Het Arboretum van Koekelare waar je bomenreis begint

www.natuurenbos.be

1 Het Arboretum van Koekelare waar je bomenreis begint

Woord vooraf Welkom in het arboretum van Koekelare

We nemen je graag mee door het Koekelaarse arboretum. Het Arboretum van Koekelare is eerder onbekend in de wereld van arboreta. Maar, onbekend is onbemind. Wie hier komt kijken bereidt zich beter voor op een wereldreis door een verzameling van bomen uit alle windstreken.

Ooit was dit arboretum een afgesloten plek waar de groei van bomen onder- zocht werd. Maar in het begin van de 21ste eeuw wijzigde men dit naar een open parkstructuur. Nu nodigt het Agentschap voor Natuur en Bos (Vlaamse overheid), de eigenaar en beheerder van dit arboretum, de bomenverzameling naar waarde te komen schatten. Het arboretum is al bij al nog jong, maar wat is leuker dan een eind in de ontwikkeling van een bos of park mee te stap- pen? Beleef daarom het arboretum in een verwachtingsvolle lente, een volle zomer, een kleurige herfst en een imposante winter. In elk seizoen is er voor de natuurbelever iets te ontdekken. In deze brochure stellen we je een wan- deltraject voor, gidsen nemen je ook graag mee op deze reis, maar niets belet je om zelf door de paadjes te struinen op zoek naar nog meer.

En er is meer. Misschien heb je vragen over een boom in je tuin of het bos? Met het op naam brengen van je boom nemen de vragen misschien alleen maar toe. Je kan met je vragen bij de auteurs terecht. We verwijzen je graag door naar de website www.bomenwijzer.be. Vreemde bomen kan je in het arboretum komen bekijken alvorens je beslist er eentje in je tuin of stads- plantsoen aan te planten en voor altijd te koesteren. Staat de boom wel in de juiste grond- en lichtomstandigheden? Hoe groot wordt zo’n boom en past de boom wel in je stadstuin? Welke verkleuring heeft de boom, is hij gevoelig aan takbreuk of niet, …

2 3 We hopen dat dit boekje jou uitnodigt om het arboretum te bezoeken en een reis door de boeiende wereld van bomen te maken. Inhoudstafel

Veel plezier bij het lezen en ontdekken van het arboretum.

Inleiding: Even terug naar het verleden...... 07 De auteurs Onderdeel van de Koekelaarse bossen...... 07 oktober 2016 Het arboretum ...... 08 Leopold Dewulf, Georges Pollentier, Patrick Claeys, Bernard Lootens, Sarah ...... 09 Defoort, Koen Maertens en Herman van Den Bosch. Wandeltraject door het arboretum

1. Opwarmer bij het startbord ...... 12 de mammoetboom: een bokspartijtje met de Sequoia? ...... 12

2. De eiken van het Arboretum...... 13 over stoere eiken...... 13 Zomereik, Quercus robur...... 14 Wintereik, Quercus petraea ...... 14 Moeraseik, Quercus palustris ...... 15 Tip: amerikaanse eik, Quercus Rubra...... 16 Scharlaken eik, Quercus coccinea ...... 17 helemaal gebeten door bomen? Word 3. De reuzenlevensboom, dan peter of meter vooral te zien op kerkhoven ...... 18 van het arboretum. 4. De douglasspar, Oregon voor de timmerlui . . . . .20 de douglasspar, Pseudotsuga mensziesii ...... 21

5. De trots van Koekelare: de Koekelare den . . . . . 22 Pinus Nigra cv Koekelare ...... 22 Beuk, Fagus Sylvatica ...... 23

6. Zilversparren: donkergroene schoonheden. . . . .25 Zilverspar, Abies...... 25

7. de valse accacia, familie van de boon ...... 27 Robinia, Robinia pseudoacacia...... 27

4 5 8. De nootka cipres, een gordijnscherm breed. . . . . 28 Inleiding: 9. De moerascipres heeft natte voeten...... 30 Even terug naar het verleden

10. Esdoorns in alle kleuren ...... 32 Esdoornfamilie, Aceraceae ...... 32 Onderdeel van 11. Bitternoten: swampnut, pignut, den en 142 hectare bos. Het gebruik de Koekelaarse bossen van brandhout door de lokale bevol- ...... 34 hickory, kingsnut king en geriefhout voor het nabije Geografisch is het arboretum te si- front zorgden ervoor dat het bos- 12. Hier moet je zijn om de tulpenboom tueren in het Houtland, het meest bestand zwaar gehavend en zowat en de amurkurkboom te zien...... 36 westelijke deel van Zandig Vlaan- gehalveerd uit de oorlog kwam. de amurkurkboom, Phellodendron amurense...... 37 deren. Dit gebied hoorde in de mid- deleeuwen bij de ‘Utfanc’, dat zijn De Belgische Staat plaatste na de 13. Ode aan de ontdekkers van de Weymouthden onontgonnen heidegebieden (‘veld’ oorlog alle goederen van de familie en de watercipres...... 38 genoemd) afgewisseld met grote vis- Arenberg onder sekwester. Dit legde de Weymouthden, Pinus strobus ...... 38 kweekvijvers. Deze ‘Utfanc’ strekte bewarend beslag op eigendommen Himalayaden, Pinus wallichiana ...... 40 zich uit van Vladslo over Koekelare, van de vijand met het oog op herstel- de watercipres, Metasequoia glyptostroïbes...... 41 en Aartrijke waar het in de betalingen. De juridische afhandeling richting van Brugge aansloot op het van dit dossier sleepte vele jaren aan Bulskampveld. In het westelijk deel met in de achtergrond een belangen- 14. De Californische cipres, er zit meer ervan, op het grondgebied van Koe- strijd tussen bosbouw en landbouw. in een haagje dan je denkt! ...... 43 kelare, en Vladslo, restten Hierdoor verdween steeds meer bos. er aan het begin van de 18e eeuw Op 24 juni 1929 maakte de minis- 15. De westerse hemlockspar nog een paar honderd hectare van ter van Financiën van het resterend heeft de kleinste kegels...... 44 dit moerassig heide- en vijvergebied. bosareaal, nog 69,43 hectare groot, Geleidelijk verlandden de vijvers en definitief staatsdomein. De overige werd veldgebied in cultuur gebracht gronden werden pas in 1937 aan de Dankwoord ...... 46 of bebost. Veel van die gronden be- eigenaar teruggegeven, die ze onmid- Overzicht foto’s ...... 47 hoorden tot het leengoed ‘de heerlijk- dellijk aan de landbouwers verkocht. Colofon ...... 47 heid van Koekelare’. In 1812 erfde de hertog van Arenberg de resterende De beschrijving van het grondge- gronden van deze heerlijkheid. De bruik in de Koekelaarse omloper van nieuwe eigenaar richtte langs de 1711 leert ons dat het terrein van het Provinciebaan een plantenkwekerij huidige arboretum uit een verlaten op en zette in op bosuitbreiding. Het vijver en heide bestond. Op de kaart Arenbergdomein in Koekelare had in van graaf de Ferraris uit 1777 werd het 1914 een oppervlakte van 342 hectare als bos aangeduid. Waarschijnlijk was waarvan 200 hectare akkers en wei- het in de loop van de 19e eeuw een

