nec in -o. nomme. christiano -ant et iudaizant. noter l'expression II) adj. paganismus, -a, -um : A)païen, qui se réfère à 45 -andi ritus: rite païen: Eso BAMB. Otton. 3, 1 p. 858,37: une pratique religieuse pai'enne: TRANSL Savin. p. 353 simulacrorum effigies populo .. presentantes, cos ad ritus -i herroris ,.. per totum orbem cultus christianorum antiquum -andi ritum impulerunt. ad fïdem excrevit. LEGEND, Enter. I p. 451 : Pannonia paganus, -a, -uni paghanus: CARTUL. capit. ad fidem venit. que eatenus fedis -is ritibus fedata erat. Astens. 53 p- 94,25 (a. 937). ANON. gesta Hung. 16: more -o occiso equo pinguissimo 50 1) adj. : A) rural, paysan: STEPH. TORNAC. summa dist. magnum aldumas fecerunt. 54 p- 79: est [peculium] quoque aliud -um, aliud non B) barbare, qui se réfère â des usages propres à certains -ont, aliud profecticium, aliud adventicium ... Non -um peuples barbares: ANON. gesta Hung. 5: more -o fusis peculium. aliud castrense, aliud quasi castrense. propriis sanguinibus in unum vas ratum fecerunt B) païen: I) s'appliquant à une personne: a) en 43 paganus 44

général.- CHRIST. STABUL. in Matth. col. 1322c:omnis Objet de vénération païenne) : Con. Croat. p. 266,31 homo christianus sive -us ... excidetur. EADM. Wilfr. 131 (a. 1194): recto tramite usque ad arborent -am. p. 192: nolui minus fidelis inveniri christianus tibi Cl hérétique: AO0BARD. epist. p. 234,29 : quod christiano, quam homo -us mihi extitit homini omnino -um est Christum non benignitate proprie christiano. b) dans l'Antiquité: SEDUL. rect. p. 83,17; si voluntatis, sed vi doloris mortuum opinari. spéc, au Alexander magnus, cum esset -issimus, reverendum illius superl. (en parlant des ariens) : ADEMAR. CABANN. hist. templum adiit. CHRIST. STABUL. in Matth. col. 1448C; p. 7: Burgundiones itaque -issimi in arriana doctrina antiqui imperatores Romani, licet -i essent. ADAM SCOT. prava tenebantur. llctC trip. tabern. II 13 col. : nullus tamen corum [sc. II) subst paganus, -j in. A) paysan (PAnAs: -i dicti a imperatorum /tereticorum] ex toto -us effectùs cultura se i( pagis, i.e. conciliabulis quibus inhabitant. id. : -us, maculavit idolorum. e) aux barbares: LEX Frision. 17,5: vilanus a pago dictus ab en quod est pige i.e. id est qui mancipium in -as gentes vendiderit, weregildum fons de quo rustici potant. ABELARD. episi. ad Rom. I suum ad partent regis solvere cogatur. WALAHFR. 5,395 p. 58: -i autem a pago dicti sunt, id est, nulla seu Blaithm. 99: -a caterva Danorum. FRECULPH. chron. Il, quacumque mansione, extra civitatem, ut sint -i, quasi V S col. 1236° :[Radagaisus, tex Gothorum] -us et Scytha 15 rustici et non urbani): CosM. PRAO. ehron. 1 4 p. 10,19: erat. H1NcM. REM. epist. col. 641C; a -is Nortmannis, sicut actenus multi villani velut -i. ALBER. CAS. Modest. 6 necnon et a pseudo-christianis Brittonibus ... expulsum. p- 372 : urbani itaque suburbani, oppidani, -i ... ad PoErA SAXO 1,464: in litore veto / Sciavorum -a movet Modestum confluerc. y. paysanus. gens ulteriori. ANNAL. Mett. I p. 17: Pippinus princeps B) civil, simple particulier (par opposition aux duxit exercitum contra Frisiones et Radbodem ducem 20 membres du clergé, de l'armée et de l'administration) ipsorum immitem atque -ont. d) avec nuance péj. PAPIA5: pagus fluvius vel collegium curie vet possessio «) indiquée par le contexte: CIRON. Namn. p. 80: ampla sine atiquo iure: unde -os dicimus alienos a turc adversus quos Normannos perfidos et -os. PASS. Thiem. vel sacris institutionibus. EPITOME exactis regibus III 35 11 II p. 58,31 in civitate Corozaim tres fratres priai- p. 47 : -i sunt hommes privati, a « pagos », quod est villa. cipabantur, sevicia quam cultu -iores, Decio tyran- 25 C) païen, celui qui n'est pas chrétien (origine du sens, niores. ) par le superL : VirA Wenzesl. (Pekai', Die cf. B. Altasser dans «Zeitschr. f. Kirchengcsch. », 1939, Wenzels u. Ludmila Legenden [1906] p. 403): Bolezlaus p. 130-141; Chr. Mohrmann, dans «Vigiliae Christia- homo crut -issimus et omnibus Dei cultoribus hostis nae» 6, 1952, p. 109-122; dérivé du sens «paysan»: crudelissimus. TRAN5L. Godeh. 2 p. 643,15 : qualiter per HRAnAN. univ. XV, 5 col. 425°: -i ex pagis Atheniensium eum [sc. Godehardum] mundus sit illuminatus, et usque 30 dicti, ubi exorti sunt. Ibi enim in lods agrestibus et pagis ad remotissimas gentes et -issimas exaltatus. ROB. PULL. gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio V 20 col. 845c; sed tametsi ... nullus omnino foret in vocabulum -i sortiti. RaMIe. cant. col. 348': nemo nescit mundo qui crederet, tantum vel -issimus morem Ecclesie -os a villa dictos, quia it&yoç grece, villa dicitur latine. tenens baptizaret, e) non baptisé: DIPL. i-Ienr. 1V 411 Inde -i dicti, quia longe sunt a civitate Dei. PAI'lAs : -i ex p. 547,2 (a. 1090) : mancipia quoque eorum [se. 35 locorum agrestium compitis et pagis in quibus gentiles !udeorum] -a nullus sub obtentu christiane religionis succos (sic) idolaqUe statuerunt, nuncupati suait [cl. Isin. baptizans ab eorum servicio avertat. LAMB. TOIT. vita etym. VIII 10,1]): I) définitions: CHRIST. STABUL. in Herib. 1,9 p. 747,44: egenus erat peculio, -o onustus Matth. col. 1331A : sicut -i qui ventum adorant. PAnAs -i infantulo, quem totam urbem baiulans, a nullo unum deum negant et adorant creaturam. Guico I sacerdotum poterat exigere, ut aque satutis eum dignatur 40 medit. 428 p. 156: quid enim profuit soli aut lune, quod immergere. cos -i deos putaverunt? 2) s'appliquant à une religion ou une pratique païenne: 2) en général: AGOBARD. grand. XVI 24 p. 15: -is a) dans l'expression -us ritus : VITA Rom. Rotomag. 11 creatorem omnium ignorantibus. Episr. 1-lann. 24 col. 1657: redclidjt immunem -is ritibus urbem. EIGIL. p. 57,21 : ut ... si non cognationi, que etiam -os, si non Sturm. 22 p. 376,7: Saxonum gens seva et infcstissima 45 fraternitati ... saltem beneficiis que etiam inhumanos cunctis fuit, et -is ritibus nimis dedita. AUDRAD. revel. obligant, responderet. Ivo pan. 1 27 col. 1052C: -us p. 389: diem ... pasehe ritu -o in medio eorum apud potest baptizare. Vel sic: non reiteretur baptisma quod a urbem Parisiacam maculari permisi. ALTFR. Liudg. 14 -o ministratur. CHRON. Rosk. p. 21,17: -is de ride Christi p. 19,1 : Saxones qui co tempore -is fuscabantur ritibus. dubitantibus. GRATIAN. dist. 50 c. 5: ad maiorem RIMB. Ansc. 1 p' 18: ad Sueones wu Danos necnon 50 gradum provehi non potest clericus, qui -um occident. etiam Siavos et reliquas gentes in aquilonis partibus sub ACARD. S. Vicr. serm. XI 2 p. 119: in -is et in bis qui -o adhuc ritu constitutas. b) au superl. avec more: nondum fidem habent Salvatoris, nullum peccatum est ANNAL. Fuld. Ratisb. a. 891 p' 120,12: ab inimicis veniale. en parallèle avec les juifs: FRECULPH. chron. 11, 11 more -issimo furcntibus. e) vénéré, sacré (en parlant d'un 10 col. 1156*: etiam a -is et ludeis, HERM. COL. conv. 45 paganus—pagella 46 epist. p. 69,12: intideles sive ludeos sive -os. Remens. p. 286 (a. 1129): Robertus decanus et -us. 3) s'appliquant à la religion antique: GES1A Pont. CARTUL. Tiron. I p. 140 (a. 1130): Gauterius, qui Autiss. I p. 311 : -orum multitudo ad festa Iovis vocabatur -U5. ACTA pont. Rom. Gall. C 3 p. 35 (a. 1186- celebranda ... concurrebant. FRECULPH. chron. Il, IV 30 87): A. -o, Cartusiensi converse. CARTUL. S. Vedast. coi. l232': sub principe Constantine -orum clausa sunt p. 233 (XII s.): Gerardus -us. devient prénom: ActA templa (cf. ORD. VIT. hist. 1 23 t. I p. 115). par extension, Phil. 1161 p. 403,27 (a. 1107): S. -i Aurelianensis, tune désignant les Latins et les Grecs: Ps. ODO CLUN. abac. temporis buticuIarii nostri. CARTIJL. Cupersan. 102 col. 807" si banc artem a -is traditam sancti doctores p. 199 (a. 1154): recipiente una cum -o, suo advocato. otiosam sensissent. VirA Viventii p. 804: doetus Lis. controv. S. Vine. Cenom. 89 p. 149 (a. 1153): -us de secundurn -orum ritum litterarum studiis. spéc., les 'o Fontibus. CARTUL. Rhen. mcd. 1 619 p, 680 (a. 1160): Romains: SEDUL. Donat. Mai. Il p. 249,88 : bec advcrbia feodum -i de Muceio. CARTUL. Eichsf. 120 (c. 1162): [Castor, Herclel - orum erant. CARTUL. S. Vedast. p. 324 presentium latorem, -um nomme. (XII s.) : sicut novitates operum a -is constructorum que pagaria, -e f [pagare] paiement: CARTUL. Ypor. 34 illic fodientibus frequenter occurrere soient. p. 53 (a. 1200): illam -am et debitoriam et sccuritatem 4) s'appliquant aux peuples barbares: ANNAL. Xarft. 15 quam fecerat dominus Aurieus ... de libris I et V denariis a. 835 p. 9,25 : iterum invascrunt .i partes Frisie. DIPL. Papiensium quas dominus Mainfredus prestaverat Ludov. Baibi 15 p.44,14 (a.878): pro infestatione suprascripto Suriano cum wuardonis et dampnis et -orum vel malignorum hominum. ANNAL. S. Quint. expensis. a.883 p.507: hoc anno ecelesia Sancti Quintini a -is pagatie, -nisf. [pagare] paiement: MON. hist. Neap. II incensa est. BRUNO QUERF. epist. p. 702,31 : quod ubi clin 20 I, 35 p.39,!8 (a. 937): in -nem dederant ipsis germanis frustra sedimus, Ungros dimisimus et ad omnium -orum in proprietatem de hortu quem comparatum habebant. crudelissimos Pezenegos viam arripuimus. Wi po gesta 33 ib. 80 p. 64,35 (a. 952): pro eo quod in -ne ipse Sergius p. 52,13 dicebant -i a Saxonibus pacem primitus curialis acceperat ab ipso igumeno ... id est auri sol. X confundi idque per dueilum, si Cesar preciperet, probari. byt. y. aussi pacatio. pagator (2) et paytum. VETA Liutg. 111 235 p. 143: vocal mancipïum, ut -is 25 pagator, -is m. [pagare] formes: pacator: STATUT. solitum,/ et nunc natum aquis suffocari facit. spéc. utilisé Pistor. 57 p. 53. CARTIJL. S. Ymer. 14 p21 (a. 1197). en Angleterre: CARTUL. Sax. 659 L. 11 p. 335 (a. 926): paccator: SrA'nrr. Arelat. 12 p. 190. terram ... quam ... a .15 emerat. GuILL. MAL.M. gesta pont. 1) garant, celui qui s'engage à payer une dette pour un 131 p. 48: metropolitam ... sedem in civitate Dorobernia tiers: 10H. StRIRA 1380 p' 199 (a. 1158): constitui me ubi capot totius gentis Anglorum a diebus -orum 30 -cm tibi Ogerio Vente de lb. C de dotibus Aide uxoris habetur. noter la formule utilisée dans des actes saxons tue, neptis mec. STATUT. Pister. 57 p. 53 : si -catores se pour désigner le roi: CARTUL. Sax. 882 t. 111 p. 37 constituerint seu si de bonis suis pignon obligaverint pro (a. 949) : Ladredus tex Anglorum gloriosissimus aiiqua persona. NOTAR. Saon. 2 p- 4 (a. 1178): constituo -orum imperator Brittonumque propugnator. me proprium debitorem et -cm tibi Pelegrine, si M. non 5) s'appliquant aux Sarrasins: CARTUL. S. Andr. 35 solverit, sub pena dupli. OBERT. SCR,BA a. 1186,66 p. 26: Vienn. 23 p. 234 (a. 938): ecclesiam Sancti Nazarii ... in nos tibi proprios debitores et -es predicti debiti sub pena page Viennensi ... sitam ... ob ... vastatione -orum ad dupii. CARTUL. hosp. Trencat. 175 p. 166 (a. 1197-98): nihilum redacta. CARTUL. Gratianop. p. 49 (a. 1092.97) de quibus dedit Iacobum pro -e lis quod Bertrandus de eo tempore quo Gratianopolitana ecelesia a -is desolata Turre tenuit se pro pagato. ib. 177 p. 170 (a. 1197): de erat. CARTUL. Sithiens. I p. 228 (a. 1098) : qui contra 40 predictis animalibus recepi ibidem -cm dominum -orum incursus, ex precepto apostolico, Iherosolimam Iaeobum. profecti saut. Doc. Port, reg. 1 246 p. 301 (a. 1154): 2) pour pagatio: paiement d'une taxe: CARTUL. S. milites ... in appelido contra christianos tantum exeant ut Ymer. 14 p. 21 (a. 1197): relaxe hommes de -catoribus eadem die ad domum redire possint contra -os autem et exactoribus et omnibus seculanibus servitiis. prout melius potucrint. ACm. Edw. reg. I col. 769A: 45 pagatrix, -cis f [pagare; refait sur pagator] débitrice, Syria -is subiecta. CARTUL Hosp. S. loh. Hier. 399 p. 273 celle qui s'engage à payer une dette: GUILL. C*ss, 1 713 (a. 1168): iudicia lerusalem et de omnibus lucris que p. 282 (a. 1191): confitetur Rufinus de C. se daturum fecerint super o5 reddent nobis. STATUT. Cisterc. p. 97 Petto de R. lib. LXX ad kaiendas augusti proximi ... et (a. 1184): exceptis Guaiensibus et Hispanis [abbatibus] Contissa quondam uxor Bertoloti de Orto debitrix et -x, qui pro irruptione -orum rationabiliter excusantur. 50 et sua bona pignori oblige. 6) celui qui n'est pas baptisé: OSIWRN. lib. mirac. 15 J. pageila, -cf forme pagcla: PAUL. ALu. epist. 14,2 p. 141,14: indecens ... est ut ibi -orum corpora coi. 478D (p. 212). sepeliantur. par extension, surnom Qui, au Xli" s., semble 1) diminutif de page: Àoius comput. 2,2 p. 939: avoir désigné des enfants baptisés avec retard: CARTUL. compotus hic alfabeto confectus habetur,/ quo primum

D

47 pagella - pagensis 48

mox prima suis -a notellis/ assignat. AIMOIN. SANGERM. DIPL. Ludow. Germ. 69 p. 98 (a. 854) : in comitatu Georg. 11 Il p. 54: quia miraculorum vcneranda Chazonis comitis in -o Suucrcenhuntare .. in -o Aff'a concrescunt preconia, augeatur numerus -arum cum in -o Goldineshuntare ... in -o Prabtoltespara. gloria. VITA Desid. Cad. 34 p. 592,1 preconiorum eius 3) petit territoire: DIPL. Frid. 1 128 p. 214,11 bec finem -a inponat. THEOD. AMORD. Firm. epil. 5 (a. 1155): quoniam bec terra hiis terminis inclusa p. 27,34 : finita tandem ultima -a (cf. Id. Tryph. et Rest. censualis est ecclesie Constantiensi, nul]i hominum in pro!. p. 292,29: prime -e). Itu p. Tuiî. Amos col. 376A: predicto -o liceat terram emere. cum legerentur sibi verba Hieremie, lectis iam tribus -is pagensis. -e [post class] formes: paiensis : CARTIJL. S. aut quatuor, seidit volumen scalpello scribe. .spèc.. page VicÉ. Mass. II 687 p. 28 (a. 1059). painensis: CARTUL. ou passage d'un texte de l'Ecriture: PAUL. ALB. epist. to lrach. 2 p. 5 (a. 1024). abl. pl. pagensis: CAPIT. reg. 478D 14,2 col. (Madoz p. 212): diligenti intentione huius Franc. J 73 p. 164.39 (a. 811). COD. trad. mon. Lunaei. pagele discute textum, et non verba, sed sollicite previde 62 p-37 (a. 823). VIrA Tigris Maurienn. p. 534,13. intellectum. 1) adj. : A) du e pagus », de la circonscription 2) opuscule, petite oeuvre (dans des formules administrative: CARTUL. Rhen. med. 1 110 p. 1 16,24 d'humilité) : VITA Desid. Cad. 56 p. 602,6: ilium nostra is (a. 868): Ansbaldo abbate presente ac Megengaudo -a decantet. Anno SANGERM. bel!. Paris. pro!. I p. 2: tibi comite -i proceribusque ac scabinis -ibus. CARTUL. hancce dirigi -am (glosé a pagina; en marge sinedoche). Sangal!. I p. 44 (IX s.) : per ipsos -es viros nobles HARIULE. Arnulf. J col. 1373°: non enim maries nenias attestantes. COD. Lang. 417 col. 703b (a-905): per bec -a resonabit, sed opera virtutis. que soli Deo sacerdotes et -es liberos hommes circa Comensem !acum competunt. 20 habitantes. 3) acte, document: CARTUL. Rhen. inf. 1 341 p. 231 B) de la contrée, de la région (ici avec une nuance (a. 1140): bains -e a nobis promulgate tenorem dépréciative: simple chevalier par opposition aux grands confirmamus. Doc. Vindoc. 93 p. 119 (a. 1159): notant de l'entourage royal) : ORD. VIT. hist. VII 16 t. III omnibus per hanc -am facio quod ... dedi. CARTUL. p. 250: Herluinus, -is eques ... curam exequiarum pro Salem. 17 p30.5 (post 1174): -am banc sigilli nostri 25 amore Dei et honore gentis sue ... amplexatus est. impressione ..:munite curavimus. CARTUL. episc. Hild. I CHR0N. Camerac. ii s p 541 : nobles quique -es. 400 (a. 1180): ego itaque Reinoldus presentis -e C) du domaine (par opposition au monastère) : Dut. testimonio, notum esse vo!ui omnibus Christi fidelibus. Otton. Il 252 (a. 981): per marins eiusdcm monasterii 2. pagella, -e f [a. proU. pagella; cf. FEW VII 4671 advocatorum, Harperni videlicet edilis advocati et mesure de capacité pour le vin: CARTUL. Andegav. t. 11.1 30 Uo]perti -is. 100 p. 76 (e. 1080): dedit eis ... -am unam et dimidjam D) commun, de la classe inférieure et paysanne: J) en vinagii. parlant du clergé: OTLOH. Wolfk. 23 p. 577B: egregius 3. pagella, -e f [esp. paji!Ia, de paja «paille»] pastor -es sacerdotes qua cautc!a populum Dei paillasse: DIPLOM. Astur. Il 142,24 p. 179 (a. 889) : baptizarent et docerent subditos ... investigavit. 2) -is lectos ... -a sive vestitus de lectos. 35 lingua: langue vulgaire: BERNARD. ANDEOAV. mine. pagellula, -e f [pagella] paragraphe, chapitre: Aoius l'id. p. 77 : ferreorum compedum quos -i lingua bogias comput. 5,17 p- 941 : et bec prima quidem bornai -a vocant. 3) carte -es: actes privés par opposition aux actes sufficit. publics: CATAL. biblioth. Becker 37,550 : qualiter page!Ius, 4 m. [pagus] 1) petit « pagus ». petit comté: diversis condicionibus charte -es continentur. EPIST. var. lI 7 p.309,18 (a.823): cunctorum 40 E) civil (par opposition à militaire) : Ovo CLUN. Ger. sacerdotum Curiensis -i. ALTER. Liudg. 1 24: iflis etiam I li p. 303B : satins esse temerarios vi bellica premi, quinque -is, quos in Fresia ad agnitionem ... perduxerat, quam -es et inermes ab eisdem iniuste opprimi. simili modo pontificali preerat regimine. Dut. II) subst. m. : A) homme libre habitant du « pagus» Ludow. Germ. 67 p. 93,46 (a. 853) : nos ... curtim I) en général: habitant de la circonscription administrée nostram Turegum ... cum omnibus adiacentiis ve! 45 par le comte: CAPIT. reg. Franc. I p. 295,24 (c. 820) : ut aspicientibus eius seu in diversis functionibus, id est -um -es per sacramenta aliorum hominum causas non Uronie ecclesiis domibus .., tradimus. DI pL. Catal. I inquirantur nisi tantum dominicas. TRAD. Fris. 738 p. 287,27 (a. 860) : de quibusdam -is qui sue sunt (a. 853) : nobiles viri tam eomites quam alu -es venerunt parroechie. CARTUL. Sangall. 487 p. 103 (a-861): situm ad Frisingas. CARTUL. S. Vict. Mass. 26 p- 34 (a. 845): in -is his nominatis: Pnisigaugense, Aragaugense, 50 ipse prefatus vicarius Ipsos -es per eorum sacramentum Morinauginse, Sasonia, iurare fecit. CARTUL. S. Bened. Floriae. 1 24 p. 57 2) subdivision du comté: DIrL. Caroli 11 28 t. I (a. 966-75) : fecerunt ibi venire ipsos -es nobiliores. p. 72,29 (a. 843) : quasdam tes iuris nostri, sitas in CARrA a. 877 (Arbois de Jubainville, Histoire des comtes comitatu Baiocense, in -o qui dicitur Otlinga Saxonia. de Champagne 1 p. 446) : cornes Odo cum Tournodrensis 49 pagensis - pagesia 50

eiusdem ville -ibus tradidit. DIPL. Karoli 111 89 (a. 883) -ibus quam a religiosis peregrinis. ADAI.ROLD. Henr. III 19 ut ... per bone fidei -es circumquaque mancntes ... fat p. 688,51 : casteilum unum ducis ... in detrimentum -ium inquisitio. esse comperiens, diruere iubct. TRANSL. Genulti 18 2) -is comitis : homme libre placé dans le ressort p. 231 : circumrnanentes -es ecclesiam ,.. fundavcrunt. administratif d'un comte, auquel il rend certains services: 5 DIPL. Henr. IV 419 p. 560,33 (a. 1091 ?) : quod factum CAPIT. reg. Franc, I 85 p. 184,16 (a. 80I-13): tam vos est ab imperatore et refutatum a Lafranco per se et per ipsi quamque omnes iuniores seu -es vestri. ib. 73 omnes -es de Butizino. TRANSL. Stremonii Arvern. p. 164,39 (a. 811): comites de eorum -is non habeant 3 (AASS. Nov. I p. 80': monachi ... inierunt consilium potestatem. ib. I p' 167,9 (a. 811): vassallos sucs casatos ut ex fiiïis -ium qui sibi viciniores crant, monacharent secum non retineant sed corn comite cuius -es sont, ire io quatinus sibi succedentes in codem castro monasteria in permittat. ib. Il p. 321,20 (a. 864) : ut -es Franci qui perpetuum haberent. noter les expressions avec le gén. caballos habent vel habere possunt, cum suis comitibus -es loci, provincie. territorii: CARTUL. Rhen. mcd. I Si in hostem pergant. C0D. trad. mon. Lunacl. 62 p. 37: p. 57 mcd. (a. 816): qui hoc per veraces hommes, -es ipse Deotricus comis cum omnibus -is illuc pervenit et scilicet loci illius, diligenter inquireret, utrum ita esset an abbas ... cura suis hominibus ut discernerent quid ad 15 non. CARTA a. 832 (Marca 1-lisp. 5 col. 769): dum sic ilium Iocum pertincrct. ODo CLUN. Ger. 32 p. 309°: sui ipsa celiula ... retineret, sic veniebant -es loci illius et -es vel clerici, qui ilium sicut patrem ... diligebant, voiebant aprisionem faccre in ipsa eius termina. STEPH. frequenter ei tortulas cere defcrebant. CARTA a. 1086 LEOD, Lamb. 27 p. 586 F : -es eiusdem provintie in unum (Marca llisp. 300 col. 1180): tres -es cum illorum convencre. Ron. TORIG. in GuilI. Gemet. gcsta p. 208 decimis et serviciis que facere debent comiti. par 20 audientes autem illius territorii -es quod Rollo Dacus extension,' celui qui vie dans l'entourage d'un personnage advenirct, important (ici un saint) : VITA Winn, I p. 771,8: qui a Cl habitant la campagne.' I) paysan en général: pueritia a beato Bertino et a prcdictis suis sanctis -ibus USAT. Barc. 64 p. 25: omnes hommes ... rnagnates et sub sacre reguie iugo fuit nutritus, milites, rustici et -es, mercerii et negociatores. par 3) simple homme libre par opposition aux nobles et aux 25 opposition à un habitant des villes: Ono CLUN, serm. 3 clercs ou au serfs: AGOBARD. epist. p. 204,2 : habeo col. 722B: nam non quique -es verum ctiam plebs unum clericionem quem mihi nutrivi de servis meis urbana, nobilibus vins conscrta, clericorum etiam propriis au( beneficialibus sive -ibus. TRAD. Fris, 657 honestis quasi inflorata personis, letabunda confluit (cf. (a. 843) : noverint quidem -es atque istius provincie seu AIM0IN. FLOR. mirac. Bencd. 11 2 p. 128). sedis fideles, qualiter ... tradidit. TRANSL. Hilar. Care, 3 30 2) « pagés », tenancier non libre ou sujet à des p. 552: tam procerum quant etiam illustrissimorum restrictions de liberté personnelle (dans le Midi de la virorum et clericorum insignis turma, necnOn et -ium France) : CARTUL. Sord. 33 p' 26 (IX s.): in O. tenet S. utriusquc sexus copiosa plebs. CARTIJL. S. Vict. Mass. T lohannes unum -cm .,. Hic vilianus, ib. 39 p' 30 654 p. 647 (a. 978-84): allis plures bonis hominibus tam (c. 1060): dedit alium pro anima sua ­cm, nomine Fort satellites quam -es' lb. 11532 p' 527 (a. 1073): militum et 35 Brac, cum suo servicio faciente de pane et vino et civade -ium coetus. Lin. I'eud, major 232 (a. 1067): non faciant (cf. ib. 23 p. 18 et 30 p' 23. etc.). CARTUL. Ausc. 34 p. 32 jbi uliam compram ... nec de cabaiiario aut de -e nec de (e. 1080): dono ...-es quos dedit mihi frater meus in ullo alio homme. Daiano, CARTLJL. S. Savin, Levitan. p. 320 (a. 1086): 4) habitant libre d'un même « pagus », compatriote: dono duos -es et meurn casale. CARTUL Anian. 58 p. 207 CAPIT. reg. Franc. 1 102,12 p. 210,23 (a. 801-10): tales 40 (a. 1060-1108): donc ... dimidiam pattern unius mansi [restes] eligantur qui testimonium bonum habcant inter cum ipso -e, videlicet Petro et uxore bac fuis cius. devenu sucs -es. ErnsT. var. 11 p' 301,6: propinqui eorum atque nom propre: CARTUL. S. Vict. Mass. 1 520 p, 513 -es ... cuncta raptim dir'ipuerunt. CAPIT. reg. Franc, I (e. 1055) : ex quarta parte terram alii Gontardi et 136,6 p 282,10 (a. 818-19): adhibeat sibi vei de suis Lamberti -ibus. CARTIJL. Apt. 99 p. 253 (XI s,): terra -ibus vel de alus qui eadcm lege vivant qua ipse vjvit 45 Silvestri -is. testes idoneos. pageramentum, -i n. [pour pagamentum?; de pagare] 5) habitant d'une circonscription ecclésiastique ( diocèse paiement: CARTUL. Ausc. 14 p' 16 (a. 1060): fundi empti ou paroisse) : GEzo corp. Christi col. 403°: quidam auctorem a me expetere cepit, quem ... sibi obtuli sacerdos -ibus suis utrasque missas audire precepit. fundamenta demum iaciens ecclesie construende, ville B) habitant d'un lieu ou de ses alentours: VITA Magni se ediûcande, -a composui. patte. I 57 : diversa ... que passus est a -ibus pagesia, -e f. [pagus]formes : pagesa : CARTtJL. Carcas. Hiiargaugensibus. ANNAL, Bertin. a. 864 p. 113: II p' 231 coi. 2 (a. 1071). pagisa: Coo. Amalf. 41 p. 64 Northmanni ... in Flandris appulerunt, resistcntibus sibi (a. 1035). -ibus. BERNARD. ANDEGAv. mirac. Fid. p. 54: tam a tenure d'un paysan : Coo. Amalf. 41 p' 64 (a. 1035) 51 pagesia —pagina 52

solummodo si se fccerit pagisa in predictum Iocum et Fris, p. 129,8. paina : CARTUL. Bituric. 86p. 183 (a. 1046). non potucrimus ibidem seminare. CARTUL, Carcas. H CARTA a. 1076 (Ficker, Forsehungen 74 p. 10 1). CARTuL. p. 231 col. 2 (a. 1071): nihil amplius debent in iam dictis Templ. 330 p. 214 (a. 1144). painem : CARTUL. 1mo]. I 2 transis, nec in villa nec in pagesis de Malvers accipere p. 7,20 (a. 984). accus. plur. pagines : CARTUL. Rhen. mcd. aliquo modo. CARTUL. Boneval. 22 p. 21 (a. 1175): 5 (Prum.) p. 155,11 (a. 893). gén. ring. paginis : CARTUL. donamus ... fratribus Bonevallis medietatem trium Parm, 165 p. 201 (a. 963). ahI. ring. paginem : CARTUL S. partium feudi et -e transi Bivals de Perols. CARTUL. S. Petri Arlan. 42 p. 90 (a. 1044). paine: CARrA a. 1013 Cucuph. III 1107 p. 262 (a. 1176): de omni illo honore (Gattula, Hist. abb. Cas. p. 326,52). quem ... sui iuris esse dicebat, pattern pro alaudio, I) page, feuille (PAPIA5 : -e, partes foliorum in libris partem pro feudo, parlera pro -a et etiam de baiulia qua 10 dicte quod sibi invicem compingantur. UGUTIO S.V. suant esse debere dicebat. CARTUL., Popul. 295,6 p. 179 pango: lice -a, pars foliorum libri a pangendo, id est (a. 1182): unus illorum [mansorum] est meum coniungendo, quia -e inviecm compangantur vel quia ibi dominicain et alter est -n. (cf. CARTUL S. Flot. p. 107 folia coniungantur): A) en général: HRABAN. epist. 14 (a. 1280]: tenentiam scia -am dictam de Ch.). p. 402,33 : prenotavitque in marginibus -arum aliquorum pagesius, -i m. pagusJ formes: pagesus: CARTUL. 15 eorum nomina. AGIUS comput. 2 (lit.) p. 939: incipiunt GelIon. 17 p. 21 (a. 1042). pagisius: CARTUL. Anian. 95 versus de compoto per abecedarium facto de -a prima. p. 234 (a. 1152). CARTUL. Bcrd. 500 p. 350 et 649 p. 442 VITA Chrod. p. 563,27: matricule sue -a nomma (XII-X!!! s.). paiesius: CARTUL. Berd. 248 p. 176 (XII- huiusmodi sua civitate commorantium retinebant. Ps. XIII s.). paiesus: CARTUL. Gellon. 136 p. 117 (a. 1027- BORT. abac. p. 159: in -a C inscripta. CARTA e. 1040 48) et 18 p. 22 (a. 1036-48). paisius: CARTuL. S. Mont. I 20 (Marna Hisp. 222 col. 1079): manibus artilicum faciem 50 p. 76 (a. 1075); 87 p. 121 (a. 1063) et ib. passim. angulos que sic exornavit ut nusquam iunetura -is CARTUL. S. Mont. I! I P. 30 (XI s.). appareret. Guzoo BASOCH. epist. 6 p. 21,30: in margine -e tenancier, «pagés»: CARrul. Gellon. 17 p. 21 respicite, preeor, et recipite pro amore mec, missum vobis (a. 1042): unum receptum cum trcs caballarios et unum a me munusculum. multonem aut unum porcum de sex denarios, qualem 25 B) en précisant qu'il s'agit d'un livre: ODIL0 CLUN. ipse pagesus elegerit. CARTUL. Carcas. II p. 232 col. 2 Maiol. col. 955C: cum ... nocturne tempore legeret (a. 1071): prornittimus quod nullum censum candela de manu eius super libri -am defluit. GAUFRID. recipiamus ... ad domnum Sancte Marie vel -uni de villa GROSSUS Bernard. Tiron. 1 12 p. 2250: candela, ex eius de Malvers. CARTUL. S. Mont.! 12 p, 26 (a. 1083): dono dormientis manu super librum labitur. Dormit ille, ardet unum bonum paisium ... qui totum servitium sibi facial. 30 illa iacens super -am donec tota consumatur, nec tamen CONSUET. Bigorr. 33 p. 24 (a. 1097) : -us autem qui in codex uritur. GIRALD. topogr. II 38 p. 123 : continet hic consuetudine non habet sommas deferre, si inventus liber quatuor Evangeliorum iuxta leronimum concor- fuerit a milite vel a militis ... serviente ... asinum dantiam. ubi quoi -c fête lot figure diverse, à noter initial. CARTUL. Anian. 95 p. 234 (a. 1152): scimus l'expression revolvcre -as: GUID0 EASOCH. epist. 33 nos esse pagisios Guillermi, abbatis Anianensis, pro 35 p. 140,29: qui ... gaudent laseiviis, conviviis delectantur manso quod habemus ... a vobis. CARTIJL. Berd. 500 non -is revolvendis incumbunt. p. 350 (XII-XIII s.) : pro tenetia autem casalis huius Il) texte écrit: A) en général: WANOALB. horol. 28 Bonetus solebat esse -us fratris Augerii ... et ceterorum ergo age, si subiecta legentem -a, lector,/ te movet. MIL0 fratrum Berdonensium XII denarios annuatim eis ELN. Amand. Il p' 431,27: sequuntur -e due in speeie faciens ... et nunc pro firmatione casalis huius liber 40 sancte Crucis edite ad Karolum regem. PAS5. Ursule I effectus est. (cf. CARTUL. S. Flot. p. 106 [a. 1261]: si -i prol. p. 145,5: quia nulla veterum -a ... hactenus id vel excolentes terras nostras decimas non persolverint elucubraverat. Guino BASOCH. epist. 37 p. 160,1 : -a integraliter). litteralis iacet et porrigitur sub intelligentia spiritali. pageum, -i n. y. pedagium. spéc., par opposition avec ce qui se transmet oralement pageus, -a, -uni [erreur pour fageus] de hêtre: CARTUL. 45 ANON. gesta Hung. e. 42: quorum etiam bclla et fortia Pared. Mon. 184 p. 91 (X s. ex.): silva Martiniaca, ex queque facta sua, si scriptis presentis -e non vultis, una parte castanea vel mesplca ... ex alus veto partibus credite garrulis cantibus ioculatorum. par mézaph. : ce quibus querquea vel -a esse videtur. qui est gravé dans le coeur: LAUR. CAS. Wencesl. paghanus, -i in. y. poganus. p. 27,85: bec eadem ... in cordis -a ruminabat. à noter pagina, -cf formes: pahina : CARTUL lino]. 12 p. 7,14 50 l'emploi avec un gén. abstrait: Eis'r. Col. Il : sicut (a. 984). paina: ib. CARTUL. capit. Pis. 70 p. 197,8 inferius testatur -a mee crcdulitatis inscripta. GUID0 (a. 1037). nom. sing. paginam CARTUL. Parte. 23 p. 35 ex. BASOCH. epist. 19 p. 70,22: in bis me positum, statim ut (a. 903). accus. ring. paginent : Doc. Sanc. Maior. 65 pervenit ad me, -a vestre dileccionis invenit. spéc., oeuvre p. 387 (a. 1031). CARTUL. Apt. 93 p. 244 (XI s.). EMEND. littéraire: CHRIST. PRAG. Wencesl. p. 96: euncta 53 pagina 54 virtutum cius Ise. Ludmile] insignia stilo si conemur huic actionis contestativam -am nostri impressione sigilli depingere, lux diurna nobis acte deficiet quain -a. BRUNO roboravimus. CARTUL. march. Misn. .1.1 446 p. 310,4 MAGD. bel]. 26 p. 30,30 ad quas [sc. iniurias] (a. 1181): bec ut -a testatoria digcsta saut et sigillo commemorandas nec -a sufficit nec memoria. nostro recognita, testibus comprobata rata esse volumus. B) ouvrage, opuscule : 1) en général: a) au sing. (-a GUILL. TYR. hist. rer. transm. XII 15 p. 534: sigillo regio étant considéré comme un collectif) : ERMENT. vita Phil. communitam eis precepit -am ficri, in perpetuum p. S: addantur -e nova Christi miracula. COD. Croat. valituram. CARTUL. Hosp. S. Ioh. Hier. 873 p. 555 p. 24 (a. liii): si omnium scirem et vcllem ponere (a. 1189): tres per abecedarium divise surit super bus nomina, in alterum nimium nostra turgesceret -a. FLJLCH. constitutionibus -e, et testibus subscriptis corroborate. à hist. Hier. 11 32 p. 498 volo artare -am limite parciore. ]O noter chyrografi -a: CARTA a. 1164 (Le Glay, Gloss. GAUFRI». GROSSUS Bernard. Tiron. VIII 73 p. topogr, de l'ancien Cambrésis p. 52) : presentis nostra quoque -a, quasi vilipendendo quedam minima, chyrografi -am, alteram nostro sigillo et alteram sigillo non negligat enarrare, per que summa providentia sui eorum fecimus roborari. militis sanctitatem diligenter voluit propalare. Hr.NR. 3) diplôme, document public: a) émanant du pape: TEGERNS. Quir. p. 325,10 clarissimi martiris gesta ... de ]5 bulle: CARTeL. S. Vict. Mass. II p. 205 (a. 1089): scedulis et pitaciis in -am compilare ... incipimus. spéc. huiusmodi privilegia per presentem decreti nostri -am, recueil de miracles: VIrA Gerard. Bron. 29 p. 307F:ut indulgemus. GUILL MALM. gesta pont. 133 p. 52: banc refert miracula gestorum eius -a. b) au plur. : GAUFRI». autem privi!egii -am suffultam auctonitate Beati Petri. GRossus Bernard. Tiron. pro]. I p. 222°: multi HADR. IV epist. col. 1362'(a. 1154): nulli ... hominum ecclesic Christi clarissimi doctores (quorum nomina 20 liceat hanc -am nostre confirmationis infringere. nostris -is inserere, quia longum est, devitamus). b) impérial: a) en général: DIPL Caroli 11, 11 p. 397,23 2) partie d'un ouvrage, passage précis: RADBERT. Corp. (a. 876) : concedimus atque in perpetuum Dom. IX 270 p. 61: audi ... venerabilis ... Gregorii nostre munificientie -am confirmamus. DIPL. Karlom. H exemplum, quod ideo presenti -e subseribo. ANNAL. 5 (a. 877) : cellulam ... per banc nostre auctoritatis -am in Bertin. a. 865 p. 121 : quorum nomma per omnia 25 ius et potestatem ... roboramus. DIPL. Otton. II 298 valuimus huic inserere -e. SALOM. III carm. 1,2,224: p. 351,20 (a. 983) : quatenus pacem et foederatam firma estus hi tales, quos profert -a prescris. HELM. pro]. et rata per impenialern -am dignitas imperialis p. 1,4: in eorum laudem ... opens huius -am dicandam constitueret. DIPL. Henr. 11379 p. 484,3 (a. 1018): huius arbitror. avec un adj. dans l'expression liminaris cursum usque Metim per banc nostre dominationis -am

(superliminaris) -a : texte liminaire, introduction 30 banne nostro imperiali constringere. ) dans HRADAN. epist. 5 p. 390,14 (a. 821-22) : sequens vero l'expression precepti -a ou preceptalis -a : DIPL. Loth. I capitulorum ordo ... ad supenliminarem -am respondet, 41 p. 129,14 (a. 840): per banc eandem precepti nostri quam in capite huius opens oh compendium querendi et -am. MEM. Spolet. p. 318,2 (a. 1014): ut ... nostra commodum inveniendi ... preposuimus. CONR. HIRs. imperiali et preceptali -a confirmaremus. c) diplôme didasc. p. 20,31 : quero etiam de -a liminari, quid distet 35 royal: œ) en général: CARTUL. Burgenl. 50 p. 27 inter titulum et prefacionem et proemium et prologum. (a. 1186): banc regie constitucionis -am Adrianus ib. p. 57,1 : muta enim liminari -a vel scriptonis Budensis ecclesie prepositus et regalis aule cancellarius intentione vel materia quis opens perpendit sequentia? annotavit. (cf. DIPL. Dan. I 2,176 [a. 1167]). ) dans C) instrument diplomatique, charte: I) en général: l'expression preceptionis -a FLODOARD. hist. 47 col. CARTUL. archiep. Magd. 236 p, 294 (a. 1135): ipsorum 40 32P: bec monastenium vel abbatiam ... ab Odone rege quoque [sc. canonicorum] rogatu -am conscribi iussimus. concedi ecclesie Remensi per -am prcceptionis ipsius CARTUL. Rhen. mort. I 494 p. 550 (a. 1137): memoria regis obtinuit. Ac-rA Phi]. 1 40 p. 117,1 (a. 1068) : per itaque huius rei, ut nulla valeat vetustate deleri, iussa est banc preceptionis nostre -am decernimus in 'perpetuum literali -e commendari. CARTUL. S. Sepulcri 26 p. 50 conservanda. (a. 1137): l'acta est quoque -e presentis inscriptio anno 45 4) avec un gén. ou un adj. précisant la nature du dominice incarnationis MCXXXVII. CARTUL. S. document: a) vente, donation, fondation: FoLc. gesta Michael. Mos. 113 p. 357 (a. 1178): nonnulla ... que, si Bertin. p. 70 : per banc -am traditionis donc. DIPL. Heur. -e, que custos est memorie, tradita fuissent, adhuc oculis II 45 (a. 1003): si locum divino cultui mancipatum cognicionis subiacerent. COD. Bob. I p. 264 (a. 1181): igneque subitaneo cum ornatu et corroborationum -is termines huius ambitus ... huic -c articulari decernimus. 50 concrematum restaurare videbimus. TRAD. Tegerns. 31b 2) en parlant d'actes validés, approuvés par une (a. 1034-41): abbas ... huius emptionis testes fideles autorité: DIPL. Dan. 1 2, 101 (a. 1148): presens -a presenti -e subscribi precepit. Doc. Menton. 2 p. 3 signato sigillo confirmai. CARTUL. Mog. B 148 p. 149 (a. 1082): hanc enim cartulam offersionis -e Guisulfi, (a. 117!): ut hoc nostra tradicio ... inconvulsa perseveret. notanii et index sacri palacii, tradidi et scriberc rogavi. 55 pagina 56

MON. dipl. Croat. I 15 (a. 1096): banc quidem dia versavi. VITA Liutg. III y . 1049 p. 167: omncm donationis -am lecta est a domno Maio archidiacono. sanctam -am recitant eunctarum Lamina tinguarum. CARTUL. S. Mar. Traiect. 4 p. 12,11 (a. 1157): hanc b) suivi du gén. du no,n d'un apôtre ou d'un évangéliste: nostre eonstitutionis -am. b) acte concernant une WALAHFR. earm. 5,18,38: quin potius, monuit sancti élection: CARTUL. archiep. Magd. 182 (a. 1105): qualiLer 5 quod -a Pauli, Pin-R. RIGA Aurora Il Evang. prol. 25 nuper fuerimus in archiepiscopum Maideburgcnsis eleeti, p. 422: Hebream redolet Mathei -a linguam; /... -a Marci per eleccionis -am potcritis clarius intueri. c) un accord: lac. id . for. asp. VIII col. 1389": Marci -a lac. ACTA com. Flandr, 1191-1206.6 p. 39 (a. 1192): huius 2) avec une précision au gén. indiquant qu'il s'agit de autem sacre -am pactionis, ut apud nostros successores l'Ancien ou du Nouveau Testament : a) de l'Ancien perpetuum robur optineat. d) bail: DIPL. Rodutf. I Burg. 10 AGOBARD. lud. sup. X 25 p. 206: nulta Veteris I p. 93,25 (a. 878): huius libelli -am firmavi. CARTUL. Testamenti ,a, railla sententia est, de qua vel a maioribus 1mo].! 2 p. 7 (a. 984) post pene solucionis maneat hanc suis [!udei non habeant conficta et conscripta mendatia. -am henfiteussin; ... in sua valeat persistere firmitate, HRABAN. epist. 52 p. 506,33 (e. 855) : percurri -a Veteris 5) document écrit concernant: a) une investiture: Scripture. b) de l'un et de l'autre: GoDEsc. SAx. fragm. CHRON. Grad. p. 29.18 nec non per anutum ac -am 5 p ' 38,5: quemadniodum Veteris et Novi Testamenti -e investicionem tradidit. b) un accord de paix: CHRON. manifestissimum prebent. REGIN0 chron. a. 864: ex Salern. V p. 474,23: in eadem pacis federa. per scriptam utriusque Testamenti -is quasdani sententias profert. -am affirmavit se illico redditurum civitatem Ravennan- spéc., (coll.) texte de la Bible dans son ensemble: ORD. cium. Vii'. hist. III pro[. t. Il p. I: inde Vcteris et Novi 6) testament: RADRERT, epitaph. Arsen. 1 27 p. 488 : 20 Testamenti -a tractat, ROB. MELODTJN. sent. pref. t. 1 ille veto nesciens quid acciperet. ... repetebat -am p. 7,7: quomodo cos arguere aliquis audebit qui die ac hereditatis sue ut rcdderet, REG. Sublac. 40 p. 80 noete ... utriusque Testamenti -am transcurrunt. précédé - (a. 929) : pratum sicuti michi evenit per -am parentorum. de divina: Ps. Ooo CLUN, mus, p. 300: divina -a tain CARTUL. capit. Agath. 82 p. 84 (a. 1177): bec est -a mec Veteris quam Novi Testamenti. e) à noter utraque -a : les ultime voluntatis quanti ego Guillelmus AlTuel super 25 deux Testaments: RADI3ERT. Match. I I col. 430: unum rebus meis ... dispono. spéc.. testamenti -a : HERIC. eumdcmque Deum utraque -a ... designari. UDALSC. mirac. Germ, p. 177: qucmadmodum testamenti eius -a Adalb. p. 4,2: unum idemque utriusque -e legislatorem declarat. CARTUL. Apt. 36 p. 150 (a. 986-87) : quicumque credidit. rem suam in qualicumque potestate transfundere 3) contenu de l'enseignement des Écritures, textes de la voluerit, per -am testamenti eam infundat (cf. CARI'UL. 30 Bible et - éventuellement - commentaires qui les S. Mar. Avcnion. I p. I [a 1067-73]). REG. Sublac. 167 accompagnent (cf. J. de Ghellinck. ((Pagina » et ((pagina p. 213 (a. 994): aliquit ... per -am testamenti committo et sacra », Histoire d'un mot et transformation de l'objet coneedo tibi. primitivement désigné, dans Mélanges A. Pelzer, D) texte législatif: 1) -a legis : GERARD. Suvss. Rom. Louvain. 1947, p' 25-39. H. de Lubac, Exégèse médiévale, metr. col. 175C: que rudis ac veteris coneludit -a legis. 35 Les quatre sens de l'Écriture, I, Paris, 1959. p' 84) : a) au EICKEH. IV bened. 1 19,37: ordo saeer regis prier est plur. : a) absol. : IOCUND. Serv. SI p' 112,5: eruditissi- quam -a tegis (glosé tabula Moysi). 2) -a decreti mus in -is. ) avec un adj. : ALCuIN. epist. 122 col. 356C: GUILL. MALM. hist. 1 467 p. 545: cuius dcereti -am sit manus dextera sepius evangelicis onerata -is, ut cibis posteriori libella indicere eurabo. 3) acte de concile: spiritualibus pascatur animas- Ooo CLUN. serra. 2 col. Anno FLOR. apol. col, 467: ob hoc antiquorum 40 714': sanctarum elucidant -as Scripturaruni. spéc.. conciliorum -is prefiguntur nomina imperatorum vel divine -e: HINCM. REM. div. Loth. col. 671A : sicuti consulum. ou de synode: LEO IV epist. p.609,11: seriptum divinis -is continetur, ACTA duc. Norm. 131 sinodice -e. p. 304 (a. 1053): eunctarum divinarum -arum hortami- E) Écriture Sainte (cf M. Duchet-Suchaux et na. b) divina -a: (colt) désignant la Bible ou les leçons Y. Lefèvre, Les noms de la Bible dans « Le moyen-Age et 45 consacrées à son explication: a) la Bible au point de vue ta Bible», Paris, 1984 (Bible de tous les temps 4), p. 13-23): matériel: RUD. FULO. Lech. Il: lectionis studio lanta 1) en général: a) texte ou passage d'un texte de l'Écriture diligentia incubuit, ut ... numquam divina -a de manibus (suivi d'un gén. ou d'un adj.) : Ion. SCOT. pred. XI 2,43 eius abscederet. ) la Révélation considérée dans son p. 68 : divine scripture -is. R1CHER. Il 82 t. I p. 264: post ensemble: la Bible: Huco S. VIcT. sacram. col. 1860: sacre Scripture -as, que ibi recitate et ... discusse sunt. Ivo 50 qui [libri) iuncti cum superioribus viginti duobus Vetens epist. I p. 272 (a. 1096-97): de cetera, si ad -as veniamus Testamenti triginta comptent, in quibus corpus divine -e evangeticas, legimus. HERM. COL. eonv. 16 p. 113,21: consummatur. y) la Sainte Écriture considérée comme contra archisinagogum ... singulare certamen disputatio- objet d'étude et de connaissance: Doc. cath. Ovet. 17 nis arripiens. sacras advcrsus cos legis et prophetarum -as p-61 (a. 905): libros etiam divine -e plurimos. REMIG. 57 pagina 58 psalm. col. 838A : ita contra omnem heresim sancti gratie studiosius sacre -e rccolas expositores. RAHEW. Patres prophetias et cetera divine -c documenta gesta 4,14 p. 250,8 : ut preter sacre -e cognitionem, cuius sententiis suis rationabiliter defendunt. Acrus pont. secretis et sententiarum abditis prepollebat, phylosophi- Cenom. p. 424 (XI s.): quo divine -e assequeretur corum ... librorum subtilitatem ... nostris finibus pueritiam. CATAL. biblioth. Becker 70 p. 157 (a. 1093): 5 adportaverit. spéc. : théologie : SENT. divin, pro!. p. 7,11: quidquid commode orbe illustrato in divina -a usquam de ipsis [artibus] transeundum est ad sacram -am. reperiri potest. GuILL. CONCH. in Boet. phil. p. 128 C) ccicstis -a : ])enseignement fondé sur l'Écriture homo in divina -a dicitur omnis creatura quia videlicet ALEX. NECK. sac. ad alt p. 94: celestem -am audire tes omnis vel est homo vel propter hominem creata. volens, vit maturi pectoris, audiat tutu Vetus Huoo S. Via. didasc. VI, III p. 116,9: sont quedam 10 Instrumentum quant Novum Testamentum. 2) théolo- loca in divina -a, que secunduni litteram legi non gie: ALEX. NEcK. !aus div. sap. 569 p. 453 : Parisius possunt, que magna discretione discernere oportet. Hic florent actes, ce!estis -a rcgnat. HELM. 45 p. 90,1 : qui in explanacione divine -e fuerant D) theologica -a: savoir théologique: PETR. LOMB. en tempore precipui. c) sacra ou sancta -a: au plur. psalm. pref. col. 578: in hoc libro consummatio est textes de la Bible: PRUD. pred. col. 1155°: orthodoxos 15 totius theologice -e. tractatores sanctarum -arum. HERIc. mirac. Germ. E) en parlant du texte sacré de l'islam: le Coran: p. 189 : dum miracutorum celestium maiestatem sacris-is GESTA Franc. Hier. 22 p. 122: ecce sont plus quam intonantem. AcARD S. Via. serin. 1 3 p. 28: secundum centum annorum tempora de quibus inventum est in ea que in sacris -is specialiter de co dicuntur. ) au sing. nostra •a et in gentilium voluminibus, quoniam gens la Bible, connaissance de la Bible: HRABAN. carrn. 13,40: 20 christiana super nos foret ventura (cf Hie. de via Hier. quorum dicta modo -a sacra canit. GLJIBERT. Nov. gesta 70 p. 200. PETR. TUDEB. hist. X 7 p. 65). Franc. VIII 4 col. 807 : in sacra plane -aequus sepe pro 1V) genre littéraire, littérature: A) epica -a : poème superbia ponitur. Orro FRIS. gesta 1,39 p. 58,36: épique: EGBERT. LE0D. rat. (schot.) 1 212 p. 50 cpos Clarevatlensis abbas ... ex auctoritate sacre -e luculenter utile carmen, mdc epica -a, id est laudabilis. ostendit ludeos ... dispergendos fore. 25 B) humana -a: littérature profane par opposition à 11!) étude de l'Écriture Sainte, enseignement théologi- divina scriptura): Otro FRIS. chron. 8,17 p. 414,30: qui que: A) divina -a: PETR. PicroR euch. col. 1198»: tropus frequenter in divina scriptura invenitur, ut, sicut quisquis nostri Redemptoris vestiris imagine,/ et divine in humana -a Parthonopcus pictus pro patina sacramentis delectaris -e. Guino BASOCH. epist. 23 Parthonopei picta ratione consortii dicitur. p. 94,21 : advertat esse divine -e scolam intelligibilcrn 30 V) pièce de terre: A) absol.: CARTUI.. S. Steph. scalam ad videndum Deum. spéc. : théologie: ABELARD. Divion. 1,3 p. 10 (a. 849): dedit ... aliam -am in ipso theol. 111 32381 p. 207 : bec utinam et illi attenderent qui page. CARTUL. Rhen. med. (Prum.) 135,6 (a. 893): impudenter magisterii nomen in divina -a sibi arrogant, claudit -as IV. ib. 135,24 p, 155,11 : facit -es VII: in coin non entendent. ib. 1V 78 7 1128 p. 301 : est et venna I, in curtem IV, in vinea II. CARTUL. Templ. 330 alius in Francia qui se quasi singularem divine -e 35 p. 214 (Dijon) (a. 1144): et dedit unum pratum ultra magistrum omnibus prefert. WALTH. MAI' nug. cur. aquam in painis prope cursum molendini. p. 38: legebatur epistola Bernardi de condempnacione B) avec legén. : 1)-a terre: DIPL. Caroli 11,1 p. 367,30 magistri Petri principis nominalium, qui plus peccant in (a. 851): dedit ... determinatam -am terre intra murum dialectica quam in divina -a. civitatis Andec.avis. CARTUL. Bituric. 14 p, 56 (a. 859) B) sacra -a : I) interprétation de l'Écriture, exégèse: 40 ut ... quasdam -as terre ... inter se commutare deberent. Huco S. Via, script. col. 20": philosophus in allis DIPL. Karlom. 11 56 p. 145,25 (a. 881): -am terre ex scripturis solam vocum novit significationem; sed in rebus Sancti Anani. CARTUL. S. Cyr. Nivern. 25 p. 52 sacra -a excellentia valde est rerum significatio quanti (a. 966) : dedit -am terre ex sua proprietate que est in vocum. GulDo BASOCH. epist. 4 p. 15,11 : hic fons medio condamine Sancti Stephani. 2) avec un gén. doctrine ... dividit tripliciter intellectum sacre -c 45 précisant la nature de la terre: CARTUL. Clun. 1 287 spiritalem in hystoricum, altcgoricum et moralem. p. 287 (a. 927-28) : quatuor -as vinez. ib. 111204 p. 286 2) commentaires patristiques, enseignement théologique (a. 966): vendimus campi duas -as. CARTUL. Vindoc. I Ion. SARISB. enthet. 412 col. 974': tes, intellectus et 73 p. 134 (a. 1047) : pratorum -am dedit. sermones quoque veros / dogmate dispensa( -a sacra suo. C) avec de et l'ahl. : I) de terra ou de terris : CARTUL. ORD. VIT. hist. IV 6 t. II p. 21!: Augustinus et 50 Bituric. 14 p. 56 (a. 859) : recepit ... -as duas de terra Hieronymus aliiquc legis et gratic cxpositores in sacra -a. arabili. CARTUL. S. Steph. Divion. 1 3 p. 10 (a. 849) : ut STEPU. TORNAC. epist. I 42 p. 43: sacre -e studens scolas -as de terris ... inter se commutarent. 2) avec une veritatis in auditorio, scolas virtutis frequentat in précision sur la nature du terrain : CARTUL. CIun. 1 10 claustre. RADIJLF. Dic. abbrev, chron. p. 18 : a tempore p. 12 (a. 866): vendant -am de manso. CARTUL. S. Steph. 59 pagina - paginula 60

Divion. 14 p. 27 (a. 896): dono -am de vinea et campo. B) opuscule, petit écrit (avec parfois une nuance CARrUL. Bituric. 41 p. 102 (a. 1031): miam -am de dépréciative) : I) en général: AGOBARD, epist. 3 p- 158,18 pratis. (a. 817): ut lias quas olîero -as infatigabiliter lcgere non paginalis, -e 1) qui est mis par écrit: Biu Mach. p, 35 dedig(ne)mini. VITA Aldeg. II 2 p- 651b: ut in -i alloquio fideliter notare. UFFING. Ida 1,6: excubiarum vetustissimis -is ... comperimus. MIRAc. Viviani 41 privata studia, que -is digne caraxabit descriptiol p. 277,20: alia ,,, miraculorum insignia ,,, bac Con. Croat, 178,18 (a. 1181): nec sinit oblivisci compendiosa nequeunt coartari ad plenum -a. VIrA scriptura, que diligenti soilicitudine et cura sub uno -i Hilar. conf. p. lii: in quadam immodo vetusta, ut contextu fuerint comprehensa. diximus, -a reperimus. EPIST. Becc. IX p' 163,10: non 2) de l'Écriture Sainte, qui concerne l'Écriture Sainte.' i o absque presenti -a stare posset nostra dilectio. PETIt AN0N. MOI, 105: hic textum Ysaie prophete -ibus PIcTAv, I Paneg. col. 57: respondemus banc nostram clausulis distinxit. PrnL. ELF,EM, epist. 10 p-251 col. 2: -am non adulationi, sed communi utilitati servire. péj. visitantis animus -i patescit alloquio, et mentis afîcctum GARNER. R0T0MAG. Moriulit 338 p' 206: per totam muti apices plcnius eloquuntur. cortem versus ructabat oberrans / dignos confectis paginensis, -e [pagus] rural: CHRON. Orti, add. 1 is stercore -is. 2) sancta -a: a) en parlant d'un écrit p- 128,6: venit ad illam in opidulo -L consacré aux questions religieuses (par opposition à des paginiola, -e f. y. paginula. oeuvres profanes) : CARTUL, Sangail. A 422 (a. 853) pagina 1. I) mettre un acte en forme: CAR'rUL. Gellon. multis sanctarum scripturarum exortationibus, que 3 p- 4 (a. 1066): volumen ... prcter quod luliofredus sacris -is inscrite meis ex parte auribus insonuere, ego abbas ipsius cenobii Gellonensis brevi subsignavit sigillo, 20 contrado. b) en parlant de l'Écriture Sainte: F0Lc. gesta -ato per Ingilboden prcsbiterum. Bertin. p. 15: quod omnipotens Deus sepe suis fidelibus 2) réunir des textes: Uou'no S.V. pango: -o, -as, duo retributionis premia dederit, .. satis sancta -a paginas coniungere. patefacit. 3) mériter d'être écrit sur des pages: ib. : -o, -as C) charte, document: I) en général: Ac'rA Ph!. 1 2 paginas desiderare. 25 p. 6,4 (a. 1066): iussimus etiam in bac -a carptim paginola sive paginula, -c f formes.' paginiola adnotari. CARTeL. S. Vinc. Cenom. col. 42,54 (a. 1070): CARTUL, S. Cucuph. I 246 p. 208 (a.990). paninola: hoc quoque insertum esse volumus huic -e. CARTUL. S. CARTUL. S. Emil. Cocu]. 171 p. 179 (a. 1062). Nigas. Mellent. 1 p- I (a. 1095-98) : precepi in bac I) page, petite page (Uou'no S.V. pango: bec pagina describi -a quod de ecciesia S. Nigasii ... in perpetua unde bec -a, diminutivum) : A) sur laquelle on écrit : 30 haberi voto notitia. HI5T. Mont. Pannon. VIII p- 270 GRIMALD. epist. I p. 302,14 (c.817): illa ergo verba, que (a. 1086; spur. 1135-71): addita sont ... que recitata sont supra dictus pater Benedictus ... in contextum regule in ista -a. 2) texte, teneur du document : TRAF'. Patav. 50 huius non inseruit, ,,. in campo -e e regione cum duobus (a. 800-04): episcopus iussit scribcre banc -clam ut punctis insere

conscribi fecimus, quam ... sigillo communivimus. Doc. comm. Ven. 433 p. 425 (a. 1197): dixerunt quod 4) dans des formules de corroboration : CARTeL. non habebant unde -ceare possent. Brivat. 16 p. 39 (a. 924): ut (irmiorem per succedentia B) avec un compl. à l'accus. (ou verbe au passif dont le tempora bec -ola obtineret vigorem..., Arnaldus ... manu sujet représente la nature et la valeur du paiement) propria subter illam corroborare dignatus est. CARTUL. $ I) une somme d'argent: CARTUL. Magalon. 46 p. 94 frac!,. 48 p. 64 (a. 107!) Sanzius tex, qui hanc -olam (a. 1126): hos CL solides suprascniptos -cavit nobis fieri iussi, manu mea inieci hoc signum. CARTUL. idem Petrus. CARTUL. S. Cucuph. III 961 p. 142 Augustod. 11 28 p. 116 (a. 1195): ipsi vero peticrunt ut (a. 1145): prescripti morabetini essent -ecati de C huic -e sigillum capituli Eduensis in testimonium niorabetinis quos illi debebat Berengarius de Vicho. apponeretur. 10 CARTUL. hosp. Trencat. 23 p. 22 (a. 1168): et est verum D) sens techniques : 1) (arithmétique) colonne de quod istud precium vobis totum in pace fuit -catum, l'abaque: ANON. de minut. p.241,8: quod dico ut CARTUL Mont. Pessul. p. 190 (a. 1178): si Guillelmus de manifestius appareat, -as duas lineatim distinguo, ut Montepessulano noluerit -ecare in primo anno V milia différentie divisons lucidius manifestentur. Ps. BorT. solidorum, et in uno quoque anno totidem, ... Bergundio abac. 111 p. 159,20: scire autem oportet et diligenti 5 habeat castellum dictum. CARTUL. hosp. S. lob. examinatione discutere in multiplicando et partiendo, cui Andegav. 10 p. XII (a. 1185-88): habuit C libras, quas -e digiti et cui articuli sint adiungendi. FRUTOLF. -ceavit Stephanus sinescatlus pro elemosinaria. CARTA rhythmimach. 1,6 p. 172,17: ipsam vero tabulam per a. 1196 (Leicester Borough Rec. 116 p. 14) : quietus est medium in latitudine una linearis intersecet -a, per duos plegios qui -cabunt ad nundinas Stanford altrinsecus se octonos equali dimensione distantes 20 XXVIII d. 2) une redevance en nature: CARtUL. capit. habens campos in Iongitudine et latitudine. Hanc autem Agath. 409 p. 403 (a. 1199): IV sestarios de ordeo ad -am diremptoriam vocitarc placuit. 2) (mus.) échelle mensuram mercadalem, quod debetis -ccare ad Agathen. musicale, échelle des sons: Mus. Ench. p. 210 (scho!. 3 CARTeL. Nom. 50 p. 11 (n. 1199): qui per mare apud p. 150): in bac igitur quatuor tetrachordorum Rothomagum venerint et Iudei debent -care elemosinas descriptione cucu interiectis -is tonorum distantie 25 et fendu domini regis statuta, de meliori frumento designentur. REMIC. comm. Mart. Cap. 11 60,7 molendinorum. 3) une terre: MON. hist. Neap. 11 1 p. 175,32: -e proprie surit in musica ubi tropi in p. 22,15 (n. 921): de terris ... positis infra fundum ... -ant altitudinem ascendunt per differentiam tonorum. et rcfundunt d. Marino militi ... per mensuram ... in III) petite pièce de terre: CARTUL. Clun. 1 287 p. 287 latitudine passos IX, et in longitudine passas LXXXI. (a. 926-28): quatuor paginas vinee et due -e prati. 30 spéc. : acquitter les redevances qui pèsent sur un bien CARTUL. S. Cyr. Nivern. 23 p. 53 (a. 966) : in fronte sue foncier: Doc. Port. part. 1119 p. 8 (a. 1101): hereditates domus -am terre que vulgo olca vocatur. CARTUL. S. -gatas et deliberatas et saccatas de totas acciones. Lin. Steph. Divion. 132 p. 52 (s.d.): in medio ipsius terre -ola l'id. Brac. 1172 p. 202 (a. 1103): et nunc do vobis illam de vinea. CARTeL. Athanac. 93 623 (e. 1000): placuit hereditatem -adam et liberatam ex omnibus agnitioni- p. quatinus inter se ... quasdam -olas terras (sic) 35 bus. Doc. Port, part. III 477 p. 408 (a. 1114): vel ipsa commutari debercnt. ereditate que nobis dedistis per kambia in manus vestras pagisa, -e f. y. pagesia. ponamus -ada. pagisius, -i m. V. pagesius. C) par dérision: payer d'une gifle (avec le dot. de la pagnagium, -i n. V. pasnagium. personne) : WALTH. MAP nug. cur. 1 22 p. 33,23: velox 1. pago I. [paco] formes: pacco: CARTIJL. Hosp. S. 40 ad papam evola, ... ipsique bursa grandi -ca bonam lob. Hier. 86 p. 80 (a. 1129). CARTUL. S. Cucuph. III 961 alapam. p. 142 (a. 1145). CARTUL. Anian. 27 p. 165 (a. 1183) etc. II) régler à une personne ce qui lui est dû: A) en pacho : Lis. feud. maior 1 143 p. 139 (a. 1177). paco: général: I) avec l'accus. de la personne ou au passif dont CARTeL. Vega 26 p. 38 (a. 1110) et 39 p. 53 (a. 1136-37). la personne est le sujet: CARTeL. Biterr. 107 p. 147 CARTUL. Magalon. 46 p. 94 (a. 1126). CARTeL. Hosp. S. 45 (c. 1104): pleniter persolvisti et -asti ipsum seniorem. Ioh. Hier. 486 p. 335 (a. 1175). CARTUL. NOM. 50 P. 11 CARTUL. mon. S. Crue. 223 p. 220 (a. 1179): (a. 1199) etc. paio: Doc. Sanc. Maior. app. III 106 persolvantur debita ... osque sit bene -atus ... et ipse fiat p. 428 (a. 1032). CARTUL. Icatin. 11 p. 501 (a. 1199). pao: Vitali hoc habere et tenere osque sit -atus. spéc., un REG. Sublac. 151 p. 199 (a. 1148). part. passé: pagadus: créancier: CAPTA a.1149 (Font Rius, Cartas de Lia. fid. Brac. 1172 p. 202 (a. 1103). Doc. Port, part. Ifl 50 Poblacion 75 p. 123): quicumque a!icui extitenit debitor 477 p. 408 (a. 1114). pagattus: CARTUL. Biterr. 298 et ad tenminum noluerit eum -ccare, restituat. 2) avec p. 428 (a. 1184). paguatus: CARTUL. tempi. Dozenc. D l'accus. de la personne ou au passif dont la personne est le 25 p. 298 (a. 1179). y. aussi pargio et paria. sujet et labl. (précédé de de) de la chose acquittée 1) payer, acquitter un paiement convenu: A) absol. CARTeL. ord. Teut. 6 p.] (a. 1173 spur.): si contigcrit, 63 pago—pagus 64 tain quod de dictis rebus vos hospitalis B. eate D) noter l'expression métaphorique male -atus : mal Marie ... non posset esse -muni, vole, quoi] de omnibus récompensé. I-IENR. Hum-. hist. VII 4 p. 218 : fautores riches meis, ... posset -an. Lin. feud. major 1 143 p. 139 consulis male -cati surit; nain exhereditati (a. 1177): preco ... ut ... -chet illos merchatcros de mea sunt; WiIlelmus de oculis privatus est.

