OMGEVINGSANALYSE COMEET

Omgevingsanalyse

1. Inleiding 3

2. Een ruimtelijke en sociaal-demografische foto 4

2.1. Demografie 4

2.2. Herkomst 6

2.3. Armoede en kansarmoede 8

2.4. Bevolkingsdichtheid en ruimtegebruik 9

2.5. Urbanisatiegraad 10

3. Analyse van culturele vrijetijdsaanbod in het Meetjesland 12

3.1. Over de gegevens 12

3.2. Het culturele vrijetijdsaanbod in het Meetjesland: formats en disciplines 14

3.3. De leeftijd van de doelgroepen 17

3.4. Hoe is het culturele vrijetijdsaanbod gespreid over de gemeenten? 18

3.5. Wie organiseert het culturele vrijetijdsaanbod? 21

3.6. Tussentijdse conclusies 25

4. Beschrijving bovenlokale cultuurspelers in het Meetjesland 28

4.1. Aantal bovenlokale cultuurspelers en spreiding per gemeente 29

4.2. De types actoren binnen en buiten cultuur 30

4.3. De ‘functies’ van de bovenlokale actoren 32

4.4. Een blik op de artistieke disciplines en culturele deelsectoren 33

4.5. Een bredere blik op het muziekweefsel in het Meetjesland 35

4.6. Tussentijdse conclusies 38

5. Acht kansen en uitdagingen voor het bovenlokale cultuurveld in het Meetjesland 39

5.1. Cultuur in een landschappelijke, kleinschalige regio 40

5.2. Ruimte voor en via cultuur in het Meetjesland 42

5.3. Inclusief werken: een betere toegang tot cultuur 45

5.4. Talent ontwikkelen bij kinderen en jongeren 47

Omgevingsanalyse COMEET - 1 ​

5.5. Nieuwe vormen van burgerparticipatie en engagement 50

5.6. Cultuur en klimaat in het Meetjesland 51

5.7. Grensoverschrijdend samenwerken buiten de regio 53

5.8. Digitale kansen, uitdagingen en innovatie 53

6. De omgevingsanalyse samengevat: troeven en noden in de regio 56

6.1. Noden 57

6.2. Troeven 59

Omgevingsanalyse COMEET - 2 ​

1. Inleiding

Het Decreet Bovenlokale Cultuurwerking vraagt om een uitgewerkte omgevingsanalyse van de regio met aandacht voor alle (culturele) actoren die erin aanwezig zijn, waarin minstens volgende aspecten aan bod komen: een beschrijving van de culturele en andere relevante actoren die aanwezig zijn in de regio, het sociaal-demografisch profiel van de regio, de beschrijving van specifieke noden in de regio en een beschrijving van specifieke troeven van de regio. COMEET werkte hieraan via vier verschillende invalshoeken:

1. een analyse van beschikbare publieke gegevensbronnen schetst een ruimtelijke en sociale foto van het Meetjesland

2. een exploratie van de evenementendatabase achter www.uitinhetmeetjesland.be brengt het culturele vrijetijdsaanbod en zijn ​ organisatoren in kaart

3. een eigen gegevensverzameling leidt tot een mapping van bovenlokale cultuurorganisaties in het Meetjesland

4. een interactief voortraject met die bovenlokale actoren leidde tot een lijst van acht regiospecifieke kansen en uitdagingen voor cultuur in het Meetjesland

Dit zijn ook de verschillende deelhoofdstukken in deze omgevingsanalyse. We vatten de voornaamste strategische inzichten voor de Cultuurnota aan het einde samen, in een slotreflectie over de troeven en de noden voor de bovenlokale cultuurwerking in de regio.1

1 Pas eind september 2019 besliste de gemeente uit de IGS COMEET te stappen. Bij het ontwikkelen van deze omgevingsanalyse maakte deze gemeente nog deel uit van het samenwerkingsverband. Maldegem is dus nog meegenomen in deze oefening. Momenteel bereiden wij de doorstart voor van COMEET als een intergemeentelijke projectvereniging van 9 gemeenten.

Omgevingsanalyse COMEET - 3 ​

Omgevingsanalyse COMEET - 4 ​

2. Een ruimtelijke en sociaal-demografische foto

Om de Cultuurnota te voeden, deed COMEET een ruimtelijke en sociaal-demografische omgevingsanalyse op basis van een screening van cijfers in diverse publieke gegevensbronnen (Rijksregister, de Gemeentemonitor, Cultuurcontentement, Provincies in Cijfers, de Kansarmoede-index van Kind en Gezin ...). Deze bronnen, die erg divers zijn, geven ons inzicht in een aantal relevante omgevingsfactoren voor het cultuurleven in het Meetjesland. Daarbij vergelijken we de situatie en de trends in het Meetjesland tot die op provinciaal of Vlaams niveau; tegelijk hebben we oog voor de verschillen binnen de regio.

2.1. Demografie

In het Meetjesland tellen we in 2017 181.430 inwoners (Totaal aantal inwoners incl. wachtregister, bron: Rijksregister via Provincies in Cijfers). Tabel 1 geeft de verdeling over de tien gemeenten.

Tabel 1. Aantal inwoners per gemeente (bron: Rijksregister via Provincies in Cijfers)

Groei, 2017 t.o.v. Gemeente Totaal aantal inwoners (2017) 2013

Aalter 28.637 1,30% 14.162 1,50% 20.846 1,50% 35.020 3,00% 6.375 -0,20% Lievegem 25.830 -0,10% Maldegem 23.609 1,40% Sint-Laureins 6.642 -0,10% 7.605 4,00% 12.704 1,50%

Omgevingsanalyse COMEET - 5 ​

Op het vlak van de bevolkingsomvang is Evergem de grootste gemeente met 35.020 inwoners. De gemeente met het laagste inwonersaantal is Kaprijke, met 6.375 inwoners. De recente gemeentefusies in de regio zorgen voor een ander beeld dan bij de start ​ ​ van de vorige beleidsperiode: nu zijn er maar liefst 4 gemeenten en 1 stad met een inwonersaantal hoger dan 20.000. Die situeren zich allemaal in het zuiden en het zuid-westen van de regio. Vergelijken we 2017 met 2013, dan zien we voor de meeste gemeenten een zeer lichte toename van de bevolking, vooral in Wachtebeke en Evergem. In een aantal gemeenten daalde het inwonersaantal (Sint-Laureins, Kaprijke en Lievegem).

Ook de volgende jaren blijft de bevolkingsgroei relatief laag. Prognoses door Statistiek Vlaanderen voor de periode tot en met 2026 (tabel 2) geven voor de toekomst een lichte toename van de bevolkingsaantallen aan, die echter lager ligt dan de bevolkingsgroei binnen de gehele provincie Oost-Vlaanderen.

Tabel 2: prognose bevolkingsgroei (bron: Statistiek Vlaanderen - bevolkingsprojecties via Provincies in Cijfers)

Bevolkingsprognose 2020 2026 1,10% 3,70% Assenede 1,50% 4,50% Eeklo 1,30% 3,60% Evergem 2,30% 6,30% Kaprijke 0,30% 0,80% Lievegem 0,60% 1,80% Maldegem 0,90% 2,80% Sint-Laureins 0,50% 1,70% Wachtebeke 2,40% 6,70% Zelzate 0,50% 1,60% Provincie Oost-Vlaanderen 1,70% 4,80% Vlaams Gewest 1,60% 4,50% Meetjesland 1,30% 3,70%

Omgevingsanalyse COMEET - 6 ​

De prognoses geven voor de regio in zijn geheel een verwachte bevolkingsgroei aan van 3,70%. Dat is minder dan de 4,50% en 4,80% in respectievelijk het Vlaams Gewest en de provincie Oost-Vlaanderen. Ook hier vormen Evergem en Wachtebeke de uitzondering, met een relatief grote voorziene groei. In Kaprijke wordt er amper bevolkingsgroei voorspeld.

De vergrijzing van de bevolking is een issue in het Meetjesland. Het aandeel van de 65-plussers binnen de totale bevolking ligt in het Meetjesland relatief hoog, met 10,70% (vergeleken met 9,90% in de gehele provincie Oost-Vlaanderen en 10,30% in het Vlaamse Gewest; Bron: Rijksregister, 2017 via Provincies in Cijfers). Omtrent de vergrijzing heeft het Rijksregister nog andere indicatoren:

● De ‘grijze druk’ is de verhouding van het aandeel van de 65-plussers ten opzichte van de leeftijdscategorie 20-64. Die ligt in het Meetjesland relatief hoog. Alle gemeenten scoren in 2018 hoger dan het gemiddelde in de provincie Oost-Vlaanderen (33,20%) of Vlaams gewest (34,20%). Voor het gehele Meetjesland is dat 37,20%. (Bron: Rijksregister, 2018, via Provincies in Cijfers)

● De ‘verouderingscoëfficient’ is de verhouding van het aandeel van de 65-plussers ten opzichte van de leeftijdscategorie 0-19. Ook die ligt in het Meetjesland hoog (134,50%), vergeleken met de provincie Oost-Vlaanderen (118,80%) en het Vlaams Gewest (122,00%). (Bron: Rijksregister, 2018, via Provincies in Cijfers)

2.2. Herkomst

Vergeleken met het Vlaamse en Oost-Vlaamse gemiddelde telt het Meetjesland relatief weinig inwoners van niet-Belgische herkomst. In de meeste gemeenten ligt het aandeel van de inwoners met een niet-Belgische herkomst een stuk lager dan het gemiddelde in Oost-Vlaanderen (16,30%) en het Vlaams Gewest (20,70%). In Eeklo ligt dit cijfer iets hoger dan in de omliggende gemeenten en Zelzate is de absolute uitschieter van de regio met een percentage dat een stuk boven zowel het provinciale als het Vlaamse gemiddelde ligt.

Omgevingsanalyse COMEET - 7 ​

Tabel 3: aandeel inwoners van niet-Belgische herkomst (bron: Rijksregister via Provincies in Cijfers)

niet-Belgische herkomst (t.o.v. alle inwoners) (2017) Aalter 6,10% Assenede 9,50% Eeklo 13,30% Evergem 9,30% Kaprijke 5,90% Lievegem 7,00% Maldegem 8,70% Sint-Laureins 8,90% Zelzate 25,30% Wachtebeke 11,80% Oost-Vlaanderen 16,30% Vlaams Gewest 20,70% Meetjesland 10,00%

Vergelijken we de evoluties tussen 2013 en 2018, dan stijgt het aantal inwoners van niet-Belgische herkomst overal, maar in het algemeen minder sterk (+2,30%) dan in Vlaanderen (3,30%) of Provincie Oost-Vlaanderen (3,30%). Uitzonderingen zijn Eeklo en Zelzate, waar de toename van inwoners van niet-Belgische origine wel hoger ligt dan het Vlaamse en het Oost-Vlaamse gemiddelde (respectievelijk +3,50% en +5,70%). (Bron: Rijksregister via Provincies in Cijfers)

Kijken we naar de oorsprong van de inwoners van niet-Belgische herkomst in 2017, dan gaat het vooral over Nederlanders (26%) en Oost-Europeanen (25%, waarvan 15% uit EU-landen en 10% van buiten de EU).

Grafiek 1. De landen van herkomst van de niet-Belgen in het Meetjesland (Bron: Rijksregister, 2017, via Provincies in Cijfers)

Omgevingsanalyse COMEET - 8 ​

2.3. Armoede en kansarmoede

In publiek beschikbare datasets zijn er een aantal indicatoren die ons iets leren over armoede en kansarmoede in de regio. Op de kansarmoede-index van Kind en Gezin scoort het Meetjesland lager dan het Vlaamse en het Oost-Vlaamse gemiddelde. Die ligt in 2017 op respectievelijk 13,0 en 13,8. De meeste Meetjeslandse gemeenten zitten daaronder. Uitzonderingen zijn Eeklo (16,8) en Zelzate (16,9). Tegelijk blijft kansarmoede een aandachtspunt voor de toekomst: in de meeste gemeenten in het Meetjesland zien we een stijging (bron: Kind en Gezin via Statistiek Vlaanderen, 2017, geraadpleegd via Provincies in Cijfers).

Het percentage mensen dat recht heeft op een verhoogde tegemoetkoming in de ziekteverzekering lag in 2017 in het Meetjesland (12,80%) onder het Vlaamse (15,60%) en Oost-Vlaamse gemiddelde (15,10%). Uitzonderingen zijn Eeklo (18,80%) en Zelzate

Omgevingsanalyse COMEET - 9 ​

(16,60%). (Bron: InterMutualistisch Agentschap via Provincies in Cijfers) Deze indicator is tevens een parameter bij de toekenning van de UiTPAS.

Een gelijksoortig beeld zien we als we kijken naar het percentage leefloners, ook een parameter die wordt meegenomen bij de toekenning van de UiTPAS. Opnieuw zien we dat het gemiddelde voor het Meetjesland (3,13%) lager ligt dan het Vlaamse (5,64%) en het Oost-Vlaamse gemiddelde (6,52%). Maar binnen de regio zien we grote verschillen. Het aandeel leefloners is erg laag in (1,05%) en Kaprijke (0,97%) maar bovengemiddeld hoog in Eeklo (7,43%) en Zelzate (7,96%). (Cijfers voor 2017, bron: POD Maatschappelijke integratie, Armoedebestrijding, Sociale Economie en Grootstedenbeleid via Provincies in Cijfers).

Kortom, de cijfers voor armoede en kansarmoede liggen gemiddeld voor het Meetjesland lager dan voor Vlaamse Gewest en Oost-Vlaanderen, maar binnen de regio zijn er grote verschillen: in Zelzate en Eeklo is kansarmoede en armoede gemiddeld hoger dan in het Vlaamse Gewest en de Provincie Oost-Vlaanderen. Tevens neemt kansarmoede toe.

2.4. Bevolkingsdichtheid en ruimtegebruik

In het algemeen is de bevolkingsdichtheid in het Meetjesland laag: 284 inwoners per km², vergeleken met 485 in het Vlaams Gewest en 505 in de Provincie Oost-Vlaanderen. Weliswaar zien we tussen de gemeenten onderling bijzonder grote verschillen gaande van 90 inwoners per km² (Sint-Laureins) tot 926 per km² (Zelzate). (bron: Rijksregister, 2018, via Provincies in Cijfers).