6 7 tijdlang als akkerland in cultuur ge- was eerder bosbouwkundig van nomen. Vanaf 1882 tot aan de Eerste aanpak. Hakhoutstoven van Ameri- Wandeltraject Wereldoorlog plantten de Arenbergs kaanse eik zorgden voor een buffer meer dan 100 hectare nieuw bos aan. met de omliggende landbouwgron- door het arboretum De 8,5 hectare van het huidige arbo- den. Via een ringgracht waterde het retum werd met grove den en tamme terrein af naar de Westbeek. Afge- kastanje beplant. Na een kaalkap in schermd van het publiek liet men de Eerste Wereldoorlog werd het in gedurende zowat een halve eeuw Om je te begeleiden door het arbore- uitgebreid aan bod. Maar in de to- 1925 door het toenmalige bestuur dit arboretum ontwikkelen waardoor tum en niet hopeloos te verdrinken taallijst, die je achteraan in deze van Waters en Bossen opnieuw met vrij dichtbegroeide en ondoordring- in een overaanbod aan bomen, stel- brochure vindt, ontdek je nog meer grove den beplant. In de Tweede bare percelen ontstonden. Intussen len de auteurs je graag een wandel- boomsoorten. Weet dat deze totaal- Wereldoorlog verdween het jonge wijzigde de visie op de exploitatie en route voor. Deze route start aan het lijst af en toe wijzigt. Bomen vallen bosbestand nogmaals. het beheer van onze bossen grondig. onthaal van het arboretum. uit door ziekte, worden gedund of Er wordt een evenwicht gezocht tus- nieuwe boomsoorten worden aange- sen economisch gerichte productie, De wandeling is aangeduid met paal- plant. Het arboretum ecologische waarde en educatieve tjes met gele kleurkoppen. Op de In een arboretum worden de plan- belevingswaarde. Exotische boom- paaltjes vind je nummers terug. Die Wetenschappelijke en ook Nederlands- ten al dan niet systematisch gegroe- soorten werden voortaan uit onze verwijzen naar de nummers in dit talige namen van bomen wijzigen peerd, soms ook volgens geografi- bossen geweerd en hierdoor verloor boekje en de daarbij horende kaart. soms bij het ontdekken van nieuwe sche oorsprong. Er werd veelal naar dit arboretum zijn oorspronkelijk Bij die genummerde paal is dan een inzichten. Hier werden de op dit gestreefd om een zo volledig mogelijk doel. Een herbestemming drong zich boom of groepje van bomen te zien moment meest gebruikte, algemeen aantal soorten en variëteiten te hou- op. Bij de herinrichting creëerde men die in het boekje beschreven worden. gekende namen gebruikt. den. Het Arboretum van Koekelare open ruimten, zichtassen en kwamen had aanvankelijk een economisch- er waterpartijen bij. De landschappe- Niet alle bomen in dit arboretum bosbouwkundige doelstelling. Hoe lijke en ecologische winst zijn groot. komen bij de beschrijvende teksten goed gedijen exotische bomen in Van een donker en gesloten labyrint ons klimaat en onze geologische om- is het Koekelaarse arboretum een standigheden en wat geven ze aan publiek toegankelijk park geworden houtproductie? Het Arboretum van waarin ook het oorspronkelijke heide- Vloethemveld werd in de Tweede landschap opnieuw een kans krijgt. Wereldoorlog vernietigd en men be- sloot in 1946 om in Koekelare een nieuw arboretum aan te leggen. Het terrein werd verdeeld in 72 driehoe- kige percelen van ongeveer 8 are. De oorspronkelijke collectie bestond uit een 140-tal boomsoorten uit een 40-tal families. Het centrale deel met loofhout was meer geografisch inge- richt, de buitenste naaldbomengordel struikheide met atalanta