debita. CARTUL. Popul, lOI p. 56 (a. 1 . 197) : ab introitu 5 III) indemniser, verser un dédommagement: A) à la autem accipimus a vobis XXI Vr solides barchinonen- suite d'un jugement: CARTuL. Ruscinon. priv. p. 45 sem de quibus a vobis bene

camerarios ad introytus salis recipiendos ... et ad 20 B) payer une amende: ACTA Pont. 145 p. 222,4 -candum vos muni quarto mense. (a. 1199): pro pena delicti C solides -abit C) expressions au passif (forme réfléchie dans presque 2. page 3. u. pango. tous les cas) : être quitte., tenir pour quitte, considérer pagrus, -i m. pagre. poisson: PAnAs: -am, piscem comme payé: I) esse ou remanere -atus CARTUL. Tempi. quem Greci phagrum ideo vocant quod duros dentes coin 471 p. 294 (a. 1147): et Petro Martin niulier 25 habens ostreis pascatur (cf isin. etym. XII 6,22). THEOD. Maria et filiis et fihiabus suis remanscrunt -atos de TRuD. quid vint. 685 p- 184 : cephalus et -us. mytilus atque precium. OBERT. Sounx a. 1186,58 p. 22: confiteor me sca rus. bene esse quietam et -atam a te Marchesio de Fossato de pagulus, 4 m. [pagus] « pagus », pays: CARTUL Clun. libris quatuor dr. ian. 2) tenere aliquem -atum de 2393 t. III p- 489 (a. 997): tes meas qui surit sitas in -o aliquo : CARTUL. Carcas. IV p. 82 col. 2 (a. 1185): triture 30 Ludunense, in agro Cavariacense, in villa Cadavos. hoc impignoro vobis propter trecentos tniginta solides pagum, -i n. [page: pour pagamentum] paiement: de quibus bene et pleniter -ecatum me teneo. CARTUL. MErELL. Quir. 62,130: confesses male rapta/ in -unique capit. Agath. 69 p. 71 (a. 1195): tene me bene -ccatatn de reductus/ vestes reddidit omnes. CARTUL. capit. Agath. dote mea. 3) tenere aliquem per -atum (avec l'abl. ou de 53 p. 59 (a. 1174): omnes vero fructus seu gaudimenta et l'aN.): CARTA a. 1169 (Germain, Hist. du commerce 35 huius pignoris dono tibi ... de bene j ure ita ut nulle de Montpellier p.j. 111 p. 182): tibi ... impignoro per V modo in sortent vel -uni mil. sol. melgor., de quibus a te bene per -ccatum me pagus, -i m. fermes : bagus : TRAD. Ratisb 92 (a. 379). teneo. CARTuL. Carcas. V p. 24 col. I (a. 1177): propter pacus : P0LYVT. lrm. p. 173. CARTIJL. Carcas. IV p- 69 predictum douant dedistis nobis X sol. melg. quibus nos col. 2 (a. 821). CARTuL. Ruscinon. p. 119 (a. 898). per -cales tenemus. CARTUL. tempi. Dozenc. B 30 p. 211 40 CARTUL Clun. 1! 966 p- 63 (a. 954-94). pagum : Dut. (a. 1182): propter X solides ugonencos octenos ... de Ludov. Germ. 61 (a. 851 ?). DIPL. Otton. I 62 (a. 944). quibus teneo me per -ccatum. 4) (encre aliquem pro -aie CARTUL. Carcas Il p- 223 col. I (a. 946). palgus: (avec ahi, seul ou de et l'ahl.) : CARruL. Biterr. 216 CARTUL. S. Job. Ang. p. 57 (c. 982). paucus: CARTUL. p. 296 (a. 1166): teneo me mdc bene pro -ata et Clun. lI 1003 p-98 (a. 956). paugus: CARTUL. Clun. I meliorata. CARTUL. S. Paul. Mausol. 35 p. 55 (a. 1195): 45 210 p. 199 (a. 917). paus : Dut. com . Pal- Rip. 59 p- 316 vendidit pretio CXXX solidorum melgoniensiurn (a. 866). pauus: ib. 22 p. 292 (a. 845). pazus: CONR. novorum de quibus omnibus se tenait pro -ata preposito FRIS. gesta p. 321,27. ahI. .ting. page: CARTUL. Belliloc. Sancti Pauli. CARTUL. hosp. Trencat. 156 p. 139 Lemov 241 p. 173 (a. 881). pau: DIPL. corn. Pal. Rip. 30 (a. 1197): de supradicto precio se pro -ata tenait. p.297 (a. 846) et 90 p. 332 (a. 898). ARC,-,. com. Barc. 88 CARTUL. S. Mar, Avenion. 135 p. 157 (a. 1199): sic quod 50 p- 228 (a. 928). CARTUL. Ruscinon. 24 p-40 (a. 1013) etc. pro -cette mdc me teneo. noter pro -atum: CAwruL. y. aussi paga. Carcas. I p. 87 col. 1 (a. 1194): dedistis nobis duo mille À) village, agglomération paysanne (CHRIST. STAnUI.. solides melgorienses, de quibus tenemus nos pro bene in Matth. col. 1489: villa, grece pagos, et mdc pagani -ccatas. dicuntun. ANSELM. LAUD. Matth. col. 1485R: villa enim 65 pagus 66 latine, -os dicitur grece. PAI'IÀs -i ab edificiis loca iuxta Suessionicum atque Noviomensem predis incendiisque fontes et firmam terram componitur ex greco: -i ville proterit. ) avec un gén. plur. indiquant le peuple qui dicte. [çf lsro. etym. XV 2,14]. ADAM PnSEN. epist. XIV habitait primitivement la «civitas » .' CART1JL. S. Marcel. 150 p. 224 (c. 1199): si-us villa dicitur. AELFR. angl. sax. Cabil. 17 p. 20 (a. 920): in -o Lugduncnsiurn, in fine vocabul. p. 36: -i, tun-stedc): Run. FULD. Leob. 9: 5 Baiacensium. VIrA Valent. 4 p. 41 e : per -um divinus sermo non solum in ecclesiis, verum etiam per Catalaunensium ... iter faciens. CARTUL. Ccllafr. P. 100 -os et castella diffundebatur. O»o CuiN. Ger. 81 (s.d.): in -o Engolismensium. e) se rattachant à un , 323C -us non longe ah Aureliaco Mareuliscus « castrum » ou à une région géographique: DIPL. Catal. T vocatur. TRAD. Brixin. 192 (e. 1065 .75): in -o Nuzdorf. p. 7 (a. 844): in -o Bisuldunense. flirt. com . Pal. Rip. 63 METELL. Quir. 38,25 : us ilic tutus/ arsit, una mansitj, 10 p. 317 (a. 868): in -oPalariensi. VITA Remacli p. 106,4: hœ domus superstes. de là : village avec Son territoire monasteria sita in -o qui Ardoinna dicitur. DIPL. Ludov. DICUIL. mens. orb. p. 33: Hillevionum gente quingentis 1V 15 p. 39,33 (a. 936-41): in -o denique Flandrensi. incolente -is. CÂRTUL. S. Vict. Mass. 134 p. 53 (e. 1044): FLODOARD. annal. a. 933 p. 55: in -o Porcinsc. ADSO ex ... rebus que ad -os territorii Massiliensis ... pertinere Waldcb. 6 p. 1175,7: in -o Divionensi. rarement avec le videntur. STEPU. FULO. Vital. I p. 358: in Baiocassina 15 gén. : Mit&c. Winn. p. 782,12: maxime in Flandrie -o et provincia -us quidam dignoscitur, qui ab incolis Tirgerii in Menpesca tellure. d) avec indication des subdivisions du nuncupatur. expression -us ecclesie : paroisse : WOLFHER. «pagus »: POLYPT. lm. p. 147: in -0 Carnotino, in FJILD. Godeh. 11 37: rusticus de -o ecclesie qui centena C.aunocense. CARTUL. S. Marcel. Cabil. 92 p. 80 Holthlaon dicitur. (a. 838): in -o Cabilonense, in fine Ruiliacense, in villa B) «pagus », circonscription administrative ( cf. A. 20 Gricunaco. CARTIJL. Biturie. 14 p. 56 (a. 859) : in -o Longnon, Étude sur les «pagi» de la Gaule, Pans. 1869 et Biturigo, in vicaria Brivense, in centena Condatense, in 1872 [BibI. Ec. Hautes Études 2 et Il]): 1) en général villa que vocatur villa Calme. CARTUL. Conch. 6 p. 9 (ANGL. SAX. vocabul. II p. 80: provincia vel -us. scir): (a. 930) : in -o Arvernico, in ministerio Cartladensc, in CAPIT. reg. Franc. Il p. 24,4 (a. 831): inter Ligerim et vicaria Arpaionensc, bac est in villa mea. CARTIJL. Clun. Sequana et ultra Sequana -is XX Vil!. RADIIERT. epitapb. 25 884 t. II p. 3 (a. 954): in -o Matisconense, in agro Arsen. p. 90: nullus -us et nulla provintia. CAPIT. reg. Prissiaco, in ipsa villa Prissiaco. CARTUL. Avenion. p. 43 Franc, li p. 275,1 (a. 853) : missi autem et -i per (a. 965): in -o Advennieo, in agro Lerense, in terminio missaticos qualiter fuerunt tune ordinati. DIPL. Ludov. de villa Darnatis supteriore. 1V 10 p. 32.7 (a. 939): aloda ... in quibuscumque -is vel 3) assimilée parfois à un diocèse: WOLFHER. FIEL». vicariis consisterint. CARTUL. Sahagun 751 p. 172 30 Godeh. 1 28 p. 188,24: omnia que inibi metropolitanus (a. 987): in -o de Legione. ADAM BREM. 2,26 p. 86,11: supervacue agehat adnullans, legitimam synodum cura cum recitâret Sciavaniam in duo de XX -os dispertitam illius -i concivibus habuit. CARTUL. S. Martin. Camp. I esse. 157 p. 245-248 (BULLA Calixt. II a. 1119): in -o 2) administrée par un comte à lépo que carolingienne et Parisiacensi, ... in Carnotensi -o, ... in Aurelianensi -o, assimilée bientôt au comté (cf. J. Prinz, « Pagus» und 35 in Senonensi -o. • comilatus » in den Urkunden der Karolinger dans 4) « pagus minor» : a) sans précisions: REGIN0 chron. • Arch, f. Urk. Forsch. » 17, 1942, p. 329-358): a) en p. 26: in territorio Treverensi, in -o Trigorio. CARTUL. général: CAPIT. reg. Franc. I 44,11 p. 124 (e. 805) : de Landevenec. p. 164,11 (e. 950) : in -o Brounerec, in ipso -o, non de altero testes clegantur, nisi forte Iongius vicaria Carantoe. b) subdivision du comté: « vicaria »: extra comitatum causa sit inquirenda. AGOBARD. cpist. 40 ) dans le Centre de la France: WALAHFR. exord. 32 p. 183,2: ci qui -um Lugdunensern vice comitis regit. p. 515.35: centenarii qui et centuriones vel vicarii qui per Lupus epist. 1 15 p. 94 (a. 840) : misi ... hommes nostros -os statuti surit. CARTUL. Belliloc. Lemov. 6 p. 17 una cum comitc .i, A5TR0NOM. Ludov. 50 p. 637,19: (a. 842) : in orbe Lemovicense, in -o Asenacense, in Eggebardus comes et alii illius proccres -i. GESTA abb. Telido villa. CARTUL. Conch. 6 p. 8 (a. 930): in o Fontan. X I p. 72: comitatum eiusdem -i tenente 45 Artentia, in ministerio Acteracense. CARTUL. Vosien. Rihuuino comite. FLODOARD. annal. a. 926 p. 36: p. 29 (a. 1060-1108): in villa que dicitur Matgas, in -o Rotgarius ... contes Laudunensis -i. b) se rattachant à une Combahiense. ) en Cerdagne: ARCU. com . Barc. 88 ancienne « civitas »: Œ) avec adj. d'un nom géographique. p. 228 (a. 928): in cornitatu Cerdaniense, in pau ANNAL. Bertin. a. 858 p. 76: in -o Senonico. ANNAL. Transmontano, in apendicio de Petra Suniarii. CARTUL. Fuld. li a. 871 p. 73,4: Spirensem -um occupant. 50 Ruscinon. 224 p. 40 (a. 1013): in chomitatum CARTUL. Grationop. p. Il (n. 885): in -o Viennensi. Cerdaniense, in pau Liviense. CARTIJL. S. Marcel. Cabil. 16 p. 19 (a. 993) : in -o C) région, pays: I) en général: DIPL. Otton. 1 62 Lugdunense, iuxta fluvium Sazonne, ante civitatem p. 143,32 (a. 944) : ut nullus ... in o forestensi quod est Cabilonenseni. FL000ARD. annal. a. 933 p. 56: -um in comitatu Everbardi, cervos, ursos, capreas, apros 67 pagus - paiole 68 venari ... presumat. SUGER. Ludov. VI 18 p. 124: 5) région restreinte: CARTeL. S. Ernil. Cocu], 233 depredacionibus pauperum, contricione ecclesiarum, p. 239 (a. 1077) : terrain viam ... et ex alla parte -us tocius etiam -i dissolutione tex lascessitus. vinearum. 2) territoire d'une unité ethnique en Germanie (avec 6) lieu-dit: CARTUL. S. Mont. 11 9 p. 35 (XII s.): nom du peuple au gén. plur.) : ANNAL. Einh. a. 784 p. 67 s quoddam non parvipendendum rus in -o qui dicitur vastatis Westfalaorum -is. ib. a. 785 p. 69: ad Saxonum Dannianus. -os vastandos. PorrA SAXO 1,134: Saxones sibi D) ressort, territoire sur lequel s'étend une juridiction contiguos invadere fines! ausi Francorum -um, qui I) d'une « civitas » par opposition à la cité elle-même: dicitur Hassi. REOINO a. 892 p. 138 : Nortmanni CAPIT. reg. Franc. 1 40, Il p. 114,26 (a. 803) : optimus Ribuariorum -um ingressi surit. CItRON. Vedast. 10 quisque in -o vel in civitate in testimonium adsumatur. p. 693,40: in Toringia et in -os Francorum irruunt. lb. 255,2 t.!! p. 256,26 (a. 844): ut unum modium 3) région, en territoire germanique (traduction de frumenti .. per civitatem et -um atque vicinitatcm l'allemand « Gau ») : DIPL. Caroli M. 198 (a. 802): infra habetur. ANNAL. Bertin. a. 843 p. 44: Vangium et Thoringiam, idest in -o Helmgauue. RUD. FULD. mirac. 2 Mogontiam civitatem -osque sortitus est. REGIN0 ciron. p. 330,42: villam ... in -o Turichgawe. DIPL. Karoli III I '5 a. 894 p. 142,20 : quasdani civitates cum adiacentibus -is, (a. 876): in -o Turgowe, ... in -o Chlegowe. DIPL. quas Ruodolfus tenebat, dedit. DIPL. Rodulf. I Burg. 10 Conr. 11 49 (a. 1026): in loco Ratisponensi, in -o p. 108,38 (a. 908): forestc, quod est in -o Lausannense. Tuonichgouui. CARTUL, Solod. 16 p. 21,8 (a. 1080): in -o CARTUL. S. Martin. Augustod. I p. I (XI s.): in -o wu in Buhsgowe. (cf. CARTUL. Ultraieet. 464 p. 416. 3 suburbiis Acduorurn. spéc., en Ilongrie: DII'L. 1-lung. sel. [a. 1169]: in -o Zalland nuncupato.) 20 p. 40 (a. 1002-1295): donamus ... in -oColocensi civitatis 4) région géographique comprenant plusieurs « pagi » unam villam. et gouvernée par un duc ou un marquis: ANNAL. Lauriss. 2) d'un comté: Anso Waldeb. 7 p. 1175,42: in -o a. 804 p. 118: -os Transalbianos Abodritis dedit. DIPL. Belnensis provincie apud Molisiacum villam. CARTUL. Caroli M. 210 (a. 810): in -o Alsaciense super fluvium Vindoc. 499 t. II p. 318 (a. 1143-44): fihius ... comitis Illa (cf. ANNAL. Bertin. a. 833 p. 9 : in -o Helisaice. 25 Vindocini ... per omnes obedientias nostras que sont in CARTUL. Argent. 54 p. 46,23 [a. 1040].: in -o Alsatia). -o Vindocinensi, contra consuetudinem ... hospitatus. DIPL. Karoli III-98 (a. 885) : in -o Retia (cf. CARTUL. 3) d'une ville: Con. Ar. 69 p. 95,19 (a. 961): campum Bund. 338 p. 250,18 fa. 11581: in -o Retia Curiensi). unum qui ... consistit in -o Aretino. GUILL. TYR. hist. NOTK. BALO. martyr. 8 jul. col. Il l6C: in -o Austrie idcst Ter. transir. XVI 19 p. 737: castrametantur legiones nove Francie. DIPL. Ludov. IV 38 p. 89,14 (a. 951): 30 universe in -o Chalcedoncnsi, unde relictam urbem e cuidam abbati ... de Yspania. preceptum ... fiet-i vicino crat conspicere. dignaremur super quadam abbatia in predicto -o E) campagne, plat pays: ERMOLD. NIGEL. Ludow. I constituta, scilicet ... in comitatu Ausona, in Ioco qui 133 p. 14: haud aliter Franci cum primo tempore dicitur Monserratus. DIPL. Loth. Franc. 2 p. 5.21 frugum/ adeunt et -i munera diripiunt. EGBERT. LEOD. (a.954-55): que tes sunt in -o Burgundie ... site ... in 35 rat. 361 p. 79: hec circum -os et compila currit arnica (cf, comitatu Belnensi, ... in comitatu Calmensi (cf. CARTUL. Horat. epist. 1, I, 49). CIun. 111040 p. 134 [a. 957]: sunt ... site ipse tes in -o F) emploi métaphorique: -us luminis : le ciel: PETR. Burgundia, in comitatu Matisconense, in vicaria ..., in P!CTOR catin. 17 p. 134: et cum finita mundo discesscro villa que vocatur Mazeriaco). CARTUL. S. Vict. Mass. 75 vita, f lurninis in -o tccum tua ponar yniago. t. I p. 103 (a. 1019): de villa ... que sita est in -o 40 pahagerius, -i m. P. pedagiarius. Provincie, in comitatu Massiliense (cf. ib. 630 t. I p. 626 pauma, -e f y. pagina. [a. 1018] : villa ... que sita est in -o Provincie, in comitatu pain n. pi. y. par. Regense, secus fluvium Durentie). ANDR. FLOR. Gauzl. paiamentum, -i n. p. pagamentum. 14 p. 46 : in -o preterea Aquitanico. AiM0IN. FL0R. gesta paicheira, -e f y. poxeria.

Franc. 111 90 p. lit: Protadius ... in -o Ultraiurano 45 pailla, -e f y. pedia. dux constitutus. CARTUL. Vindoc, 352 t. 11 p. 90 paie- y. page-. (a. 1094): monachus Vindocinensis, ex -o Normannico paillole y. paiole. natus. spéc., traduction de l'allemand « Mark »: TRANSL. paillum, -i n. p. pallium. Dion. Ratisb. cpist. p. 353a,31 : omnis illa rcgio paina, -c f; painis, -is f y. pagina. orientalis ... regius -us appellatur (= Kànigs,nark). 50 painensis, -is m. V. paganensis. TRAD. Patav. 612 (ante 1140): predium meum aput paie 1. V. pago. Stainpach in orientali -o situm ( Ôstertnark). CARTUL. paiole indécl. [a. fr. paillote «paillette»: ital. Mog. B 22 p. 25 (a. 1141): in -o qui dicitur Marca, circa pagliuzza] formes: Paillote: CARTUL. Clun. VI 4669 fluvium Werraha. p. 193 (a. 1235). paiolic :• OBERT. SCRIBA 1190, 483

69 paiote - pala 70

p. 190. u. aussi paleale. XI 1, 94). désigne l'or en paillettes dans l'expression aururn -e 1) pelle, bêche : a) en généra!: CAPIT. reg. Franc. p. 254, 14 (e. 810): -as ferra paratas 11. ib. I p. 168,27 10H. SCRIBA Il app. 18 p. 310 (a. 1154-64): uncias LXVI de auto -e. OBERT. SCRIBA 1190, 370 p. 145 : untias auri (a. 804-811): -as ferreas et cetera utensitia que in hostern 625: vanga est -a cum ferro. -e LXX (cf. ib. 483 P. 190). s sunt necessaria. AYNARD. p. 168 (c. 1024): faber qui vendit pair- u. par-. CARTIJL. S. Vedast. p. pairotus, -i m. [prou. pairot: ital. paiuolo; cf. REW 62451 ferrum -arum ... et qui vendit manubria -arum. GuILL. formes: pairol indécl. : CARTIJL. S. Saturn. Tolos. 47 MIRS. const. 2,66 col. 1140": sacerdos ... cum -a, niittens [sc. defunctum]. 520 (a. 1163). NorAR. Saon. app. 5 p, 575 (e. 1180). tribus vicibus de terra super ilium p. 70 (a. 1190): ut ... possint pairolis : CARTIJL. Lerin. 91 p. 83 (a. 1110-24). ID CARTIJL. Ursicampi 103 p. pariolum: 10H. SCRIBA 11 1212 p. 204 (n. 1164). herbam ipsius rivi falcare, et de ipso limum ac bitumen UGUTIO S.V. palim: -a pariolus: NOTAR. Saon. 542 p. 279 (a. 1180). CARTUL. S. -a et houva eiicere. b) pelle àfeu: dicitur ... latum instrumentum ferreum ad opus ignis. Mar. Vin. Jactions. 44 p. 48 (n. 1185). paroles: lb. 530 e) pelleron (pelle servant à enfourner la pâte c pain) p. 270 (a. 1179). CARTA a. 1196 (Arch. Soc. stor. Ital. 37, 220 (a. 1200). is ALEX. NECK. nat. rer. II 170 p. 280: pasta ministcrio -e 1906, p. 139). ANNAL. Bonon. 11 2, 331 p. chaudron: CARTUL. S. Vict. Mass. 11 687 p.29 in elibanum mittitur. 41 : -a, vol (a. 1059): unum -uni pro hoc donc habuit. 2) van (AELFR. angl. sax. vocabul. p. 1511). etym. XX 14,101. CARTIJL. Lerin. 91 p. 83 (a. 1110-24): comparavit per ventilabrum [cf. PAPIAS et GAUFR1D. GROSSeS Bernard. Tiron. X 89 p. 243!? : in -a, unum -cm. toN. SCRIBA 147 p. 25 (a. 1156): duos lebetes que vulgo ventilabrum nuncupatur. UGurto 5v. paseo: et duos -os. NoTa. Saon. 542 p. 279 (a. 1180): pariolum 20 et paeliam. ANNAL. Bonon. lI 2, 220 (a. 1200): unum hoc -a, que vel qua ventilatur frumentum ut purgetur a 129: in harnois parolum de rame. u. aussi pairum. palea): ADAM PARVIPONT, utens. p. pairum, -i n. [ong. inc.; REW 6246, cf niçois pairoùl chilindros, tribulas vol -as. CARTUL. S. Paul. Roman. Il p. 10 (a. 1181): sicut frumentum levatur de area coin forme parium : CHRON.-CARTUL. S. Theofr. CaIm. 247 frumentum de prima -a: P. 90 (a. 1108). 25 scopis et -a. noter l'expression CARTUL. Ausc. M 275 chaudron: CHRON.-CARTIJL. S. Theofr. CaIm. 247 p. 90 blé de premier battage: p. (a. 1108): area et tunna et unum parium vol calderia. (a. 1155): donent ... XXX coneas frumenti de prima -a CARTA Nie. a. 1151-64 (Bu!!. philo]. et historique 1958, (cf. lb. 98 p. 102 [a. 11601: frumentum autem debet esse 100): intrareillam, -non et crummai. u. aussi pairolus. de prima -a) p, PETR. paisanus, -i m. u. paysanus. 30 3) canne (servant à un jeu analogue au hockey) : CAWr0R summa sacram. 111 329 p. 395: si laicus exeedat paisara, -e f u: paxeria. moderationem inculpati ioci, ut si ludat in -a et ipso paisarilis, -is f [paxeria; prou. paisiera] droit sur la chaussée du moulin (?) : CARTUL. Mont. Sain. 66 percutiat plantain sacerdotis de acuto -c vol magis (a. 1190): molinum et molinarium, paisarias et -es, graviter percusserit eum quam ]ex ludi exigat, incidit in piscationes et ascensum et descensum molini supradicti. 35 canonem date sententie. PETR. COMESTOR hist. schol. paiseria, -e f u. paxeria. 4) plateau, tablette: paisius, -i m. u. pagesius. col. 1337': massas cariearum, vol palatarum, Id est paisnagium, -i n. u. pa.snagium. ficuum, que inter tabulas quas -as dicimus, presse II Samuel XVI 1). paiso, -ais u. paisso. compinguntur (cf. f 000ESC. SAX. opusc. gramm. II paissellus, -i m.' u. paxillus. 40 5) chaton (de bague) : paisseria, -e f u. paxeria. p. 475, 16: anuli -a pars est illa que pro latitudine sui paisso, -nisf [pastio; refait sur l'a.fr. paissonlformes: sigillum sujet imprimi, vel sigilli gemma seu -is inseri vol paiso: Liu. Domesd. fol. 68a col. I. indécl. paisson: mdi. Ucarrio s.v. palim: -a ... dicitur ille concavus locus CARTUL. S. Salv. Vicecom. 38 p. 42 (e. 1080). in anulo ubi ponitur lapis precious. Acnus 1) paisson. droit de mener librement les porcs à la 45 6) (techn.) palette fixée au rayon d'une roue: vita Math. II p. 170,30: dieebat enim, in somniis se glandée: CARTUL- S. Salv. Viceeom. 38 p. 42 (e. 1080): dedit etiam parois suis la paissait in foresta mea et in quandam mire magnitudinis rotam vidisse. cuius -e haia de Se!Iesoef sine pasnagio. Lin. Domesd. fol. 68a divérsas animalium figuras insertas habebant. col. I : ad istum manerium pertinet habere ... paisonem 7) (au pi.) omoplates (AELFR. angl. sax. vocabul. quatuor XX poreorum. 2) panage, redevance sur la pâture p. 44: -e, geseuldre. PAPIAS: -e sent membra dextra levaque eminentia dicte quod in luctando cas premamus; des porcs: ROTUL. magn. pip. 31 Hem. I p42 (n. 1130): S.V. palim: -e, VIII s. et LIII d. pro -ne C porcorum. quod patein ... greci dicunt. Uowio -arum, dextra et leva dorsi eminentia membra, sic dicta paixeria, -c f u. paxeria. [cf. Isio. etym. XII, 94]): 1. pata, -cf forme patpe: PAI'IAS S. V. (cf lsID. etym. quia luctando cas premimus 71 pala - palam 72

CHIRURO. Bamberg. p. 131 iugularia ossa sunt que ciandestinis iugulabantur insidiis. RUOTO. COL. 30 p. 31, codrioni vel odeon iunguntur et clidrion apud grecos 12: bec ... modo -m, modo secretius cgit. THIETM. 6, 78 vocatur in quitus spatule vel -e iunguntur. p. 366, 27: nec -m, nec in oeculto. AcTA Pont, lOI 2. pala, -e f [palus] terrain indéterminé, sans doute p. 144,23 (a, 1180-81): si quis ... mdc aliquid -m vel marécageux: CARTUL. Bean. 252 p. 115 (a. 1077-83): in furtim auferret. d) expressions : in -m : au grand jour: terra vero ista Iterius dominus Berbezilli habebat -am ad THIETM. VII 71 p. 486, 3: regem a .Deo cons(itutum in cingulum castelli et nichil aliud . ...interrogavit euni -m sept: honoriflcavit. Quo IDiocit.. prof. 4 p. 45: ubi episcopus si hane -am ecclesie dimitteret. seclus nec lege vindicatur nec lace venit in -m. PETIt. 3. pala, -e. f [cf galle. pala] rocher creusé en forme de CELL. epist. 1 133 col. 579 : incultum est vcritatem fines tain grotte: CARTA a. 1141 (Chanc. Mediev. Port. 1 107 vcstros perambulare. ... nec -m apparerc audet. p. 152).: usque ad ilium locum ubi spartit -a cum CHRON. Rames, p. 131 : difficile est crinien occulto citofacta et mdc ad locum quod dicitur Canceiluni et eornmissum ... in -ni non prodire. -m facere, proferre inde quomodo spartit palacios cum -a. révéler: 000Esc. SAX. conf. p. 63, 5: secundum beati 4. pala, -e f [palus] échalas: Con. Croat. 198, 34 quoque Augustini veracissimam testificationem, quam (n. 1186): si quis ex nostris convicibus emerit de aliquo 15 -m protulit ad populum. RADULE. CLAn. hisi. Iii. Viii servo -as vel arundines sive sauces. 26 p. 75: -m ci faciens ciandestinam in regno proprio S pals, -e f u. poila. Christi ovium pestem. BERNARD. prol. antiph. p. 516. 5: palabundus, -a, -uni PAPIAS: -j, vagi. UG0TI0 -m factis que in illo crant tain quam littere vitiis. s.v. palim : -us. -a, -uni, vagabundus. GIRALD, topogr. intr. p. 7: exprcssamquc Hibernie palaccolum, -j, n.; palaciolum, -i n. u. palattoluni. 20 topographiam ... cunctis in commune -m facere. palacium, -i, n.; palacius, -i m. V. palatium. 2) publiquement: a) en général: THANGM. Bernw. 36 palacius, -a, -uni palatinus. p, 774.36: animositas archiepiseopi -ni ab omnibus palada, -e f u. palatha. Romanis episcopis inprobata. SERTi-mw. C0N5T. annal. paladicius, -a, -um u. palliaticius. a. 1077 p. 305,17 ut illorum invidiosa -m confutaretur palaîre; palafredus, -i m; palafrenus, -i m.; palafridus, 25 incredulitas. b) dans le vocabulaire juridique: TRAD. -i m. u. palefridus. Corb. 364 (a. 843-56): Thuring cornes ... per omnia ita se 1. palagium, -i n. [palus « pieu, poteau»] a. fr. pallage, peregisse ... in sua traditione confessus est -m, coram his taxe pavée sur le droit d'amarrage: CARTUL. S. Alb. testibus. LAubsi. decr, III 2: precipimus ... ut idem regis Andegav, 398 t. 11 p. 6 (a. 1038-49) tertiam partem nuncius -m faciat omnibus. BERTHOLD. C0N5T, annal. quatuor denariorum de -o quod est ultra molendinum 30 a. 1079 p. 317,47: diffinitionis eiusdem statutum se versus Petrignas (cf. ib. 180 t. I, p. 212 [a. 1075]). ACTA ignorasse et non audisse, synodo id ita iudicante, pont. Rom. mcd. 11 166 p. 132 (a. 1077): supradictas iureiurando -m comprobavit. CAF. annal. p. 3: consules terras ... cura eorum castris scu fortelitiis -m eoram consiliatoribus ... preceperunt. e) par iurisdictionibus, passibus, -1g, pertinentiis. CARTIJL. Mai. redondance: BERTHOLD. CONST. annal. a.1078 Mon. Pictav, p. 100, 19 (a. 1095): 1V denarios censuales 35 p, 311,37: tandem publica -m reverentia et honore ab eo de -o Ingelardi. SUGER. adm. il p. 170: removimus tractatus. Ac'rA coin. Flandr. 1191-1206, 123 p. 275,29 etiam ab eadem terra quandam consuetudinem maiam (a. 1198-99): Theobaldus ... homo meus ... -ni et publice vice comitis Stampensis, que -uni vocatur. confessus est. d) expressions signifiant publiquement. 2. palagium, -i n. u. pullagium. officiellement : ad -m THANOM. Bernw. 23 p, 769,49 ad palam I) adv. : A) ouvertement, sans se cacher (PArlAs 40 -m scopis examinari iubeat. in -m : SUCER. Ludov. VI 10 -m ... que omnes sciunt, ideo ad crimes refertur, idest p. 58: antequam eleetio in -m proferatur. aperte. UGUTIO S.V. palim: -m adverbium, id est aperte. B) clairement: 1) distinctement : VITA Eutrop. p. 258 manifeste) : 1) au regard de tous: a) en général: B0NIT. statim beatus Eutropius una cum suis asseciis ilium -m SUBDIAC. Theodor. p. 36": -m gentili more vivebat. vidit. PETR. IDAMIAN. cariai. B 30,3 p.118: ore columba 45 2) de façon intelligible, claire à Iesprit: LIUTO. devolat/-mque celum penetrat. BERTHOLD. CONST. annal. Greg. 12 p. 77,28 : ut -m daretur intelligi scire n. 1075 p. 278,28 exercitum numero modicum, in voientibus. CHRIST. STABUL. in Matth. 51 col. 1437 8 : in Pannonias -m antea preparatum. b) (miii.) à découvert: suis latibulis, de quo iDominus -m loquebatur, ut GUILL. PIc'rAv. gesta 11 p, 24: plerumque pugnam ostenderet se omnia scire. ORD. VIT. hist. V 9 t. Il queritabat, decurrens -m cum dents aut paucioribus. 50 p. 362 -m memorant quod habita, non opere monachus c) souvent opposé à « en secret)): Aoius vita Hath. 27 fuerit. p. 175, 18 : quamvis de amissione eius summopere, licet 3) (sens renforcé) de façon évidente, manifestement tacite, doleret, de eorum tamen amore -m gaudebat. a) dans des expressions verbales: -m esse, être clair, être ANAsr. pass. Petr. coi. 693": Christicole nunc -ni, nunc notoire: CARTUL. S. Bened. Floriac. 11 277 p. 165 73 palam - palatinus 74

(a. 1198): universis -m esse volumus, quod ... noter Doc. Croat. 158, 16 (a. 1094). MON. Strig.I p.SS (a. 1134). l'emploi impers. -m est: WALTH. SPIR. Christoph. 1 25 1) adj. ; A) du palais royal, de la cour royale; I) en p. 77,9 : -m erit, si Deus suus liberet eum Lu pus epist. 1 parlant d'une personne; a) en parlant d'un grand, laïque 13 p. 90 (a. 839): verum in hoc opere illud mc admodum ou ecclésiastique; A5TR0N0M. Ludov. 59 p. 643,34: coartat. quod, multis, que dum adviveret egit, ut -m est, insistente Augusta et ministris -is. ALMAN. Niv. p. 162,9: silentio suppressis. BERNARD. epist. 224, 4 p.9110 tam regi quam -is principibus. POETA SAXO 2, 7!: -is - (a. 1144): homo cum qua (quod -m est) tertio ferme ducibus properantibus ad se. VITA Bertin. III p. 108 consanguinitatis gradu permanens consobrina. (2t éd.) : -i proccres. RUCHER. 119 t. 1 p. 46 Heniveus, b) notoire; CARTLJL. Rhen. mcd. 1235 (a. 971): nobilium vin spectabilis et -us ... in pontificatu ... succedit, spéc., atque veracium testium, in quorum presentia bec sunt a par opposition aux dignitaires du clergé.- HINCM. REM. nobis -m gesta, nomina precipimus subtus tien notata. epist. XX 11 col. 121°: veniat vester Odacrus cum H) prép. avec l'abl. ; devant; ANAST. chron. p. 152,24: clectoribus suis sive -is sive ecclesie Belvacensis. b) en adducto Cesare Tibcrio -m omnibus appellavit eum parlant d'un personnage exerçant une fonction aulique; imperatorem. ANNAL. Xant. a. 873 p. 31,23 [Deus] CAPIT. reg. Franc. 1141, 1 p. 289,8 (a. 819): vel cornes grande miraculum -m omnibus ibidem monstravit. DIPL. 15 vel actor dominicus vel alter missus -us. DIPL. Bereng. I Loth. 1 135 p. 303,30 (a. 854) : retigiosorum virorum 12 p. 44,26 (a. 894): coram nostnis iudicibus -is (cf, exempta, cum quibus -rn omnibus devicit. Ru p. Tuiî. CARTUL. Capuan. 8 p. 23 [a. 1105]. DIPL. Frid. 1 242 Spir. IV 8 p. 150 (col. 1677A) : licet luna in sanguinem p. 35,16 [a. 11581). Cor). Laudens. 21 p. 38,6 (a. 994): versa -m hominibus apparere non potuerit. LAMB. ARD. pallatinus notarius. DIPL. Merov, 1 8 p. 12,20 (spur. XI hist. Ghisn. 136 p. 630,20: non audentes -m hominibus 20 s.) : -us scniptor. EPI5T. Worrn. 162 p. 107,3 (a. 1055-56): in patria comparere. dans le vocabulaire juridique ; TRAD. -i consiliatores. ANNAL. Flild. a. 1038 p. 43,17 (c. 1070): Fris. 1153 (a. 957) : actum est Fnig(isinge) -m domno pretor -us. GUIBERT. Nov. gesta Franc. 111 2 col. 7160: Abraham. Boemundus coin duobus prefectis -is in concordiam palantetmi, -i n.; palantheum, -i n. u. pallanteum s. u. redut. ANNAL. Magd. II a. 969 p. 150,10: Ambrosius -us pallanteus. 25 cancellanius. e) en parlant d'un personnage de rang palarea, -e f u. paleareus. subalterne attaché au service de la cour; CAPIT. reg. palarga, -e f u. palearga. Franc. Il 196, 32 p. 39,7 (a. 829) : de presbitcris ... -is palatha, -e f formes; palada: SALOM. et MARCOLF. contra canonicam auctoritatem ... habitis. ANNAL. FuId. 32a p. 8,21. palata: PArIAS. GIJIBERT. Nov. trop. Ratisb. a. 894 p. 123,25: -is militibus coram rege col. 343e. PETR. C0MEsT0R hist. schol. col. 1337°. 30 certantibus. GERBERT. epist. 21 p. 43,34: Egemanno -o UGuTI0. phalata: PArIAS. rnonacho. GUILL. TYR. hist. cet. transm. XVIII 30 gâteau de figues pressées ; PAPIAS -c ... masse de ficis p.873: erat maximus -orum interpretum. d) dans dicte quia inter duos pales posite siccantur ad l'expression cornes -us: a) comte du palais â l'époque servandum (cf. UGUTIO s.v. palim). Gucnrwr. Nov. carolingienne; TUEGAN. Ludov. 45 p. 600,24: Morhar- trop. 1. 1 3 col. 343c: sunt autem -e carice recentes, inter 35 dum -um comitem. TRAD. Fris. 661 (a. 843): Fritilo -us duas palas premendo in modum laterum compacte. cornis. DIPL. RoduIL 1 21 p. 120,7 (a, 902) : Fredarius PEÎR. C0MEST0R hist. schol. col. 1337°: ferens ... massas cornes -us, missus a domino rege Ruodulfo in Moernaco caricarum vel -arum, id est ticuum que inter tabulas quas villa. ) comte palatin ; (dans l'Empire) fonction palas dicimus, presse compinguntur (cf. II Samuel. 16). administrative; comte palatin de Baviére; GERU. AUG. u. aussi polo. 40 vita Udalr. 10 p. 398,48: cornmendata civitate Radespo- palaticum, -i n. [palus] droit de prélever des pieux pour na ... Arnulfo -o comiti. BERNOLD. C0N5T. chron. a. 1099 l'entretien ou la construction de la chaussée ou du bief d'un p. 466,35: Rapoto -us cornes de Baioaria. CARTIJL. moulin; CARTIJL. Mai. Mon. Vindoc. 87 p. 136-137 Hosp. S. Joh. Hier. 270 p. 204 (a. 1158): Otto -us cornes (post 1062) : expetisse ccnsum de -o molendini quem de Witelmesbach. RIGORD. 152 p. 166: quidam cornes nobis vendidit fitius Burchardi de Caresmo ... et quidem 45 -us, qui lingua eorum landagrava vocabatur, id est census IV denariorum de terra illa reddcbatur non (amen cornes palatii, Philippum Romanorurn imperatorem pro -o scd pro motatico (cf. CARTLJL. Mai. Mon. Hies. interfecit. comte palatin du Rhin; HERM. AUGIENS. p. 101,18 [a. 1050-70]). chron. a. 1045 : Otto -us comes pasehali ebdomada dux pataticus, -a, -ont u. palatinus. Alemannie aput Goslare a rege constituitur. Dcl'L. patatina, -e, f V. palatinus. 50 Loth. III 16 p. 20,39 (a. 1129): comites -i Willehelrnus palatinus, -a, -um formes; palacius DIPL. Rodulf. II Francorum et Fridenicus Saxonum. O'r'ro FRIS, 22 p. 124,32 (a. 926). palaticus : DIPL. Fnid. 1 457 gesta 1,12 p. 27,32: Gotefridurn -um comitem Rheni. p. 363,10 (a. 1164). palatins : CARTIJL. Clin. 1 256 p. 247 comte palatin de Saxe.- DIE-L. Heur- 11 46 (a. 1003): per (a. 926). pallatinus: C0D. Laudcns. 21 p. 38.6 (a. 994). interventum ,.. Burehardi comitis -i. THIETM. VI 5 75 palatinus 76 p. 280: interdicta est omnibus per bannum regalem a -o monetis, ut in nullo Ioco rnoneta percutiatur nisi ad comite fuga. DIPL. Loth. 111 16 p. 20,39 (n. 1129): curtem; et illi denarii -i mercantur. b) sens abstrait comites -i Willehelmus Francorum et Fridericus ERMEWT. vita Philib. p. 12: a Francorum genere pro Saxonum. CARTIJL. march. Misti. 111 18 (a. 1197): nirnia crudelitate de -o honore fuerat pulsus. MEM. Herinannus ... Thuringie lantgravius et Saxonie cornes 5 Milano I p. 443,10 (a. 820-40) : pro his ... -is servitiis. -us. dans les comtés allemands de moindre importance: ASTRONOM Ludov. I p. 607,29: rebus interfui -is. Visuo Dut. Otton. 11164 (a. 977): in ... loco qui dicitur esse Rad. p. 272: -a iussu regis exequitur negotia. DIPL. situs in comitatu Hartwici -i cornitis. RaM.!! 103 Caroli II, 314,2 t. 11 p. 195,14 (a. 868): corarn Geilone p. 203,6: Adelbertus -us cornes de Someresburg. en comite qui causas -as in vice Fulconis audiebat vel Hongrie, le Palatin est le principal dignitaire de la cour t o discernebat. FL000ARD. hist. IV I col. 261°: vir ... -is royale, ayant des attributions judiciaires et administrati- assuetus ofl'iciis. VITA Chlod. p. 1047: regalia negotia et ves: LÀDISL. decr. 111 3: de -o comite ... si aliquando -us -as curas. Ive pan. Vil I col. 1279: ipsi suis mentis et a cornes doinum ierit, regis et curie sigillum qui in vice eius -e dignitatis officio separabuntur. spéc., par opposition à permanserit illi dirnittat, ut sicut regis una est curia et ita ecclésiastique: CAPIT. reg. Franc. 1 45,1 p. 296,32 unum sigillurn persistat. COLOM. dec. 1 36: cornes is (c. 820): sive sit in ecclesiasticis sive in -is rebus. nuncios 11 ... ad regern dirigat qui ,.. precium viatici sui a B) de l'Ecole Palatine: ANNAL. Bertin. a. 839 p. 27 -o comte exigant. ib. I 37: ipsi .,. a cornite -o in chnistiana religione -is eruditionibus divinis diiudicentur. Doc. Croat. 158,16 (a. 1094): pallatino humanisque litteris aliquatenus inbuturn. CARM. Sanga[]. cornite Jula. COD. patr. Hung. VI p. 3 (a. 1163-64): II 5,2,1 : aula -is perfecta est ista rnagistris. presencia rnagnatum, Miconis Colocensis archiepiscopi, 20 C) du palais pontifical: IOR. DIAC. ROM. Grog. Herrici -i comitis, Gabrietis curialis connus. CÀRTIJL. col. 97A : collatis omnibus ordinibus ecclesiasticis vel -is Burgenl. 50 p. 27 (a. 1180): Thoma -o cornite, Mok rnonasteniis. EUGEN. VULG. syl!. p. 417,17: liceat ... in curiali comite. titre honorifique porté par le comte de media rnihi liceat latere turba : -um cultum meus refugit Champagne: CARTUL. Icaun. I p. 174,2 (n. 1038): rnagni squa!or. cornais -i Odonis fihius. Ivo epist. I p. 196 (a. 1096): 25 D) (par métaph.) coelorum -e sedes : le ciel: UFFING. Stephano -o comiti. CARTUL. S. German. Prat, I 90 Ida 1,5: inox coelorurn -as sedes beatus hospes p. 141 (a. 1140): Tebaldus ... cornes -us. CARTIJL. promeruit obtincre. Remens. p. 328 (a. 1153): Henricus Trecensium cornes E) royal, qui émane du souverain : VITA Rimb. Il -us. ACrA pont. Rom. Gal!. I 288 p. 399 (a. 1193): p. 90,9: ut ... -e interim providentie succedentium per Henricus cornes Trecensis -us. le comte de Toulouse: 30 ternpora pontificurn consecratio sit commissa. LAtin. CARTA a. 1060 (Hist. Langued. V pr. 252 col. 502): HERSE. annal. a. 1075 p. 211,25: secundum -as leges (cf regnante quidcrn Francorurn rege Philippo ac ib. p-268,38 et p. 291,13). Huoo FLAV. ciron. II 30 Tolosanorum Pontio -o cornite. le duc de Bourgogne: p. 402,43: ut ... -a disponeret moderarnina. ACTA AcTA pont. Rom. Gall. A 82 p. 140 (a. 1191): cartam Ludov. VII 104 p. 366 (a. 1142-43): ah omni banne et Ottonis comitis -i Burgundie. en Italie du Sud: CARTUL. 35 exactione -e ... potestatis. Cupersan. 122 p. 238 (a. 1172): Robertum -um cornitem F) élégant, chàtié: Î) en parlant d'une personne: PUR. Loretelli. noter l'expression consul -us s'appliquant à CANTOR surnrna sacram. III 179 p. 79: propter -e !uxu- l'évêque de Bayeux, comte de Kent: ORD. VIT. hist. IV 7 riam clientele. t. II p. 222: de Odone Baiocassino presule, qui consul 2) en parlant du langage ou du style: EPI5T. var, il -us erat. au fém. -a comitissa: comtesse palatine (dans c p. 348,14: cum adsit vobis -a scholasticorum facundia. l'Empire) : CARTUL. Anhalt. 1160 (a. 1097): Adelheit -a ABBO FIeR. epist. 6 col. 424: nain -a facundia hactenus comitissa. ANNALÀSTA SAXO a. 1082 p. 721,5: Heinricum USUS sum. RAID. BURG. Hugon. col. 1164u : regali Crassum cornitem, patrem ... Gertrudis -e comitisse. urbanitate calamoque -o tanta res deberet presurni. CARTUL. Rhen. med. 11 102 p, 139 ex. (a. 1190): curn Il) subst. : A) m. : I) dignitaire de la cour royale: spectabili cornitissa -a Irmintrude nostra coniuge. 45 WALAHFR. Carol. pro!. in. : Einhartus vir inter omnes 2) en parlant de choses: a) sens matériel: VITA Desid. huius ternporis -os non solum pro scientia, verum et pro Cad. p. 564,14: abbatiam -i oratorii. TUEODULF. universa rnorurn honestate laudis cgrcgie. FLODOARD. carm. XXV 63 p. 485: -e repetantur culmina sedis. hist. III 24 p. 537,20: de ordinando episcopo, non regis WALAHFR. Wett. 875: -as ... ad aulas. CARM. var. 1 14,4: ve! -orurn debet esse cornmendatio, sed cleri et plebis -a dornus. WALTH. SPIR. Christoph. 11 6, 172 p. 60 : ante so electio. WIDUK. 3,10: n ducibus et prefectis -orurnque -as ... portas. BERNARD. SILV. math. p. 27: ergo -as prirnoribus ... regaliter susceptus. RADULE. CADoM. gesta Tarpeii culminis arces/per circumilexos scandit uterque Tancr. 60 p. 650: vins illustribus interque -os regis gradus. noter l'expression denarii -i: deniers frappés au Francic non obscuris. distingués des grands du royaume: palais: CAPIT. reg. Franc. 1 52,7 p. 140.11 (a. 808) : de CHRON. Veil. p. 694,36: contra voluntatem -orum et 77 palatinus - palatium 78 principum regni. DIPL. Ludov. VI a. 1124 (Tardif, Trev. 16 p. 105,37. CARTLJL.. Rhen. inC. I 400 (a. 1160). Cartons des rois 391) commuriicato cum -is nostris petit palais (souvent utilisé comme toponyme. surtout en consilio ... ibique presentibus regni nostri optimatibus. Catalogne) : ACTA a. 832 (Hist. Langued. 11 pr. 80 2) courtisan, homme de cour (sens souvent péf.) col. 178): per rigo Ferrario osque ad ipso -o a Castellano GERARD. SILV. vita Adalh. p. 347: nunc laborantem in s condam edificato. DIPL. Catal. I p. 15 (a. 860) : ecclesiam cuculla non sua, nuper inter -os sericatum. VITA Dunst. 6 in honore sancte Made ... ipsas salas et -ont quod p. Il : nonnulli propriorum sodalium et -orum vocatur Merlac. BENED. VII epist. col. 330" : super beatum ... Dunstanum ... linguis acutis serpentium ipsum terminum de -o osque in serram ultra ipsam precidere conati sont. wardiarn. DiPL. Otton. III 194 (a. 996) : actum in loco 3) membre du personnel du palais: HINcM. REM. ord. 'o qui -um dicitur. CARTUL. Rien. inf. 1 400 (a. 1160): palat. p. 23 (éd. Krause) : de minoribus veto vel propric vicedominus Sancte Marie in -o prepositus. -is. N0TK. BALD. gesta 1,29: memoratum vero pondus palatissa, -e f [palatium; cf palatina] comtesse argenti repertum precepit iustissimus Karolus inter palatine: TRAD. Neocell. 3 (Mon. Boica 9 p. 551,12) indigentes -os dispergi. (e. 1170): Otto palatinus cornes major prcdium 4) pour cornes -us: comte palatin: a) en général: iS delegavit ecclesie ... ut ... post obitum suum et -e Agnetis CARTUL. Hosp. S. Joh. Hier. 404 p. 279 (a. 1169): coniugis sue ... servitium detur. principibus, ducibus, -is, marchionibus, comitibus. b) de palatium sive palacium, -i n. formes: palacius: C0D. Misnie: CARTA a. 964 (Stumpf-Brentano, Die Reichs- Patav. 128 p. 42 (a. 912). CARTUL. lrach. 3 p. 7 (a. 1024). kanzler 8 p. 10,2) : huius rei testes ... Gui!le!rnus Misnie CARTUL. Hosp. S. Joh. Hier. 346 p. 241 (a. 1165) etc. -us. c) de Rapière: TRAD. Tegerns. 171 (a. 1121-26): 20 palatius: Con. Istr. 99,7 (a. 933). CARTUL. S. Emil. ministerialis -i Ottonis Ôdelprcht. TRAD. Fris. 1532b Cocu!. 57 p. 67 (a. 971). pallacium: TRANSL. Viti 4 (a. 1138-47): cum manu episcopi domni Ottonis et p. 35,9. ANON. inst. mor. 2. 10H. VEN. chron. p. 116,14. advocati sui -i Ottonis. CARTIJL. Hund. 331 p. 242,12 C0L0M. decr. I pref. p. 181. Doc. Port. reg. 1124 p. l47 (a. 1154): Otto -us de Bavaria. d) du Rhin: DIPL. (a. 1132) etc. pallasium: Con. Laudens. 9 p. 15-16 Loth. 111 33 p. 55,7 (a. 1131): Willehelrnus -us de Reno. 25 (n. 924). pallatium : EPIST. var. II p. 315,24. CARTUL. CARTUL. Hosp. S. Joh. Hier. 246 p. 186 (a. 1156): Otto Rhcn. mL 174 p, 108 (a. 1041). ACTA pont. Rom. ined. I -us et frater eius Hermannus -us de Reno. e) de Saxe: 59 p. 57 (a. 1092). DANCUS REX I p. 48. pallazium: DIPL. Loth. III 33 p. 55,8 (n. 1131): -us Fridericus de CARTUL. lmol. 1 381 p. 463 (a. 1190). Saxonia. CARTUL. mardi. Misn. 1! 514(a- 1185): fratrem I) demeure: A) palais : 1) définition: UGuTIo S.V. nostrum Hermannum -um. 0 de Mazovie: CAWrUL. 30 palim: hoc -um, ampla dormis obi multi vagari possunt. Ha!!. I 99 (a. 1185): Ziro per divinam misericordiam 2) résidence royale (ANGL. SAX. vocabul. 111 p. 95 Masovie -us. g) ajouté au titre d'un comte de Guines: -um, kinelio bot»: ANNAL. Einh. p. 87: cumque ibi LAMS. Mn. hist. Ghisn. p. 564,19: Arrioldus ... in hiemaret, ipsum -un, in quo conversabatur genealogie linea sextus computatur cornes et -us. concrematum est. ANNAL. Lauriss. p, 173: inter 5) héros, paladin : CARM. Bur. 850,14,2: Surim solam 35 Compendium et Carisiacum ceteraquc bis vicina -a. liberat nautica niarinus,/ marchio clarissirnus, vere EiNU. Carol. 17 p. 50: inchoavit et -a opens egregii, cuius vires approbat Grecus et Latinus,/ timet quoque unum longe a Mogontiaco civitate ... alterum plurimum ferox Saladinus. Noviornagi. REG. S. Apol. Nov. 9 p. 24 (a. 983): infra comtesse palatine: DIPL Loth. 111 67 105,7 cotte -i d. Ottonis ... imperatoris. RCHER. III 70 t. 11 B) f: p. coin (a. 1134): corn ... Gertrude -a pattern hereditatis quant 40 p. 86: absoessit ... Teuphanu regnique acceperat ... cambivimus. BERTHOLD. ZwIF. chron. 25 principibus relicto -o atque regio apparatu. HELGAUD. p. 224,27 : iuxta Dirinchain et Velbach -a de lCa!ewa plus Rob. 5 p. 64: Stanpis castro, regina Constantia -mot quant XX iugera et magnum nemus dedit. ACTA pont. construxerat nobile simul cum oratorio. ANON. gesta 305 (a. 1182): ad petitionem et Hung. 46: viderunt omnia -cia regalia. avec indication de Rom. ined. 1 343 p. coin conca(rn)biurn Gertrudis, quondam -e. CHRON. Reinh. 45 lieu: Fgoîu. epist. p. 282,21 : -o Gundunville a. 1189 p. 544,26: Sophia -a, uxor Hermanni lantgravii. domnus imperator ... staret, ... iuxit ut in fronte ipsius -i palatin, -nis f échalassage, pose déchala.s pour les sotarii opus construercrn [ut] de en in capcl!am veniretur vignes: REG. S. Ales. 15 p. 386 (a. 1148): facial vobis Precepit, ... ut in pariete ipsius domus !igneo a!terum adiutorium in prima frascatione et -ne et ad vascam opens lapidei parietem superadiœrem. DIPL. Ludow. faciendam quartam partent et det primant vindemiam 50 Germ 133 (a. 870): Aquisgrani -i. DirL. Karlom. 1174 pro adiutorio. p. 195,23 (a. 884) : Verno -o. Dn'L. Heur. 11 73 p, 92,30 paladolum, -i n. [palatium] formes: palaceolum: (a. 1004): iusta nostrum Papiense -um constructum. BERNOLO. CONST. ciron a. 1083 p. 438,6. palaciolum: HELGAUD. Rob. 4 p. 62: -o Cornpendii. CARTUL. CARTA a. 898 (Bibi. Ec. Chartes 67 p. 7). LIDELL. de reb. Burgen!. 47 p. 25 (a. 1178): in -o Tauninensi. etc. -ont 79 palatium 80 publicum dans les formules de datation : TRAD. Wizcnb. 7) palais archiépiscopal, patriarcal, épiscopal: G ER- 69 p. 75 (a. 820) facta commutatio Carisiaco -b BERT. epist. 124 p. 152,1 (a. 988): antiquis -is meis usquc pubblico. DIPL. Loth. J 9 p. 73,3 (a. 832) actum Papia ad fundamenta dirutis, etiam renascens -um quart michi civitate -o publico. C0NcIL. Ingelh. p. 793,29 (a. 840) edificare instituistis. ANON. Mas. 29 : iste veto episcopus actum in Engilenheim -o pub]ico. DIPL. Ludov. Balbi 5 s et crimes successores eius aut novas ecclesias aut nova -a p. 14,5 (a. 877): actum Conipendio -o publico. â aut etiam castella cdificabant. MON. arch. Neap. 430 Ravenne: ruines du palais de Théodoric: REG. S. Apo]. p. 89 (a. 1080) : aderant Melfie in -o pontificali. REG. Nov. 77 p. 72 (a. 1149): unum spacium terre ad Mant. lOI p. 73 (a. 1082): actum in -cia episcopi. stacionem faciendam, quod detinetis in -cio quondam CARTUL. Avennac. 3 p. 71 (a. 1086) : actum in -o Theoderici regis. noter l'expression aula -i : PASS. Ragn. 2 o Remensi. MON. arch. Neap. V 501 p. 261 (a. 1100): in -o p. 209,31 : nutritus aula -I. CHRON. Moissiac. n. 794 archipresulis eiusdem civitatis. CARTUL. Carniol. 1 70 p. 301,30: residentibus cunctis in aula -i. p. 81 (c. 1120): in patriarchali -o Aquilciensi. ncter 3) palais impérial byzantin : GulI.L. TYR. hist. rer. l'expression de -o descendere : quitter son siège épiscopal: transat. XX 23 p. 983: imperialc -um quod Constanti- Coo. Crem. Xlls., 234 p. 133 (a. 1167): bec surit nianum appellatur, introitum habens ad mare, miro et s detrimenta que passa est Cremonensis ecclesia per magnifico tabulatu. .Presbiterum de Medolago. Quando cnim de -o descendit, 4) palais pontifical: a) palais du Latran: ANNAL, multam pecuniam secum detulit. Bertin. a. 864 p. 106 apostolicus Romam ad Lateranen- B) bâtiment important: I) en général: HIST. Tornac. se -um redut. 10H. DIAC. ROM. Greg. col. 98": exstat II I p. 329,38: muri validi, porte fortiores, -cia civitatis usque hodie in sacratissimo Lateranensis -i scrinio. krci. 20 precelsa. CONR, HILD. ad Harth. p. 196,39: in quo Sublac. 120 p. 168 (n. 967): in Lateranensi .o aine monte ... maxima sunt -a et vici, quasi maxime civitatis. presentiam domini pape venimus. MARIOLE. gesta e. S. 2) demeure noble: Doc. Sanc. Ranimir. 11 37 p. 122 Medard. Suess. col. 1545 : duxit ilium ad consistorium (a. 1089): in castro quod vocitant Mons Aragonis unum -cii, ubi in tribunali residebat dompnus papa et -cium curai suam turrim. GAUERID MALAT. 11 24 p.37: cardinales a dextris eius. b) palais de Saint-Pierre, 25 quendam de potentioribus urbis notum habens ... ad -um Vatican: Orro FRIS. gesta 2,32 p. 141,4: Romano ipsius solus comestum vadit. O'rro FRIS. gesta 2,28 pontifice in -o quod iuxta ecclesiam habebat remanente. p. 134.19: non solum nobilium Romanorurn seu 5) palais où réside un dignitaire public (â I époque cardinalium dirucrentur domus et splendida -a. CARI uL. carolingienne) (cf. C. BrW,l, « Palatium » e « civitas » in Mosp. S. Joli. Hier. 237 p. 179 (a. 1155): ego Agnes Italia dalI' epoca tardo-antica fino aIl epoca degli Svevi, 30 donc ... domos meas ... sed fratres Hospitalis michi dans Atti de] Congresso ... per l'Vlll' Centenario della prestant in servitio meo domum quamdam ex istis, prima lega Lombarda, Bergamo, 1967, p. 157-163): scilicet -cium desuper et stabularia et cisternam et CARIA a. 830 (Manaresi, Placiti 1 40 p. 127): venientes curiam. ib. 402 p. 275 (a. 1168): per ornnes civitates utraque partes in constitutum ... vassis domnus totius terre meliorem domum vel -um post regiam. imperatoris ... coniuncti bec suprascriptis in -cio sancte 35 CARTUL. Capuan. 36 p. 87 (a. 1169): casant nostram Parmense Ecclesie infra ecclesiam Sancti Laurenti. fabritam que est -cium insimul cum miniano et gradibus CAPIT. reg. Franc. 11 202,7 p.64,15 (a.832): ut per in en coniunctis. spéc.. en Espagne: maison importante singulas civitates inquirant missi nostri ubi -a antiquitus avec son domaine: Doc. cath. Ovet. 6 p. 24 (a. 857) 'si fuerunt vel publice dormis antiquitus. CARTA a. 838 introierit in -cium regis vel in -cium alicuius hominis, (Manaresi, Placiti 1 43 p. 141) : sedentcs connes comm 40 CARTUL. S. Turib. 34 p.42 (a. 925) : de ea omnia supra nominati missi in -o domni episcopati simu] cura quantum abemus in ipsa villa : ipsos -cios cum suo cxitus suprascriptis ducibus. et regressus. CARTUL S. Emil. Cocu!. 57 p. 67 (a. 971) 6) palais princier, ducal, comtal (aux XP et XII' dono ... in villa Leiva ... mea divisa et -os cum terris, siècles) : CARTUL. Gemet. 1 12' p. 42 (a. 1027): vineis, ortis, molinis et collazos. CARTIJL. lrach. 3 p. 7 considentibus nobis Fiscanni -o. ADEMAR. CABANN. hist. 45 (a. 1024) : damus -cios et vineas et ortum et quicquid 111 54 p. 176: eux ... librorum copiam in -o suo servavit. habemus in Liçarrara. CARTUL. S. Emil. Cocu]. 95 p. 108 COD. AmaIL 67 p, 105 (a. 1060) : in sacre, Salernitano -o. (a. 1028) : linares et alias terras qui sunt parte -cio de CARTUL. Hosp. S. lob. Hier. 203 p. 158 (a. 1151): sennor Gonzalve Fernandes usque in fonte Meme. ib. 99 Barchinone, in -cio comitis supradicti. CARTUL. Careas. p. 113 (a. 1029): concedo ... -os mens popu]atos cum 111 p. 443 col. 2 (a. 1163): in mainte sala -i Carcassensis. 50 collazos et pertenentio in Asturias ... cura divisa et CARTUL. Hosp. S. Job. Hier. 333 p. 235 (a. 1164): in -o ganato. CARTUL. cath. Oscens. 17 p. 33 (c. 1050): in alia comitis in villa S, Egidii. CARTUL. S. Magd. Castrodun. villa ... -cios et hereditates, et in Castillilgu -cios et 42 p. 47 (a. 1199): capellam ... positam in -o nobilis vin hereditates quas posuit ... mater de abbate. CAR1'uL. comitis de Castroduno. Vega 47 p. 67 (a. 1150): in .. vcstrum corralem ... tant 81 palatium 82 de terra quam de illo columbario qui se tenet in ilium (a. 1182-83): due divini -cii virgines. Gurno BASOCH. vestrum -mn. epist. 31 p. 131, 6a,5 : polorum -a. b) l'enfer: Doc. Port. 3) hôtel de ville: CARTUL. serin. Col. A lia p. 215 n°9 reg. 1 124 p. 147 (a. 1132): in pallacio geenne habeat (e. 1165-85): Bertradis venu suprasupra -cium et dedit viro habitaculum. e) la Vierge Marie: SEQ. mcd. 64, la p. 67: sua Machario omnem hereditatem. 5 Ave regina glane,! ... Salomonis -um,/ cella virtutum 4) bâtiment monastique ou ecclésiastique: a) en omnium. général: Leo MARS. chron. Cas. 111 10 p. 704,18: 2) en parlant! a) d'une vertu : domaine où elle se domum etiam in qua abbates manere consueverant manifeste: PETR. BLES. amicitia VII col. 877C: mercali renovare instituit ,.., adiuncto illi -o cum absida quod est hec amicitia que quanta accedentius consentanea est veteres todericum appellare soiebant. CARTIJL. Richar. 'o cupiditati, tanto longius est ab amicitie -o relegata. 128 p, 121 (a. 1136): dedimus ... militibus (ratribus GERARD. ITHER. expl. sent. 697 p. 144: virgam equitatis Templi Salomonis ... ecclesiam Sancti lohannis, cum -cia qua corrigat et castigat si qua corrigenda sunt in -o quod illi adhcret. b) désigne un hôpital: Doc. cath. Ovet. virtutum. b) d'une activité intellectuelle: PETR. CELL. 117 p. 316 (e. 1100): -um quod fecit atavus meus ... ut dise. claustr. epist. 44 p. 100: argumentosa philosophie semper sit hospitalis domus peregrinorum. EADM. hist. I '5 non ingreditur -a. p. 15: lapideam domum decentem et amplani construxit E) sens techn. : 1) (cistron.) partie du ciel occupée par bac -um in duo divisit, viras videlicet varus des astres ou des étoiles: ALCuIN. disp. Pipp. p. 539,71 infirmitatum qualitatibus pressas uni, parti veto alteri quot [sol et luna] habent -a ? - Duodecim. - Qui sont feminas se male habentes instituens. PETR. DIAc. mirac. pretores -arum? - Ânes, Taurus, Gemini, Cancer