Het Meetjesland laat zich kenmerken door zijn open landschap, met weinig bebouwing, weinig groen en veel landbouwgrond. Het percentage bebouwde percelen ligt voor het Meetjesland (met 14,5%) lager dan het Vlaamse (19,4%) en het Oost-Vlaamse percentage (19,7%). Opnieuw zien we belangrijke verschillen binnen de regio, met Eeklo (24,60%) en Zelzate (25,70%) als uitschieters naar boven en Sint-Laureins met slechts 6,80% bebouwde percelen. (Bron: Statbel, 2018, via Provincies in Cijfers).

Omgevingsanalyse COMEET - 10 ​

De regio omvat relatief veel landbouwgebied. Gemiddeld ligt het percentage landbouwgrond hoger in het Meetjesland (60%) dan in het Vlaamse Gewest (45,2%) en in de provincie Oost-Vlaanderen (48,8%). Opnieuw zien we een groot onderscheid tussen de uitersten: 26,20% in Zelzate ten opzichte van 91% in Kaprijke. Weliswaar is er een dalende trend: vergeleken met 2013 telt Statbel in de regio 2,20% minder cultuurgrond voor landbouw. Die daling is meer uitgesproken dan het Vlaamse en Oost-Vlaamse gemiddelde (respectievelijk -0,90 en -1,60%). (Bron: Statbel, via Provincies in Cijfers)

Het percentage van het grondgebied bedekt met groen (bossen, weilanden, velden … ) dat niet tot landbouw behoort, is relatief laag. De open ruimte in het Meetjesland is vooral gericht op landbouw. (Bron: hoegroenismijngemeente.be)

2.5. Urbanisatiegraad

Een aantal van de hierboven geïntroduceerde indicatoren wordt samengevat in de Belfiuscluster. Dat is een typologie met zestien sociaal-economische categorieën die wordt gebruikt om gemeenten in te delen. Onderstaande tabel geeft de manier waarop de gemeenten in het Meetjesland getypeerd zijn. De typologie is heden enkel beschikbaar voor de gemeenten vòòr de recente fusies). We zien dat de helft van de Meetjeslandse gemeenten wordt ingedeeld in de categorie ‘landelijke gemeenten met een vergrijzende bevolking’.

Tabel 4: indeling van de gemeenten in het Meetjesland volgens de Belfiuscluster (bron: Statistiek Vlaanderen)

Gemeente Urbanisatiegraad

Aalter Gemeenten met groter bevolkingsaantal en economische activiteit (V11) Assenede Landelijke gemeenten met eerder vergrijzende bevolking (V8) Gemeenten en kleine steden met centrumfunctie en economische activiteit Eeklo (V12)

Omgevingsanalyse COMEET - 11 ​

Evergem Goed uitgeruste gemeenten en kleine steden met vergrijzende bevolking (V13) Kaprijke Landelijke gemeenten met eerder vergrijzende bevolking (V8) Knesselare Landelijke gemeenten met eerder vergrijzende bevolking (V8) Woongemeenten met vergrijzende bevolking (V5) Maldegem Landelijke gemeenten met eerder vergrijzende bevolking (V8) Sint-Laureins Landelijke gemeenten met eerder vergrijzende bevolking (V8) Woongemeenten met vergrijzende bevolking (V5) Wachtebeke Woongemeenten met toenemend aantal jongeren (V4) Goed uitgeruste gemeenten en kleine steden met toenemend aantal jongeren Zelzate (V14) Landelijke gemeenten met eerder vergrijzende bevolking (V8)

Omgevingsanalyse COMEET - 12 ​

3. Analyse van culturele vrijetijdsaanbod in het Meetjesland

3.1. Over de gegevens

Hoe ziet het culturele vrijetijdsaanbod er uit in de regio? Wie neemt welk initiatief en hoe is dat gespreid? Om de Bovenlokale Cultuurnota te voeden, maakte COMEET een analyse van het aanbod in de UiTdatabank op basis van een export van de activiteiten voor het jaar 2018. De doelstelling is de organisatoren van het cultuuraanbod in kaart te brengen, op een manier die de strategische reflectie voedt en licht werpt op mogelijke strategische partnerships voor de toekomst.

Bij het gebruik van deze dataset horen kanttekeningen, om te beginnen over de scope van de dataset. De scope van de UiTdatabank vat slechts een deel van het culturele leven, zoals gedefinieerd in het kader van het Decreet Bovenlokale Cultuurwerking: ze bevat enkel publiek geafficheerde activiteiten, met een focus op evenementen. Tegelijk is de scope van de UiTdatabank enger dan de reikwijdte van het Decreet ​ ​ Bovenlokale Cultuurwerking. Het Decreet situeert culturele activiteiten in vier ‘functies’: leren en participeren, spreiden en presenteren, experimenteren en innoveren, en creëren en produceren. In de UiTdatabank ligt de klemtoon vooral op publiek ​ toegankelijke functies: leren en participeren (in de vorm van publiek geafficheerde ​ cursussen, workshops, lezing en debat) en de spreiding en presentatie van voorstellingen, concerten, tentoonstellingen, lezingen ... Het zijn dan ook vooral deze twee functies die we verder in het vizier willen krijgen in onze analyse van de UiTdatabank.

Tegelijk is de UiTdatabank breder dan de scope van het Decreet: het vrijetijdsaanbod ​ ​ ​ dat erin is weergegeven bevat ook niet-culturele activiteiten, zoals bijvoorbeeld wandeltochten, fietsroutes, toegang tot natuurparken en attracties... Deze hebben we bij de analyse weggefilterd, om te focussen op het culturele vrijetijdsaanbod. Voor het Meetjesland tellen we in het jaar 2018 dan 4.480 vrijetijdsactiviteiten. Voor de culturele

Omgevingsanalyse COMEET - 13 ​

omgevingsanalyse weerhouden we, na toepassing van een aantal filters, 1.818 ​ culturele culturele vrijetijdsactiviteiten2; dus gemiddeld 35 per week. ​

Daarbij moeten we rekening houden met de mogelijke onvolledigheid van de gegevens in de databank van publiq. Zoals bekend is de UiTdatabank een platform ​ waarbij organisatoren hun culturele evenementen zelf invoeren, met het oog op publiekswerving. Mogelijk maken niet alle organisatoren daarvan gebruik. Volledigheid is allicht niet gerealiseerd (en ook moeilijk te controleren). De dataset is evenmin samengesteld met het oog op analyses, wel op cultuurcommunicatie. Het voordeel daarvan is dat de data op een aantal vlakken (bijvoorbeeld locatie, prijs, aanvangsuur,...) erg volledig zijn; het nadeel is dat ze op andere vlakken die net voor de invalshoeken die ons hier aanbelangen (type organisator, inhoudelijk) minder secuur zijn. Om die reden is het het beste om niet te lang stil te staan bij de absolute cijfers, maar eerder te kijken naar de globale contouren, verdelingen en verhoudingen. Wel ​ ​ ​ ​ verrijken we de dataset met het oog op onze strategische oefening. We verrijkten de data van publiq door een typologie te introduceren voor de meest frequente organisatoren.

Kortom, de analyse in dit deelhoofdstuk is te beschouwen als een eerste nulmeting, een ​ ​ eerste exploratie van deze dataset voor een strategische oefening omtrent het culturele aanbod in de regio. Het is een primeur dat het culturele aanbod in het Meetjesland op deze manier in het vizier komt. Wetenschappelijke volledigheid is

2 Om te beginnen werd het aanbod gefilterd op de types van de activiteiten. We sloten de volgende categorieën uit: ‘eten en drinken’, begeleide wandelingen en fietsroutes, beurzen, kermissen en feesten, kampen en vakanties, markten en braderieën, toegang tot parken, natuurgebieden of recreatiedomeinen, sportactivitieiten (actief en passief), stoeten en processies, opendeurdagen … De volgende activiteiten werden wel opgenomen: concerten, tentoonstellingen, theater- en dansvoorstellingen, festivals, cursussen en workshops, lezingen en congressen. Precies omdat een aantal van deze categorieën erg breed zijn, filterden we ook op thema. Volgende persoonlijke of maatschappelijke thema’s werden niet meegenomen: actie, avontuur, wandelen, fietsen, sport, computer en techniek, reportages, economie en politiek, gezondheid, wellness, zorg, landbouw, platteland, geschiedenis, milieu en natuur, persoon en relaties, samenleving, voeding, wetenschap, zingeving, filosofie en religie. We beperkten ons tot thema’s die te maken hebben met de diverse artistieke en culturele disciplines: muziek, podiumkunsten, beeldende kunst en film, daarnaast ook mode, design en creativiteit. Beide filters toegepast, blijft er nog een grijze zone van moeilijk te typeren activiteiten, omdat 1.018 van de 1.818 activiteiten niet volgens ‘thema’ werd gecategoriseerd.

Omgevingsanalyse COMEET - 14 ​

daarbij niet de grootste besogne, die kan een aandachtspunt zijn op termijn. Voorlopig doen we de analyse in functie van een strategische oefening omtrent bovenlokaal cultureel samenwerken in het Meetjesland en daarvoor is het beschikbare materiaal zeker voldoende van omvang. Sterker nog: mogelijk is het zo dat de gaten die vallen ​ op het vlak van de gegevensverzameling ook een effect zijn van lacunes in de realiteit, ​ ​ bijvoorbeeld op het vlak van de professionaliteit en draagvlak van de actoren. In dat geval kunnen we ook die lacunes meenemen in onze strategische oefening. Op het vlak van een meer volledige kennisopbouw over cultuur in het Meetjesland is er de volgende jaren zeker ruimte voor verbetering en meer volledigheid en daarbij kan COMEET een rol oppakken.

Dit gezegd zijnde, biedt de UiTdatabank voor onze strategische oefening mogelijkheden. In wat volgt categoriseren we het culturele vrijetijdsaanbod op diverse manieren. Eerst maken we een inhoudelijke en thematische typering van het aanbod, vervolgens kijken we naar de geografische spreiding van het culturele vrijetijdsaanbod over de verschillende gemeenten en ten derde maken we een typologie van de organisatoren, binnen en buiten het cultuurveld.

3.2. Het culturele vrijetijdsaanbod in het Meetjesland: formats en disciplines

Grafiek 2: aantal culturele activiteiten in het Meetjesland (2018), volgens type van activiteit (format) (Bron: publiq)

Omgevingsanalyse COMEET - 15 ​

Het grootste aandeel van de culturele activiteiten in de UiTdatabank betreft cursussen en workshops (655), daarna volgen concerten (370), lezingen, debatten en congressen (248), theatervoorstellingen (225), tentoonstellingen (172), film (158), festivals (28) en dansvoorstellingen (3).

Een aantal van deze formats kunnen inhoudelijk erg diverse domeinen bestrijken. Waarover gaan al die cursussen, workshops, lezingen of tentoonstellingen? Gaat het over culturele of eerder maatschappelijke thema’s? Een meer precieze inhoudelijke typering van de inhoud van deze types activiteiten is ten dele mogelijk op basis van de categoriseringen in de UiTdatabank. De UiTdatabank biedt organisatoren de mogelijkheid om hun aanbod verder inhoudelijk te preciseren, door naast het format ook het ‘thema’ van de activiteit aan te geven. Daarvan maken er niet veel gebruik; de data zijn partieel, maar geven wel een indicatie, zeker wanneer we soms ook naar de ruwe data kijken.

● Ruim een derde van deze cursussen/workshops zijn niet verder thematisch gespecificeerd (264). De meeste wel getypeerde cursussen en workshops vallen onder de noemer ‘creativiteit’, of zijn verbonden aan een of meerdere artistieke disciplines. Het grootste deel van dit aanbod lijkt dus te gaan over de kennismaking met artistieke of ambachtelijke technieken.

Omgevingsanalyse COMEET - 16 ​

● Van de 246 lezingen zijn er 58 nadrukkelijk getypeerd als literaire lezingen. 182 zijn niet thematisch getypeerd. Een blik op de ruwe data laat zien dat hier vele maatschappelijke thema’s aangeraakt worden, waaronder toelichtingen over het gebruik van de UiTPAS, historische thema’s, spiritualiteit, genderkwesties... Ook hier hebben sommige lezingen wel een link met erfgoed, geschiedenis en lokale verhalen (zonder dat ‘erfgoed’ als thema wordt aangevinkt).

● Van de 172 tentoonstellingen zijn er 78 niet verder thematisch getypeerd. Van de andere gaan er 25 over fotografie, 25 over erfgoed, 18 schilderkunst, 15 over meerdere kunstdisciplines en 6 over beeldhouwkunst. Een blik op de ruwe data geeft aan dat de niet getypeerde vooral te situeren zijn binnen erfgoed (met veel aandacht voor de herdenking van de Eerste Wereldoorlog, mede onder impuls van COMEET) en het werk van lokale kunstenaars. Professionele beeldende kunsten komen nauwelijks aan bod.

Naast de cursussen en workshops, lezingen en tentoonstellingen gaan de andere ‘formats’ over diverse vormen van podiumactiviteiten, binnen verschillende artistieke disciplines: muziek, theater, dans.

● Het grootste aandeel daarvan zijn concerten. Gemiddeld genomen werd in 2018 dagelijks een concert georganiseerd in het Meetjesland. Beperkingen op het vlak van de gegevensinvoer maakt een verdere cijfermatige analyse op basis van genres niet mogelijk. Een blik op de ruwe data levert op dat het hier om een breed en divers aanbod gaat van concerten binnen diverse genres, deels een professioneel aanbod, maar ook binnen het domein van de amateurkunsten. We gaan straks dieper in op het muziekleven in de regio.

● Ook op het vlak van de theatervoorstellingen zien we een aanzienlijk volume: in 2018 vonden er wekelijks gemiddeld een viertal theateropvoeringen plaats in het Meetjesland. Het gaat om een divers aanbod, met voorstellingen van Vlaams-gesubsidieerde gezelschappen (bijvoorbeeld Cie Marius), naast een aanbod op het vlak van humor, cabaret en stand-up comedy, amateurtoneel en in mindere mate ook circus. Het dansaanbod oogt echter schraal met slechts

Omgevingsanalyse COMEET - 17 ​

3 gerapporteerde dansopvoeringen in 2018, waaronder één professionele voorstelling (van de choreograaf Salva Sanchis), een salsa-initiatie en een dansmarathon t.v.v. Music for Life. Semi-professionele dansscholen vinden we wel terug in de UiTdatabank, maar dan vooral als aanbieder van cursussen en workshops. (Het grootste deel daarvan wordt door de organisatoren in de categorie ‘sport en beweging’ ondergebracht, die we niet meenemen in de analyse van het culturele vrijetijdsaanbod. De grens tussen sport en cultuur is een grijze zone).