8 9 Merkwaardige bomen

1. de mammoetboom 2. De eiken van het Arboretum 3. De reuzenlevensboom 4. De douglasspar 5. De koekelare den 6. Zilversparren 7. De valse accacia 8. De nootka cypres 9. De moerascypres 10. Esdoorns in alle kleuren 11. Bitternoten 12. De tulpenboom en de amurkurkboom 13. De Weymouthden en de watercypres 14. De Californische cypres 15. De westerse hemlockspar

citroenvlinder

10 11 Mammoetbomen, Sequoiadendron Het is erg verwonderlijk om zelf zo’n 1 giganteum zijn een ‘must see’. Wereld- klein gevleugeld zaadje van 4 mil- 2 befaamd zijn de ‘redwoods’ uit de limeter breed uit een oorspronkelijk Sierra Nevada in California. Duizen- groene, later in 2 jaar rijpend naar Opwarmer bij den vuisten sloegen al op de spons- bruin, eivormige kegel te halen. De eiken van achtige, roodbruine schors van deze boom. De dikke, zachte schors van het startbord kegel van de mammoetboom het arboretum deze woudreuzen kan tot 50 cm dik worden en is niets meer dan een Klaar voor je wereldbomenreis? We brandwerend overlevingsdeken. Onder de zomereiken bij punt 2 zijn beginnen er aan. Sta je voor het haagbeuk, Carpinus betulus en wat startbord bij de paal met nummer verder zwarte els, Alnus nigra te be- 1, dan zie je voor je de mammoet- wonderen. Andere besproken eiken bomen, links ervan zie je een Oost- staan in perceeltjes verderop, terwijl je Amerikaans koel kustbos met zijn andere soorten eiken nog bij punten vertegenwoordigers en rechts heb 3, 12 en 13 kan terugvinden. je zomereik en haagbeuk die je aan- dacht vragen. In Europa aangeplante bomen date- ren van 1852 en hebben intussen ook Over stoere eiken De statige sequoia’s heten je welkom al een stamomtrek van meer dan 8 bij het startbord van deze wandeling. meter en een hoogte van 40 meter In het Koekelaarse arboretum van bereikt. De mammoetboom in het de toekomst krijgen eiken uit de kasteelpark en provinciaal domein hele wereld een prominentere plaats. De mammoetboom: een D’Aertrijcke langs de Zeeweg in Eikenbossen zijn erg rijk aan leven bokspartijtje met de Sequoia? geniet regionale faam. en eikenhout is ook beroemd in onze streken. In dit zanderige deel van Draai naar rechts en volg de gele Vlaanderen vormen ze het eikenber- • De hoogste mammoetboom paaltjes. Nummer twee staat vlakbij. kenbos, een onderdeel van het lokale Redwood Mountain Grove in de natuurlijke erfgoed. Verenigde Staten is 94,9 meter mammoetbomen hoog. De in België inheemse zomereik, • De dikste mammoetboom, de Quercus robur en wintereik, Quercus Boole Tree, heeft een diameter petraea leven al sinds het terugtrekken van 8,98 meter. De boomsoort rekent op een bos- van de laatste gletsjerkappen opnieuw • Mammoetbomen worden brand om zich voort te planten. in onze regio. Ze gaan ontzettend veel gemakkelijk 2000 jaar oud. De opstijgende hitte doet de kegels samenlevingsvormen aan met andere Er zijn echter oudere exemplaren openspringen en zo dwarrelen zaad- planten, schimmels, insecten, vogels tot 4000 jaar bekend. jes neer op de vrijgekomen bodem. en zoogdieren. Veel insecten voeden De vruchtbare minerale aslaag is een zich met de eiken. Sommige jaren ideale voedingsbodem voor de zaden. vreten rupsen eiken kaal. Gelukkig

12 13 hebben de bomen daar doorheen de Moeraseik, Quercus palustris evolutie iets op gevonden: eiken pro- • De mannelijke bloemen lijken duceren een tweede groeischeut in de op die van de zomereik. zomer, na de vraat: het Sint-Janslot. De vrouwelijke, die later de eikels • De aan beide zijden glanzende Maar insecten schuilen ook bij de eik. vormen, zijn knopvormig en bladeren staan verspreid, hebben Zo heb je bijvoorbeeld gallen, goedaar- ongesteeld. Dit is dus omgekeerd lange punten en diepe smalle dige vergroeiingen in de vormen van bij de zomereik. insnijdingen. ananasjes, knoopjes, appeltjes, … die • Het blad is smaller en dieper worden veroorzaakt door de larven ingesneden dan de Amerikaanse van galwespen en galmuggen. Het is niet eenvoudig om de zomereik eik. en de wintereik te onderscheiden. Kijk • De moeraseik heeft een smal naar de blaadjes en probeer het aan koepelvormig profiel met een Zomereik, Quercus robur de hand van dit ezelsbruggetje te ont- dichte kroon. houden: in de zomer draag je een korte • Hoogte tot maximum 26 meter. broek en in de winter een lange’. Om het nog ingewikkelder te maken, geven • Boom met een diepgaande de ‘Klytegat’ zomereik penwortel. we ook mee dat winter- en zomereik De moeraseik is een uit Noord-Amerika • Bladeren zitten verspreid aan ook graag kruisen met elkaar. afkomstige boomsoort, die nogal veel takken en hebben vrij korte blad- voor smeltovens, scheepsbouw,… Het als laan- en dreefboom gebruikt wordt. steel, met oortjes aan de voet. veelzijdige gebruik van de eik maakt De wintereik is bij ons minder alge- Deze boom staat het liefst in een moe- Aan elke kant 4 tot 5 lobben. de soort geroemd en geliefd. meen dan de zomereik. Hoe meer je rasgebied of vochtige grond, maar hij • Eenhuizig. Bloemen in mei in naar het oosten van het land rijdt, doet het ook goed op andere bodem. ijle bundels en smalle katjes op Loop even de Velddreef aan de over- hoe meer wintereik je tegenkomt. In Op kalkbodem krijgt deze soort gele het einde van de loten. kant van de ingang van het arbore- Koekelarebos werd de wintereik aan- bladeren. • De vruchten zijn eikels die in tum in als je een 200-jarige en bijna geplant. Wintereik kan tegen drogere paren groeien en lang gesteeld 4 meter dikke zomereik wil zien van omstandigheden dan zomereik en De moeraseik krijgt in de herfst in een napje zitten. 30 meter hoog. wordt daarom regelmatig aangeplant schitterende rode herfsttinten. De in nieuwe bossen om klimaatswijzi- verkleuring begint bij de uiteinden gingen en droogte op te vangen in de van de takken en breidt zich geleide- Eikenschors bevat looistoffen die Wintereik, Quercus petraea toekomst. lijk uit over de rest van de kroon. Het voor het leerlooien gebruikt werden. is een snelgroeiende soort, die her en Hiertoe werden er hakhoutbossen der als bosboom werd aangeplant. van eik aangelegd. In het Tillegembos • De bladvoet van de bladeren bij Brugge kan je hier nog restanten van wintereik is wigvormig en De stam bezit rood kernhout, de van vinden. Het sterke, duurzame heeft niet de ‘oortjes’ van de schors is grijsbruin, glad en vaak met hout wordt ook in gebogen vorm zomereik. korstmossen bedekt. De kwaliteit van gebruikt. Bijvoorbeeld als kromhout • Wintereik heeft een duidelijke het hout is minder dan de inlandse voor schepen, gebinten voor huizen bladsteel. eiken en niet bestand tegen hout- en voor meubels. Eikelkoffie, parket, rot. De eikels zijn zeer klein, gedron- varkens vetmesten met eikels, hout eikels van de wintereik gen, dik en zitten in een dunschalig,