Bened. 29 p. 292" : dum in domo infirmorum ... maneret 20 2) (jar.) droit régalien de posséder un palais dans un eunuque ad fenestram magnant que in media -i est, lieu déterminé, droit de gîte: CONST. 1 175 (a. 1158): pervenisset. regalia sunt bec : ... argentanie et -a in civitatibus C) partie du;i grand bâtiment: I) grande salle consuetis, piscationum redditus. ARNOLD. RATI5O. Emm. 1, 7 p. 55125: in quodam 11) cour du souverain: A) entourage royal: I) en monasterii -o imperatori parabat convivium. RECULA 25 général: CAPIT. reg. Franc. 1 64,1 p. 153 (a. 810): de mil. Templi 8 coi. 362": in uno quidem -o, sed rnelius clamatoribus qui magnum impedimentuni faciunt in -o dicitur refectorio, conimuniter vos cibum acciperc ad aures domni imperatoris. FROTH. epist. p. 279713 credimus. ADAM PARVIPONT. mens. p. 124: coiloquendo dona regalia, que ad -um dirigimus. VITA Remacli veto itaque pertransivimus vestibulum amplum ... Inde p. 105,7 : se ipsum servitio -i ... sollicitus exhiberet. FOLC. porticum ingressi sumus ... une -cium ingredimur. 30 gesta Bertin. p, 88 (a. 839) : coram primatibus regalis -i 2) tribunes, parties hautes dune église: ITIN. S. Jacobi et lutins patrie. CARTUL. S. Emul. Cocul. 67 p. 77 IX 2 p. 90: sex navicule que superius in -cio ecclesic (a. 996) : omnis cunia -cii regis Garcie confirmatores et habentur ... sicut subiugaies alie navicule que sunt testes, ib. 88 p. 102 (a. 1020) : sennor Garsea Lopez, deorsum. ib. IX 3 p. 92 in -cio vero sursum quadraginta prior in omnia imperii . i. ADAM BREM. 2,1 : cuius et tres numero habentur fenestre. ib. IX li p. 106: 35 lama illesa et fides in -o erat cognotissima. AcrA Phil. I sursum in -cia ecelesic tria altaria soient esse. 67 p. 174,16 (a. 1074): sub presentia obtimatum -cii nostni. 3) écuries d'un palais: CAPIT. reg. Franc. .1, 32. 15 2) (sens collectif) personnification de l'ensemble du p. 84 (c. 800): ut poledros nostros missa sancti Martini personnel du palais royal qui s'exprime et agit: HINOM. hiemale ad -um omnimodis habeant. REM. ord. palat. 20 p. 52: omnem consolationcm D) sens figurés : I) dans des expressions signifiant 40 spiritalem sive consilium totius -i quicunquc quereret, a) le ciel: Ltjn. CAS. Bened. coi. 887': ad etherca apud eum inveniret. ANAST. chron. p. 146,24: susurrabat transmigravit -a. VITA Amant. Engol. 14 p. 347.3 : ad -um quia nemo ... videbat imperatorem. LIB. fid. Brae. I celorum subvectus est -a. L€o VERC. Otto 9 P. 120: viva 176 p. 209 (a. 1027): orme concilium et totum -cium habet -a in eterna patria. ANDR. FLOR. rnirac. Bened. 1V bene viderunt. ACTA Phil. 138 p. 110,15 (a. 1068) : muni E 5 p. 255: superni regni -a introire. LAMa. HERSE. LuIt. 9 45 -o vidente. SIGEBERT. GEMBL. Landib. 12 p. 591 : cum p. 319,22: laureatum me ccli recepit -cium (cf. HILAR. -o concordat ecclesia, consentit elerus cum populo. POET. vers. I p. 2. GIRALD. gemma lI 7 P. 192 etc.). B) palais considéré comme un tribunal: I) royal: CARTUL. Palnat. 6 p. 20 (a. 1040-89) :• remuneranda ... in CAPIT. reg. Franc. I 44 p. 124,1 (a. 805): si ad -um pro eternitatis -cio. BERNARD. serm. de div. 40.3 p. 236,23 bac te reclamaverint et litteras detullerint, non quidem suavitatis -um. Huco PRIMAS catin. 13a (Rev. M.A. lat. 50 eis credatur ..., sed ... ad -um nostrum remittantur ut ibi III. 1947, p, 26): vere lucis/ transfer ad -a. GMJFRID. discutiantur. AGOBARD. epist. p. 202,10: si querela de me GROSSU5 Bernard. Tiron. III 24 p. 228 c : intrat siderei ad -um venenit, causa ad causidicos dirigetur. DIPL. spatiosa -a regni. NIcoL. CLAR. epist. 36 col. 1632" Otton. II 254b p.294,23 (a.981): ut trulli liceat celestis -i divitias. STEPU. TORNAC. epist. 99 p. 116 monachis sepedicti monasterii in -cia quorumcumque 83 palatium 84

taliter respondere ut ai sacramentum compellantur. libras auri ... persolvere cogatur, medietatem in predicto AIM0IN. FLOR. gesta Franc. III 40 p. 85E: episcopo ad monasterio ... et medietatem in nostro sacro -o. -um venienti ... lecta in auribus cartula in qua 3) en matière judiciaire: FOR. Conch. 1 21 p. 20: pro memoratam heresim conscripserat. noter l'expression querimonia -cii. ib. IX 13 p. SI : -cium veto non collige sacrum -uni : DIPL. Loth. 13 p. 59,34 (a. 824): si aliqua 5 hornicidium nisi de morte domini domus solummodo. altercatio ... orta fuerit que ibi minime definiri valuent, D) dans des expressions désignant des fonctions: ad sacrum -um nostrum reserventur. 1) maire du palais : EINH. Carol. 1 8 : -i prefectos qui dans p. 2) une principauté: COD. Caiet. 1 10 p. 191,25 majores domus dicebantur et ad quos summa imperii (a. 999): pleno conventu -i huius predicte civitatis coram pertinebat. VITA Leufr. 25 p. 16,7: per successiones presentia de predictis consulibus et ducibus ... ibidem 10 majores domus -i curam regni administrabant. CItRON. rciidcntibus. COD. Amalf. 244 p. 471 (a. 1122): dont Moissiac. p. 288,13: Franci veto Leudesium fihium stetissemus in convento plenanio huius Amalfitani -i cum Flercinaldi maiorem domatum -i elegerunt. CItRoN. iudicibus et bonis hominibus. Vedast. p. 694,7: in regno quidem Sigeberti Pipinus C) le palais comme centre de l'administration : I) en Saxo, in Clodovei vero Erchiinaldus ex genere Dagoberti général: VITA Desid. Cad. I p. 564,1 : -i Francorum '5 regis duces -i constituti sont. ib. p. 694,44: principatus -i ministeria. AGOSARD. fil. Lud. Pii 8 Il p. 316 (col. dignitate adepta. AIM0IN. FLOR. gesta Franc. IV 15 3164) in regimine et gubernatione -i et regni. CHRON. p. I24C: quem vellent rectorem -i a rege sibi prefici. ib. Moissiac. p. 287,16: condigne -urn gubernat et regnum Flermarius gubernator -i. Francorum. AcrrA Phil. 1 16 p. 48,21 (a. 1063): cum 2) comte du palais: a) impérial ou royal: EINH. Carot. consensu fidelium meorum ... quorum consilio meum 20 9 p. 30: Anshelrnus couves i. DIPL. Loth. 1 25 p. 99,15 regebatur -uni. par extension, l'administration elle-même: (a. 835): Maurino comiti -cii nostri. COD. Lauresh. 35,1 BERNARD. epist. 28,1 p. 81,15: sic Mattheus de telonio (a. 866): Ansfrido venerando comiti -i. DTPL. Karoli 111 vocatus, sic Arnbrosius de -o assumptus est. 16 (a. 880) : Uualtfredus ... dapifer et Perhtoldus 2) (en matière financière) trésor: a) royal: CAPIT. reg. cornes -i dilectissimi fldeles seu consiliarii nostni. DIPL. Franc. 1 44,7 p. 123 (a. 805): ut ... dimidia ... pars 25 Rodulf. II Burg. 22 p. 125,15 (a. 926): Ugoni comte .i. partibus -i, alia veto medietas inter iamdictos missos Doc. cath. Ovet. 26 p. 107 (a. 953) : Gundesindus comes dividatur. FORM, imp. 30 p. 310,3: scia( se ad pattern -i -i confirmai. Vermudus Nunnizi cornes -j. Di p,. Roduif. nostri decem libras auri persolvere. DIPL. Otton. I 236 111 Borg. 91 p. 245,17 (a. 1001-02): Adalbertus cornes p. 326,2 (a. 962): dationes quas annuatin, in -cium regis -cii regis. noter l'expression : sacri -i cornes DIPL. Caroli Longobardorum inferri solebant. CARTUL. S. Ernil. 30 lI, 40 t. Il p. 110,5 (a. 844): Ehnerado sacri -i nostri Cocul. 92 p. 106 (a. 1027): qui temptaverit, a -cio comiti ... ornnimodo investigare decrevirnus. de là: centum solides ponat. AcTA reg. Nom. Sic. 5 p. 420 vicomte du palais: DIPL. Caroli M. 201 (a. 806) : qui (a. 1133): sciai se compositurum auri libras viginti, aderant ad vicern comitis -i nostri. b)pont(Jical (dans medietatem -ccio nostro et aliam medietatem predicto l'expression sacrosancti -i Lateranensis cornes) : D,I'L. monasterio. noter l'expression in publicum vel ad -um 35 Otton. lU 396 p. 828,14 (a. 1001) Petrus sacrosancti -i DIPL, Loth. 192 p. 227,8 (a. 845) : sicut in publicum vel Lateranensis cornes. c) aux xr-xir siècles: comte ad -um priscis temporibus visum est pertinuisse. (cf ib. palatin (cf cornes palatinus): CARTUL. S. Joh. in Vali. I p. 227,17). b) pont(flcal . AcrA pont. Rom. ined. I 59 p. I (a. 1028) : ego Odo, -i cornes ... ecclesiam Sancti p. 57 (a. 1092): per singulos armes unciam auni Johannis Baptiste ... de rebus meis amplificare decrci. Lateranensi pallatio pensolvetis. URBAN. II epist. 246 col. ii1 COD. Cavens. 1205 p. 254 (a. 1054): Desideus et SiSe (a. 1098): morabatinum unuru quotannis Lavera- Johannes qui sont germani et comtes -i, fui quondam nensi -o persolvetis. CARTUL. Calmos. p. 6 (a. 1102): ad Jaquinti qui fuit cornes -i. CARTUL. Rhen. med. 1 496 indicium autem percepte a Romana Ecetesia libertatis p. 552 in. (a. 1138): Sigefridus palatinus, qui prefato stolam sacerdotatem per singula biennia Lateranensi -o comiti in -i comitatu successit. RAHEW. gesta 4,69 persolvatis. CARTUL. Carcas. II p. 247 col. 2 (a. 1118): 45 p. 315,10: Otto -i cornes de Baioaria. INvENTAR. Lue. 6 quinque aureos quotannis Lateranensi -o persolvatis. p. 26,10 (a. 1192): domino Norrnanno advocato et sacri EpisT. Reinh. 82: duos sciticet solides singulis annis -i comite. d) en Hongrie: le palatin (cf cornes patatinus): Lateranensi -o persolvendos. c)princier: MON. arch. LEGEND. Gerh. maior 14 p. 500: Alba cornes pallacii Neap. V 489 p. 234 (a. 1097): mille auni libras persolvat, regalem coronam ... sibi usurpavit. medietatem nostro -o et medietatem predicto abbati. 50 3) archichapelain du palais (le plus souvent avec dans l'expression sacrum -um: MON. arch. Neap. V 471 l'expression sacrum -urn): TRAD. Lunelac. II p. 7 p. 187 (a. 1093) : viginti libras auni purissimi persolvat, (e. 803) : Hittipaldus archiepiscopus et sacri -j medietatem nostro sacro -o et medietatem prephate capellanus. C0NcIL. Mogunt. a. 813 p.259,6: ecclesie. CARTUL. Capuan. 8 p. 23 (a. 1105): viginti Hildebaldus sacri -i archiepiscopus. AGOBARD. Pro(,. 85 patatium 86

palat. col. 174°: Hilduino sacri -i antistiti. HRABAN. scriptum per manus Stephani notaril et scniniarii sacri epist. 14 p. 402,6 (a. 829) Hilduino abbati et sacri -i Lateranensis -I. ACTA pont. Rom. Gall. A I p. 19 archicapellano. ASTRONOM. Ludov. 26 p. 620,39: (a. 1037): scriptum per manum Sergii scriniarii et notaril Hildebaldum archicapellanum sacri -î. Drrt.. Caroli nostri -i. ACTA pont. Rom. ciali, G 7 p' 41 (a, 1099): Prov. II p. 22,11 (a. 855-63): Remigium, Lugdunensis s scniptum per manum Petri notarii, regionarii et scriniaril ecclesie ... arehiepiscopum nostrique sacri -i capellanum sacri -i. e) par investiture princière: COD. Amalf. 35 p. 54 summum (cf ib. 7 p' 15,21). (a. 1018) : Petrus notanius ex sacro .., Salernitano -o, 4) référendaire, puis archichancelier du palais (le plus 7) juge: a) iudex sacri -i : juge du palais impérial de souvent avec l'expression sacrum -um): VITA Lantb. Pavie: DJPL. Karoli III 25 p' 41,29 (a, 880) : Natalis, p' 608,15: Hrotbertus summus -i tunc temporis fuerat 10 item Leo, Garia

-0. -eh. b) iudex de -eio: juge palatin d'Aragon: CARTUL 5) chancelier du palais (le plus souvent avec l'expression Popul. 47 p. 23 (a. 1185): in presentia ... regis sacrum -um) : a) royal ou impérial.' CARTIJL. S. Sen. Aragonensis ae iudicum delegatorum ab ipso videlicet Divion. 235 p' 33 (a. 1006): Franco cancellarius sacni -j, Guilelmi Balbi ... qui tenet locum regis necnon iudicis de subscnipsi. lb. 260 p. 53 (a. 1016) : Balduinus sacri -i 25 -cio (cf. ib. 356,5 p. 218 [a, 1185]). apochrisanius postulatus recognovi et laudavi. CARTUL. 8) vestararius sacni -i : fonction à la cour pontificale archiep. Magd. 317 p' 409 mcd. (a. 1166): 'ego CARTUL. S. Ben. Divion. 326 p. 108 (a. 1046-52): sacri Christianus sacri -cii cancetlarius et Moguntine sedis -cii vestaranio, primo senatori necnon unico Romano- electus recognovi. b) pontifical: CARTUL. capit. Pis, 28 ram duel. p' 87 (a. 1007): per manus Petri cancellarii sacri 30 9) castellanus sacri -i :fonction indéterminée en Sicile: Lateranensis -i. AcTA pont. Rom. 1-lispan. 1 5 p. 257 CARTUL, S. Sepulcri 165 p. 295 (a. 1171): Ansaldus, saeri (a. 1016): scriptum per manus, Petri diaconi sanete -i castellanus. Romane Ecclesie et cancellarii sacni -i. Acl'A pont. Rom. 111) autorité, pouvoir du souverain : A) pouvoir royal ou Gall. 1 5 p. 179 (a. 1028) : per interventum ... Petri impérial: RHYTHM. Pippini 143 p. 117: avus regnet et episcopi sanctarum Rustice et Secunde atque archican- 35 senescat et proereet fihios/ qui -a conservent in vita et cellarii nostri -I. EPIST. Vienn, spur. p' 102,25: data per post obitum. DIPL. Loth. 13 p. 59,30 (a. 824): ut omnes manum Petri sacri Lateranensis -i cancetlarii. de là: vice tes predicte ecclesie Cumensis sub dcfensione et mundio chancelier: AcTA pont. Rom, mcd. i 59 p. 57 (a. 1092): -i nostri ... consistant. CAPIT. reg. Franc. II 228,16 scriptum per manus Lanfranci vicem agentis cancellarii p. 121,16 (a. 850): qui monasteria et sinodochia sub saeri -cii. 40 defensione sacri -i posucrunt. CARTUL. Saviniae. 132 6) notarius sacri -i : notaire: a) du palais impérial de p. 96 (a. 96!): annule nostri -i subterfirmantes. ADAM Pavie et, progressivement, notaire public ayant reçu BREM. p. 147,17: confugit ad auxilium -i. CARTUL. l'investiture impériale: CARTUL. Bund, 201 p' 161,36 Bund. 139 p. 116,5 (XI s.) : anuloque nostri impenialis -i (a. 1078): Nanterius nota[rius] sacni -cii scripsi. COD. S. iussimus sigillani. GAUFR[D, MALAT. III 13 p. 64: Columb. Bob. 138 p. 5,31 (a. 1099): Rubaldus sacri -cii 45 auxilium expetens ad -um recuperandum. CIRON. Goz. notarius. CARTUL. Hosp. S. ]oh. Hier. 146 p. 120 1,9 p. 144,41 : pnimus stirpis sue monarchiam -i a rege (a. 1142): Lsnardus sacni -i notarius. CAR'rUL. Imol. 1 381 promeruit. p. 463 (a. 1190): Albertus sacri pallazii et ecclesie Sancti B) pouvoir ducal: COD. Amalf. 35p. 54(a. 1018): non Cassiani notarius. Gujiic, CASS. I 782 p. 314 (a. 1191): abeat potestatem rectores vel abbates seu pars ipsius .Lantetmus sacri -i notarius interfui, C0N5T. 1 360 50 menasterii aut ûscus vel quicumque pro pars -i ipsius (a. 1194): ego Johannes Valcosii sacri -i notarius interfui Melfitanonum aut pars supradieti anchiepiscopii vel et subscripsi. noter l'expression scriba -i : COD, Caiet, I qualibet alia humana persona. spéc. à Venise: COD. lstr, 73 p' 136,26 (a. 978): scriba civitatis et -i. b) de la p. 99,6 (a, 933) : tes -i vestri Veneciarum et de chancellerie pontificale : 10H. XVIII epist. 11 col. 1490A episeopatibus Veneciarum, Cou. Cavens. 11 347 87 palatin - palatum 88

p. 177,16 (a. 982): ecclesiam Beati Georgii mart iris que E) considéré comme siège du goût: I) au propre: semper fuit capelle Beati Marci titulus, jus scilicet nosiri EcuAs. capt. 141 p. 79: nec poscar vario multum diversa -cii. DIPL. Otton. III 100 p. 511,37 (a. 992): precipimus -o. MARn. capit. VII col. 708" utque voluptatem capiat etiam de terris -i Venetie sive patriarchatus ... iubemus ut subtile -um ... Cecuba non desint, nec desint vina quieti teneant. 5 Falerna. BERNARD. apol. 20 p. 97,19: -um quippe, dura 1V) vie de cour, activité mondaine: VITA Sadaib. novellis seducitur condimentis. ADELARD. BATH. quest. p. 54,30: venerandus vit Romaricus ex -o magnifice nat. 31 p. 36,21 : lingue tamen et -o, que gustus conversas. CHRON. S. Bened. Cas. 14 p. 476,8: populum instrumenta surit. tes gustande adhibentur. HUG0 V indisciplinatum ... docuit more -i esse prudentissi- CLUN. consuet. p.46.32: pleno adhuc stomacho et mum. O manente sapore carnis in -o cris. VINC. KADE. ciron. palatius, -a, -um P. palatinus. p. 250: asini -o pro lactucis sapit carduus. palatius, -i V. m. palatium. 2) par métaph. : a) en général: SEDUL. rect. p, 20,5: 1. palator, -is m. [palata «palissade »jforn:e pallator sumite de liquidis lsrahel fontibus undas./ que satient CARTeL. Matise. 516 p. 302 (X-XI s.). bibulum predulci rote -um Ç ACARD, S. Via. serm. IV 8 personne assujettie à la corvée consistant à poser une 15 p. 65: lactuce agrestes sunt amaricationes mundi, que palissade: CARTtJL. Matisc. 516 p. 301 (X-XI s.): in quidem mufle saut et varie. cum Lotus mundus debeat altero manso lignarios et secatorem et fenatoreni et esse et sit amarus sano -o. b) dans des expressions souvent carrarium et tres corvatas, et in condaminam carrariuni, imitées des Pères de l'Église: Œ) -um cordis (c1'. Aug. in et in clause, -cm et fossorem. ib. p- 302: III corvatas et epist. Ioh. prof -) : HILDUIN. vita Dion. 12 col. 31D carreriam feni et messem, -cm arei, serelatorem, 20 sempiterne Deitatis saporem -o cordis degustans. carratam et dimidiam matheris et II lignarios, fossores et HnAN, an. 7: que etiam alio nomine sapientia dicitur, pallatores. ib. p. 303 rninam vini, fossorem, -cm, eu quod in -o cordis sapiat. quid ... in intimis traiicere sectorem. debeat. VITAL. FLOR. Paul. 4 p. 1 12 E : libabat tenerc' 2. palator, -is in. [pour palcator, de palea] celui quifait cordi -o mella scientie. ERijNo QUERF. Adalb. (rec. M le gerbier ou qui engrange la paille: CARTuI.. Belliloc. 25 p. 274: quomodo sacra lectio in cordis -o sapiat Lemov. lOi p. 154 (XI-XII s.): gerbas debent rustici ELMER. CANT. epist. 12 p, 102,26: quamobrem congruus tempore messis ... Fenum ... de unaquaquc unum faisant est ut eiusdem sponsi dulcedinem pleno cordis -o die et talem qualem .., unus homo potest portale de domo nocte gustare contendas. f3) -um fidei (cf. Aug. psalm. rustici usque domum vicarii ... -es veto quas 96.1): HUGO V CLUN. consuet. p- 46,32 : non ... possunt apprehendunt quatuor de quarteria reddant secundum 30 carnes vertAgni sapere -o fldei. ï) -um mentis: pondus quod electum est. RADBERT. Corp. Dom. lI 38 p. 21 : spiritalia sacramenta palatualis, -is m. prêtre de la déesse Palatua, protectrice -o mentis et gustu fidei ... percipere. RATHER. Metr. (rec. du Palatin (rattaché par erreur â Palés) : Ucurio. S.V. A) col. 454" : somma eademque gustui propinata. sapil pasco : Pales, dea pabulorum, unde hic -is eius sacerdos. mentis nostre -o, Egyptum mondain in maligno positum. L palatum, -i n. forme palatus: WALAHFR. Weti. 65. 35 ALBER. CAS. Schol. 16 p. 232,31 : -o mentis verbi pabula EPIST. Hann. 27 p. 61,33 (a. 1054-79). HENR. Aur,. sapiunt. PETR. PicroR cari. li cpu. p. 46,11 : ut -us bone planet. 794. ADELARD. BATH. quest. nat. 31 p. 36,27. etc. mentis in legendo sapiat,/ quantum esca salutaris ad I) palais, partie supérieure interne de la bouche vitam proficiat. 8) -um pectoris: REGINALD. Coioo. (HRABAN, univ. VI I col. lSS: -uni sicut Cuthb. 2 p. 6: unde de rive, forais sapientie poculi coelum est positum; et mdc -uni polo per 40 spintualis prelibamina haurientis, quo amplius ea derivationem. Sed et Greci similiter appellant, co quod ruminando nobiscum contractavimus, co ipsa dulcius -o pro sui coneavitate coeli similitudinem habeat [cf. PAPIAS disereti pectoris sapuisse cognovimus. s) intellectuale et isrn. etym. XI 1,55 et 57]. Uou'rio S.V. palim : a -um : GUIBERT, Nov. moral. 1 cap. 131 col. 5960: hec palatium, hoc -um quia magnum est ... vel quia sit quasi [sc. differentia] est que ab Apostolo appellatur discretie palatium cris vel lingue, vel a palo quia ibi lingua 45 spirituum, (cf. I Cor. 12,10) qua videliect intellectuali -o vagatur): A) en général: REMIG. comm. Mart. Cap. VI sapimus ... quid a Deo nobis supervenit. ) spiritale -um 286,17 t. Il p. 126,15: vocis nostre modulamina decem Huco S. Via. dilect. III 69 p. 86: fecit ... dilectionem, modis fiunt, id est collisione quattuor dentium et duobus spinitale -um quodam modo per hanc sensificans ad labiis ... et plectro lingue ac -i concavitate. ANTIDOT. gustum dulcedinis interne, quatenus per ipsam videlicet Cantabr. p. 161 de ipsa pulvere lange -um. VITA Macar. 50 dilectionem sue felicitatis iucunditatem saperet. III p. 139 : letifera ... pestilentia ... seviebat in populo, C) (phonétique) considéré comme lieu d'émission des vesicis subito exerescentibus in -is hominum, GUIBERT. sons (HRABAN. univ. 6,1 coi. 1538: -um super linguam Nov. trop. V 4, 4 col. 478C: a -o enim saliva digreditur et exstat et sub eo verba formantur): Huco S. Via. lingua -o astringitur. gramm. p. 270,30: cannes veto mediterranci in -o 89 palatum - palea 90 sermones feriunt. spéc., pour émettre une lettre palatale p.493,27: frumentum enim in comparatione -arum BERNARD. TRAIECT. Theodol. III 1059 p. 118: vox valde exiguum esse videtur. CARTUL. cpisc. Pictav. 3 p. 6 humana decem habet modulamina, nain quatuor (a. 1200): in prefatis veto expensarum summis -as et dentibus, quibus lingua colliditur, et duobus labiis, ac -ø huiusmodi vilia ... prions nullatenus computabunt. et gutture, fistula et pulrnone. B) chaume; CARTUL. Nuchar. 641 p. 680 (a. 1188): II) (par extension) bouche; A) en général: HENR. ad amant predictorum hominum medietaria messis Auo. planct. 794 cetera dentatus cavat instrumenta -us. deferctur permundanda, -is ibidem remanentibus ad B) comme instrument de la parole; WALAHFR. Wett. faciendum fimum. et in terra spargendum medietaria. 65 vocibus in septem, si promat verba -us. WALTHARIUS C) (par méton.) battage; CARTUL. S. Mar. Carnot. 234: quamne diu tacito premimus bec ipsa -o? HROTSV. in 133 p. 254 (a. 1196): id grani quod ad terrant post Gong. 143 p. 39: qui dedit arguto voceni tunc nempe -0/ minam et -am in area remanet. bis vcrbisque sucs alloquitur socios. WALTU. SPIR. D) utilisations; 1) nourriture pour les animaux, Christoph. II 9. 103 p. 36: de culmine sedis/ carrait et fourrage (PAPIAS : a pabulo -a dicta: quod ea primant in tumido sulTocat verba -o. pascendis animalibus preberetur. Uourio s.v. pasco: -a 2. palatum, -i n. [erreur pour pilatum ?] pilon servant au 15 quia pabulum prebcat animalibus et etiam ea sola ohm boulanger pour piler le grain dans un mortier; AYNARD. animalibus pascendis prebebatur): WIDUK. 2,3 p. 69,21 p. 622: -um est instrumentum pistorum quo tunduntur videns ... alios in -is equorum congregandis occupatos. frumenta in pila. GESTA Franc. 3 p. 16: dux ... mittebat armigeros sucs 3. palatum, -i n. e. palitium. ut -as et alia equis necessaria asportarent. CARTUL. S. palazineus [ong. et sens Inc.] COLL. Salern. 11 p. 355 20 Mar. Camp. Mart. 25 p. 54 (a. 1105): ad suum equum sume basilicam sarracenam loblionec -i, cardimen ordeum et fenum vel -am. BERNARD. sent. III 92 leporinum. P . 146,23: cibaria, iumento -a et fenum asino. ARNIJLF. palco indécl. [fiai. palco] forme palcho : FONT. Fier. 2 Auaa. glos. Lucan. VI 85: natura est animalium ut p. 5,9 (a. 969). fenum et -am perborrescant postquam herbam attigerint. maison avec terrasse ait ; FONT. Flot. 2 p. 5.9 25 2) jonchant le sol et servant éventuellement de lit (a. 969) : una petia de terra ... cu(m) casa solariata que BERTHOLD. CON5T. annal. a. 1077 P. 303,38: stratum dicitur palcho. lb. p. 5.19: casa solariata que dicitur -o. frequentius terra fuit, seu quid aliud de durioribus CARTIJL. cath. Florent. 64 p. 171 (a. 1061): de tertia psiathio, tapetio sive -is rarissimis preparata. ANNAL. parte est fini terra et casa et -o quam detinet Petrus. Pegav. a. 1124 p. 254,49: -am ad militum lectisternia huc CARTUL. Berard. 65 p. 115 (a. 1176): actant iuxta 30 et illuc negligenter ... disiectam. ITIN. S. Iacobi VII p. 20 claustrum. in -o. turpe subpositis paucis -is, in putredine scilicet, famihia paldo, -nis ni. [pour fa]do: germ. falda] vêtement de cum domino et domina. omnes una recumbunt. lsAAc laine; ADAM BRIEM. 4.18 p. 246: pro laneis indumcnlis STEL. 5cm. 37,25 t. II p. 300,201 : nonne manifestant est que nos dicimus faldones [n. -nes], illi olTerunt vaut quod pro se hommes litigant, ut -as propriis pedibus aut preciosos martures. CARTIJL. Osa. I 116,12 (XI s.): 35 conservent aut acquirant? VITA Steph. Obaz. III 5,103 persolvil VIII pelles .... Il pannos. 1 -rem ...; Ruotwart p. 204: domus ... oh ... adventantium requiem eisdem -is XX iugera et persolvit -nes II (cf lb. 116,20 et sepe). u. usque ad genua strata. d'où; paillasse; ANNAL. Fris. faldo. a. 1085: monachus Raginpertus voluit formicas in lecto palea, -e f formes. appali pour ad palcam : COD. suo comburere, et ignis apprehendit -as. ADAM PERSEN. Amal[ 170 p. 310 (a. 1164). palia : Doc. priv. cath. 40 epist. X 100 p. 168 : -as in quibus iacucrat Martinus. Placent. 34 p. 90.6 (a. 843). palta : CARTIJL. Anian. 100 3) recouvrant le toit des maisons; RUD. FIJLD. Lech. 13 p. 240 (s.d). paltea : €RACL. color. III 49 P. 85. pallia consumptis domibus, que vel -is vel palustri tegebantur CARTUL. capit. Astens. 39 p. 64.9 (a. 909). harundine. Doc. priv. cath. Placent. 34 p. 90,6 (a. 843): I) paille; A) en général; I) au sing. ; CARTIJL. templ. casa palia lecta. CARTUL. capit. Astens. 39 p. 64,9 Dozenc. A 161 p. 144 (a. 1182): si facere domum ibi 45 (a. 909): pro casa tecto pallia cooperto. VITA Steph. volueritis ad palerium ubi -am vestram mittatis. CARTUL Obaz. III 5,102 p. 204: donnas ... lignea et -is cooperta. S. Mar. Mai. Rom. 22 p. 452 (a. 1192): domum cum 4) données en redevance; CARTUL. Carcas. II p. 613 col. I fenino ubi est -a. ALEX. NEcK. nul. ver. II, 98 p. 182: (a. 1093): hoc est autem servitium quod retineat ... duo lapis gagates [trahit] -am. 2) au plur. ;tas de paille, brins ova a pascha in unoquoque manso et -am duobus de paille; 10H. Scoî. gloss. Mar(. Cap. 34,10 p. 45,12: 50 vicibus in anno. CHR0N. S. Petri Anic. 422 p. 161 (XI- [lichntç lapis] tactus sole vel digitis -as trahit. MARD. XII s.) : tali pacte, ut ... omni anno ... unam trossam de lapid. 24 p. 62,356 (col. 1755A) : [ligunium] electro -a daret. CARTUL. Corrnar. 48 p. 99 (e. 1109): dedit similem Theophrastus habcre colorcm/ ... ait, et simili etiam nobis -am decime sue. CARTA a. 1130-40 (Ramière. -as adducere pacto. Huoo S. MAR, reg. pot. 11 6 Chartes du Lauragais. 42 p. 250) : ut habitatores illius 91 palea—paleale 92 salvitatis habeant libertatem ut non datent civatam nec 105 p. 8!: noster .. stilus sulcum insidentium -am nec ova. CARTUL. S. Petri Cuit. 103 p-90 (e. 1170): adgrediatur glebarum ... -is cum paia excussis nobilem in anno uno tractus et -a canonicorum erunt. 5) par cererem legamus. ANDR. Sus. hcx. 60: a -is morl.is métaph. (en référence â Exod. 5,6-18): paille utilisée dans secernere grana salutis .spéc., dans une expression la fabrication des briques: GERARD. MORES. delib, 11 218 5 proverbiale: SALOM. et MARCOLF. 176b 7,6: qui seminat p. 17 hoc .:. ut eorum sive contigui ab inditis non -as, metet miseriam. 3) s'appliquant au pécheur ou au suspendantur officiis, ipsi veto ne privcntur -is. péché: a) en général: PARIAS: -a significat peccatores. 11) enveloppe protectrice: A) balle, enveloppe du grain STEPH. TORNAC. summa, causa I q. I p. 133 : «granum », dans l'épi: I) au propre: (PAPIAS: -a a quibusdam dicitur iustus. « Cum -a », cum iniusto. Aus. INs. dist. col. 887e': quod pala ventiletur: ut frument.a purgentur [cf lsw. 10 -a ... dicitur etiam malus, b) par allusion au vanneur de etym. XVII 3,19]): 10H. Scor. comm. Ioh. col. 341C: l'Èvangile(Matth. 3,12; Le. 3,17): HRABAN. univ. 19,2 col. granis siquidem hordaceis ita naturaliter intimi -arum 506B: stipula autem ac -e peccatores significant, qui apti folliculi adherent, ut vix ab comm medulla segregari sunt ad incendium eternum. ANAST. synod. VIII e. Il p. queant. RAM p. Phil. 25 p. 393': ut ... flagello triticum a 151,22: igni inextinguibili transmitterc omnem -am et -is excuterent. GUIBERT. Nov. moral. IX 41 col. 279A: 15 aream Christi mundam exhibere volens. SIGEDERÏ. -arum integumenta. ARNALD. BONEvAL. euch. III GEMBL. gesta 29 p' 537,9 : -as vitiorum de area dominica p. 55,30: in sunimo quasi in vertice aristarum emineat excussit. GUIDERT. Nov. moral. V cap. 19, col. 150° silva sub se cameratas -as conlinens, que grana intus vident enim impossibile concupiscentiarum ignem interius iacentia vestit. spéc., avec un adj. ou un subst. précisant la enutrire et admotas ab igne voluptatuni -as non abripi. céréale: MON. arch. Neap. V 475 p. 198 (a. 1094): -a 20 O'rro FRIS. chron. 8 pro]. p. 390,11: denique quod ecclesia mullarina. GUILL. CONCH. glos. luven. p. 119b: farrago in presenti horreo granum et -am continens regnura est proprie -a frumenti vel furfur, ut quidam dicunt. Christi vocetur. RICHARDS. Via. pot. li8. 25 col. 1177 A : HILDEGARD. phys. 4,8 col. 1256: -as, id est spru avene. per incendium purgatorii ignis scoria peccati cxcoquitui', COLL. Salem. II p. 206: -a ordei (cf. QUEST. Salem. L 2 per flagellum satisfactionis -a peccati cxcutitur. GIRAL'. p. 202,19). 2)par métaph.: ADALBOLD. comm. Boeth. 25 topogr. III 27 p. 173: multos nimirum vocatos invenieE, consol. I p. 14: huius namque lectionis -as Hermes et paucos electos; grana rarissima, -as multas. bACH. FLou. Plato cecus uterque discussit, sed interiora neuter eorum evang. III p. 249,18-19: calcanscum -is innocentia grana, penetrare potuit. Guiuo BASOCH. epist. 2 p. 6,17: hinc ut ..., tritico reponendo in horreo, segregentur -e sine fine est, quod antiqua per ordeum convenienter lex est arsure. 4) par référence â la légèreté de la paille: a) en expressa, que suis latet in codicibus corticibus 30 parlant du pécheur: CHRIST. STABUL. in Matth. col. 1294°: misteriorum durioribus et grossioribus figuratum -is -e intelliguntur impii. qui ... ieves et faciles ad omnes seculi involuta. RICHARD. S. Via. except. X 27,15 p. 435: sub vanitates inveniuntur. 10H. SARISB. epist. 123 p. 203: tegmine -e internant grani refectionem diligenter frater quidam qui tandem urgente se malitia et levitate investigare. morum velut -a inutilis ab area Domini evolavit. B) dans l'expression -a carnis, s'appliquant au corps 35 b) signifiant la vanité, la vaine gloire, les pensées vaines: humain, considéré comme l'enveloppe & l'âme: VITA BERNARD. serm, de div. 72,2 p. 307,1 : -e, hi est ieve; Aideg. III 25 p. 660-: dum ... tamquam frumentum cogitationes. RICHARD. S. Via. except. 111 1,26 p. 247 : -a maturum in horreum coeleste condendum, -a carnis veto, eo quod levis est et cito transvolat, vanam gloriain deposita migraret. par extension, en parlant de figurat. VINc. KADL. chron. p, 436: frustra quispiam SSl : l'incarnation: PETR. P]CTOR carm. 11 2,25 p. 16: qui 40 tempus terit in -a. ALAN. Iss. dist. col. per-am etiam carnis nostre -a sua rumina velans,f innotuit mundo intelligitur inanis gloria, sciiicet superbia, que ut -a a vente Deitatis signa revelans. dispergitur et ventosa est (cf id. serin. de div. d p. 276 : -a III) sens figurés et symboliques: A) nourriture vana gloria, que ... vente rapitur). d'où: -a glorie: spirituelle (par référence au sens de fourrage) : la Sainte BERNARD. epist. 108,2 p. 278,15 (ante a. 1138): iustitie Ecriture: ALAN, Iss. dist. col. 887c : -a ... dicitur sacra 45 germen ... ex quo f'ormctur granum vite et non -a glorie. Scriptura, unde Isaias : « Leu, ut bos comedet -as », id est IV) paillette, petite parcelle, limaille (de fer) : ERACL, superbi de gentibus ad fidem conversi reficientur color. 111 49 p. 85: palleam, que excutitur de calido ferro intelligentia Scripture sicut ludeus (cf. Is. 11,7 et 65,25). super incudem fabri. B) par référence au sens de balle, de brin de paille: V) par extension: titre de certains chapitres ajoutés au 1) compréhension littérale: ALAN. INS. dist. col. 887 : -a 50 Décret de Gratien (cf. DuC. 5v. 1): GRATIAN. I dist. V dicitur litteralis intelligentia, unde sic potest exponi unde eidern Augustino Gregorius scribit dicens: C.1 -a/ predicta auctoritas : ko, id est hereticus de suc, ingenio Cum enixa fuerit mulier. superbus, ita adherebit litterali intelligentie, sicut bos, hi paicale indécl. [paiea] sous forme de paillettes est ludeus. 2) sens péjoratif: GERARD. MORES. delib. VI (s'appliquant â l'or natif) : ALEX. NECK. laus div. sap. VI 93 patente - paleatus 94 391 (a. 1133): casalis 60 p. 464: [massa, terra rubens) que decocta diu tandem CARTUL. S. Satura. Tolos. 565 p. transibit in aurum,/flumina dant aurum quod -e ferunt. iste est in burgo Sancti Saturnini; adiacentiam habet ex u. aussi paiole. una parte casalem Borrelli ...; de tercia parte -am Sancti sive paleare, -is n. formes : palleare : UGUTIO Raimundi. ib. 17 p. 16 (a. 1142): casalem qui est luxta 1. palear s.v. pello. palicarium : lb. gén. plur. palleara: Aiwo 5 palargam quem (sic) tenebamus de manu abbatis. u. Bened. 2 p. 202,25. palearium. I) caroncule du coq: ALEX. NECK. mus div. sap. 805 p. 1. palearis, -e adj. qui n'a pas plus de valeur qu'un fétu 391 : (galli] a mento pendent -ia tincta rubore. Id. nat. de paille: CONR. 1-JIRS. dial. p. 45,6: -e pondus bec rer. I 75 p. 121 : non est autem facile assignare unde -la inquisitio tua habet. rubricata, que vulgo dieuntur barbe, proveniant. 10 2. patearls, -is f e. palearium. 2) fanons du boeuf ou du taureau (AaFR. angl. sas. palearium, -i n. formes: paleare: CAPTA a. 966 (Rcv. UcwTIo S.V. pasco. vocabul. app. p. 54: runia vel -e, fraet-laeppa. PAPIAS: Arch. Bibi, y Museos 40 p. 313). -r, singulare pellis bovis a pendendo dictum. UcuTIo S.V. palearis : DIPL. com . Pal. Rip. 155 p. 363 (a. 945). CARTA pello : palleare, -is, pelticula que pendet acte pectus a. 947 (Hist. Langued. V 87 col. 205). palearius: REG. bovis. ib. s.v. pasco): ARn0 Bened. 2 p.202,25: 15 Sipont. 74 p. 47 (a. 1171). palerium : CARTeL. Anian. pallebant ora ieiuniis, et macle exausta carne, pellis p. 307 (a. 1175). CARTeL. templ. Dozenc. A 161 p. 144 ossibus inherebat bac in modum pallearia (sic) bovuni (a. 1182). palerum: CARTUL. S. Satura. Totos, p. 445 rugata pendebat. METELL. bac. 2,40 : et latus immensum, (XII s.). paliaris : DIPL. com . Pal. Rip. 133 p. 353 longe -eque tensum,/ cornua gessit obunca. Ai.*N. INS. (a. 923). paliarium C0D. Caiet. 1190 p. 375,8 (a. 1050). dist. col. 978*: -e pendens a collo tauri. s'appliquant par 20 paliarius: DIPL. com . Pat. Rip. 9 p. 284 (a. 833). pallare: extension à d'autres organes: MIRAC. Fid. IV 22 p.2!5: CARTUL. cath. Oscens. 38 p. 113 (a. 1097-1103). DIPL. ut eum predicto morbo conspicit inter -a propenso Sanc. VIII 16 p. 49 (a. 1198). paliarium: Con. Amalf. pectore turgescere. lb. 1V 23 p. 218: sternuntur super 116 p. 195 (a. 1113). e. palearea s.v. paleareus, palearga, ineudem genitalium turgida -a. palgare. 3) partie du joug qui se trouve sous les fanons: UGUTIO 25 grenier à paille (UGuTI0 S.V. pasco: -uni, locus ubi 5v. peUo -la dicuntur partes lugi qui sub illa parte reponitur palea): DIPL. com. Pal. Rip. 132 p. 351 colliguntur. (a. 920): in arboribus, in areis, in -is, in molendinis. 4) sens symbolique: qualité de j'animai: PARIAS: -la CARTA a. 1041 (Hist. Langued. V 220 col. 443): generositas in bove (cf. COLUM. 6,1,3). mansiones veto pagensium ... et columbaria et -a ullus 2. pateare, -is n. u. palearium et paleareus. 30 homo non incendat. Con. Caiet. 1190 p. 375,8 (a. 1050) palearea, -e f u. paleareus. aquismolum ... cura ... sua portione de -iariis. CARTUL. pateareus, -a, -um [palea] formes: palarca: CARTUL. cath. Oscens. 88 p. 113 (a. 1097-1103): molinare ... cum Cupersan. 130 p. 251 (a. 1187). paleare: lb. 119 p. 230 illo moto et uno -lare et illIas kasas. Con. AmaIf. 116 (n. 1170). palearius: CARTeL. GelIon. 199 p. 173 p. 195 (a. 1113): facere casa vel -Ilarium. CARTIJL. (a. 1140). palearus: Con. Bar. VIII 20,5 p. 40 (a. 1089). 35 Anian. p. 307 (a. 1175): unum ortum qui ... in -trio lb. 24,20 p. 45 (a. 1100). lb. 28,4 p. 50 (n. 1111). paliera Beringerli ... affrontat. CARTLJL. tempi. Dozenc. A 161 Doc. cath. Ovet. 117 p-314 (e. 1100). p. 144 (a. 1182): facere domum ... ad -crium ubi paleam I) adj. : de paille, de chaume: CARTeL. Cupersan. 35 vestram mittatis. p. 77,7 (a. 1014): cum casilis qui -e fuerunt. Con. Bar. palearius, -a, -um; palearus -a, uni u. paleareus, IX 8 p. 16,18 (a. 1077): casile -o. id. VIII 20,5 p-40 40 palearium. (a. 1089): casilem -rum meum. CARTUL. Getlon. 199 pateator, -is m. (palea] corvée de celui qui engrange la p. 173 (a. 1140): quedam -la domus Geratdi. CARTuL. paille: CARTIJL. Gellon. 499 p. 411 (e. 1140): posscssio Cupersan. 119 p, 230 (a. 1170): paries prenominate -e honoris Petri ... dat eminam civate et gallum et domum cum predicta carte. segatorem et vindemiatorem et -cm et fenairatorem et 2) subst. f : grenier à paille: Doc. cath. Ovet. 117 45 sanmegiatorem, quoties cxpedit. p. 314 (e. 1100): aztoreras et gravilanccras et palleras paleatus, -a, -mn forme palliatus: Con. Parm. 9 cura quantum ad subsidiurrl hominis pertinent. CARTUL. (a. 854). EOBERT. LEon. rat. (schol.) I Il p. 5. Cupersan. 113 p. 220 (a. 1168): palmentum et pila et -as I) au propre: a) recouvert de paille: C0D. Paria. 9 et inanganum. ib. 119 230 (a. 1170): -e quam tenet a (a.854): casa palliata. b) jonché de paille: EGRERT. p. nobis Basileus. lb. 130 p. 251 (a. 1187): domum unam 50 LEOD. rat. (scho!.) I Il p. 5: si ranam posueris in Ioco et palareas duas. p. aussi palearium, palealus, palliaricius, palliato, cito tibi inde saltabit in luto. palliaticius. 2) (par métaph.) mêlé de paille, impur: FLOR. LUGD. palearga, -e f [palea] forme patarga CARTeL. S. invect. 85 p. 387: ormes facientes scandala, eum -o Saturn. Tolos. 17 p. 16 (a. 1142) grenier à paille?: eorum et heretico inteilectu, igni canonice sententie 95 paleatus—palekenurgos 96

proicientes, triticum autem orthodoxe ... fidei in CARTUL, Mai. Mon. Vindoc. p. 75,15 (a. 1066): horreum ... congregantes. u. paleareus, palliaricius, palefredum XX solidorum. CARTuL.. S. Vinc. Cenom. pallia ticius. 181 col. 112 (e. 1073): donavit ci ... unum -um super palefridus, -i m. [paraveredus; forme refaite sur fane. solides centum. CARTUL. Riehar. 130 p. 124 (a. 1157): fr. palefreid, « palefroi»] for,nes: palafre CARTUL. unum palafre precio Lx solidorum. CARTUL. S. Alb. Richar. 130 p. 124 (a. 1157). palafredus CARTUL. Andegav. 11 837 p. 309 (a. 1157-89): unum -urn le Vindoc. 1 p. 218 (a. 1058). CARTIJL, S. Vit. Virdun. II 54 quatuor libris. CARTUL. Vindoc. Il p.472 (a.1190): p. 79 (a. 1065-66). CARTUL. Keinperl. 15 p. 155 (a. 1066- dedit ci ... unum -um valentem X libras. CARTUL. Stir. II 81). CARTUL. Ruscinon. 52 p. 78 (a. 1072). CARTUL. 3 p. 19 (a. 1192): -um Viii mareis comparatum. ROTLJL. capit. Agath. 142 p. 141 (a. 1160). etc. palafrenus 10 scacc. Norm. 11 p. 27h (a. 1198): IX 11h. pro I -o dab pir CARTUL. Interamn. p. lia (a. 1128). CARTUL. Eugub. 255 breve regis. p. 193 (a. 1158). palafridus: Epis'r. Bamb. 31 p. 5287. 4) monté souvent par des ecclésiastiques: GARS. traci. CARTUL. Mont. Pessul. p. 732 (a. 1125). CARTUL. Stir. I 4 p. 429,7: In -is ambulantibus, in curru aureo, in 338 p. 324 (c. 1150). REG. Pis. 346 p. 231 (a. 1136). ACTA odoribus, in diviciis, in pompa. MoN. arch. Neap. V 550 pont. Rom. Gall. 1V 142 p, 272 (a. 1171-72). RIGoRo. 5 p. 376 (a. 1113): a prephato Roberto de Loserio 135 p. 150. palefredus: CARTUL. Mai. Mon. Vindoc. monacho son unum -um. CARTUL. Vindoc. Il p. 365 p. 75,15 (a. 1066). CARTUL. S. Alb. Andegav. 1383 p. 442 (a. 1150): domno abbate in palefredo suo sedenic. (a. 1082-1106). CARTUL Fontan. p. 101,21 (a. 1091- CARTUL. capit. Atreb. 59 p. 44 (a. 1159-81): cura 1120). CARTiJL. S. lulian. Turon. 11131 p. 157 (a. 1200). episcopus vester ... ad ecclesiam vestram soleret etc. palifredus: ACTA pont. Rom. mcd. 1 327 p. 292 20 accedere, nobilis vir ... eidcm palafredum suum in (a. 1162). pallafredus: CARTUL. Novigent. p, 138 introitu atrii auferre consueverat. ACTA pont. Rom. (a. IlOt». pallefredus D pi. Cent. iii 117 p. 210.4 Gall. V 212 p. 301 (a. 1184-85): cum abbas palafredunl (a. 1144). pallefridus : P5. BENED. PETR. gesta I p. 185. r. unum episcopo deberet annis singulis exhibere. Ps. aussi paraveredus et palestidus. BENE». PETR. gesta I p. 185: eum dominus papa palefroi, cheval de selle utilisé le plus souvent pour le 25 pallefridum suum ascenderet, prcdietus imperator tenuit voyage: 1) en général: CARTUL. Ruscinon. 52 p. 78 ci staffam. éventuellement par des lai'ques. hommes: ACTA (a. 1072) suum palafredum reliquit ... cum suo freno et GuilI. Nom. Cadom. 7 p. 76 (a. 1080-82): Rannulfu:; cella (cf. CARTUL. Richar. 50 p. SI [a. 1I49]). ALEX. NECK. filius meus habuit unum bonum -um. CARFuL. Clun. V cal. cet. 2,158 p.260: -us sic dictus quasi passu lcni 3873 p. 227 (a. 1108): filiis eius camerarius dedit frenum ducens, decenti gaudet ornatu phalerarum. STEPII. 30 palefredum unum quia pauperes erant et voluntarie TORNAC. epist. 239 p. 296 (a. 1192-1203): rogamus ... ut laudarent donationem patris sui. Ono Mort. hist. mittatis nohis -um unum, qui visu non paveat, gradu non P. 59,23: dominus imperator cum descendisse de cespitet, motu non coneuciat senem, aspectu delectct palefredo super quo sedebat. RAHEW. gesta 3,41 amicum, ascensu deceat sacerdotem. éventuellement utilisé p. 215,25: nobilis contes Albertus de Tyrol .. inermis et pour le charroi: CARTUL. S. Vedast. p. 172 (a. 1036): si ad 35 -o sedens, solo clyppeo accepto et basta. ou femmes: equitatum suum vel ad carrucam suant -um emerit. CARTUL. S. Florent. Pictav. 26 p. 39 (a. 1120-45): Leticia 2) distingué de l'< equus », cheval de guerre ou du uxor sua unum palefreduin habuit. CARTUL. Mont. « dextrarius », destrier: ALBERT. AQU. hist. 4,54 ex bis Pessul. 95 p. 180 (a. 1146): manitet cas dominus veto egregiis vins, qui mulum aut asellum vel vile Montispessulani ... et unum palafredum unicuiquc iumentum, vel -ont acquirere poterat, pro equo utebatur. i] illarum ... administret. GALBERT. BRUG. Karol. 109 p. 156: equos et -os lucrati 5) donné à titre de prestation en chevaux (cf sont. Vrigc. PRAG. annal. p, 415: capellarn. -os. militum paraveredus) : DJPL. Conr. 111 5 p. 10,31 (a. 1138): non dextranios ... diripiunt. CARTUL Beijoc. app. 8 p. SI redibitiones exigere, non palafridos tollere. ib. 117 (c. 1195): in Templo equum suum et palafridum cura p. 210,4 (a. 1144): non licebit hospitia sumere, non inselaturis suis. STATUT. Cisterc. p. 249 (a. 1199): hoc 45 pallefredos tollere. non canes alere. ACTA pont. Rom. idem de equo qui fuit nepotis sui ... pro quo mulum ci mcd. 1 327 p. 292 (a. 1167): non palifredos tollere, non palefredum unum habuit. RIGORD. 135 p. 150: [frejda, non redibitiones, non consuetudines. dextrarios Hispanicos, palafridos et alia carissima dona. 6) utilisé adjectivement pour préciser le sens rapproché du «summarius », sommier: CARTUL. S. d' equus »: CARTUL. Mai. Mon. Dun. 163 p. 154 lulian. Turon. 11131 p. 157 (a. 1200): pro summario illo 50 (a. 1107-23): equum unum palefredum ... debuit habere. quem dicebat esse mortuum, mihi reddidit unum paleia, -cf. [palus] palissade: RonJL. scacc. Nom. II palefredum et per frenum nos saisivit coram ... domino p. 75 col. I (a. 1198): pro -a de Landa Mara facienda 55 Ambazie. sol. 8 den. y. aussi palitium. 3) avec indications de valeurs assez différenciées - paickenurgos y. paleoskenurgios. 97 palemulieres—palestra 98

palemulieres, -unit f p?. [ong. Inc.: peut-être confusion id est lucta) : A) au propre: combat d'athlètes: BERNARD. de gloses] veille (cf. CGL 5,597,36) : UGUTTO S.V. TRÀTECT. Theodol. III 560 p. 97: gimnicum, quo cumbo decubie, decubiarum, Id est vigilie vel quod velocitatis et virium ostenditur gloria: hoc agitur cursu vulgo dicitur -es. saltu, iactu, vi, luctatione, que -a vel agon dicitur. GESTA palemundum, -i n. [germ. balmunt] droit de Trev. 14 p. 146,33 : [theatrum] iuxta Romanum nitum ad suzeraineté: Di PL. Ludow. Germ. 180 p. 260,41 (spur.; exercendos circensium ludos et -as. METELL. bue. 2a,6 e. 1163): qui nec -um nec aliquas actiones exercere p. 176: agon, -ej beluarum pugna. WALTH. MAI' nug. presumat. cur. IV 12 p. 183,15: in omnibus eciam arene patengus, -i na. [a. néerl. palme. paelinck] formes: spectaculis, ut in iactibus et -a. padelengus: AcTA coin. Flandr. I p. XXXI (n. 1071-93). 'o B) par métaph., pour signifier: 1) l'effort: I'JADR. 11 palezinc: ib. 5 p. 14,19 (a. 1080). epist. 39 p. 750,17: pro ecclesie Constantinopolil.ane anguille: ACrA coin. Flandr. 15 p. 14,19 (a. 1080): statu atque pro tua specialiter erectione certaminum -as quartum veto halec, quartum palczinc et quartum ovum decessor meus .. exercuit. 2) la vie en général: GuILL. me illis auxisse. ib. p. XXXI (a. 1071-93): unoquoque MALM. gesta reg. IV 334 t. II p. 380: in -a prima cvi anno ... tria pondent padelengorum predictis monachis '5 tirocinium cucurrit. GAUFRID. G gossus Bernard. Tiron. reddat et ci monacho sive client qui pro ipsis -is 114 p. 249°: de bac -a ... egredi permittite et ad recipiendis venerit, procurationem ... provideat. ib. possessiones sidereas ... pervenire. 3) (spin.) le combat du p. XXXII: quod si -i ... aut non capientur aut non chrétien contre le mal (cf. Ephes. 6,12): FLODoARD. invenientur. pro unoquoque pondcre -crotta XXti solidi. triumph. Antioch. 113 col. 573À: qui post multiplices pro Salvatore -as,/ qualiter antiquo nunc de serpente paleo 2. t'. pal1t o. 20 triumphet. RAniER. Metr. (rec. A) 8 col. 462": paleokenurgios t'. paleoskcnurgios. exercebanis -a, regis illius coelestis athleta. THEOD. EucH. paleola, -e f [palea] brindille de paille: PETR. COMESTOR serra. 33 col. 1804': si veto supervenerit senti. de Celso 5: in -a catholice Mcl. VALCAND. Deod. flatus alicuius aure vehementis, a quibuslibet -is Lota 22 col. 630': adhuc in stadio huius vite decertantem mundatur area. u. paletola. 25 atque spinituali -a desudantem. BERNARD. sent. 111 70 paleoskenurgios (et -gris) adj. grec [gr. TrŒÀŒLÔ; et p. 103,18: agonistam nostrum. quasi campum mundi xatvoupymoç] formes: palekenurgos: Doc. comm. Ven. ingressum inungi ad -am oleo Spiritus Sancti, VITA 137 p. 136 (a. 1159). paleokenurgios : ib. 353 p. 348 Norb. II 71 : sapiens homo doctusque -e gerende cum spiritibus immundis tribus diebus permisit cum torqueri. (a. 1185). paleos kenurgos : ib. 151 p. 150 (a. 1161), 152 4) le martyre: HONOR. Auo. gemma 3,12: in nocturnali p. 151 (a. 1161). 30 épithète servant à désigner un hyperpère (monnaie officio de sancto Stephano / -a imitatur, in qua pro byzantine) c'est-à-dire littéralement, pièce issue de la corona certatur. HERB. Bos. Thom. col. 11525 refonte des monnaies: Doc. comm. Yen. 135 P. 134 archipresul ... quasi ad extremum iam in cunia (a. 1159): perperos auri -os bonos pensantes. ib. 152 processurus agonem, ubi expectabatur solus, ... partit se ad -am. 5) les jeux de l'amour: ALAN. INs. planct. nat. p. 151 (a. 1161): perperos paleos auri kenurgos 35 (sens pensantes. ib. 353 p. 348 (a. 1185): perperos paleokenur- p. 438: columba, ... laborabat Cypridis in -a. 6) gios pensantes graves. affaibli) jeu, partie: FRUT0LF. rhythmimach. 2,! paleotum, -1 n. [pallium; pallea; refait sur lita?. p. 186,16: descripto numeralis -e preludio expedienda paliotto] drap d'autel: REG. S. Apot. Nov. 144 p. 105 iam est spectabilis huiusce concursus victoria. une activité (a. 1185). paleos kcnurgos : lb. ES! p. 150 (n. 1161); 152 40 11) exercice, action de pratiquer intellectuelle: I) en généra?. RETMnALD. LEOD. strom. p. 151 (a. 1161). A) paterium, -i n.: palerum, -i n u. palearium. 28,16 p. 63: iunispenitus non soin. in foro non declamavi, noter humani ingenti -a: patester, -is P. paluster. mn -a huiusmodi non desudavi. palestidus, -i na. mauvaise lecture pour palcfndus? l'exercice de l'intelligence : GODESC. SAX. div. II p. 306,7 CARTUL. Beltomont. Rog. 19 p. 26 (n. 1179): pro bac 45 de bis interim videamus non n plebeis philosophis, sed n donatione habuit predictus R[obertus] de cantate magnis, iuxta qubd potuit humani ingenii -a prevolare, ecclesie unum -uni lillor libris Andegavensibus. bonn satis discretum esse differentia. 2) s appliquant: patestinus, -a, -uni forme pallestinus : de Palestine. n) â l'étude: BRUNO QUERF. Adalb. (rec. A) 6 : annos ter pour qualifier une variété dé melon : COLL. Satcrn. Il ternos in area studii -am exerceret ingenu. HELM. 42 85,21 : ad quandam desudans mente -am, artibus p. 168 : fat siropus ex aqua mcl!onis -i et zuccara. u. J. 50 p. melo. edomitum subdidit ingenium. REIN. LEOD. Euracl. 2 col. palestizo 1. u. palestrizo. 119c : provocabat strenue ad studiorum -am mittendo palestra, -cf I) lutte, combat (PanAs -a, grece tucta scripta vel bilan prosa vel dulci metro composita. 10H. à luctatio que fit in gymnasio. UGLJTIO S.V. patim : hec -a, ALT. Arch. III p. 285 : est studii mens sudatura -am. b) 99 palestra—palestrizo 100 la composition littéraire : prosaica -a THANOM. Eernw. I patestricus, -a, -um A) adj.: 1) qui concerne la lutte p. 758,37: poetizando per viam metro c,ollusimus, inde (Ucarrio s.v. paiim : paiestra ... unde -us, -a, -um) : a) au ad prosaicam -am exercitium alternantes. propre: 10H. SCOT. &oss. Mart. Cap. 6,8 p-8,18 E) spirituelle: en parlant de la discipline monastique: Mercurium ... celibem -is iuctationibus ... dedituin. DuDo Norm. 111 58 p. 200: Martinus sanctissimus abbas b) (par métaph.) en parlant de la lutte contre le mal: custodiens monachos sub -a perstricte regule theorice VITA Remacli 6 p. 108,5: hisce -is discipiinis diutius contemplationis. ib. IV lOi p.263: eius consilio immorantes, tandem repromissam gratiam, Domino tractabantur commoda secretioris ordinis, sub -a tribuente, indepti surit. IoNAs Au gei. Hubert. 2 p. 809C: theorice vite desudantis. ib. IV 126 p. 290: monachos, talibus exercitiis in gym nasio sancte ecciesie per annos sub aerumnosa theorice vite -a, normalibus celebris 'o duodecim exercitus, his -is certaminibus contra carnis itineris decretis astrictos, Christo coegit famulari. (cf. bustes ... est preliatus. A5TR0N0M. Ludov. 28 p. 622,57: lB 3). sancti imperatoris excrcitatio, ... hec -a agonia. C) par extension fpéf.) : habileté, artifice: METF.LL. E) subst. m.: athlète: 10H. Scot. &oss. Mart. Cap. bue. 3,111: Heu pleno bos iure meus rapitur mihi dure 6,14 p. 9,6 : ciamis est vestis purpurca miiitibus atque -is iudiciique -a sinistra facit mea dextra. '5 alita. HLJCBÀLD. Rictr. 12 p. 944: gymnasium monaste- III) (par méton.) palestre, lieu où se pratique la lutte: riale ubi stadium vite presentis agonizando percurreret, A) au propre (BRASAN. univ. XX 24 coi. 5490: locus et contra diaboium luctando dcccrtaret, -orum more. e. autem luctationis -a dicitur. Lupus ceroma p. loi :locus palestrica. autem luctationi destinatus -a vocabatur. AELFR. angl. 1. paiestris, -e [palestra] 1) (par métaph.) dans une sax. vocabul. p. 26: -a, gewin-stow. PAPIAS: -a dicitur 20 expression redondante avec certamen désignant le combat locus exercendis corperibus dicatus. Uourio s.v. palim: spirituel: VÎTA Liutb. 10: -i certamine contra mundi -a id est ... locus luctationis [cf. Isio. etym. XVIII 241) iliecebras et carnis spurcitias. GUILL. CoNcis, in Plat. Tim. p. 76 (ISa): scilicet quod 2) subst. f : lutte: ALEX. NECK. corrog. Prom. p. 363 milites ... in gignasiis et -is exercerentur. gioss. : -is, gallice lute.