Hoe verhoudt zich de spreiding van dans in het Meetjesland zich tot andere landelijke regio’s? In een online dossier Kunst in de Nevelstad ​ (https://dossiers.kunsten.be/spreiding/datavisualisatie) bracht Kunstenpunt de spreiding ​ ​ van het artistieke aanbod in kaart voor het jaar 2014, eveneens op basis van de gegevens in de UiTdatabank. Een vergelijking met de data-analyses van 2014 laat zien dat er op het vlak van de presentatie van dans een daling is in het Meetjesland (van 8 in 2014 naar 3 in 2018). Er zijn nog andere landelijke regio’s met een beperkt aanbod (bv. De Vlaamse Ardennen of het zuiden van het Hageland) maar ook andere landelijke regio’s met een aanzienlijk aanbod (het noorden van Limburg) waarbij de cultuurcentra uiteraard een belangrijke rol spelen.

3.3. De leeftijd van de doelgroepen

Een volgende inhoudelijke invalshoek om naar het aanbod te kijken, is de leeftijd van de doelgroepen. De UiTdatabank maakt het mogelijk om leeftijdsbegrenzingen aan te geven, zowel met een ondergrens als met een bovengrens. Vooral met de ondergrens wordt gewerkt (‘vanaf’), om aan te tonen dat een aanbod ofwel specifiek bedoeld is voor kinderen en jongeren vanaf een bepaalde leeftijd (slechts uitzonderlijk met een maximumleeftijd), ofwel specifiek voor volwassenen (niet voor kinderen en jongeren), of hogere leeftijdscategorieën (50+ of 60+). De volgende grafiek laat de verdeling zien van het aanbod volgens de leeftijd van de doelgroep.

Omgevingsanalyse COMEET - 18 ​

Grafiek 3. Verdeling van het type van activiteiten, volgens de leeftijd van de doelgroep.

De grafiek leert ons dat er binnen sommige categorieën een aanzienlijk aanbod is dat zich specifiek richt op kinderen en jongeren: binnen het theater en film, daarnaast ook cursussen/workshops en lezingen. Het theateraanbod voor kinderen en jongeren wordt (anders dan het segment voor volwassenen) slechts in beperkte mate gebracht door via het Kunstendecreet gesubsidieerde gezelschappen.

Aanbod dat zich expliciet richt op vijftigplussers is eerder uitzonderlijk en vooral te vinden binnen de cursussen en workshops. Dat de categorieën 50+ en 60+ niet vaak gebruikt wordt door de organisatoren, betekent niet dat er voor deze doelgroepen geen aanbod is. We zullen verder zien dat nogal wat aanbod georganiseerd wordt door de zorg- en welzijnssector, die mogelijk weinig gebruik maken van de leeftijdscategorisering in de UiTdatabank.

Tentoonstellingen, concerten of festivals bakenen hun doelgroepen in mindere mate af volgens leeftijd.

3.4. Hoe is het culturele vrijetijdsaanbod gespreid over de gemeenten?

Een tweede grafiek geeft weer hoe de 1.818 gerapporteerde activiteiten verdeeld zijn over de verschillende gemeenten in het Meetjesland.

Omgevingsanalyse COMEET - 19 ​

Grafiek 4: aantal culturele activiteiten in het Meetjesland (2018), volgens gemeente (bron: publiq)

De activiteiten zijn niet gelijk verdeeld over de verschillende gemeenten. Het grootste gedeelte van het aanbod is te vinden in de gemeenten Eeklo en Evergem. Onderaan vallen lagere cijfers op voor gemeenten als Sint-Laureins, Zelzate, Aalter en Kaprijke. Daarbij kan mogelijk de onvolledigheid van de UiTdatabank spelen. Weliswaar is hier allicht ook een versterkend effect, waarbij een lacune in de realiteit nog versterkt wordt in de dataverzameling. Als er weinig professionele actoren aanwezig zijn in deze gemeenten, dan zal dat uiteraard een negatieve invloed hebben op de gegevensinvoer, omwille van de beperkte capaciteit. Mogelijk worden bestaande lacunes dus versterkt. Daarop gaan we dadelijk dieper in; eerst kijken we op welke manier het aanbod inhoudelijk gespreid is over de verschillende gemeenten.

Omgevingsanalyse COMEET - 20 ​

Grafiek 5: aantal culturele vrijetijdsactiviteiten (2018) volgens type van het aanbod, verdeeld over de tien gemeenten (bron: publiq).

Grafiek 5 laat zien dat sommige types van aanbod beter gespreid zijn over de verschillende gemeenten dan andere. We noteren enkele constateringen.

● Eeklo springt eruit op het vlak van het muziekaanbod (muziekclub N9 speelt daarbij een grote rol) en ook theater (met het cultuurcentrum De Herbakker als voornaamste aanbieder).

● Het aanbod cursussen en workshop blijkt het grootst in Eeklo, Evergem en Maldegem. Het zijn ook deze drie gemeenten, en in mindere mate ook Assenede, waar het culturele vrijetijdsaanbod het meest omvangrijk is en waar het aanbod een zekere regelmaat lijkt te vertonen.

● Het filmaanbod is minder goed gespreid dan het muziek- of theateraanbod. Evergem blijkt de koploper wat het filmaanbod betreft en ook op het vlak van lezingen.

● Opgesplitst naar format oogt het culturele vrijetijdsaanbod in Sint-Laureins nog kleiner.

● Elke gemeente zet wel minstens eenmaal jaarlijks in op een festival.

Omgevingsanalyse COMEET - 21 ​

3.5. Wie organiseert het culturele vrijetijdsaanbod?

Wie zijn de organisatoren van het culturele vrijetijdsaanbod in het Meetjesland? De UiTdatabank helpt ons voor een stuk om daar cijfermatig zicht op te krijgen. Daarbij moeten we weliswaar opnieuw rekening houden met de beperkingen van de dataset die, zoals gezegd, opgevat is als een evenementenkalender. Het adres van de evenementen is altijd ingevuld en correct, maar de gegevens over wie de evenementen organiseerde zijn niet altijd even volledig. Met de nodige kanttekeningen kunnen de gegevens ons wel helpen om een overzicht te krijgen van waar het initiatief ligt op het vlak van cultuur en vrije tijd. Een aantal contouren en globale verhoudingen komt wel in kaart. En het grote voordeel van deze dataset is ook dat niet-culturele spelers in het vizier komen bij de organisatie van culturele vrijetijdsactiviteiten, zoals we verderop kunnen zien. Dat helpt de oefening van COMEET twee keer vooruit: niet alleen hebben we een beter beeld van de culturele aanbod in de regio en de rol van andere sectoren daarbij. Maar vooral schuilen achter die sectoren ook organisaties en mensen. Voor COMEET leidt dit tot een heel concreet overzicht van mogelijke partners buiten het cultuurveld, met een mogelijke interesse voor (bovenlokale) culturele partnerships (zie het stuk ‘Positionering en samenwerking’ in de Cultuurnota)).

Van de 1.818 culturele vrijetijdsactiviteiten is in 1.417 gevallen een organisator ingevuld. Daarbij tellen we in het totaal 329 verschillende organisatoren. Gemiddeld organiseerden die in 2018 4,46 activiteiten. Er zijn dus heel wat incidentele ​ organisatoren. Nog los van het feit dat er voor 401 activiteiten geen organisator is ​ ingevuld, zijn er in ons corpus 229 ‘incidentele’ organisatoren: hier gedefinieerd als diegenen die in 2018 slechts één of twee keer een publiek toegankelijke culturele vrijetijdsactiviteit rapporteerde. Samen is deze groep dan wel verantwoordelijk voor iets meer dan een derde van het culturele vrijetijdsaanbod. De andere organisatoren tekenen dus voor een derde van het aanbod. Wie zijn ze? Om een zicht te krijgen op hun activiteiten en hun spreiding, ontwikkelden we voor hen een typologie. Daarbij maken we om te beginnen een onderscheid tussen culturele actoren (cultuurcentra, bibliotheken, het sociaal-culturele verenigingsleven (incl. Amateurkunsten,

Omgevingsanalyse COMEET - 22 ​

bewegingen), lokaal cultuurbeleid etc.) en beleidsdomeinoverschrijdende actoren, naargelang hun sector.

Tabel 5: aantal organisatoren, aantal culturele vrijetijdsactiviteiten (2018) volgens de sector van de organisator (bron: publiq, verrijking COMEET).

Cultuur- en 5 287 57 gemeenschapscentra

Bibliotheken 9 112 12

Kunstendecreet 3 64 21

Cultuur Sociaal-cultureel 147 409 3

Lokaal en regionaal 17 39 2 cultuurbeleid

Cultureel erfgoed 3 6 2

Subtotaal 184 917 5

Welzijn en zorg 36 312 9

Onderwijs 14 71 5

Lokaal en regionaal beleid 22 58 3

Andere 2 2 1 Beleidsdomein- Leefmilieu 8 24 3 overschrijdend Jeugd 9 11 1

Sport 4 7 2

Toerisme en ruimtelijke ordening 7 9 1

Subtotaal 102 494 5

Niet getypeerd 43 57 1 Data niet beschikbaar Geen organisator bekend in UIT ? 350 ?

Totaal 330 1.818 6

Omgevingsanalyse COMEET - 23 ​

Zoals te verwachten, werd het grootste deel van het culturele vrijetijdsaanbod gerealiseerd door de actoren uit het cultuurveld. De 184 cultuurorganisaties zijn duidelijk de sterkhouders. Opmerkelijk genoeg tekenen ze slechts voor de helft van culturele vrijetijdsaanbod, maar hier zijn wel de actoren te vinden met de grootste regelmaat in het aanbod.

Het grootste culturele vrijetijdsaanbod is te vinden bij de actoren van het lokale cultuurbeleid, met 287 activiteiten. We zien hier ook de grootste regelmaat in de programmering. De cultuurcentra van Eeklo en Evergem tekenen voor het grootste aanbod, met samen 100 gerapporteerde activiteiten in 2018. Vervolgens zien we de gemeenschapscentra Den Hoogen Pad (Maldegem), De Bijenkorf (Assenede) en GC Safarken (Wachtebeke) (de gemeenschapscentra zijn eigenlijk gemeentediensten, waarbij Den Hoogen Pad voor de culturele programmering een beroep doet op vrijwilligers en De Bijenkorf inzet op filmpresentatie. Zij werken vooral als ‘dak boven het hoofd’ voor de niet-professionele organisatoren, zonder een reguliere of een professionele werking).

Bij de actoren van het lokaal cultuurbeleid stellen we verder vast dat een aantal bibliotheken regelmatig evemenenten organiseert en daarover communiceert via de UiT-databank. Ook de gemeentelijke cultuurdiensten treden soms op als actor en onder de categorie ‘lokaal en regionaal’ verschijnen ook COMEET en het UiTloket.

Er zijn drie actoren die gesubsidieerd worden via het Kunstendecreet. De belangrijkste is muziekclub N9, die werkingssubsidies ontvangt via het Kunstendecreet (een kleine zestig). Anima Eterna (3 concerten, eveneens Kunstendecreet) organiseerde incidenteel concerten vanuit een atelier in Middelburg (Maldegem) en ook Vooruit (Gent) .

Van belang om vast te stellen is ten slotte dat het verenigingsleven, inclusief de amateurkunsten, een rol van betekenis speelt in het Meetjesland. Onder de ​ sociaal-culturele categorie vallen actoren uit amateurkunsten, verenigingen die culturele activiteiten organiseren, lokale afdelingen van sociaal-culturele bewegingen,... Er zijn weinig actoren met een volumineus aanbod, maar wel heel veel ​

Omgevingsanalyse COMEET - 24 ​

actoren, die samen tekenen voor 484 verschillende activiteiten. Het gemiddelde aantal ​ vrijetijdsactiviteiten in 2018 ligt lager (3 culturele vrijetijdsactiviteiten in 2018) dan voor het geheel van cultuur. Drie actieve spelers zijn de vzw Plattelandscentrum Meetjesland, Creatief Begeleidingscentrum Meetjesland en Fabriek A Brak in Wachtebeke.

We constateren dat erfgoedinitiatieven nauwelijks tot niet gebruik maken van de UiT-databank.

Verder komt een opvallend groot aandeel van het culturele vrijetijdsaanbod op rekening van actoren van buiten cultuur: 102 actoren tekenen voor 494 activiteiten. Welzijns- en onderwijsactoren blijken het meest actief.

● De voornaamste spelers binnen welzijn zijn de lokale dienstencentra (Zonneheem, Oud St. Jozef, Het Hoeksken), die blijkbaar de weg naar het instrument van de UiTdatabank goed gevonden hebben om over hun activiteiten te communiceren. Zij rapporteren een hoog gemiddeld aantal activiteiten.

● Bij onderwijs zien we vooral de kunstacademies, en incidenteel ook basisscholen, secundair onderwijs en CVO’s.

● Onder leefmilieu zien we lokale afdelingen van Natuurpunt, die activiteiten organiseren met een culturele dimensie.

● Onder de categorie ‘lokaal en regionaal beleid’ zien we dat er ook transversale connecties zien met gemeentelijke diensten buiten cultuur, bv. Op het vlak van toerisme, sport, jeugd… en ook de Provincie Oost-Vlaanderen staat vermeld als organisaator.

Het aanbod van beleidsdomeinoverschrijdende actoren verschilt uiteraard fundamenteel van het aanbod van de culturele organisaties, zoals de onderstaande figuur laat zien.

Omgevingsanalyse COMEET - 25 ​

Grafiek 6. Welke sectoren organiseren welk type van aanbod (culturele vrijetijdsactiviteiten in 2018) (bron: publiq, verrijking COMEET)

Terwijl het aanbod van de culturele organisaties voor meer dan 90% bestaat uit ‘gepresenteerd’ aanbod (concerten, tentoonstellingen, voorstellingen en lezingen), hebben de welzijnsactoren een relatief uitgebreid aanbod cursussen en workshops.

3.6. Tussentijdse conclusies

Hierboven brachten we het culturele vrijetijdsaanbod in het Meetjesland in kaart, aan de hand van de gegevens uit de UiTdatabank voor het jaar 2018. Zonder daarbij aanspraak te kunnen maken op volledigheid, kunnen we een aantal elementen en inzichten meenemen in onze verdere strategische oefening. Ook al vallen er soms lacunes door onvolledigheid in de invoer, toch verschijnt een beeld van het culturele vrijetijdsaanbod in het Meetjesland, met aandacht voor inhoudelijke, geografische en sectorale eigenschappen.