14 15 ondiep napje. Ze hebben door het eiken. Toch is de houtkwaliteit minder We schrijven 1691. De Engelse missiona- looistofgehalte een bittere smaak en dan die van inheemse eik. Hier kent ris John Bannister, zelf een begenadigd zijn hierdoor niet eetbaar. hij echter geen vijanden en verjongt botanicus, ontdekt deze boom in daarenboven nog eens massaal. Men Virginia in Noord-Amerika en zendt spreekt van een invasief, agressief zaden en stekken naar zijn meerdere. gedrag. Omdat hij weinig of geen eco- Dat is de bisschop van Londen, Henry logische samenwerkingen heeft met Compton, verantwoordelijk voor de inheemse planten en dieren, wordt overzeese Engelse Kerk op dat mo- hij de laatste decennia geweerd uit ment. Bisschop Compton is tevens de bossen. Maar het blijft een pracht een plantkundige en een verwoed van een boom in parklandschappen, planten- en bomenverzamelaar. Hij vooral door zijn verkleuring. Deze eik plant de eerste Scharlaken eik in moeraseik kleurt in de herfst immers in één keer Europa in zijn botanische tuin in rood. De boom heeft een voorkeur Fulham Palace. voor een open standplaats voor zijn Amerikaanse eik, Quercus Rubra grote kroon. Lokaal worden de blade- De scharlaken eik is een snelgroeiende ren gebruikt in bloemschikkunst. boom, vooral op zand en kleibodem. Hij doet het niet op kalkbodem. • Glanzend grijze schors. Deze eik wordt erg geapprecieerd als scharlaken eik • De kroon is breed. sierboom in parken en langs stra- De boom doet het niet goed ten, mede dankzij zijn verkleuring. als straatboom. Hij kleurt vroeg in de herfst tot een • De bladeren staan verspreid, felrode scharlaken kleur, maar in ge- zijn breder dan die van de leidelijk tempo. Scharlaken eik en hebben korte Deze soort doet het niet goed in stevige stelen. Beide zijden zijn amerikaanse eik mat groen. Deze Amerikaan dichte bossen en in de schaduw. Het haalt een hoogte tot 35 meter. hout is hard, sterk en zwaar. Anders • De eikels zitten in ondiepe dan onze inlandse eiken rot het snel napjes en rijpen het tweede jaar. Scharlaken eik, en kan het dus niet gebruikt worden Quercus coccinea voor buiten. In Schotland wordt het hout ingevoerd om er whiskyvaten Deze boom komt uit het oosten van te maken. van Canada en noordoosten van de • Het blad is 5 tot 7,5 centimeter Verenigde Staten. lang. De boom groeit snel op goed ge- • Hoge koepelvormige kroon. draineerde grond. De Amerikaanse • Slanke stam en vele fijne eik wordt bij ons veel aangeplant omhoog gebogen twijgen aan in bossen omdat hij sneller groeit de takken. op arme zandgrond dan inheemse

16 17 vitamine C in de schubben. Ze ge- 3 bruikten het sap om scheurbuik, een gebreksziekte, tegen te gaan. Of was het omdat de kolonisten zagen wat De reuzen- de indianen allemaal uit de boom haalden? De inheemse stammen levensboom, langs de kust van Oregon gebruikten het hout om hun huizen en totem- vooral te zien palen te maken, maskers, kano’s, instrumenten,… De wortels en bast op kerkhoven gebruikten ze voor het maken van touwen, dozen, kledij, dekens,… De stammen erkenden hun afhankelijk- Paaltje nr. 3: Aan de andere kant heid van deze boom en noemden van de dreef staan de eiken. Hou de zichzelf de ‘People of the Red Cedar’. Scharlaken eik en moeraseiken in de gaten in de herfst! En aan de over- In Vlaanderen is deze boom, samen kant van de poel staat de nog jonge met andere ‘cipressen’, wel eens in zwarte tupeloboom, Nyssa sylvatica. een haag gesnoeid, maar weet dat dit eigenlijk een Noord-Amerikaanse soort is uit de gematigde kustwouden. • Het schubvormig gebladerte Hij groeit er samen met sitkaspar, is zeer aromatisch. Ruik je ook douglasspar en sequoia. Men ver- ananas? werkt zijn hout onder de naam rode • Het blad is glanzend groen op ceder tot gevelbekleding, dakpannen de bovenzijde, met witte stroken of gebruikt het bij waterwerken. In op de onderzijde. zijn oorspronkelijk gebied kan de soort • Er komen kleine kegels aan heel oud worden met een hoogte van 18 millimeter lang. De kegel- tot wel 80 meter. schubben hebben een stekelpunt. De takken van de bomen buigen soms tot aan de grond en wortelen De reuzenlevensboom, Thuya plicata er, om dan weer verticaal verder te is een boomsoort die men associeert groeien. met Engelse begraafplaatsen. Daar staat hij met zijn steeds groene Oudere bomen bevatten een schim- bladeren symbool voor eeuwig leven, melafwerende stof, Thyuaplicine. net als de taxus. Maar de naam ‘levensboom’ moet gegeven zijn door de eerste Amerikaanse kolonisten. Dit wegens het hoog gehalte aan reuzenlevensboom