B) par métaph., dans le domaine spirituel: Ooo CLUN. 25 2. palestris, -e u. palustris. Ocr, 51 p. 315C: Athleta coelestis militie dudum in -a 1. palestrita, -e m. forme palestrites : HEBERN. Martin. mundane conversationis agonizans, cuneos vitiorum 3 col. 1041A, REMTG. comm. Mart. Cap. IV 171,21 viriliter debellavit. ANOR. FL0R. Gauzl. 54a p. 92: in p- 38,20. Huoo FLAV. chron. 1! 12 p. 378,25 etc. tantum ut multi nobilium, mundialis vite nugis abdicatis, I) lutteur (REMIG. comm. Mart. Cap. 1V 171,21 in -a hûius loci se ... traderent. id . mirac. Bened. 1 7 30 p. 38,20: -es ... buctator): Prrrt. DAMIAN. scrm. 30 col. p. 182: mundialis vite rugis abnegatis, in -a buius bd -a quippe nudus luctatur. Ion. SARISB. poker. 1,8 Dei et Domini nostri se dedere ditioni, sub proposito p. 47 : giadiatores, -e. sancte religionis. II) combattant, soldat: A) au propre: Huoo FLAY. palestralis, -is [paiestra] de la palestre: 1) au propre. chron. 11 23 p. 397, I : reversus tandem ad illos sons -et:, s'appliquant aux feux olympiques: HowoR. A uo. imag. 35 Sarracenos scilicet. SUGER. Ludov. VI 2 p. 18: ut crut mundi 2,72: apud Blidem civitatem Grecie est fortissimus -a et spectabiiis giadiator. ib. 16 p. 108: per institutum post quatuor armes ad Olympium montcm comitem Flandrensem, ... -am egregium. convenire et ibi -es iudos agere. H) (soir.) : I) celui qui lutte contre le mal: u) soldat de 2) (spir.) : a) de lutte spirituelle: ARNOLD. RATISB. Dieu : (cf. miles Christi, 2 Tim. 2-3): Huco FLAv. chron. Emm. H 62 p. 572: aceidit predicto Dei famuio 40 II 12 p. 378,25: poterat lesus noster suos i]tos -es a quoddam quasi -e tormentuni, immo probabilis patientie peccati voluntate avertere. HERD. Bos. Thom. col. verum ac venerabile condimentum. b) par redondance: 1147D : Domini -a accessit. b) la divinité elle-même: Ion. BEWrIN. Bernard. Poenit. 7 p. 676°: quasi in -i RATHER. prel. col. I4&': pie verba supplicationis unde certamine cum antiquo hoste congrcssurus. colligere, quibus agonitheta noster, imperatorem -am patestria, -cf [pour palestrica] combat contre le mal: 45 atioquens. 10H. ScoT. gloss. Mart. Cap. 492,6 p. 204,7: certamen, 2) celui qui se débat dans le mal (en parlant d'un -am recitabant, kf est legebant. possédé) : SÎGEM. Maxim. 7: ad cuius introitum cuni palestrica, -e m. [pour paiestrita] I) lutteur: UGUTIO nulius fuge pateret locus nec cum tau -a [sc. energumenol s.v. palim: hic -a qui in palcstra iuctatur. suppeterent tuctandi vires,

2) (par extension) homme doué de force physique ou 50 2. palestrita, -c f femme qui fréquente les stades: morale: Uotnio s. y. palim: quia ad paiestram fortes PAPIA5: -e, femme que in palestra morabantur. vocabantur, ideo -a pro forti accipitur. palestrites u. I. palestrita. paiestricator, -is m. [palestra] celui qui pratique la paiestrizo i. forme palcstizo : HF.NR. ARIST. transi. Plat. lutte: UGIJTJ0 S.V. gigno: luctator, -r. Meno p. 37,26. lOi palestrizo—palilia 102

lutter, combattre (Ucixrio s.v. palim -o, -as. luetari) palicia, -e f [pour palicium] palissade: CARTUL. 1) lutter, s'exercer dans la palestre: HENR. ARIST. transi. Bituric. 122 p. 219 (c. 1170): habet etiam facere prier Plat. Meno p. 37,26 (94e) hos erudivit cetera quidem fossatum cum -a a posterllone [sic] osque ad domum bene, et -tizabant optime Atheniorum. Raimundi Pastum. Et unusqui. sque rnansionarius faciet 2) se battre contre quelqu'un (en luttant) : COMM. fossatium et -am iuxta domum suam et quod superfuerit Boet. phil. p.11: Achclous, cum ob pelicem Deianiram faciet dominus Borbonensis. cum Hercule dimicaret -ans. palicium, -i n.; palicius, -i M. V. palitium. part. présent palestrizans, -tis qui combat, dans le palidosus, -a, -um [palea] fumeux: UGUTIO S.V. pasco: domaine spirituel: THEOO. TRW). vita Bav. III 12 -us, -a, -um, id est fumosus a festo palie in quo fenum p. 243 nec defuit -ami mititi sua omnipotcntis Dei I0 comburebant. dextera, que (etigit gentilium corda. palificatura, -e f u. palifictura. palestro I. [postclassj lutter, combattre: I) en parlant 1. palifico I. [palam et facerc] Dfaire connaître, des athlètes: EKKEH. IV carm. var, 115,29: manus tracta révéler : a) suivi d'un compl. direct à l'accus. : ErnsT. -et I dorsa tegat nudus. 2) (.) en parlant d'un Tegerns. 109: crrores volais -are. MON. arch. Neap. V combat spirituel: VITA Bonif. 11 2 p. 94,18: vit Dei in 15 531 p. 325 (a. 1109): non debeatis illud consilium alicui somnis putabat se cum tauro -are. homini ... dicere vel -are, b) construit avec une complétive paletola sive paletula, -e, f [palea] brindille de paille: ou une interr. indirecte: THEOD. Eucu. transI. Celsi 17 UGUTIO S.V. pasco: bec palea ... unde hec -ula vel -ola, cuius apud ipsum esset menti, miraculis coruscantibus diminutiva. u. paleola. censuit -an. TUEOD, AMORB. Bencd. I pref. p. 362,27: paleum, -i n. [palea] objet de paille tressée: ROTUL. 20 quatinus ... -are quantocius non differam, quenam causa scace. Nom. 11 p. 9 col. I (a. 1198): in minutis operariis, exsistat. ARNOLD. RATISB. Emm. A pref. p. 555a: quid scilicet hotariis oisereorum, -arum, mortercorum. autem nova tex super bac te contineat ... Christus in palforca, -cf [palus et furca] pauforceau, pieu fourchu evangelio suc, -at. CÀRTtJL. Bituric. 131 p. 235 (c. 1100): ex unaquaque 2) (sens affaibli) signaler, indiquer par un signe: quadriga duas -as. 25 DUDO Nom. pref. p. 115: ut colore indicative humanis palgare, -is n. [palea; palearium] forme paigerum visibus -atur. Doc. Sanc. Maint. 85 p. 400 (a. 1035). 2. palifico 1. [palus et facere] munir d'une palissade: grenier à paille: DIPL. corn. Pal. Rip. 177 p. 377 10H. CODAON. annal. Placent. a. 1196 (éd. Holder-Egger, (a. 959) : casalibus, areas, -ibus, niolinis. Doc. Sanc. MGH, Script. rer. Germ. p. 23): fossata nova fuerant Major. 85 p, 400 (a. 1035): vobis vindo I -erum et medio 30 -ata. cortille in villa (Cer)lee. u. palearium. paliftctura, -e f [palus et figere] formes: palificatura palgerum, -i n. y. palgare. Dia. Bereng. 1 60 p. 166,13 (a. 905). REG. Mant. 84 palgizus, -a, -um [paleaticus; cf cat. pallissa] destiné à p. 60 (a. 1058). DIPL. Heur. IV 76 (a. 1061). COD. Crem. conserver la paille: CARTLJL. S. Cucuph. 1 46 p. 42 XII s., 460 p. 169a (a. 1188). palifixuna : DIPL. Henn. 11 (a. 956) : casas 11, una terrada et alia -a, cum solo et 35 462 p. 587,19 (a. 1021). palisfictura: CARTA a. 1038 iliorum superpositos. (Manarcsi, Placiti III 347 p. 79,10). palgus, -i m. y. pagus. redevance d'amarrage (en Italie du Nord) : REG. Mant. palbla, -e f [serb. croat. polie] champ: C0D. Croat. 4 p. 7 (a. 851) : debitum reipublice, quod est nipaticum et 89,17 (a. 1159): unde ego banus ... affirmo eandem -am pastumque ad duos nipanios persolvant predicte ecclesia de Babina -a ... monasterio Sancti Benedicti. 40 ecclesic. CARTA a. 852 (Manaresi, Placiti 156 p. 194) de pali indécl. [gr. xdùaj fleur de farine: PAUL. AEGIN. suis navibus que adducunt ad portum ipsius civitatis, cur. 254 p. 202,3 : cum pane aut -i alfite. quod nobis ripaticum et -am seu pastum detulisset. Dipt. palia, -e, f u. palea et paria. Caroli 11, 403 t. II p- 400,14 (a. 876): nipatieum et -a ad paliandrium, -i n. u. poliandrium. iamdictam ecclesiam persolvatur. DÎPL. Otton. III 204 paliaretum, -i n.[palea; cf ital. paglia] paille donnée à 45 p. 614,41 (a. 996): eum uniuseuiusque ravis solito censu titre de redevance: INVENTAR. Lue. 9 p. 33,37 (XII s.) : II -e denanios quatuor. COD. Crem. 123 p. 76 (a. 1058): cultre inter pratum et -um. ib. p. 33,39: sub Rippario de censurai navium et -am, euraturam negotiorum omnium Scariatura inter pratum et -um 11 cultre. in ripa Padi. REG. Main. 84 p60 (a. 1058): -a den. 1V paliaris, -is m.; paliarium, -i n.; paliarius, -i m. u. seu cum persolvant omnium navium Cremonam paleariurn. 50 adveniencium tant Veneticorum quam ceterorum paliatectuin, -i n. [palea et tectum] chaumière: CARTIJL. navium. y. palus (183 et III). Parm. 114 p. 64 (a. 917): alie peciole forts casteilo ubi palifredus, -i m. y. palefridus. ego... -a edificata abemus ... -a ediflcata abemus palilia, -ium n. pl. forme parilia : PANAS. peciola, obi tria -a edificata est. fête de Palès, déesse des bergers: PArlAs : panilia, dies 103 palilia—paliurus 104 fiestas paganorum. UGIJTJO S.V. pasco: Pales ... dea componitur cum cela, quod est cantus vel laus. et dicitur pabulorum; aride ... -n, -ium vel -orum, festum illius dec. hoc -uni sunt -a laudes vel cantus iterati. FRITHEC. palillogia, -e f y. palinlogia. Wilfr. p. 50: agio .. palinodo. palim [gr. rr&Xtv] I) tantôt, entre-temps: UGUTI0 S.V. palinodius, -a, -uni chanté ou loué une -m, id est interjm. 2) avec idée de mouvement: ib. : -in Id deuxième fois: UcuTio S.V. palim -us, -a, -uni, id est est motus vcl mobilitas. iterum cantatus vel laudatus. palimbacchius, -n. -uni palimbachius: SF.DUL. patio I. y. pallio. in Donat. mai. I p. 33, 91 et 49 p. 37. Huco S. Via. paliparius, -i n:. u. pelliparius. gramm. p. 309,24. pallimbachius : PAnAS. palis, -idis In. [pour palus?] pieu ?: REGINALO. C0L0I. (méir.) (pied) antibacchiaque (deux longues et une 'o Cuthb. 23 p. 53 beatus veto Cuthbertus baculi regiminc brève) : CRUINDM. P. 19: molossus, amphibrachus. abnitendo utens pro -ide. singulos precepit cuva mercihus amphimacrus, -us. SEDUL. in Donat. mai. I p. 33,91 et oneribus, cum retibus simul et piscibus, ceterisque idem pes et -us appellatur, hoc est iterum bachius. utensilibus ad terrain prodirc. PAPIAS: pallimbachius, contrarius bacchio. priscus. paliscus, -i m. [pour baliscusj espèce de vigne et de Huco S. Via. gramm. p. 309,24: antibachius [pes] 15 rai.çin: PArIAs: i surit point. dietus quia fit contrarius bachio sive -us, quasi iterum palisfictura, -e f u. pali/icxura. bachius, id est convenus bachius (cf. ISTD. etym. 1 17.12). palitium sire palicium, -i n. [palus] formes: palatuni palimentum, -i V. n. palmentum. COD. Cavens. 857 t. V p. 240 (a. 1033). palicius: palingenesia, -e f [gr. tacvcca] palingénésie, CARTUL. Mai. Mon. Cenom. II p. 130 (c. 1075). régénération: GUNZO epist. Augiens. col, 1292C: si -am 20 palizium : ROTUL. pip. 18 fleur. li p. 141 (a. 1172). vel metempsycosim Pythagore stulte quis accipere vcllct, ROTUL. pip. 34 Henr. II p. 210 (a. 1187-88). pallizziuni animarn circumcisi Achar corpori istius nullatenus messe CARi-ui. Cupersan. 38 p. 82.9 (a. 1024). dubitaret. palissade. clôture faite de pieux: COD. Cavens. 857 palinlogia, -cf [palillogia] (rhét.) répétition d'un mot: t. V p. 240 (a. 1033): ad ipsum albeum de ipsa aqua illis REMIG. comm. Mari. Cap. V 2653 p. 103,19: -an (sic) 25 liceat fodere et clusamen et antepositiones et palata est iteratio. scilicet sermonis. facerc. CARTUL. Andegav. III p. 116,23 (a. 1068): palinodia, -e f formes: pallidonia: RADULE. ARD. minavit -ciuni ad claudendum castellum. CARTUL. Mai. 2094Drn homi]. 42 col. pallinodia : PANAS, u. aussi Mon. Cenom. Il p- 130 (e. 1075): lucum ... ad -cios sucs palinodium. faciendos. unde claudant cartes et vineas suas, CONCIL. 1) palinodie, louange qui est la rétractation de ce que 30 Lillebon. a. 1080, col. 575: ibi nulli licuit facere -ciuin l'on vient de dire (PAPIA5 : pallinodia, contra nisi in una regula, et id sine propugnaculis et alatoriis. vituperationis laudes figura est) Ivo epist. I p- 26 CARTUL. S. Vinc. Cenom. 725 col. 410 (Xi s. ex.) (n. 1092) : ut -am scribas et recantatis opprobriis vestcm paululum terre ... ad amplificandum monachi domum et Domini tui, quam publice scindebas, publice resarcias. -uni CARTtJL. Icaun. I p. 419 (c. 1147): hoc HILDEB. epist. II 22 col. 235C: recantatis opprobriis, 35 quod possident apud Sucium. sicut septum est de sarrcis iuxta quod dicitur, -am canta. GUILL. CONCH. glos. et -o. ROTUL. pip. 13 Heur. Il p. 72 (n. 1166-67): in luven. p. 90: -a vero est reprehensionis recantacio ut si reparatione -cii de castello XL solidos. id. 24 Heur. II aliquem prias reprehendas, postea eum laudas; pertinet p. 33 (a. 1178): in reparatione -i prostrati per ventum. tamen ad reprehensionem. d'où : rétractation : GuILL.. ROTUL. scace. Nom. I p-3 col. 1 (a. 1180): pro -cio DoNEic aphor. pro!. 4 p. 13,24: si quid in ea aut 40 parci relevando et breca -facta per ventum estoupanda. negligentia aut inscientia ... imprudenter fuerit elapsum, ib. 11 p. 111 col. I (a. 1184): -cio novo in curia et fossato -e legi subiaceat. in curia et -o relcvando in landa versus Archeneeium. 2) louange répétée: Auno SANGF.RM. beIl. Paris. 111 64 CARTA a. 1171-97 (Brit. Borough Charters p94): super p. 119 : teche Dei, ieron archonque -anque (glosé laus fossatum totum burgum claudent bono -o et ex quo iterata et duplex). PR05AR. Lemov. 94,26 p. 107: regis 45 clausum fuerit -uni sustentabunt et semper bonuni -as. RADULF. ARD. homil. 42 col. 2094D: gratias Deo, et integrum conservabunt. sicut faciunt naute post naufragium pallinodias. Ai.AN. 1. patinait, -i n, y. pallium. INs. expos. pros. ange], p, 197: -am ... id est duplicem 2 palium, -i n. u. par. laudem. 3. palium, -i n. y. parlant.

palinodiace adv. [palinodia] ici forme pallinodiace. 50 paliurus, -i m. formes: palliurus : GLOSS. Augiens. li en se rétractant, par palinodie : PAPIAS : -e, contrarie. 1158 P. 181. PANAS. palurus : UGIJTI0 5v. palinodium, -i n. (palinodia] forme palinodum: paliure, épine-du-Christ, arbrisseau couvert d'épines FRITHEC. Wilfr. p- 50. (Paliurus australis Gaertn.) : I) au propre (GLOSS. louange répétée: Ucuîio S.V. palim item palim Augiens. Il 1158 p. 181 : -us, cardonis. PArIAS: palliurus.

t 105 paliurus - poila 106 herba asperrima et spinosa, bac est zuratuzita [cf. ISID. lineam. Doc. eath. Ovet. 19 p. 77 (a. 908): desuper altare etyni. XVII 9,56]): ANON. transi. Drib. 11.1 p. 495,4: -as pallea(sic) Vt. AN0R. FLOR. Gauzl. 42b p. 78 -um, ahi saeum palia, Romani cicer dominicum vacant. olosericam -am. RODULF. TRIJD. gesta Trud. 1 3 Folia eius et radix stiptica aut virtutem, lia ut fluentem p. 230,60 : -as lineas serico coopertas X. Item -as lincas constringunt ventrem et diaforiticam. THEODLJLF. carm. sine serico CXCVIII. BERTUOLD. ZWIF. chroii. 16 11124 p. 455: pulchra nec urticis exuro hua scabris,/ nec p. 198,20: -am altaris obtulit rubeam auro rutilantem vel segetes dumis, trux -e. tuis. WALTHARIU5 1156: undique radiantem, Maiestatem cum XII apostolis in se precisis spinis simul et -is. ib. 1351 : ilico et data habentem contextam. spéc., dans un acte marquant le Haganoni voce profatur J O -e, vires fouis, ut pungere droit dasile: AIM0IN. FLOR. gesta Franc. .111 65 p. possis. PETR. DAMIAN. epist. V 8 col. 352e: terra, que 'o ut te a -a altaris cui inherebas, evulsum ... pellerent. dans spinas ante vel -os attulerat. VINc. KADt, chron. p. 373 une cérémonie de «traditio » : TRAD. Fris. 281 (a. 808): nam quid de radicc -j. nisi spinatius? hoc peracto, adprehendit -am altaris ... et tradidit. 2) sens symbolique: HRABAN. univ. 19,6 col. 5210: -us CARTUL. Nuchar. 9 p. 13 (e. 1036): hoc ... donurn pro est defensio peccati sive impuritas mentis. PETit. CaL. me et pro puera facio, et cura manu pueri quant in -a epist. I 25 col. 427": veprium complicationes et tant -i 5 altaris involvo, hoc donum faclo. dans la cérémonie sollicitudinum quam cardui affectionum non parcentes d'oblation du,i enfant (cf. reg. Bencd. 59): SMAR. reg. exustiones. ALAN. INs. dist. col. 887D: -us proprie herba Bened. 59 col. 907A : hune fihium nostrum ... cum cardonis. Dicitur quilibet in malitia prcpotcns et alias in oblatione in manu atque petitione altaris -a omnia malo defendens. involuta ... trado coram testibus regulariter permansu- poilus, -a, -um u, pallias. 20 rum. CARTUL. Remens. p. 68 (a. 908): [ilium meurn palizium, -i n. o. paIitiun. eum oblatione in manu atque petitione, altaris -a mea 1. poIla, -cf forme pala : PRUO. Maur. p. 276. CARrA involuta, ad nomen sancti Remigii ,.. trado. LANFR. a. 914 (Lopez Ferreiro, Santiago 11 app. 35 p. 78). eonst. p. 110 : involvant predicti parentes manus pueri in PApIA5. -a qua altare coopertum est et cuius pars anterius A) vêtement: I)fé,ninin: longue robe souple (HRAnAN. 25 pendet. CARTUL. Bean. 380 p. 160 (a. 1083-98) univ. 21.18 col. 575' : -a est quadrum pallium muliebris offerimus hune puerum ..., -am altaris manum eius vestis, deductum osque ad vestigia. affixis ad ordinem involutam et banc petieionem manu mea subterlirmavi. gemmis; et -a dicta a pallein. id est a mobilitate que circa CARTUL. Absiens. p. 116 (XII s.): obtuli filium meum finem huiusmodi indumenti est, sive quod rugis involvens manum pueri -a altaris, ad obediendum abbati vibrantibus sinuata crispetur [cf. Isio. etym. XIX 25,2. 30 asque ad mottent. GRATIAN. H causa XX quest. III PAPIAS. Uouîio]. AELFR. angl. sax. vocabul. p. 16: -a. c. 4: ego, pater crus, -a altaris indutum ilium obtuli. cyrtel vel ofer-braedcls. lb. p. 40 : vestium nomma PONTIF. Rom. XII I p. 155: ille manum dus involutam regillum vet peplum vel -a vel amiculum) : WALTH. SMR. in -a altaris recipiat. Christoph. 11 1,16: Terpsicoreque suàm dQcuit me texere 2) corporal, linge consacré que le pré Ire étend sur -am, ADAM PARVIPONT. utens. p. 135: feminarum veto 35 l'autel pour y déposer les Saintes Espèces pendant la messe pallia : replia, pepla. -as, veralia meretricum (glosé lange et dont il recouvre aussi le calice: Doc. cath. Ovet. 19 vestes). p. 77 (a. 908) : ad coperienda munera -a pallea viride 2) masculin : manteau drapé: THEODULF. earm. 28,520 auto textile P et alia -a desuper calice cum guttas de aura p. 507: corpus enim fulvo quo nunc accingitur auto,/ p AtM0IN. FLOR. mirac. Bened. I 9 p. 112: -a, super seriea quod vario -a colore tegit. RIdER. IV 110 t. II 40 quam pridie sacrosanctum corpus Jesu Christi fuerat p. 142 : corpus bissina veste induitur, ac desuper -a eonfeetum. BERNOLD. CoNsr. chron. a. 1085 p. 443,5: purpurea gemmis ornata auroque intexta operitur. statutum est ne laici -as altaris vel sacra vasa contingant. WALTH. MAi' nug. cur. V 6 p. 243,23: sommas SIOFIIERT. GEMIIL. chron. p. 307,7: decrevit ut nulla carnerarius ... -a proiecta sicut mas est minisirorum. lb. mulier aut nionacha -am sacratam altaris contingcret aut p. 245.21 : cornes Hyrundella ... -am villosam quam 45 lavaret. PETR. CELL. epist. 11. III p. 170: altare maius sciavinani nominant, velox abiecit. paratum quasi ad missam et super -as ahiaris, neseio quo B) tissu liturgique. I) palle voile dont on couvratt tout casa, corpus Domini de pyxide ehapsum iacebat. l'autel: VITA Austrig. 3 p. 192,14: misit ca super altare MISSALE Ambr. p. 220.5: -am collocans super hostiam sub -a. ORD0 Rom. 29,29 t. III p. 442 (IX s.): ponatur consecratam. ADAM E yns. Hugon. 5.4 p. 94.: calicem uns -a sub evangelio super altare. MIRAC. Remacli I 19 50 patena, patenam sacra -a cooperiri. dans l'expression -a p. 700d: -am qua predicta materfamilias altare texerat. corporalis (corporalium) : GESTA abb. Fontan. XI 2 GESTA episc. TulI. col. CLXXXVII: pallium super altare p. 81: pallia III, -as eorporahium V. P0NTIF. Rom. VIII 3 ac -am suppositani arripit. avec indication de la matière p. 129: -e veto que sunt in substratorio altaris. in aho dont elle est faite: WALAHFR. Gall. 2.24: -am etus vase debent lavari. in alio corporales -e. CARTUL. Ausc. 107 palla—pallazium 108

77 (c. 1175): super sacrosanctum altare Beate Marie iam munera prefert. GuILL. CONCH. glus. Iuvcn. p. 96: corporalem -am perforavit. Ron. PAUL. 11 38 col. 435A cum ipso [sc. Horeste] redut (Effigenia] in regionem suam calicem corporali -a tegit, quod significat sindonis furata -uni ferens secum illud in fasciculis. lb. p. 174 involutionem. med. : dam templum Palladis arderet, irruit per medium 3) voile qui sert à recouvrir: a) le sépulcre d'un saint: ignem et ariipuit -uni ureretur. ARNULF. AURai. Wrrr. Gall. 38 p. 278,23 candela super -am sepulchri glos. Lucan. 1 196 : legitur enim deos attulisse familiares cecidit. MutAc. Dion. Paris. 11 p. 343: holosericam -am, vel -uni qui erat in temple Veste. lb. p. 597: numen id auto, gemmis atque margaritis decoratam, que sanctum est ymaginem Minerve, scilicet -um a Troia advectum. tegebat sepuichrum. J-IINCM. REM. Remig, 24 p. 32020: 2) (bot.) herbe de Minerve (cf. André. Lex. bot. assumpta ... -a de beati sepulcro. FL000ARD. hist. IV 48 10 p.235): COLL. Salern. Il p. 134: est herba quam -um col. 322P : recomponensque sepuicri -am. b) des reliques: nominant, alii culbuicam, alii primenam osannam NARR. Seafflus. 13: oculos pueri -a sanctorum tersit. circum flores habens. ADAM EYNS. Hugon. V 14 p. 168: unum ... ex dentibus palladius, -a, -uni se rapporte à Pallas: UouTlo 5V. sancti, cum -a qua erant involuti cineres beati non palim: -us, -a, -um, ad Palladem vel Palladium modica portione. 15 pertinens. 4) (par extension) pièce de tissu précieux (par pallafredus, -i m. y. palefridus. confusion avec pallium): ORD. VIT. hist. 1113 t. Il p. 60: pallaius, -a, -uni lrŒÀaLôç, pour palaios] ancien : VI A donationem per unam -am ex serico, unde cappa Edw. 626 p, 407: -a rcgis delectus in aula. cantons facta est, super altare posuit. ib. V 16 t. II pallanetum, -i n. y. pailanteum. p. 433: de -is, quas ipse de Apulia detulerat, quatuor 20 pallanteus, -a, -um [Pallanteum] de Pallantée : CALTER. pretiosiores Sancto Ebrulfo obtulit. CASTIL. Alex. VII 409 : Grecia divinas, fume immortalis, 5) sens symbolique: HowoR. Auo. gemma 1,134: -c et Athenas/ -a dormis, Roma crescente, superbit. vestes, quibus allure ornatur, surit confessores et subst. pallanteum, -i, n. formes: palanteurn: UGuijo virgines, quorum operibus Christus dccoratur. 5v. palim. palantheum: THOM. ARCHIDIAC. hist. Salon. 6) (au figuré) voile: WALTH. S'iit. Christoph. 25 25 11, 10. pallanetum : PAPIAS. p. 77,12: ubi iam sous radios -a noctis involvit. CARTUL. I) Pallantée, ville construite par Evandre sur le mont S. Petri Carnot. I tit. XII p, 14 (ante XII s.): perobscurc Palatin.' PAnAS: -um, urbs fuit ubi est Roma ab oblivionis -a cooperta. GILO hist. Hier. VI 262: fox, que Evandro ... condita (cf. 1510. etym. XV 3,5). ludeis requiem transacta reliquit,/ lucida velabat 2) grande construction: THOM. ARCHIDIAC. hist. tenebrosa sidera -a. 30 Salon. 11,10 (MON. hist. Slav. merid. script. XXVI, III): C) pour pallium : bande de laine blanche portée comme hoc scilicet edificium Spalatum dictum est a pallantheo un collier par le pape, qui en décore ses prélats méritants quod antiqui spaciosum dicebant palatium. comme symbole du pouvoir pontifical exercé en 3) mur élevé, sommet : PAPIAS : pallanetum, murus vel communion avec le Siège Apostolique: WAI.00 Anscr. fastigium (cf ib. s.v. palteus et Uctîrlo S.V. palim). 30,101 : Papa beatificus regis mandata probavit,/ et -e 35 pallara, -e f [ong. inc.] arbre, bois de construction tribuendo decus munimine sanxit/ iuris apostolici indéterminé: NOTAR. Saon. 174 p. 90 (a. I 179}: statuens, ut episcopus orbi/ ... esset Romane Sedis confiteor me debere date tibi ... trabes CC, medictatcm legatus. STEPH. ROTOMAC. draco II 4,179 p. 74: Sedis de castanea et aliam de -a. OBERT. SCRIBA a. 190. 2?4 apostolice munera digna sinit.f Cum propria -a claves p. 90: tabulas que opus fuenint ad axerium tuum ... et deponit ibidem/ in signum fidei, nominis atque rei, lb. III 40 erunt de -a usque ad quadralem superiorem et aile de 12,908 p. 151 : [Thomas] pontificis sedcm suspicit atque fago. lb. 229 p. 91 : tantas serras -e quante opus erunt gradum./ Presul Alexandre, cum rubro dinigit album,/ vobis ad navem vestram. -am recipit que ferai ipse iugum. pailare, -is n.; pallarium, -i n. y. palearium. 2. palla, -c f [ital. palla « boule»] globe: GAUFRED. pallasium, -i n. y. palatium.

VIT. Panth. 26,4 p- 274 : aureus 111e globus pontant vel -a 45 pallaticius, -a, -uni palliaticius. vocatur/ unde figuratum mundum gestare putatur,/ pallatinus, -a, -um u. pallatinus. quando coronatur -a ferenda datur. ib. 26,5 p. 275 : crux I. pallatio, -nisf [palla] pièce d'étoffe, voile: CHRON. et -a simul pariter connexa tenentur. S. Petr. Senon. app. 5 p. 320 : exhibuit corpus liumaturu, 3 palla, -e f y. palea. satis habundeque magnis quondam -nibus involutum.

pallacium, -i n. y. palatium. 50 2. pallatio, -nis f u. palliatio. palladium, -i n. I) image ou statue de Pallas (PAnAs: pallatium, -i, n. u. palatium. -um, Palladis id est Minerve simulacrum. UcùTlo S. V. pallator, -is m. u. J palator. palim: hoc -um, yrnago vel simulacrum Palladis): pallax, -cis y. I palIer. Fuico. MELD. epist. 9,132 p. 233: -um colit illa suum; pallazium, -i n. u. palatium. 109 pallea—pallesco 110

I. pallea, -e f y. palea. facta est discussio de donariis ... non ut que sancti vin 2. pallca, -e f u. pallia. disposuerant, ab identitate sua -cent. palleare, -is n.; pallearia, -e f y. palear. II) être pâle, sans luminosité (PAttAs : -ere ... pallidum pallearium, -i n. u. palearium. esse [cf. UGUTIO s.v.]): A) au propre, s'appliquant aux palleatus, -a, -um u. palliatus. astres: POETA SAXO 5,617 : nam tum -enti spargebat luce pallefredus, -î m.; pallefridus, -i m. u. palefridus. serenum/ aera sol supenis partibus approprians. H0NOR. paileium, -i n. V. pallium. AUG. imag. mundi 1,73 : si [sol in ortu suc] -eat, paileo, -ut 2, (cf. J. André, Les termes de couleur dans la tempestuosum diem presagit. IIJLIAN. VIZELIAC. serm. I, langue latine p. 139-147). X 25 p. 228 : terra tremuit, sol -uit. CALTER. CASTIL. I) pâlir, perdre sa couleur (UGUTI0 S.V. -co, -es, fleri 'o Alex. 111 529 : lugubnis Cynthia cornu! -uerat. noter -ente pallidum. GUILL. CONCH. glos. Juven. p. 106b: sic ergo crepusculo: dans la blancheur de l'aube: GUIBERT. Nov. -et homo, sanguine a superficie fugiente) A) en parlant vita III 5 p. 146 : marie adhuc videlicet -ente crepusculo, de personnes: devenir blême: I) sous l'effet d'un surgebat e stratu. sentiment ou de l'émotion : a) absol. : AGIIJS vita Hath. 16 B) par métaph., s'appliquant au mal: LAMn. ARD. hist. p. 172,16: cum se ad dicendum iam paravisset, -ere et '5 Ghisn. 20 p. 572,14: extra terrain apparuit tremere coepit. GALnrt. CA5TIL. Alex. VIII 93: munilicus, in patria veto cum subditis et minoribus horrendo -ebat ... ferro. b) avec ex et l'abl. : PAss. avanicie estibus -ebat et arefiebat. Hermagor. p. 9.22 : -Oit ex nimio furore. e) avec ad et part. prés. pallens, -tis employé comme adj. : I) de l'accus. : WALTH. MAP nug. cur, IV 6 p. 160,12: -et ad couleur claire: ALEx. NECK. laus div. sap. VI 351 p, 471 pita(n)ciam. 2) sous l'effet d'une épreuve physique: la 20 cerno panteron -entem quem color ornai/ flavescens, faim: RADULF. Gin. hist. 1V, 1V 10 P. 100: faune vernans. -ebant cum pauperibus. ORD. VIT. hist. IX 9 t. III p. 525 2) pôle, sans éclat: GERARD. MORES. delib. VI 793 (t. V p.76): exangues Christiani -ebant. la mort p. 99 (p. 174): calcedonius, qui -entis lucerne colorent WALTHARIUS 1366 p. 79: 111e super parmam ante pedes habere demonstratur. mox concidit huius./ -uit exanguis. BERNARD. serm. Sup. 25 3) pôle, blême (PAPIA5 : -cas. luridus) : a) sous l'effet de catit. 1 28 p. 193,14: -cat in morte. CALTER. CASTIL. la crainte (formant expression avec tremens) : DIPL. Hom. Alex. V 100 : -Oit exanimis dextra languente .1 ... et II 433 (a. 1020): violator ... coram Jesu Christo iusto mors in vultu visa sedere est, par extension, s'appliquant videlicet iudice ... rationern mdc redditurus -ens ac au corps lui-même: MIRAC. Mar. Virg. Rup. Amat. 1 29 tremens subsistat. VITA Theod. Andag. 12 p. 44,7: quid p. 121 : color antea admodum placers infectus made 30 sibi contigisset, adhuc tremens et -ens retulit. b) sous -chat. GIRALD. gemma 11 10 p. 214: artus teneros l'effet d'une épreuve physique: FLODOARD. triumph. aquarum frigoribus obfrigescentes tremere et -ere coegit. Palest. II I col. 5120 : iuvenes ... ut simulacra vils -entes 3) pâlir volontairement son teint (pour répondre aux omnibus errant. spéc., de la mort: BERNARD. serra. de exigences de la mode) : Roc. CADOM. contempt. mundi sanct. (Nativ. Mar.) Il p. 282,22: in cruce pendens, in 351 p. 186: nain non -et sibi rustica queque videtur. 35 morte -cris. c) en parlant du cheval blême de l'Apocalypse, B) en parlant de choses: sembler pôle: 1) au propre: monté par la Mort: Ru p. Turî. Spir. 4,13 col. 1685' FuLco. MELD. epist. 10,163 p. 239 : hua si carni lungas (p. 178): seu rufi, seu nigni, scu -colis equi (cf. Apoc. .../maxillequc rosas, dicas et hua nigra/ et -ere rosas. 6,1/8: equus patlidus). 2)par métaph. : WALTH. MAt' pap. p. 302: -et vetus 4) par méton. : u) effrayé: PANAS: -ens ... timens. candor sente,/ et, sub gravi fracta mole,/ iacet sine 40 b) effacé, modeste: GERARD. MoRes. detib. VI 902 p. 102 semine. (p. 178): in berillo, qui geminos colores, viridem et C) par méton., par référence à la cause de la pâleur pallentem, habet, liii demonstrantur, qui vinides sont in I) craindre, être effrayé (UGuTI0 5v. : quia ex timore fide et -entes humilitate. e) qui rend blême (PAPIAS : -entes scquitur palier, ideo -ere quandoque ponitur pro morbi, quod pallidos faciant.): FULB. episi. il p. 22 (PL 218A) timere) : I-IILDF.R. vita Flugon. Clun. V 30 col. 879°: -ent 45 33 col, (a. 1008): sentus enim et squalidus, monachi, diffidentes periculum presens aliquo posse -critique macie deformatus. declinari consilio. 2) être malade: UouTIo S.V. : -ere palleonum, -i n. [pour pailiolumfl tissu servant à ponitur pro egrotare quia pallor signum egritudinis est. l'ornement d'une église: REG. Alsat. 656,21 p. 393 3) aimer: ib. : quia ex ... amore sequitur pallor, ideo -ere (a. 888-906): ut .. ecclesia Sancti Saivatoris et altare in quandoque ponitur ... pro amare. 50 ipsius nomine consecratum ... provideatur ... intninsecus D) au figuré: I) perdre de son intensité ou de son in altanibus, capsis, crucibus, velis, fanonibus, -is, succés: ANDR. STRUM. Ioh. 67 p. 1093,46: coin tapetis. heresis ... a principe apostoiorum percussa -uerit. 'pallera, -e f u. paleareus. 2) perdre de sa valeur: Dipi. Colom. p. 42 (a. liii): paltesco 3. (cf. J. André, Étude sur les termes de couleur III pallesco—palliatio 112

dans la langue latine, p. 139-147). A) prendre une couleur CARTA a, 955 (Lopez Ferreiro. Santiago Il p' 156): 11110r pâle: THEOPH. sched, 3,38 iteruni fricabis [aurum]. frontales -cas, pallas -cas, dalmaticas. CARTA a 1029 donec incipiat -ore. BERNARD. SILv. mundi univ. 1, 111 (Gallia christ, VI instr. Nemaus, 9 col. 176): ex y . 290 p. 23: coctana -uni punica mala rubent. ornamentis ,,. pathos duos, albas V, cappas, -cas duas, AMADEUS LAUS. homil. 2,227: corona illa [Marie] rubct 5 libros septem. CARTIJL. Brivat. 20 p' 43 (s.d.) rosis, huis albescit, -iL violis. thesaurum Sancti Juliani, videlicet aurum et argentum et B) pâlir, perdre ses couleurs: 1) en parlant de -tas.- personnes: a) sous l'effet d'une maladie: PAUL: Avcin. 2) tissu précieux : a) en général: CARTIJL. Mai. Mon. cur. p' 175.25 : ea ,., -h. cibos fastidit, Lco NEAP, vita Andegav. 15 p' 47 (c, 1120): excepto quod Rotbertus Alex. 11122 p' 116,20: cepit -ore ,,. Alexander. BERNARD. 'o reddcrct monachis ,,, capam unam de -ia. b) utilisé M0RL. octo vit. 86 p. 99: nunc febre -is, cras mortuus comme tenture: AGNF,LL. RAv. lib. pont. p' 368,10: iussit ipso putreseis, en parlant d'un mort: ACARD. S. VICT, diversa(s) -ias per cortinas ex utraque parte extendere. XIX 7 p. 128 : videte quomodo fades tunc palliacio, -ois f P. palliatio, exterminetur, vultus -ai .,, omnia membra rigescant. palliaricius, -a, -vin [palea; cf ital. paglia] couvert de b) sous l'effet d'un sentiment ou d'une émotion : GAUFRID. 15 chaume : REG. eccl. Mutin, 1 54p. 77 (a, 968) : campou'as GRossus Bernard, Tiron, 1V 31 p. 230A : ratibus itaque pecias tres catit una casa -as (sic). u, paleareus.. paleatus. regimine carentibus, puppes in proras convertun(ur palliaticius, Tunc nauclerus ipso -iL. BAuds 197 p' 77: -ors Davus palliaticius, -a. -um [palea: cf ital. paglia} farines yens falsissima miscet. ANOR. CAPELL. amor, 118 p' 310: paladicius: Cou. Patav, 1 64 p' 91,10 (a.980). REG, omnis consuevit amans in coamantis aspeclu -etc. c)par 20 Mont. 100 p' 71 (a, 1081). pallalicius: Rec, cccl. Mutin, métaph. : WALTB. SPIR. Christoph. lI 3,14 p. 34: sacris 1 27 p' 44 (a. 886), ne te pudeat -ere cartis. 2) en parlant des yeux : devenir de paille, de chaume: MEM. Moden, 33 p' 44 (a, 869): vitreux (par suite d'une maladie) : ALDEB. Priv, II p' 76: in terra vol applute -e son tes sancte Ecllesie Motine .,. in oeulis iam -entibus et violentia morbi obversi. omnibus nominatis rcbus et tegia -a meliorentur, REG, C) devenir terne ou grisâtre: I) en parlant de la terre: 25 ecci. Mutin, 1 27 p.44 (a.886): ad laborandum, HILDEGAR», epist. I SI col. 266': sicut in tempore sicco colcnduni, ticto pallaticio continendum, Col), Patav, I 64 -it et arescit [terra], 2) en parlant des astres : devenir p. 91, 10 (a, 980): terris casalivis cum oasis paladiciis moins lumineux: PASS. Ursul, 1 6: cum Phoebec super se habitis, Rnc. Mant, 100 p' 71 (a. 1081): pro lampadis ortu minores -oient ignes. HELGAIJO. Rob, 29 pecio butta de terra cum casa paladicia cum arca sua, u, p, 132 : sol ,,. hora diei sexta -cris super hommes, 30 paleareus, paleatus, palliaricius, pallizus. GAUFR!D. REM, carm, Ling. 113 p' 355: cur sol -at. pallïatio. -ois f. [palliare] formes : pallatio : VIrA Phebe tenebrosa nigrcscat BERTIIOLO. Zwi p. ciron, 23 Thom. Book. 1 17 p' 14, palliacio : HELM, 83 P. 159,8. p ' 216,5: coepit sol in nigras vol iacinetinas maculas A) au propre: (sens technique) remise du pallium à un nigrescere et in horridos aspectus -ere. archevéque: MAGNIJS Rv,ICHER5B, chron. a 1174 D) prendre une couleur claire (par Opposition aux 35 p' 500,40: conflrniatio vol -o predicti archiepiscopi. ténèbres) : 1) au propre: HROTSV, gesta 553 p' 220 ut B) (par :nétaph,) action de dissimuler, dissimulation scissuris cessit nox furva tenebnis./ atque polus radiis b)faux-se;nblant (absol.) : RADULF, ARa homil, col, coepit -etc solis. 2)par inétaph.: bu, AL-r. Arch, V 161 l a : improbi vero imparitatcrn operum suorum colore p ' 315: o lux augusta profundis/ -cris tcnebris. solii -ris simulare laborant. VITA Thom, Bock. I 17 p' 14: pictura superni/ delicie ccli, 44) Thomas ... circa personas et tes ccclesiasticas quasi pallestinus, -a, -um y, palestinus. severissimum se exhibebat, ut ... regis voluntati quam palleum, -i n,,' palleus, -i m, y. pallium. intime noverat, melius sub bac pallationc conveniret, 1. palleus, -a, -um y. pallias. 2) dans l'artifice du langage: AcTus pont. Cenom, p' 455 2. palleus, -a, -um [palleo] qui a le teint blême, qui est (XII s,) : scemate vcrborum aut aliena -ne non indiget d'une pâleur maladive: VITA Gaufrid, Castal. IX p' 33: 45 colorari. ANDR. CAPELL. amer. 1 6 E p. 123: que -us erat et macilentus, in celo fixus, proponitis verba, ,.. veritatis perquisita indagiuie 1. pallex, -mis m, ou f (pour pallaxi I) adolescent, sophistica -ne teguntur. ALAN, iNs. planct. nat. p' 465 jeune homme ou jeune fille: PArIAs: -ex, adolescens an ignoras, quomodo poete sine omni -nis remedio, grece. UGuTto S. V. palleo: item a paillon, hic et bec -ex. auditoribus nudam falsitatem prostituunt. CARTUL, -dis ,,. invertis. 50 l-losp. S. Job, Hier. 906 p. 575 (a, 1191): quoniam fallax 2. pallex, -cis y, pellex. assertio veritatis et fraudulonta -o, obfuseato bonitalis pallia, -e sire pallea, -cf [pallium] 1) ornement liturgique lamine, multociens falsis solot uLi pro yens. 3) â l'ab!. fait de tissu précieux: Col), Patav, I 11 p' 23 (a, 853) avec un adj. ou un gén. : a) dans l'expression sub -ne: en libres ,.. necnon et -ias et reliqua ciminia sanctorum. s'abritant derrière: HERM. TORNAC, restant. 98 col.

L 113 palliatio—pallidus 114

I6 neque volo ut aliquis ... se sub mea -ne coram Deo -a ambitione civitatem sibi attentaret. SIMON SITE. gcsta paret excusare. b) suivi d'un gén. : sous le couvert de.- Bertin. p. 215: ut ecciesie ... sepius ah episcopis. sub -a HELM. 83 p. 159,8: excusantur [furta vel latrocinia] enim avaritia, venumdentur (cf. GRATIAN. Il causa I quest. 3 hospitalitatis -ne. e. 4). noter l'expression pléonastique: ROB. MON. REM. palliatura, -cf [pallio] ensemble de tentures qui ornent 5 hist. Hier. 1V 13 p. 782°: quidam miles ... -o nugacitatis (Péglise) : SUCER. adm. 23 p. 185: ad renovandas et tegmine velatus. augmentandas ecclesic huius -as. B) trompeur: GUIBERT. Nov. trop. IV 5,18 col. 434C: 1. palliatus, -a, -uniforme palleatus: Doc. cath. Ovet. qui, dum veraci studio timent irritare diabolum, ad 19 p. 75 (a. 908). hommes habitu -o parum curant intra mentis sue vitiari 1) revêtu, recouvert: A) d'un vêtement de cérémonie: 'o recessum. GAUFRID. GROSSUS Bernard. Tiron. V 41 I) du pallium : Uou'rio s.v. palim -us, -a, -um, pallium p. 232c : cumquc huiusmodi -is circuitionibus, utpote habens vel pallio indutus, 2) du vêtement des philosophes benignissimus ae nullius doli conscius, acquievisset. antiques (cf. pallium JA2a) : REMIa comm. Mart. Cap. RADULF. Dic. imag. hist. t. U p. 136: allegationibus IV 152,! p. 13: pliilosophi enim Grecorum -i incedehant. superflcialibus et -is (cf. CARTuL. Lover. 57 p. 78

3) du vêtement de cérémonie des moines: a) par 15 [a. 1196]). opposition à un simple vêtement blanc (PAnAs : -us, veste Cl difficile â comprendre, dont le sens est voilé : CONR. non candida usus): GERARD. SILv. vita Adaib. p. 353: MIRS. didasc. p. 62,14: auctor ... -a litera vitam et mores procedit -us ordo monachorum. monachosque prcccdit principis [sc. Neronis] adeo confundens. candidatus ordo clericorum, b) des aubes de circonstan- III) emploi substantivé: palliata, -um n. pl. ornements ce : TRAr4SL. Huneg. 8 p. 239i: aibis -is monachis, more 20 liturgiques faits de tissus précieux: Doc. cath. Ovet. 85 patrum feretrum baiulantibus. TRANSL. Modo. 29 p. 248 (a. 108!): -a niirabiie et deeorata multa et infinita. p. 302,31 : abbas ... cum omni congrcgatione sua in albis V. pallia. -a, cum crucibus et evangeliorum libro ... advcnit. 2. palliatus, -a, -um y . polentas. 4) (pèj.) dune tenue apprêtée: « dandy »: VITA Conr. pailiculum, -i n. [pallium] (diminutif de pallium) petit

Sa1isl. 3 p. 64,23: cuius vanitatem studio vestium in 25 vêtement, ou petite pièce de tissu précieux: UouTio 5v. tantum secutus est. ut -us appellaretur Chuonradus. palim: pallium ... unde hoc -um et pa!liolum, B) d'une housse de luxe (en parlant d'un cheval) diminutiva. SUCER. Ludov. VI 32 p. 264 alho et -o equo insidentem. paHidellus, -i n. y . palludellus. Cl (par extension) fait de tissu précieux : Gosc. CANT. palliditas, -lis f [pallidus] pâleur: I) aspect blême: transi. Aug. I p. 18°: coliigunt in scrinia linteata et -a 30 Ion. ScoT. gloss. Mart. Cap. 11, 20 p. 20,3 : -sa Saturne, illa pignora. GALBERT. BRLIC. Karol. 35 p. 57: cappas sanitas a love. spéc., en parlant de la mort: GEstA Petri -as et sericas. GAUFRI». GROSSeS Bernard. Tiron. 125 Ven. 22 p. 888: vitam. in qua mors ignorat suant -tem. p. 251°: pastor extinctus, indumentis sacris ... exornatus, 2) manque de luminosité (des astres) : bu. ScoT. atque capulo decentissime -o superpositus. SUCER. divis, nat. III 27 col. 698 0 : non igitur pailor sidcrum consecr. Dion. 6 p. 233 : sanctorum corpora de suis 35 cogit nos intelligere, aque elementum u!io modo supra assumentes oratoriis, ex consuetudine in -is tcntoriis in celum esse, dum ipsa -s ex calons absentia nascatur. exitu chori ... reponendo Iocavimus, pallidonia, -e f y. palinodia. 11) caché, dissimulé (au figuré) : A) en général: pailidulus, -a, -um diminutif de paliidus: 1) assez pâle: 1) absol. : Eprsî. Ratisb. 10 p.322,17 (Xl s. ex.): UGUTIO S.V. palleo: -us, -a. -um, aliquantum pallidus. quoniam -is vitiis id morts est, ut, quod aperta Ironie 40 2) qui a le teint blême: a) sous l'effet de la crainte: VITA nequeunt, ex vicinitate quadam sub occulto pai!io Reginsw. 21 : super ces nimius timon irruit ... adeo ut comportant. BERNARD. serin. de temp. 6 p. 409.17: quod fuiminum ac tonitruum ictibus graviter semiustulati videlicet sola sit veritas, que -am detegit falsitatem. tcrratenus perte exanimes corruerunt -i. b) sous l'effet SUCER. Ludov. VI 28 p. 226: simulans et dissimuians -a d'une épreuve ph ysique (ici l'agonie) : THEOD. EUcE. occasione subterfugiens. 2) (avec l'obI.) caché sous: 45 mirac. Celsi 13 p. 403: omni virium possibilitate ORD. VIT. hist. VIII 26 t. III p, 435 Paganus exhausta uitimum -a trahebat [sanctimonialis] spiritum. pulchrum cannen ... edidit, in quo -as horum hypocrisi 3) qui est sans luminosité: WALTH. SPIR. Christoph. II supertitiones ... propalavit. IuLIAN. VIZELIAC. serm. 5,78 p. 50: -am ... carceris umbram. 4) (au figuré) en XXIII 399 t. 11 p. 534: sanctitatis voto et habitu -i. parlant de l'effet du péché : NOTK. BAIn. carm. p. 48 : qui 3) noter les expressions composées de sub et un subst. 50 defectam peccatis/ semper novat ecclesiam/ ut eam -am abstrait : en dissimulant (tel défaut) : GAUFRID. VlNDoc. de radio/ veri sous illuminat. epist. 111 12 col. 119 c : pecunia itaque pro ecciesia sub -a pallidus, -a, -non forme palidus: MISSALE Ut. p. 182,5. cupiditate extorta. ORD. VIT. hist. IX 12 t. III p. 576 pâle (cf. J. André, Étude sur les termes de couleurs dans la tante erant ambitiones, ut neuter alteri crederet. uter sub langue latine, p. 139-147): A) de couleur claire: 115 pallidus—pailingus 116

I) concernant le degré d'intensité: PAUL. AECIN, cur. I 75): LIUTPR. legat. 10 p. 181,15: ecce venit stella p. 1,16: de alopitia et calvitio ..., si in nigrius aut aibius matutina, ... -a Sarracenorum mors, Nicephorus pfloiv, color conversus sit, ... si vero in -lus. Tnropu. schcd. id est princeps. Orro FRIS. chron. 6.26 p. 290,4: hii duo 1,14: impie vestimentum cum rubeo, et si rubeum -um posteriores Ottones ... tain tain fucre, 511, adde modicum nigri. HILDEGARD. epist. 11136: lex in s ut unus -a mors Sarracenorum scu sanguinarius uno Deo posita est, sicut -us flos et ruffians Ilos in radice diceretur (cf. DIPL. Frid. 1 534 p. 480,35 [a. 1167]). una. COMP. Pict. 44 p. 134: si rubeas fades habere veut, 3) pour qualifier un être maléfique: a) un meurtrier: addat plus cenobril; si candidas, addat plus albi; si -as BRUNO QUERF. fratr. p. 412: ad illud verbum, -us pro cinobrio parum prasini apponat. parricida ... evaginavit gladium. b) le diable: MISSALE 2) s'appliquant à la carnation: ADAM BREM. p. 248,7: 10 Lat. p. 182,5 : diabolus ... fugjat palidus. de là, les Enfers in Ruzzja ... ibi surit ... hommes -i, virides et macrobii, id (cf. Th. L. L. X, 1 col. 130,71): BERNARD. SILv. math. est longi, quos appeliant Husos. HILDEGARD. fragin. 54 p. 26: Stygii -a regna. si aura temperata est, hommes -um colorem habebunt, 4) (symbol.) mortel (par référence â la nature humaine quia planeta ista [sol] non fortiter ardet. du Christ) : GERARD. MORES. delib. VI 844 p. 100: 3) en parlant de la robe du cheval: CAR'ruL. S. Emil. 15 [berillus] per queru demonstratur ille, qui est forma Dei Cocu]. 283 p-287 (a. 1095): dedit aho cabailo morzielio viridis, id est robustissimus mansit, et ex forma hominis alio cabailo -o, ... alio caballo rodano. (péf.) pour -us, id est mortalis factus. désigner le cheval blême de l'Apocalypse (la mort) C) terne, grisâtre, sans couleur : I) en général: ACARD. S. Via, serin. IX 3 p. 104: parati etiim sunt liii AN5ELM. HAV. dial. I, t o p. 84 (col. 1152C): -us color ex cqui de quibus sermo est in Apocauipsi, videticet rufus, 20 albo simul et nigro miscetur. HILDEGARD. phys. 2,11 niger et -us (cf. Apoc. 6.8). (cf. infra B2h). terra que alba, scilicet que -a est et arenosa, aliquantum 4) blanchâtre.' CARM. Sangall. I 7,2,32: ydropicum arida est. tangente manu, que euncta creavit,/ -us humor abit. ION. 2) (en parlant de tissus) pâli: LIUTPR. legat: Bi ScoT. ier. Dion. XV .33 p. 294: lapidum veto p. 177,17: hominem ... nimis veternoso vel diuturnitate multicolores species ... quasi -as iuvenilc et novum. 25 ipsa foetido et -o ornamento indutum. BERNARD. apol. Species ... -a, nullo modo senescere. 26 p. 102,16: tu quando cucultam cmpturus ... percurris B) blême, qui a perdu sa couleur: I) sous l'effet d'une nundinas ... admoves oculis, sous opponis radio, maladie ou d'une épreuve (PAPIA5: -us, luridus, quidquid grossum, quidquid -um occurrent, respuis. deformatus, aspectu turbato, abiecto vultu diversi D) qui a peu de luminosité: I) en parlant des astres: coloris. ib. : pallentes morbi, quod -os faciant) : ARNULF. 30 Ion. Scoî. gtoss. Mart. Cap. 11,23 p. 20,10 stella Auga. glos. Lucan. 1246 : colorem amittit homo et fit Saturni naturaliter -a est (cf REMIG. comm. Mart. Cap. I -us. VI-rA Steph. Obaz. 111 15,32 p. 220: vultu -us ac 11,23 p. 89,4). WALTH. SPIR. Christoph. 11 4,180 p. 46: morituro similis apparebat. Pr'rR. COMESTOR serin. 8 -a ceruleam convoivit Cinthia pallam. col. 17440 : monachus ... alTlictionibus nocturnisque 2) en parlant d'une lampe: GERARD. MORES. dclib. VI vigiliis -us. spéc., en parlant dit WALAHFR. Wett. 35 794 p. 99 : [lapis] chalcedonius qui pallentis Iucerne 897: inspiciunt vultus, nec -a forma videtur. .1 nec colorent habere demonstratur, per quem ille intelligitur. membra dolore rigescunt. Ivo epist. I p. 44 (a. 1092): qui cum vents sol esset ex divinitate, quasi -a lucerna facies -a macieque confecta. PIaR. RIGA pass. Agn. voluit videri in passione. p. 44: anhelum/ fit pectus, gena lit -a. 3) en parlant de la nuit: WALAHFR. carm. 5,24,14: 2) qualifiant la personnification : a) du désespoir: 40 tencbris dum nox includeret altis/ -a. MEOINFR. Emm. 8 col. 9786: hue desperatio -a palliger, -i m. [pallium et gerere] prélat ayant reçu le provolvitur, pedes osculando demulcentur. b) de la mort privilège du pallium, archevêque: TIIANUM. Bernw. 13 (Horat. caria. I, 4,13) (Orro FRIS. gesta I prol. 11,18 p. 764,3 : secundi imperatoris Ottonis filin, ... dum a suo sicut albedo ciara, mors -a, eo quod claritatis attera, episcopo, domno videlicet Osdago, sacrum velamen pailoris altera causa): loNAs AUREL. Hubert. 18 p- 8148: 45 accipere spernit, Willegisum appetit, indignum estimans persentiens -e mortis proximam iam esse presentiam. nisi a -o consecrari. ib. 39 p. 775,37: Sophia vero ad MIRAc. Rom. Autiss. 9 p. 94: ante -e mortis occursus. Gandenesheimense regimen electa .. velut in sacro BERNARD. epist. 144,4 p. 346,5: pavide mortis -am velamine propnium repudiata est episcopum ... Minore et imaginem. noter en opposition l'expression -a mors fastu vanitatis a -o benedici obtentu regis et regine ac Sarracenorum, titre honorifique calqué sur une 50 principum expetit. WOLFHARD. HILO. Godeh. II 17 acclamation triomphale qui saluait les empereurs p. 205,13 que [se. abba:Lvsa] ... a -o tantum vetari byzantins (cf. O. Kresten, Pallida mors Sarracenorum. gestivit. Zur Wanderung eines literarischen topos ... dans pallimbachius, -a, -um U. palimbacehius. « Rômisches historische Mittcilungen » 17, 1975, p. 23- pallingus, -i m. [pallium] pièce de tissu: LIuTI'R. legat. 117 pallingus—pallio 118

33 p. 192,24 residentibus itaque nobis ad mensam sine cuius videlicet decreto vel largitate vacanti ecclesie latitudine Iongam, -i latitudine tectam, Iongitudine incardinatus, et -atus esse dinosceris. ANNAL. Aug. I seminudam. a. 1084 p. 131,29: coelesie Mogontie Werinharium pallinodia, -e f u. palinodia. archiepiscopum prefecit qui statim ab episcopo E. pallinodiace adv. y. palinodiace. ordinatus, et a legato Wicperti -atus. 1. pallio 1. formes: paleo GALTER. CAsrIL. carm. 11 11) cacher, dissimuler ( Uciurto s.v. palim : -o, -as 1,20 p. 9. WALTH. MAP pap. p. 300. palio: INNOC. III occultare) : A) avec l'accus. de ce que l'on dissimule miseria II 40,4 p. 7!. GUILL. TYR. hist. rer. transat. XIV p. 628: quidam vcro I) revêtir, recouvrir: A) revêtir: I) au propre: AIMOIN. verbum huinsmodi -are volentes. GUILL. NEUS. hist.

FLOR. mir'ac. Bencd. I 4 p. 103 conspcxit quemdam 10 p. 303 : frustra personam tuam -as: facies tua albaque -atum stola. ILJLIAN. VIZELIAc. serm. t. I, VI 130 manifestum te facit. spéc., un défaut ou un malheur: p. 162: nunc in celestibus stc'Ie albe -antur amiculo. (cf. HINCM. REM. epist 37 p. 14,2 (a. 849-50) : pravitatem sui Apoc. 7,9113). UcuTio S.V. palim : -o, -as, pallio tegere, cordis -ans. ACARD. S. Via. serm. XIV 7 p. 180: md uere. turpitudinem suam non -et. RADULF. NIGER I p. 36: 2) par métapk : ANDR. FLOt mirac. Bened. I Il 15 timentes vero sibi accusatores, mortem Arrii per p. 190: ecce multitudinem angelorum in medium basilice eunuchos -averunt. aspicit fulgore -atam admirabili. GALTER. CA5TIL. cana. E) avec l'abl. de ce qui sert à dissimuler : I) en général III, IX (1,6) p. 158: Deus humanatus, /...f carnis tectus COD. Udalr. 233 p. 408,18: causam suam donis et pallié,/ carne -atus. GUIDO EASOCH. epist. 35 p. 150,30: promissionibus ibi -averat RICHARD. L0ND. Ep. dial. eius [sc. Aetne] cana nivibus est superficies et amictu 20 scacc. prol. p. 6: multa conquisierunt et verbis incognitis brumali -ai humeros estuantes. noter l'emploi réfléchi (cf, -arunt. ALAN. lic. planct. nat. p. 483 : sic urtica rosis .1 Ephes. 4,22-24): BERNARD. serm. sup. cant. 1 16 murice fucus/ forme pauperiem -ai. 2) en parlant d'un p.94,26: veterem hominem non exuerunt. sed novo se défaut ou d'un malheur que l'on dissimule: a) avec l'abl. -ant. seul: 10H. SARISB. policr. 5,16 t.! p. 358,9: caupones, B) couvrir, recouvrir: I) en général: GAUFTID. 25 qui nequitiam suant honesta volunt -are licentia. lIN. MALAT. IV 26 p. 105, I : ipsa tentoria bitumine -ata. Ricardi II 16 p. 160: ut dolositatem suant mendaciis 2) d'un tissu : a) en généra!: DAN. BEcCL. Urb. Magn. -arent. b) avec l'abl, suivi d'un gén. : SIGEIIERT. GEMBL. 1288 p. 45: sit stratura satis lecto fultrum positum sit / apo!. p, 438,14: religionis habitu superstitiosi adinvento- desuper, et capiti pulvinar, linthco!ique/mundi, cervical, res -averunt. MARD. Rob. 10 col. 1526B : parce, mulier, coopercula -et ista. spéc., un autel: ItJLIAN. VIZELIAC. 30 stulte loqui, et impiam blasphemiam imagine fidci -are. serra. t. lI 20,229 p. 438: sacerdotes in neccssitate illa BERNARD. epist. 7,10 p. 38,17 (a. 1125): tu ... conaris cilicio attare -ant et offerunt sacrificia (cf. Iudith 4,9). pessima vitia virtutum -are nominibus? LAMB. HERSE. b) de tentures: VrrA Alexii meut. 327 p. 96 : disponit annal. a. .1073 p. 141,9: ut impietatem suant quadam sedcs, parat atria, -ai edes. Ir4Noc. III miseria II 40,4 religionis specie -aret. GILO hist. Hier. V 316: et spccie p. 71 : quid prodest pingere cameras, ditare perticas. -are 35 pacis male -at ille timorem. c) avec un ahI, précédé de vestibulum? sub: 10H. SARI5B. hist. pont. 45 p. 91,16: sub optcntu 3) parer, enrichir: GAUFRD. MALAT. III 19 p. 68: libertatis redimendc pravitatem symoniacam plurimi [ecclesia] multa dote augmcntatur, terris sive decimis; -abant. PrrR. C0MEST0R hist. schol. col. 1601 0 : hodie ornamentis -atur et diversis capsis. quidam sub nomme charitatis usuram -ant. GIRALD. 4) dans l'expression umbra ou umbraculo -are: couvrir 40 topogr. 11140 p. 185: adolescentes ... sub habitu puellari de son ombre: a) avec idée de protection: a) au propre: dolum -antes. id . symb. e!cct. 1 p. 204: sub pretextu GUIDO BASOCH. epist. 23 p. 98,2: si gravis immineat doctrine dolum et nequitiam -ans. bACH. FLOR. cvang. I estive lampadis estus,/ arborce frondis -ai umbra caput. p. 122,17 : sub specie perfectionis -ant inerciam suam. ait 3) GuiDo BAsodu. epist. 2 p. 6,11: sic d) à noter l'expression à labl. composée du part. prés. et plerumque doctrina sacra vene profundioris archana -ai 45 d'un subsi. abstrait: sous le couvert de: HAIMO HIR5. umbraculo litterarum. b) avec une nuance péjorative: Wilh. 12 p. 215,42: -antc karitate piscem [sc. furia GulDo BASOCH. cpist. 18 p. 67,5b,4: qui dolum -ai,/ abla:um] patri apponere communi consilio decreverunt. pacis umbraculo/ ficte vel fictilis. ALAN. INs. planct. nat. C) avec un double accus. (de ce qui est dissimulé et de p. 493 : sic iubar humani sensus male -ai umbra/carnis. ce qui sert à dissimuler) : CARTUL. Mog. B 85 P. 89 C) (sens technique) revêtir, doter du pallium (attribut 50 (a. 1175): ut eam falsitatem veritatis spem (sic) -are de l'archevêque) : C0NCIL. Suess. III a. 866 col. 728 posset. Liutbertum Moguntiacensis ecclesic archiepiscopum, D) forme et sens réfléchis: 1) en général: Acrus pont. paternitatis vestre largitate -attira. HADR. II epist. 9 Cenom. p. 455 (Xi.! s.) : falsitas expetit -an. p. 710,15 (a. 868): censemus ... ut ... apostolice sedis 2) noter la construction avec l'abl. à la forme réfléchie: 119 pallia - pallium 120

CARTUL. episc. 1-bIb. 189 P. 157,14 (a. 1137): tanto mirabile donum misent, et hoc expanso, tombant periculosius vivitur, quanto omnium virtutum vocabulis totam obnubit. Huoo FLAV. chron. II p. 480,12: redemi se vitia -are ceperunt. BERNARD. grad. humil. 47 etiam -um unum 30 solidis et de co limbum in pallie, quo p. 52,10: gloriosa tes humilitas, qua ipsa quoque corpus sancti Preiecti involutum fuit. CASUS Petrish. superbia -are se appetit. HELM. 96 p. 188,22: multi enim 5,22 : huic synodo intcrerat etiam Counradus abbas aucupantes favorem hominum -averunt se amicicic ficta indeque rediens attulit duo -a, ex quibus duas cappas quadam superficie. fecit. 2. pallia, -ois f [palleo} pâleur (du visage) : AELR. (?) 2) pièce de tissu servant à l'ornement d'une église (dans mirac. Hag. 10 p. 189 : illis procedentibus, maledictus une énumération de biens) : TRAD. Ratisb. 95 (a. 882) subsistit, et statim pessima -ne percussus, cadens in 10 ecclesiam et in ea altare 1, -uni 1, terre arabile hobas V. terrain spumans. TRAD. Fris. 1031 p. 775,12 (a. 899): cruces in cornu paliiolum, -i n. A) vêtement drapé, manteau : I) en paratas, -a serica 1111 et alla VIIlI, calices Il. spéc., général: NOTK. BALS. gesta 1,34 p. 47,17: cuni Fresoncs donnée en rèdevance: TRAD. Werd. 98 p. 61,29 (e. 1150): bac licentia abutentes adverteret et brevissima illa -a tradidit Odmar in Witharplo mansum solventem II -a. sicut prius maxima vendere comperisset, precepit ut j5 y. aussi palleonum. nullus ah eis nisi grandia latissimaquc ilta longissima C) tissu servant à couvrir: 1) voile ou nappe d'autel pallia consuetudinario precio coemeret. CARTUL. S. (PANAS: pallium quodtibet indumentum vel mobile Amant. Box- p. 82 (a. 1160-61): ahi -a sua atquc cooperimentum ... mdc -ont) : POLYPT. Rem. p. 61 : -ont vestimenta ... seeum afferebant. I. corporales Il. REVEL. Michael. p. 87 (AASS. Sept. VIII F 2) manteau court (diminutif de pallium): UGuTI0 S. V . 20 8 p. 77 ): partent scilicet rubei -i quod ipse Archangelus palim: pallium ... unde hoc palliculum et -um, in montem Gargano super altare quod manu sua diminutiva. WALTH. MAP nug. cor. 1V 15 p. 194.26: construxerat, posuit. CARTUL. Remens. p. 222 (a. 1067): inuit in aprum ... -um habens in sinistra, cultellum in -um altaris. dextera. 2) tissu utilisé pour envelopper les reliques: TRANSL, 3) vêtement de femme, manteau: a) en général: 25 Marci in Aug. 9 : qui tollens reliquias sancti martyris HRABAN. univ. XXI, 18 col. 575: theristrum -um est, diligenter involvit cas in -o. quo osque Arable et Mesopotamie mulieres velantur, 3) couverture, dessus de lit: HR0rsv. Pafn. 11,7 quibus in esta tutissimo teguntur umbraculo (cf. Isio. p. 178,25: videbam in visione lectulum candidulis -is in etym. XIX, 25,6). b) vêtement de fête: GUIBERT. Nov. celo magnifice striation. gesta Franc. VI 8 col. 786 e : mulieres et optimorum 30 D) sens figurés : I) concret couverture d'une maison, quorumque uxores, festis diebus sinuatis vestibus sive -is. toit: SEDUL. carm. 1V 25 p. 169: sic et nostra domus c) manteau (vocabulaire poétique ou récit biblique) - heu nefas ingens -/ horret -o fuscida nigro. FLODOARD. triumph. Palest. 1 3 col. 494D: illa, infit 2) abstrait : ce qui dissimule, ce qui cache, prétexte: mulier cathedra que sedet in aula/ qua sumpsit panem, Vinc. KADIL. chron. p. 264: sub quodam simplicitatis -o puerum sinuamine gestans,/ -o me contexit ne tangeret elegit delitescere prudentia. PETR. CANTOR verb. abbrev. ignis (il s'agit de la Vierge). PETR. COMESTOR hist. schol. 50 col. 157C: habet autem usura multa umbracula, et -a col. 1294C: Booz ... implevit -ont illius [se. .Ruth] hordco quibus tegatur, et quasi excusetur. quasi sex modUs (cf. Ruth. 3,15). paltisper y. paulisper. 4) manteau d'apparat (de roi ou de prophète) : AGius pallium, -i n. formes : paillum: Cou. S. Mar. Trem. 25 epic. Math. 463: hoc -11m reverendum / quod sursum 40 p. 79,23 (a. 1039). palium : C0D. Ianuens. 1 51 p, 61,6 rapto deciderat Helie. PETR. RICA Aurora I Iosue 90 (a. 1128). CARTUL. Hosp. S. loh. Hier. 4,58 p. 8 (a. 1100- p. 222: surdus ad hoc peccavit Achar furti reus, auri) 20). etc. palicium : CARTUL, Lover. 9 p. 20 (a. 1184). lingula fraus eius -tonique fuit. (cf. les. 6,17). ib. I Reg. palleum: Doc. cath. Ovet. 19 p. 77 (a. 908). RADULF. 1V 28 p. 305: conique son faniulo Iordanis aquas petit; GLAB. hist. V, IV 21 p. 131. URBAN Il epist. col. 3450 undam / -° tangit, tacta dat unda viam (cf. 11 Reg. 2,14). (a. 1092). etc. palleus: CARTA a. 952 (Lopez Ferreiro, 5) vêtement monastique: VITA Deod. Bles. 4 p. 274: Santiago II app. 64 p. 146). PAPIAS. pallius : CARTA tunica cilicina conteetus, cuculla -oque superindutus. a-957 (Villanucva, Viagc literario VI app. 15 p. 274). B) pièce de tissu, le plus souvent précieux: 1) en CARTA a. 1009 (Marca Hisp. 159 col. 969). pullula: Vin, général: VITA HerI. et Rein. 12 p. 388E: quedam -a que Bertin. III p. 131. 10H. Mini. Tempt. XXII col. 864°. propriis manibus contexuerant. SALOM. II epist. 29 50 paulium: TRANSL. Honorin. I p. 527. paullium: (e. 875): parva xeniola ... dominationi vestre curavi CARTUL. de Lucerna 33 p. 30 (e. 1196). destinare: -um coloris prasini et aliud polimitum. 1) manteau, vêtement de dessus (PANAS: -um quodlibet TRANSL. Dion. Ratisb. 25 p. 365b,45: -ont totum aureo indumentum. UGUTIO S.V. palim: -um ... quilibet intextum, quod imperator Grecorum Arnulpho augusto mantelus): A) vêtement d'homme, manteau: 1) en

1 t 121 pallium 122 généra!: VITA Leufr. p. 129: -o quo crut amictus eum quadrangulum duplex sic formatum, ut eum imponere- protinus vestivit. GuIBEwr. Nov. moral. X 49,12 col. tur humeris, ante et retro p.edes tangeret, de lateribus 325A -um super tunicam indui solet. BERNARD. sent. II veto vix genua contegcret. b) de certains ordres militaires: Œ) Templiers : 10H. MIcH. Templ. 21 16 p. 28,20: Elie -um. Ron. MELODUN. epist. Pauli Cor. 864C: quod famuli vestimeuta allia, bec est -a, non III 17 p. 267,9: date -um meurt pauperi quem indigere col. video. HILDEGARD. div. op. 3, 10,16 col. 1018c: Deus habeant. INNoc. 111 reg. 507 p. 739,22 : Templarii signum quidem non precepit ut tunica et -um alteri fluo daretur, sue religionis imposuerint, -um scilieet cura cruce. et alter nudus remaneret. sed iussit ut isti -um et illi ) Hospitaliers: CARTUL. hosp. Trencat. 175 p. 168 tunica tribueretur. GuiDe BAsocH. epist. 37 p. 161,17 (a. 1197-98): dixit se ... vidisse quod Bertrandus de Nue ... a duobus fuis ...-o coopertus. spéc., mant eau fait Turre portabat cappam cuin cruce ... et alia vice in de peaux d'animaux ou de fourrures (PANAS S.V. palleus. mercato -um ib.: cum -o bruno. B) vêtement de femme: I) en général: (REMIG. comm. UGUTI0 s.v. palim: -um a pellibus unde prius fiebat): Mari. Cap. I 25,7 112,7: peplum matronale sive LEGEND. Gerh. Major e. 16 p, 505 -vin de puis p. virginale -uni est. AYNARD. 623 : strophium est -vin camelorum. CARTUL. capit. Agath. 19 p. 32 (a. 1176-77): p. -um meum de catis, porté sous une cape pour chevaucher. 15 virginale) : ANdin. CAra. carm. 246 P. 372: serica et ex humeris dependent -a puichris. l'hiver: MANEGOLD. const. 104,235 p. 210,4: ut singuli GuiDe BASOCH. cpist. 20 p. 74,9: cum (se. canonici] duas vel tres pelliceas, et unum 2) manteau: coopertorium, sive pelles habeant, nain tantum sub videret Isaac Rebecca -o cooperta. CARTeL. S. Vedast. cappis ferunt, cum equitant. p. 109 (post a. 1170): de -o sancte Marie. WALTH. MAI' 180,27 : -o reiecto, sola camisia vestita. 2) vêtement porté dans l'Antiquité : a) manteau court 20 nug. cur. IV 11 p. PLACITA corone a. 1200 (Select pleas of the Crown I) des philosophes: 10H. SCOT. gioss. Mart. Cap. 82.18 p. 75,31 : nomes philosophi apud Grecos -um portant. p. 38: Hugo Crapin ... robbavit ei 111 marcas et duo -a morts sue. RF,MIG. comm. Mart. Cap. III 82,14 p.3,19: -vin enim 88,6: a beato habitus philosophorum quo greci utuntur philosophi. 3) habit de la moniale: VITA AIdeg. I p. b) vêtement court couvrant les épaules (porté par les 25 pontifice Audeberto consecratum -um accepit seque in serviteurs) : CHRIST. STABUL. in Matth. col. 13110: -um monasterio ... retrudi precepit. CARTA X S. (Maskell, est quo ministrantium scapule apud antiquos tegebantur Monumenta pontificalia 111 p. 339,11): accipe, puella, 110: genitrix quoque ut dura ministrarent expediti discurrerent, quod non est -um candidum. VITA Madelb. p, ipsius Waldetrudis a beato pontifice Cameracensis urbis in usu apud nos (cf lsrn. etym. XIX 24, 10. PANAS S.V. Autberto consecratum -um ac velamen accepit. palleus. UGUTIO). 30 208: virginale -um sanctum, 3) vêtement porté par un grand personnage : a) en CONCHUBR. Monenn. 13 p. général: LicaL. Sturm. 18 p. 374.49: tex ... tollens manu sancto Patrieio benedicente, promeruit recipere ... In sua de -o suo iilum. BERNARD. sent. 11 160 p. 54.7 -um piscina aque, iuxta quant sancta Monenna recepit -um sapphirinum, quo in die teste utitur Mardocheus. virginale habundantiam in ea gratiarum et virtutum cum CHRON. reg. Col. a. 1175 p. 127,6: alii veto -vin, quidam 35 benedictione episcopi procedere. sens métaphoriques: ce qui voile, ce qui cache: pedes ... imperatoris exosculabantur. RICHARD. S. Via. C) en général: GuiDe BAS0CH. epist. 20 p. 74,7 : iam cum except. IV 2,4 p, 269 Acor pro furto regule et -i 1) lapidatur. b)par Charlemagne: NOTK. BALB. gesta 1, 31 Helia spelunce tue poteris in ostio stare et visionem p. 42,15 : gloriosissimus Karolus ad noeturnas laudes spiritus, ... impetrare. sed -um vultui, curai ad tain pendulo et profundissimo -o, cuius iam usus et nomen 40 superna duceris, est superducendum. 2) en parlant de carm. III, VII (3,2) recessit, utebatur. c) remis au roi d'Angleterre lors de son l'incarnation: GALTER. CASTIL. p. 155: humani generis vestitur -o. ib, IX (1,5) p. 158 couronnement: CONSECR. regis XII s. (English corona- Deus humanatus ...f carnis tectus -o/ carne palliatus. tion records, éd. Legg [1901] p. 34) : accipe -um quattuor initiis formatum. per quod intelligas quattuor mundi 3) suivi d'un gén. abstrait, désignant ce dont on se revêt, ou Camald. 106 partes divine potestati esse subiectas. d) vêtement de luxe 45 ce qui cache: a) en général: ANNAL porté par un riche personnage: VITA Alexii metr. I 40 p. 259,13 (a. 1020): animam meam quasi aliquo -o 119,10: p. 87: -a pommes et bissum proicientes / talibus tristicie circumdedit. BERNARD. sent. III 82 p. utuntur, quis mollia membra teruntur. -um vel refugium simulationis habent hypocrite, qui apud hommes solummodo videri volunt timorati et iusti. 4) ample manteau porté par les milrtaires: a) en 185: nuda igitur sit général: TRANSL. Honorin. I p. 527 : propter ardoris 50 ACARD. S. Via, serin. XIV Il p' nimietatem ... miles quidam patrum super capita conlèssio ab omni -o excusationis. E pis'r. Bece. IX paulium suum composuit, noter la description du p. 163,33: nullo umquam simulationis -o nostra GUIDO BASOCH. epist. 36 158,14: vêtement des Francs: NOTK. BALB. gesta 1 34 p. 46,27 languescat dilectio. p' ultimum habitus eorum erat -um canum vel saphirinum -ont glorie secularis in manibus deceptricis et raptricis 123 pallium 124

meretricis et adultere relinquens. ALAN. INS. Anticlaud. multitudine -orum olosericorum. HIST. de via Hier. 99 IX 351 p- 195: postquam mi posse dolos nec -a fraudis / p212 quinquaginta -a imperialia. RODULF. TaUD. fraus vide b) dans l'expression -moi laudis (cf. Is. 63,1) gesta Trud. VI 7 p. 257,23 : -um quoque unum ... de (ALAN. INs. dist. col. 888': -um ... dicitur ... ornatus spisso pallio purpurei coloris, pallentis tamen in virtutum, unde Isaias: et -uni laudis pro spiritu grandiusculis rotis imaginibus bestiarum variatum. moeroris): GUERR. set-m. lE 168 p. 250: car non CARTUL. S. Steph. Divion. II I p.9 (c. 1155): -um induimmi, queso, hoc vestimento letitie et salutis, hoc -o optimum pavonibus ordinatis intextum. spéc., l'origine: laudis? (cf. RUOTO. COL. 26 p. 27,10. STEPH. TORNAC. Norx, BALB. gesta 11,9: imperatori Persarum direxit epist. I p. 4 [a. 1178-80]), 4) dans l'expression sub -o suivi -a Fresonica allia, cana, vermiculata vel saphirina que in d'un gin. ,' a) sous le couvert de, à l'ombre de: GALTER. 'o illis partibus rara et multum cara comperit. CASTIL. catin. 123,2 p. 39: eram vacans ocio / sub olive B) donné comme redevance ou comme tribut : I) â la -o. b) sous l'aspect de: a) au propre: PETR. CANTOR verb. suite d'un accord de paix: DIPL. Otton. 1 350 p. 483,8 abbrev. 50 col. 1570: ille enim rem vilem pro cara sub -o (a. 967) : promisit nobis cunetus ducatus Veneticorum et specie mercature, non dieu vcndidit, ... sed ad usuram pro huius pactionis foedere annualiter ... persolvere dedit. 3) au figuré: ERMF.NR. SvaI. 5 : se ... sub libras suorum denariorum quinquaginta et -vin unum. sincerissimo humilitatis -o occultante. RAnIER. serm. 3 DIPL. Otton. III 397 p. 830 (a. 1001 7): -um et que col. 7I6': qui autem sub -o castitatis a conspectu camerarii nostri sibi annualiter pro censu exigebanl. hominum suam libidinem contegunt. Ivo epist. I p. 106 ANNAL. Altah. a. 1043 p- 33,25 (c. 1075): condixerunt (a. 1093-94): ne angelus Satane transfigurans se in captivum populum ... remittere ... et insuper ...