Omgevingsanalyse COMEET - 26 ​

We nemen de volgende acht conclusies mee, omdat ze perspectief geven aan onze visieontwikkeling omtrent de toekomstige werking van COMEET als intergemeentelijk samenwerkingsverband:

1. Het Meetjesland heeft een rijk muziekleven. Er is een relatief groot ​ ​ ​ ​ concertaanbod, dat door een diversiteit aan actoren wordt verzorgd: actoren uit het lokaal cultuurbeleid, een muziekclub die door het Kunstendecreet wordt ondersteund en non-profit initiatieven van onderuit (verenigingen die concerten organiseren, amateurkunsten, fanfares, harmonieën, particulier initiatief,...). 2. Er is sprake van een volumineuze en diverse programmering op het vlak van de ​ podiumkunsten, waarbij theater, humor en circus aan bod komen. Binnen het ​ theater zien we een mix van professioneel aanbod (‘vrije sector’ en Kunstendecreet) en amateurgezelschappen. Film is iets minder sterk gespreid.

3. Weliswaar vallen er gaten in het artistieke aanbod op het vlak van professionele ​ ​ dans en professionele beeldende kunsten. Voor COMEET is dit inzicht niet nieuw: ​ in het verleden waren er al stimulerende initiatieven voor beeldende kunst (Meetjeslandse Meesters). Binnen de sectoren beeldende kunst en dans zijn er wel initiatieven op het vlak van amateurkunsten en er zijn een aantal galeries in de regio, die mogelijk niet allemaal hun aanbod invoeren in de UiTdatabank. Voor dans is er weinig professionele presentatie, maar wel een aanzienlijk aanbod aan lessen, cursussen en workshops, die vaak minder vanuit een cultureel maar vanuit een sportief kader worden gepresenteerd.

4. Terwijl er relatief weinig professionele actoren zijn, valt de grote bijdrage van het ​ ​ ​ verenigingsleven (amateurkunsten, sociaal-culturele organisaties) op. Er zijn ​ ​ weinig actoren met een grote regelmaat in het aanbod, maar wel veel actoren die samen een zeker volume aan vrijetijdsactiviteiten realiseren en een goede spreiding over de verschillende gemeenten.

5. Erfgoed is minder zichtbaar in de analyse van de UiTdatabank, mogelijk omwille ​ van de filters (geen begeleide rondleidingen en opendeurdagen), hoewel

Omgevingsanalyse COMEET - 27 ​

erfgoedthema’s prominent aanwezig zijn in het aanbod aan lezingen en tentoonstellingen.

6. Het grootste deel van het culturele vrijetijdsaanbod is geconcentreerd in vier van ​ de tien gemeenten: Eeklo, Evergem, Maldegem en Assenede. Vooral de ​ aanwezigheid van actoren uit het lokaal cultuurbeleid speelt daarbij een rol. In deze gemeenten zien we ook de meeste professionele actoren uit andere sectoren dan cultuur (welzijn, leefmilieu) die een rol spelen op het vlak van het culturele vrijetijdsaanbod.

7. Mogelijk zijn er lacunes op het vlak van datainvoer in andere gemeenten. In de ​ toekomst blijft COMEET lokale actoren versterken op het vlak van invoer, via ​ ​ opleidingen.

8. Voor een regiospecifieke analyse van het aanbod in het Meetjesland is de constatering relevant dat er veel welzijnsorganisaties actief zijn op het vlak van ​ het cultuuraanbod. De lokale dienstencentra (Oud St. Jozef te Maldegem, ​ Zonneheem te Eeklo, De Piramide in Assenede) hebben infrastructuur ter beschikking waar een aanbod wordt georganiseerd dat toegankelijk is voor (senioren uit) de bredere regio, hoofdzakelijk cursussen en workshops.

9. Op die manier geeft de omgevingsanalyse licht op mogelijke partnerships met actoren buiten cultuur: ook actoren uit onderwijs, jeugd, toerisme en ook de ​ verschillende afdelingen van Natuurpunt komen daarbij in het vizier, hoewel zij vergeleken met de zorgcentra een minder regelmatig vormingsaanbod hebben.

4. Beschrijving bovenlokale cultuurspelers in het Meetjesland

De analyse van de UiT-databank leverde een beeld op van het culturele vrijetijdsaanbod in het Meetjesland, waarbij we een inhoudelijke typering maakten. We

Omgevingsanalyse COMEET - 28 ​

kregen een beeld van de geografische spreiding van het aanbod en welke types van actoren verantwoordelijk zijn voor de organisatie. Weliswaar is het beeld niet volledig: in de UiTdatabank ligt de klemtoon vooral op presentatie en spreiding en in mindere mate het vormingsaanbod (en zelfs daarbinnen zijn er mogelijk lacunes). Voor deze omgevingsanalyse wilden we een zo exhaustief mogelijke lijst van relevante actoren in de regio. Om die reden deed COMEET een reality check: op basis van de eigen ​ ​ veldkennis brachten COMEET-medewerkers de relevante actoren in kaart, met een ‘potentieel bovenlokale’ cultuurwerking. Bij de definitie van het bovenlokale potentieel werd uitgegaan van de vraag in welke mate deze spelers activiteiten ontplooien waarvoor mensen bereid zijn zich voorbij de gemeentegrenzen te verplaatsen (en dit omwille van de kwaliteit, specificiteit en het innovatieve gehalte van hun werk). Het gaat zowel om culturele als beleidsdomeinoverschrijdende actoren. Voor de verschillende types van culturele actoren is de oplijsting zo volledig mogelijk. De ‘beleidsdomeinoverschrijdende’ actoren lijsten uiteraard niet alle actoren in die sectoren op; de focus ligt op diegenen die in het verleden al een werking hebben op het vlak van cultuur (de huidige partners van COMEET, maar ook breder). Hier is dus al een stukje gescout op zoek naar toekomstige strategische partners voor de toekomstige bovenlokale cultuurwerking.

De gegevens van de UiT-databank in de door COMEET verzamelde gegevens voegden we samen in één lijst van bovenlokale actoren. We namen niet alle organisatoren uit de UiT-databank over: enkel diegene die in 2018 drie activiteiten of meer organiseerden (dat zijn er 100 van de 330). Na aanvulling met de door COMEET verzamelde gegevens telt de dataset voorlopig 194 actoren. De lijst is nog in volle ​ ontwikkeling. Ze zal in de toekomst mee de basis vormen van een kennisopbouw over het bovenlokale cultuurveld in de regio, waarop COMEET in de volgende jaren wil inzetten. In de omgevingsanalyse van de Bovenlokale Cultuurnota gebruiken we deze ​ dataset voor een analyse van het bredere bovenlokale cultuurveld, waarbij ook bovenlokale actoren die niet enkel inzetten op spreiding, presentatie en het vormingsaanbod (en dus ook niet in de UiTdatabank rapporteren) zichtbaar worden en

Omgevingsanalyse COMEET - 29 ​

incidentele actoren niet meegerekend. In welke mate wordt de bovenstaande analyse dan bevestigd, waar wordt ze aangevuld?

4.1. Aantal bovenlokale cultuurspelers en spreiding per gemeente

Een eerste grafiek toont de geografische spreiding van de 194 actoren die door het COMEET-team werd geïdentificeerd als ‘potentieel bovenlokaal’ en hoe die verspreid zijn over de tien Meetjeslandse gemeenten. We maken opnieuw het onderscheid tussen culturele en beleidsdomeinoverschrijdende actoren.

Grafiek 7: aantal potentieel bovenlokale cultuurspelers per gemeente, met een onderscheid tussen culturele en beleidsdomeinoverschrijdende sectoren (Bron: COMEET)

We zien een beeld dat grotendeels vergelijkbaar is met dat in de UiTanalyse, met Evergem, Eeklo, Assenede en Maldegem bovenin. Hier verschijnt ook Aalter als een plek waar vrij veel bovenlokale actoren werden geïdentificeerd. We noteren daarbij dat de verschillen tussen de gemeenten in absolute cijfers wel minder uitgesproken zijn dan in onze analyse van de UiTdatabank. Dat komt uiteraard door het feit dat we daar

Omgevingsanalyse COMEET - 30 ​

activiteiten telden en niet de actoren: het is precies in de gemeenten met de meeste activiteiten, dat we ook de meeste professionele organisatoren zien met een volumineus aanbod.

Nieuw zijn hier de regionale/intergemeentelijke spelers die in de database zijn opgenomen met wie COMEET samenwerkt: dat zijn ofwel intergemeentelijke initiatieven (Veneco), actoren met vestigingen of afdelingen in verschillende gemeenten, zoals bijvoorbeeld de afdelingen van het KISP (volwassenenonderwijs) of initiatieven die COMEET identificeert als mogelijke partners voor toekomstige bovenlokale cultuurprojecten (Autodelen, Kringwinkel, Natuurpunt). In die zin is het logisch dat de meeste van deze regionale of intergemeentelijke actoren buiten cultuur te situeren is: ​ ​ ze zijn de natuurlijke partners van COMEET bij de ontwikkeling van transversale connecties tussen het cultuurveld en andere domeinen. (We merken trouwens op dat vele transversale partners in Eeklo gesitueerd zijn.)

4.2. De types actoren binnen en buiten cultuur

Laat ons vervolgens meer in detail bekijken binnen welke sectoren die bovenlokale spelers dan gesitueerd kunnen worden. Binnen cultuur maken we het onderscheid tussen verschillende deelsectoren; buiten cultuur tussen de verschillende beleidsdomeinen.

Omgevingsanalyse COMEET - 31 ​

Grafiek 8: aantal potentieel bovenlokale cultuurspelers per gemeente, met een onderscheid tussen culturele en beleidsdomeinoverschrijdende sectoren (Bron: COMEET)

Bij de culturele actoren vinden we uiteraard de sterkhouders uit de voorgeschiedenis van COMEET: de openbare bibliotheken, de cultuur- en gemeenschapscentra en de gemeentelijke diensten bevoegd voor cultuur. (Als we hier het onderscheid maken tussen die drie, dan volgen we de manier waarop deze actoren zich zelf aan de burger bekend maken. Uiteindelijk zijn alle bibliotheken en cultuur-en gemeenschapscentra ook stedelijke/gemeentelijke initiatieven en soms maken ze ook structureel deel uit van de gemeentediensten). Opvallend is opnieuw het grote volume aan actoren uit het verenigingsleven, sociaal-cultureel en amateurkunsten. Dit ligt in de lijn van de constateringen die we maakten in het vorige hoofdstuk, op basis van de gegevens in de UiT-databank.

Kijken we echter eerst naar de beleidsdomeinoverschrijdende actoren, per sector.

● De dataset bevat veel actoren op het vlak van welzijn. Twee lijnen tekenen zich hier af. Enerzijds komt dat doordat we heel wat actoren als potentiële partners

Omgevingsanalyse COMEET - 32 ​

meenemen uit de analyse van de UiT-databank (bijvoorbeeld een aantal lokale dienstencentra). Anderzijds zijn er ook een aantal bovenlokale of landelijke initiatieven geïdentificeerd die mogelijk relevante partners kunnen zijn voor het bovenlokale cultuurveld (bv. Groep Intro, Rode Kruis, Samana of de Vlaamse Vereniging Autisme) die initiatieven organiseren met een link naar cultuur.

● Op het vlak van onderwijs zien we de verschillende gemeentelijke kunstacademies en actoren van het Deeltijds Kunstonderwijs.

● Binnen jeugd bevat de database een beperkt aantal actoren uit de sector jeugd die COMEET als toekomstige partners ziet: de regionale jeugddienst Meetjesman, de regionale speelpleinwerking Oranje en een aantal jeugdhuizen met vandaag al een bovenlokale werking. Er is een langere lijst van actoren (jeugdhuizen, jeugdverenigingen, jeugdbewegingen) die hoofdzakelijk lokaal actief zijn en later desgevallend betrokken bij toekomstige acties).

● Binnen de andere beleidsdomeinen bevat de dataset de hierboven omschreven intergemeentelijke diensten of actoren, die voor COMEET de natuurlijke partners zijn bij huidige en toekomstige acties.

4.3. De ‘functies’ van de bovenlokale actoren

Een tweede grafiek geeft weer welk aandeel van de (potentieel) bovenlokale actoren actief zijn op het vlak van de verschillende functies die het Decreet Bovenlokale Cultuurwerking omschrijft: presenteren en spreiden, leren en participeren, creëren en produceren, experimenteren en innoveren. Daarbij focussen we enkel op de culturele actoren: dat zijn er 137 van de 194. Deze grafiek is zo een aanvulling op de analyse van de UiT-databank waar, zoals gezegd, vooral toch het aanbod aan voorstellingen, lezingen, concerten, tentoonstellingen (presenteren en spreiden) in het vizier kwam, naast het vormingsaanbod (cursussen en workshops). Andere functies kwamen daar minder aan bod. Hoe ziet het totale plaatje eruit?

Omgevingsanalyse COMEET - 33 ​

Grafiek 9: de functies opgenomen door de verschillende bovenlokale cultuuractoren (bron: COMEET)

Verschillende culturele actoren zetten in op verschillende functies. Om die reden maakten we een grafiek met balkjes, die alle culturele actoren in de dataset weergeven. Telkens zie je het percentage dat inzet op een bepaalde functie. Zo blijkt ​ dat een dikke zestig procent van de culturele actoren in de database inzet op presentatie en spreiding en minder dan 5% op experimenteren en innoveren. De ​ dataset die COMEET samenstelde, verscherpt dus het beeld dat naar voor komt uit de analyse van de UiT-databank. Het grootste deel van de actoren is inderdaad een presentatieplek/spreider. Vooral de functies creëren/produceren en experimenteren/innoveren worden in de regio veel minder opgenomen. Hier zit duidelijk een lacune.

4.4. Een blik op de artistieke disciplines en culturele deelsectoren

Binnen welke culturele deelsectoren zijn de 137 culturele actoren in de dataset van COMEET te situeren? Net als voor de functies geldt ook voor hier dat de bovenlokale actoren disciplines en formats met elkaar combineren. Net als de vorige geeft de ​ ​

Omgevingsanalyse COMEET - 34 ​

onderstaande grafiek dus op alle balkjes alle actoren weer en daarbij hoeveel er daarvan inzetten op welke disciplines.