18 19 De douglasspar, 4 • De kegels zijn eivormig, Pseudotsuga mensziesii De douglasspar werd in 1791 door de kunnen 10 centimeter lang worden Schot Archibald Menzies ontdekt op en hebben dekschubben die als Deze Noord-Amerikaanse spar werd al Vancouver island maar werd in 1827 De douglasspar, drietandjes ver uitsteken, wat de in de 19de eeuw in Vlaanderen geïn- door D. Douglas in Engeland inge- kegel een rommelig uitzicht geeft. troduceerd. In bosbouwmiddens had voerd. Deze laatste kreeg onterecht Oregon voor de boom al een stevige reputatie op tot in 1950 de eer voor deze ontdek- vlak van groeisnelheid en kwaliteit op king toegeschreven, tot men Menzies de timmerlui armere zandgronden. Deze woorden eerherstel gaf en de wetenschappe- uit het verslag van de Société Centrale lijke naam voor de soort niet meer P. douglasii maar P. menziesii gaf. De buitenkant van het arboretum is Forestière de Belgique van de excursie op 18 oktober 1934 in de douglasspar- (was) voornamelijk opgevat als een Timmerlieden kennen ook de naam pinetum of naaldboomverzameling. aanplantingen van Tudor (Brugge) bewijzen dit/ “… nous poursuivons ‘Oregon’ (pine). Zij maken onder- De douglasspar komt een paar keer scheid tussen hout van de boom voor in die buitenzijde. Een keer notre trop courte promenade par un peuplement de douglas d’excellenante afkomstig uit Amerika (Oregon) of gemengd met andere soorten, dan uit Europa (Douglas). De boom levert weer een poging om hem alleen harsbuiltjes op de jonge stammen venue (…). La culture du douglas a van douglasspar été étudiée amplement en ne semble immers uitstekend timmerhout. Vele te laten groeien. Rond je zie je de huizen hebben spanten uit ‘baddens’ dennenverzameling. guère avoir de secret pour le distingué propriétaire (…). … la merveilleuse crois- van douglas in hun daken of con- sance du douglas a été pour beaucoup structietriplexplaten. d’entre nous une véritable révélation.” • De schors is grijs, dik van De douglas haalt in Amerika 90 meter de kurk, voorzien van diepe Tot op vandaag blijven bosbouwers zich verbazen over de groeipoten- hoogte en tot 13 meter diameter. witgetinte lengterichels. Hier halen ze, afhankelijk van de • De jonge stam heeft ties en over de kracht die deze soort uitstraalt in de Brugse bossengordel. standplaats, hoogtes tot 50 meter harsbuiltjes net onder het en meer. Als voorbeeld geven we de oppervlak van de schors. meting van een douglasspar in het • De lange horizontale takken de typische kegels, de knoppen en blad Twee wereldoorlogen zorgden danig van de douglasspar voor verstoring van het bosbeheer Arboretum van Saint-Hubert mee. hebben neerhangende twijgen. Aangeplant in 1899 haalt deze een • De knoppen zijn roodbruin en dus het zicht op oude douglassen. Ook de nieuwe visie op bosbeheer, hoogte van 39 meter in 1964 en een en spits. hoogte van 51 meter in 2013. • Naaldvormige bladeren, met waar exoten als de douglasspar ge- afgeronde punt, worden tot 3 weerd worden, doet hun aandeel in de Vlaamse bossen verminderen. Het Douglasspar groeit niet goed in natte centimeter lang. De naaldjes zit- omstandigheden. ten spiraalsgewijs ingeplant maar aanplanten van douglasspar in open- oriënteren zich in een plat vlak. bare bossen werd ‘on hold’ gezet. De • Bij het wrijven over de bladeren homogene bestanden worden geleide- komt een sterk citrusaroma vrij. lijk omgevormd tot inheems loofhout. Toch blijft er her en der aandacht stammen van dougglasspar voor deze mooie boom.