67): -um vero quo involute erant [reliquie] incombustum de -o. DANCUS REX prol. ii p. 48 : tlectus] cohopertus repertum est. CHRIST. PRAG. Wencesl. p. 124: -o illud [se. erat una cultra de palio quod dicitur scoramentum. maxilla Wenceslal] involvunt, rcliquum corporis iterum GIRON. Rames. 54 p. 85: pulvinar unum de -vu. noter le terra cooperiunt. MIRAC. Gilduini 12 p, 157: collecta solécisme: de et legén., de 4: CARTUL. S. Cucuph. 11441 seorsum ossa sanctissima et seorsum involuta et 5 p. 88 (a. 1011): manchosadas II de palii. lb. 708 p. 371 sigillatim in -o ligata, de primo ad sccundum (a. 1082) colcedra de palii. D) dans l'expression ex -o: transtulerunt sepulture locum. TRANSL. Cent. Const. 6 CARTUL. S. Alb. Andegav. lI 862 p. 336 (a. 1101): p. 444.59a : lapide tandem monumenti sublato, quandam ex precioso -o cappam. CHRON,-CARTUL. S. pretiosissimus reperitur thesaurus, serico -o dccenter Thcofr, CaIm. 47 p. 41 (XII s.) : planetas sacerdotales ex involutus. O serico -o X. D) poêle, tissu dont on recouvre le défunt (ou l'endroit IV) pallium, symbole de la plénitude du pouvoir où il est posé) au moment des funérailles: THANOM. pontifical: bande de laine blanche frappée de croix noires, Bernw. 55 p. 781,25 preceperat ... ut feretrum, quo ad portée par dessus tous les ornements liturgiques) tumulandum corpus dus efferebatur. non -o, ut moris est A) insigne porté par le pontife romain (ORDO Rom. Y 8 in talis persone funeris obsequio, sed cilicio tantum 5 t. 11 p.210 [IX s.] : novissime per diaconum vel operiretur. LANFR, const. p. 25: feretrum ... ante subdiaconum cui ipse iusserit -o superinduitur et introitum portarum sic ponatur super mensarn -o configitur per aeus in planeta retro et ante et in humero coopertam. CARTUL. S. Vine, Cenom. 38 col. 33 (XI s. sinistre. ib. VIII I t. II p. 321 [IX s.]: de vestimentis ex.) mortuo autem uno eorum, crucem nostram et -uni pontificis . ...post hec planeta et super mittitur -um) eis prestamus. CARTUL. S. Bened. Floriac. 1 96 p. 250 20 LIII. pont. II p. 174,10: Hadrianum in sede apostolica (a. 1103): excepta [cru]ce et -o mortuorum. CARTUL. -eo humeris obducto reclinatum viderant, ADALB. Andegav. III 52 p. 44 (c. 1120): contigit ut quidam MACD. chron. a. 964 p. 174,26: Leo apostolicus pauper et albanus mortuus est et ipsi -um et crucem Benedictum Romane sedis invasorem ... deposuit et suam argenteam ad corpus posuerunt. pontificale -um, quod sibi imposuerat, abscindit. GIRON. E) couvre-lit, couverture: CARrijL Fuld. A 508 p. 224 25 Maurin. p. 74: pontificalia -a, in quibus summa dignitas (a. 837) : trado ... plumacia VI, opertoria Il, -a linea VI. consistit. Pm-R. DAMIAN. Romuald. p. 54,3 : lecto etiam B) le Pallium est décerné aux archevêques et devient fulgentibus -is strato. l'insigne de la dignité archiépiscopale (FI RABAN. inst. cler. F) (par métaph.) voile d'un navire: E pisî. Ratisb. 27 1,23 summo pontitici, qui archiepiscopus vocatur, P. 358,13 (XI s. ex.): ut nesciam, quo -um vertam, ad 30 propter apostoiicam vicem -i honor decernitur) : I) en quem portant dirigani navim, cum undique obstrepant parlant du pallium de façon concréte: a) en général: venti perturbationis. ib. app. 7 p. 382,7 : vertendum est Acrus pont. Cenom. p. 101 (IX s.) erat archiepiscopus -oui contra ventum, ut quod tumulenta insania irrogat, et -um ferebat. FL000ARD. annal. a. 923 p. 19: sana ratio abroget. archiepiscopalis infula, que -um nominatur. CONCIL. S. III) (matière) tissu précieux de couleur (dans une 35 Bas. 45 p. 168 (a. 991): Arnulphus ..., in sui promotione, expression signjflant: en tissu précieux Ici FEW VII 506- annulum et baculum acceperat, quoddamque genus 507]): A) -o, â l'aN, seul: ANNALISTA SAXO a. 1044 horarii, quod per differentiam -ami dicitur. Hucio FLAV. p. 686,38 : delicatioris ... vestitus tain illis erat cura, chron, II p. 472,46: obiit ._ vencrabilis antistes ut ... manicas non -o sed nigrato panno adornarent. Herimannus, cruce, mitra et -o decoratus, et bis sepultus B) au gén. : -i : CARTUL. S. Mar. Paris. 1V p. 16 (a. 991): 40 insigniis in eecicsia S. Petri. ROB. PAUL, I 41 col. 402A duas capas -i. His'r. Mont. Pannon. I p. 591 (a. 1093): archiepiscopi ... preter cetera episcopalia indumenta unum veto par -i caligarum. Huoo FLAV. chron. II patio in modum torquis decorantur. spéc.. symboL: p. 418,32: -i cappa (cf. CARTUL S. Pets. Cuit. 45 p. SI FULB. epist. col. 232' (e. 1021): -um archiepiscopale [e. 1133]). C) dans l'expression de -o: FOLC. gesta Bertin. torques devotissime predicationis, et in Veteri p. 123: cortinamque de -o pretio rarissimam. CARTA 45 Testamento et in Novo. Ion. ABRINC. p. SI : -um, quo a. 1019 (Gattula. Hist. abb. Cas. p. 81,1): dalmatice super omnia ornamenta archipresul utitur, significat una de -o rubeo. CARTUL, S. Cucuph. 11 582 p. 249 torquem quem solcbant legitime certantes accipere. (a. 1045): ipso meo superlecto de -eu vel de pellibus b) porté lors de cérémonies solennelles: ACTA pont. Rom. martrinis. Doc. comm. Yen. 30 p. 32 (a. 1103): una cota ined. 19 p. 7 (a. 962) : -um autem fraternitati tue ex more de palio. PONTIF. Rom. XV I p. 170 (Xi! s.): abbas 50 ad missarum sollemnia celebranda transmisimus. GREC. indutus super propria vestimenta albam et cappam de -o. V epist. col. 922A : insignia presulum eiusdem ecclesie CARTUL. Mont. Pessul. p. 180 (a. 1146): lectum de patio. dignum duximus tibi confercnda, cum usu -i, quo uti CARTUL. episc. HaIb. 1 234 p. 200,5 (a. 1150): contulit debeas certis temporibus, certisque modis. ACTA pont. casulam de -o viridi, ... dalmaticam de -oalbo ... tunicam Rom. Gall. G 6 p. 40 (a. 1097): -eum autcm ad 129 pallium 130

missarum tantum celcbranda solemnia ex more tibi est transmis par un légat : a) en général: FLODOARD. annal. concedimus. CARTLJL. Stir. I 599 p. 566 (a. 1179): utendi a. 933 p, 54: missi Remensis ecclesie, Giso et Amairicus, -um inter missarum solemnia .. crucem quoque ante vos Roma redeuntes -um Artoldo presuli deferunt. CARTUL. ferendi ... licentiam habcatis. à noter: le droit de porter le Lover. 9 p. 20 (a. 1184): -eium vero, ... per dilectum lilium pallium en toutes circonstances: FLODOARD. hist. X col. Hubaldum, subdiaconum nostrum, curavimus destinare. 151A : Hincmarus ... per interventionem Lotharii b) expressions: accipere ou suscipere -um : ODoRAN. imperatoris -um ad quotidianum suscepit usum a quarto opuse. cap. 2 p. 96: hic apud urbem Romam per manum Leone papa a quo iam aliud perceperat in designatis sibi lohannis pape archiepiscopale -um ... et primatum Gallic solemnitatibus debite fruendum. Quem quotidianum suscepit. ib. p. 112: -um archiepiscopale Rome suscipiens, usum nulli unquam archiepiscopo se concessisse, vel 10 primatum etiam Gallie per baculum eius recepit. ADAM deinccps concessurum esse, idem papa in epistola BREn. 1, 35 p. 38,16: pontificale -eum suscepit [Rtinber- testatur. tus] a papa Nicolao. Ivo pan. III Il col. 1132: quod 2) dans la formule de collation du pallium (HINcM. archiepiscopi post suam consecrationem ab apostolico REM. epist. col. 341C: ex antique consuetudinis lege, a -um debeant suscipere. c) la remise du pallium confère aux sede apostolica -i soient genio insigniri. GIRALD. prine. '5 archevêques le privilège d'ordonner les évêques, de sacrer les instr. 1 19 p. 206: pape autem officium est ... -a rois : GRATIAN. I dist. C. I pars : episcopos autem ordinare archiepiscopis. privilegia episcopis ... dare): CARrA ante -um acceptum nec archiepiscopo, nec primati, nec a. 878 (Gallia christ. noviss, Arles 219 col. 90): -urn patriarche licet. O'rro FRIS. ciron. 7,22 p. 343,28 : a quoquc concessimus, quo fraternitas tua decoretur. predicto cardinale - nam Coloniensis, qui ad id jure facere CARTA a. 914 (HisT. Langued. V pr. 40 col. 193): 20 debuerat, noviter intronizatus -o carebat - in regem privilegium, -um et usum -i vestro metropolitano ungitur [sc. Conradus]. RuEIN. summa 1. dist. C P. 194: nec aliquis archiepiscopus vel primas ordinationes episco- misimus. CARTeL Basil. A 1143 p. 212,6 (a. 1096): -um totius videlicet pontificalis dignitatis plenitudinem, tibi porum facere valeat, antequam a summo pontifice -um ex apostolice sedis benignitate ac gratia indulgemus. impetretur. INN0c. III reg. I 56 p. 85,21 (a. 1198): -i Acrx pont. Rom. Gall. G 6 p. 40 (a. 1097): hec est, 25 quoque usum fraternitati tue concedimus, ut videlicet eo frater carissime. -i accepti dignitas, quam si sollicite secundum consuetudinem Pisane Ecclesie perfruaris et in servaveris, quod Loris accepisse ostenderis, intus habebis. consecrationibus trium episcoporum in Corsica quorum HONOR. Il epist. 33 col. 1246B: ut dignitate -i, quod metropolitanus existis. d) à noter les allusions à des signum humilitatis est ... uti studeas, non abuti. GUILL. contestations ou des usurpations dupallium : NARR. Ebbon. 21D: concedinius tibi usum -i, salva lumen TYR. hist. rer. transm. XIII 23 p. 592 : archiepiseopum 30 Rem. col. vestrum ... -i dignitate, plenitudine videlicet pontificalis contentione que inter te et Ebbonem habetur. LAMB. ofïicii decoravimus. spéc.. la promotion è l'archiépiscopat HERSE. annal. a. 1070 p. 112,6: ut ... non solum impunita- est soulignée lors de la remise du pallium : URBAN. II tem criminis ... consequeretur, sed ctiam -um et alia epist. 63 col. 345.345° (a. 1092) : in archiepiscopum quedam archiepiscopatus insignia a sede apostolica pro eiusdem insule (sc. Corsicej promovemus ... -cum igitur 35 benedictione perciperet. fraternitatis tue, plenitudinem videlicet pontificalis oflicit Cl le pallium est conféré à d'autres dignitaires concedimus. LIB. (Id. Brac. 2 p. 6 (a. 1103): Braccaram ecclésiastiques que les archevêques (GESTA Trev. cont. I [metro] po[lim] et ipsius ecclesie antistitem ... (qu]am nos 23 p. 196,36: non omnes qui -is utuntur archiepiscopi ad pristine dignitatis gloriam -ei ac privilcgii cligniïate sunt): 1) à un patriarche: CARTUL. S. Scpulcri 10 P. 9 concessa reppararc curavimus. COD. S. Columb, Bob. 40 (e. 1107): rogantes et postulantes ut, ipsum -o privilegioque donantes. in lerosolimitane sedis presulem 149.4 p. 18 (a. 1133): te igitur, ... Syre archiepiseope -i genio decorantes et gratia ampliori donantes, in apostolice sedis auctoritate roboraremus, CARTUL. Bund. archiepiscopum promovemus. Ion. HAIJGUSTALD. ciron. 241 p. 185,12 (a. 1112): Aquileiensis preter concessio- utitur Gubertino. Ron. ToRto. chron. a. 1140 p. 128: apostolicus intercedentibus cardinalibus, nem nostram -0 eum in archiepiscopum. ... liberi -i dalione confirmavit. 45 a. 1115 t. I p. 146: deposito Arnulfo patriarcha quarto CARTUL. Lover. 7 p. 17 (a. 1183): codem anno ... tex per legatum apostolieum, idem patriarcha Romano adiit, Anglie dedit archicpiscopatum Rothomagi Waltero de et per Paschalem papam restitutus, -um ab co accepit. Constantiis, Lincolniensi episcopo, et dominus papa GUtLL. T'vR. hist. rer. transm. VII 8 p. 289: Antiochena Lucius nhisit ci -tan. Huco KIRKST. Font. p. 103: ordinata eeclesi4 per dominum Bernardum, eiusdem consecratur in archiepiscopum, et accepte -Co, ad 50 civitatis patriarcham Latinorum primum, sue metropolis propria redit. d'où archiepiscopale -um: CARTUL. in eamdem ecclesiam transtulit dignitatem, suscepto ai eodem -i genio, faetus archiepiscopus. ib. XVIII 20 Ultraiect. 76 p. 89,15 (a. 870): exposcirnus ut ... ci transmittere dignemini archiepiscopale -um. p. 854: cum Hierosolymitana ... vacaret ecclesia, electus 3) la remise du palliutn est faite par le pape à Rome ou il est dominus Amairicus ... in patriarcham ,.. et -um, -s

131 pallium - pallor 132 plenitudinem ... pontificalis oflicli. securn detulit. sinon civitatem -o archiepiscopali, quod ... subtractum 2) à un évêque légat: LAMB. HERSE. annal. a. 1063 fuerat, rcdonavit. e) à l'évêque de Ravenne par un p. 82,1 : cul [se. Bucconi Haiberstadensi épiscopal empereur: AGNELL. RAv. 11h. pont. 40 p.305,3: iste redeunti pro premio bene curule legationis -um dedit primus ah ipso augusto [se. Valentiniano] -o ex candida [papa] et alla quedam arehiepiscopatus insignia. 5 lana accepit, ut mos est Romanonim pontifici super 3) à un évêque: a) en général: ANAST. synod. VIII diploidem induere, quo usus est ipse et successores sui p. 161,37: episcopi, quibus concessum est -is uti eertis usque in presentem dicta. d) porté abusivement par des temporibus, in eisdem temporibus et lods, us induantur laïques de l'ordre sénatorial: ANAST. synod. VIII 16 et tanto et tali non abutantur amietu. FLODOARD. hist. p. 154,13 : aiunt enim fuisse quosdarn laicos, sub co qui IV I col. 267': subnectit etiam de quibusdam episcopis 10 nuper imperavit, in ordine scnatorio, qui ... videbantur Galliarum, qui sibi -um indebite a Romana poscebant gradum quasi sacerdotalem per quedam indusia e sotie. Episî. Meginh. 8 (a. 1060-64): omnibus ecclesie vestimenta saeerdotalia sumere, et, ut putabatur, nostre presulibus usum -1 generali privilegio concessit episeopos eonstituere, superhumeralibus, id est -is, [pontifex Romanus]. b) à titre personnel: HILDER. epist. II ci re u m am le to s 35 col. 259*: -ara non Dolensi Feclesie prcrogaturn, sed 15 V) -non linostirnum: manipule des diacres romains: persone. ACTA pont. Rom. Hispan. 122 p. 286 (a. 1091): WALAHFR. exord. col. 952" : Silvester ordinavit, ut fratri igitur nostro B. Ausonensi hactenus episeopo, ad diaconi dalmaticis in ceclesia uterentur et -a lynostimo huius urbis restitutionem incumbenti, -eum pariter ae eorum leva tegerentur. Lin. ordin. Patav. 2,5 p. 958,23: privilegium ... contulirnus. BERNOLD. C0NST. ebron. Silvester papa constituit, ut -o linostimo leva a. 1095 p. 461,28: Pisanus archiepiscopus ... ci [se. pape] 20 diaconorum tegeretur. scrvivit, quem ipse iam dudum archiepiscopali -o palliums, -i m. y. paliurus. sublimavit, quod eatenus Pisane sedis episcopus habere pallias, -a, -um sive palleus, -a, -um [palliumi forme non eonsuevit. URRAN. II epist. 113 col. 385' (a. 1094): palius: CARTUL. S. Emil. Cocu!. 4 p. 6 (a. 852). Doc. cum frater noster Dolensis episcopus iureiurando cadi. Ovet. 50 p. 67 (a. 1045). fait en tissu précieux: firmasset, nos el -um sub eadem conditione concessimus. 25 CARTtJL. S. Emil. Cocu!. 4 p. 6 (a. 852): III1 easullas LEGEND. Stcph.. p. 417: Ascricum Coloccnsern episco- pa!ias ..., tres genapes -as. CARTA a. 888 (Marca Hisp. 45 pum, in illius [sc. archieptrcopi Strigoniensis] locum col. 817): dono ibidem eortina I -eam. Doc. eath. Ovet. substituit ... Sebastianus ... sue sedi restitutus est et 19 p. 15 (a. 908): quinque frontales -cos pro altaribus Ascricus ad suam sedem cum -o redut. CARTUL. episc. apostolorum. MON. hist. Port. dipl. 99 p. 62 (a. 968): Augustod. 6 p. 12 (a. 1150): eapropter ... Henriee, 30 lectum -eum. CARTA a. 915 (Hist. Langued. V pr. 42 col. Eduensis episcope, quem -i genio decoravimus. e) spéc., 136): missa!em 1111, unum cum auto purpureum et alios à des évêques qui reçoivent la consécration épiscopale et le -COS. CARTUL. icaun. I p. 193 (a. 1077) : cortine -cc pallium en même temps: VIrA Corb. 6 p. 603,21 novem. coactusque sacerdotalem suscepit benedictionem, pallius, -i m. y. pallium. acceptoque -o cuva benedictione et beati Petri apostoli. 35 pallizzium, -i n. u. palitium. THIETM. 6,94 p. 386,28: is [se. Bruno Querf] ... ad pallizus, -a, -um [palea; cf galic. pallaza] couvert de Merseburg veniens benediccionem cum licentia domni paille: CARTuL. S. lacobi Legion. 88 p. 239 (a. 1023): pape episcopalem ah en peciit et eius iussionc ah corte conclusa eum teliato uno et kasas 1W' -as (cf. ib. 92 archiepiscopo Taginone conscerationem et .. -um p. 244 [a. 1030] : kasas duas, terrato uno et aliam ibidem suscepit. 40 coopertam de palea). u. palliaticius. 4) à un abbé: BENED. ANIAN. cone. col. 164*: et post pallizusgravus, -i m. (palatinus; cf germ. falzigravus bec dicta [summus saeerdos] tradat ci [se- nova abbati) comte palatin: ACERB. Moa. hist. p. 169,13: Otto cornes -um suum. pa!atinus de Guitelenspae, qui et -us dicebatur. 5) à noter des cas particuliers: le pallium est envoyé: paltor, -is m. formes: pallos: Anno SANGERM. bel]. a) par le patriarche de Constantinople au pape: Leo 1V 45 Paris. 1 428 p. 48. palor: GERARD. MORES. delib. VI 884 epist. 41 p. 607,24 et 27 (e. 853) : vidimus animi puritate, P. lOI. et so!a benivolentia -non superhurnerate a vestra pâleur (cf. J. André. Étude sur les termes de couleur dilectione directum, quod a nobis suscipi non potuit, p. 139-147): A) couleur claire: I) en général: CONR. quia non est mos istius ecclesie, cum magistra et capot HIR5. mardi contempt. 387 : qui [se. phariseij iustitic videatur ecclesiarum existere, aliunde -ont erogatum 50 negligentissimi hoc so!urn ad meritum sibi putabant accipere, sed per totam Europam ad quos dc!egatum est, suflicere quod oculis intuentium -rem caniis videbantur tradere. b) à une ville, par le patriarche de Constantino- vendere. 2) en parallèle avec une autre notation de ple: EP1ST. var. II p.332,26 (e. 835) : Tarasius, couleur: CARM. Adel. 55: aureus fulgor lapidumque patriarcha Constantinopolitanus ... eandem Athenien- vigor/ purpure -r. GILO hist. Hier. II 384: corporibus 133 pallor - palma 134 plenum flumen stetit Antiochenum/ undaquc -rem 195 p. 101 (a. 1198). mutans imitata ruborem est. BERNARD. sent. III 108 manteau court : Con. Cavens. 111 22,28 (a. 994) : recepi p. 179,8: erimus in presenti penne colombe deargentate -idellum et tari ,.. quindecim. MON. Noval. 177 p. 204,27 et in futuro posteriora dorsi erunt in virore vel in -te auri (a. 1050) : accepimus ... ex parte predicto monasterio (cf. Ps. 67,14). exinde launechilt paluetlo une. 10H. ScRIBA 1 77 p. 94 B) pâleur due à une épreuve: 1) physique (UGUTIO S. (a. 1157): fuie Wuilielmi ... do -um meum mctiorcm. pailco: -r, signum egritudinis): PAUL. AEGIN. cur. CARTUL. S. Ambr. Med. 55 p. 169 (a. 1166): ]ego parudellum meum meliorem ... donc, ... pillizionum p. 12,11: -r faciei. GUIBERT. Nov. moral. 11. Il 7 col. 63A obi -rem defectionis habeat que penes se vitatis menin et parudellum de supra qucm portabam. OBERT. spiritus arrhas portal. ABF.LARD. gloss. ad categ. 'o SCRiBA a. 1190,586 p. 231 : pelliciam meam, duos p. 233,3: ut sont colores sicut -r permanens, qui ex paluelos, duos oralios scie. G0ILL. CASS. 1 311 p. 126 infirmitate natus est. Otto FRIS. gesta I pro]. p. 11,18: (a. 1191): cuxinos 11 lane, paludellos 111. bialia II. sicut albedo clara, mors pallida, Co quod claritatis altera, BONvILL. 195 p, lOi (a. 1198): preter parudellos III et -ris altera causa. HENR. SEPTEM. elegia 1,71 p. 32 : quod iupam I cendati. WEFT. patior, -r loquitur maciesquc figurai. 2) morale ou 15 paltula, -cf petite palle, petit linge : Gall. 1 39 coin ad coenobium Sancti Galli una cum sentimentale (UGUTI0 S.V. palleo : ex timore et amore p. 279,4: qui sequitur -r): PASS. Kil. 11 15: aliquando rubore perfusa, coniuge venire desiderasset, illa -am ordita est, ne vacui aliquando -re depressa ... diversos anfractus nequitie sue apparuissent. Quam ... circa tortellam cere involvit nique fraudibus pretcndcbat. FuLco. Mni.D. epist. X 200 in arcam suam posuit. ib. 116 p. 316,29: dum mulier -am quam in sancto loco oblatura erat contextam paravisset, p. 240 : iam -r inest et vuttus amantis,/ et macies ... tibi 20 grata, Cupido. Guioo BA50cH. epist. 21 p. 80,14: ne involvit ea formellam cere .. et in arca sua inter aha timons amicta pallio maculam -is incurras. GIRALD. itin. vestimenta reposait. pallum, -i n. y. pallium. Kambr. I Il p. 88 : interiorem animi passioncm ... nunc rubore vultus, nunc -te, ... est protestata. 3) (par méton.) paRus, -i m. e. palus. -i et palus, -udis. palludellus. crainte (PArIAs : -r, timor, ... subitus terror) : Anno 25 paUutellus; -i ni. u. de la main: A) paume: Lnx SANOERM. bel]. Paris. 1 428 p, 48 arrietes .../dîmisere palma, -e f 1) partie Frision. 22.34 : -a manus abscissa, 1V solidis duos, pallos (glosé timor) vetuit rcmovere,/ quos nostri 94 : pollices utriusque capiunt. componatur. ERCONR. Libor. 18 p. manus in medium -c crant incurvati et reliqui digiti ultra Cl pâleur terne, absence de luminosité : I) d'un paysage pollices retord. GODESC. SAX. div. Il 296,19: manus en hiver: HILDEGARO. div. op. 1,4,78 : sicut et terra ... in 30 p. hieme per fnigus in -rem vertitur, 2) en parlant des astres suas signanter extendendo nique speciosissimas -as suas patri suo gratanter ostendendo. VITAL. FLOR. Paul. 48 et du ciel: 10H. SCOT. divis. nat. 111 27 col. 698': non igitur -r siderum cogit non intelligere, aque elementum p. 1I9 : cutis arida ... et quasi per vitrum lucidum, ita Lillo modo supra celum esse, dum ipsa palliditas ex per -am eius cerneres micare solis radium. RADULF. calons absentia naseatur. P0ErA SAXO 4,364: sol ... tegit 33 TORT. Bened. 17 p. 301 : femora sua -is alU quatiunt, alu et ferrugine voitura/ lucigenum mixto maculis -te nigellis. complexis manibus sonitum grandem coin queruta emittunt. Miittc. Gilduini 20 160: manibus suis GAUFRID. MALAT. lI 4 p. 31 : sub -te lune. los. ISCAM. p. scabellula quedam subiecta portare quod -arum t' bel!. Troian. V 10! p. 162: non -r Eous/ inficit. 3) en parlant d'une faible source de lumière: GERARD. MORES. tenenitudo terre duritiem non posset. à la main fermée ou delib. VI 884 p. 10! : -rem pallentis lucerne habet. 4) en 40 B) main tendue: 1) par opposition c : -a est marins parlant de l'obscurité de la nuit : IONAS AIJREL. Hubert. poing: HRABAN. univ. 1,6 col. 159 (cf Isio. etym. 25 P. 815F : noçtis cessit -r. 5) (par métaph.) s'appliquant expansis digitis, sicut contractis puwius. XI 1,69). PAnAs: -a, marins oppansa vel cxplicata, cui au mal: PURCH. Witig. 534: serpentem nivea fovet absque timore columba,/ omnis et invidie fugit ilium -r contrarias est pugnus. (cf. Isi». etym. 1 17,9). Uoirruo s.v. pando: hec -a, quasi pansa et ex(ensa, est enim -a marins ubique. 43 palludamcntum, -i n y. paludamentum. extensa cum digitis extensis et explicatis, cui contrarius est poignais vel marins euni digitis clausis. ALAN. INS. dist. paitudetlus, -i m. [pallium; cf ital. paludello] formes: 888 pallidellus: COD. Cavens. III 22,28 (a. 994). Doc. epise. col- : -a ... dicitur etiam marins extenta. (cf infra propre: UDALR. Ravel. 51 p. 37 (a. 1153). pallutellus : CARTA a. 1196 C3).2) delà: la main qui frappe: a) au (Arch. Soc. stor. Ital. 37, 1906, p. 140). paludellus: 50 consuet. Clun. 111 10 col. 749C: numquam namque cum -a eonsm percutiuntur maxille, sed, si opus fuerit, GUILL. CA5S. 1 311 p. 126 (a. 1191). paluellus: MON. NovaI. 1 77 p. 204,24 (a. 1050). OBERT. SCRIBA magister solus .. potest eorum capillos excutere. ACrA a, 1190,277 p. 110. paluelus : ib. 586 p. 231. parudetlus: Pont. 109 p. 160,14 (a. 1184): qui pugno aut -a aliquem (par extension) g(fle. coup (AL.AN. CARTUL. S. Ambr. Mcd. 55 p. 169 (a. 1166). BONVILL. coin ira percussenit. b) 135 palma 136 bs. dist. col. gggc: -a ... dicitur ictus -e) : USIJARD. CARTUL. S. Cucuph. III 1057 p. 222 (a. 1166): a mendie martyr. VIII id. febr. I p. 175 primum cquuleo vexata, in margine grosso ipsarum -arum. GUILL. TYR. hist. rer. dein -is clin cesa, ad ultimum capite punita est. transm. XX 16 p. 967: cedebatur ad usus varios sylva C) main: I) au propre: WALAHFR. carm. 5.75,4: -arum. Huoo FALC. epist. P. 185: -arum procera frigus invadit grave nuditatem,/ non calent -e, pedibus cacumina. PETR. CaL. dise. claustr. 24,101 p. 266: retracta/ stat cutis. WALTHARIIJS 610 p. 49: post terga tanquam -a multiplicant dies suscipicntcs in excelso. meas torsit per vincula -as. FOLCARD. Bertin. 14 p. 606': ALEX. NEcic. nat. rer. 2,74 p. 172: -a fructu generoso extensis ad Dominum -is erectisque in coelum luminibus. gloriatur ... et folia sine ulIa succcssione conservat. GUIBERT. Nov. vita III 5 p. 147: iunctis ... inter B) palme, branche du palmier: I) au propre: SEDUL. orandum -is. Huco S. MAR. mirac. Bened. 3 p. 362: 'o carm. 7,159 p. 176: florigere -e -arum sternite ramos. habebat etiam digitos -e quasi conglutinatos. GaL. CHRIST. STABUL. in Matth. col. 1393': sporte de iunco et ANON. ciron. 4 p- 14,1 : -is ex consuetudinc -is sont, RAYM. Pan. 20 p. 295 (p. 142): ad campestria plaudentibus. 2) (la main qui travaille) usage des mains: Iordanis descendebant et colligebant ibi -as et FL000ARD. triumph. Antioch. II 8 col. 575': mancis baptizabantur in Illumine Iordanis. noter l'usage restituens -as, mutisque loquelas. 3) la main qui donne: '5 liturgique: MEM. Amalf. p. 151,11,27 (a. 993): cum PETR. RIGA Aurora II Evang. 1790 p- 495 : qui retinet benedictione -e et olihe. ANGILB. CENT. div. off. VI quod habet et non extendit egenis/ -as. symbole de la p. 294: veniant ad Sanctam Mariam ubi, tertia cantata générosité: HRARAN. univ. 6,1 col. 159°: item -a et ramis ac -is acceptis ... paradisum ingrediantur. significat largitatem eleemosyne et pugnus parcitatem. REGuLARI5 C0Nc0RDIA 36 p. 35: benedictio -arum. d'où l'expression largis -is : généreusement : VITA Martin. 20 MIRAC. Viviani 40 p. 276,32: dies Ille ... quem in Turon. 22,40 p. 34 : targis contradidit omnia -is exiguis exemplum dominice passionis cum -arum ac divcrsorum Christi. par extension, symbole de l'éloquence, de gencre frondium ac florum gestamine ... Ecclesia l'ampleur du discours: HRABAN. univ. 6,1 col. 159c : in -a concelebrat. Pornif. Rom. 29.18 p. 214: pontifex amplitudo eloquentie aliquando signatur, sicut in pugno Romanus sursum in palatin suo dat -as cardinalibus. angustus tractatus argumentorum. 25 palme rapportée de Terre Sainte en témoignage de D) paume, mesure correspondant à la largeur de la main l'accomplissement d'un pèlerinage: CARTUL. Novigent. 10 (AELFR. angl. sax. vocabul. p. 43 : -a, hand-bred) : Wrn. p. 39 (a. 1099): donum istud cum -is quas de Gal!. 27 p. 271,21 : una axis ex pariete decurtata brevior Ihierosolimis apportavit super allure Sancti Dionisii allis -arum quattuor. MAPPE Clav. 270 p. 239: rote posuit. CHRON. S. Petri Besuens. 340: -as, quas testes p. autem alte unius semis -e. COSM. PRAG. ciron. p. 171 30 peregrinauonis suc, a lerico tulerat, altari superponi obtulit domna presuli pannum unius -e latum. DANCUS rogavit. GuILL. TYR. hist. rer. transm. 21,17 p, 1033: Rux 7,5 p. 70: incide ad mensuram -e unius a capte. sumpta -a quod est apud nos consummate peregrinatio- REG. abb. Werd. 6,6 p. 176,6: virga itaque habebit nis signum ... Neapolim abiit. longitudinem unius ulne et -e. 2) (absol. ou dans des expressions) le dimanche des E) poignée, mesure de capacité: CARTUL. S. Maxent. 35 Rameaux: a) -as ou in -is: C0D. Lauresh. 3677 (a. 830- 345 p. 360 (a. 1134-64): -as salis Il qui vendit et II qui 50): hube XXIIII que solvunt XXVI uncias in -is. Dipi. emit. AcrA pont. Rom. Gall. IV 191 p- 336 (a. 1177): Ludow. Gcrm. 79 (a. 857): sub censo decem solidorum sex -as frumenti quas percipitis annuatim de cultura annuatim in -is reddendo. Porcrir. Rhen. sup. 207: ad Roberti Cigoht. -as canta[tur] ad tertiam. THIETM. 7,54 p. 466,11: -as tex F) (par analogie) extrémité d'une rame.' WALTH. SPIR. 40 celebrat Magoncia. Orro FRIS. gesta 1,62 p. 88 : circa -as Christoph. 11 5,225 p- 54 : annabit medium -arum remige civitatem sanctam intraverunt. ANNAL. Bertin. a. 868 portum. p. 143: sabbato ante -as. au gén. pl. : ANNAL. Xant. II) arbre: A)palmier (AELFR. angl. sax. vocabul. a. 845 p. 14,8: sequenti nocte -arum. RADIJLF. flic. p. 32: nomina arborum ... -a, palm-twig vel palm. abbrev. chron. p. 210: in nocte -arum. MIRAC. Dion. PArIAS : -a, arbor semper virens, inferius aspera 45 Paris. 36 p. 359: sabbato quod -arum prcccdit votiva corticibus, superius vero visu et fructibus pulchra. sollemnia. b) dominica (dies) -arum : ANGILB. CENT. Uotn-io s.v. pando: hec -a, quedam arbor ... quia div. off. 6 p. 294: dominica -arum omne vespertinum et oppansa est in modum palme hominis [cf. JSID. etym. nocturnum officium in ecclesia Sancti Salvatoris ... cele- XVII 7,1]): SALOM II epist. 29: parva xeniola ...: spatulas bretur. LANiR. const. p. 16: osque ad dominicam -arum. -arum cum suis fructibus. CONSuF.T. Fructuar. 11 2 50 HERM. LAIJD. Mar. II I col. 974A: feria secunda ante p. 129: ad benedicendos ramos olivarum et -e. EKKEH. dominicam -arum. HONOR. AIJG. gemma 3,72: dominica IV bened. 11 182: assit dactilicis -arum crux sacra -arum ideo dicitur, quia hac die turbe Domino cum palmis grossis. FULCH. hist. Hier. 11 5 p. 379: de fructibus obviaverunt. RF.GULARIS CONCORDIA. 36 p. 34: domi- -arum, quos dactylos vocant, valde abundam (sic). nica -arum quia maior restat processio

137 patina 138

agenda. e) dominica de (in) -is: CAPIT. reg. Franc. J Duno Nonn. IV 100 p. 262 : crat ... mclliflua dulcedo fortium ... memorabile pignus amicitiarum, -a 32,28 P. 85,26 (e. 800): mira quadragesima, dominica in -is que osanna dicitur (cf. ACTA coin. Flandr. 1191-1206, desperantium, tutela presbyterorum. PETR. DAMIAN. 129: in carîn. B 2,19 p.83: Christe, -a bellatorum, hoc In 16 p. 58 [n. 1193-94]). CONSUET. Fructuar. Il 2 p. dominica de -is. d) dies -arum (PArlAs: -arum dies s municipium/ introdue me post solutum militare immo dicuntur quia in ce salutati nostro multitudo cingulum. obviam tendens cum ramis -arum clamabant : Osanna B) palme du martyr, récompense du martyr dans le David): EINH. epist. P. 111.12: quatinus proximo -arum ciel: flau propre: ALCUIN. ench. y . 157 col. 617A: die ad imperatorem venisses. ANNAL, FuId. Ratisb. numerosa multitude, martyrum -am invertit. dans a. 886 :diesancto-arum. FLODOARD. aimai. a. 977p. 163: 10 l'expression -a martyrii: USUARD. martyr. III id. Aug. 2 episeopus est ordinatus in sancto -arum die. Lin. Domesd. p. 281 : sancte Susanne virginis, que ... martyrii palmant I Fol. 252b2 reddit inde fascem buxi in die -arum. GELAS. ... capitis obtruncatione promeruit. DIPL. Cent. lI 201 11 cpist. col. 493° : in preterito -arum die. e) pascha p. 270,36 (a. 1033) capitis sectione rnartirii consecuta est -am. SnPH. FULG. Vital. 11 3 p. 373: ostendit se -arum: GERH. Auo, vita Udair. 4 p. 391.25: hoc modo dies quadragesime explevit osque in client indulgentie 15 paratum pro Christo mon, ut martyrii -a valeret quem dicunt pasca -arum. f) ramis -arum: CARTUL. S. coronari. 2) (absol.) récompense céleste du martyr. WALAHFR. Marron. 22,16: ipse parat vitam tormenta Petri Cuit. Il p. 16 (e. 1050) : in Ramis -arum. CARTUL. parantibus, ipsaj -am morte petit. id . cairn. 5,77,14: prov. Lugd. 28 p. 42 (a. 1146): Feria hua post Ramos -arum. CARTUI.. Mont. Sain. 83 (a. 1161): in die Ramis omne tormentum gladiosque sevos/ corde risisti solido, supernam/ intuens -am. 3) louange portée à un martyr: -arum. CARTUL. capit. Agath. 13 p. 24 (a. 1162): singulis 20 (glosé prime annis in Ramis -arum. bACH. FLOR. evang. I p. 143,2: EKKEH. 1V bened. I 21,111: dux rosee -e (par méton.) martyre, dans dominicain Ramis -arum. g) par extension : la semaine des martirum, Stephane]. 4) l'expression -a martynii ou absol. : Euioc. sanct. III 8,2 Rameaux: CIIR0N. Ucec. p. 27 : in die veneris ramis col. SOSD: virgo quedam adolescentula ... ad -am -arum. VITA Macar. 1 13 p. 616.45 : feria secunda dienum 447: sciens itaque vii Dei tain -arum cran, usque sacrosanctum parasceven. VINe. PRAG. 25 processit. ADO Desid. p. annal. p. 445: in sabbatho -arum ... tentoria figuntur. ad -am se vocari. CHRIST. STARUL. in Matth. 45 1425C: de lacobo certain est quomodo per martyrii 3) ornement en forme de palme (cf. Ezech. 40,37): coi. GAUFRID. GROSSUS Bernard. Tiron. prol. 2 p. 222 v : ab -am vitam (inierit. PETR. DAMIAN. serin. llbis col. 594": Ezechiel ... edificium ... tain est descriptum ut cum post nimia torrnenta decollandus venisset Ursicinus et celaturas -arum non preteriret. 30 ad -am. C) palme, récompense de l'élu dans le ciel (ALAN. INs. 111) insigne honorifique: A) palme dont on honore le vainqueur: I) au propre: ALAN. INS. dist. col. 888C: sicut dist. col. 889A : -a ... dicuntur eterna prernia) : LiuTo. Greg. 6 p. 72,21 : non sont illi absque -a electionis sue, -a est premium victorum. id , serra, div. b p. 266 : -a enim soient coronari victores WALTH. MAt' nug. cur. IV 12 dum ad regna celestia rnagistrum.precedere meruerunt. p. 183,16: in omnibus ... arene spectaculis, ut in iactibus 35 WALAHFR. Maman. 16,8: sed tantum virtute animi per et palestra ... -as adipisci solitus admirabilis ... piocha regem/ velle sequi proprium -amque subite quietis. RADBERT. corp. Dom. carrn. 15 P. I : accipies predicabatur. 2) au figuré: ADEMAR. CABANN. hist. app. -am regni virtute beatus. DIPL. Rob. ii p. 7,11 (a. 923) p. 208: dux Willelmus vicier extitit, Deo ci tnibuente -am victorie. VALCAND. Deod. 22 col. 630': ilium ... -am in futuro somme beatitudinis adipisci. DIPL. Otton. I proculcato adversario, -a et corona a Domino donatum. 40 41 (a 941) : ad eterni tripudii -am promerendam. 128: ad eterne beatitudinis -am 3) par méton. : a) victoire (GLoSs. Augiens. bibi. [dent.] HELGAUD. Rob. 28 p. 855 p. 91 -am. victoriam. PAnAs -a. victoria): NADDA consequendam anhelans. CALIXT. II serrn. lacob. Cyr. I 23.1 : Maximianus vicier ... ad perenne col, 1390C: ut pius indultor nobis tnibuat veniam qui spectaculum quesite -e .. termas cdifieare constituit. apostolo sue vite contulit -am. ALGER. LEOD. sacr. corp. Dom. III IV col. 837D non desperernus ad vite -am ACTA pont. Rom. ined. 11 188 p. 155 (a. 1094): 45 rogabimus Dominum ut ... cos ... faciat victoriam et -am perduci. HONOR. Auc. clavis phys. 76 p. 55: post ferre pro exaltatione sancte Romane Ecclesie de iniqua rcsurrectionis -am. ADAM PERSEN. mut. amor. XXV Turcorum stirpe. Guai.. T'vit. hist. rer. transir. XX 20 81,944 p. 339: cujus spinitum spiritus angelici -is p. 977 : occupata civitate ... quasi -am tenentes, versus suscipientes duplicibus, deducent multisona laude in noter l'expression -a virginitatis: Darum revertuntur. b) -a victrix: vainqueur: GIRALD. 50 etheream regionem. h-lRo'rsv. Gall. V 5 114: ut mereamur aulam celestis expugn. I 24 p. 270: in erastino. dispositis Urbi p. custodibus, versus Weisefondiam ... victrieis -e vexilla patrie cura -a virginitatis introire. prééminence, première place, supériorité: I) en rcguntur. 4) louange adressée au Christ ou â un saint pour D) signifier le soutien et la récompense que l'on attend de lui: parlant d'une personne: EKKEH. IV pict. Mog. 670: 139 palma - palmarium 140

-aque piscandi Perte data, corda lucrandi. Huoo S. Via. consuevit habere, dominus tex portera precepit ordinari. epit. Dind. prol. p. 188,41 : ego ... -am dedi prepoilentis palmacia, -e f e. 2. palmaria. ingenhi. GI.JILL. TYR. hist. rer. transm. XVIII 18 p. 849: palmada, -e f e. palmata. dum quisque sibi -am de prima irruptione vendicare palmalis, -efor,ne paumelus : R0TuL. cun. reg. B 8 Br. 5 querit. GTJILL. NEUB. hist. 1 16 p-55 -am tenet inter P. 108. cannes quos instituendis regendisque feminis religiosam 1) d'tne paume: GIRALD. itin. Kambr. 1 4 p. 54: operam impendisse cognovimus. 2) en parlant d'une portam turris iliceam -is fête spissitudinis transpenetra- vertu : HRABAN. epist. 15 p. 404,23 : lustitie -am tribuunt, runt. id . spec. cccl. III 16 p. 231 : bacones ... trium •hanc laude coronant. AuxiL. libeil. p. 104,16: nequc quippe digitorum aut -is etiam spissitudinis. enim iustitie -am apud cos optinere possumus. ACARD. S. 10 2) en forme de palme (l'épi); s'appliquant â la Via. serm. XV 29 p. 233 : cedit gratie, -am concedit paumelle, espèce d'orge: ROTUL. cur. reg. B 8 Br. S fidei. p. 108: XX summe ordci paumeli. u. 2. palmula. E) gloire : 1) marque de dignité extérieure: HIST. 1. palmaria, -cf [de palma, paume de la mainl poignée Lunaelac. 119: pompa regali, -a simul imperiali,f illi pour saisir les marmites brOlan tes: UDALR. consuet. procedunt. 2) au figuré: Lupus epist. Il p4: dum alu 15 Clun. 1136 col. 729e : Duo paria -arum que ira romanice dignam sapientie -am non capiunt. BERNARD. serin. de appellantur, manusquc deffendunt a cabre caldarii, div. 8,8 p. 116,27: extendens se in anteriora, ad -am quando recens ablatum ab igne quoque est movendum superne vocationis et introitum future beatitudinis (cf. vel inclinandum (cf. GuiLL. HIRS. const. 1,98 col. I032). lb. 16,6 p. 148,10). 3) en parlant de la gloire de la 2. palmaria, -e f [de palma, palmier] formes: Résurrection: ERMENR. Svai. 9 p. 160,35: discipulis 20 palmacia: RADULF. Die. imag. hist. t. 11 p. 59. palmara: mandatum dederat ncmini banc ante gloriosissimam C0D. Caiet. 1 70 p. 129,2 (a. 976). palmeria: CARTUL. resurrectionis sue -am dicendum. Ion. SCOT. divis. nat. II Hosp. S. lob. Hier. 459 p. 315 (a. 1174). 539C col. post resurrectionis -am. 4) louange: palmeraie: COD. Caiet. 1 70 p' 129,2 (a. 976): pergit ADALBOLD. Henr. 11 12 p. 687,4: sub en glorificatione osque in -a que pergit ad ecclesiam Sancte Balbine. quidam -as, quidam lacrimas fundebant. 25 CARTUL. Hosp. S. loir. Hier. 459 p. 315 (a. 1174): mens 1V) sens symboliques: A) louange de la Vierge: SEQ. situs inter parvam -eriam et Tyberiadem. P5. BENED. mcd. 75 p. 75,3a: de beata Maria V./ nescit mundus tibi PErR. gesta II p. 51 : Franci restaurabunt Terrain parera/ nain -am singularem/ Dei es hospitium (cf, Promissionis et stabularunt equos sues in -a de Baldac MIRAC. Mar. Virg. Rup. Amat. II 34 p. 241). BERNARD. (cf. RADuLF. Dic. imag. hist. 11 p. 59 [= palmaciaj et MORL. Trin, 925 p. 34 lux Syon, aula David, rosa, -a, 30 ROC. Hovnrwn chron. Il p. 355). cipressus, Cliva. palmaris, -e supérieur, ce qui constitue le mérite de B) les sept palmes désignant les dons du Saint Esprit: (PANAS: -is, magna, precipua): A'n'o VERC. epist. Pauli AUDRAD. cairn. 1243 p. 79: de me, deque Patte procedit col. 692D(11 Tim.): hoc enim negabant, quod -e est Spiritus aImus,/ quem septem -e, faciem que fontis Christianorum, ut credant se in futurum a mortuis amictant,/ multiplici donc, distincte, mystice signant. 35 resurgere. C) symbole de l'Église: ALAN. INS. dist. coi. 889 8 : -a 1. palmarium, -i n. forme paimerium: ACTA episc. dicitur etiam Ecciesia propter predictas rationes oncle Antipol. 79 p. 101 (a. 1159). lob in persona Ecclesie ait : Et sicut -a multiplicabo dies. 1) valeur, mérite, ce qui mérite louange (PANAS : -um, D) symbole ck la vertu et de la perfection quod in palma est, i. e. in laude, sicut mensorium quod D: I) définitions: HRABAN. univ. 19,6 coi. 511 -a autem 40 est in mensa. Uouiio 5v. pando: hoc -um, palme significare potest hommes virtutum decore semper precium): CAR-rUL. Clun. 11 1537 p. 586 (a. 980): ad virentes et victoriarn de vitii omnibus spiritualibus augendum enim sperate retnibutionis -um pie rogavit cupientes. PANAS :, -a signifient ... perfectionem, oratu quo canonicam quant ipse ... pro sustentatione virtutem, ALAN. INS. dist. col. 889A : -a ... dicitur iustus. diaria ... ah ecclesia marre possedit, prefato abbati 2) les bonnes oeuvres: ALAN. INs. serin. b p. 249 : sic cives 45 traderemus. VITA Theodardi Traiect. 8 p. 590 A : tempus huius castri, id est cogitationes cordis nostri veniant ci aderat quo omnipotentis sublimitas Dcitatis vitam obviam cum ramis -arum, id est cum fructibus bonorum iustum ... glorioso passionis -o coronare in concilie operum. secretali perpendebat. V) pour pagina: texte, écrit: PETR. DAMIAN. canin. C, 2) hospice pour les pèlerins de Terre Sainte: ACTA D 1,19 p. 137: lector, apostolicas bene prudens penlege 50 episc. Antipol. 79 p. 101 (a. 1159): omncs amministra- -as,/credere ne dubites, quas tenet aima fides! tiones sive baIllas ... adiudicavimus canonicis et hospitale palmaceus, -a, -um [palma] de hoisdepal;nier, de tronc de coin sue et -erium, excepta illa parte infenius et palmier: GUILL. Tv. hist. ren. transir. XIX 22 p.918: superius, quam inedificavit episcopus, prout columpne comportatis igitur navibus et trabibus -is, quales ilia regio consistunt, ab angulo sue domus usque ad angulum 141 palmarium—palmentatica 142 parietis, quam episcopo attribuimus. y. pabnarius. digno fecimus pretio venundari et id tue fraternitati 2. palmarium, -i n. [pour palumbarium] colombier: transmisimus sigillatum. DIPL. Henr. 111 198a p. 254,6 (a. 1047): intra urbem palmatianus, -a, -um (vin) de palme: PAUL. AEGIN. cur. quoque Albinganum salas, casas cum suis atriis et 195 p. 119,6 in represso vero fluctu existente vinum ingresibus, ortis, accessibus et -o. y. palumbarium. dande austerum. non febrientibus quidem -ont aut ami- palmarius, -i in. [palma] formes: palmerius : ROTUL. neum aut spatitin aut omfacomellito. pip. 10 Richard. 1 p. 12 (a. 1198). palmerus: CARTIJL. palmatio, -rus f [palmal action de passer la main pour Glamorg. 111 p. 108 (a. 1173-77). nettoyer un objet (ici le calice) : PETR. CANTOR sumita « poivrier », pèlerin revenu de Terre Sainte: CARTUL. sacrant. I 62,40 p. 158: similiter etiam iliud quod post sclect. Altmann 149 p. Ii (a. 1085-1106): servare pacem 10 communionem in recentatione vel ex -ne infunditur, viduis et orphanis ... et -is et romipetis et yens dicendum esset esse sanguis. penitentibus. SAEW. Terr. Sanct. P. 258 ex navibus palmatoria, -cf verge : ALEX. NECK. sac. ad ah. p. 372 triginta ... omnibus oneratis -is vel mercimoniis. CARTUL, scolaris liberalibus educandus artibus ... ferat -am sive S. Vinc. Cenom. 427 col. 248 (XI-XII s.): Roberto -o. volariam vel ferulam qua manus pucrilis leniter feriatur ob CARTIJL. S. lob, in Val], 8 p-6 (e. 1108): Clemente fabro, '5 minores excessus, virgis veto cedatur cum res id fieri Guillelmo -o ... Ernaldo -o. CARTA c. 1150 (Danelaw desideraverit. y. palmatorium. Charters 452 p. 332) : pratum quod fuit Codrici -i. palmatorium, -i n. [palma] verge: Uciu'nro s.v. ferio: ROTUL. pip. 23 1-Ienr. 11 P. 132 (a. 1177): H. -o de ferula ... quoddam genus herbe et -um mdc factum Hecham. INQU. terr. don. P. 112: Galfridus -us. dicitur ferula ... de hoc genere herbe faciunt -um et levain palmata, -cf [palma]forme palmada Doc. Port, reg. 20 manum discipulorum verberant. y. palmatoria. 1 152 P. 177 (a. 1136). 1) paumée, coup appliqué avec la palinatus, -a, -um forme palmeatus: PArIAS. paume de la main: a) en généra!: Doc. Port, reg. 1 152 A) adj. : 1) avec porteurs de palmes: Gosc. CArr. p. 177 (a. 1136): et pro I -da det X quartarios. Et eum transi. Aug. 1117-22 p. 40": erat aima dies palmarum suo punio des illa garganta. b) en guise de pénitence: Fecit ecciesia festiva flonidam et -am processionem. DECRET. Burch. 19,25: XXV psalmi coin venus 25 2) orné de la palme du vainqueur: P pis: -eatus, per noctem et cum -is CCC excusant biduanam; centum laureatus, coronatus. Uoisrio S.V. pando: -us, -a, -um, psalmi cum venus per noctem et cum -us CCC excusant eoronatus. triduanam. BARTH. Ex. pcnit. 135 : quidam dicunt viginti 3) dans l'expression toga -a : vêtement brodé de palmes, -as valere pro uno die [ieiunii]. 10H. LAIJD. Pctr. Damian. porté par le vainqueur: HRABAN. univ. 21,17 col. 5730: 3,16 (AASS Febr. III p. 419 B) : ceteris autem spiritalibus 30 toga -a dicebatur quant merebantur hi qui reportabant exercitiis, discipline videlicet metanaeis, -us, prolixis de hostibus palmas (cf. Isto. etym. XIX 24,5). PAnAs: -a ulnarum extensionibus ... incumbebant. toga quanti reportabant victores; ipsa et picta quia 2) paumée, poignée de main donnée à la conclusion d'un victoria pingitur. AELFR. angl. sax. vocabul. p. 41 contrat: CARTUL. Careas. V p. 319 col. 2 (e. 1192): vestium nomina : ... toga -a vel toga picta, sige-reaf. emptio vel venditio non valet sine -a vel sine solutione 35 4) honorifique: ANOR. FLOR. Gauzi. 47b p. 88: -us pretii particulanis. y. palmatus, -us. baculo (sic), gemmis crustatus et auro. 3) poignée, mesure de poids: a) pour le se!: CARTUL. B) subst. m. : pèlerin de Terre Sainte: EKKEH. URAUG. S. Saturn. Tolos. 135 p. 100 (a. 1004-10): faciebant eos Hier. 33,7 nonnulh -i de Hierosolima rcdeuntes Aeris. redimere de sale unam iunciatam vel -am. CARTUL. S. palmatus, -us m. [palma] engagement confirmé par une Eparch. Engol. 224 p. 202 (a. 1041-43): de tali tributo 40 poignée de mains: CARTUL. Karrof. p. 163 (a. 1167): si quod de porto Bassels ... hoc est de asinarios qui portant quis -ui cum aliquo faciet, nec eum persoivet, septem salem de iunchatas, de hommes qui portant ad collum sohdos et dimidium inde neddat. -as, quantam partem. b) pour le grain: CARrA C. 1144 palmeatus, -a, -um V. palmatus. (Teulet, Layettes 1 86 p. 56 col. I): de blado quod palmecia, -cf. [gr. naÀœ'r(aç] espèce de tremblement de vendiderint ... non dent -am. 45 terre provoqué par un souffle venu den haut: RADULF. palmatarium, -i n. [palmentum, palmcntaticum] GLAS. hist. V, I 10 p. 128: eecidit de edo quod grece pressoir: REG. Sublac. 17 p. 49 (a. 936): alia vinea de dicitur selas vel casma scu -e, dum fuigor etheri Theodora et ah alio latere -o, cum vinea. ib. 10 p, 24 spiendoris insolito ad terras emittitun (cf. Apulée, De (a. 1005) : clusura de vinea majore in integno cum -o suo mundo 18). luxta se. 50 palmentarius, -i m. y. parmentarius. palmatiana, -e f [palma] objet précieux en forme de palmentatica, -e f [palmentum] forme palmentateca: rameau de palmier?: bu. DIAc. ROM. Greg. 111 24: C0D. Cavens. IV 588 p. 81 ex. (a. 1006). ib. VI 1001 quoniam non dilectamur xeniis, -as quas tua direxit p. 201,2 (a. 1042). MoN. areh. Neap. V 393 p. 5 (a. 1051). fraternitas cum gratiarum actione suscepimus; sed eas redevance pour l'usage du pressoir: Con. Cavens. IV 143 palmentatica—palmes 144

588 p. 81 ex. (a. 1006): demus ci ipsa -eca, ad complete vineis ... possederant, de -itibus earumdem vinearum ipse scptem bindemie. lb. VI 1001 p. 201,2 (a. 1042): per plantari fecistis. FOR. Conch. IV 9 p. 35: si quis vitem omnis annum .,. parium de pulli boni pro -eca. MON. vinee aliene absciderit, pectet quinquc aureos, et pro -ite arch. Neap. V 449 p. 128 (a. 1090): pro -a date nobis unum aureum, pro quolibet aljo sarmento quinque deveatis gallina bona una. u. palmentaticum. 5 solidos componat. PETR. BUES. amicitia II, I p. 242 : sicut palmentaticum, -i n. [palmentum] redevance pour enim fructus a -ite suum recipit alimentum, douce ad l'usage du pressoir. MON. hist. Neap. lI 1,8 p. 23,3 maturitatem perveniat. ALEX. NEcK. laus div. sap. VIII (a. 921) vinum ... promittit dividere per medietatem et 24 p. 482 : Bacchus .../ -ite pampineo tempora cinctus, pro -o pullos parium unum. COD. Cavens. 11455 p. 341.8 2) au figuré: a) par référence à Joli. 15,1 et Joh. 15,5 soin (a. 993): demus ci ipso -um, sicut consuetudo est. MON. 10 (ego vera ...; ego soin vitis, vos palmites) arch. Neap. V 512 p. 284 (a. 1104): binum veto ad RADRERT. corp. Dom. X p, 66,36-38: nain et -es bivendum ... et illi operariis qui illut bindemiaberitis de unum sont corpus et ideo unum ferre videntur fructum, communi ad exire debeatis et facere nobis debeatis illut qua uva quant -es adfert, de milice profluxit vjtis. -um ut iustum fuerit. u. pa!menxatica. FLODOARD. triumph. Palest. I 16 col. 499": vote tu vi us palmentellus, -j m. [palmentum] petit pressoir : COD. 15 haberis/ fructifieus -es. WALTH. SPIR. Christoph. 2,225 Bar. V 118,5 p. 202 (a. 1160): unam corrigiam de vineis p. 32: te veram vitem fecundo -ite querat. CARTeL. S. meis desertis coin Florent. Santon. 5 p. 36 (a. 1067): talis vero in dominica palmentum, -i n. pavimentum; cf. REW 6312: cf i/o!. vinea sustentans -itcs ulmus non infructuosa iudieatur. palmento] formes: palimentum: CARTUL. Cupersan. 38 BRUNO SIGN. symon. Il p. 555.41 : si ergo Christus vitis p. 83,2 (a. 1024). COD. Bar. VIII 22.23 p. 43 (a. 1099). 20 est, -ites veto christiani: sicut -ites vivere non possunt, si REG. Sipont. 37 p. 23 (a. 1155). nom. palmentus: MEM. separentur a vite, ita neque christiani si separentur a Amalf. p. 167 ex. (X s.). palmento: Doc. Long. 7 p. 7,32 corpore Christi. PETR. VENER. mirac. 1 9 col. 872c: bec (a. 1006-83). accus. palmento: COD. Amatf. 7 p. 12 namque est vinea, hi sont -ites. qui Vere viti Christo (a. 964). accus. p!. palmentas : COD. Caiet. 1 52 p, 97.13 inherentes. b) par référence à Ps. 79,12: extendit -ites sues (a. 954). MON. arch. Neap. V 421 p. 65 (n. 1074). ib. VI 25 ad mare et Ps. 71,8 : dominabitur a mari usque ad mare: 579 p. 55 (a. 1120). obi. palmentu: Con. Cavens. J 24 Orro FRIS. gesta 2,29 p. 135,28: urbs Roma ... a mari p. 27,22 (a. 844). palmèntum : Con. Amalf. 5 p. 8 usque ad mare -ites extendens, non solum ad terminos (a. 939). orbis imperium dilatavit. AcARD. S. Vin. serin. X 2 pressoir: C0D. Cavens. 124 p. 27,22 (a. 844): de terra p. 110: supra celum extendit -ites suas. INNoc. III reg. et casa et -u et pila et puteum. COD. Amalf. 7 p. 12 30 331 p. 481,36: attendentes ... quomodo religio et ordo (a. 964): haventem ibidem uno -o fabrito et uno duleo vester ... -ites sucs a mari osque ad mare extenderit. coin 889 serola. MON. arch. Neap. III 191 p. 24 (a. 982): ALAN. INs. dist. col. : -es ... djcitur aliquis conversus illut bindemiare debeamus catit omni nostro cxpendio et predicatione aspotolorum, unde auctorilas Hieronymi ad -uni et quicquid ibidem vinum mondain de ait : «apostolica communicatio non Iota extendit -ites supra dederit ... inter nos dibidamus ad -ton. CARTUL. 35 sucs osque ad mare ». e) disciple, membre d'une Cupersan. 38 p. 83,2 (a. 1024): quadtuor binee cum ipsa communauté chrétienne: LIuTO. Greg. 5 p. 72,12: electis coin terra bacua qui est infra, ipse binee et pila et -itibus monachorum [silva] repleta est. GESTA Pont. mangnano et gratta. Doc. Long. 15 p. 22 (a. 1053): coin Auliss. 6 p. 314 : [basilica] ... cepit pullulare et sorcionem in ipso -o nostro, cum camera et pila et platea christianos -ites propagare. UFFING. Ida 1,7: ut in regno suam quant ibidem habemus que residet in capite de 40 Dei multorum -itum vindemias carpere mereretur. Hucio iamdicta vinea. Con. Ar. 365 p. 494 (a. 1163): tria S. MAR. reg. pot. II I p. 484,40: in gentibus sucs -ites molendina coin -is destruxerunt. CARTUL. Traie 86 dilatavit. ORD. VIT. Il p. S (p. 134,7) : eandem vineam, coin p. 261 (a. 1170): vineas ... -o ligneo. id est sanctam ecclesiam, nullo tempore desistit colere patiner- e. palmar-. eiusque -ites per omnia mundi climata .. propagare. palmes, -lis In. A) rameau de vigne porteur de fruit, 45 d) saint, apôtre: HRABAN. univ. 19,4 col. 508": -ites sarment: I) au propre (GLoss. Augiens. bibi. Nom. 760 autem apostoli vel sancti allegoricc intelliguntur. CHRIST. p. 89: -item, flagellum vinee. HRABAN. univ. 19,4 STADUL. in Matth. 44 col. I422' : quod sanctos protulil, col. 506D: -es vitis, materia mollis, qui per novella quasi tot -tics misit. ALAN. INS. dist. col. 889 : -es brachia missus fructum afrert [cf, lsID. etym. XVII 5,91. dicitur sanctus Christo adherens per gratiam. e) en PANAS : -es vitis est. Uourio s.v. pando : hie -es, -jUs. 50 parlant du développement du bien ou du mal: GUIBERT. ramas vitis dictus a palma propter fecunditatem) : POETA Nov. moral. III,IX 20,21,22 col. 108A : unde -ites interne SAXO 4,259: -jte dilTuso raillas dam pampinus uvas / virtutis etïundat. URBAN. II epist. 116 col. 389c contegit et fructu vacua stat vjnea lata. ACTA pont. Rom. (a. 1094) : pullulantes vitiorum -ites divini verbi falce Gall. B 32 p. 56 (a. 1160-76): terrain quam ... cum recidere. 145 palmes —palmus 146

