Tuszewicki, Monika Zabłocka (Jidysz), Daria Boniecka-Stępień, Tomasz Jankowski (Hebrajski)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
"Nad Bzura" "Nad Bzura" WYBÓR TEKSTÓW Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Nad Bzurą SOCHACZEW 2012 Wybór, opracowanie i wstęp: Marcin Prengowski, Monika Adamczyk-Garbowska, Paweł Fijałkowski, Tomasz Karolak, Łukasz Popowski Przekład: Monika Adamczyk-Garbowska, Magdalena Ruta, Anna Szyba, Marek Tuszewicki, Monika Zabłocka (jidysz), Daria Boniecka-Stępień, Tomasz Jankowski (hebrajski) Konsultacja judaistyczna i słowniczek: Paweł Fijałkowski Konsultacja językowa: Monika Adamczyk-Garbowska Korekta: "Nad Bzura" "Nad Bzura" Aleksandra Wojtyna, Kinga Piotrowska Projekt okładki, skład i łamanie: Łukasz Majewski (TIN BOY) Publikacja została zrealizowana przy wsparciu finansowym Muzeum Historii Polski w ramach programu Patriotyzm Jutra 2012 oraz Samorządu Województwa Mazowieckiego w ramach konkursu ofert na realizację zadań publicznych w zakresie kultury i dziedzictwa narodowego w 2012 © Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Nad Bzurą ISBN 978-83-927106-22 Wydawca: Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Nad Bzurą Plecewice 98 05-088 Brochów [email protected] www.nadbzura.pl, www.nadbzura.e-sochaczew.pl Współpraca: Stowarzyszenie Na Rzecz Historycznej Odbudowy Zamku w Sochaczewie „Nasz Zamek” ul. Królowej Jadwigi 4 96-500 Sochaczew www.naszzamek.e-Sochaczew.pl Strona tytułowa Księgi pamięci Sochaczewa, Jerozolima 1962 Druk i oprawa: (z napisem: Kronika Sochaczewa, poświęcona pamięci męczenników naszego miasta) Miller Druk Sp. z o.o. Ul. Jagiellońska 82 03-301 Warszawa "Nad Bzura" "Nad Bzura" 6 Spis treści 7 "Nad Bzura" "Nad Bzura" Wstęp od redakcji polskiego przekładu "Nad Bzura" "Nad Bzura" Pragnąc rzetelnie mówić o przeszłości Sochaczewa nie można pominąć historii sochaczewskich Żydów, którzy przez kilkaset lat tworzyli to miasto, będąc nieodłączną jego częścią, nierzadko stanowiąc statystyczną większość. Współczesny stan wiedzy na temat społeczności żydowskiej Sochaczewa jest jednak niewystarczający. Wiemy, że w okresie powojennym kwestię tę badała Janina Świeżyńska. Jej praca, poświęcona historii miasta, pozostała, niestety, niedokończona. Pierwsze w Polsce publikacje dotyczące sochaczewskich Żydów pojawiły się dopiero w latach osiemdziesiątych XX w. Wszystkie są autorstwa Pawła Fijałkowskiego (Żydzi sochaczewscy, Sochaczew 1989, Żydzi w województwach łęczyckim i rawskim w XV-XVIII w., Warszawa 1999 oraz szereg artykułów w „Biuletynie Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce”). Ponadto przez ostatnie dwadzieścia kilka lat pojawiały się sporadycznie poświęcone tej tematyce artykuły w miejscowej prasie. Tłumaczenie Księgi pamięci Sochaczewa, w pięćdziesiątą rocznicę pierwszego jej wydania, jest swoistym uzupełnieniem badań i wypełnieniem luki jaka powstała w wyniku zagłady Żydów podczas II wojny światowej oraz zamazywania śladów żydowskich w mieście w okresie Polski Ludowej. Przypomnijmy tylko, że obecnie jedynym materialnym śladem sochaczewskich Żydów jest niemal całkowicie zniszczony cmentarz. Niniejsze wydawnictwo wpisuje się w misję Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Nad Bzurą, które m.in. stawia sobie