Grafiek 10: de culturele disciplines waarbinnen de verschillende bovenlokale culturele actoren een rol opnemen (bron: COMEET)

Ook deze grafiek bevestigt het eerder geschetste beeld. Zo zien we opnieuw dat het Meetjesland naar voor komt als een sterke muziekregio: bijna de helft van de culturele actoren in deze dataset, is actief op dit vlak. Opnieuw zien we dat dans minder uit de verf komt. Tegelijk zijn er interessante aanvullingen: ook erfgoed (moeilijker traceerbaar in de UiTdatabank) komt hier (zoals op basis van terreinkennis wel te verwachten was) wel naar voor als een belangrijke sector: 33 actoren zijn op dit terrein actief. (We merken op dat COMEET vanuit de werking van de Erfgoedcel een zeer goede

Omgevingsanalyse COMEET - 35 ​

terreinkennis heeft van het erfgoedveld in de regio). Het aanbod op het vlak van literatuur wordt vooral opgenomen door het netwerk van openbare bibliotheken, dat ook samenwerkt in het kader van de Regiobib.

4.5. Een bredere blik op het muziekweefsel in het Meetjesland

Werpen we ten slotte een inhoudelijke blik op de vele muzikale actoren en hun spreiding over de regio. Hierboven kwam aan bod dat het Meetjesland kan bogen op een rijk muziekleven. Een volgende grafiek laat zien binnen welke genres deze actoren actief zijn en hoe ze gespreid zijn over de verschillende gemeenten.

Grafiek 11: de geografische spreiding van de bovenlokale muziekactoren en hun genres (bron: COMEET)

Omgevingsanalyse COMEET - 36 ​

Deze grafiek geeft een beeld van de diversiteit van het muziekleven: 79 bovenlokale muziekactoren zijn verspreid over de tien gemeenten, bovendien zetten ze in op een mix van diverse genres: van het lichtere en commerciële aanbod (Rijversfestival, ​ Herbakkersfestival, Cogétama Fest, de cultuurcentra), tot klassiek en jazz (Jazzenede, Culturaal) en het meer alternatieve werk binnen diverse niches, bijvoorbeeld elektronica, rock en metal (Roadkill festival, de jeugdhuizen als organisatoren, Café De Rus). Tournée Mondial was een samenwerking tussen verschillende CC's die wereldmuziek ook naar het Meetjesland brengen. Daarnaast kent het Meetjesland een aantal professionele organisatoren en programmatoren die een brede wereldse programmatie (van reggae tot folk) bij de Meetjeslandse muziekliefhebber brengen (N9/Helden in het Park, Boombalfestival). Om er maar een aantal te noemen...

‘De Meetjeslandse muziekscene is er een van loeiende gitaren en weelderig experimentalisme’, schreef het muziektijdschrift Gonzo Circus in zijn juninummer 2019. ​ ​ Voor meer inhoudelijke achtergrondinformatie over de muziekscene in het Meetjesland, verwijzen we naar een veldschets in dat nummer. We staan hier nu even bij stil, omdat de tekst relevante inzichten biedt: hij geeft niet enkel een overzicht van relevante actoren, maar vooral ook van wat hen drijft en waar hun motivering zit, hoe die actoren samenwerken en binnen welke condities.

N9 verschijnt hier niet toevallig als de grootste en meest invloedrijke speler in het muzieklandschap in het Meetjesland vandaag. Het is een muziekclub die ontstond vanuit lokaal initiatief en -- net zoals vele andere clubs -- begin eenentwintigste eeuw opgepikt werd als muziekclub binnen het Vlaamse Muziekdecreet en later ook het Kunstendecreet. Die Vlaamse subsidies lieten een professionalisering van de werking toe en zorgen ervoor dat N9 een bovenlokale werking kan ontplooien, met sterke connecties met actoren buiten de regio en ook een programmering met de vinger aan de pols en een internationale horizon. Binnen het circuit van de muziekclubs is N9 een van de kleinste, maar de intimiteit en kleinschaligheid maakt de charme uit van deze club. Naast N9 zijn er dus heel wat andere actoren. Professioneel zijn er de cultuurcentra, die een bredere werking hebben dan muziek en die voor thematische programma’s regelmatig samenwerken met N9 en andere niet-gesubsidieerde

Omgevingsanalyse COMEET - 37 ​

initiatieven, zoals Jazzenede en Cirque Constance (een jaarlijks zomerfestival, dat vandaag niet meer bestaat) en de verschillende jeugdhuizen. Zo ontstaat een muzikaal weefsel, waarin ruimte is voor initiatief van onderuit, van geëngageerde burgers en ondernemende jongeren. In de Gonzospecial ligt de focus op Onteigend, een collectief dat concerten organiseert in de hele regio, maar telkens op minder evidente plekken (incidenteel ook met steun van de Erfgoedcel, omwille van de match met onbekende erfgoedlocaties). Maar ook andere actoren maken er een bewuste politiek van om concerten met minder evident werk buiten de stad te programmeren: ‘Je kunt ​ ​ bij wijze van spreken elke avond in Gent een jazzconcert meepikken. Wij proberen bewust jazz naar het platteland te brengen, vanuit het idee kenners en liefhebbers in het Meetjesland en daarbuiten samen te brengen met mensen die nog nooit dergelijke muziek gehoord hebben en nieuwsgierig zijn. Onze entreeprijs is ook belachelijk laag, want we willen de drempel voor onze bezoekers zo laag mogelijk houden.’ (Pablo Smet, Jazzenede)

De interviews voor Gonzo werpen licht op een aantal noden waar deze initiatieven mee kampen. Hoewel er ruimte is voor initiatief van onderuit, is het ook moeilijk om continuïteit te ontwikkelen op basis van vrijwilligerswerking en vooral de druk op de financiële middelen voor projecten zorgt dat vele initiatieven niet duurzaam zijn. Het wegvallen van het Decreet Lokaal Cultuurbeleid wordt nadrukkelijk benoemd als een bedreigende factor. Voor deze actoren zal toeleiding naar de projectsubsidies in het kader van de bovenlokale cultuurwerking een belangrijke stimulans zijn.

Omgevingsanalyse COMEET - 38 ​

4.6. Tussentijdse conclusies

Na de analyse op de UiTdatabank is de eigen gegevensverzameling van COMEET een volgende stap op weg naar een bredere mapping van cultuurspelers die een bovenlokale rol spelen binnen de bredere regio en dus ook als partners van COMEET functioneren, of dat in de toekomst kunnen doen. Het beeld bevestigt de eerdere analyse: een brede mix van actoren (binnen en buiten cultuur) kan geïdentificeerd ​ worden als mogelijk betrokken partner voor een bovenlokale cultuurwerking. Tegelijk vallen ook lacunes op: de grotere en professionele actoren met een regulier aanbod te vinden binnen de grotere gemeenten. De meeste actoren richten zich inderdaad op ​ de functies spreiden/presenteren en leren/participeren. Actoren die inzetten op productie, experiment en innovatie zijn binnen het bovenlokale cultuurveld in het Meetjesland eerder uitzonderlijk, maar een meer diepgaande blik op het muziekweefsel in het Meetjesland laat zien dat een experimentele spirit wel degelijk aanwezig is en dat vrijwilligers en initiatiefnemers soms onder moeilijke omstandigheden een engagement opnemen om ook onbekend werk te delen met een breed en geïnteresseerd publiek in de hele regio.

Omgevingsanalyse COMEET - 39 ​

5. Acht kansen en uitdagingen voor het bovenlokale cultuurveld in het Meetjesland

Hierboven schetsten we op basis van publieke databronnen een breder regioprofiel van het Meetjesland op het sociale en ruimtelijke vlak. Op basis van de gegevens in de UiTdatabank brachten we het culturele vrijetijdsaanbod in kaart, hoe dat gespreid is in de regio en welke types van actoren verantwoordelijk zijn voor de organisatie van die evenementen. Eigen gegevensverzameling vulde dit beeld verder aan tot een meer exhaustieve mapping van de bovenlokale cultuuractoren in de regio. Maar welke toekomstige noden en ambities leven er bij die cultuurspelers? Hoe willen ze hun ambities realiseren, waar lopen ze tegenaan? Hoe kijken zij naar de geschetste maatschappelijke trends? Welke impact hebben die op hun werk en welke kansen zien ze voor de toekomst? Om een strategische visieontwikkeling te voeden, organiseerde COMEET een interactief traject, onder begeleiding van IDEA Consult. Op 6 november 2018 werd een eerste sessie georganiseerd met een dertigtal cultuuractoren uit de ​ ​ regio en personen uit andere (vrijetijds)sectoren. Daar werd gebrainstormd over ​ regiospecifieke kansen en uitdagingen en hoe daarmee om te gaan vanuit samenwerking. Op basis van een eerdere, veel langere lijst van knopen en uitdagingen werd een shortlist van acht cruciale kansen en uitdagingen voor cultuur in het Meetjesland opgesteld. Die werd gevalideerd via een online bevraging en op een ​ ​ tweede inspiratiedag op 28 maart 2019. De acht kansen werden verder besproken met 25 cultuurbeleidsmakers en vertegenwoordigers van culturele organisaties. Door de ​ ​ methodiek van het World Café werden omtrent een aantal uitdagingen die spelen in de regio de eerste ideeën geoogst met het oog op mogelijke acties en partnerships.

De onderstaande thema’s zijn het resultaat van dit interactieve traject. Zij zullen de ruggengraat vormen voor de werking van COMEET in de periode 2020-2025 en worden in deze Cultuurnota verder uitgewerkt en geoperationaliseerd worden als evenveel COMEET-werven. In deze omgevingsanalyse maken we een stand van zaken op van deze thema’s. We lijsten kort op wat er tijdens de brainstorms op tafel kwam: hoe kijken

Omgevingsanalyse COMEET - 40 ​

de bovenlokale actoren naar deze acht trends, hoe spelen die trends meer bijzonder in de regio, waar ziet men kansen en uitdagingen, welke initiatieven worden nu al genomen, welke nieuwe ideeën hangen in de lucht en wie zijn daarbij de mogelijke partners?

5.1. Cultuur in een landschappelijke, kleinschalige regio

Uit de omgevingsanalyse komt het Meetjesland naar voor als een landelijke regio, gekenmerkt door kleinschalige kernen en entiteiten (dorpen, buurten, wijken). Vlaanderen en de Europese Unie erkenden het Meetjesland als een waardevol ‘regionaal landschap’. Die kwaliteit is voor de toekomst echter niet gegarandeerd. De ​ leefbaarheid van dorpen, wijken en buurten komt op verschillende manieren onder druk te staan. In de dorpen en de kleine kernen zijn er steeds minder voorzieningen ​ (bijvoorbeeld kleine zelfstandigen) en steeds meer faciliteiten worden buiten de kernen en binnen een ruimere regio geconcentreerd. Dat maakt dorpen en kleine kernen vandaag kwetsbaar. Die vaststelling leeft breder (niet enkel binnen cultuur en zeker ook in andere landelijke gebieden) en geeft aanleiding tot een bredere reflectie over ‘kernversterking’ binnen het beleidsdomein Ruimtelijke Ordening. Wat kan dit betekenen in het Meetjesland? Welke rol heeft bovenlokale cultuur daarin te spelen?

Een recent ‘ontwerpend onderzoek’ (van Maat Ontwerpers, in opdracht van het Departement Ruimte Vlaanderen) naar kernversterking schetst het toekomstbeeld van het ‘verbonden dorp’3. Fundamentele kernversterking lukt niet met een te sectorale aanpak en versnipperde acties. Men pleit voor een geïntegreerde en collectieve aanpak die vanuit vier mogelijke invalshoeken inzet op ‘kansen voor dorpen’: naast het versterken van de woonfunctie, inzetten op duurzame mobiliteit en verkeer (ontsluiting), het verhogen van de attractiviteit door verschillende vormen van diensten en voorzieningen en het ontwikkelen van dorpen met aandacht voor de mogelijkheden van het landschap. Het spreekt voor zich dat het bovenlokale cultuurveld een cruciale ​

3 Maat Ontwerpers, ‘Ontwerpend onderzoek kernversterking in Vlaanderen’. Brussel, ​ ​ Departement Ruimte Vlaanderen, 2017, p. 6.

Omgevingsanalyse COMEET - 41 ​

rol kan opnemen bij de derde ‘kans’: het verhogen van de attractiviteit door voorzieningen.

De culturele bijdrage aan kernversterking is een gegeven dat ook van belang is voor andere thema’s die hieronder aan bod zullen komen. Bij dit eerste punt gaat het over de rol van cultuur als motor om die landschappelijke identiteit niet alleen te verankeren maar ook verder te ontwikkelen en te actualiseren, hedendaags en aantrekkelijk te maken en daarmee oudere en nieuwere Meetjeslanders te mobiliseren. Dat zijn vragen ​ die sterk spelen bij de bovenlokale cultuurveld in het Meetjesland (met stip binnen erfgoed, maar ook breder). Het is geen nieuw thema, wel één dat in het verleden al aanleiding gaf tot zichtbare en geslaagde projecten: ‘Huiskamerkuren’ door Kabinet Verzet in Zomergem, Angär (een tiendaags festival met lokale creatieve ‘makers’), Onteigend (reizend muziekinitiatief), Buurten met Erfgoed en het project van het Plattelandscentrum Meetjesland om sociale dorpsmakelaars te verbinden … Dit soort van projecten spreekt aan omwille van zijn nabijheid en herkenbaarheid.

Ook voor de toekomst zien de bovenlokale actoren de nood om verder in te zetten op de landelijke identiteit van het Meetjesland. Op het inspiratiemoment van 28 maart kwamen de volgende pistes naar voren:

● Erfgoed als grondstof voor identiteit. Als we meer willen inzetten op het ​ kleinschalige en landschappelijke karakter van het Meetjesland dan is het lokale erfgoed uiteraard een belangrijke grondstof die de identiteit van de regio niet alleen zichtbaar maakt, maar ook laat beleven. Het gaat zowel over monumenten, voorwerpen als verhalen. De actoren ventileren een nood aan een structurele aandacht voor erfgoedinitiatieven, maar ook voor transversale evenementen en projecten om die identiteit meer zichtbaar te maken, op maat van buurten en wijken. Denk aan projecten in de publieke ruimte, maar ook bibliotheken kunnen de podia en de platformen zijn waar verhalen zichtbaar gemaakt en gedeeld worden. Erfgoed als grondstof voor identiteit moet ook ​ steeds gecombineerd worden met lef en vernieuwing om de dynamische identiteit van het Meetjesland te actualiseren en aantrekkelijk te maken voor jonge en nieuwe inwoners. Om dat te kunnen waarmaken, zien de actoren ​

Omgevingsanalyse COMEET - 42 ​

mogelijkheden om vanuit erfgoed verbindingen zoeken. Dat kan binnen cultuur, bijvoorbeeld door erfgoed te combineren met andere kunstvormen, maar ook met jeugdwerk en onderwijs. Een voorbeeld is het project Mandolinman, waarbij erfgoed als ‘grondstof’ dient voor hiphop.