B) plant de vigne?: CARTUL. S. Mur. Via Luta 4 AELFR. angl. sax. vocabul. p. 48: nomma navium: ... p. 4,7 (a. 949) petia de terra unam in integra coin omni rojres blaed. ib. app. p. 56: nomina navium et -iti suc, ad vineam pastinandarn. instrumenta earum ... -a, ar-blaed (cf. ANGL. SAX. C) rameau d'arbre (ici rameau d'olivier) : P0N1iF. vocabul. I p. 63). ALEX. NEcI. utens. p. liS: Rom. 29,7 p. 211: benedicantur et hi -ites olivarum. extremitatcs terni, a palma -a dicitur, quia plana est ad D) jeune pousse d'un arbre: I) au propre: PArlAs: modum palme. de là: extrémité du gouvernail: PAPIAS: -ites, novelli. 2) (au figuré) rejeton, jeune enfant: SEDUL. -a, gubernaculi pars ima. canin. 1! 23,1 p. 189: splendide -es, ave. Francorum 3) rame : WALTH. SPIR. Christoph. li 4,47 p. 42 : quod gloria gentis./ spes magni populi, splendide -es, ave. medium succidat -a fluctum. palmetum, -i n. palmeraie (UouTlo S.V. pando: hoc 4) instrument aratoire à plusieurs branches, espèce de -uni, locus ubi palme erescunt): Dicuir.. mens. orb. VII 44 fourche: UouTlo 5v. pando :-a est instrument uni rustico- p. 86 : nemora pomifera, -a canotas ferentia. GIL0 hist. rum cum tribus vel quatuor vel pluribus ramis, quia Hier. 111 363: (une sibi Hierusalem fieri per cuncta habéat ramos extensos sicut palma digitos. patentem/ .1 lune -a suis insontes suggerere hastas. 5) petite poignée, mesure de capacité: PAIJL. DIAC. palmeus, -a, -uni palmes, de branches de palmier: 15 homil. sanct. col. 1513': habere ... -am unam farine. METELL. Quit. 16,19: paraverat ferenda membru vase VITA Dunst. 10 p. 18 illud vas niedonis ad trains -c iam.f quod arte textili fuit/ ubiquc -is conexum spatulis/ mensuram. sagace diligentia. lb. 16,24: in veste -a Iatens/ corpus 6) palme, récompense des bienheureux dans le ciel: sacrum. HRoTsv. Gong. 486 p. 48: manibus bravii -a perpetui palmicius, -a, -uni palmitius, -a, -uni palmes, de 20 (cf. id. Mat. 793 p. 26). SEQ. mcd. 114,6b, p. 107: branches de palmier (tressées ou tissées) : NOTK. BALS. secutus pium verbigcnam/ tenet, ecce, -am. martyr. non. jan, : fune -tio renes sibi constningens 2. palmula, -e f [cf fr. palmouic] forme palmola duriter laniatus est. FLODOARD. triumph. Antioch. Il 8 CAwruL. Salvan. 317 p. 252 (a. 1155). col. 575A : -tio stringit lumbos sibi lune coercens. palmoule. variété d'orge: CARTUL. Salvan. 317 p. 252 MwrELL. Quir. 17a.12 : qua dum reliant debuit martyr 25 (u. 1155): medietalem tocius decime ... scilicet de -ola. sacer,/ -cia tunica tcctum levant sarcofago. ib. 185 p. 154 (a. 1160): sextam parlera palmifer, -u, -uni. I) adi. : qui conduit au saisit éternel: frugum, scilicet -e. mliii et omnium aliorum leguminum. 10H. Scor. versio Dion. Ar. 11 7 col. 1106 A : ipsum -ri. palmalis (2). beatificant ad -uni vcnicntem [mcm. palmulatus, -a. -uni [palma] bai, roux (en parlant de la 2) subst. in. : « paumier ». pèlerin (le retour de 30 couleur d'un cheval) : UGuTI0 S.V. spadis spadix, Jérusalem: CARrA u. 1139-46 (MONAST. Angl. VI 1 subrubeus. fuivus, scilicet colore palme : unde p, 729): -is fratribus mets. GIRALD. iur. et stat. (Brewer, dicuntur -j, scilicet equi flavi et rubicundi coloris, sicut Giraldi opera t. lii) p. 291 : nos et -os in quorum palma vel qui palme figurant habent in cruribus. comitatu fuimus ... obvios habuit: qui cum peregrinos palmulus, -i m. [palmus] petit palme (mesure) : UGuTI0 nostros precedentes tain 35 s.v. panda : hic -us, diminutivum. palmiger, -a. -uni I) adj.. porteur de palmes, porteur de palmus, -i m. A) paume de la main.: [)au propre: c branches de palmiers: FLOR. Luoo. carm. III 155 p. 522: IONA5 AUREL. Hubert. 5 p. 810 : ut ungues eius -is t ex mitis placido Jesus consedit aselle,/ -is turbe manibus ambobus viderentur infixi. MIRAc. Mar. Magd. col. 741 dant cantica laudum. erant ... illius digiti ... incurvi alque defixi in -o. d'où 2) subst. m. : « paumier », pèlerin de retour de 40 l'expression palmotenus: REGINALD. CoLou. Cuthb. 68 .Jérusalem : PETR. GUILL. Aegid. p. 319.26: coin p. 139: rnanus ... in curvum paimotcnus intorquens. quibusdam -is advcnit. 2) par extension: main: ANNAL. Brunw. a. 1146: ut pahnitius, -a, -uni palmicius. partis qui -o comprehendi queat. pro denario Coloniensis palmo 1. couronner: UGuTI0 S.V. pando: -o. -as. monete daretur. spèc., en parlant de la maits de Dieu coronare. 45 DHUODA lib. man. p. 74,33: pontum et arva concludis palmola, -e f t'. 2. palmula. -o. HROTSV. Mur. 873 p. 29: quique voles proprio palmosus. -a. -uni victorieux, triomphal: UGuTro S.V. mundum concludere -o. WALTH. SPIR. Christoph, 11 pando : -us, -a, -uni, victoriahs, triumphalis. 3,126 p. 37: qui ccli terreque suo fert climata -o. Guino I. palmula, -e f 1) paume d'une petite main: Gosc. Axu. (2) Hasting. proel. 66 : [pater omnipotens] qui -o CANT. transi. Aug. Ii 15 coi. 39 parvulum ... tensis in 50 celum, terrain. mare ponderat equc (cf. is. 40,12). celum -is orantem. B) palme, mesure de longueur: 1) petit palme ou paume 2) pale, extrémité d'une rame : HRABAN. univ. 20.40 correspondant à la largeur de la main (116 de coudée ou coi. 555°: -a est extrema latitudo revu, u palma dicta 114 de pied. env. 8cm.): u) définitions: ANON. geom. II qua mare impellitur (cf isID. etym. XIX 2,7. PAPIA5. p. 337: -us habet digitos quatuor, uncias tres. GERBERT. 147 palmus—palomarium 148 geom. p. 58: -us, quarta pars pedis, quatuor digitos pedes, per semipedes et per -os dispersissent) : Coo. recipit, uncias autem tres. Dictus autem -us a palma, id Cavens. 1 112 p. 41,11 (a. 900): cirea ipsa casa est a manu expansa, que quatuor digitis constat. ib. rebolbente in pars orientis unum -uni una uncia. COD. p. 63: -us habet lineares digitos IV, constratos XVI, Amalf. 37 p. 57 (a. 1024): in pede passi camisali scx et solides LXIV. AELFR. angl. sax. vocabul. p. 43: -us, s -um unum. Lui. fid. Brac. 1 54 p. 78 (a. 1047): [larea] span vel hand-bred. PAPIAS: -us dicitur a minimo digito habet in amplo 1105 cubitos et -o et de altera parte 111' usque ad maximum. ib. : sexta pars cubiti est quod est cubitos et -o et in longo XCem passos et duos cubitus. -us. Uourio s.v. pando : hic -us, quedam mensura scilicet MON: arch. Neap. V 475 p. 197 (a. 1094): abet ibi de palme. Huoo S. Via. diif. 136: -us quatuor digiti. PETR. Iongitudine passi quadraginta minus -os duos. ib. VI 568 1185D: COMEST0R hist. schol. add. col. -us, -i quarta est io p. 32 (a. 1117): memorati -i [mensurati suai] ai manu mensura, que fit in pugno, extenso pollice, reliquis digitis virile iusta. 10H. SeRInA 1513 p. 275 (a. 1158): pro tribus complicatis continens dimidium pedem. b) dans des -is terre. REG. S. Silv. 28 P. SOI (a. 1165): unam petiam énumérations de mesures: GERBF.RT. geom. P. 58: vinee ... que sit septem -orum in opertura. mensurarum autem vocabula ah antiquis inventa ... hoc Cl palmeraie: CARTUL. S. Sepulcri 69 p. 141 suint : digitus, uncia, -us, sexta, que et dodrans, pes, 15 (a. 1162): qui terrain a -o usque ad carrobletum, a laterculus, cubitus, gradus, passus. DOM. GUNDISS. div. caneto usque ad flumariam ... perambulaverunt. philos. P. 109: mensorum enim instrumenta suffi pes, palnagium, -i n. y. pasnagium. -us, cubitus, stadium. e) dans des indications de 1. palo 1. échalasser: a) poser des échalas: REG. dimensions: WALAHFR. Gall. 1,28 P. 306,22: habebat Sublac. 142 P. 193 (a. 965): vinea ... ad tenendum, [piscis] autem in Iongitudine -os XII et in latitudine III!. 20 colendum, meliorandum, propaginandum, -andum. ib. Doc. cath. Ovet. 17 p. 66 (a. 905): in unoquoque passu 59 p. 100 (a. 978) : a castaningi pali (sic) eam [vineam] duodecim -os. ODORAN. opuse. cap. 6 p. 202: lignum -are. lb. 86 P. 131 (a. 1008): terra ... ad vineam cuius Iongitudo sit plus minus duorum manualium pastinandum et duabus partis -andum, Tertia parte pedum et crassitudo illius plus minusve unum possideat -amas nos ... et vobis claudendum, CARTUL. S. Prax. 4 -uni. d) expresion linearis -us: GERBEnT. geom. p. 57 : 25 P. 47 (a. 1011): de omni tuo expcndio propaginare, -are, quatuor lineares -os. e) noter la dimension restreinte dune claudere et per omnia allevare. CARTUL. S. Mar. Via paume denfant: HILDEGARD. scivias 3,6 col. 633°: inter Lata 52 p. 64 (a. 1027): a tenendum, claudendum, exteriorem et eumdem medium est latitudo unius -i quasi cultandum, pastinandum, propaginandum, -andum puerilis manus. vineam. b) préparer des échalas: UGUTIO S.V. palim: -o, 2) grand palme (12 pouces ou 112 coudée, env. 20 cm) : 30 -as, palos preparare. ITIN. S. lacobi IX 2 p. 88 statum hominis recte de octo 2) enfoncer des pieux, construire une palée pour -is esse dicimus. BENINC. Rai. 180 p. 379E : latitudo [mur,] soutenir un ouvrage de terre: CARruL. Andegav. 111 109 novent -orum magnorum. REG. S. SiIv. 28 p. 502 P. 82 (c. 1115): paratus est probare Harduinus ... quod (a. 1165): unum canistrum uvis plenum duorum -orum in eam [inclusam] ipse -averat tempore patris sui. fundu et unius summissi in altitudine. CARTUL. Popul. 35 2. palo I. u. palor. 173,8p. 103(a. 1180):fiai clausus ortusde bona tapia a te 3. palo I. révéler, divulguer (UGu'rio S.V. palini : -are, id 111bus de VI -is in alto et in grosso. CARTUL. Hosp. S. lob. est manifestare, aperire) : EGID. PARIS. Carol. Iv. 124: Las Hier. 859,48 p. 544 (a. 1188): sacrista quotidie det ci -um est en prodere, quis sum/, qui loquor, et quo sunt formata candele. PF.TR . COMESTOR hist. schol. col. 1170 0 : Iosephus referre -arum. vocal cubitum duos -os. GuILL. CAss. 1 754 p. 299 40 patocopia, -e f [palus et copia] palissade: AGNELÉ.. (a. 1191): colurnpnam I marmoris longam -orum VIIlI RAV. lib. pont. 95 P. 338,25 : in Cesarea iuxta Ravenna a 1/2 et grossam -orum 1111 et summissi I. noter l'emploi Longino prefecto -am in modum muri profiter metum dans le vocabulaire de la construction navale: OBERT. gentis extructa est. ScRIBA a. 1190,112 p. 45: unum bucium Iongum XL godis palomaris, -is m. [cf esp. palomita; Corominas III et amplurn in plano -is XII et plus et in buca -is XVII. spéc.. 45 p. 628 s.v. paloma] muret construit dans une rivière pour mesure étalon : Mow. arch. Neap. VI 561 p. II (a. 1115): diriger l'eau et la canaliser: CARTUL. S. Petri Arlan. 6 -os sex ai -urn iustum. REG, S. Silv. 38 p. 508 (a. 1191) ad p. 22 (a. 929) : usque ad illos -es qui surit in illo arroio. -um dcsignatum in petra in portum predicti monasterii. ib. p. 23: suas defesas pascibiles de illos -es usque in 3) mesure agraire utilisée en Europe méridionale (Italie sumo illa sema majore semper defesata. du Sud et Portugal; cf. port. « palmo» = env. 0,20 m.) 50 palomarium, -in. [palumbus; cf esp. palonia] formes: (PAPIAS: -us in mensuris agrorum. Uauîio S.V. metior: palomarius : ARCU. com. Barc. 100 p.245 (a.931). digitus est minima pars agrestium mensurarum unde indécl. palomar: CARi-A a. 1144 (Doc. ling. Esp. I p. 66). uncia ... -us ... pes ... passus ... pertica. Ps. BOET. geom. colombier: ARc-i. coin. Barc. app. Il B p. 444 p. 196: cura vcro agros per aetus, ... per cubitos, per (a. 924) : ipsas casas et curte et -o et ortos. ib. 100 p. 245 149 palomarium—palpabilis 150

(a. 931): kasas, cottes, ortos, -os, terras cuitas et vineas. occidunt. CARTA a. 1144 (Doc. ling. Esp. I p. 66): damus palpabilis, -e palpable, tangible: A) au propre: I) en nostras medias casas ... cum suo -r et alio medio solar. général: RAØBEwr. corp. Dom, 517 p. 161 : dicunt palombaria, -e f y. palumbaria. nullum corpus esse quod non sit visibile et -e. CARTUL. palombula, -e f y. palumbula. 5 Mai. Mon. Dun. 116 p. 110 (a. 1050-60): nec scrmone palor, -ari I. forme palo: Uourio S.V. palim. A) errer tantum audibilem, serf intuitu etiam visibilem et tactu çà et là sans direction précise (GLass. Augiens. bibi. quodam modo -cm, assensum suum hune fecerunt. (iudic.) 939 p. 93 -antes, sparsi discurrentes. PAPIA5: HILDEGARD. scivias 2,2 col. 451A : -cm ... comprehensio- -antes, palam vagantes sparsi) : I) en général: MIRAC. nem [habet lapis] ut habitationem et defensionem Dion. Paris. p. 346: equum per diversa -antem vinetum 10 exhibeat. PErR. CANTOR summa sacr. 1 65,65 p. 169 quis repent. FULCO. MELO. nupt. VII 1054: [avis] quam [corpus Dominzl -e grossis manibus. sens érotique: CARM. si -antem cernunt in luce volantem. 2) en parlant de erot. Rivipol. 14,42 p. 188: et staturam gracilem/ quis soldats: a) marcher sans ordre: RADULF. CADOM. gesta videret,f nec doleret / non esse -cm? 2) en parlant du Taner. 23 p, 622: hi -antes prefestinantis militic vcstigia Christ: bu. FI5cANN. conf. theol. 1124 p. 114 : docuit legebant. b) aller à taventure: GUILL. PICTAV. gesta 12 is te solum 'vivum et verum Deum non esse corporeum vel p. 24 : his dein cum sous quatuor subtrahit se, atquc -atur. passibilem aut -cm. AIIBAUD. corp. Christi col. 1344 e) errer à la recherche de ravitaillement : RICHER. 111 75 seque ipsum et -e et tamen incorruptibile demonstravit. coin L. H p. 92 : ibant ergo equites -antibus ad vietum ALGER. LEOD. saer. corp. Dom. 1 9 col. 768c: post deferendum stadiis CLX cireumquaque. 3) en parlant de resurrectionem ostendit corpus suum vuineratum et -e, navires errant sur la mer: GAUFRID. MALAT. III 17 20 quale ante passionem habuerat. BERNARD. homil. Mar. 1V p. 66,37: quatuordecim ergo naves, quas galafros appel- 11 p. 57,13: fiat mihi [sc. Verbum] ... visibile oculis, -e lant ab Africa regis Thimini piratarum more per mare manibus. CALTER. S. Via. labyr. Franeic p. 213,26: nega- -antes. bis visibile et -e quod Iohannes conûtetur se contrectasse? B) fuir en débandade: 1) en général: RIMB. Anse. 16 (cf. I lob. 1,1). HERS. Bos. me]. col. 1383': idem ipse nunc p. 37 : populi ... a loco ipso exeuntes et bac iliacque -antes. 25 inter suorum manus ipsis se -cm prebens ou du démon: VITA Paterni 14 p. 469 : passi -antes per diversa. LAUR. OSBERN. lib. mirac. 19 p. 149,23: malignus spinitus CAS. Wenz. li p. 37,13: conspiratores iam iamque -antes visibilem se atque -cm prebebat. 3) (péf.) matériel, char- ac fugientes. 2) en parlant de militaires : WALTHARU5 1218 nel: EP!ST. Hann. 36 p. 76,17 : ut ... geminani mihi fecerim coin p. 73: est satius pulcram per vuinera querere mortem / solennitatem, unam quidem erassam, -cm et quart solum amissis -ando evadere rebus. FULCO. Mao. 30 corporalem festivitatem, Miam ... unicam, festivam et tupi. III 180: terga Philistei dant, ... f -antes fugiunt ut intellectualem celebritatem. oves pastore carentes. 3) sens passif: être mis en déroute: B) au figuré: 1) qualifiant un terme abstrait: a) la foi: HERM. AIJGIENS. chron. a. 1051 p. 130,22: quidam AMADELJS LAU5. homil. 1,168: ut ceca infidelitas milites ... cesis -atisque Ungariis, reliquo exercitui viam arguatur a lumine et fides Christi se -cm prebeat et pandunt. 35 inofTensam. bl ini sentiment: BERNARD. sent. III 73 C) vagabonder, être en état de vagabondage : UGuTlo p.109,6: taetui eomparatur amor parentum: quia s.v. palim : -at qui nullo loco propriam habet affectus iste promptus omnibus et quodammodo grossus mansionem. et -is. 2) s'appliquant aux ténèbres: a) dans le domaine de part. prés. palans, -tis A) adj. : I) qui s'enfuit, qui erre: la nature: FRIDUG. subst. nihil. p. 133: per hoc tenebras a) en général: ANOR. FLOR. mirac. Bened. 111 16 p. 242: 40 non esse impossibile est, quia esse necesse est quod, ex co -tis matnis horrens insecutionem. b) (par métaph.) quod est -e, probatum est (esse>. SIGEBERT. GF.MBL. WALTH. MAP nug. cur. IV 13 p. 187,6: in nostrum Wicb. p. 515,25: illos tenebre -es ab itinere revoeant. semper tendimus interitum, vagi et -tes. GU!LL. TYR. hist. ter. transm. lI 17 p. 97 : erat ... acr 2) (en parlant d'ennemis) mis en fuite: THIirrM. 8, 31 caliginosus, et tenebre continue perte -es. spéc., en p. 530,3 : Bolislavus optata prosperitate inimicos -tes 45 référence à Exod. 10, 21-23 et Ps. 105,28: AIM0IN.FL0R. insequitur. ANaR. FL0R. mirac. Bencd. 114 p. 197: super minac. Bened. II 5 p. 139 : quia Egyptiis erant tenebre eorpora interfectorum ... -tes trucidant hostes. crasse et -es. b) en parlant des ténèbres du péché: ACARD. B) subst. m. : I) rôdeur: RIcHER. 1135 t. I p. 184: in S. Via. serm. XV 4 p. 204: voeans cum in admirabile dumeto mox repertus, tribus lanceis a -tibus transiixus luMen suum (I Petr. 2,9) a -ibus tenebris Egypti. PETR. 496A : est. M CELL. epist. 164 col. neque, inquam, soient, neque 2) celui qui a été mis en fuite: ALCUIN. carm. 1 546 diem, neque lucem, sed plane -cm offendo obscunitatem. p. 182: -antum (sic) euneos victor tex caedit ubique. b) d'où tenebre -es, interiores, extcriores : ALAN. INs. THTETM. 7,21 P. 422,19: quibus primo conilictu serm. div. d P. 275 : Egiptus interpretatur: tenebre, per secundoque fortitcr rcsistunt et ex eis multos -antes quanta intelligitur mondas iste, in quo sunt tniplices 151 palpabilis—palpebra 132

tenebre tenebre -es, tenebre interiores. tcnebrc personas, quas non caperet -o dont. exteriores. INNoc. III miseria III. 8.1 p. 83: sexto [pena 2) action de toucher, d'effleurer: a) par rnétaph. infernalis] est tcnebre -es exleriores et interiores, 3) en PAUL. ALB. epist. 2,1 col. 419 8 (p' 100): si ... nec a CCpLO tain parallèle avec tractabilis : a) que l'on aurait pu toucher (le proposito reccdere voluenis, insensibilem dicam buisson ardent): LANFR. comm. Pauli 12,9 col. 403: metallum, qui nec vulnera inficta sentis, nec -vis tactu quando lex data est ludeis, apparuit ignis tractabilis, id mollescis. b) sinon vine de tentation : GUIBERT. Nov. est -is ... in quo loquebatur Deus (cf. Exod. 3.2). h) en moral, X.45,10 col, 304A : in terra ergo Gessen habitat, parlant d'une personne : abordable, que l'on peut toucher: quisquis corpus suum, ac si terrain sic regit et GIRALD. topogr. 11 28 p. 115: se populo quasi ordinal, ut -ni. id est tentationi. fluxuum carnalium mansuctum, -cm et tractabilem exhibebat. 10 appropinquare discernendo studeat, palpabilitas, -tis f état de ce qui est tangible 3) (au figuré) caresse, flatterie: BERNARD serm. sup. HILOEGARD. scivias 2.2 col. 451': in lapide est virtus cant. 42, 1V t. Il p. 37: tu si temetipsum intus ad lumen humons, vintus -tis et ignea vis. Prîa. CANTOR somma veritatis, et sine dissimulatione inspicias, et sine -ne sacr. I 65,76 p. 170: naturam -ris. tangihilitatis et alias diiudices, non dubito quin humilieris, RICHARD. Div.

proprietates corporum grossiorum retinebunt. 15 gesta p. 428 : omnes sucs [captivos] decapitavit et erga palpabiliter adv. [palpabilis] de façon tangible : ARN0 ipsum Salahadinum se idem voluntatis habere sine -ne REICHERSB. apol. p. 76.29: « quoniam in ipso [Christo] renunciavit, inhabitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter o, palpativus, -a. -uni [palpe] (au figuré) qui cherche â visibiliter, sensibiliter, -r. flatter: PETR. DAMIAN, seront, 60 col. 844° : non est hoc coin palpamen, -mis n. I) action de toucher: a) en général: 20 -a dissimulatione tacendum, quosdam ANDR. FLOR. mirac. Bened. III 11 p' 235 : veruum primo vestrum tantis impatientie stimulis agitani. blando -inc. a loco scrutait vulneris retrorsum acta pelle, palpatus, -us n;. A) action de palper, de toucher: dont exterius cruor non valet profluere, ... animal 1) action de palper dans l'obscurité: fou. Mm i'. Job. SI dispendium incurrebat vite, b) caresse: Ono CLUN. 0CC. p. 351,41: hastili subacto et te -u sollicitius explorata Il 282 p' 23: -inc tactus / illecebratus erat. EcBAS. capt. 25 gradum ab incepto iam meliora deliberans retinet. spéc., 816 p. 119: preses eas clairet blando -inc tractet. en parlant des aveugles : ADREvALD, mirac. Bcned. 17 2) par métaph. : action de guérir en touchant (par une p. 41 : repentina luminum cecitate adco percelluntur, ut intervention surnaturelle): LETALD. Maxim. 56 p' 613:0 nec mutuos cernere quirent vulius, nec quamlibct in celestis Regis potentia .,. que -inc spinitali a mortali pattern, saltem -u, quo progredi valerent agnoscere. voluit humanitus sentini, innatum glaucoma destruxit, 30 2) (sens érotique) caresse: Vin Dunst. 21 p. 32: EKKEH. IV bened. 1 31.67 p. 164: carcere confrâctus quas [inulieres] ille ... alternatim .,. turpi -u et absque salubni -inc tactus [se. Laurentius],/tres cruce signatos pudore utniusque libidinose tracLavit. GUILL. BLES. pu], vestivit lumine cecos. et musc. 142: omnia -u digna fuerc Jovis. 3) flatterie coin palpamentum, -i n. I) (sens érotique) care.çse: VITA GESTA abb, Trud. 16 p. 304,38: frequcnter Dunst, 21 p. 32 : repente prosilivit lascivus ... ad 35 ]ene habebat colloquium, non disceptando ... sert predictum luparum -uni. duritiam cordis eorum -u et fricatione qua opus crat 2) (au figuré) flatterie: Episî. Worm, 1 37 p. 71,25 emollicndo. (a, 1025-44) iustius enim erat, quod in me livonis B) (par rnétaph.) objet que l'on palpe: H1LDEB. ord. putabas, temptamento medeni, quam -o contegi. mundi col. 1227C: soleque pnivati tanquam sint palpanter adv. [palpe] en tâtant, en palpant: 40 exoculati,/ querunt -us alienos atque dueatus. REGINALD. . Cuthb. 36 p' 79 : manu festinante, palpe, -arum f pi. o. I. polo. sacra indumenta cxplicans et replicans, evolvendo palpebra, -cf et en général palpebre, -arum f paupière evertens ac -r explorans, ni] penitus omnium exustam (ou les paupières) : A) en général (HRABAN. univ, 6.1 repperit. col- 150': -e sunt sinus oculoruni a palpitatione dicte, palpaticus, -a, -uni (péj.) palpable: HILOEB. 45 quia semper moventur [cf lsio. etym. Il, 1.391. AFLER, A Mar. Aegypt. IV col, 1328 : soin mulier misere sortis, angl. sax. voeabul. p. 42: -e. bncawas. PAPIAS: -e a rea plus muliere,/ soin mortalis. -a, matenialis. palpitando dicte quia currendo invicem oculorum (u. palpabilis A 3). optuitum refieiunt, puis in ondine stantibus ad corum palpatim adv, [palpo] en tâtonnant : GLaSS. (Eranos 23, munitionem.): 1) d'une personne: LEx Fnision. 22.15 : si

1925 p' 171): pedetemptim, -m, paulatim. 50 -am supeniorem aut subteriorem, vulneraverit. ANAST. palpatio, -ois f 1) action de prendre, de saisir (avec le chron. p. 165,13: invenerunt puerum naium oeulorum et gén.) : CAWruL. Catalaun.. p' 40 (XI s.): quatinus -arum exortem. loi-t. Scoi', gloss. Mari. Cap. 58,3 episeopus absque cuiuslibet munenis -ne dispertiatur. p. 64,27: pili -arum tautones vocantur. PAUL. AItGIN. Eoiotus PARIS. Carolin. 111 404: in tota gente probatas / cun. 47 p. 24,11 : supenius veto -a cornai ncvelli videtur, 153 palpebra—palpito 154

ha ut deorsum aspicere non possint. HIST. sept. sap. 11 palpite 1. I) palpiter: A) être secoué de mouvements pref. I : et aquis -e mec iugitcr dctlucbant. IULIAN. convulsifs, tressaillir, se débattre: 1) en parlant de VIZELIAc. serra. XXVII 252 t. II p. 638: quant dissimiles personnes: ADALBOLD. Wall). 12 p. 55!': circa tertiam huic rcgi [se. David] sumus, qui statim ut cubile horam subito -ando se cocpit volutare in pavimento. conscendimus, damus temporibus requiem et -is ROB. MON. REM. hist. Hier. VI 14 p. SIS: pueri in dormitationem I par méton. : FROUM. catin. 36,23 p. 96: mammis ni] prorsus inveniebant, et pre inopia lactis clamat mea -a fletu / rectorcm mundi precibus. RADIJLF. clausis oculis -abant. spéc., d'un blessé: GLoss. Augiens. GLAB. hist. II 9.20 p. 46: cui ... ceperunt -e somnum bibi. (reg.) 1152 p. 98 : -ai : tremit, agitatur, qucrerc inter augustins. 2) d'un animal: HILDEGARD. commovetur. 2) d'un animal: VITA Corb. 112: invenit phys. 5,1 col. 127211: qui a gicht fatigatur, de -is eiusdem piscem hue illucque -antem. PErR. RIGA Aurora I Tobie piscis [se. (et;] ... in vinum portal. GUILL. FALC0NARIIJS 198 p. 323 arripuit manibus Tobias branchia piscis,/ append. 47 p. 172: habent [ave.ç] -as oculorum ad attractusque foras -ai ante pedes. ODo CLUN. Ger. 69 modum perlarum. ALEX. Necx. nul. rer. Il 157 p. 258: p. 320D : cum forte repent pisciculum in littore viscosa igitur humiditas grossa que conglutinatis -is expositum et -antem, qui ipso vidente de aqua exilierat. catulorum adheret. 3) d'une partie du corps: a) la langue (ou les lèvres) B) au figuré: I) en général: Guiuo BAsocu. epist. 15 WOLFUARD. Waldb. 1,5 (3) : pater ... labiis '-antibus p. 56.12: nec subclusis diligentic -is pretercundum est. mugiens eiulabat. ARNOLD. RATISB. Emm. 1,7 2) dans l'expression -e diluculi (cf. Job 41,9): PAPIA5 : -e p. 552a,39: adhuc lingua -ans ex emissione verbi diluculi extreme noctis bore sunt. ALAN. lns. dist. movebatur. Guino BASOCH. epist. p. 115,10: hcbet col. 890A : per -as diluculi extremas vias noctis 20 pectus, linga -ai, manus delicit. b) battre fortement: accipimus. in quibus quasi nox oculos aperivit, dum BERNARD. apol. 21 p' 99,4: cum verte vino fuerint venture lucis viam ostendit. 3) sens symboliques: ingurgitatc, lot in capite -antes, sic surgenti a mensa quid a) s'appliquant aux bienfaits de Dieu: HRABAN. univ. 6.1 aliud libet, nisi dormire? IuuAN. VIZELIAC. serin. 1,1V col. I50': -e mystice possunt accipi occulte dispensatio- 230 p. 122: cor timore -ai. spéc., oculis -are: battre des nes Dci, que geruntur in homme, b) aux jugements 25 paupières: MIRAC. Rophil. I p. 113: servi ... tamquam divins: HRABAN. univ. 6,1 col. ISOC: -e quippe Dei, cius divino iaculo perculci ... velut lapides, vix oculis -antes, iudicia sont. que aliquid nobis claudunt, aliquid mirabiliter obriguerunt. SIGEBERT. GEMOL. gesta 15 ni aperiunt. c) aux i'stères divins et â leur compréhension p. 531,33: ubi persensit illos abscessissc, paululum HRABAN. univ. 1,1 col. 17 : -e Deum, occulta et respirans et oculis -ans, subduxit se. 4) (par tnétaph.) spiritualia in divinis prcccptis mystcria. 10H. ScoT. versio 30 vaciller: ADAM PieRsEN. mut. amor. XXII 71,832 p..335 Dion. Ar. I 15 col. 1066' -as deinde et supercilia, lune -ai acies inf'irniitatis humane, et recogitat in amaritu- divinarum visionum intelligentie custoditivum (cf. dine (cf. Is. 38,15) quod prius accepit. HILDuIN transi. Dion. XV 3 p. 66.18). ALAN. INS. dist. B) haleter, respirer avec peine: 1) en parlant d'une col. 889c:' -e ... dicuntur aperta et occulta Ioca personne PAPIAS : -at, ... anhclat) : a) par suite d'une Scripturarum per que aperitur et clauditur sacra 35 maladie ou d'un trouble physique: BONIT, SunniAc. Scriptura, que sunt quasi oculi Dei per quas interrogat et Theod. p. 36' : iam velut exanimis solo spinitu -au.,. probat lilios horninum. d) à la mort et à la résurrection du EPIST. Hann. 24 p. 58,20: contigit interea me adeo Christ: ALAN. INS. dist. col. 889' : mors et rcsurrectio infirmari. ut citra extremum obitus articulum iani -arc Christi dicuntur -c cius. e) aux prélats: ALAN. Ins. dist. viderer. GAUFRID. BRE'roL. Ham. 23 p. 528,5: quoddam col. 890A : -e ... dicuntur prelati Ecclesie ... Recte -e 40 ipsius pomi frustulum illi circa guttur subito inhesit, appetlati sunt qui provide pedum itinerationi invigilant. coepit anxie -are. noter vix -are : GAuFRID. GR055u5 f) s'appliquant aux sentiments: ALAN. INS. dist. Bernard, Tiron. X 89 p. 243F: ad infirmorum cellam col. 889: -c ... dicuntur intcntioncs cordis per quas cor seminecem vixque -antem detulerunt. BERNARD. Malach. aperitur et clauditur. 65 p. 369,19: obstupuit diaconus ... cecidit super faciem

palpebro I. clignoter des paupières (sens figuré) 45 suant, et vix -ans, sese erigere ausus est. b) par suite d'une H0N0R. AUG. clavis phys. 190 p. 151 (7089: siquidem et émotion : CON5UET. Eins. 22 p. 85,26: nullus pro arbitrio nos, qui adhuc in tenebris ignorantie -antes tucem quasi tarde faciens minium dimittat sanguinem, ne corde veritatis conamur aspicere. -et et in opere Dei sit segnior. NicoL. CLAR. epist. V col. palpebrosus, -a, -um [palpebre] qui a de grandes 15996 : vidi ergo Galliarum magistros, quos famosi paupières. Ucuîio S.V. palim -us. -a. -um. magnas 50 nominis imago protulcrat, ante tuam eloquentiam -are. habens pa]pebras. c) par métaph. et méton. : ANDR. FLOR. mirac. Bened. III palpitanter adv. [palpito] en tâtonnant, à l'aveuglette 8 p. 230: crebris verbenibus adeo conficitur, ut ... vix in VINe. KAnt. ciron, p. 336: immo post triduum vel pectore sola solummodo -are( spes. amplius ... felicis belli reliquias cccorum instar -r errasse. 2) haleter, en parlant de la respiration: PETR. DAM tAN. 155 palpito—palpo 156 carm. 8 5,3 p. 88: revolvuntur oculi,/ pectus -al, anhelat luminibus ... matrem supplex eiulantem his compeliat raucum guttur horninis. HARIULE. Arnulf. HI col. 13740: vocibus. -abat animus prc timore. spéc., en parlant du dernier 2) adj. :faible, hésitant: GAUFRID. GROSSUS Bernard. souffle; RUD. Fut,o. Lech, 15: cum iam in ultima Tiron. XII 107 p. 2488 : quocirca vel veterani Patris corporis parte premortua, solo vitalis fiatus -aret in vestri -antem admonitionem ex toto ne respuatis. pectore. VITA Theod. Andag. p. 56,31 : in solo pectore patpo sive patpor I. (PAnAS: -o et -or idem exilis spiritus adhue -abat. ROB. MON. REM. hist. Hier. V significabant antiquitus) : I) toucher; A) palper, tâter; 7 p, 795 : ita ut sepius mortua esse putaretur, nisi vitalis 1) au propre; a) en général (PAPIAS: -are, manu tentare. calor -ans in supremo pectore scntiretur. VITA Fiac. 61 ib. -ai ... manu contrectat) : SEDUL. rect. p. 55,6 quibus , 614B pallidam habebat faciem et emortuo corpore ID -abis pedibus sanetum illius pavimentum? RADBERT. soins spiritus -abat in pectore. GESrA Steph. 11 97 corp. Dom. 519 p. 161 : hec autem ... quia mysteria saut, p. 126: quia tenuis adhuc vitalis anime spiritus in vexato videri nequeunt nec -an, et ideo corpus non saut. corpore -abat. INVENT. Troph. 19 p. 239C : multa miracula ibidem facta C) bondir, sauter; ANDR. S!JN. hex. 84 : fluvius, in quo fuerunt eodem die, que ... manibus -avimus. CARTUL. S. agnus -at. 15 Cucuph. 1 331 p. 280 (a. 998): donc vobis ... terras et D) s'agiter, trembler; I) en parlant d'un tremblement de vineas, ... quicquid videri, tangi, -ari vel dici lingua terre : TRANSI. sang. Dom, in Aug. p, 922,2 : quando vidit humana potest. CHRIST. PRAG. Wencesl. p. 118: qui solem obtenebrari et terram -are. 2)par métaph., Hll.DE- [clericus] corpus sanctissimum dum per singulos -aret GARD. cpist. 93 col. 3208: homo ... tabescat ... in fortissi- artus. PETR. COME5TOR hist. schol. col. 1640': Dominus mo vino, in quo luxuria -ai. 20 ostendit eis corpus scilicet incorruptible et palpabile. E) (mus.) vibrer ; HENR. ARIST. transi. Plat. Phedo Nam -ari non potcst, quod non corrumpitur, et p. 56,9 (94e) : armonia cum sit ... et -et. corrumpi neeesse est quod -atur. b) palper un corps II) fréquentatif de palpo (Ucnsr,o s.v. palim: item a humain pour vérifier qu'il est bien réel (cf. Le. 24,39): palpo. ... o, -as, frequentativum): A) toucher, palper; EKKEH. IV bened. 120,107: nu dubitabo tamen, latenis si I) en général; ITIN. S. lacobi VII p. 24: sublimitas 2$ -o foramen. GERHOFI. Antichr. 1,55 p. 364,24: cuius (se. namquc cius tanta est quod visa est usque ad celum Alexandrij durit papatus phantasticus non su, quare se tangere, cuius ascensori visant est propria manu celum ecclesie in concilio adunate videndum et -andum non posse -an. spéc., chercher sa route à tâtons ; GALL. A NON. prebuit, dicens : «-ate et videte, quia electio papatus met chron. epist. p. 2,16: nec dubitabo lippis luminibus viam carnem et ossa habet. ». c) (méd.) palper une partie du incognitam -are. 30 corps; PAUL. AFOIN. eur. p.20,7 : pedes -entur. lvoepist. I 2) effleurer, tapoter; a) en général; TRANSI. Auct. li p. 96 (a. 1093-94): imperitorum medicorum tale 10 p. 50': ad fores monasterii, custos accedcns primo consilium est, tumores -antium et -ando putredines diges- leviter unius digiti articulo vel ungue -ando ostium tantium. spéc., le poutî; PETR. AIF. dise. eler. II p. 4 tangit. b) caresser; VÎTA Walar. 27 p. 171,27: articulis medici veto -aie pulsa, iterum et iterum urina respecta, suis, ... quasi domesticas cas [se. aviculas] -abat. GESTA 35 nullam in co agnoverunt infirmitatem. NIGEL. WIREK, C. Petri Ven. 14 p. 857: leni tactu -ando cogebat eum cler. p. 165: ignominiosum estimantes rusticorum puisus dormire. CARM. erot. Rivipol. 7,33 p. 179: genas deos- -are et vetularum urinarum inspicere. spéc.. une partie du culans papillas -o. corps souffrante (en parlant d'une guérison surnaturelle) 3) (absol.) marchera tâtons: MIRAC. Rophil. 8 p. 118: GUILL. DAND. Hugon. Lacerta 54 p. 212: unde et met filius, traxit ... eam -antem baculo ad tumulum sancti 40 locum doloris pro amore Dei vestris sanctis manibus Rophili. MTRAC. Vertu. S p. 169°: penitus excecatus, tangite, Domine, atque -ale. tandem surrcxit et, prout potuit -ando ambulare coepit. 2) au figuré: a) palper (en parlant des ténèbres) B) sens figurés; i)flatter (cf le sens de caresser) (GLOSS. Augiens. bibi. (exod.) 482 p. 83: -ari queant NIGEL. WIREK. Laur. (Vesp. D XIX foi. 29 col. 1): tangi possunt): FRIDUG. subst. nihii. p. 133: tenebris eam corrigit excessus nec pravos -at actus. 45 [se. Aegyptum] involvit adeo spissis, ut -ari quirent (cf. 2) hésiter; a) absol. ; GuiLL S. TUE0D. cant. p. 140: Exod, 10,21). b) soigner, toucher pour guérir (par des non ibi -abit filles, non spcs pavebit. FULCO hist. vie paroles) ; ABELARD. epist. p. 82 : verba sapientium quasi leros. 1 306 : ad prescris refugit mens dicere, lassaque stimuli et quasi clavi in altum defixi, qui videlicet vaincra multum /-at. b) suivi de de et l'abl. ; Orro FRIS. ges(a 1,5 nesciunt -are, sed pungere. VIrA Stcph. Obaz. 11 45,12 p. 17,18: tamquam de te incerta -antes. c) suivi de l'inf. $0 p. 168: cetera infirmitatis loca orationum medicamine 10H. DIAC. ROM. Gneg. col. 235 f : cum ... monachus precurrente -abat. IULIAN. VIZELrAc. serin. XXIII 267 dicere aret p' 524: Sic Nathan propheta David regem quasi -aL part. prés. palpitans, -tis : I) subst. ; aveugle; MIRAC. egnum, parabola preostensa. (cf sens le). Mansuet. 11 p. 658: laxatisque in usum videndi -ans B) (intrans.) tâtonner, marcher â tâtons; I) en parlant 157 palpa 158

des aveugles. CERN. AUG. mirac. Udalr. 19 : [cecus non -abunt. BERNARD. consid. IV 12 p. 458,7 qui vuigus coin quidam] ... per decursum rivuli undique non spernant, sed doceant : divites non -ent, sed terreant. -ando ambulavit. CARTU!.. Roman. compl. 240 p. 97 id . serin. de sanct. 3 p. 381,4: non miremini, fratres. si (a. 1030-70) -et in mendie sicut cecus -are solet in durius !oqui vident, quia ventas neminem -ai. STEPH. tenebnis (cf. Deut. 28,29). CONZO Gengulph. 34 p. 655" 5 TORNAC. epist. 301 p. 377 (a. 1199-1200): nomen tuum, mulier ... ceca ... osque ad altare eius per manurn vin quod interpretatur fitius tonitrui, non tonat super ces, tracta, -ando et offendendo pervenerat. GERARD. ITHER. sed aut sibilat blandiendo, aut -aride emollit, aut conf. spec. XXVII p. 370,4: multitudo cecorum que ibi consentiendo corrumpit. hem. PARIS. Carol. V 188: iacet -ans et non videns, que nec videre nec sentire potes nain quando movetur J recta minus, tunc non hominis lesum. 2) tâtonner à la recherche de: a) quelqu'un : DUDO 'o -anda voluntas,/ nec contrectanda est, sed cornipienda, Nom. IV 99 p. 260: hic, inter commistum gregem. sed arte / mutanda est in melius. inerniis -abat clamitans suum militcm. b) quelque chose B) flatter (les vices), considérer avec complaisance (dans la nuit) : GESTA Franc. Hier. 20 p. 106: nox (PArIAS: -ai ... assentatur) CONCIL. Paris. a. 829,32 namque erat, sed tamen -ando et inquirendo invenimus p. 633,17: non vuinera peccatorum curant, sed potius eam [se. portam]. ORrx VIT. hist. IX 9 L. III p. 540 '5 foventes -ant. Eris'r. Mog. 25 (a. 1024) : qui [sc. Ariho portam, quam retroactis diebus explorantes viderant, a metropolitanus] propter avaricie ]ucrum nullum -ai sinistra parte -antes invenerunt. e) par métaph. : ECI3ERT. peccatum. PETR. DAMIAN. carm. A 73 p. 67: sunt, sua LEOD. rat. II 470: quamlibet hi tardi, celum -aride qui -ant, aliena piacula damnant. BERNARD. epist. 78,8 requirunt. p. 206,12 (c. 1127): vo!ø te talium preconiis delcctari, C) caresser: I) une personne : AELR. inclus. 14 p. 52 -ai 20 qui tain -are vitia quam detrectare virtutibus. faciem, stringit collum, et in amplexum mens, nunc liliam NIGEL. WIREK. c. cler. p. 187: si ad ornnes nutus vocat, nunc amicam. spéc., sens érotique: RATHER. conf. 8 principum voce et ore arrisent, et vitia corum pessima col. 398C: peccavi ego pcccator in osculo et in amplexibus -avent et palliavenit, ille est amicus Cesaris. itiecebrosis, -ando et blandiendo inique. CARM. erot. Rivipol. C) amadouer par des cadeaux: CALTER. CASTIL. Mes. 7.33: genas deosculans papillas -o. ib. 20 p. 196: hoscula 25 1 107 : si lis incident te iudice, dirige libram J iudicii, ne captarem carnes -aride, suaves. 2) un animal: ADAM BREM. flectat anion, ne munera -ent. PETR. CANTOR surnom 3.38 p. 1813: [leoj cuni vero placatus est, -ari posset ut sacrani. 1! 142,17: quod si licet ci. an debeat obedire agnus. 3)par métaph.: GuIBERT. Nov. virgin. 9 col. 5950: anchidiacono prohibenti, quern forte alius -avi( muneribus. non enim uxori ad lasciviam prone, lepidis sermonihus -ande D) (sens et forme réfléchis) se flatter: BERNARD. sunt aures, sed dorsum verberibus sevenissime abradendum. 30 sent, de div. 25,6 p. 192,4: ut ... non dissimulemus D) toucher, atteindre: I) au propre: Mao SANGERM. peccata, non nos -emus. HERIv. BURGIDOL. correct. Iect. bel!. Paris. I 69 p- 20 : hic modicum presul iaculo -atus p. 42: sententiam attendite, ne vos -eus, ne vos aduletis, acuto (glosé scilicet est vulneratus vel tactus). ne vos decipiatis. AELR. inclus. 11 17 p. 88 : nemo se -et, 2) par métaph. : a) être prés d'accomplir: A'vro VERC. nemo blandiatur sibi, nemo se fallat. epist. Pauli col. 858: assertor yen, quem nec humane 35 III) équivalent de palpito : A) haleter, palpiter laudis iactantia compuicrat proferre mendacium ..., nec (PAPIAS : -ans: tremens vel relicto adhuc spinitu. Ucu'no regine adulatio fecerat -are flagitium. b) atteindre, s.v. palim : -o, -as, ... hanelare sicut qui animam trahit) percevoir: Orro FRIS. chron. 2.14 p. 83,16: ne dicam GUILL. DAND. Hugon. Lacerta 32,862 p. 187 ccrncrc, -are etiam, quant misera sit mortalium conditio. (col. 1199°): cumque -ando aliquantis diebus ad ostium possumus. DOM. GuNDlss. transi. Ibn Gebirol fous vite 40 famuli Dei egrotus ille iaceret. V 5 p. 265,5 : et videbitur tiN quod -es essentiam materie B) s 'agiter: UGUTIO S.V. palim : -o, -as, id est moyen, cum forma tue intelligentie et percipies eam, sicut sensus tremere, saline. percipit sensatum. spéc., la vérité: AN5ELM. Cnn. part, prés. palpitas, -tis employé substantivement gramm. p. 32: redeamus iterum ad animal et hominem, flatteur: PAss. Thierri. Ii 2 p. 53,46 : letissimis animis in quibus ita quasi -amus venitatem, ut nutlum sophisma 45 excipitur, salutatur, -antium studiis etiam mente nobis persuadeat licet cogat credere falsitatem. PETR. gravatur. PETR. BLES. epist. 22 col. 81°: voces -antium VENER. Petrobrus. 81,6 p. 50 (col.758B): (am evidens non attcndat, sed sequatur spinitum Dei, qui in co est. sane est veritas vos convincens, ut non tantum probari, 2. palpo, -nis m. I) qui se dirige à tâtons: A) aveugle sed si velitis etiam possit -an. (ERCHANB. Fais. gramm. p. 71,8: -o, id est cecus qui .11) flatter (PAPIA5 : -are ... fovere, blandiri. Uou'rio 50 scraper palpare solet. PAPIAS: -o, -ois a palpando dictus, s.v. patim: -are, id est adulari, blandini. ib.: nota quod qui non videt. Uou'n,o 5v. palim: hic -o, -ois, qui palpai antiqui dicebant -or, -ait pro adulari: A) amadouer, ut cecus) : MIRAC. Eugen. Diogil. 31 p. 277 : in Bronio adresser des flatteries: WALÀHFR. Wett. pref. p. 303 : si nichon sanctionque aqua prefatc Syloac limpha ad quam nimiis nacti fuerint sordere mendaciis, statim pungent, mittitur ihle cvangehicus -o lavandus. (par métaph.) celui 159 palpo—paludinosus 160

qui se conduit comme un aveugle; PF.TR. COMESTOR hist. purpura; aut quidam dicunt dictutn est pro co quod inductus scho!. col. 1072: non enim acccsserunt ad lignum quasi co imperator palatin faceret belluni (cf Isin. etym. XIX 24,9). -nes (cf. Gen. III 22). Sed oculis eoruni dicimus AELFR. ang]. sax. vocabul. p. 40: -um, caSercs rcaf to concupiscentiam et cognitionem eius. gcfechte. Uou-rio s.v. palim: hoc -uni, vestis regain vel B) taupe (animal réputé pour être aveugle) : AELFR. $ imperatorum et dicitur n palam quia lune erat palam id est ang!. sax, vocabul. p. 22 nomina ferarum. - ... talpa manifestuni bellum proximo venturum esse qua veste indue- vel -O- bantur ad ostendendum bellum proximo venturum. ADAM C) voleur; ERCHANB. FRIS. gramm. p. 71.8: -o. id est PARVIPONT. Mens. p. 134: palliorum genera ... togani candi- fur qui in tenebris palpat ut aliquid furetur. dam ... trabeam. palludamentuni [glosé pallium insigne]. D) celui qui touche quelque chose; EOBERT. LEOD, rat. 10 2) par melon. ; insigne de la vie militaire, d'où; vie 117 p, 28: pix contacta sui manibus -ais adheret. militaire; THIOFt Willibr. vita pros. 3 p. 462E : mutato II) flatteur (10H. SARISH. policr. 3.4 p- 179,7 : -o, qui cum animo militari -o nudani crucem nudus tamen assentatoris vel adulatoris censetur nomine. sequens. UGUTIO S.V. palim : -0. dicitur adulator) : GALTER. 3) ornement liturgique, sorte de grande chape; a) en CASTIL. carm. 11 I, Il p7: pauper iacet. Set 15 général; FL0D0AR». Rom. pont. p. 588: aucta -orum -nes,/quorum blandi sunt sermones,/ et ipsi suffi iacu]a dos niulta decentuni. b) -uni vêtement (cf. WALTH. MAt' pap. p. 300). ALAN. INS. Anticlaud. Vil liturgique porté par l'archevêque de Milan le Samedi-Saint 199 p- 162: non ... / audiat ypocritas laudes, mendacia pour conférer le baptéme ; ORDO Ber, p- 111.14: extra fame,/ -ms phaleras. qui verba sophistica pingit. Eoiotus ecclesiam archicpiscopus exuit stolam et dalmaticani et PARIS. Carol. 1V 22: ut quia -tics blando sermone 20 planetam et induit se -o baplismali. resolvant/ corda auditorum. paludamentus, -a. -uni paludatus] orné du palscus, -1 m. [palus ou palteus] palissade, clôture; manteau militaire ou qui porte le manteau militaire; CARTUL Roman. compl. 292 p. 124 (a. 1138) ut UouTlo S.V. palim : -us. -a, -uni, paludamento ornatus facerent portales muratos cum arcubus et chaafalcos vel paludanientum habens. desuper, et aggeres qualescumque veilent cum -is vel 25 paludarius, -a, -uni -dis] qui se trouve dans le sepibus et desuper ehaafalcos. marais; UGuTI0 S. V. pasco: -us, -a, -uni, paltidi pattena, -cf [ong. slav.] manteau; DIPL. Arnulfi 69 immixtus vel in palude morans. p. 104.11 (a. 889): ut de illo tributo ... pars decima ad paludatus, -n, -uni porte le manteau militaire et qui prcdictum locum persolvcretur sive in melle sive in -is exerce une activité militaire; PETR. DAMIAN. epist. VII 17 seu in alia qualibet redibitione. 30 col. 456°: hos autem qui, vel -i mundo deserviunt, vel paltenariu.s, -i, n;..' paltenerius, -i m. e. paltonarius. spiritualis quidem preferunt militie titulum, scd palteus, -i in. mur; PAPIAS : -us : murus vd fastigium. professionis sue non custodiunt institutum, hortamur. paltonarius, -i in. [palitans; cf une. fr. pantonier] I. paludellus, -i m. [palus. -dis] petit marais; Con. formes; paltenarius: CARTUL. Icaun. I p. 454 (ante Lang. 997 col. 1760a (a. 999): habct ... fines ... usque in 1150). paltenerius: loc. BRAK. 292.246. 35 pallude Padi ... et -i usque ad fossato Pitola. vaurien, vagabond; CARTUL. Molism. 109 p. 112 (ante 2. paludellus, -i m. y. palludellus. 1111): llbertus maint; Milo -us. CARTUL Andegav. III 339 paIudeis, -c [palus. -dis] marécageux, couvert de maréca- p. 207 (e. 1115): Guillermus -us. Guroo I consuet. 4 ges; ETHEI.WERO. chron. IV 3 p. 43: quem ... de lavacro col. 677,2 : relicta cella mea, claustro mec. et quid proposue- sumit tex ... in Alnca insula -i. rim oblitus, propter gyrovagos gyrovagus, propter -os -us. 40 paludester, -tris. -Ire marécageux; TRAD. Fris. 654 lac. BRAK. 29 p. 246: hominem iracundum, non socialem, (a. 842) : de -i Silva. ANON. transi. Orib. 1 24 p. 420 paltenerium et baratorem. [aque] autem -es sunt et .malum habcnt odorem. patudamentalis, -e [paludamentum dans le sens de paludianus, -a, -uni [palus, .dis] marécageux; DIIL. vétement liturgique] qui concerne l'activité liturgique; Karoli III 56 (a. 882): curtes ... Luciariam, Litora -a. GERARD. MoREs. delih VII 368 p. 117 (p. 202): quis 45 earnpum Miliacium (cf. COD. Lang. 591 col. 1012a iam episeoporum adMittit se ipsum ad nausiam -em et ad [a.950]). ea que etiam detcrius est, omnis nature prsolvunt potius paiudicius, -a. uni -dis] marécageux; Doc. rumore quant memorentur Creatoris. Patav. 27 p. 39 (a. 1168): pro campo I et medium de paludamentum, -i n. forme palludamentum: ADAM terra boscalia et -a. PARvI pON1-. utens. P. 134. 50 paludicola, -e in. habitant des marais; ADAM BREM. 2, 1) manteau militaire porté par les souverains; HRABAN. 48 p. 108,11 : quos [lucos] nostri -e stulta frequentabant D univ. 21,17 col. 573 : toga autem .Romani in pace utebantur, reverentia. VITA Meinw. 18 p. 26,10: laces in episcopatu belli autem tempore -is (cf. IsID. etym. XIX 24.4). PAnAs: suo in quibus -e regionis illius ... immolabant. -uni pallium insigne ducum et imperatorum ex cocco cl paludinosus, -a, -uni marécageux; At.nx.

1 161 paludinosus—palurus 162

NEcK. nat. ter. 1,54 p. 105: rostrum defigens in terra -a. terras cuitas et incuitas. y. palverbare et palumbarium. paludinus, -u. -uni -dis] fangeux? : BERNARD. Puov. palumbarium, -i n. [palumbes] forme palumbarius: comm. p. 283: achorus sicut inbibit aquam -am, sic inbibit CARTUL Ruscinon. pniv. p. 32 (a. 1035). vci attrahit aquositatcm vulve. colombier: ANNAL. Camald. 24 p. 64,49 (a. 961): a tertio coin paludo I. [paiudamentum] être revêtu dit latere -o in quo est cisterna CARTLJL. Ruscinon. militaire: ITIN. Ricardi 13 p. 9 cum ... ofûcium militare priv. p. 32 (n. 1035) : ortos, ortales, areas et -os, terras cuitas deposceret, ad Enfridum de Turone, iliustrem Palestine et heremas. y. palomarium, palumbaria, palumharLv. principem -andus accessit et Francorum ritu cingulum paiumbator, -is m. [palombes] celui qui élève des miiitie ah ipso suscepit. pigeons: CARTtJL. S. Mar. Via Lata 33 p. 42,10 (a. 1012-

paiudosus. -a, -um (UCUTIO S. y. pasco palus ... unde 10 13): Benedictus -r. -us. -a. -am). A) ad/. : I) marécageux (en parlant d'un lieu) palumbes, -is m. forme pa]umbis: UcuTto. palombe, VITA HerI. et Rein. 7 p. 3870 : quamdam planiciem, -am pigeon ramier (PAnAs: coiumbe veto sont que tamen atquc infructuosis arboribus occupatain. ACTA pont. mansuefiunt in domibus; palumbes sont que in Rom. Gall. lii 16 P. 57 (a. 1124): terrain -am Vronemed arboribus degunt. UOUT!0 5v. pasco: hic palumbus, -i nuncupatani. CARTUL. archiep. Magd. 310 (a. 1164): novos 15 vel -is, -is id est silvestris coiumba) : WANDALB. mens. habitatores ... qui terrain -am et gramineam exsiccarent. 92 turtur eum gemitu pariter rauceque -es. CARM. STEPH. R0TOMAC. draco 20.1020 p. 40: Flandria .../... -a Cantabr. 23,1,3: vestiunt siive tenera ramorum/virgulta. nimis. GIRALO. topogr. I 4 p. 26: 1-libernia ... terra / canunt de ceisis sedibus -es / carmina cunctis. ALEX. silvestris et -a. 2) d'aspect marécageux (en parlant de cours NECK. nat. ter. 1 42 p. 95: mulieres nostni temporis d'eau ou détangs) : 10H. Scor. gloss. Mari. Cap. 8.4 p. 13,7: 20 maiunt imitari columbas quâm -es. stagnum hoc est -a aquarum collectio. CARTIJL. episc. Hild. I palumbinus, -a, -uni pigeon ramier: UGUT10 S.V. 243 p. 229,1 (u. 1147): in Ioco quem abaque -ecircumiuitio- pasco: paiumbus ... unde -us, -a, -uni. ne Sultiani vocant indigcne. GALL. ANON. chron. p. 147.14: palumbis, -is m. u. palumbes. fluvius ... -us ... tante multitudini ... periculosus. palumbuia, -cf formes: paiombula : COD. Bar. VIII 93,7 B) suhs:. n. pl. : terrains marécageux : QuE5T. Salern. 25 p. 132 (a. 1162). palumbola: CoD. Bar. VIII 2 p. 5.25 R 25 p. 348.24 : •in fundo Oceani et in -is terre. (a. 1001) et 20,6 p. 40 (a. 1089). paludulus, -i in. [palus. -dis] petit marais: CARTuL. S. colombier: COD. Bar. VIII 2p. 5,25(a. 1001): foras eadem Turib. 81 p. 95 (a. 1015): in horrios, in pratis. in pascuis. terra ... sunt ipse -ole de eadem case qui ibidem iavoratc coin -is ve] molinis adque cursibus. y. paludelhis. fuerunt. Doc. Long. Il p. 15 (a. 1033): horreo ... de prima paluellus, -i in.: paluelus, -i 'n. y . palludellus. 30 parte est curticelia ... de seconda parte a media panicte est palverbare [sans doute erreur pour palumbarc] suppina ... de tertia parte extra -a est trasita de ipsa curie colombier: CARTUL. Vega 73 p. 104 (a. 1178) istas tres commuais. ib. 14 p. 20 (n. 1039): non abeant potestatem coin partes de ista hereditate xosa et cum suo -e. V. legare qualiscumque animalium 'tinte ipso hortio men, aut palumbaris et palumharium. ûgere zippo in ipso pariete de predicta -a mea per hganduni paluginosus. -a. -uni ,oXiç?] abondant: ANTIDOT. 35 ilIos ibidem. Con. Bar. VIII 34,16 p. 59 (a. 1126): in eadem Augiens. p. 63: curat ... etiam vcntris constrictioneni -a trabes et iimina ne profilos non minant nequc ibi fenestras quamvis antiquissirnam, sine aliquo labore ita temperat fadant. CARTUL. Cupersan. 93 p. 186,17 (n. 1145): iuxta -a ut etiam vetustas et -as squibalas facile proiciat. domni Alexandri. palum. -i n. V. palus. paiumbulus, -a, -uni inc.] épithète désignant une palumba, -et: palombe, pigea,, ramier: BERNARD. PROV. 40 variété de châtaignier: C0D. Cavens. V 851 p. 231,2 comm. p. 318: -c silvatice sirni sicce ... : colombe sunt (a. 1033): ad pastenandum nuciliitum et castanci -i humide, r'. aussi pal:anbes et palumbus. nuci et mela cultare et ipsi castanei ensetare -i ...: ipsi palumbai-ia, -ef [palumbes]forme palombaria : CARTA castanei ensetati -i et cuitati et studiati voni, sicut voni -i a. 974 (Marca Hisp. 116 col. 904). meruerit (cf. ib. 854 p. 235 [a. 1033]). colombier: Dii'r.. Caroli III 120 p. 28430 (a. 922): ipsas 45 paiumbus, -i in. palombe, pigeon ramier (UOuT10 S.V. -as que adiacent in Murriano (cf. DWL. Catal. I p. 149.30 pasco : hie -us, -i, id est siivestris columba que in [a. 922]). y. paluinhartuin. arboribus nidificat. AELFR. angl. sax. vocabul. p. 29 palumbaris, -is f. [palombes: cf. Mencndcz Pidal nomina avium ... -us. wude culfre) : MoN. arch. Neap. 111 183 Ong. 523 p. 238 et 345 p. 1681 colombier: CARTUL, S. p. I (a.981): in natibitate Domini sive (tes -i aut viginti Iacob. Legion. 93 p. 245 (n. 1030) : dabo tibi medietale 50 mcruie et curdi. spéc. :pigeon vo rageur : Guino Pis. carm. 15 coin in sua cette et in -e, in vineis et terris. CARTuL. Sahagun p. 25: huius incolc -os emittunt qui renuntient 1495 p. 344 (a. 1106): cum sua -cet sain muratale. Doc. Timino de vms fortissimis (cf. ib. Isp. 25). u. aussi palumha et Port. part. III 316 p. 278 (a. 1109): dames; coin casas et pa!uinbes. -e. CARTtJL. Vega 45 p. 63 (a. 1150): solares. ortos, -es. palurus, -i m. V. pauturus. 163 palus 164