za cel budowanie postaw tolerancji dla różnic religijnych, etnicznych i kulturowych w oparciu o doświadczenia lokalnej historii. Księga pamięci Sochaczewa; poświęcona pamięci męczenników naszego miasta pod redakcją A. Sz. Sztejna i Gabriela Weismana została wydana w Jerozolimie w 1962 r. Zebrania materiału i publikacji podjął się Związek Sochaczewian w Izraelu z udziałem Zjednoczonego Komitetu Pomocy Sochaczewa. Księga zawiera 843 strony z licznymi ilustracjami, fotografiami oraz odręcznie sporządzonym planem miasta. Większość tekstów napisano w jidysz, a pozostałe w języku hebrajskim. Cześć hebrajska zawiera wiele przekładów z jidysz, ale są tam również teksty oryginalne. Księga jest dziś powszechnie dostępna na stronie internetowej Nowojorskiej Biblioteki Publicznej (New York Public Library1) i do tej pory doczekała się przekładu (niepełnego) na język angielski dostępnego na amerykańskim portalu JewishGen2. 1 http://www.yizkor.nypl.org /index.php?id=1263 2 http://www.jewishgen.org/yizkor/sochaczew/sochaczew.html 10 Wstęp od redakcji polskiego przekładu 11 Przekładu na język polski dokonały następujące osoby: Monika Adamczyk-Garbowska, Ikonografia pochodzi głównie z oryginalnej Księgi pamięci Sochaczewa. Stamtąd również Magdalena Ruta, Anna Szyba, Marek Tuszewicki i Monika Zabłocka (jidysz) oraz Daria zaczerpnięto amatorsko wykonany plan miasta zaopatrując go w stosowną legendę w języku Boniecka-Stępień i Tomasz Jankowski (jęz. hebrajski). Konsultacji judaistycznej oraz polskim. opracowania przypisów i słowniczka podjął się Paweł Fijałkowski. Natomiast redakcję Według naszej wiedzy żaden z tekstów nie był dotychczas publikowany w języku polskim. sochaczewską tworzyło grono: Tomasz Karolak, Łukasz Popowski i Marcin Prengowski. Wybrane fragmenty niniejszej edycji zostały również umieszczone na stronie internetowej Podczas prac starano się ujednolicić zapis nazw własnych. Często okazywało się to bardzo Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Nad Bzurą – www.nadbzura.pl. trudne lub wręcz niemożliwe. Przy zapisie nazwisk kierowano się posiadanymi dokumentami Polska edycja składa się z ośmiu części. Pierwsza – Z przeszłości – zawiera wprowadzenie a mianowicie listami wyborców z okresu międzywojennego, zgromadzonymi w Archiwum do historii gminy żydowskiej w Sochaczewie. Druga – Dwór cadyka – jest swoistym peanem na Państwowym m.st. Warszawy, Oddział w Grodzisku Mazowieckim. W przypadku imion, dla cześć rodu cadyków sochaczewskich. Trzecia część pt. Sochaczewscy rabini obejmuje sylwetki oddania stosunku"Nad emocjonalnego Bzura" autora, zachowano, tak "Nadpopularne w jidysz, Bzura" zdrobnienia. wszystkich znanych sochaczewskich rabinów stanowiąc doskonały przyczynek do poważnych W przypadku osób powszechnie znanych starano się podać w przypisach możliwie wszystkie badań nad tą tematyką. Następna część zatytułowana Między wojnami traktuje o życiu formy zapisu imion, nazwisk i przydomków. Za wzorcowe wydawnictwo, normujące pisownię w Sochaczewie w okresie międzywojennym. Kolejne dwie części – Sylwetki sochaczewian oraz imion oraz terminów w językach hebrajskim i jidysz uznano Polski słownik judaistyczny, t. 1-2, Wspomnienia, obrazki i opowieści – zawierają teksty wspomnieniowe: o ludziach i o wydarzeniach, pracę