20 21 Volgens de overlevering zou het Corsicaanse den, aangeplant vóór 1952, Beuk, Fagus sylvatica 5 Napoleon zijn geweest die de Corsi- kunnen dus van Koekelare dennen zijn. caanse den ingevoerd heeft in West- Vlaanderen. Tussen de verschillende Vanaf 1952 werden de drie Koeke- • Spitse roodbruine knoppen. De trots van kleine aanplantingen van deze soort, laarse zaadbestanden als ’Pinus nigra • De schors is glad en grijs. vooral in parken, viel vooral een CV Koekelare’ gecatalogeerd onder de • Oude beuken hebben een zware Koekelare: de bestand op dat werd aangeplant nummers H1 (Grote Vijver), H2 (Vrou- koepelvormige kroon. in 1816 op het domein Rooseveld in wenvijver) en H3 (Klytegat). • De eironde bladeren staan Koekelare den Veldegem. In 1906 bedroeg de gemid- De aanleg vanaf 1957 van een zaad- verspreid, zijn aan beide zijden delde stamomtrek van de 154 reste- boomgaard in Halle, met stekken glanzend groen en hebben een rende bomen zo’n 150 centimeter, afkomstig van H1 (Koekelare) en H4 golvende rand met 6 à 7 paar In dit complex van zwarte dennen met een jaarlijkse aanwas van 13,6 (Heywick) garandeerde de verdere evenwijdige nerven. springt er een uit: de Koekelare den. 2 m per hectare. Helaas werden deze zaadproductie van de Pinus nigra • Is gevoelig voor betreding op Maar andere soorten zwarte dennen bomen in 1916, op een leeftijd van 100 CV Koekelare. Deze zaadboomgaard zijn wortelvlak. zoals de Corsicaanse en Oostenrijkse jaar, gekapt door het Duitse leger. werd in 2016 ook verlaten waardoor dennen zijn hier ook te bewonderen. Ook werden in 1875 een aantal jonge deze variëteit voorgoed dreigt te Let op het bestand beuken tegenover dennen, afkomstig van het domein verdwijnen. Hoed af voor de koningin van het de Koekelare den. Beuk lichten we Rooseveld, aangeplant in het park woud. In deze zandstreek halen de hier ook toe. van het kasteel van . Deze knapste groeiers een hoogte van meer bomen staan er nog. In 1882 werd dan 35 meter. Topbomen zie je in ook in het Koekelarebos één hectare het Zoniënwoud, daar halen beuken Pinus nigra cv Koekelare vrijgemaakt voor een nieuwe aan- 50 meter. Volwassen bomen ontnemen plant van deze dennen, eveneens met hun dicht bladerdek alle zonlicht Pinus nigra betekent zwarte den. afkomstig van het domein Rooseveld. van de bodem, zodat weinig of geen Het is een boomsoort die ingedeeld Gevolgd door nog een aanplanting in andere planten onder de bomen kun- wordt in talrijke ondersoorten en geo- 1912 in twee andere bospercelen. nen groeien. Als een echte heerseres grafische vormen. O‘ ostenrijkers’ en Koekelare den domineert beuk dan ook het woud. ‘Corsen’ zijn de meest gekende vormen. Getroffen door de sterke groeikracht van deze bomen werd in 1920 besloten In de lente zijn jonge bladeren fris- om er systematisch zaad van te oog- groen en met donshaartjes bekleed. Zwarte dennen hebben als sten, soms meer dan duizend kilogram In de herfst worden ze eerst geel en gemeenschappelijke kenmerken: kegels per jaar. Dit stond garant voor later oranje of roodbruin. De schors • Bomen met rechte stam, met zo’n dertig kilogram zaad. De laatste van beuk is zo dun dat, wanneer een plaatvormig opgedeelde schors oogsten gebeurden in 1975, omdat de beuk onverwacht in de zon komt te bij de oudere exemplaren. zaadproductie achterwege bleef. staan, de schors als het ware ver- • Eivormige puntige knoppen, brandt. Dit zorgt zo voor een open die hars bevatten. Naalden per 2 Tot 1952 werd geen onderscheid ge- wonde in de schors, die eigenlijk het en 10 tot 18 centimeter lang. maakt tussen de gewone Corsicaanse verdedigingssysteem van de boom is. • De kegels zijn konisch eivormig, den en de dennen van Koekelaarse Schorsbrand heet dit. 4 tot 8 centimeter lang. oorsprong. Vele bestanden van schors van Koekelare den

22 23 Beukenhout is wit of rood. Wit beuken- naaldbomen uit de dennenfamilie, hout is anno 2016 nog altijd het 6 de Pinaceae. Zilversparren worden meest geliefd. Het wordt gebruikt gevonden in Noord-Amerika, Europa, voor speelgoed of eetgerei omdat het Azië en Noord-Afrika. niet splintert of giftig is. Maar ook Zilversparren, trappen en meubels zijn vaak van Alle soorten groeien uit tot een boom beuk gemaakt. donkergroene en kunnen hoogtes van 10 tot 80 meter bereiken met een diameter van een Uit de beukennootjes werd in het schoonheden halve tot vier meter. De verschillende verleden beukenolie gewonnen. Van soorten onderscheiden is een lastige de 16de tot de 19de eeuw was beuken- zaak. Soorten kunnen geïdentificeerd nootolie de belangrijkste olie in onze In deze blok zilversparren kan je worden aan de hand van de grootte, streken. Kwalitatief is het minstens voelen aan de gewone, de Griekse, de schikking van de bladeren en de zo goed als de oliën uit het zuiden de Colorado, de reuzen, de nikko, de grootte en vorm van de kegels. zoals olijfolie. Kaukasische, de Algerijnse, de Spaanse, de Japanse en een blokje nog jonge De zilversparren kunnen van andere edele zilversparren (Abies nobilis syn leden van de dennenfamilie worden Abies procera). Vanaf dit punt heb je onderscheiden door het feit dat ook een zicht op de meest besnuffelde slappe maar niet stekende naalden boom van West-Vlaanderen: de aan het takje zijn bevestigd via een suikerberk, Betula lenta. basis die op een kleine zuignap lijkt. Als je de naald van het takje afhaalt, scheurt de bast niet mee maar lijkt • Kegels van zilversparren blijven het einde van de naald op een klein recht op de takken staan. zuignapje. Bij de spar komt er een • Blijvende naalden, als twee stuk bast mee, bij de zilverspar het rijen ingeplant. zuignapje. • Zilversparren kunnen grote Verder ruiken de gekneusde zilver- afmetingen halen. sparnaalden bij veel soorten opval- • Hun vorm is piramidaal met lend naar verse citrusvruchten. zeer rechte stam en kransgewijs geplaatste takken. Een ander kenmerk zijn de rechte, • De schors is lang glad, bedekt cilindrische kegels, tot 25 centimeter, met talrijke harsblaasjes. die als ze rijp zijn, uiteenvallen om de gevleugelde zaden vrij te geven. De kegels staan rechtop en vallen niet in Zilverspar, Abies zijn geheel van de boom. Onder de boom vind je wel losse kegelschub- De zilverspar is een geslacht van tus- ben en de overblijvende kegelkern die sen de 50 en 55 soorten groenblijvende wat op een kaars lijkt. beuk