I. palus, -i m. formes : pallus: ACTA Pont. 32 p. 55,17 123 p. 143 (a. 1155-70): os etiam ... ad opus vinearum (a. 1145) et 80 p. 118,15 (a. 1145-71), palum: AELFR. suarum ... de omni genere lignorum ... succiderent. 6) pieu angl. sas. vocabul. p. 16. servant â soutenir la chaussée d'un moulin; CARTA X S. I) pieu, pièce de bois dont une extrémité est presque (Perrin, Recherches sur la seigneurie rurale en Lorraine coin toujours pointue et parfois renforcée de métal: A) en p. 222): molendinariis et verubus. CARTUL. Rhen. généra!: CARTUL. Rhen. med. 1135,24 p. 155,4 (a. 893): mcd. 11 app. 13 p. 363,30 (XII s. ex): in clausura venne solvit ... scindalas C, -os C, perticas CC. Rite. Pis. 571 teneretur quilibet unius mansi possessor XII -os persolvere p. 437 (a. 1185): hommes archiepiscopi ... fecerunt ligna, (cf. sens 11 .8). 7) pilori, poteau auquel on enchaîne les -os, calocehias, virgas et ca que sibi crant necessaria. condamnés (UGuîio s.v. palim: hic -us, -i, quia palam loris B) destiné à étre fiché dans le sol : 1) pour constituer 'o figatur): CARM. Cantabr. 24, 11, 1: Heriger ilium iussit ad une défense (palissade) : REG. abb. Werd. 2,3 p. 17,28 -um/ loris ligari scopisque cedi. REG. Mant, lOi p. 72 (IX-X s.): ad curtem dominicain debet -os triginta (a. 1082): qui non habet, ad -uni in platea, debet deferre, quoties necesse est ad sepem innovandam. ligari, per duos dies debet morari usque ad tercium diem. veteres -os et virgas in usus sucs adsumere. CAR'FUL. CosM. Pnao. chron. Il p. 87,18: huius violator decreti ... in Mai. Mon. Dun. 180 p. 171 (a. 1131): sibi ibi castrum 15 medio foro ad -ont suspensus. firmavere, il!ud claudent de -is et virgis. RAHEW. gesta C) poteau qui sert de support : I) en général: UOALR. 3,38 p. 210,29: vallo, sudibus, 4s aliisque propugnaculis eonsuet. Clun. 1 12 col. 658" : calceamenta super tres castra munire. GIRAL». topogr. 11 7 p. 86: -i scpibus pertieas suspensa ... apportantur et super quatuor -os inserti soloque infixi. ROTUL. pip. 30 Henr. 11 p. 60 terre infixos ipse pertice mittuntur. ib. III 13 col. 757D (a. 1184): pro parandis -is in foresta de Striguil et eis 20 super hane [tabulam] duo sont -i infixi super quos lignum ducendis ... ad claudendam villam et castrum de K. (cf. habetur transversum, super quod ponitur ferramentum sens II A). 2) pour marquer une limite: CARTIJL. S. Petri ad hostias imponendas. 2) pied de table: ANNAL. Altah. Arlan. 95 p. 178 (a. 1135): qui missent -os ubi non a. 1071 p. 81,7: ruptis -is ... mensa ad terrain debuerit, dicat ci iudex ... ut tollat eus inde. CARTeL. 3) poteau, pièce de charpente: PoLvvr. Rem. P. 99: Merseb. 130 p. 109 mcd. (a. 1186): contra pomerium 25 faciunt pediturarn in graneam de decem -is et decem ipsorum -os infigi fecimus, ut, coin ea parte capronibus. munimentum sue curie facere voluenint, -i ad D) épieu porté â la main : 1) bâton servant âfrapper ou distinctiones termineront habcantur. spéc., au sujet des à châtier (PAPIAS : -i, iidem et fustes quibus iuvenes pro droits sur les eaux : CARTeL. S. Julian. Turon. Il 39 p. 52 cniminibus reriuntur): Doc. Port, reg. I 246 p. 301 (a. 1084-90): ripale fluminis ail ponenda ramalia et -os 30 (a. 1154): de alus percussionibus factis manu, calce, sieut haberent famuli domni R., si aqua illa esset in petra et -o. LEGEND. Gerh. minor S p. 476: viros sudibus dominio suo et ad usum eius. CARTUL. S. Crue. Burdigal. et -is velud inmunda animalia interflcere. d'où; par 62 p. 89 (a. 1187): ramam et -os ad clausuram aque méton., bastonnade.' SERLO WILT. 2,92 p.85: funs necessarios. 3)pour indiquer la place d'un bâtiment futur: dampnacio, -us. spéc., pal: GuILL. CONCU. glos. luven. CARTUL. Morbihan. 149 p. 124 (e. 1040): figens -um in 35 p. 135b ex.: torquebat enim ita hommes quod -o infixo castello cdificando, ut mes est, cappellam in honore per posteriona et per medium guttunis, faciebat -ont sancti Salvatoris fundavit. 4) pieu d'amarrage pour les incendi. 2) épieu (arme) : HRABAN. carm. 16,73 : hostis bateaux: SMAR. catin. 1,X29 p. 613: tu tandem -o navis enim mulier perfodit tympora -o. 0Ko. Vin. hist. XII 39 pronesia firma,/ ut maneat fixa littorc cumba tua. DIPL. t. 1V p.459: instar armigeri, manu -uni Bereng. I p. 44,4 (a. 894): confirmamus ... ripas et 40 MAGNUS chron. a. 1189 p. 512,6: misit ci quadningentas ripaticum et ficturas -orum ripe Mantuane civitatis et Ioricas peroptimas et quatuor milia -os de ferro et porti (cf. DIPL. Frid. 1 309 p. 127,32 [a. 1160]). DIPL. quinque milia ensium. l'IELM. 52 p. 103,18: coin Otton. 11 209 (a. 979) : due naves ... ut centra neutram viscera extorserint -o circumducentes. 3) instrument tangat sibi invicem, sine -orum utrimque fixorum etiam agricole (AELFR. angl. sax. vocabul, p. 15: de tactu occurrere possint. CARTIJL. S. Ambr. Mcd. 118 p' 362 45 instrumentis agnicolarum ... ligo, becca vel -us vel fustis. (a. 1178): se non pos.sc ... aqueductum claudere nisi Iignurn ib. p. 16: arpago vel -uni, « hoce »): REGINALD. CoLoo. transversianurn in utraque ripa figat quod -os fixos in medio Cuthb. 65 p. 135: nonnulli ... rastris, fustibus et -is aqueductu firmes teneat. GAUFRID. MONEM. hist. 59 p. 130 terrain fortius diverberabant. (éd. Fatal): -is ferreis atque plumbatis ... subtus arnriem II) sens collectif: A) palissade, clôture faite de pieux: infixit ut naves ... illiderentur. 5) échalas pour les vignes, pau: 50 Acl-A Pont. 32 p. 55,17 (a. 1145): possessiones suas REG. Sublac. 88 p, 133 (a. 967): si ipsa vinea infra duos vel claudere ... fossatis, haiis, sepibus sive -lb (cf. ib. 80 tres armes palata a is fixilis castaneis non fuenint (sic). ib. 59 p. 118,15 [a. 1145-711). SUGER. Ludov, VI 7 p. 30: p. 100 (a. 978) : vineam pastenare ... sive vos omnia omnibus circumquaque coin castrum] et -o et vimine a castaningi -i catit palare (sic). CARTUL S. Crue. Burdigal. circumcingere. CARTeL. episc. Naumb. 316 (e. 1182): ut

itt 165 palus 166 salictum ... ad reparandam clausuram ipsorum a Ascbroch, Aldenebroch, Huchtingebroch, Brinscimi- superiori loco osque ad trasfixum -um ipsorum fratrum broch, Weigeribroch. ADAM BREM. 2,22 p. 79,5 : Scyticas existat. R0TuL. scacc. Nom. I p. 47a (a. 1195): pro -des. WIDuK. 1,18: Meoticis -dibus. c) dans des CCCXLIX perticis -i faciendi in parce, de Neauhou ad énumérations de biens: DwL. Loth. 18 p. 70,20 (a. 832) claudendum parcum regis. ib. II p. 66b (a. 1198): de -o 5 aquis aquarumquc decursibus, pascuis, -dibus. TRAD. clausure eorumdem essartoruni. pour désigner l'enceinte Fris. 1000 (c.887-95): de pratis carradas X, de -de d'une ville: RAYM. POD. 7 p. 247: delata capita in -is sufficienter. DIPL. Otton. I 249 (a. 962) : cum ... silvis, suspensa sunt. RÀDULF. CADOM. gesta Tancr. 57 p. 648 vineis, saiectis, -dibus, piscationibus. MON. arch. Neap. allata -is capita infinguntur, -i tellure ante muros in V 437 p. 102 (a. 1084): de .,. silvis, rivis, parietinis, conspectu hostium seriatini. (cf. sens J B I). 'o -dibus et cultum et incultum. CARTUL. S. Vict. Mass, 11 B) palée, ensemble de pieux servant â soutenir la p. 188 (a. 1095): pascuis, -dibus, molendinis. d) à usage chaussée d'un moulin: CARTUL. Mai. Mon. Vindoc. 87 de pâturage ou de fourrage: CARTUL. Remens. p. 280 p. 137 (post 1062): -us ciusdcm molendini fixus erat in (a. 1127): -dem adiacentem ipsi aque, pro cuius herbaia terra ipsius Constantii ... de -o ilIo censura non esse rustici de Chalon corvciam solvant Sancto Theoderico in reddendum. CARTUL. prepos. UIc. 21 p. 23 (a. 1065): a '5 Triniaco. CARTUL. Port. 6 p. 13 (a. 1144): concedimus -o Bonitionis ad pontem usque Volvutie fluniinis usus pascue in adiacenti monte Vinne et pascuali -de estcnditur. CARTUL. S. German. Prat. II 280 p. 67 inferius contigua. e) destiné à être asséché et mis en (a. 1196): controversia .,. super fixura -orum ultra culture: TRAD. Fris. 1307 (a. 981-94): tradidit ... ad mensuram arec molendini nostri. FOR. Conch. VIII 8 Geinum in -de curtiferum I arabilis terre iugera. CARTUL. p. 47 : mandamus ... quod figatur -us a cacavo superioris 20 S. Mar. Avenion. 8 p. 9 (a. 1109): dederunt omnes -des niolendini asque ad novem passus inter utrumquc ad exsicandum tali pacto quod quicquid exsicare molendinum (cf. sens I B 6). possent, post exsicacionem medietatem omncm III) (jur.) droit d'amarrage: COD. Lang. 170 col. 290d kanonici ... haberent. CARTUL. Hosp. S. joli. Hier. 181 (a. 851): ripatico et -o solvendum sue ecclesie. CARTUL. p. 141 (a. 1149): quantum ... in ipsis stagnis vci -dibus Gemet. 30 p. 84 (a. 1077): pretium quod pro -o sive 25 possent rumpere vel laborare. ib. 264 p. 200 (a. 1158): paxillo exigitur a quo navis sive bacus religatur. (cf. sens donamus vobis in -de qui est in termine furcharum JE 4: y. paftfictura). laborem de terra duabus paribus bobum, duobus 2. plus, -i m. u. paIns, -dis. sazonibus in melioribus lods qui ibi fuerint. d'où hoba plus, -disf formes: palaus: CARTUL S. Turib. 110 -dis: exploitation de marais: TRAD. Fris. 1338 (a.994- p. 134 (a. 1176). pallus: Con. Lang. 997 col. 1760a 30 1005) : agri hobam unam atque silvas et -dis hobas duas. (a. 999). CARTUL. & Vinc. Ovet. 80 p. 149 (a. 1080). f) voisin d'un étang: CARTUL. Magalon. 253 p. 447 accus. paludum : CARTUL. Carniol. I 31 p. 41 mcd. (a. 1200) : confrontatur ... corn -de de stagni et cum (a. 1040). palum: COD. Istr. 1192,7 (a. 1014). abl. sing. salsoiris. g) -us maris : lagune: DIPL. Otton. 1 213 paluda : MEM. Milano III p. 502,19 (a. 1008). abt plu r. p. 295,23 (a. 960): concedimus ... quicquid haberi palibus: CARTUL. S. Emil. Cocul. 129 p. 148 (a. 1049). 35 videtur ... inter aquas ddfluentes ... et -des maris. Doc. S. pallutibus: COD. Patav. 1 5 p. 7 (a. 819). pallutis: Doc. Georg. Venet. 35 p. 105 (a. 1078): ipso aquimolo Menton. 10 p. 19 (a. 1191). paItulibus: CARTA a. 1046 molendini, posito in -de iuxta Campoalto. (Manaresi, Alti priv. Mil . II 320 p. 370,21). paludis 2) par extension: a) bras mort d'un fleuve: WIDUK. CARTUL. Sax. 548 t. II p. 168 (a. 880). ERNULF. text. 3,53: super Raxam fluvium ad transmeandum -dibus Roif. p. 107. AcrA imp. Stumpf 326 p. 458,24 (post 40 difiicillimum. CARTA a. 1161 (Le Glay, Gloss. topogr. de 1110; spot). paluptibus : CARrA a. 1028 (Manaresi, Alti l'ancien Cambrésis p. 48) : casai [se. aquam] cum omnibus priv. Mil. II 158 p. 37,22). palutibus: Con. S. Colomb. piscibus, per omnes eius derivationes et -des Bob. 42 p. 163,17. Doc. Tusc. 7 p. 82,15 (a. 10 10). resignavit. b) lac de plaine: ANNAL. FuId. Ratisli. a. 895 CARTIJL. capit. Derton. 16 p. 26 (a. 1026). CARTUL. p. 126,1 : in Baioaria quadam insula -de Chiemicse Burgel. 15 p. 22 (a. 1171). u. patulis. 45 nominata inclusa est. marais, marécage: I) au propre: a) en général: 3) par méton.: a) eau de marais: PaîR. BI.Es. FOLCARD. Bertin. 20 p. 607': coemitarium parari non commend. vini I 13 p.32: dum bibitur Lethea -s. b) eau pelait, uti in -de. Rur. Turr. Ioli. 2 p. 67,408 (coI: 252e): stagnante: RAYM. P0D. 20 p. 294: dicebant ... de illo tu forte Contera vivum nesciebas a mortua -de vel fonte, quod in sexta feria tantum solitus erat profluere, coenosa discernere cisterna. Hcs'r. Mont. Pannon. VIII 50 per reliquos veto dies crut quasi -s. c) boue: RADULF. p. 268 (a. 1086 faIs., a. 1135-71): arundineta -us. ALEX. GLAS. hist. 1,1V 12 p. 15: post terga boum religatum per Mm. anc. 5 p. 40: len(icula -dam. b) avec un toponyme: -des viarum plurimum dcvolventes. PAssIo Ethelb. 12 ERMENR. ad Grim. 35 p. 575,4: Moctidis -dibus. Dipz. p. 242: corpus sanctum, capte truncum, cenose -dis sorde Heur. IV 103 p. 137,4 (a. 1063): corn -dibus Linebroch, maculatum. GUILL. Bus. Aida V 191 : accumulata -s 167 palus—pampinus 168

hcstcme hodierna -di/ calciat et contra Frigora munit eum. nemus, paludes et -ia. VINC. KADF.. ehron. p. 421 : est 4) expressions: -des nigri: eaux infernales: RATHCR. gens atrocissima ... propter bituminata inaccessibilis -ia. phren. 21 col. 389D_390A : lamas nec Erebi tangat. patustrius, -n. -um [palustris] fiingeux : DIPL. Heur. IV nigrasque -des,! Cerberus absistat. Gorgoria despiciat. 221 (a. 1069) : ad veterem -am viam. -us infernalis : le Léthé : ARNULE. AIJREL. Ovid. pamfitus, -i ni, y . pamphilus. metamorph. IX 4 p. 221 (65) arbor illa nominatur pammeator [ong. inc.] (astron,) constellation du bélier lothos a Lette. de -de infernali, quo interpretatur HERM. AtJGIENS. 6 col. 386': utpote in austro iuxta horizon- oblivio. tenu diverse ponantur, ut prefata pagina subter ascripta 5) (péj.) décharge publique, lieu où l'on déverse les docet. XXIV. LXV. Almarcch. ... XXI vcl XX vel XXXV. ordures: GALLIERT. BRUG. Karol. 29 p. 50: occisus in 10 Arcs. -r. medio fori in -des trahebatur. pampa, -e f u. pompa. 6) sens s ymbolique: GUIBERT. Nov. moral. IX.XLI pamphitus, -i m. [gr. t&vcoùo;] forme pamfilus: SERI o 17,18 col. 278B : « in pastu paludis virecta carpebant » WILT. p. 93. bien aimé (mon donné à lama,,: dans le In pastu -dis virecta carpunt dura in presenti vita, que -s langage de l'amour) : PAPIAS : -us interprctatur totus et illecebra est, spei immortalitatis amoenitate ... sese 5 amor. SERLO WILT. P. 93: te domo munere cogoque reficiunt. BERNARD. parab. I I p. 261.14: per -des dicere « Pamflte» rursumf si nego premia, nil nisi voluptatum carnalium. « Birria », nil nisi « fur)) sain. palustricus, -a, -um [palustris] marécageux: DIPL. pampina, -c f. [pour pampinus] feuillage de la vigne: Caroli III 61 p. 134,15 (a. 909): quicquid ... terrenum, PETR. COME5TOR hist. schol. col. 1357': pampinus est arenosum. nemorosum, ... -um. 20 folliculus sub quo fructus vitis a frigore vel ardore palustris, -isformes: palester: CARTUL. Vindoc. Il 477 defenditur; ... est autem feminini gencris et dicitur hec -a. p. 281 (a. 1136). GAUFR!D. S. Via. fons philos- p. 36,24. et facit genitivum pluralem. harum -arum. ahi. plur. palustris: GL0SS. Augiens. bib!. (genes.) 356 p. 80. pampincus, -a, -um de pampre, de ,tèuillage de vigne MON. arch. Neap. V 395 p. 8 (a. 1054). (PArIAs: -um est Iotum de pampinis. Uou'rio S.V. A) adj. : I) du marécage, provenant du marécage 25 pando: -um quod totum est de parnpinis) : STEPH. (UGUTIO S.V. pasco : -is. -e, ... de palude existens) ROTOMAC. draco Il, XII 749 p. 95: -as baccus dum THANOM. Bernw. 12 p. 763,13: tutior ... -i munitate. perdit et ipse coronas. ALEX. NECK. taus div. sap. VIII 24 FOLCARD. Bertin. 16 p. 606E: ex ipsa -i lue. SIGEBERT. p.482: Bacchus .../palmite -o tempora cinctus. lus. GEMBL. Landib. 4 p. 589 1 : aqua ibi ex -i colluvie IscAN. belI. Troian. 1542 p, 97: -um te, Bache. nemus, te collecta. 30 spicea cingit /silva. 2) qui pousse ou qui vit dans un marécage (Ucuno s.v. pampino I. I) épamprer la vigne: UcuTto S.V. pando: pasco -is ... in palude crescens) : Ru». FUL». Lech. 13: vel -o, -as, pampinos emittere. 2) remplir de pampres: ib. paleis vel -i tegebantur hai-undine. GIRALD. topogr. I 14 -o, -as, ... pampinis implere. p. 47: acete veto .. tain et silvestres quani minores et pampinosus, -a, -um qui porte beaucoup de pampres, de -es. GAUFRI». S. Via. fons philos, p. 36,24: ranarum 35 feuilles de vigne (PArIAs: -um veto quod plenum est palestrium. pampinis. UGUTIO S.V. pando: -um vero quidcm est 3) marécageux, d'aspect marécageux (UcuTto S.V. pampinis plenum): PETR. CANTOn verb. ahhrev. II pasco : -is, ... similis paludi) : a) en parlant des eaux: col. 27A : hec est arbor non frondosa, bec est vitis non -a FOLCARD. Bertin. 13 p. 606 : fluvium ... cum aquis -ibus. seil fructifera, que plures habet fructus quam folia. b) en parlant d'un terrain : VITA Cond. p. 648,21 : loca -ia 40 pamp'mus, -i nv formes: parnpanus: C0D. Lang. 421 et stagnosa. ADAM BREM. p. 5,5: ager ... -IS. OR». VIT. col. (a. 870). gén. sing. pampinis : RECEPT. B 31 hist. IV 16 t. II p. 280: -is humus Crulandie ... lapideam p. 48. molem sustincre non poterat. CARTUL. archiep. Magd. I) pousse de vigne: RECEIT. B 31 p. 48: rumice et -is 356 p. 468: sex mansos in -i silva. ACTA pont. Rom. folia tenentem ad tertias in vine, decoquis. ALAN. INS. ined. 1361 p. 316 (a. 1184): omnem terram arabilem seu. 45 Anticlaud. IX 404 p. 197: spes vincitur ubere fruclu,/ -cm vel pascualem. gratis poma parit arbor, vitisque racemos./ et sine se 4) (au figuré) sans vie, sans activité: GUILL. TYR. hist. natas miratur -us uvas. transm. XXI 25 p. 1047 : terebant otia et -es 2) pampre, rameau de vigne avec les feuilles et les trahebant dies. fruits: WANDALB. mens. 277: hune mensem plenis B) subsi. n. plut. : marais, marécage: MON. arch. 50 supplet vindemia labris,/omnibus atque arvis, mitis que Neap. V 395 P. 8 (a. 1054) : pascuis et olivetis sen -us ornat. CO». Lang. col. 421d (a. 870): tradavit ... per castanictibus, silvis et -is et piseatione. Doc. Sanc. -aman vitis et contellum. CONR. HIRS. mundi contempt. Ranimir. I p. 102 (a. 1087) : aquis et silvis et -ibus. AcrA 470: paradisum ... ubi ... -i late luxuriantes redolentibus com. Flandr. 1 13 p. 42,27 (a. 1093): pirata, marescum, bacis mensis delicacioribus gratanter obumbrant. COLL. 169 pampinus—pariariolum 170

Salern. Il p. 223 quod est videri in -o vitis qui in fine quo potione una utantur. ib. p. 748 : si cotidiana in autumpni iam dessicatus leni vento rumpitur. tempore yens fuerit, curabitun potione -i et rubec et 3) feuillage de la vigne (Gioss. Augicns. IL 1155 esdre. p. 181 : -us, folia vitis. PAPIAs -us est euius subsidio panSa, -e f [panis] redevance correspondant au droit fruetus vitis a frigorc vel ardore defenditur, dictus quod de panification (en Languedoc) : CARTUL. Carcas. I p. 84 de palmite pendeat. UcuTto s.v. pando : hic -us, folium (a. 1106): in Raymun. ipsam -am ad ipsum diem vitis quia a palmite pendet [cf lsio. etyni. XVII 5,I0J) decimalem. CARTUL. templ. Dozenc. A 202 p. 175 POETA SAxo 4,259: radias duin -us uvas/contegit. Rup. (a. 1138-39): auctorizamus vobis [u]t per quamque TOIT. Jonas il col. cucurbita et hedera ... lata ebdomadam molatis III sextaria de frumento ... in ipsis habentes folia in rnodum -i. GAI-AND. REON. prov. 108 ID nostnis molinis ... et pro ipso molere non donetis nobis p. 77: vineas ... quarum -us non rnareescit. PETR. quicquam nisi ... unam poieriam de ipsis 11110r sextania, COMESTOR hist. schol. col. I356 grandes uve aurec coin propter hoc que vocamus -am. CARTUL. Biterr. 228 -is aureis. p. 313 (a. 1170): dabis ... pro -is ... unam pugneriam 4) cligne: QUEST. Salern. V I p. 352: mustum bladi (cf. ib. 313 p.452; 327 p.480 etc.). y. panata. calorem a -o et sole contraxit. 15 panagericus, -a, -uni; panagiricus, -a, -uni pampsis, -dis f. [pour parapsis?] redevance correspon- panegyricus. dant à un don de vaisselle ?: CAnA a. 1158 (Ficker, panagium, -i n. y. pasnagiuni. Forschungen 1V 125 p. 167): qualinus omne feudum, panagorace V. panegorate. quod famuli Paduane ccclesie episcopatus in alias panagraphwn, -i n. [gr. 7t&v et yprpctv ou erreur pour quoque modo transtuierant personas, et pro aliqua 20 paragraphus] sommaire, récapitulation: CAlcuL. S. Petri tenebant conditione, sive pro furno, sive pro -dibus Carnot. 165 p. 377 (a. 1135-43): -um, id est plurimas tes sub reversatur. y. paropst. uno capitulo continens scriptum, pro diversarum rerum pan, -tis n. [gr. rv] formes: patio: infra. gén. pL panto- notione sepius relegendum. rum: infra. panaie, -is n. sive panalis, -is m. [prou, panai « mesure pour 1) tout: WALTH. MAP nug. cur. Il 15 p. 79-80: -n 25 les grains »]formes : panai : CAlcuL. S. Vine. Ovet. 22 p. 59 autem interpretatur omne. au plur. : toutes choses: (a. 980). CARTUL. Ciun. 4143 p. 493 et 499 (a. 1149-56). ERMENR. ad Grim. 33 p. 573,27: Ermes biblorum drosos penai: ib. p. 494 (a. 1149-56). eusebia pneuma./ orgia da nobis -ta kalon Domine, mesure de capacité: CARTUL. S. Vioc. Ovet. 22 p. 59 CARTUL. Sax. 1166 t. III p. 420 (a. 965): oportet (a. 980) : -I medio de cera. spêc., pour les grains: CARTUL. S. primitus -torum Condilori commendare. 2) Magnum 30 Emil. Cocul. 302 p. 304 (a. 1121): singulos -es de ordio. Pan : Dieu: INSCR. d'une pyxide du XII s. (London. CARTUL. Ciun. V 4143 p. 493 (a. 1149-56): CXV -is de Victoria and Albert Museum if 7942-1862) : Credemti frumento; de avena CCXXX -Is. ib. p. 494: XLIII sen magnum tollit peccata panu. frumenti et 1111 pcnals ...; VIII sext. ordei et I penai. ib. V panabeire y. panebeire. 4280 p. 648 (a. 1180-81): mensuram unani avene quam panacea, -cf panacée, plante médicinale ( PAPIA5: -a, 35 vocant antiquum -e. ib. p. 649: -e avene sponte dederunt ci genus herbe vel sal radix salutaris herbe) : BERNARD. per singulos mansos. Sus. mundi univ. III 401 p. 27: dictamnus defixa panure [ong, et sens inc.,' peut-être pour apanare 1: trahens -aque crudis/ cognita vulneribus ferre salutis CARTUL. S. Savin. Levitan. p. 419 (a. 1158): quasdam opem. petiolas terre quas antecessores ipsius pro -e tenuerunt

paneceta, -e f [pour panacca] ici forme panoceta. 40 ipsi homini eoneessit ut ipsas sibi proprias teneat. panais opapanax (Opopanax L) : Guai. HIR5, const. panareilis, -ef [ong, et sens inc.] COD. Bar. V 9 p. 18 1.12 col. 944c: pro signo panoeeteRheinoviane. gcnera]i (a. 1088) : quattuor anule de auto et duo parie de circelli [Sc. signa oleruin] premisso, manunt extensam pectori de auto. uno cum miche et ipse alio cum -e et conciatum appone; addito boni signo eo quod tes sans comrnoda sit cum aive. infirmis. y. panax. 45 panaretos, -i ni. [gr. 7r2d&psroç] forme panarethos: panacum. -i n. [pour panax] farines: panicum : RycEvr. infra. A 124 p. 27. panocus: ANT1D0T. Sangali. p. 94. plein de vertus: I) en parlant du livre de la Sagesse panais (plante médicinale) : RECEPr. A 124 p. 27: ad HRAnAN. univ. 5,3 coi. lise: liber Sapientie, qui vocatur migranio oculorum. -icum teris ipsum ius. ANTIDOT. -thon. 2) en parlant d'un récit de miracles: MIRAC. Fid. Sanga[]. p. 94: bacas lauri Il, bralheos II. -ocus riza Il, 50 III pro]. p. 126: totumque hibehlum -os, quod est nutru il, cimino II. RECEPT. C 66 p. 75: strutium aut omnium virtutum liber, nuncupare decrevimus. ib. III 15 -uni vel capparis radices. ib. C 68 p. 76 : -i radices p. 201 : mentio -os sic tua fulget in hoc. et aristologia. COLL. Salern. Il p. 748: si cotidiana panariolum, -i n. petite corbeille: WAunI-I. MAi' nug. coin admisceatur terciane. detur -uni rubea et hydrotopion cur. IV 13 p. 186,20: erramus et summariis, 171 panariolum—pancha 172 coin et -is. appellatur (cf. lb. 266 t. 11 p. 10 1, 19 [n. 864]). DIPL. panarium, -i n. corbeille (GLass. Augiens. bibi. [deut] Odon. 41 p. 177,19 (a. 896): corroborantes denuo -am 857 p. 91: in cartallo: in -o) CARTUL, Magalon. 25 super omnibus rebus eiusdem Sancti Martini pro p. 38 (c. 1100): de semodiata unurn -um quales quatuor munimine omnium cartarum que incendio Nortmanno- portat asinus. y. 2. panerius. mm vel quolibet modo aduste vel neglecte surit. Dia. panarius, -a, -uni du boulanger, destiné â la Ludov. 1V I p. 2,24 (a. 936): quoniam ... res vel boulangerie. CARTUL. serin. Col. A lia p. 76 n° 17 kartarum testamenta eiusdcm ecclesie [Eduensis] sunt (e. 1150-65): [tradiderunt] dimidiam domum in littore et incense vel pessumdate ... hoc ... preceptum quod domum -am. pantokarta nuncupatur fieri ... iussimus ...; talem panasticum, -i n. o. pasnaticum. 'o obtineat vigorem ... acsi pre manibus habeantur universa I. panata, -cf [panis] oblation en pains?: CARTUL. strumenta. Conch. 77 p. 73 (c. 1055): derclinquimus ... ipsam 2) diplôme royal portant confirmation générale de ecelesiam ... coin et decimis et -is et coin l'ensemble des biens d'un établissement ecclésiastique: sicut ad ipsam ecclesiam pertinent. ib. : donamus Dipu, Karoli III 145 p. 232, 29 (n. 886): monachi ex ipsam ecclesiam ... cum primiciis et decimis et -is et cum 's monasterio Sancti Germani Autisiodorensi ... detulerunt alodio. u. panada. privilegium domni Nicholai pape .. et preceptum 2. panata, -e f [ong. inc.] récipient, mesure de capacité Karoli imperatoris ... sed et aliud preceptum pour les liquides: REG. Pistor. 11 21,10 p. 26 (c. 1132): Karlomagni regis adopticii filii nostri quod -am vocant, Blancus de Groseto ... 1111 -as olci; ... Rusticellus de expecieruntque ut omnia ... conlirmare dignaremur (cf Gualduratico ... XII -as olci. 20 DIPL. Odon. 11 p. 56,6 [a. 889]). DIPL. Caroli III 46 panataria, -e f; panateria, -e f u. panetaria. p. 101,15 (a.903): canonici eiusdem Sancti Martini panatarius, -i m. e. panetarius. deprecati sunt ut ... preceptum magni Karoli ... atque panax, -cis m. forme panx : COLL. Salem. II p. 753. preceptum domini Ludovici ... in hac nostre preceptionis panais opopanax (Opopanax L.): PAPIAS. -x fragrantis -a super omnibus eorundem fratrum rebus denuo odoris est, tyrso fertile similis, ex quo profluit succus qui 25 corroborare ... dignaremur (cf ib. lOi p. 238,29 [n. 919]). -x dicitur (cf. 15113. etym. XVII 9,28). PAUL. AEGIN. cor. DTPL. Hugon. Cap. 9 p. 556 (a. 990): Aurelianensis p. 49,23 : -cis, radicis, piperis ... equalia. Cou. Salem. II ecclesie episcopus ... obtulit obtutibus nostris p. 753 (XII s.): in dupplici quartana detur panx primum auctoritates predecessorum nostrorum regum ... que -e coin et adrianum temperatum ib. V p- 305 voc.antur. (XII s.): -x est herba cuius dicitur oppopacum ab opes 30 3) acte épiscopal portant confirmation générale de quod est succus. u. panaceta, 2. panis et penanstes. l'ensemble des biens d'une église: AcTA episcopi pancale, -is n. u. bancale. Aurelianensis Odolrici a. 1027 (Gallia christ. VIII pr. 11 pancalus, -a, -um [gr. ,t&yxxXoçj très beau: col. 493): commendavit hoc scriptum iterum quasi ETHELWERD, citron. p. 55: Eaduuig ... qui et pre nimia panchartum memorabile fieri et subscriptione proprii etenim pulchritudine -i sortitus est nomen a vulgo 35 nominis ., corroborari. secundi. pance indécl. u. pancia. pancarta, -e f [gr x&v et lat. carta] formes: pancera, -e f [ital. panciera, panziera] formes: pancharta: Dia. Ludov. Balbi 15 p. 46,15 (a. 878). panceria: Doc. Nov. 130 p. 95 (a. 1193). pançeria: panchartum : CARTA a. 1027 (Gallia christ. VIII pr. Il OBERT. SCRIBA 1190,338 p. 141. panthiera: STATUT. col. 493). pantocarta : DIPL. Caroli III 101 p. 238,29 40 Pister. 154 p. 104. panzcria : REG. Placent. 201 p. 427 (a. 919). pantokarta: DIPL. Ludov. IV I p. 2,24 (a. 936). (a 1198). 1) diplôme royal confirmant la possession de biens dont pansière, cuirasse protégeant le ventre: STATUT. Pistor. 154 les titres ont été perdus ou détruits: Dut. Caroli 11 167 p. 104: non dabo ... asbcrgum vel panthieram nec roncio- L I p. 441,10 (a. 854): qualiter ... crudelissimi Turonus nem ... valens ultra CCCCC libras. NOTAR. Saon. 564 p. 293 supervenerint Normanni et ... concremaverint 45 (a. 1178): Hospitali lerusalem dimitto -am meam minorem monasterium et ob hane causam cartarum instrumenta et scutum unum et elmum unum et spatam unam. ib. 392 deperiissent; unde et prefatus grex nostram ... petiit p. 199 (a. 1180): osbergum unum et -am unam in pignore. pietatem ut per clementie nostre relationis -am prenotate GUILL. CAss. I890p. 355(a. 1191): secepisscmutuo ... -ami ecclesie cellas et villas pertinentes denuo confirmare et caperonum I. lb. 1089 p. 428 (a. 1191): lib. 1111 implicatas studeremus. ib. 259 t. II p.88,17 (a.864); quia $0 in -is III causa vendendi. Doc. Nov. 130 p. 95 (n. 1193): de Rothomagensis episcopus suggessit cartarum instrumen- grossa sauma ... de ... ensibus, -us, loricis, sciais pinctis. ta ... incendiis deperisse et asportatione seu absumptione BONVILL. 122 p. 58 (a. 1198): obligo tibi in pignore osper- perditionis ... consumpta fore ... testamentum hoc cum I et -am I et cambcrias II. o. aussi pencetarius. preceptionis fieri iussimus quod alio nomme -a pancba, -e f u. banca. 173 pancharta—pando 174

pancharta, -c f; panchartum, -i n. y. pancarta. pandacium, -i n. t'. pandocium. panchihel, -is [mot refait sur Michaliel .1 nom pandax, -cis u. pandox. imaginaire d'un archange. RITIJALE Dunelm. p. 145: pandectes, -e m. formes : pandecctes : PAnAs. Deum omnipotentem deprecamur, ... adiuro te, creatura pandecta: Ucuîio s.v. pan. PETR. BLES. epist. 140 aque per -cm archangelum, ut incendantur atque col. 416'. plur. pandecte, -arum SIGEBERT. GEMBI,. Vin, III. fugentur demones atque volucrcs ... a nostris segetibus. 46 p. 67, 358 (éd. Witte). panchratius, -a, -um [gr. ,tyxp&nov, tout-puissant] I) la Bible complète comprenant l'ancien et le nouveau nom donné à un reméde: ArcrInoT. Augiens. p. 47 Testament (PANAS: pandecctcs. omnia ferens et Vetus et antidotum -um. Recipit bec: Bloc inc. 1111, agaricu une. Novum Testamentum. Ucwio s.v. pan: hec -a id est I semis. O liber omnia ferens vcl continents. scilicet VeLus et Novum panchrestus, -a, -umfbrme panchdstus: infra. Testamentum) : CHRON. univ. p. 18,38 : nuisit ecclesie nom donné à un remède: PAUL. AEC.IN . cur. p. 56,10: Sancti Petri -cm a beato Hieronimo in latinum ex hebreo Erasistrati panchrestos. ANTIDOT. Berol. p. 72: antidotum vel greco transiatum. GESTA abb. Fontan. XII] 6 p. 108 panchristus, qui facit ad contes infirmitates, ad vigilias -em a beato Ilienonimo ex hebreo vel greco eloquic multas, ad febribus. 15 transiatum. SEDUL. carm. 69,1 p. 222: aspice -cm vite de panchrus, -i m. ici forme pancrus. fonte scatcntem. VITA Osw. I p. 463 in. : dedit gloniosum pierre de toutes les couleurs: PAPIA5: pancrus, lapis -en, id est bib]iothecam egregiam in qua conscripti sunt varius ex omnibus >ne coloribus constans] (cf. Isio. etym. hii egregii. XVI 12,1 et UGuiio s.v. pan.). y. paneras. 2) les Pandectes, compilation du droit romain établie panda, -e f [a. fr. pance; ital. panda] forme parce: 20 par Justinien : SIGEBERT. GEMBL. vir. ill. 46 p. 67,358 (éd. AYNARD. p. 624. Witte): codicem digestorum sive -arum. Prut BLE5. ventre, panse: AflqARD. p. 624: topantula vel omentum epist. 140 col. 416 : -o in qua civile jus continctur. est -e. GARNER. R0TOMAG. Moriuht 471 p. 209: toIlas mdc pandeila, -ef [dim. de pandus; cf esp. pando] terrain lupo quod capre -a rnittit/ stercore genzivas atque habeas en pente entre deux collines: Doc. cath. Ovet. 118 p. 321 humidas. 25 (XI s.) : per termino de iiIa -a de Varzcna. y. pandellus. pancius, -a, -um [pour pandius] de couleur rouge violet: pandeltus, -i m, [dim. de pandus; cf esp. pando] terrain MAPPE Ctav. 276 p. 239 : sclinistreo (alii rodica, alu -i en pente entre deux collines: CARTUL. S. Mar. Laped. 28 nascitur autem in aqua velut apium, et in parietibus ubi p. 121 (a. I 152): in Iocos predictos in ilto -o. y. pandella. caix est, et dicitur herba capiilatia). y. pandius. - pandemus, -i m. [gr. ,rav&ila] pandémie: AN0N. pancra, -cf vol, rapine : UGuTI0 S.V. pancracior: bec -a, id 30 transi. Orib. VI 25 p. 110: communes autem egnitudines est rapina. quas Greci -us appellant, Id est omnis popuhis simile pancracior 1. sive pancratior 1. [pancracium] subir des vexantur egritudinem. tourments: PAPIAS: -tian, flageliis aut tormentis subiici, pandicularius, -i m. [pandiculari] celui qui s'étire en unde equo animo tollerantes coronentur. UouTlo S.V. baillant: UGUTI0 S.V. pando : hic -us, -i, homo hyans et -cior, -ans, id est tormentis vel flagcliis subici. 35 toto corpore oscitans. pancracium, -in. sine pancratium, -in. I) pancrace, jeu pandio I. u. panda I. de cirque: Uourio sv. pancracior: hoc -ciuni, id est panditor, -is m. [pantin] celui qui a fait connaître, celui quidam ludus qui fit substrahendo aliquid de manu in qui a expliqué: Gu'oo AREr. micro]. 20,19 p. 233 manurn. Boetius -r huius antis. 2) combat de cirque avec des fauves: PArIAS: -(ium, 40 pandius, -i m. [peut-être du gr. ,tavtoç?] couleur rouge genus ludi ut fleri so]et ab his qui cum bestiis violet (cf. H. Hedfors, Compositiones ad tingenda musiva, congrediuntur ferocissimis. Upsala, 1932, p. 14): MAPPE clav. 107 p. 210: post 3) supplice: Ucurio S.V. pancracior: hoc -cium, id est tritionem autem, mittis ex aqua ubi coquitur icciocollon, tormcntum vel flagellum. et fiet pigmentum -um. ib. 150 p. 218: -i compositio: pancratiatus, -i m. [pour pancratiastes] pancratiaste, 45 psimithin parlera I, cinnabarin partem dimidiam, tere in athlète qui combat dans le cirque: PAPIAS: -us, pugil qui mortario marmoreo bene; post contritionem autem, previci t. mille ex aqua in qua coquitur icciocoilon et fiet pancrisis, -is, -e [,&v et puatç] (par métaph.) tout en or: pigmentum -um. ib. 175 p. 221 : -us. u. pancius. ANSSLM. LAUD. lib. Pancrisis p, 436 : incipit liber -is, Id est, pando 1. [pandum] forme pandio: CARrA XII S. totus aureus, quia hic aurcc continentur sentcntie vel 50 (Duchesne, Histoire de Guincs pr. p. 242). questiones sanctorum patrum ... et modernorum magis- exécuter une saisie-gagerie: Lin. trad. S. Petr. Bland. trorum. p. 181 (a. 1163): pro censu non persoluto corn advocato pancrus -i m. V. panchrus. pergit -are. CARTA XII s. (Duchesne, Histoire de Guines panctorium -i n. y. pacturium. pr. p. 242): pro forefacto tali ... potero -iare super 175 panda 176 feodum quod mci hommes tcnSt de me. AUREL. Ovid. mctamorph. 1 10, 13 p. 203,47: pavo adco panda, -di, -surît 3. formes: pandet G0DESC. SAx. superbia avis est que ctiam / alas -il si audiat se laudari. trina deit. p. 89.13 et 90,17. pft. passif p'assus sum sive par extension -etc manum : tendre la main : BAnlo 274 pansus sum : SEDUL. Donat. mai. lI 98 p. 221. accipe, -e manum : dextra det mdc (idem. 2) un objet I) ouvrir (PARIAS; -cre aperire. cf. UGUTIO) A) une replié : a)filet de pêche : ADREVALD. mirac. Bened. 22 porte: I) au propre: Ruo. FIJLD. Lech. 5: catit ... claves p. 53: -sis ... bine mdc cassibus, squarnmigeri gregis ad -endas ecclesie ianuas non rcperisset. THANOM. copia exuberanter abstrahitur cquore. h) voiles dun Bernw. 28 p. 772,4 : ianue interim ecclesie -untur, laici navire, dans l'expression -cre vela : naviguer: 4 au intromittuntur. PETR. RIGA Aurora 1 Daniel 687 p. 369: propre: THEOR. VI:RN. Ales. 6 p. 255 : hinc navim ostia tex -h, mensam vacuam videt. 2) par niétap/i. 10 seandit. ad Tharsum velaque -it. ADAM BREM. P. 113,6: RADBF.RT. corp. Dom. 111 40 p. 25: porro baptismi a Dania in Angliam flantibus auris triduo vela -untur. sacramento intrandi ad eandem adoptionem ostium f3) par métaph. : Rur'. TuIT. Spir. 131 p. 170 (col. 1603C) credentibus -itur. CHRIST. STABUL. in Matth. col. 1295 nunc « in a!tum » fidci vela -enda sunt. 3) (au passif. sens ianua coe!estis regni -itur. réfléchi) s'étendre, occuper une certaine superficie: ADAM

E) dégager une voie daccès: I) ai' propre: HROTSV, 15 BREM. p. 231.9: euius latitudo vis VIII mi]iaria -itur. Gong. 234 p. 41: [iubet] -ere tryc!iniuni mi!itibus. DIPL. B) (ait figuré) répandre: CAND. FIJLD. Eigi!. 1125.42 Otton. lI 209 (a. 979): viam fluminis fractione gurgustii p. 116: insequitur -saque mala. eonstanter agendo. -eUe iubentes ... statuimus. los. IscAN. bel]. Troian. I 489 THIETM. 2.12 p. 50.34: hic ... aquilonares invadit p. 95: bec cardine laxo/ alternos -it aditus. 2)par rcgiones, nialum sepissime ... -entes. BERNARD. Malach. niétaph. : HRAIIAN. earm. 13.19: -c viam cunclis per 20 18 p. 327.2 : quia ab Aquilone -itur omne malum (cf Jet. dogmata sacra salutis. PETR. DAMIAN. Romuald. 1.14). p. 18,19 monachi veto dum patris cius duritiam 111) faire connaître (PARIAS : -ere. ... manifestare) metuunt. conversioni illius aditum -ere non presumunt. A) mire voir, montre, : CHRON.-CARTLJL. S. Theofr. PETR. PlcrroR carm. lI 58 p. 13: tu via, -e viam qua CaIrn. 47 p. 41: eande!abra stagnca ... 11. alia duo pergitur ad thcoriam. CARTUL. Baioe. 1 178 p.222 25 cum illo maxime, quod ante allare consistens fermion sue (a. 1153): ne processu tcmporis cuiquam ad istorum pulchritudinis -il. perturbationem a!iquis -atur acccssus. E) décrire: ANDR. FLOR. mirac. Bened. 1! 4 p. 298 C) s'appliquant au corps humain: I) au propre: cuius situm -ere nesciis duximus ratum. THEOD. AMORB. Bened. 11 I p.259,39: quos [sc. Cl faire connaître avec ostentation: I) faire savoir episcopos obcecatos] pansis oculis nu cerncrc deprchen- 30 publiquement : a) en général: ANDR. FLOR. mirac. Bened. dentes egressi sunt. ANDR. FLOR, mirac: Bened. 1V 7 11 8 p. 206 : signi funiculo religatur colle, -it sonitu trino p.263: panso ore, alis extensis, in os cius intrare nativo se rcputatum nevo. VIrA Audomari rhythm. XV gestiebat cui condo!cns. noter -ere lumina : ouvrir les 530 p. 85: opera quia -ere gliscimus aIma, l-1ii.t)In. lib. yeux: WANDALB. martyr. 149: bac [sc. ter quina die] reg. col. 1258' : utque vocans procercs sibi foedere Aries soli vernantiaf lumina -il. PEUR. DAMIAN. calot. B 35 copulat omnes, non cubital totum -ere consilium. (péj.) 16,4 p. 105: sancti Apo!cnaris hymnus/ Cecus orbati faire parade de: WALAHFR. carni. 5,22,7 : dum tua facta puer Hireneij te probat dextrum rutilare sidas/ qui patri pio Domino/ -ere non trepidas. révéler dans une mauvaise cordis subolique frontisj lumina -is. 2) (métapli. méd.) intention: Con. Crcm. XII s. 36 p. IOta in. (a. 1118): débrider (un abcès) : STEPU. ROTOMAG. draco III 6,373 il!as credentias ... quas conscilium Cremonc aperuerit p. 133: cessit apostolicus fatis/ -ensque tumorcm/ 40 michi ... non -am ad dampnuln vel dedecus conseilii vel pontifices binos procreat ipsa sibi. 3) au figuré : ERMENR. dicentis. b) dans les actes: DIPL. Karoli III 161 p. 262,32 ad Grim. 33,7 p. 573,12: cor ego -o tibi, mentem. VITA (a. 887): Odo cornes seu abhas ... adiit culmen imperialis Liutb. 4 : canais crgo indigcntibus miserationis gremium nostre dignitatis -ens, quomodo ... CARTUL. S. Petri [A: -cris. MARIE capit. 8 col. 171 illi clause mentis cito Virsion. 63 p. 185 (a. 1052): ad noticiam futurorum -ere limina -as. REIMBALD. Lnon. strom. 89,14 p. 115: 45 studuimus. CARTUL. epise. Naurnb. 175 p. 155 (a. 1145): cavebam tanien sic disserens, ne quando revertentibus preterea -endum eensui, quia ... donavi ccclesie ... vil!am. sinus non -cretur ecclesie. TRAD. Biburg. 30 (XII s.): universitati fidelium -imus. D) rompre des liens: GESTA Ern. duc. I p. 28,18: il!i quomodo Chunradus ... tradidcrit predium. par taciti ... gladiis corrigias -unt. extension, sens passif: être exprimé, être énuméré : TRAn. 11) étendre (PARIAS: -sum ... extensum. Uoisrio : -o 50 Fris. 721a (a. 850) : testium ... quorum nomma iam extendere) : A) déployer, étendre dans toute sa superflcie: -un t:... 1) sens physique, s'appliquant aux ailes: HILDER. lib. reg. 2) rendre compréhensible ce qui paraît obscur: III col. 1245: est cubitis denis gcminus cherub altus, et a) expliquer: ERMOLD. NtGEL. Ludow 599 p. 23: bec alas/ per cubitos dettes -ii uterque duas. ARNUI.F. paueis sapiens Carolus -chat alumnis I-lucio S. Vtcr.

177 pando—pandonia 178 pract. geom. 111 p. 51,70: iam consequenter -endum est 26,1 p. 50: dulcifluurn est de sancto -crc carinen. ORD. qualiter ad altitudinern sous compretiendendam prisca VIT. hist. XI prol. t. IV p. 160 tempos enim perdit, qui sagacitas pervenerit. GIRALD. expugn. 11 31 p. 377: carmen inutile -it. Ç) dire ( UouTIo : - o ... diccrc) quoniam causarum merita partiuni assertione -untun WALTHARILJS 142 p. 30: Waltharius venir, cul princeps souvent accompagné de ex ordine, seriatim : WÀLTHARIUS talla -il,/ uxorem suadens sibi ducere. WIDUK. 2,28 448 p. 42 : coin de te quesitus cadcmf talia dicta p. 91.6 : minis -il universa que scit. noter -ere assensum dedit causamque ex ordine -il. THIETM. 1,7 p. 13.7: donner son accord: WALAHFR. Gal!. 1,22 p. 301,11 : tex cuncta ci ex ordinc -il. ANOR. FLOR. mirac. Bcncd. III 9 huic consilio devoir: mentis -il assensum. 'y) (absot) p. 231 celebris visionis -il ordinem. Gu'u.. TYR. hist, parler: RuODL. VII 41: [Rufus] ait: «-e, rogitas quasi ter. transm. V 17 p. 221 : ad patrem ... redut, rom 0 nescieris me ». (par extension) symboliser, représenter: nefandam seriatim -ers. (rhétor.) démontrer: GODESC. HRABAN. cann. 54,1,1 p. 219: virtutum species primum SAx. opusc. gramm. Il p. 466,2: «conditic» non semper prudentia -il,/ bec recolit cuncta. CARM. de conte. mens. significat «creationem », sed aliquando tenorem, 15,2: primam tibi prodit index ac secundam medius,/ causam, rationem ut compar conditio. Quod ypothetici, medicus ternirai [se. feriam] -il.

Id est conditionales -ont syllogismi. b) faire connaître ce 15 1V) forme réfléchie: A) s'ouvrir: Arro VERC. epist. qui n'est pas connu: ) exprimer une pensée ou un p. 312,1 lanuas sese -entes. aufigurè: LULIAN. VIZELIAc. sentiment cachés: ALevIN. carm. I 1114 p. 194: non serra. I, XIII 214 p. 278 : cura ... se -eret via, ut libere cessavit .1 sue mentis secretas -ere causas. FRITHEG. deliberaret. Wi!fr. 228 p. 13: pauperibus largas prebehat ... escas;/ B) se montrer: VITA Alexii ravir. 404 p. 98 : nec te exemplo -ens cogitet quid spiritus ardens. BERN0 epist. 20 -chas nec cognitus esse voletas. 12: petitionis nostre affectum tibi -cre non ambigimus. C) (au moral) se faire connaître: HILDEB. Hugon. CARTUL. I-lersf. 112 (a. 1087): in spem inducti sumus Clun. III 17 col. 871 e : age poenitentiam, cuni non sine fructu consolationis -cr0 tibi nostras poenitentia nulli prorsus est fructuosa, totum te priori -e, afïlictiones.spéc.. révéler une pensée ou une action redoperi vulnus mentis. coupables: FL000ARD. triumph. Antioch. I 15 col. 570: 25 pansus, -a. -um part. passé employé comme adj. draco virosus mocrcns sua crimina -I. Duoo Norni. 1 6 ] ) ouvert: PANAS: -um, apertum (cf. UouTlo). p. 134: -il luis secretum exsecrabile, quod conceperat 2) étendu: PAPIA5: -um ... extensum (cf. UGuTIO). furioso corde. 3) révéler ce qui est difficilement accessible 3) large, grand (noter l'emploi au camp,) : ANDR. â l'intelligence: ALeVIN. carm. 1 1413 p. 200: -ens lui FLOR. mirac. Bened. 1V 9 p. 265 : ob festiva evangelice secreta sophie. SMAR. carm. iII p. 618: volul coniungere 30 adnuntiationis verba. duo -iora alternaient signa. librum,f ... abdita qui reseret, necnon qui mistica -at. 4) qui marche pieds nus: Uouîio 5v, pando: -us POrTA SAXO 5.144 p. 59: [progenies] in quam descendit qui ambulat nudus pedibus. sancti bcncdictio Iacob./quam lutte -cas ipso futura pandochium. -i n.forme pandacium : UouTIo S.V. pando. dedit. CARTUL. Capuan. 26 p. 66 (a. 1134): que post I) auberge, taverne (UGuTIO S.V. pando : hoc obitum anime insinL nulli mortalium -antur. GAuFRID. 35 pandacium .... taberna, caupona) VITA Marine metr. GRossus Bernard. Tiron. 1117 p. 226': Bernardi ... talis Ils p, 73: -um iam nocte viam claudente patebat,/ in divinitus -itur revelatio. c) faire connaître par le langage: quo pausabant flaires karrumque locabant (cf. VITA 4 relater dans un récit : Lupus epist. 1 7 p. 58 : ut, Marine 3 p. 286D) quotienscumquc nancisci possetis Occasionem, que 2) hospice, "raison des hôtes: GUILL. CArcr. Thom. VI cognoscenda mihi essent vos potissimum -eretis. CHRIST. 40 129 p. 518: miles quidam ... iuxta coenobiuni quod PRAC. Wencesl. p. 119: nova miracula -am. GAUFRID. vocatur ClausLrum in honore eiusdcm sancti in -o suo GRossus Bernard. Tiron. X 88 p. 243 e : huic miraculo capellam consLruxit et ibi reliquias collocavit. aliud etiam adiungamus, per quod Christi militera 3) goinfrerie, ivrognerie: UCIJTIO S.V. pando hoc Bernardum spiritu claruisse prophetico -amus. BER- pandacium, lecacitas, vel ebrietas

NARD. cpist. 177.2 p. 397.7 (a. 1139): reservo ea -enda 45 pandonia. -e f [ong. inc.] formes: pandonea tannin. quem novi ... fidelem. Gurno BAsocH. epist. 32 HILDF.OARD. phys. 63. pandonius: id. caris. IV p. 187. p. 138,18: que mala surn passus ... -etc curavi sub (bot.) bétoine (Betonica officinalis L.) : HILDEGARD. brevitate titi. s'appliquant ait lui-même : Acius epic. phys. 1,195: qui venenum ... biberit, mox balsamitam, Hath. 350: iuxta quod sanctum -il evangeliuni. Guino rutham et -am equali pondere accipiat. lb. 6,3: -eam et BAsOcH. epist. 33 p. 141.23: quemadmodum enim 50 ter lune de Icuistico ci modicum de sagimine anguille in relatio -il historica. ... Clodoveus ... genuit Clotariuni. vino coquat. id . caus. 1V p. 187,25: -am quoque in pour un document: TRAD. Ratisb. 210a (a. 975-980) vinum ponat, ut inde saporem habeat. et sic illud sepe karta -ente breviter, si placet, denuntiamus, qualiter bibat et calor -I eum cabre vini temperatus iniustum tradidit. spéc., composer un poème : VITA Martin. Turon. calorem sanguinis restringit. 179 pandonius—panegyricus 180

pandonius, -i m. e. pandonia. p. 284. pandoria, -e f y. pandura. instrument de musique: Ps. Ovo CLUN. mus. p. 284: pandorluin, -i n. [pour pandura] forme padorium -crin ab inventore vocata. UGuTI0 s.v. pando: bec -a, PAPIAS S.V. organica. genus organi. e. pandorium. pandore, instrument de musique à trois cordes : P5. Ovo 1. pandas, -a, -uni adj. : I) arqué, incurvé (PAnAs CLUN. mus, p. 284 tube, fistule, calami, organa, -a et his -ont, curvum, inflexum, quasi recurvum est. -us, -a, -uni, similia instrumenta. PAPIAS 5v. organica: organica in recurvus,... convexus. sinuatus. UGuTI0 s.v. pantin : -us, musica est secunda divisio in his que spiritu confiante -a, -uni, id est curvus): TRANSL. S. Eugen. Diogil. 32 repleta in sonum vocis animantur ut surit tube, organa. -a, p. 53,5: trahebatur -is fustibus quos rustice crocias etc. UGIJTIO s.v. Pan : hoc -um quia a Pane fuit inventum; 'o vocamus. GESTA Ern. Duc. I p. 30,14: pedes habent -os ipse enim prius dispares calamos ad cantandum aptavit. y. et latissimos ut anseres. pandura. 2) en pente: CARTUL. S. Turib. 98 p. 119 (a. 1081): pandox, -cis m. forme pandax: Uou'rio S.V. pando. tercio pro sumo -o de Travc et quarto pro soute de Ovo I) aubergiste: GUIBERT. Nov. vita 3,7 p. 163 (p. 332): monte. tantus stupor ... ut... nec venale quippiam a -cibus et 15 B) subst. m. [cf, esp. pando; Corominas 5v.] terrain en cauponibus sisteretur. Pn-R. COMF.STOR hist. schol. pente entre deux collines: CARTOL. S. Petri Arlan. 1 p. 2 col. 1213C: nec in uxorem duccre ... cas que de (a. 824) : per ilium -uni et per illas cobas cauponibus et -cibus, id est apothecis venalibus vitam regis. Doc. cath. Ovet. 8 p, 38 (a. 863): de -o de Pruazia agitait. VITA Marine mets. p. 73: flua -cis, nain herus osque ad terminum de Caranga; de illa limite ubi suit illa ille vocatur/ iure magisterii qui pandochio dominatur (cf. 20 perare usque ad illos -os. CARTIJL. Sahagun 590 p. 139 VITA Marine 4 p. 2860) (a. 959): in lace, quo dicunt Alexi ... in illos -OS. DOC. 2) buveur, goinfre. : UGIn1O s.v. pantin : hic et bec cath. Ovet. 163 p. 413 (a. 1154): per monte Rio ad -uni pandax, -acis, ebriosus, gulosus vel lecator, qui semper de ihain. pandit ora proptr escas. 2. pandas, -i m. [ong. germj bûche(?) , Lin. trad. S. pandoxo I. [gr. irccv8oxc6co] faire le métier d'aubergiste, 25 Petri Bland. p. 186(a. 1168): de -is et carbonibus terciam cuisiner: GUILL. CANT. Thom. 11 42 p. 203: lignum a partem accipiat. quo cacabum et instrumenta -andi appendere solebamus, pane centaurion [pour panax] panax centaunion. grande a trabe sublimi corruens. centaurée: REcErr. A 72 p. 20: milfolia, p]antagine, pandulus, -a, -uni I) ouvert (UouTio 5v. cuculo, -e centauria, ... cucu aceto distemperas. pando: -us, -a, -um, aliquantulum pandus) : WOLFHARD. 30 panebeire indécl. [partis] forme panabeire: infra. Waldb. 1,21 (17): ad solita eam -is luminibus detulere redevance en pains: CARTUL. Magalon. 117 p. 232 presidia virginis. FRITHEG, Wilfr. 5 p. 4: adent sed (a. 1163); de quantitatc furni et de fornagga et panabeire calculus ignis,/ forcipe vatidicum solitus purgare que soient dari pro fortin. ib. p. 233: de pleno furno Iabellum,/ cunctipotens opifex, archani -us index. paris non exigant -e, nisi valens unum obo!um. 382C; H0N0R. Auo. in cant. 2,1 col. in Iilio quinque 35 panecellus, -i m. [parus] petit pain: ANTIDOT. Glasg. considerantur, quia est candidum ... et est odoriferum et p. 130: infermentas in pane et comissis ut coquat et facit -uni semper incurvum. 2) accueillant: ib. 2,1 -os. col. 382C: Christus est candidus in humanitate ... -us in paneficus, i m. u. panificus. suscipiendo poenitentes. panegorate indécl. [pour panagorace; çf. J. André, 1. pandum, -i n. [germ. pand, moyen bas alld. pan(, 40 Lexique de botanique] livêche, ache des montagnes: néeri. pandjforme pannum: GI5LEB. MONT. chron. Han. PAPIAS: -e calidam virtutem habet. Semen eius tritum 14 p. 24. coin ex mulso potum et urinam movet, et calculos gage, nantissement: ACTA coin. Flandr. 1 63 p. 150,9 in vescia frangit. (a. 1114): preco comitis, nisi ah ecclesia requisitus fuerit, panegorizo 1. [assimilation probable de npT1'yOpo à -uni non debet. CARTA e. 1145 (Lawrie, E.anly 45 izavyupRo] sustenter, soutenir: Uout,o S.V. pan : -o. Scottish charters 153 p. 119): prohibeo ne aliquis capiat -as, sustentare. -um super terrain Sancte Crucis. Lin. trad. S. Petri panegyricus, -a, -uni panagericus: ERMCNR. Bland. p. 181 (a. 1163): de -orum redemptione nichil Sval. prol. CARM, X S. (NA Il p. 225 y. 16). TRANSL. pertinet ad me. GISLEB. MONT. chron. Han. 14 p. 24: Savin. p. 352. WOLFHER, Han. Godeh. 1118 p. 206.19. licet ecclesie pro censibus suis, si die iusto ... soluti non 50 REGLNALD. CAna. Match. 27 p. 43. GIJILL. MAI,M. gesta fuerint, supra ipsas mansuras ... patina accipere pro reg. V 191 p. 337. panagiricus: BERNARv. TRAIECT. censu et pro pena. Theodo!. introd. 109 p. 62. pangcticus : UGuTI0 S.V. 2. pandum, -i n. e. bannum. pango. panigenicus : MIRAC. Fid. app. p, 237. pandura, -cf. forme pandoria Ps. Ovo CLUN. mus. panigyricus : AUXIL. libe]!. P. 99,8. 181 panegyricus—panerius 182