● Een nabije cultuurbeleving en -aanbod ‘op maat’. Er wordt ook voor de ​ toekomst nagedacht over de verdere ontwikkeling van een cultuuraanbod dat dicht bij de burger staat, op maat van de kleine schaal van buurten, wijken en kleine kernen. Zoals aangestipt zijn er op dit vlak al vele ervaringen. De actoren hebben ook voor de toekomst de intentie om te blijven inzetten op initiatieven die cultuur zichtbaar en toegankelijk maken en het landelijke karakter van de regio volop uit te spelen: kunstroutes, parcours, mobiele podia ...

Hier liggen duidelijk kansen tot partnerships met andere sectoren. De leefbaarheid van ​ dorpen en wijken en kernversterking is immers een kwestie die veel breder gaat dan cultuur, het is een kwestie van ruimtelijke ordening. De bovenlokale cultuurspelers ​ bespraken mogelijke connecties met burgercollectieven, verenigingen en de vele dorpscomités, naast connecties met jeugd en onderwijs. Op het vlak van sensibilisering ​ omtrent het beschermen van het landschappelijk karakter zijn de overheidsactoren een belangrijke stakeholder. Denk aan lokaal en intergemeentelijk beleid en ​ beleidsactoren. Dit gaat vanzelfsprekend ook breder dan cultuur (onderwijs, jeugd, vrije tijd, toerisme,...).

5.2. Ruimte voor en via cultuur in het Meetjesland

Alle bovenlokale actoren binnen het cultuurveld in het Meetjesland zijn overtuigd van het belang en de meerwaarde van cultuur (kunst, erfgoed) voor de kwaliteit van de publieke ruimte in het Meetjesland. Erfgoed en historische landschappen, kunstwerken en culturele evenementen geven de beleving van de publieke ruimte in het Meetjesland een boost. Om die meerwaarde via cultuur te kunnen aanboren is er ook ​ ruimte nodig voor cultuur in het Meetjesland. Fysieke infrastructuur is essentieel (fysieke ​ ​

Omgevingsanalyse COMEET - 43 ​

plekken voor ontmoeting, creatie, presentatie, leren en experimenteren) maar ook netwerkopbouw en digitale platformen zijn een must. Uit de omgevingsanalyse kwam naar voor dat zich daarbij een aantal uitdagingen voordoen. Zo blijkt de professionele culturele infrastructuur toch vooral geconcentreerd in de grotere kernen en gemeenten. In een landschappelijke regio, waar het culturele aanbod vooral in het zuiden en het zuidwesten van de regio is gesitueerd, is mobiliteit een belangrijk ​ aandachtspunt, zeker in het licht van de beperkte mogelijkheden via het openbaar ​ vervoer. In een regio met een vergrijzende (en mogelijk minder mobiele) bevolking, is mobiliteit een belangrijk aandachtspunt.

Vandaag zijn er heel wat culturele initiatieven die de uitdaging grijpen om binnen de regio culturele ruimtes te creëren, te delen en toegankelijk te maken. Denk aan de initiatieven die gemeenten, bibliotheken en cultuurcentra nemen om hun infrastructuur open en toegankelijk te maken. Soms zijn die evenementieel en feestelijk (bijvoorbeeld Ars Musica Fest (kasteel van Wippelgem), Park Rocktica (in de Dekenijtuin te Zomergem tijdens de kermis), Helden in het Park (Heldenpark in Eeklo) of Cogétama Fest (aan de voormalige fabriekssite in Knesselare). Andere initiatieven zetten in op het exploreren van nieuwe ruimtes voor presentatie (Onteigend, voorstellingen in kerken... ), op routes en parcours en initiatieven die mikken op duurzame mobiliteit. Voor de toekomst zien de bovenlokale actoren mogelijkheden op diverse vlakken:

● Culturele infrastructuur toegankelijk maken en delen. Tijdens het ​ inspiratiemoment werd gesproken over de piste om de reeds bestaande culturele infrastructuur toegankelijker te maken. Hoe maken we van cultuurhuizen meer ‘open’ huizen? Denk aan structurele maatregelen bij (semi-)publieke instellingen, zoals de bibliotheken en de cultuurcentra (bijvoorbeeld langere openingsuren, ruimte geven aan programmatie door jongeren ... ) of aan thematische projecten of evenementen. Men wil initiatieven onderzoeken om meer in te zetten op het delen van de culturele infrastructuur.

● Er zijn diverse mogelijkheden om ook buiten de bestaande culturele ​ infrastructuur ruimte voor cultuur te creëren. Ten eerste zijn er in de regio ​ relevante nieuwe initiatieven in opstart om bestaande werkingen een bredere

Omgevingsanalyse COMEET - 44 ​

culturele invulling te geven, zoals de ABC-site, inclusief het Jeneverhuis (Eeklo) of de ambitieuze plannen met het nieuwe Kunstencentrum in Aalter (in samenwerking met de Muziekacademie). Ook de permanente herbestemming van kerken en religieus erfgoed is een kans (zeker in het Meetjesland), die weliswaar om de bundeling van specifieke expertise, politiek draagvlak en de nodige middelen vraagt. Ten derde denkt men aan het tijdelijk gebruik van (semi-)publieke infrastructuur (zoals onderwijs- en sportinfrastructuur) maar ook private infrastructuur (huiskamerconcerten, leegstand, kunst in etalages ... ). Tijdens het participatieve traject kwamen heel wat mogelijke initiatieven op tafel: een mobiel podium of spiegeltent die in de verschillende gemeenten gebruikt kan worden, een matchmaking app die infrastructuur en potentiële ​ ​ gebruikers met elkaar in contact brengen (waarom geen ‘Airbnb’ die potentiële gebruikers toeleidt naar beschikbare infrastructuur?). Laaghangend fruit is hier: aandacht voor reglementering en de nood aan flexibiliteit op dat vlak.

● Inzetten op mobiliteit en toegankelijkheid. Mobiliteit vormt een specifieke ​ uitdaging in het Meetjesland omwille van de beperkte verbindingen met het openbaar vervoer (trein, bus). Er leeft een grote nood om in de regio gezamenlijke initiatieven te ontwikkelen (bijvoorbeeld een app voor carpooling, overleg met De Lijn, samenwerking tussen cultuurhuizen en bemiddelaars etc.).

● We constateren dat er in alle gemeenten interessante initiatieven zijn (zowel projecten als permanente werkingen) die een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het Meetjesland als een culturele ruimte. In Evergem is er bijvoorbeeld de ontwikkeling van de werking in het kasteeldomein van Wippelgem en het potentieel van de bufferzones langs het kanaal en de dorpen in Evergem die nu ingericht worden; in Lievegem de (uitbreiding van de) kunstroute Lovarte en Landschapspark Drongengoed; in Sint-Laureins en Kaprijke zijn er plannen voor de herbestemming van religieus erfgoed; in Wachtebeke omtrent de toeristisch-culturele ontsluiting van de Moervaartvallei; in Aalter gaat het om de uitbouw van de werking van het Kunsthuis en over eventuele nieuwe culturele infrastructuur in het klooster te Knesselare; Assenede wil zich verder

Omgevingsanalyse COMEET - 45 ​

profileren als 'kunstdorp'; in Eeklo zijn er plannen met de collectie van de VVV (toerisme) en zoekt men een invulling voor het Jeneverhuis (naast het Belfortproject en de geïntegreerde ontwikkeling ABC-site); in Maldegem zijn er plannen met de site Middelburg en de site Den Hoogen Pad; en Zelzate denkt na over de renovatie en positionering van GC De Brug… Hier liggen kansen voor ondersteuning en bovenlokale samenwerking. Daarbij schuiven de lokale actoren de nood aan ondersteuning vanuit de expertise van COMEET naar voren.

Mogelijke partners ziet het (boven)lokale cultuurveld in de makers die in de regio actief ​ ​ zijn (kunstenaars, amateurkunsten, circussen ... ) en daarnaast ook actoren buiten ​ ​ cultuur die beschikken over infrastructuur: jeugdhuizen, scholen (inclusief deeltijds kunstonderwijs), sportverenigingen, centra voor geestelijke gezondheidszorg en private spelers (zoals bijvoorbeeld immokantoren). Op het vlak van mobiliteit is er nood aan overleg met De Lijn en Autodelen Meetjesland.

5.3. Inclusief werken: een betere toegang tot cultuur

Een prioritaire doelstelling van de culturele actoren is om het bestaande cultuuraanbod toegankelijk te maken voor alle Meetjeslanders, met of zonder beperkingen of in kansarmoede levend. Het staat in de Grondwet: iedereen heeft recht op 'culturele en maatschappelijke ontplooiing'. Om dat te kunnen realiseren, moeten we ons actief inzetten om de drempels die er zijn weg te werken. In vergelijking met de rest van Vlaanderen blijken de armoedecijfers in het Meetjesland onder het gemiddelde te liggen; weliswaar zien we ook hier een stijging en liggen die cijfers voor bepaalde gemeenten ook hoger. Tijdens het participatieve traject dat COMEET organiseerde, bleek een gedeeld engagement te liggen bij verschillende actoren om nog sterker in te zetten op de toegankelijkheid van cultuur voor zoveel mogelijk mensen. Zeker de actoren die met publieke middelen werken en een ​ gemeenschapsvormende missie hebben (cultuurcentra, bibliotheken, lokaal cultuurbeleid) hechten hieraan een groot belang en ondernemen al initiatieven voor een meer inclusieve werking. Zij vragen ondersteuning van COMEET op het vlak van ​

Omgevingsanalyse COMEET - 46 ​

concrete noden qua netwerking en ontmoetingsmogelijkheden, kennisdeling, sensibilisering en de connectie met Vlaamse initiatieven.

Op het vlak van de uitgebouwde sterktes moet de uitrol van de UiTPAS binnen de regio worden vermeld: een heel concreet initiatief om kansengroepen op een niet-stigmatiserende manier de kans te geven deel te nemen aan het culturele aanbod. Op de brainstorms werd verwezen naar verschillende relevante initiatieven in de streek: bijvoorbeeld ‘Heldenroute’: een kunstroute in Eeklo voor mensen met een beperking(een initiatief van Wijkcentrum de Kring). De vzw KOM (Kunst op Maat) probeert om mensen met een verstandelijke beperking actief en inclusief te laten deelnemen aan het bestaande kunstaanbod. Deze vzw verbindt organisatoren, mensen met een beperking, hun begeleiders en de vormingsgevers (waarbij COMEET een belangrijke rol heeft gespeeld om deze verbindingen tot stand te brengen).

Op het inspiratiemoment van 28 maart kwamen diverse pistes op tafel die COMEET kan ondersteunen:

● Verder uitbouwen van de UiTPAS, want dit blijft het voornaamste instrument voor ​ inclusief werken: het werkt aan de financiële- en informatiedrempels en brengt alle betrokken actoren samen, op zowel lokaal als regionaal niveau. Een prioritaire kans is dan ook om ook in de toekomst verder in te zetten op dit instrument en het verder uit te bouwen. Dit kan zowel door het aantal deelnemende gemeenten verder uit te breiden, maar ook inhoudelijk, door bijvoorbeeld het scholenluik, het voordelenkader of de communicatie-inspanningen verder uit te bouwen.

● Schakelen met welzijn. Een eerste brainstorm met bovenlokale cultuurwerkers en ​ beleidsmakers legde de wens bloot om verder in te zetten op sectoroverschrijdende samenwerking, vooral dan met de zorg- en welzijnssector. Uit de cijfers in onze omgevingsanalyse blijken daar effectief ook kansen te liggen. De lokale dienstencentra en OKRA (seniorenwerking) blijken erg actief in het organiseren van culturele vrijetijdsactiviteiten. Tijdens de brainstorms van

Omgevingsanalyse COMEET - 47 ​

november en maart werd nadrukkelijk verwezen naar de mensen en organisaties die actief bemiddelen tussen beide sectoren, zoals de vzw KOM.

● Sensibilisering van cultuurspelers en andere stakeholders. In het bovenlokale ​ cultuurveld en bij andere stakeholders (ook beleid) is er niet altijd voldoende erkenning voor inspanningen die nodig zijn om cultuur toegankelijk te maken voor mensen met een beperking of mensen die in kansarmoede leven, zowel actief als passief. Men is zich soms te weinig bewust van de impact van cultuurparticipatie op de persoonlijke en sociale ontwikkeling, er is ook te weinig inhoudelijke expertise en een onderschatting van de nodige middelen (persoonlijke competenties, tijds- en personeelscapaciteit, infrastructurele mogelijkheden etc.).

Wie zijn hier de prioritaire partners? Als we het cultuurleven in het Meetjesland meer inclusief willen maken, dan zijn uiteraard alle cultuurspelers potentieel betrokken, zeker die met een publieke werking en een publieke opdracht (bibliotheken, cultuurcentra) en diverse initiatieven die dit soort van verbindingen centraal stellen in hun opdracht: bijvoorbeeld de vrijwilligersvereniging De Verstelling of vzw KOM. In het Meetjesland zijn er bemiddelaars actief die werken met de kansengroepen die bij het bovenlokale cultuurveld meer aansluiting willen zoeken. Zij zijn dan ook bevoorrechte partners om een verbinding met het cultuurveld en die kansengroepen tot stand te brengen. Welzijnsorganisaties die hierbij mogelijke partners zijn, zijn onder andere het Wijkcentrum De Kring (Eeklo), dienstverleningscentrum de Triangel (Lievegem), Opvangcentrum voor Asielzoekers Eeklo, de Welzijnsschakels (Eeklo, Aalter, Lievegem, Assenede, Zomergem), de vzw Fiola en ook het Rode Kruis.

5.4. Talent ontwikkelen bij kinderen en jongeren

Inclusief werken betekent een bijzondere aandacht voor specifieke doelgroepen, waarbij zich een urgentie voordoet om in te zetten op actieve en passieve cultuurparticipatie bij kinderen, jongeren en jonge gezinnen. In het licht van demografische ontwikkelingen is het belangrijk om de regio voor hen aantrekkelijk te maken en een plek voor ontmoeting, gemeenschapsvorming, zingeving en identiteit.