zbior. pod red. Z. Borzymińskiej i R. Żebrowskiego, Warszawa 2003. Był on bardzo pomocny a także fragment powieści pt. Szmuglerzy wybitnego pisarza Ojzera Warszawskiego (również także przy sporządzaniu biogramów. Daty zapisane w oryginale według kalendarza żydowskiego dotąd nie tłumaczonej na język polski). Znajduje się w nich wiele szczegółów, które zainteresują uzupełniono w nawiasie kwadratowym o gregoriański odpowiednik. W wielu przypadkach nie tylko regionalistów, ale szerokie grono czytelników. Ostatnie dwie części (Zagłada i Ci, którzy uzupełniono datę żydowską o pierwszą cyfrę roku, również podając ją w nawiasie kwadratowym,. odeszli) opisują, często w bardzo osobisty sposób, kres społeczności żydowskiej w Sochaczewie. Cytaty biblijne podano za publikacją Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu; Nowy Dotychczas w Polsce ukazało się niewiele przekładów ksiąg pamięci: Ostrołęki, Chorzeli, przekład z hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego, Warszawa Sierpca, Zgierza, Biłgoraja, Bieżunia, Żuromina, Szczekocin oraz wybór tekstów z księgi Lublina. 1994. Nie zawsze udało się ustalić imiona osób wymienianych w tekstach, zatem często figuruje W 2009 roku wydano również obszerną antologię z wielu ksiąg3. To właśnie w niej czytelnik w nich jedynie inicjał. Tam gdzie identyfikacja okazała się możliwa, umieszczono uzupełnienie znajdzie odpowiednie wprowadzenie do tematyki ksiąg pamięci. w nawiasie kwadratowym. Pozycja niniejsza nie mogłaby się ukazać, gdyby nie nieoceniona pomoc kilku osób. Dokonanie wyboru spośród ponad stu trzydziestu tekstów nie było rzeczą łatwą. Kierowano się W pierwszej kolejności pragniemy podziękować prof. Monice Adamczyk-Garbowskiej z Zakładu jednak chęcią jak najszerszego ukazania żydowskiego życia w Sochaczewie, a zatem codzienności, Kultury i Historii Żydów Uniwersytetu im. Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie oraz dr. Pawłowi życia religijnego, aspektów politycznych, kulturalnych, jak i kwestii współżycia Polaków i Żydów. Fijałkowskiemu z Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, Ostatecznie wybrano sześćdziesiąt sześć tekstów stanowiących około sześćdziesiąt procent natomiast za cenne uwagi dotyczące treści epitafium nagrobnego Sary Cyny prof. Andrzejowi objętości księgi. Być może w przyszłości możliwe będzie wydanie przekładu całości zawierającego Trzcińskiemu z UMCS. również listę sochaczewian – ofiar Zagłady, będącą integralną częścią Księgi pamięci Sochaczewa. Przekład i wydanie książki nie byłyby możliwe bez wsparcia dwóch instytucji, a mianowicie Księgi pamięci mają tę cechę, że zawierają w sobie teksty reprezentujące różne gatunki Muzeum Historii Polski w Warszawie oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa literackie. Dominują w nich, co prawda, relacje i wspomnienia, nie brak jednak również opracowań Mazowieckiego, które przyznały środki na realizację zadania w ramach otwartych konkursów naukowych czy popularno-naukowych, literatury pięknej i biogramów. Nieodłączną część ksiąg ofert. stanowią nekrologi. Mamy nadzieję, że publikacja spełni oczekiwania czytelników. Liczymy, że przybliży kulturę Bardzo dużo pracy włożono w przygotowanie przypisów. Z racji charakteru materiału i historię miejscowych Żydów