1) adj. : A) louangeur, élogieux, apologétique: CARM. a.1156 (Hugo, Annal. Prernonst, I pr. col. 214). X S. (NA Il p. 225 y , 16): materia fandi ductus -agericus I) housse de cheval: ROTUL. magn. pip. 31 Henr. I extat. CONR. HIRs. didase. p. 257 21 : est et panagericum p. I (a. 1130): in summis et bulgiis et -is et barhutis et [se. carmen], id est totum laudabile. GUILL. MALM. gesta sudariis III! I. et Ils, et 1111 d. nurnero. ALEX. NECK. reg. 149 p. 51: huius regïs laudes historia -o prosequitur utens. p. 99 carentivillo tergum sit coopertum, stilo. ib. V 191 p. 337 : ad nostre paupertatis accessit postrnodum sudario vel suario vel -o [glosé panel], super aures vestre latinitatis -agericus ruiner, quem sella apta collocetur. B) chanté sous forme de louange: UGLJTIO S.V. pango 2) filet pour la chasse ou la pêche (a. fr. panneau) pangetieus ... laudando dccantatus. CARTA a. 1156 (Hugo, Annal. Premonst. pr . I col. 214): li) subsi. : A) masc. : I) celui qui loue: PAPIAS : -i, qui O ita tamen quod piscatoribus suis in supradicta aqua alios laudant. 2) apologie, écrit élogieux: MIRAC. Fid. licebit piscari cum retibus et pennellis... ut liceret app. p. 237 : -igericus celestis protinus Dco canitur. fratribus piscari in reliqua aqua inferius et superius cum GUILL. TYR. hist. rer. transni. XXI 5 p. lolo: dignum est opus esset, cum retibus et pennellis tantum. STATUT. ut de eo ... posteris memorie mandemus, non ut -os Arelat. 27 p. 197 : pro quolibet cuniculo capto vel rete propositum sit scribere. 1.5 vel -o extenso. ib. 28 p. 197 : nullus teneat vcl deferat B) n. : I) apologie, écrit élogieux en l'honneur de retia vet -os ... in Camargiis. quelqu'un (PArIAs: -cru, ... laus in principe dicta): 3) panneau d'une fenétre: RICHARD. S. Via. exeept. X FRECtJLPU. chron. II. III 9 col. 1184: -um et serin. 18.48 p. 410: quid est namque in vitra fenestra eucharistias scripsit ad Adamantium. ERMENR. SvaI. lignum, nisi corpus? quid vitrum, nisi spiritus? Ferrum prol. : in paganorum itaque multorum -agericis dum 20 autem quod -os ligat, eo quod ferro domentur omnia, multos ... poeticis figmentis conperimus ... laudatos. significat rigorem severitatis et plumbum ... virtutem ORci. VIT. hist. III pro]. t. II p. 8 : affluens multipliciter gravitatis. verbis et metris -um super illis [se. bellicis aceibus] edidit. 4) panneau servant à fermer un sarcophage: loc. 2) éloge, expression d'un éloge: ANAST. pass. Petri col. BRAK. 79 p. 310: stetit magnum feretrum super altare 691: ne favoris illius -um commendare potius 25 -us unus stetit deorsum iuxta coluninam ecclesie. ib. videamur, quam passionum. VIrA Vodoali Suess. p. 549: p. 311: inclusus est ]Oculus in feretro, -o apposito et testera Deum adhibemus, quia de nostre adulationis -is coniuncto. ib. 80 p. 311: initum est consilium ut nihil ibi insertuin habemus. TRANSL. Savin. p. 352: duodecim fratres vocarentur qui fortes ment ad nullatenus nostre adulationis -agericis consentire. portandos -os feretri et prudentes essent ad coniungen- WOLFUER. Hiw. Godeh. 11 18 p.206,19: ut nulta 30 dos cos et disiungendos. ib. p.314: involverunt prorsus virtutis cius -agerica preterrnittam. loculum panno serico ... et postea portati sunt -i et 3) chant fantaisiste et badin où la louange est sans decenter coniuncti in feretro. fondement (HRABAN. univ. V 5 col. 122': -um est I. panemos [gr. it&vetoç] panêmos, mois éolien: licentiosum et lasciviosum genus dicendi in laudibus ANA5T. pass. Dion. p, 7,7: -i enim erat dies quintus regum, in cuius compositione hommes multis mendaciis 35 secundum Grecos. vicesima veto nona dies Junii mensis adulantur (cf lsm. etym. VI 8,7. PAPIAS et UGIJTI0 5v. apud Romanos. pango]) : REGINALD. CAWr. Malch. 27 p. 43 : ergo Thalia 2. panemos (gr. xŒv4j&cpo?] qui agit tout le jour: cornes, Maicho -agerica promes. RADULE. TORT. epist. 6,39 p. 291 : zelotipus -os avertere panegyris, -isf panégyrique: ANAST. chron. P. 163,25: non valet istos/ a Flore facilis lenibus obsequiis. dernonstravit imperator Mauricius in memoriam Dei 40 paneria, -cf [panis] boulangerie ?: CARTUL. Biterr. 289 genetricis letaniarn in Blachernis ficri et laudes dicere p. 410 (a. 1183): secundus campus ... affronte ... ex alia Domine nostre, nominans catit -in. parte in honore R. ... et -e. panegyrista, -c m. et f ici forme pangerista. 1. panerius, -i m. [partis] boulanger ou panetier: panégyriste: UGUTIO S.V. pango: hic et hec pangerista, CARTUL. Mai. Mon. Dun. 29 p. 30 (a. 1051-60): signum -e, laudum decantator. 45 Guidonis -i. CARTUL. Vindoc. 1 245 p. 389 (a. 1074): I. panellus, -i m. [partis] petit pain: CARTUL. Clun. V David coquus comitis, Guillelmus -us. 4205,15 p. 551 (a. 1161-72): qui panes ad vendendum 2. panerius, -i . [panarium] panier, corbeille: faciunt, pro fornagio et debito fornerii maioris et socii CARTUL. Gellon. 497 p. 407 (a. 1124): dono ad proprium sui, de -o nummum vel nummatam paste date debent. ib. alodem cum quarto et uno sextario de avena ... duos 4205,16: alii qui sibi ad comedendum non ad 50 seilicet -os. CONSUET. Mont. Mer. 22 p. 13: -i ad fimum vendendum panificant, pro fornagio et debito duorum portandum et cetera huiusrnodi utensilia Iignca. ROTLJI.. fornariorum, de -o obolum vel obolatam paste donare pip. 6 Rich. 1 p. 175 (a. 1194): pro ... sellis et trussis et debent. capistris et frenis et -is ad predietos summarios. ROTUL. 2. panellus, -i m. [pannus] forme pennellus: CARTA scace. Nom. 11 p. 6 col. 2 (a. 1198): pro -is et bahurto 183 panerius—pango 184

ad opus regis. CARTUL. hosp. Trencat. Il p. 12 (a. 1199): S. Robertus cocus (çf. ib. 39 p. 114.8 [a. 1068]). CARTUL. nec processeris ab ea aigras nec racemos in -uni usque S. Mar. Carnot. 24 p. 108 (a. 1100-01): Hugo -us: eam vindemies universam. STATUT. Arelat. 34 p. 200: Burdicius archipincerna continsse. CARTIJL. Parac!. 55 quicumque inventus fuerit in ortis ... colligere lieus p. 74 (a. 1154): Hugo de Pruvino -us meus: Fuicherius pro quolibet -o vel canastello quinquc solides. camerarius meus. ACTA Phi!. Aug. 624 t. Il p. 170.24 panes, -uni pi. faunes, divinités champêtres : STEPH. (a. 1200): Theobaldus -us noster. b) dans une cour TORNAC. epist. 249 p. 308(a. 1192-93): ruri habitans inter épiscopale: CARTtJL. Remens. p. 260 (a. 1109): de laicis faunos -esque silvanos. testes huius rci sunt ... Heribertus Baiderannus dapifer; panestellus. -i w. [dim. de panellus; cf car. canasteil et Heribertus iudex qui et -us; Dudo pincerna. ib. p. 414 paner]filet de pèche (cf a.fr. panneau) : CARTUL. Popul. 10 (a. 1190): arehiepiscopo ... dcecm ... libras cere pro 289,7 p. 176 (a. 1174): in stagn'o Castilionis ... -uni eereis familie sue. thesaurarius reddat. exeeptis quatuor ceteraque reciacia qua ad usum pisciuni capiendorum servientibus feodalibus, scilicet senescallo, vicedomino, habere volueritis. ib. 289,11 p. 176: licentiam piscandi buticulario et -o qui ... solitos cereos habcbunt. REG. cura predieto -o, sive parvo sive maximo, et cuni carovo et epise. Glasg. p. 76 (e. 1180): Hervico -o cpiscopi. e) dans cum omnibus generibus recium (cf. ib. 290.3 p. 176 '5 un monastère: CARTuL. Mai. Mon, Vindoc. 54 p. 89 [a. 1171]: unum rete in stagno Castilionis qui vocatur (e. 1065): Bernardo monacho -o. CARTeL. Mai. Mon. panestel). Dun. 64 p. 56 (a. 1096) : per manuni domni Bernardi -i panSa, -c f y. planera. nostri. ACTA Henr. II, 1 18 p, 24, 33 (a. 115]): de panetaria, -e f. [paris] formes : panataria FOR. monachis : abbate Rotberto ..., Mainerio ee!!erario. Legion. 34 p. 35 et 44 p, 38 (a. 1017). panateria : Doc. 20 Theodcrieo -erio (cf. CARTeL. S. Alb. Andcgav. 11 864 cath. Ovet. 153 p. 389 (a. 1137). p. 338 Fa. 1151]). CARTIJL. Nuehar. 597 p. 627 (e. 1166): I) boulangère ('spèc. en Espagne) : FOR. Legion. 34 hoc donum factum est in manu Goffredi monachi, p. 35 (a. 1017): -ataric que pondus partis falsaverint. ib. quondam -i tempore quo domuni regebat Sancti Patricii. 44 p. 38: -atarie dent singulos argenzos sagioni regis per panetena, -e f u. patena. unamquamque ebdomadam. Doc. Port, reg. 1335 p. 439 25 paneterius, -i w, e. ponelarius. (a. 1179): -e dent pro foro de XXX panibus unum. panetus, -i in. [faute probable pour pancros] pierre de 2) office depaneterie: Ac'rA Henr. lI 705 t. 11 p, 329.7 toutes les couleurs: UGUTI0 S.V. pan : hic -us vel pancrus, (a. 1172-89): sciatis me concessisse ... servienti nico lapis pene ex omnibus coloribus constans. u. panchrus. toturn suum mi[ni]sterium de mea -a ... debet invenire panfagius, -a, -uni (gr.rv et 9ayc7tvj Omnivore: patient in curia mea et t'alliare cuit dispensariis mcis et 30 UGuTI0 S.V. pan : -us, -a. -uni, totum comedens, unde -i talliare cum ... bolengariis mets. CARTUL. Remens. p. 412 dieti surit quidem honiines in Ethiopia quibus est eibus (a. 1188): nepotem nostrum ... induximus ut prepositure omne illud quod mandi potest. redditibus in omnibus eoùimodis, iuxticiis, similiter et pangerista, -e in. u. paneg'rista. donationi -e cederet. pangetice [panegyrieusj élogieusement : UGuTIo S.V. panetarius, -a, -uni A) adj.: de boulangerie, où 35 pango -e, laudate. laudabiliter. Ion fabrique le pain: CARTUL. serin. Col. A I p. 368 n' II pangeticus, -a, -uni panegyricus. (e. 1187-1200): in domo illa -a. pangito I. [pango] chanter fréquemment: UouTIo S.V. B) subst. w. (formes: panatarius: CARTtJI.. Mon. pango -o, -as. frequentativum, id est sepe cancre. Nov. Pictav. 78 p. 124 Fa. 1125-291. panelerius: ACTA pangitorium, -i n. [pangito] choeur : UOuTIO S.V. pango Hers. 11,1 18 p. 2433 [a. 115]]. panitarius : CARTUL. S. 40 hoc -uni, locus ubi mu]ti cantant, scilicet chorus. Alb. Andegav. II 485 p. 73 [a. 1171]. penetarius pango, panxi, sire pepigi. paetum 3. forme page,: CARTUL. Nuchar. 513 p. 547 (e. 11391). PAPIAS. I) boulanger: CARTUL. Biturie. 131 p. 234 (e. 1100): 1) fixer (PAPIA5: -ngit: palum fingit. UGUTI0 S.V. unusquisque -us reddet vieario deneratam partis in mense -ngo pro palum figere) : A) (par métaph.) installer (un martia. ACTA pont. Rom. Gal!. 1V 67 p. 178 (a. 1]55): 45 lieu): GulDo BASOCU. epist. 4 p. 15,7: in hac insula ab illo ... furno domini non licet recedere quin ibi panera perpetuam sibi mansioneni septem pepigere sorores, curie coquat. CARTIJL. Vindoc. 580 t. Il p. 450 (a. 1160- artes vidclicet liberales. 80): Russellus molnerius, Andreas -us. CARruL. hosp. S. B) au figuré : I) déterminer, régler de manière durable XVm, lob. Andegav. 15 p. 17 (a. 1190-95): in stallis in PAUL. DIAc. carm. 33,11 p. 67: quod logos et phisis, porta Andegavina ad usant -orum pertinentibus. 50 moderansque quod ethica -ngit./omnia condidcrat mentis CARTeL. Carit. 89 p. 193 (a. 1198): estal]ia -orum. in arce sue. 2) (par extension) fonder une dynastie 2) panetier, officier chargé de l'approvisionnement en HROTSV. Mar. 24 p. 5: exoptans ... ortus atque tui pain : a) dans une cour royale ou seigneuriale: ACrA Phi]. primordia clara beati/ necnon regalem -ngere progeniem. 1 32 p. 99,1 (a. 1067): 5. Odo tilius Odoirici -us; II) planter (UGUTI0: -ngo ... plantare) : PANAS S.V. 185 pango 186 pastinare : pastinatum vocant agricole ferramentum ratifié : TUANOM. Bernw. 14 p. 765,16 pactum foedus in bifurcum quo semina -nguntur. (par extension, mé:aph.) sua relatione inanibus verbis annullavit. RADULF. ensemencer: ODo CLUN. occ. I. 71 p. 16: dclitiosus ager, CADOM. gesta Tancr. 17 p. 618: mdc munita urbe. suus ci quem -nxerat auctor I Boamundus per pacta foedera, per iunctas dexteras, per III) composer, écrire (une oeuvre) (PANAS : -flgere, hominagii fidem adiuratus. b) par métaph. : ALGER. fmgcre, littcras scribere) A) en général: ORD. VIT. hist. LEOD. saer. corp. Dom. 1,22 col. 805°: pactum quod VI I t. III p. 3: ad laudem Creatoris et omnium rerum habebamus cum morte delevit, vite eterne foedus iusti Gubernatoris chronographia -ngenda est. nobiscum pepigit. GuiDa BAS0CH. cpist. 35 p. 149,10: B) un poème: PAPIAS -ngere ..., carmina componcre. cum pepigissent ferlera venti cum pelago. bACH. FLOR. C) (par métaph.) exprimer: FROUM. carm. 1,5 p. I 'o adv. Jud. p. 91,29: ab illo pacto quod pepigit Deus cum cum non lingua sonat, que restai, lutera -ngat. patribus vestris in die quo apprehendit manus eorum ut D) chanter (UGuTIo s.v. : -ngo ... cancre) : 1) en educeret ces de terra Egipti. général: PAUL. ALu. cpisL 2.2 p. 100: garrule duleificos 2) s'engager à faire quelque chose, suivi de: a) une -ngunt gutture melos. CARM. var. III 174: et prescris prop. inf. : CAR'ruL. Hersf. 77 (a. 1005-06) : horum omnis rcsonet plcbs dulcibus ymnis:/ ut respondendo 15 prediorum aflirmatione pegig '(it> se ipsum et filins eius undique -ngat echo, noter l'emploi inétan. s'appliquant à advocationcm super hoc loca habituros. CARTUL. un chant d'oiseau: CARM. Cantabr. 23,12: vestiunt silve dom. NigeIl. 3 p. 24 (a. 1133): pepigit Deo ... in hoc /resonat hic turdus,/ -ngit hic priscus merulorum sanctimonialium redditu. se cum successoribus suis sonus. 2) célébrer par un chant ou un poème: a) en semper esse tutorem et patronum. CARTUL. t(mpl. général: PorTA SAXO 5,! : -ngile mm lacere carmen 20 Sommer. 20 P. 32 (a. 1172): qui Guerno elemosinam lugubre, Camene./ dignus enim multis annus hic est patris sui laudavit et concessit et ad maius finnamentum, lacrimis. FL,ODOARD. triumph. Palcst. I I col. 4938 o fide data, se observaturum pepigit. b) de l'inf. seul: DIPL. Solyme nomen, quoniam te carmine -ngam I HROTSV. Henr. IV 485 p.661,15 (a.1104): episcopus centum Gong. 13 p. 35: carmine quo compo valcam pia -ngere marcas imperatori pro culpa sua persolvere pepigit. facta/ sancti Gongolfi martyris cgregii. Mitn GLOR!OSUS 25 ACTA Pont. 58 p. 87,28 (a. 1157): per fidem pepigimus 2 p. 195: dona Dionee dextre superantia votum/ militis, de hiis omnibus vuarandiam eis portare adversus crimes. imparibus -tige. Thalia, modis. b) (spéc.) chanter les c) d'une prop. conjonctive introd. par quod ou quia: Doc. louanges de Dieu (PArIAS : -ngere ... psallere) : Fuico. S. Quir. Pruvin. 3 p. 226 (XI s. ex.) sepedicto comiti MELD. nupt. III 349: divinus cultor David .../cuius ab pepigit quod supradictos canonicos ... neque vocaret ore dedi quas -ngit concio laudes. PAss. Thierri. I 239 30 neque excommunicaret. Ron. M9N. REM. hist. Hier. VIII vinclis in sella fixus martyr, sua bella./ psalmos dum 19 p. 857: pepigit etiam et iuravit illis, quia, si -ngit. suscipit et peragit. iherusalem sibi possent adquirere ... christianus E) jouer d'un instrument à cordes (PANAS efficeretur. CARTUL. S. Alb. Andegav. II 473 p, 62 citharam langit) : CARM. Cantabr. 27,4.2: hic cum (e. 1155): pepigerunt quod statutum nostrum inviolabili- plectro citharam tangit./ illa melos cum lira -ngit. ADAM 35 ter adimplerent. BREM. p. 282.10: tempus cru, quo facta tue celcbcrrima 3) promettre quelque chose, avec l'accus. : TRAD. Fris. taudis ... -ngemus maiorc lyra. 1469 p. 319,28 (ante 1073): cetera ,.. omnia filiis ... post IV) (au parfait) garantir, promettre ( PAPIAS : -ngo suant suique mariti vitam Adalperti pepigit et delegavit. pro paciscor. pactum facit. UouTlo : -ngo id est pacisci BERTHOLD. C0NSr. annal. n. 1079 p. 317,31 : pecunia suis et tunc facit ... pacturn) : A) conclure un engagement 40 pacta ac iurata captoribus. GUIBERT. Nov. vita III 5 ] ) avec l'accus. : a) au propre: AtJDRAD. revel. XI p. 147 (p. 300) : cui etiam cum pacta pecunia tunicam p. 385,8: pactum meum, quod hodierna die tecum puerorum mater misit. GUILL. TYR. hist. ter. transm. XI pcpigi. CARTUL. Hersf. 53 (a. 936-59) pepigi ... omnibus 8 p. 464: datis obsidibus pro certa summa pecunie, posteris meis hanc legem servitutis. sens militaire ou quam pro sua redemptione pepigerant, in. suant se politique: REGINO chron. a. 876 p. 111,30: foedus, quod 45 libertatem receperunt. spéc., une aide militaire: CARTA ad alterutrum pepigerant [Carolus et Ludowicus], a. 1180 (Le Glay. Tapogr. de l'ancien Cambrésis 49 inviolabile maneret. TlIInTM. 4,3 P. 134.13: vix pacem p, 69) : contes etiam et comitissa pepigerunt ecclesie mutuam ... ad condictum pcpigit diem. CARTUL. Beati Dyonisii auxilium. Doc. Vindoc. 110 p. 142 Catalaun. p. 49 (a. 1048 .63): lice est memoriale (a. 1185): de liberandis ... minutis decimis provenienti- conventionis quam Odo cornes ... cura Rotgero secundo 50 bus in terra que terra Saneti Dionysii vocatur. consilium episcopo Cathalaunensi pepigit. GUILL. TYR. hist. rer. et auxilium suum pepigit nobis. transir. XVIII Il p. 836 : immemor focderis quod cum B) promettre en mariage: I) au propre: GUILL. eis pepigerat, noter l'emploi adjectif du part, passé dans PICTAV. gesta 37 p. 88: preterea, ut coniunctius l'expression pactum foedus : traité, engagement conclu. attingeret tantum virum ipse et posteritas ipsius ducis ci 187 pango—panicula 188

flua petita atque pacta est. GIRALD. expugn. I 2 p- 228 (a. 1190): nichil atiud sibi reservaverunt ... decimani coin successione, filiam suam primogenitam nisi ... medium -i ... ci numatas quatuor panis. le plus firmiter pepigisset. 2) (au figuré) -ere sponsam prendre souvent associé au millet : CAPIT. reg. Franc. I p. 87,12 une épouse: WALTU. ANGL. Esop. 7.3 p. 319: sol pcpigit (e. 800) : tain lcguminibus quamquc cL de piscato sponsam. 5 mel, sinape, aceto, mi!io, -in. INVENTAR. Lue. Il 32 p. 14 3) par méton. : WALTHARRJS 546 P. 46: obsecro ... ut, (IX-X s.) : Liutbaldus presb. : vinum medietatem ... milio que non merui pacte, thalamo sociari,/ nullius utterius et -o tertiam portionem. CARTUL. Talmund. 20 p. 45 patiar consortia carnis. (a. 1080): conccssit ... de milio et de -io et ]ana et lino. V) secouer, ébranler: PAPIA5: -ngo ... pro impingo. CARTUL. S. Andr. Vienn. 230 p. 173 (a. 1083): citrin 111 Uaurio: -ngo id est impellere. 10 parte decimarum de milio et de -io et omni legumine. pangratorium, -i n. n. pacturium. CARTUL. S. Florent. Petrigor. 48 p. 228 (a. 1124): ut partita, -cf [pour panicula; cf. J. André, Lexique de reciperent cam sextam pattern vini, -ium quoque illud et coin botanique] fleur de la rosa graecula: PAr'IAs -C, rose. milium ... et lino. CARTUL. S. Sever. Burdigal. 89 panicemum, -i n. [pannus] genre de vêtement: p. 67(a. 1120-40): dccimam de villa .... scilicet de frumcn- PARIAS :-um, gcnus vestis est, n. aussi pannicia. 15 to et siguta, de milio et -io. CARTUL. S. Alb. Andegav. Il panicerius, -i m. [partis] ici forme paniceirus. panetier 837 p. 309 (a. 1157-89): quartam partem mitii et -i. (officier royal): CARTUL. mon. S. Crue. 159 p. 161 CARTUL. Berbez. 203 p. 66 (XII s.): omnium bonorum (a. 1172): ego Idefonsus ... tex Aragonum ... placuit decime duas partes ... videlicet ... avene, mliii. -ii et michi ... quod ... concedo tibi Ponzet, mco -eiro, iltas omnium bladorum et teguminum. CONSTANT, AFRIC, domos. 20 Pantegni 5,32 fol. 22 r' : -vin atque milium ... parvint paniceus, -a, -uniforme panicius: ORDO Ber. p. 16,21. nutriunt, stiptica sont. BERNARD. Pnov. comm. p. 320: I) adj. : à pain, pour le pain (UcuTlo S.V. pan -us, -a, milium, -um bec duo sunt constrintiva. noter l'emploi au -um, ad panera pertinens vel de pane existens sicuf dicimus plur. : ÇARTUL. Vosien. 96 p. 56 (a. 1092-1110): medieta- -as mensas que ad patient comedendum parantur) : Onoo tem de miliis et -us. CARTUL. Engol. p. 65 (XI-XII s.) : de Ber, p. 161 21 : cru ni die dominico tdbuunt quinque panes 25 isto alodo habet Iterius ... I quarterium de vinea et milios de cambio de secale ... et quinque -e scutelle de cambio. et -ios et geisas et peisos. CARTUL. S. Ioh. Ang. p. 339 2) subst. m. ouf : boulanger, boulangère: Uaisrio s.v. (e. 1075) : et -ios et gcssias et vessias et linos et charbas. pan : hic et bec panita, qui vel que facit pantin et hic -us panicius, -a. -vin n. paniceus et panicium. et bec -a pro eodem. panicleus, -a, -vin [panicum?] de panic?: ANTIDOT. panicium, -i n. sine panicum, -i n. formes: panicius: 30 Sangali. P. 86 adipc anscrino II, adipe porcino Il, adipe CAR'ruL. Engol. P. 65 (X-XI s.). CARTUL. S. Ioh. Ang. anetino II, oleo -011. P. 339 (e. 1075). panicus : CARTUL. S. Mar. Auron. panicocula, -cf [parus et cocus] ici forme panicocola. Mcd. Il p. 30 (a. 1178). panigum : CAPIT. reg. Franc. I boulangère: STATUT. Justinopolis metropolis Istrie (éd. P. 89,6 (e. 800). Con. Lang. 85 col. 160c (a. 809) et 830 Venetiis, 1668) p-96,31 (XII-Xv s.): quod quilibet pani- col. 1452b (a. 986). panitium: CARTUL. Gratianop. 35 cocolus vel -cola teneatur facere patient sccundum pon- p. 130 (a. 1080-1132). panizum: CARTUL. S. Vine. Ovet. dus quod sibi dabitur a domino potestate. 25 p65 (a. 994). MON. hist. Port. leges I p42! (a. 1180). panicoculus, -i ni. [parus et cocus] forme panicocotus indécl. panico: INVENTAR. Lue. 11 32 P. 14 (IX-X s.). infra. CARTA a. 1027 (Manaresi, Atti priv. Mil . 11 153 boulanger: STATUT. Justinopolis mctropolis Istrie (éd. p. 28,31). 40 Venetiis, 1668) p. 70,32 (XII-XV s.) : item quod nutlus panic, genre de millet (PAnAS: -ium dictuni quasi becharius, tabernarius, -us cL hospitaior eligi debeat ad panificium, quod rnulti ex co vice partis sustententur. officium iustitiarie. ib. p.96.31: item quod quilibet -cotus UOUTI0 S.V. pan: item a pane, -um vel -ium, quoddam vel panicocola teneatur facere panem secundum pondus genus annone quo in quibusdam locis hommes sustentan- quod sibi dabitur a domino potcstatc. tur vice panis [cf. Isin. ctym. XVII 3,13]): Con. Lang. 85 4$ I. panicula, -cf sine panucula, -cf formes: panocula col. 160e (a. 809) : segale tertio modio. -igo simuliter tertio ALcUIN. Rich. p. 400,5. panucola: ib. p. 399,21. modio. ib. 830 col. 1452b (a. 986) : pro omni missa panuncula : MIRAC. Richar. II 4 p. 453E accus. sing. s. Martini -igo bono sextaria quinque. CARTA a. 1027 panicula : RECERT. A 118 p. 27. (Manaresi, Atti priv. Mi!. 11 153 p. 28,31) per omnem sorte de tumeur, enflure du bas-ventre : ALcUIN. Rich. mense november -o modia dua. CARTUL. CIun. 1V 3612 50 p. 399,21 : ipsam plagani vocant -ucolam seu vencnosa p. 774 (a. 1086) : inter secatc et -o starias trcs ad stario de lacerta. Recer'r. A 118 p. 27 : ad -a qui nascitur in corpore 453 isto loco Canturi. Diri.. Frid. 1100 P. 170,6 (a. 1155): ad hominis. MIRAc. Richar. JI 4p. : cui post hancvocem victum ibidem Dec, famulantium sicaleni et -um totum de morbus vencnose lacerte sive -uncule miserabiliter mole- Bolate. -um totum et medietatem vini. Con. Ticin. I P. 30,! vit. HARIULF. chron. Centul. I 24p. 38 : clades magna, que 189 panicula—panis 190 vocatur -ucula seu venenosa lacerta percussit quemdam e 2) subst. m.: boulanger: EcBAs. capt. 567 : castos -os, fra tribus. fartores ac ciniflones. AcTA duc. Norm. 182 p. 366 2. panicula, -ef v..pannicula. (a. 1042-66) : domos quattuor -orum. 0w. ViT. hist. VIII 1. paniculus, -i m.petit pain: UGUTIO s.v. pan: panis 16 t. III p. 364: -us ad subsidium inelusorum panes unde hic -us. diminutivum. coquebat. CARTUL. Sca9us. app. p. 126,9 (c. 1150): 2. panicutus, -i m. V: panniculus. constituta sunt tributa ... de -is X et VIII talenta. I. panicum, -i n..' janicus, -i m. o. panicium. CARTUL. S. Steph. Divion, 11 49 p. 65 (a. 1172): 2. panicum, -i n. u. panacum. astalagium quod mihi debebant -i et calceamentorum panifer, -i ni. [pan et fero] panetier (officier princier) constructores. CARTUL. Stir. 1 579 p. 546 (c. 1175):

CAR1tiL. Avennac. 4 p. 73 (a. 1103): S. Odonis 'o Hainricus qui dicitur cunearius a cuneis faciendis, est S. Pagani Maroliensis prepositi; S. Hernaudi maioris. enim -us. panifex, -icis I) subse. m. : boulanger (Uouîio S.V. panigeria, -e f [partis et gerere] approvisionnement: panis hic ... -ex. -icis qui ... panes facit) TRAD. Ratisb. RADULE. Did abbrev. chron. p. 257-258: cum magna 807 p. 383,25 (a. 1142-43): Marchwart -ex. CARTIJL. enim letitia accepturum est imperium meum tuam Templ. 542 p. 332 (e. 1148-65): 51mo -ex. CARIA a. 1169 '5 nobilitatem, et opportune viam tuam preparaturum et (Arbois de Jubainville, Hist. des comtes de Champagne transitum extructurum et -am, id est conventum rerum 111 456): oboles -icum quos ... in eodem furno habebat. venalium. Doc. S. Mar. Nanc, Il p. 89 (a. 1176-94): quicumque tain panigerieus, -i m. u. panegyricus. -ex quam alter quilibet ad furnum monachorum causa panigum, -i n. V. panicium. coquendi transite voluerit. CARTUL. Civ. Spir. 18 p. 22 20 paniosum, -i n. [pour panicium] panic: CARTUL. Uscrc. (a. 1182): nullus prefectus ... a -icibus vel a rnacellariis 52,8 p. 96 (c. 1100): quartant milium et -orum. rem aliquam ... presumat ... auferre. AcTA Phil. Aug. 143,5 panis, -is m. formes: pan: Lin. l'id. Brac. 1176 p. 208 p. 61,20 (a. 1181-82): si iudex comprehenderit -ices quia (a. 1027). gén. sing. pani: REcrr'r. A 92 p. 23. gén. pi. pravum fecerint panem. panuum : Lin. Pont. 11 p. 129,8. 2) subsi. f. : boulangère: UCUTT0 s.v. panis : bec -ex. 25 J) pain, aliment fait de farine pétrie et cuite. -icis ... que panes facit. A) matière. panifica, -e f boulangère: PArIAs: -e, pistrices que B) masse de pain formant une unité. panes faciunt. PETR. COMESTOR hist. schol. col. 1303°: J) en général. filias vestras faciet unguentarias et coquestrias et -as. 2) masse d'une matière quelconque en forme de pain. panificia, -e f [panificium] I )fahrication du pain: 30 C) expressions et notations exprimant UGUTIO S.V. pan : hoc panificium, factio panis ... et hec J) l'aspect extérieur du pain: mie de pain, bouchée de -a, idem. pain, morceau de pain, tranche de pain. 2) boulangerie: Ucuîio S.V. pan : hoc panificium 2) la forme du pain: rond, croissant, couronne, pain locus ubi fit partis, et bec -a, idem. votif en forme d'attelage. panificium, -i n. flfabrication du pain: UcuTio 5V. 35 3) le poids dit et sa dimension. pan : hoc -um, factip panis. 4) la composition de la farine : avoine, blé ou froment, 2) boulangerie: Ucuîio S.V. pan: hoc -um ... locus ubi froment mêlé d'orge, épeautre, orge, seigle, méteil, fit partis. farine plus ou moins fine. panifico I. faire du pain (UcuTto S.V. pan : -o, -as, 5) la qualité du pain. pain de première ou de seconde panem facere) : Si'KruT. Susat. 38 p. 34 (a. 1120): si 40 qualité (primus, secundus),pain ordinaire (commu- pistoles contra debiïum -averint. EADM. Ansetm. 11 Il nis), pain de ménage (vasselerius), pain blanc (ai- p. 367: arant hominés, seminant, metunt, molunt, -ant, bus, candidus), pain bis (bisus), pain noir (niger, comedunt. CARTIJL. CIun. 4205 t - v p. 551 (a. 1161-72): ater), pain sec et dur (siccus, aridus, durus), pain alii qui sibi ad comedendum non ad vendendum -ant. frais (novcllus, calidus). panificus, -a, -uni forme paneficus: 45 6) le mode de fabrication : pain azyme (azymus), pain EcBAs. capt. 567. légèrement fermenté ( aerozymus), pain au levain I) adj. : a) (au propre) de la boulangerie, qui concerne (fernientalus, levatus), pain cuit sous la cendre la fabrication du pain (Ucurio s.v. panis: hic et bec (subcinericius)fouasse ( focacius), pain cuit au four panifex ... et -us, -a, -um, idem) : loNAs AUREL. Hubert. 5 (clibanicus), pain frit dans la poêle (frixius, in p.810': cum ... mulier, posthabita dominici diei 50 sartagine), biscuit (biscoctus), gâteau, pain aux reverentia, -o ... deserviret niinisterio. b) (au figuré) qui épices (piperatus), oublie, beignet, remède â base de fabrique l'hostie: STEPH. TORNAC. serin. col. 573C: plantes (-s angelorum). apponuntur panes azyrpi, quos summi regis -e sinceritas 7) l'usage du pain : destiné à l'approvisionnement d'une et ventas confecerunt communauté (provendaricius), destiné aux aumô: 191 panis 192

lies (eleeniosynarius) ou aux distributions publiques (WALAHFR. exord. 16: -is demultis granis aque coagulo in (civilis), donné .à titre de redevance (consuetudina- unum corpus redigitur. HILDEGARD. epist. 147 col. 2260: coin nus. consuetudinalis), (fthmde lors de certaines granum per molendinum contritum et igne -is fêtes liturgiques, offert en vente (venalis), destiné efficitur. GIRALU. gemma 18 p. 26: -is conlicitur ex multis aux domestiques ( cibari us), pour la naur,'itu,-e des s granis) : VI-FA Hurch. Worm. 20 med.: -e. holeribus et chiens, considéré comme unité de prix, considéré pomis tantummodo vitam aluit. ORD. VIT. hist. XIII 26 COFltflte mesure de capacité pour les céréales qui t. V p. 73 : &udas et semicoctas carres sine sale et -e servent à le confectionner, (en pharmacopée) ser- comederunt. GAuFRIIJ. GRossus Bernard, Tiron. X 87 vant à la fabrication de cataplasmes. p. : ita -isdeerat, ut necesseesset -is librani inter duos 8) -is et aqua, régime de pénitence au pain et à l'eau. FIE dividi. CARTUL. Magalon. 137 p. 265(a. 1168): percipe- D) pain bénit : spéc., utilisé comme ordalie, appelé aussi ne ... Ires medzaculatas -is. CARTUL. Castr. Ledi 94 p. 66 ((pain des eulogies », pain sanctifié. (XII s.): preco consuetudinem -is queret per villani. E) -es propositionis. R) masse de pain formant une unité : 1) en général lit J) pains de proposition placés sur du sanctuaire THIETM. 4,36 p. 173,33: quo Lemporis spacio ultra ires -es du Temple selon la loi judaïque. 15 non manducavit. TRAD. Tegcrns. 71 (a. 1048-68) : quati- 2) pains d 'offrande offerts en oblation par les fidèles. nus ... XII elcmosinurii cmii duodenis -ibus reficiantur. F) hostie eucharistique. ACTA Pont. 8 p. 11,5(a. 1100): Lit meus proprius -15 -esquc I) en général. omnium client uni nieorum et bolenganiorum toi ius ville in 2) dans les expressions -is benedictionis, vite, celestis, codem [furno] coquantur. TRAD. Ratish. 483 p. 191,23 vitalis, vivificus, vi.vus. 20 (a. 1120-40): prebens eis [se. pauperihusl cottidianum 3) le Christ. victum unicuique unum -cm huius quantitatis. CONST. II) par extension. domus reg. p. 130: CCLX -es de pistnino. A) production de pain. 2) (par analogie) 'nasse d'une matière quelconque i-n B) ravitaillement en pain. forme de pain: COD. Sard. 147 p, 281 col. 2 (a. 1198): C) redevance en pain. 25 septem -es cereos quos ad donnum Templi mittebat (cf. il!) nourriture. INNOC, III reg. 329 p. 479,38 [a. 11981: septem -es cereris). A) en général. C) expressions ou notations exprimant : I) les aspects B) expressions. sous lesquels le pain se présente (cf: A.-M. Bautier, Pains et J) -is quotidianus nourriture nécessaire à la subsis- pâtisserie dans les textes médiévaux latins antérieurs au tance,' -is diurnus. 30 XHIt siècle dans « Manger et boi,'e au Moi'en Age ». Nice, 2) -is substentationis subsistance. 1984, p. 33-65) u) me dalla, mica -is : 'nie de pain: 3) -is vivus : la manne céleste. - REcEp'r. A 92 p. 23: -i micas cum aceto calido inl'unde. C) comedere -cm, vi<'ere de (sub) -e, esse de (in) -c RECEVT. C 67 p. 76: -is medulla coquis in aqua et olco et alicuius dépendre, de quelqu'un, vivre aux frais de cataplasma superponis. b) buccella -is : bouchée de pain quelqu'un. 35 CERn. AUG. vita Udaln. 16 p. 405,43.: quamvis ... vel D) (par mnéron.) celui qui nourrit. buccellam -is ad refectioneni accijSci-e non potuisset. IV,) sens figuré. e) esca, frustum. o,ffula -is : morceau de pain: VrrA Liutw. A) le Christ (cf. sens 1f);. noter -is angelorunt. 16: frustum -is cum vino accipiunt. FL000ARD. tniuniph. B) ce qui apporte un réconfort spirituel. Pa]est. III 3 col, 532 : -is contemnit ol'ellarn. VrnA Osw. I J) en général; noter septem -es sapientie. 40 p. 455 : cumque omnibus offulam -is dedisset. BERNARD. 2) la parole divine; - is Verbi. epist. 195,2 p. 50,14: dcvonat plehem vestram, sicut escam 3) l'Écriture Sainte. -is. d) incisio -is : tranche de pain: ANOR. STRUM. Job. 20 4) l'enseignement de l'Église. P. 1085,18: ut nec ipsas -um ineisiones ... super inantilia 5) la vérité révélée. ponerent, ... sed super mcnsam nudam. 6) la charité, 45 2) laforn1e du pain: a) rond: GuII.L. HIR5. cons(. 16: 7) la jouissance de la vie éternelle. pro signo -is fac unum circiilum ... pro en quod et -is 8) l'unité de l'Église. debet esse rotundus. DAN. RECCL. Urb. Magn. 1158 C) ce qui entretient la souffrance. p. 41: -is dimidius, -is tantumve retordus/ divitis in J) en général. mensa numquam ponatur ad esum. b) en forme de 2) selon les métaph. bibliques : -is tribulationis, -is 50 croissant: EKKEH. IV bened. lI 10: -cm lunatum [glosé doloris; lacrime mec -es. in lune modum factumj faciat benedictio gratum. D) (symbol.) pour signifier les revenus temporels dit CARTIJL. Westph. I 165 p- 129 (a. 1090): -is novus in (investire cum libro et -e). modum lune formatus. e) en forme de couronne: 1) pain, aliment Jàit de farine pétrie et cuite: A) matière METELL. Quir. 23,12: circulum de -csibi paranal,! queni 193 panis 194 volebat scilicet offereudurn/mysticum sacris date -es quinque quales vassalli accipiunt. TRAD. Fris, 1653 brachiale. d)pain votif en forme d'attelage: VrrA (a. 1084): XXX -es speltinos. ib. 1668c (n. 1098-1104) ; Vincentiani p. 128,12: sinulis annis ofl'crunt -es Oco ad -is I spelte. Cssus Petrish, 3,18 p.652,44: duo -es ... alter instar jugum lsicI suorum figuratum ... pro sanitate speltaneus, alter veto sigilinus. e) orge: CONSTANT. suorum animalium, 5 AERIc. Pantegni 5,19 f. 21rb: -is ordaceus ... minus 3) le poids du pain et sa dimension: CoRP. consuet, nutnitivus. lu ». Dei XIV 1,1 p. 425: -is ordeaceus esse monast, I p. 162 (IX s. in.) pondu quattuor librarum, dcbet siecus. RI MALE S. Flot. p. 129,17,18: benedictio ad cuius equalitatem pQnderis -is debeat fieri, qui in -is ... Isto modo debes facere : -is ordeaceus debet esse et quaternas quadras singilarum librarum ... possit dividi antequam ilium dividas Pater noster in illo scribe. (cf. CARTUL Nuchar. 136 p. 162 [e. 1086]): una libra -is, 10 CFIRON,-CARTUL. S. Theofr, CaIm, 32 p. 30: austerita- id est micha, data est). CARTIJL. Bund. 280 p. 208,28 tem -is ordeacei. GUILL. MALM. gesta pont. IV 172 (a. 1110-25) : formam igitur -is triticci ... qualis ... debet p, 308 : -cm ordeitium, GUILL. TYR. hist. ter. transm. Xi dari fratribus ... co videlicet pondere ut niodius non 22 p, 489: ita quod ... ordeaeeum -cm et etiam glande exorbitet a numero XXX -um, SUCER. carte 9 p. 346 mixtum edere pre inopia cogerentur. Q seigle (cf. (n. 1138): centum -es ad libram. ANNAL Brunw. 15 P. Aebischer. Le seigle dans le latin médiéval, dans a. 1146: ut -is qui palmo comprehendi queat, pro « Zeitschr. f. Roman. philol. » 69, 1953. p. 392-402): denario ... monete daretur, CARTeL. CIun. 4143 t. V UDALR. consuet. Clun. Il 4 col. 703: pro signo -is p. 490 (n. 1149-56): de duobus sextariis frumenti fiunt sigalis, qui turta vulgariter appellatur. GUILL. HIRS. CCLIII -es parvi qui miches vocantur ... et CCVX -es const. 1,6: pro signo -is siliginei, iterum generali signo maiores albi qui dantur in hospicio et CXV isti maintes 20 prcmisso hoc adde ut crucem per medium palme facias;. -es tantum pensant quantum CCXXX michies. CHRON. pro eo quod id gcnus -is dividi solet per quadrum. EPIST. reg. Col. n. 1147 p. 82,10: famcs ... ita ut ... -is ... qui pro Tegerns. 124 p. 141,21 in summis festivitatibus nulla denario dabatur vix pugillum palme exCederet.,CARTUL. adent copia melioris nisi sigalicii -is. TRAD. Fris. 1653 Magaton. 115 p. 233 (a. 1163): quicumque voluerit -cm (a. 1084) : XXX -es ... sigalinos. TRA». Brixin, 397 grossum coquere in furno, plures possit -es facere de 25 (e. 1085-97) : sexaginta frumentinos et sigalinos -es. sextanio. non minus sex, ne spicitudo -is sit impediniento CARTUL. Beljoe. 14 p. 19 (a. 1076-1108): debet III -es furno. CARTUL Fris, or. 9 p. 9 (n. 1182): -cm unum grandes, duos tniticeos et unum sigulatium. CArtruL. tante magnitudinis ut septem possint de mensura modii Mog. A 492 p.395,12 (a. 1121): septem -es sigalini in illius loci forrnari. CARTUL. S. loh. in ValI. 128 p-64 septimana, dominicis diebus album -em. CARTUL. ceci. (n. 1196): percipiet a nobis singulis diebus duos -es quos 30 HaIb. Il 2 p. 293,36 (n. 1136): unicuique canonico voearnus medianos. CARTeL. S. Vedast. p. 384 (XII s.): cottidic duos -es, unum triticeum, aiterum siligineum. debent esse -es de dim. mancaldi frumenti. CARTUL. Fris, or. 9 p. 9 (n. 1182): omni die dominico 4) la composition de la farine: a) avoine: BERTHOLD. pulehrum -cm siliginum. CARTA XII S. (Perrin, Zwïr. chron. 45 p, 284.25: aridissimo tapote ordeaceo Recherches sur la seigneurie rurale en Lorraine app. 5 vel ex avena confeeto -e. b) blé ou froment: ADALHARD. 35 p. 726): -es qui ex dimidio modio tritici ûunt XXII, ex statut. lI 10 p. 372 : -es quinque frumentatii debent siligine XX, ex ordeo XVI. g) méteil: ADALHARD. statut. partiri inter elericos peregrinos ... et infirmes. ib. : de lI 10 p. 372 : dare -es de mixtura factos quadraginta frumento ... -es quinque quales vassalli accipiunt. TRAD. quinque librarum trium et dimidie (cf CARTUL. ins. 2 Brixin. 397 (n. 1085-97): sexaginta frumcntinos CL p. 7 [a. 10661: -cm unius modii varie annone). h) farine sigatinos -es. CARTA XII S. in. (Perrin. Recherches sur la 40 plus ou moins fine: EGnERT. LE0D, rat. (schol.) 1 73 seigneurie rurale en Lorraine app. 4 p. 772) : quadragin- p. 19 : si semper fueris usus -e farreo et reiiquo bene ta ... -es frumenti. CARTUL, Hosp. S. lob. Hier. 877 purgato. HIST. sept. sap. 1 10 p. 17: emere sibi -cm de p. 557 (n. 1189): -is bonus de frumento cotidic ad symilla. CAL, rotul. cart. III p. 196 (a. 1088): in tribus pensum quinque marcarum. Rois. MELODUN. epist. Pauli festis ... -es sciIicct duos similiagines de dominico et alios Cor. 1. X 16 p. 210,9: in altari conficitur corpus Christi 45 duos -es similagines de communi. de -e frumentitio, e) froment mêlé d'orge (PAPIAS : -is 5) la qualité du pain : a) pain de première ou de seconde triticeus i.e. ordeaceus tritus. levier furfuribus et quod qualité: GIJALO in mon. 165 p, 206: nec abundans -e mdc factum fuerit, egeritur magis): CARTA XII s: in. secundo. FuIR. COMEST9R hist. schol. col. 1129A ; grecus (Perrin, Recherches sur la seigneurie rurale en Lorraine habet tria canistra codritorum i, -um seeundorum et app. 4 p. 722): VI -es tritici. I-I11,DE6ARD, phys. I,! sa potùit esse quod etiam in supeniori essent -es seeundi, cum recta farina de tnilico fit. tunc -is ex cadem farina super quos csscnt -es primL, de quibus edebat Pharao. factus sanis et inûrmis bonus est. ACTA pont. Rom. mcd. CARTUL. Cicest. 536 (n. 1180-87): sceundus -is quantum 1 425 p' 366 (a. 1193); unum -cm diurnum triticeum. ex predictis simenellis provenire poterit. b)pain d) épeautre: ADALHARD. statut. 1110 p. 372: dc... spelta ordinaire: Rup. TUIT. Spir. 11121 p. 96:-cm communem 195 panis 196

accepit [lesus], sed .bcnedicendo longe in aliud quam fecato. CARTUL. S. Crue. Burdigal. 121 p- 141 (XII s.): fucrat transmutavit. CARTIJL. Bellomont. Rog. 3 p- 9 prandium ... tam de azimo quam de fermentato -e. ce (a. 1131): -cm communem fieri instituit secundum pain est cuit sur le gril: BERNARD. sent. III 116 p. 212,1: consuetudinem ... Ebroicensis Ecclesic. 1-Iuoo PIcTAv. in craticula azymus -is tantum est. b) acrozymus -is : pain chron. Vizeliac. IV 2463 p- 575 : nichil ... preter parum s légèrement fermenté (cf. ISID. ctym. XX 2,15: acrozymus communCs - -is. e) pain de ménage: CARTUL. S. Petri [-Lg]; leviter fermentatus, quasi acroazymus) : AELFR. Carnot. 167 p- 383 (XII s. ex.) duos -es, I candidum et I angi. sax. vocabul. p. 41 : acrizimus -is, geseorid Mat. vasselerium. d)pain blanc (PAPIAS: candidus -is in cibo e) fermentatus -is: pain au levain (PANAS: -is sumptus nutrit magis, sed minus digeritur): AwrIooT. fcrmcntaceus, fermento confectus [cf. ISTD. etym. XX Cantabr. p- 167: -cm candidum infusum in vino veteri 10 2,15]. AELFR. angl. sax. vocabul. p. 41 : fermentarius -is, commisce. VITA Udair. Cci!. 11 21 (lI): utriusque -is, gehafen blaf): CHRIST. STASUL. in Matth. col. 1475": candidi videlicet et nigri, dimidiam mensuram. CARTUL. prima die quo fermentatos -es abiiciebant, ipsa dies Worm. 44 (a. 1016?) ad subp!cmentum albi -is dedi duo Pasche. GUIBERT. Nov. gesta Franc. 1 2 coi. 687: de molendina. ADAM BREM. 2,69 p. 131,5: ut cotidic -is -ibus fermentatis sacramenta conficiunt. HON0R. Auc. albus fratribus detur. CARTUL Ursicampi 318 p. 187 gemma 1,31 : -is ex fermento fit, quia Christus se granum (c. 1147): singulis annis ... sex albos -es grandes. frumenti asseruit. Ron. MELODUN. cpist. Pauli I, X 16 CARTUL. Hosp. S. Job. Hier. 494 p. 340 (a. 1176): p. 210,12: in altari conûcitur corpus Christi ... apud recipiatur a thesauro de quo is aibus ematur et Grecos de -e ferinentato ... E.cc!esia veto Latinorum de -c infirmis ... .ministrctur. e) pain bis: CARTUL. S. Gcrman. azimo. noter l'expression -is levatus: pain levé: CARTUL. Prat. 1 213 p- 298 (a. 1162-82): ut ... habeat cotidie 1111 20 S. Saturn. Tolos. app. 68 p- 538 (a. 1173): de -e levato et -es, Il videlicet albos et II bises. O pain noir: GUILL. dc .fogassas de puicro. d) subeinericius-is: pain cuit sous HIR5. const. 2,44 col. I I04 de maltro -is albi oetoginta la cendre (PAPIAS : -is ... subcincricius, cinere coctus et libre, nigri etiam -is de maltro octoginta. VITA Udair, reversatus ipse est et focaeius [cf. Isiti etym. XX 2,15]): Celi. II 21 (I!): utriusque -is, candidi videlicet et nigri, CONSUFI-. Fructuar. II 12 p. 171 : trcs subcinericios -es dimidiam mensuram. GALL, AN0N. chron. p- 157,17: 25 de simila non fermentatos. CALIXT. Il lib. mirac. iuvenem ... -cm atrum pro dc!iciis ---reputantem. col. 1375-76: -cm subeinericium fecit et coxit. (cf. ITIN. CARTUL. Clun. 4132 t.V p-475 (a. 1147-48): -is parvus, S. lacobi XI p. 122: mulieri -cm sub cineres calidos figer, furfureus. g) pain sec et dur: EOBERT. LEOD. rat. I habenti). STEPH. TORNAC. epist. ad , e. 1155 p. 413: 1155 p- 173: sieco vivcrc -e. GILO hist. Hier. VI 182: subcinericium -cm, abiecto terrene sordis pulvere, fercula ... nunc sicco -e repietur. RODULF. TRUD. gesta 30 reservavit. GERARO. ITUER, conf. spec. XIV p- 357: -cm Trud. III 3 P. 241,38 : ut ... aleretur grosso et aride, -e. subeinericium, -cm dico penitentie .. aptissimum. BERNARD. sent. III 72 p. 108,14 : sic et -is durus qui per spéc., jouasse (PANAS : clibanicus autem et focacius -es se non potest transite, adiectione lactis vel alterius valde sied sont quia clibanicus in testa, focacius in cincrc liquoris colabilis fit in gutture. h) pain frais: UDALR. humorcm amittunt): CARTUI.. S. lacobi Legion. 31 683C: consuet. élan. 1 35 col. tres species ... ex more in 35 p. 165 (a-982): X fogazas de-e. CARTUL. epise. Spir. 104 refcctorio benedieuntur, id est novelle fabe, novellus -is (a. 1180): cet .. euilibet fratri -cm qui dicitur vocancia. et mustum (cf. Lis. ordin. Rhenaug. p. 194,8). NicoL. e) elibanicus (in clibano) -is : pain cuit au four (PArIAS CLAR. epist. 16 col. 1612» : calidos -es et de furno, ut supra I. 21): BERNARD. sent. III 116 p. 212,4: ilIe [se.-is] aiunt, recens tractos, coctos adipe frumcnti. CARTUL. qui est in clibano .. est olco aspersus (cf-is oleaginus hosp. Aurel. 13 p. 285 (a. 1188): tres solidatas -is calidi 40 RADULF. CAMERAC. Lietb. p- 860,12: calidi -es olcagini). in cadem domo egrotantibus in anniversario die obitus f) pain frit dans la poêle (AELFR. angl. sax. vocabul. sui. p. 41: frixius -is, gehyrst hlaf): BERNARD. sent. III 116 6) mode de fabrication: a) azymus -is: pain azyme, p. 212,4: ille [se.-is] qui est in sartagine est oleo aspersus. pain sans levain PAPlAs: -is ... azimus, sine fermento. g) biseoctus -is : biscuit: BERNARD. PRov. comm. p. 309 syncerus [cf, Isto. etym. XX 2,151. lb.: azirnus -is autem 45 pulvcre -is africani, id est biseocti. PETR. TUDEB. hist. 16,8 tardius egeritur, sed magis nutrit, is ctiam quia succo p- 117: asinos onustos -e bis cocto. h) gâteau: ECBERT. conspergitur levissimus est et nutrit copiose et egeritur. LEOD. rat. 1 39 p. 11 venatur tristis, eui desunt crustula Nutrit pronter candorem, levis est etiam propter -is. pain aux épices: HIST. Gaufr. p. 197 : in delieiis spumam qua sparsus est): Wrrr. Gall. 17 p266,6: -es eonvivii -cm ex smilla conspersa ovis et contuso pipere azymes et lagunculam vini oleumve .. pro benedictione 50 aspersa. GERV. DoRos, chron. p405 : neceorum devotio- ci obtulit. WANDALB. martyr. compr. 45: agite, azimo -e ni suffleere potuit -cm conferre natalieium, nisi etiam et tactuca pavit agresti. ALGER. LEOD. sacr. corp. eonventui -cm eonfieerent piperatum. oublie, pain en pâte Dom. II 10 col. 827°: queritur quare in azymo -e d'oublie: CARTUL. Ause. 96 p. 100 (e. 1140): censum consecretur caro Christi magis quam in fermentato vel XII denarios, XII -es obliaies. CARTUL. Berbez. 291 p- 88 197 panis 198

(XII s.) : dedit ... unum -cm ob]ia]em et terciam partem conferre natalicium. CARTUL. Tarvan. 70 p. 57 (a. 1184): alterius. HIST. Gaufr. p. 197: his -ibus quod obtatas optinuit ... ut idem sacerdos ... in -ibus Pentecostes appel]ant conflciendis panier et coqucndis. beignet proportiones ex equo coin fratribus acciperet. CARTA GLoss. Augiens. bibi. (exod.) 623 p. 86 : lagana : -is XII s. (Perrin, Recherches sur la seigneurie rurale en tenuissimus. i) noter les modes de fabrication locale: Lorraine app. 4 p. 722): in festivitate sancte Marie mcdii RADIJLF. CADOM. gesta Tarer. 8 p. 610: cismarinus -is. augusti ... VI -es tnitici. CARTUL. Long. Pont, p. 63 CARTUL. Argent. 1 61655 p. 470,36 (post 1129): -es que (a. 1150): duas partes de -e in festo Sancti Stephani. dicuntur bernbrot. CARTu!.. de Lucerna 29 p. 28 ci) pain offert en vente: ANNAL. Fuld. 11 a. 870 p. 71,29: (a. 1192): III -esCenoniannensium ... et Il -esAndegaven- mulier ... -es coxit venales. MIRAC. Mar. Virg. Rup. sium. k) -is angelorum : remède à base de plante Amat. 11 35 p. 243 : in calato portans -cm venalem. (euphorbe) : BERNARD. PRov. comm. p. 272: est autem CARTUL. Mont. Mart. p. 108 (a. 1171): unam fenestram titimallus qui dicitur anabulla, de cuius lacte conficitun -is qua -is venditur. e)pain destiné aux domestiques: angelorum qui leprosis potest dan. PAPIAS : -is cibanius est qui servis datur, nec est delicatus 7) l'usage du pain : a) pain destiné à l'approvisionne- (cf. Isio. etym. XX 2,15), f) pain pour la nourriture des ment d'une communauté: ADALHARD. statut. 1V 13 15 chiens: Lin. Domesd. I fol. 162b col. 2: terra regis p. 381 : unicuique fratri ortolano per vices -es centum reddedat IX libras et V solides et ter mille -es canibus. provendaricios. b) pain destiné aux aumônes: MIRAC. CARTeL. S. Vedast. p. 46 (c. 1170): singula curtilia Richar, 16 p. 451': utens eleemosynario -e hospitalis. ou debent ... I -cm ad canes. g) pain considéré comme unité aux distributions publiques (-es civiles, gradues) : CAPIT. de prix: CoNs'r. 1302,6 p. 428,14 (a. 1184): servitium reg. Franc. I p. 311,1 (a 826) : bis omnibus non liccat 20 estimatione -is unius. h) pain considéré comme mesure de alienare rem immobilem sive domum .. sive rusticum capacité pour les céréales qui servent à le confectionner: mancipium vel -es civiles (cf. Lnx. Rom. can. 70,96,1). CARTUL. Berard. 185 p. 279 (a. 1104): obi vadit a[d] e) pain donné à titre de redevance: COD. Lauresh. sementandum sextaria undecim a sextario de duodecim 3660,31 (e. 800): hube XIII! ... persolventes V solidos et -ibus, sieut usi sont laboratores sementare et sementem II manipulos et I denarium et integrum -cm advocato. 25 spargere (ib. 8 p. 23 [a. 1113]). i) (en pharmacie) servant DIPL. Cotir. Il 10 p. 12,20 (a. 1025): ut dentur ... -es à la fabrication de cataplasmes: ANON. transi. Orib. II CXX, de avena modii C, manipuli DC". CARTUL. Hosp. 1,40 p. 441 : cataplasma ex co fit cum -e. S. loh. Hier, 62,21 p. 55 (a. 1123): excepto unum 8) -is et aqua: régime de pénitence au pain et à l'eau: servitium de 1111 -ibus et de 1111 denariis. AcTA com. VITA Rimb. 8 p. 86,31 : situa ... fraternitas -e et sale et Bellimont. 196,24 p. 163 (a. 1191): -es furnagii et 30 aqua contenta ... abstinentiam ... faccre vellet. CURON. molture ... iure in perpetuo remanebunt. ib 66 p. 56 Salem. 43 p. 44,2: melius est mihi ... manere eum exiguo (a. 1194-95): -es quoque consuetudinum de Berniaco -cet aqua. THIE'rM. ehron. 6,18 p. 196,21 : VI feria ante dedi ... ecclesie. noter les expressions: - is consuetudina- natale Domini quam in -e, sale et aqua decernimus nus, consuetudinalis: CARTUL. S. Petri Cuit. 105 p. 92 ieiunare. CON5T. 1 420,4 (e. 1040-50): unum annum (e. 1170): -es consuetudinanii quos idem Gaufridus in 35 sumat ibi poenitentiam, stans in -e et aqua. CARTeL. ecclesia de Conlia recipiebat. LIB. controv. S. Vine. Hosp. S. lob. Hier. 70 p. 65 (a. 1125-53): septem diebus Cenom. 150 p. 205 (a. 1186-1200): duas partes -ton ieiunet quarta et sexta feria, in -e et aqua. STATUT. consuetudinalium. -is prebendalis: CARTUL. Gos!. 1 301 Cistere. p. 99 (a. 1185): sex diebus sint in levi culpa, uno p.33! ex. (a. 1174-95): dabantur ... Il tantum -es eorum in -e et aqua. prebendales, unus albus, alter figer. -is domini: ACTA 40 D) -is benedictus: pain bénit : WOLFHARD. Waldb. Henr. 11,7 t. I p. 100,19 (a. 1155): ecclesiam de Bosco 4,18 (12): venit in mentem, •ut ci -is benedicti pontio Rohardi ... cum decinia molendini et -is domini. CARTuL. conferretur et sic ci appetitus mali desidenii tolleretur. Carit. 5 p. 18 (a. 1178): decimam theionei et decimam FL000ARD. hist. 1V 3 col. 269e : ci -cm benedictum pro molendini et -es domini ex dono Radulphi de Bosco pignore mittens. ADALnOLD. WaIb. 8 p. 550A : fecit eam Rohardi. noter l'offrande de pains lors de certaines fêtes 43 accipere benedicti -is portionem a quodam ... presbytero. liturgiques: CARTUL. S. Mont. III p. 30 (XI s.) : XII -es VITA Theod. Andag. p. 51,9: ut ... de manibus abbatis Natalis. CARTIJL. Molism. 251 p- 234 (a. 1076-1100): ex qui in ipsa ecciesia missam celebraturus erat, benedictum illis -ibus qui in crastino Nativitatis Domini et Pasche a -cm peteret. STEPU. TORNAC somma dist. 50 p. 71 : que rusticis redduntur. CARTUL. S. Bened. Floriac. 11175 p. 3 datur peregninis, forte -is benedictus. ACTA Phil. Aug. I (a. 1161-71): coûcessimus ... presbytenis ... medietatem 50 384 p. 475 (a. 1191): nullum -cm benedictum facient. -uni de Natali, de Pascha, de Pentccosten. CARTUL CXRTUL. S. Petri Cuit. 176 p. 140 (e. 1200): partes duas episc. Naumb. 391 p. 350 (a. 1196): in nativitate Christi omnium oblationum recipient, excepto denanio de -e scxagenam avene, VI puilos ... et 111 -es. GERV. DoRou. benedicto. utilisé comme ordalie: INST. Cnut. I 5,2a chron. p. 405 : nec eorum devotionis sufficere potuit -cm p. 287 : si advena ... ordinatus calumniatur ... eat ad -cm 199 punis 200

benedictum, quem Angli corsnade vocant (cf. LEGES hist. V,I II p. 123 : videre ex -e saerato vcr'am carnem Cnuti [Quadrip.] p. 286,5.2a : vadat ad iudicium quod effectani. -is saeer: Ion. SCOT. versio Dion. Ar. lI 3 anglice dicitur eorsned [id est -cm coniuratum». appelé col. 10800: cum sacerdotibus super divinum altare aussi «pain des eulogies » : GRIMALD. epist. 2.7: ut in proponunt sacrum -cm et benedictionis calicem. FuLco. refectorio, facta benedictione, veniant duo presbitcri ad 5 MELD. nupt. VII 731 : postque pedum lavacrum dat -cm abbatem, frangentes cm. et dant ipsi eulogium. Lin. sumere sacrum./ « Hic -is corpus quod pro "obis ordin. Patav. 5,5 a]ius sacerdos induens se cappa et morietur ». GuIBERT. Nov. pign. sanct. Il 6 col. 648C: stola -cm eulogiarum anLe altare sanc(i Michaelis his sacri -is et ealicis mysterium. -is vitalis: GEVEHARD. verbis benedicat, pain sanctifié: Vii Magni Fauc. 47 GRAF. Pelag. 156 p. 140: mox baptizatur et ab omni misit in peram -cm sanctiCicatum ... De -e sanctificato 'o purificatur/preterita labe, vitali vivida -e. -is viviflcus: misit in Os suum et paululuni aque. OSBERN. Dunst 33 p. 109: cum ... et populo Dei E) -es propositionis : I) (au propre) pains' de vivificum -cm distnibuendo porrigeret. -is vivus (cf lob. proposition, que l'on posait sur la table du sanctuaire du 6,51): WALAHFR. cari. 5,25a,12 : qui greges sarictos Temple selon la loi judaïque: HRÀBAN. univ. 1421 saturare vivo/ -c valercl. col. 395A : -es propositionis super mensani positi 15 3) (par analogie) le C'/irtu: voir sens IV A. Duodecim -es ergo in mensa tabernaculi. ACARD. II) par extension: A) production de pain: CARTUL. S. ARROA5. templ. Satoni. 366: unam vero mensam [ecit Cypr. Pietav. 64 p. 57 (a. 1069): decimas ... -is, vint, aurcam similiter/ in qua propositionis -es csscnt iugiter. agnorum, porehorum. CARTUI.. S. Cruc. Aurel. 54 p. 107 OSBERT. CLAR. epist. 3 p. 56 : -es propositionis famulie (a, 1143-44): in villam Sancte Crucis Aurelianensis David cum Aehumelech ministravi. GUILL. TYR. hist. rer. 20 talliatam -is ac vini ... requirebamus. CARTUL. S. Martin. transm. VIII I p. 320 : Nobe quoquc, vicum Sparnac. 13 p. 139 (a, 1178): donavi ... cis totum -is sacerdotalem ubi David esuricns cum pueris suis ... -es theloneum de Sparnaco. propositionis comedit (cf. CHRIST. STABUL. in Matth. 31 B) ravitaillement en pain : CARTUL. S. Vict. Mass. 744 D col. 1362 : -es eonsceratos quos non lieebat Iaieos t. II p93 (a. 1040) : duas modiatas [terre) ad -cm hommes edere, comedit). GERARD. IrHER. conf. spec. I 25 cutturatas. SIGEBERT. GEMBL. gcsta 6 p. 527,17 nullius 98 p. 345 : isti sont -es propositionis in tabernaculo muneris acecpto servitio preter constitutam prebendam positi. -is Sancti Salvatoris. CARTUL. S. Mar. Paris. Il p. 68 2) (par extension) pains d'offrande offert.v en oblation B. 47 (a. 1125): ut ... unum modium frumenti ... ad -cm par les fidèles (Powrtr. Rom. VI Il 3 p. 129: oblationes quadragesimalem a nobis statutum .. persolvant. que vendant in altari -es propositionis appellantur. DIAI.. 30 CARTIJL. Magaton. 178 p. 327 (a. 1181): unam peciam de cccl. p. 77 : -es propositionum non ticet comedere, nisi terre ad -cm et vinum. mundis et purificatis sacerdotibus et vos cum uxoribus et C) redevance en pain: Doc Vindoc. 33 p. 50 (a. 1029- ancillis vestris et ... nonnulli eum scortis deeimas e! 31): de quattuor carrucis decinam el de hominibus qui oblationes Çidelium manducabitis? locum ineolunt sepulturam et -cm et candelam. CARI 1_11__ F) hostie eucharistique: I) en général: GooEsc. SAX. 35 Clan. 3761 t. V p. 113 (e. 1100): totas gallinas cl -nes corp. Dom, p. 325,3 : ex -e vera caro et ex vino vcrus messionales de villa Sancti Andree. Doc. cath. Ovet. 146 sanguis eius consecratione Spiritus Sancti potentialiter p, 374 (a. 1127): accipiant cultores iamdiete sedis creatur. GRATIAN. I dist. 93 e. 16: calicem benedicere et toreularia, -e et siccra. CARTUL. S. Bened. Floriac. Il 206 -cm dare diacono non licet. ACARD. S. Via. sen. XII 3 p. 58 (a. 1174): omnes matas consuetudines ... videlicet p, 124: quarta vero [transfiguratio] dieitur sacramentalis. 40 porcellagium, besenagium. messionem, -es, gallinas, que lune primant facta est quando in cena seipsum in cannabum. ACTA Pont. 106 p. 1519 (a. 1183-84): omnes speeic -is et vini ostendit, et se ad manducandum suis eonsuetudines ..., molituram videlicet, -es XX singulis discipulis prebuit. diebus, prebendam sacrum equorum. 2) dans des expressions: a) suivi du gén. : -is III) nourriture: A) en général (CHRIST. STABUL. in 1314D. benedietionis (PETR. LOMB. sent. IV 2,1 p. 751 : -is 45 Matth. col. per -cm omnis substantia intelligitur benedictionis, id est euchanistia) HILDER. Hugon. Clun. que quotidie nobis necessania est, quod est quotidianus 1V 28 col. 878k: ex quo ... -cm benedictionis infirmus -is. PETR. COMESTOR hist. schol. col. 1250': -cm vocavit comedit, -is vite (cf. Job. 6,35): GERARD. ITHER. conf. hic omnem eibum hominum) : Liirro. Greg. 2 p. 69,37: spec. 61 p. 389.1 : quia [amis desiderio semper ibique in arto -e et angustiis per dies plures habitare. necessarius est -is qui confortet cor hominis, datur ci in 50 WANDALn. martyr. 827: Ignatius ...ferarum/ quem auxilium et in [omentum -is vite et intellectualis, dentes -cm vivum fecere. Ivo epist. I p. 92 (a. 1093) cotidianus ae supersubstantiatis. b) avec un adj. : -is donec possim ... damna que mihi pene asque ad celestis: HILDES. myst. miss. col. 1192D : ex hoc coetestis penuriam -is infEcta surit aliqua ex parte reparare. VITA fit mystica fractio -is. -is sacratus : RADULF. GLAR. Norb. 11 84 ex. : qui [sc. lupus] ... de manu cuiusdam 201 panis 202 pueri vitulos servantis quadam vide -cm suscepit. Christum sigiiilicat vel sermonem eius. IULIAN. B) expressions: I) -is quotidianus: nourriture néces- VIZELIAC. serm. t. I, IX 139 p. 218 : -es refectionis sont saire à la subsistance: ALAN. INs. dist. col. 890 8 : -is verba Dei, dans l'expression -is Verbi : ALBER. CAS. proprie cibus quotidianus ... dicitur necessaria vite, unde Schol. 17 p. 232,33 : reficienda ad fratrem -e Verbi Dominus « Patient nostrum quotidianum ». noter le sens advenerat. GAUFRID. GROSSUS Bernard. Tiron. VIII 66 métapli. : HILDEB. myst. miss. col. 1191 A : nain p. 238C: -e Verbi Dei reficere combat. BERNARD. serin. vite, -cm polo quotidianum,/ sive sacramentum, quo de temp. 4 p. 208: -is Verbum Dei. viget intus homo, par analogie: -is diurnus: EUBERT. 3) l'Écriture Sainte: ALAN. INS. dist. col. 890C: -is Leon. rat. 1106 P. 170: nain viveret in terris dicitur Sacra Scriptura. Democritus, crimes/ rideret segnes. indignos -e diurno. 10 4) l'enseignement de l'Église: RICHARD. S. Vin'. 2) -is sustentationis : subsistance: L&Mn. ARa hist. except. XI 9,7 p. 451 : -cm corporalcm dispensant Ghisn. 70 p. 594,40: decretum est ... quod ... in ea [se. patres carnales; -cm spiritualem dispensare debent paves infirniaria] sustentationis -cm ... [leprose femme] spirituales, prelati scilicet et doctores (cf. PrrR. CANT0R acciperent. 3) -is vivus, en parlant de la manne céleste: verb. abbrev. 57 col. 178C: adest qui -cm spiritualem CARTUL. catli. Amb. I 7 p. Il (a. 1073): pro manna -e 15 verbo et exemple, corporalem ctiam rapina auferat). vivo qui de edo descendit in huius peregrinationis 5) la vérité révélée: CHRIST. STABUL. in Lue. heremo. col. 1509A : in -e sui intelligentia Trinitatis. Guioo I C) comedere -cm. vivere de (sub) -e, esse de (in) -e medit. 251 p. 110: -is, id est veritas, confirme cor alicuius : dépendre de quelqu un, vivre aux frais de hominis. ne succumbat corporum formis. ALAN. INS. quelqu 'un: ADALnOLD. Heur. 11 27 p. 690,41 : quasi 20 dist. col. 890° : -is dicitur aliqua in Trinitate persona, mcndicus alieno -e vivere discit. ib. 31 p. 691,17: sub unde in Evangelio: «Accommoda mihi tres -es », id est aliéna -e diutius vivere pudet. Wi po gesta 18 p38,14: ('idem Trinitatis (cf. HRABAN. univ. 22,1 col. 590 e : ('idem talis leo non comedet amplius de -c mec. CARTUL. Mai. significat -is). Mon. Cenom. Il 13 p. 13 (a. 1120): familie mec. id est 6) la charité: HRABAN. univ. 22,1 col. 590°: item -is militum. armigerorum et omnium aliorum qui sunt de -e 25 chantas intelligitur. CHRIST. STABtJL. in Luc. col. I509: et vicia mco. CARTUL. Mog. A 11 562 (éd. P. Acht) -is. chantas. BERNARD. serin, de div. 59 p. 289,17 : tertius (a. 1191): quicumque scolares gratis essent in -e [parus] est fervor caritatis. CALTER. CASTIL. carrn. 11 9,19 dominorum. ACTA Phi]. Aug. 512 t. Il p. 47.16 (a. 1195- p. 108: ut subiectis tribuat simul et prelatis/ vivo semper 96) : famulus alicuius mititis ... vivens de -e domini sui. perfrui -e caritatis. ALAN. INS. dist. col. 890 8 : -is FOR. Conch. VI Il p. 41 : dominus domus iuret pro se et 30 dieitur chantas que nos spiritualiter reficit. (cf. ANDR. pro omnibus qui -cm suum comedunt. SUN. hex. 3234: mortua censetur operum sine -e D) (par inéton.) celui qui nourrit (les pauvres) bonorum vana (ides). ROTUL. Rivipol. p. 261 : ipsc enim erat ... viduarum 7) la jouissance de la vie éternelle: ALAN. INS. dist. tector, egentium -is. col. 890C : -is ... dicitur delectatio vite eterne. IV) sens figurés : A) le Christ (cf. sens J F) : HRABAN. 35 8) l'unité de l'Église (ALAN. INS. dist. col. 890c : -is univ. 22,1 col. 5908 : -is ... in bonam partem ... accipitur dicitur unitas ecclesiastica) ALCER. LEOD. sacr. corp. quando Christum significat. CHRIST. STABUL. in Matth. Dom. 13 col. 750° : quia igitur per unitatem spiritualem col. I285: ccclesiam in qua verus -is invenitur, id est ita concorporales et consacramentales sumus Christo, ut Christus. BURCH. WORM. ieiun. p. 120.7 : est iustorum -is similitudine predicta dicamur -is Dominicus. indefectivus Deus. CHRON.-CARTUL. S. Theofr. CaIm. 34 40 C) ce qui entretient la souffrance: 1) en général: p. 34: eodem die quo ipse verus -is, qui de coelo ANAST. pass. Acac. p. 185,1 (70): manducans -cm descendit, natus est in Betleem. que domus -is suspcndii et bibens calicem insidie. interpretatur. noter l'expression -is angelorum : ANON. 2) selon des métaph. bibliques: a) -is tribulationis (cf. 3 Mdl. 29 p. 60: Bethlecm que domus est -is angelorum. Reg. 22,27): GAUFRID. VIND0c. epist. IV 27 col. 169°: -c ALAN. INS. dist. col. 890° signat -cm angelorum, id est 45 tribulationis mens nostra frequenter cibatur. MIRAc. Christum. Egid. 21 p. 406,20:-c tribulationis et aqua angustie B) ce qui se rapporte au confort spirituel: I) en sustentatus potius quam refectus. b) -is doloris (cf. Ps. général ISAAC STEL. serm. Epiph. 19 p. 50: civitatem 126.2) : GUIBERT. Nov. moral. I cap. lI 2 col. 60D61: que dormis -is est vite et intellectus: in qua -e doctrine -cm tamen doloris manducamus. AELR. lesu duod. III etatem nostram spiritualem nutriamus. noter l'expression 50 28,17 p. 114 in quibus timon administrai tibi -cm septem -es sapientie: BRUNO QUERE. Adalb. (rec. A) 4 doloris. PETR. CANTOR verb. abbrcv. 146 col. 3490: si Wogitihc ... ad septem -es sapientie portatur, traditur -cm doloris et poenitentie ... manducavenis. GERARD. ad .. Parthenopolim ... liberalibus disciplinis imbuendus. ITHER. conf. spec. II p. 346,38 : isti parvuli -cm doloris 2) la parole divine: HRABAN. univ. 22.1 col. 5908 : -is comedunt qui tcntationibus premuntur. LAMB. ARD. 203 panis 204 hist. Ghisn. 77 p. 597,12: carcerein .. in quo miserrimi desiderabili cordis compunctione lacrime sibi divinitus -cm doloris acciperent. e) fuerunt mihi lacrime mee -es date -es fuerunt sine intcrmissione. BERNARD. serra. de (cf. Ps. 41,4): CARTLJL. S. Mar. Avenion, 60 P. 67 sanct. 3 p. 188,25: gaudium nostrum ... lacrimarum -e (a. 1110): nulla teniporalium nerum delectatione possum condiri debet. 1-IENR. SEPTIM. elegia 1 69 p. 30: Iacrimc gaudere, sed multociens surit mihi lacrime mei -is die ne 5 sunt pocula, pena/ -is. nocte. AaR. inclus. mi 33 p. 166: tacrymas desiderium D) (symbot) pour signifier les revenus temporels du excitet ut sint tibi lacryme tue -es die ac nocte, donec clergé: PETR. CANTOR summa sacram. III 2 apj,. IV 18 appareas in conspectu cius. par réminiscence: BERTHOLD. p. 672: (une investitur secunda vice cum libro et -e. CoNsi'. annal. n. 1077 p. 303,18: ipsi quippe cura Liber signifïcat spiritualitatem, -is fructus temporales.

h