Omgevingsanalyse COMEET - 48 ​

Dat is vandaag belangrijk en zeker vanuit een langetermijnperspectief. Immers: jong geleerd is oud gedaan. Kennismaking met cultuur op jonge leeftijd (binnen de gezinsomgeving en binnen het onderwijs) verhoogt de kans aanzienlijk op cultuurparticipatie op latere leeftijd. Elk beleid dat cultuurparticipatie wil stimuleren en cultuur toegankelijk wil maken voor iedereen, zal willen inzetten op cross-overs met jeugdwerk en onderwijs.

Specifiek voor de context van het Meetjesland is er een extra reden om in te zetten op cultuur voor en door kinderen en jongeren. Uit de omgevingsanalyse kwam het beeld ​ naar voor van een landelijke regio met een vergrijzende bevolking. Het is en blijft moeilijk om creatieve jongeren te binden aan de regio omwille van de plattelandsvlucht van jonge gezinnen richting Gent en andere steden. Met het oog op de toekomst is het dus van belang om de regio meer aantrekkelijk te maken voor gezinnen met kinderen. Cultuurbeleidscoördinatoren spreken over ‘een gemis aan lokaal talent’.

Hoe kunnen we meer inzetten op jonge, frisse creativiteit bij kinderen en jongeren met diverse achtergronden en origines en binnen jonge gezinnen? Hoe kunnen we hun creatieve en sociale vaardigheden ontwikkelen én actief inzetten? Wat kan er gebeuren en wie moet daarbij betrokken zijn?

Bovenlokale cultuuractoren zetten projecten en evenementen op die specifiek inzetten op kinderen en jongeren om zo hun werking te verbreden en deze doelgroep te bereiken. Voorbeelden zijn CC De Herbakker met De Bende, een theatercreatieproject ​ ​ voor jongeren dat al voor de vierde keer plaatsvond, en de samenwerking tussen MUS-e Belgium en de secundaire school Maricolen in Maldegem in het kader van de Erfgoeddag. Tegelijk is er duidelijk een brede nood in de regio om hier nog sterker op in te zetten. In het participatieve traject dat COMEET ter voorbereiding van deze nota aflegde, kwam de nood naar boven aan meer regionale afstemming wat de spreiding van het aanbod betreft en gezamenlijke initiatieven op het vlak van doelgroepwerking en communicatie.

Omgevingsanalyse COMEET - 49 ​

● Inzetten op een sterker cultuuraanbod voor kinderen en jongeren binnen bestaande cultuurhuizen (presentatie en cocreatie). De regio is rijk aan ​ initiatieven die zich vaak projectmatig of soms structureel richten op een cultuuraanbod voor kinderen, jongeren en jonge gezinnen. Er zijn zeker impulsen nodig in het reguliere aanbod bij de cultuurcentra. Projectmatig zijn opvallende initiatieven zoals De Bende (cocreatief theaterproject voor jongeren in CC Herbakker), Jonge Snaken (programmatie door jongeren in CC Den Hoogen Pad), Kunstendag voor Kinderen, DIY-Festival (kinderen en jongeren creatief met technologie in CC De Herbakker herfstvakantie 2019)...

● Plaats voor makers (talentontwikkeling, leren en experimenteren). Hoe creëren ​ we samen meer ruimte voor talentontwikkeling voor jonge makers, kortom een innovatief aanbod voor talentontwikkeling? We signaleren een blijvende nood bij bovenlokale actoren om samen te werken en instellingen uit het Deeltijds Kunstonderwijs hierbij te betrekken. Aansluitend bij een ruimere trend creëren ook in het Meetjesland makerspaces de ruimte en tools voor kinderen en jongeren om te groeien (Maldegem, De Shack in Sint-Laureins, CoderDojolabs in Eeklo en Evergem ... ).

● Communicatie en sensibilisering, doelgroepwerking. Aansluitend bij de ​ bovenstaande nood om een divers aanbod voor kinderen en jongeren aan te bieden, ook op het vlak van talentontwikkeling, kwam er in het voortraject naar deze nota een nood op tafel om het bestaande aanbod te bundelen en kinderen en jongeren op een innovatieve manier te mobiliseren omtrent het aanbod. Denk aan initiatieven om het aanbod te bundelen en zichtbaar te maken (onder meer via UiT in het Meetjesland en SuperVlieg), bijvoorbeeld om alle jongeren te bereiken via het onderwijs en in het bijzonder ook om kansengroepen beter te mobiliseren.

Wie moet daarbij betrokken worden? De nood doet zich voor om de netwerken binnen het bovenlokale cultuurveld te verbreden. Podia, festivals, bibliotheken ... kunnen meer aansluiting zoeken bij creatieve jongeren (muziekbands, bloggers en vloggers). Uiteraard is de jeugdsector een cruciale partner (jeugdhuizen, jeugddiensten,

Omgevingsanalyse COMEET - 50 ​

jeugdbewegingen, verenigingen, de regionale jeugddienst Meetjesman, de bestaande makerspaces), naast het onderwijs (leerplichtonderwijs, deeltijds kunstonderwijs, MUDA ... ) en in mindere mate ook sportverenigingen en welzijn (buurt- en straathoekwerk).

5.5. Nieuwe vormen van burgerparticipatie en engagement

Het Meetjesland heeft altijd kunnen bogen op een sterk verenigingsleven en een stevige vrijwilligerscultuur. Door een aantal maatschappelijke ontwikkelingen (vergrijzing en een tanend engagement algemeen) komt dit onder druk te staan. Met het verdwijnen van vrijwilligers verdwijnen ook kennis en netwerken. Dit is een uitdaging. Tegelijk openen er zich ook nieuwe mogelijkheden want individuele burgers zijn tegelijk actiever dan ooit en willen betrokken zijn. Bottom-up initiatieven en burgerplatformen, commoning, deelinitiatieven en netwerken, pop-up bars ... komen overal naar boven ​ en ook in het Meetjesland zijn dergelijke initiatieven aanwezig, ook buiten cultuur (bijvoorbeeld DorpinZicht/Dorpsbelangen, Natuurpunt ... ). Tijdens de sectormomenten kwam er een grote interesse naar voren om meer verbindingen op te zoeken met deze actoren. Maar tegelijk bleek ook dat ze nog niet goed bekend zijn, dat er geen overzichten van deze initiatieven zijn en de netwerken nog niet ontwikkeld. Hier liggen dus zeker mogelijkheden voor COMEET vanuit haar regisseursrol.

● Een eerste stap is wederzijdse kennismaking en inventarisatie. Tijdens het ​ ​ participatieve traject van COMEET ter voorbereiding van deze Cultuurnota werd gesproken over burgerinitiatieven, maar die waren in dit traject zelf slechts minimaal aanwezig of betrokken. Er is een duidelijke nood aan betere kennis en netwerkontwikkeling.

● Kruisbestuiving van bovenlokale cultuurpraktijken en burgerinitiatieven. Hoe ​ kunnen we vervolgens stimuleren dat burgerplatformen ook meer culturele initiatieven ontplooien en, vice versa, burgers op een andere manier betrekken bij cultuurhuizen? Er liggen zeker kansen om vanuit die kennismaking en netwerkontwikkeling ook nieuwe ideeën en projecten te genereren. Er zijn in enkele gemeenten reeds diverse initiatieven die in de pijplijn zitten of ideeën die

Omgevingsanalyse COMEET - 51 ​

onderzocht worden. Evergem wil bijvoorbeeld werken met burgerbudgetten en zo op vele terreinen burgerinitiatieven kansen geven.

5.6. Cultuur en klimaat in het Meetjesland

Steeds meer worden we overtuigd van de impact van het menselijk handelen op de klimaatverandering. Nog te vaak gaapt er een kloof tussen denken en doen, zeker ook ​ ​ in de cultuursector. Dat leeft ook in het bovenlokale cultuurveld in het Meetjesland. Binnen sectorale netwerken wordt er wel over dit thema gesproken, vaak in het kader van de lokale klimaatactieplannen en zijn er al wel initiatieven voor duurzamere praktijken. Tijdens het participatieve traject van COMEET bleek klimaatbewust handelen een urgent thema, maar er werd ook gewezen op de moeilijkheid om dit als organisatie alleen te trekken. Tegelijk liggen er mogelijkheden die nog niet benut zijn. Zo zijn er in de regio een aantal bredere initiatieven waarbij het cultuurveld zelf nog veel te weinig bij betrokken is. Er zijn dus mogelijkheden om dit thema transversaal aan te pakken, binnen cultuur maar ook breder.

Hoe maken we onze dagelijkse praktijk ecologisch duurzamer? Hoe kunnen we vanuit de cultuursector een bijdrage leveren aan de transitie naar een duurzamere samenleving? In het participatieve traject werden al concrete pistes afgetast:

● Werk aan je voetafdruk. Een eerste mogelijke actielijn betreft de reductie van de ​ voetafdruk van de bovenlokale cultuurspelers door in te zetten op infrastructuurbeheer en mobiliteit. Tijdens de inspiratiedag voor bovenlokale cultuurspelers die COMEET op 28 maart 2019 organiseerde, kwam alvast veel zin en een rijk palet aan mogelijkheden op tafel, zoals bijvoorbeeld ‘ecocheques’ voor infrastructuur, een ‘duurzaamheidstoets’ voor evenementen of stimulansen voor huizen/werkingen op het vlak van duurzame mobiliteit (openbaar vervoer, carpooling, fietsdelen ... ). De website Cultuurzaam.be reikt alvast mogelijkheden om deze ideeën in praktijk om te zetten.

● Duurzame ontwikkeling vanuit de cultuursector. Verder zijn er diverse ​ voorbeelden van praktijken en experimenten die onderzoeken hoe je vanuit het

Omgevingsanalyse COMEET - 52 ​

brede cultuurveld, inclusief kunsten, erfgoed en het verenigingsleven, een bijdrage kunt leveren aan de transitie naar een duurzamere samenleving. Denk aan experimenten met ruilsystemen en alternatieve betaalmethoden (LETS), verbindingen opzoeken met burgerplatformen, werken met kunstenaars in de regio Meetjesland omtrent klimaat en natuur,... Hoe kunnen we bestaande praktijken meer zichtbaar maken en hoe kunnen we dit soort van initiatieven ook meer stimuleren? Greentracknetwerken bestaan tot nader order enkel in een aantal steden. Waarom niet in een plattelandsregio? Kan het Meetjesland een pilot zijn?

● Connecteren met klimaatinitiatieven. Nu zijn er in de regio al initiatieven om ​ ​ gezamenlijke klimaatdoelstellingen in het Meetjesland te realiseren. Meetjesland Klimaatgezond is een ambitieus regionaal klimaatproject, waarbij de tien gemeenten van het Meetjesland, de IGS Veneco, COMEET en de Provincie Oost-Vlaanderen de handen in elkaar slaan om samen met de inwoners, bedrijven, handelaars, verenigingen en landbouwers de CO2-uitstoot in de regio drastisch te verminderen en de negatieve effecten van de klimaatopwarming (verdroging, wateroverlast … ) te verzachten. Op het Vlaamse niveau bestaat er relevante expertise bij het Transitienetwerk Pulse.

Wil het bovenlokale cultuurveld stappen zetten om klimaatbewuster te werken, dan is het noodzakelijk om partnerships te ontwikkelen. Niet enkel binnen de culturele sectoren maar ook breder. Vanuit zijn verbindende en faciliterende rol kan COMEET de cultuurspelers mobiliseren bij initiatieven van Vlaamse en regionale actoren en de daar ontwikkelde expertise vertalen naar de realiteit van de lokale context. In eerste instantie willen we daar cultuurhuizen met een publiekswerking (bibliotheken, cultuurcentra, jeugdhuizen, andere) bij hebben, maar ook andere bovenlokale culturele actoren die een bijdrage willen leveren aan duurzame transitie kunnen betrokken worden.

5.7. Grensoverschrijdend samenwerken buiten de regio

Het Meetjesland ligt tussen de stadsregio’s Gent en Brugge en de regio’s Zeeland/Nederland en West-Vlaanderen. Voor het cultuurleven brengt dat kansen met

Omgevingsanalyse COMEET - 53 ​

zich mee. Hoe kunnen we cultuur in onze regio versterken door vaker samen te werken met spelers uit andere regio’s en steden op het vlak van bijvoorbeeld talentontwikkeling of toerisme? En hoe werken we samen binnen het Meetjesland ​ ​ voorbij de gemeentegrenzen, om die kansen beter te kunnen grijpen?

Op dit vlak bestaan er al een aantal zichtbare en minder zichtbare initiatieven, zoals bijvoorbeeld de samenwerking tussen cultuurhuizen (N9 en Zeelandtheaters, CC Evergem en Campo), het Vlaams-Nederlandse project ‘De Doodendraad leeft’ of het betrekken van Meetjeslands erfgoed binnen de toeristische communicatie in andere regio’s (zoals bijvoorbeeld in Zeeland). In de omgevingsanalyse (UiTdatabank) zagen we dat Kunstendecreetactoren samenwerken met partners in het Meetjesland (Anima Eterna, Vooruit). Desalniettemin leeft in het Meetjesland het gevoel dat dit soort van bovenregionale kansen te weinig gegrepen wordt, waarbij actoren een gebrek aan slagkracht naar voor schuiven als reden. We detecteren dus een levende nood om dit te faciliteren vanuit samenwerking.

Concrete mogelijkheden bestaan uit een nauwere samenwerking of aansluiting bij andere regio’s en/of Intergemeentelijke Samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld de IGS Veneco (die 21 gemeenten verbindt) of de opvolger van POLS (een nieuwe projectvereniging die inzet op de Leie- en Scheldestreek) en een nauwere aansluiting bij toerisme op het vlak van de culturele marketing van de regio.

5.8. Digitale kansen, uitdagingen en innovatie

Op vele sectoren heeft digitalisering een impact op manieren van werken en uitwisselen. Vooral binnen de bibliotheeksector hebben technologische ontwikkelingen een directe impact op de workflow. Dit is geen louter technologische kwestie: digitale ontwikkelingen gaan ook samen met verschuivende, zelfs disruptieve patronen van cultuurparticipatie. Willen we het publiek van de toekomst blijven bereiken en aanspreken en willen we ook andere van de bovenvermelde kansen grijpen, zo voelen de actoren het aan, dan moeten wij ons daar als actoren toe verhouden en onze competenties ter zake aanscherpen en ontwikkelen.