24 25 het oosten van de Verenigde Staten 7 maar hij werd in Europa rond 1601 ingevoerd. Het zou een van de eerste boomsoorten zijn die ingevoerd werd De valse acacia, uit de Nieuwe Wereld. familie van Het is een boom met een open, ijle kruin. De stam is allesbehalve recht, is diep gegroefd en heeft een grijs- Nikkozilverspar de boon bruine kleur. Bij ons wordt hij onge- veer 30 meter hoog. Het is een boom Kijk eens rond bij paaltje nr 7. De die niet echt oud kan worden, na 150 zilversparren kenmerken deze hoek jaar geeft hij er meestal de brui aan. van het arboretum, vooral de nog Bomen van 200 jaar zijn eerder een jonge zilversparren staan dichtbij. uitzondering. Maar weldra komen ceders en taxus om de hoek kijken. De bloeiwijze bestaat uit trossen witte geurende bloemen die zeer gegeerd zijn bij imkers. Na de bloei Robinia, Robinia pseudoacacia Nordmann zilversparren reuzenzilverspar worden er zaadpeulen gevormd die een tiental centimeter lang zijn. De voortplanting gebeurt ofwel door Het hout wordt gebruikt voor papier- • Het blad is geveerd, de deel- wortelopslag of door de zaden die pulp of voor de vervaardiging van blaadjes zijn ellipsvormig met een zich verspreiden als de peulen open- triplex. Zilversparren houden van een gave rand en de kleur is frisgroen. gaan. In het arboretum van Koekelare neutrale tot zure, vruchtbare, niet te • Veel wortelopslag. is in het najaar de grond rond de droge bodem en een standplaats in • Gevoelig voor takbreuk. bomen bedekt met deze peulen. volle zon of halfschaduw. Zilverspar- ren zijn gevoelig voor droge lucht en Deze soort is in Midden-Europa de vervuiling. De laatste jaren maakt De robinia is een boom die tot de bosbouwboom bij uitstek en wordt de Nordmann zilverspar opgang als familie van de vlinderbloemigen be- aangeplant op zeer grote oppervlak- kerstboom. hoort, net zoals de erwt. Hij draagt ten. Robinia levert een zeer duur- ook nog een aantal andere namen zame houtsoort op die veel toepas- zoals: valse, gewone en witte acacia. singen kent. Gaande van trappen, De boom kreeg de naam valse acacia dwarsliggers, vloeren, draaiwerk, omdat de robinia qua blad en door- palen tot in de scheepsbouw. Voor de nen iets weg heeft van de acacia’s uit hardheid en duurzaamheid plaatst de Afrikaanse savanne. men robinia in dezelfde klasse als

kegels van zilverspar tropisch hardhout. In combinatie Oorspronkelijk komt deze boom uit met zijn snelle groei is dat een ideale

26 27 boom voor een goede productie in de De nootka cipres, Chamaecyparis commerciële bosbouw. 8 nootkatensis staat in de nabijheid van andere leden van het geslacht Tot slot nog dit: de boom werd naar Chamaecyparis, maar staat op de Europa gebracht door een zekere… De nootka voorgrond te pronken. Deze boom- Jean Robin. Hij plantte waarschijnlijk soort werd door de Schotse planten- de eerste robinia in Frankrijk. cipres, een jager Menzies in 1793 ontdekt in het Noordwesten van de Verenigde Staten gordijnscherm (Oregon, Alaska). Rond 1850 werd de breed boom in Frankrijk ingevoerd. Nootka cipressen worden in hun oorspronkelijke gebieden gekweekt Op punt 8 zie je de neerhangende voor de productie van ‘yellow cedar’- schermen van de nootka cipressen, hout. In Europa komen ze in parken maar heb je ook zicht op hulst, atlas- en siertuinen tot hun volle recht, ceder, zilversparren, zwarte den, twee zeker als de half-treurvorm ‘pendula’ schijncipressen uit Japan: de sarawa wordt aangeplant. Waar nootka cipres, cipres (Chamaecyparis pisifera) en evenals de Califonische cipres, kalk- hinoki cipres (Chamaecyparis obtusa), de Nootka cipres grond verdraagt – zullen de C. obtusa een zomereik, de Japanse tijgerspar en C. pisifera kalkgrond vrezen. naast een inheemse lijsterbes… en als Nootka cipres doet het dan minder dat niet genoeg is ook nog bloeiende goed in haagvorm, want deze soort gaspeldoorn in de winter en struik- verdraagt minder goed snoei als zijn heide in de herfst. Californische vriend. Nootka cipres is een van de ouders van de gekende Leyland cipres. robinia • Nootka cipres heeft een opmerkelijke geur. De nootka cipres komt ook voor in • Slappe takken en hangende de sagen en legenden van de ‘native twijgen. people’ rond Vancouver Island. • Geen witte huidmondstroken aan de onderzijde van de bladeren. • Mannelijke bloeiwijze bleekgeel, bolvormige kegelvrucht 8 tot 14 millimeter doormeter. • De kegel heeft een uitstekende stekelpunt.

de Nootka cipres

28 29 Ze waaien niet om, omdat ze een De Japanse cipres, Cryptomeria 9 zeer stevig wortelstel hebben. japonica is de enige soort in het geslacht Cryptomeria. De soort komt Deze moerascipres uit de subtropi- uit Japan, maar werd reeds lang De moerascipres sche moerassen van het zuidoosten geleden aangeplant in China en is van de Verenigde Staten is, samen ondertussen zelfs op de Azoren in heeft natte met onder meer de lork en de water- grote aantallen terug te vinden. In cipres, een van de weinige coniferen Japan is deze boom een belangrijke voeten die in de winter zijn naalden verliest. houtleverancier. Het geurige, lichte Hij geeft je er een roestbruine ver- hout is vrij duurzaam en wordt zowel kleuring voor in de plaats. En als toe- in de bouw gebruikt als voor het In de onmiddellijke omgeving van maatje krijg je er nog een frisgroene maken van vaten en zelfs meubilair. punt 9 staan uiteraard de moeras- lentekleur bovenop. De zwaarste boom, met een volume cipressen, maar kijk ook uit naar van 300 kubieke meter, staat op het Japanse cipres, Cryptomeria japonica. In 1640 werden de eerste bomen in eiland Yakushima en wordt geschat Europa ingevoerd. Dat is lang geleden, op 2000 jaar oud. De Cryptomeria, maar exemplaren in Amerika worden ‘Sugi’ voor de Japanners, is zowat de • Moerascipres verkleurt van 1000 jaar en ouder. Gemiddeld wor- nationale boom in Japan. frisgroen naar roestbruin in Moerascipres in volle zomerkleur den ze 45 meter hoog en 3 meter dik. de herfst. Het hout van de moerascipres is zeer • Is bladverliezend. duurzaam en wordt zelfs gebruikt • Kan zeer oud worden en grote voor dakbedekking. afmetingen bereiken.