Omgevingsanalyse COMEET - 54 ​

Misschien is 'digitaliseren' niet op zich het doel. Maar het kan wel een manier zijn om al ​ ​ die andere kansen beter te grijpen en om maatschappelijke uitdagingen het hoofd te bieden: digitalisering kan een middel zijn om ook andere uitdagingen aan te gaan (bijvoorbeeld burgerinitiatieven ondersteunen, het creëren van een culturele ruimte in het Meetjesland, of de uitstraling buiten de regio vergroten.

Hoe zetten we met de relevante spelers in het Meetjesland in op participatie en talentontwikkeling door digitale vaardigheden en geletterdheid te stimuleren? Hoe geven we onze burgers toegang tot digitale cultuur? Wie kan welke stimulansen geven voor de ontwikkeling van digitale deelplatformen, (boven)lokale netwerken, digitale marketinginstrumenten ... om burgers te verbinden en de regio in de kijker te zetten?

Op dit vlak detecteren we nu al een aantal inspirerende praktijkvoorbeelden binnen de regio. Muziekclub N9 lanceerde ter ere van haar veertigjarig bestaan de digitale expo #40JN9 - world of music. App4 Evergem (nu vervangen door een mobiele website) ​ ​ geeft een overzicht van alle activiteiten van het Cultuurcentrum Stroming te Evergem. De interactieve website Meetjes.land (een initiatief van Erfgoedcel Meetjesland in samenwerking met de cultuurdiensten in alle gemeenten) brengt meer dan 600 locaties in kaart. Huizen, kerken, monumenten, standbeelden enz. zijn opgedeeld in categorieën zoals 'Erfgoed', 'Eerste Wereldoorlog', 'Kunstwerken' ...

Om het bovenlokale cultuurveld in staat te stellen digitale kansen beter te grijpen kwam tijdens onze sectorontmoetingen de nood op tafel om ook in de toekomst verder in te zetten op:

● Het versterken van de digitale skills van medewerkers en de digitale maturiteit van culturele instellingen en erfgoedactoren. De actoren legden een nood op ​ tafel om ervaringen uit te wisselen over digitaliseren en op de hoogte te blijven van recente ontwikkelingen. Er is nood aan tijd en ruimte voor vorming op het vlak van digitale skills, zeker bij de bibliotheken en binnen erfgoed (zoals bijvoorbeeld methodieken voor digitaal archiveren en het ontsluiten van archieven).

Omgevingsanalyse COMEET - 55 ​

● Digitale tools om het aanbod zichtbaar te maken. Er doet zich een nood voor ​ ​ om verder in te zetten op digitale communicatie van het vrijetijdsaanbod, zowel bij individuele cultuurhuizen onderling als vanuit samenwerking.

Mogelijke partners zijn hierbij zeker expertisecentra op Vlaams niveau (zoals Cultuurconnect en Scwitch) die een aanbod hebben om organisaties te ondersteunen op het vlak van digitale competenties.

Omgevingsanalyse COMEET - 56 ​

6. De omgevingsanalyse samengevat: troeven en noden in de regio

Via diverse invalshoeken maakte COMEET een omgevingsanalyse om de Bovenlokale Cultuurnota te voeden. Op basis van publieke gegevensbronnen stelden we een ruimtelijke en sociaal-demografische foto samen. Een exploratie van de UiTdatabank bracht het culturele vrijetijdsaanbod in kaart. Ter aanvulling maakte COMEET een mapping van het bovenlokale cultuurveld. Naast de cijfers werd de visieontwikkeling vooral gevoed door een participatief traject. Tijdens twee sectorontmoetingen bracht COMEET het bovenlokale cultuurspelers bij elkaar om samen na te denken over kansen en uitdagingen in de regio. Daarbij kwamen acht gedeelde kansen en uitdagingen op tafel die de cijfermatige analyse verder uitdiepen en de basis vormen voor een strategisch kader voor bovenlokale cultuur in het Meetjesland voor de periode 2020-2025.

Op basis van deze diverse bronnen krijgen we een beeld van het Meetjesland als landelijke regio. Op ruimtelijke vlak kan het Meetjesland, vergeleken met de Provincie Oost-Vlaanderen en het Vlaamse Gewest, getypeerd worden als een open landschap. De ruimtelijke ordening vertoont een aaneenschakeling van kleinschalige kernen, lintbebouwing, landbouwgrond en groen. Op het demografische vlak zien we in het Meetjesland een bevolking die relatief welvarend is maar waar ook armoede en kansarmoede aandachtspunten zijn. Ook al zijn er tussen gemeenten wel verschillen, toch worden de meeste gemeenten gekenmerkt door een vergrijzende en weinig diverse bevolking. Demografische prognoses stellen dat de vergrijzing zal toenemen, terwijl de verkleuring minder uitgesproken is dan in de rest van (Oost-)Vlaanderen.

Binnen deze regio doen zich een aantal uitdagingen voor die breder spelen maar in het bijzonder ook in het cultuurveld. Precies in een regio die gekenmerkt wordt door ​ kleinere kernen (die bovendien onder druk staan) en gemeenten met een beperkte bestuurskracht, is en blijft het een uitdaging om van de regio een dynamische culturele ruimte te maken waarbinnen de bevolking toegang heeft tot een divers en kwalitatief

Omgevingsanalyse COMEET - 57 ​

aanbod en ruimte krijgt voor ontmoeting en persoonlijke ontwikkeling. De ​ noodzakelijke voorwaarden hiervoor zijn niet gegarandeerd: in welke mate beschikt de regio over een goed geëquipeerde en gespreide culturele infrastructuur, met medewerkers die over de nodige capaciteit en competenties beschikken om dat aantrekkelijke aanbod te voorzien en toegankelijk te maken voor iedereen en daarbij ook in te spelen op cruciale maatschappelijke veranderingen, zoals technologische ontwikkelingen en de nood om klimaatbewuster te werken?

6.1. Noden

In welke mate is het bovenlokale cultuurveld gewapend om het maatschappelijke potentieel vanuit cultuur aan te boren? De mapping legde de nood bloot om het bovenlokale cultuurveld te versterken op een aantal vlakken (‘zwaktes’). We formuleren de volgende werkpunten:

1. Het aantal professionele spelers op het vlak van cultuur binnen de regio is beperkt en geconcentreerd in de grotere kernen, met name in Eeklo en ​ Evergem (in het zuiden) en in mindere mate ook in Assenede (in het noorden). Daar is ook de grootste diversiteit te vinden: cultuurcentra, een op Vlaams niveau gesubsidieerde muziekclub en diverse private en publieke actoren die inzetten op een breed vormingsaanbod. De geografische spreiding van het aanbod in het bredere Meetjesland is dus een aandachtspunt. Het is een uitdaging om ook in de kleinere gemeenten en de kleinere kernen cultuur nabij en aanwezig te maken. Om dat mogelijk te maken zijn er stimuli nodig om grotere (professionele actoren) ook voorbij de gemeentegrenzen te laten werken.

2. Een ander aandachtspunt betreft de inhoudelijke diversiteit van het ​ vrijetijdsaanbod. We stellen daarbij vast dat de spreiding en diversiteit binnen ​ sommige sectoren beter gerealiseerd is dan in andere. Vooral muziek en erfgoed komen sterk uit de verf. In beide sectoren zijn er heel wat (potentieel) bovenlokale cultuurspelers actief en is er ook veel initiatief van onderuit. Deze initiatieven zijn goed gespreid binnen de bredere regio en over de verschillende

Omgevingsanalyse COMEET - 58 ​

gemeenten heen. Ook op het vlak van de podiumkunsten is het theateraanbod voor volwassenen (vooral dan via de twee grotere cultuurcentra) relatief divers. Op vlak van professionele dans is er dan weer nauwelijks aanbod. Net als bij beeldende kunsten is dans eerder een zaak van de amateurkunsten en het vormingsaanbod, dat hier eerder aansluit bij sport.

3. De kleinschaligheid en gebrek aan professionalisering van initiatieven en ​ ​ werkingen is een grote uitdaging. Omwille van de moeilijkheid om ondersteuning te vinden blijken vele initiatieven niet duurzaam. Om diverse praktijken van onderuit te kunnen ondersteunen bleek het schaalniveau van de gemeenten een uitdaging en wordt ook het wegvallen van het Decreet Lokaal Cultuurbeleid als een bedreiging gezien. Kan het nieuwe bovenlokale schaalniveau pistes voorzien om ook sectorale weefsels te versterken, te verdiepen en te verbreden?

4. Mogelijk als gevolg van kleinschaligheid en gebrek aan professionalisering is er een nood aan initiatieven die inzetten op innovatie en experiment. Als we kijken ​ ​ naar de functies zoals het Decreet Bovenlokale Cultuurwerking die omschrijft, blijken de meeste bovenlokale actoren actief op het vlak van ‘presenteren/spreiden’ en ‘leren en participeren’. Er zijn minder actoren actief op het vlak van ‘creatie/productie’ en ‘innoveren/experimenteren’.

5. Gegevensverzameling en kennisopbouw blijft een werkpunt. Met deze ​ Bovenlokale Cultuurnota neemt COMEET een aanvang met de mapping en monitoring van het bovenlokale cultuurwerking in de regio, met een eerste exploratie van beschikbare datasets, zoals bijvoorbeeld de UiTdatabank. Voorlopige conclusies helpen nu al om strategische opties voor de toekomst bloot te leggen, tegelijk zijn er allicht ook lacunes in de invoer. Hier kan COMEET vanuit zijn bovenlokale regisseursrol een belangrijke rol spelen, bijvoorbeeld door actoren te blijven motiveren om hun gegevens in te voeren in de bestaande platformen en door zelf informatie en expertise op te slaan en te ontsluiten op

Omgevingsanalyse COMEET - 59 ​

een manier die de bovenlokale actoren ondersteunt in hun dagelijkse werking. Dit nemen we mee in het actieplan.

6.2. Troeven

We detecteren bij het cultuurveld in het Meetjesland de ambitie om vanuit zijn eigenheid en sterktes bij te dragen aan de toekomstgerichte ontwikkeling van de regio in het licht van een aantal uitdagingen. De actoren zien een urgentie die vertrekt vanuit de overtuiging dat een kwalitatief en divers aanbod van culturele voorzieningen een impact op diverse vlakken heeft.

De aantrekkelijkheid, de leefbaarheid en de ontwikkeling van de regio worden vergroot door dit kwalitatief en divers cultureel vrijetijdsaanbod (met oog voor zowel mainstream en niche, voor een waaier aan genres en disciplines).

Een rijk en dynamisch vormingsaanbod biedt mogelijkheden voor Meetjeslanders om zelf initiatieven te nemen, te maken, te creëren en te innoveren. Dat heeft weer economische effecten, bijvoorbeeld op het vlak van tewerkstelling en toerisme en maakt de regio opnieuw aantrekkelijk voor diverse doelgroepen, zoals bijvoorbeeld voor jonge gezinnen. Daarbij wordt ook de sociale functie versterkt (ontmoeting, gemeenschapsvorming, toegankelijkheid,..) en zijn er meer mogelijkheden voor persoonlijke ontplooiing. Cultuurparticipatie wordt zo veel meer dan louter deelname aan het bestaande aanbod: het opent de weg naar persoonlijke en sociale ontplooiing. Om dit te realiseren, beschikt het bovenlokale cultuurveld over een aantal troeven.

1. Professionele cultuurspelers vormen de ruggengraat van het bovenlokale ​ cultuurveld in het Meetjesland. We stellen vast dat de professionele werkingen binnen cultuur in het Meetjesland vooral initiatieven zijn uit het lokaal cultuurbeleid (de cultuurdiensten, bibliotheken, de cultuur- en

Omgevingsanalyse COMEET - 60 ​

gemeenschapscentra). Op het vlak van geografische spreiding is het bibliotheeknetwerk een troef.

2. Er is veel ervaring op het vlak van bovenlokaal samenwerken binnen de ​ sectoren. De bovengenoemde actoren hebben een lange geschiedenis op het ​ vlak van bovenlokaal samenwerken. Als we oplijsten welke initiatieven er de voorbije jaren al genomen zijn, dan kunnen we niet anders dan constateren dat een geschiedenis van structureel overleg tussen collega’s daarvoor een belangrijke katalysator is geweest, zeker in een regio met veel kleinschalige initiatieven, naast ook de rol die COMEET in het verleden heeft opgenomen als trekker van projecten. Dit is een troef om mee te nemen naar de toekomst.

3. Er zijn sterke weefsels op het vlak van muziek en erfgoed. De omgevingsanalyse ​ ​ liet zien dat er in deze sectoren heel wat actoren actief zijn, bovendien goed gespreid. We zien in deze sectoren een mix van professionele en vrijwillige initiatieven die sterk vernetwerkt zijn, binnen en buiten de regio. De gezamenlijke doelstelling van deze actoren is om een divers aanbod (mainstream en niche) ook buiten de steden te voorzien en toegankelijk te maken voor een mix van kenners en een breder publiek.

4. Bij gebrek aan professionele actoren is een troef zeker de veelheid aan socio-culturele actoren en amateurkunstenverenigingen die voor een nabijheid ​ aan cultuur zorgen, ook buiten de grotere kernen.

5. We constateren in de regio een uitgebreid cultureel vormingsaanbod waaraan ​ ​ ook organisatoren uit andere sectoren deelnemen (welzijn, leefmilieu … ).

6. Netwerkmogelijkheden met andere sectoren. We constateren dat actoren die ​ tekenen voor het bovenlokale cultuuraanbod niet enkel binnen cultuur maar ook binnen verschillende andere sectoren actief zijn: in de regio Meetjesland gaat het vooral over de sectoren van zorg, welzijn, natuur en mogelijk ook sport. Actoren uit deze sectoren werken rond een breder vrijetijdsaanbod, vooral met een educatieve finaliteit, maar ze nemen wel een rol op binnen het cultuurleven en komen dan ook naar voor als mogelijke geïnteresseerde netwerkpartners

Omgevingsanalyse COMEET - 61 ​

voor COMEET. Hier ontstaan mogelijkheden op een win-winsituatie, precies omdat deze sectoren cruciale partners zijn om breder maatschappelijke uitdagingen het hoofd te bieden en een ontwikkelingsgerichte rol te spelen vanuit cultuur.

Omgevingsanalyse COMEET - 62 ​