Nog zo’n lieveling in oude kasteelpar- ken uit de buurt is de moerascipres, Taxodium distichum. In het provin- ciaal domein d’Aertrijcke staan ze in kegels van de moerascipres een kring geplant. Ook in het kasteel- park van Loppem en in de bomen- verzameling langs de Brugse Vesten zijn ze te vinden. Dicht bij het water doen deze bomen een bescheiden po- ging om hun typische luchtwortels te laten groeien. Moerascipres groeit van oorsprong in zuurstofarme plaatsen, dus dienen wortels boven het water uit te groeien om ‘lucht te happen’, net zoals de bomen in mangrovebossen. herfstverkleuring van de moerascipres blaadjes en kegels van de Japanse cipres

30 31 esdoorns zijn bladverliezend, hoewel te behoeden. Deze boom vertakt behaard en verkleuren ze goudgeel 10 er enkele (half)groenblijvende soorten laag en heeft sterke kronkeltakken tot dieprood in het najaar. Vooral het in het wild voorkomen in Turkije en en een dichte, ronde kroon. Twee ge- contrast tussen deze herfstverkleu- de Kaukasus. kende cultivars zijn ‘Atropurpureum’ ring en de zilvergrijze onderkant van Esdoorns in Algemeen houden esdoorns van een met donkerpaars voorjaarsloof, dat de bladeren zorgt voor een prachtig koel en vochtig klimaat met veel regen later olijfpaars wordt en in de herfst effect. De rode esdoorn heeft een alle kleuren in het voorjaar en tijdens de zomer. verkleurt tot donker scharlaken, en koepelvormige kroon met gedraaide Ze verkiezen een standplaats waar ze ‘Osakazuki’ met een dieproze voor- takken, een rechte stam en is een tegen harde wind beschut zijn. Voor jaarsloof, bloedrode herfstkleur. tamelijk snelle groeier. Het hout wordt Bij punt 10 krijg je een staaltje uit de een mooie herfstverkleuring groeien onder andere gebruikt om meubels esdoorn familie te zien. De Japanse ze het best in neutrale tot zure grond. De witte esdoorn of zilveresdoorn, te maken. Deze esdoornsoort is al in esdoorns, Acer palmatum (voor de Esdoorns worden het vaakst uit zaad Acer saccharinum heeft 5-lobbige Europa ingevoerd sinds 1656. schuilhut) en Acer circinatum. rode vermeerderd. Cultivars daarentegen bladeren die aan de onderkant blin- en witte esdoorn, maar ook de worden geënt om de gewenste karak- kend zilvergrijs gekleurd en iets donzig nieuwkomers Acer griseum en Acer teristieken te behouden. Het afleggen zijn. Hij is onregelmatig koepelvormig triflorum krijgen hier aandacht. van takken heeft soms ook succes. en heeft een luchtige kroon met Je passeert ook twee jonge naald- Esdoorns worden ook aangeplant om steile hoofdtakken en overhangende bomen: de Oost-Aziatische Yezo spar, commerciële redenen, namelijk om- twijgen. De witte esdoorn is een Picea Jezoensis en de Himalayaspar, wille van hun bastsap (ahornsiroop, krachtige groeier, maar is helaas ook Picea smithiana. uit de Acer saccharum en Acer gri- breukgevoelig en leeft dus over het seum) en hout (vb. Acer rubrum). algemeen korter. De stokachtige tak- Daarnaast zijn er heel wat cultivars ken zijn gevoelig voor harde wind en • Esdoorns hebben volgens de te koop die zich met hun compacte sneeuw, maar groeien snel terug aan. regel tegenoverstaande bladeren. vorm perfect thuis voelen in een De okergele tot roodachtige bloemetjes • Handvormig generfde bladeren kleinere tuin. verschijnen in bundels langs de loten met 3 tot 9 lobben of slippen. vooraleer de bladeren verschijnen. • De vrucht (nootje) – ook Daarvan is de kale esdoorn (of waaier- Deze bladeren vertonen een schit- gekend onder de namen samara’s esdoorn), Acer palmatum bij het grote terende goudgele verkleuring in de en helikoptertjes – is voorzien publiek het meest bekend. Van deze herfstmaanden. Deze boom is, naast van een grote vleugel. onderzijde bladeren van de witte van oorsprong Aziatische soort zijn er wilgen en populieren, één van de en rode esdoorn meer dan 300 cultivars beschikbaar. weinige soorten met een voldoende Die Japanse esdoorn is beroemd om- snelle groei om in te zetten voor het Esdoornfamilie, Aceraceae wille van z’n prachtige herfstverkleu- produceren van biobrandstoffen. ring, van geel, oranje, rood tot purper In het noordelijk halfrond komen en tal van schakeringen tussenin. De Ook de onderkant van de meestal meer dan 100 soorten uit dit esdoorn- kale esdoorn verdraagt beter warmte 3-lobbige bladeren van de rode esdoorn geslacht voor. De meeste soorten zijn dan andere esdoorns, maar verkiest Acer rubrum is zilvergrijs gekleurd. afkomstig uit het Oosten (meer dan toch schaduw en een beschutte plek De bladeren zijn minder diep inge- 80 soorten uit China en meer dan om de fijne, diep ingesneden, 5- tot sneden dan die van de witte esdoorn. 20 soorten uit Japan). De meeste 7- lobbige bladeren voor uitdroging Daarnaast zijn ze ook wat donzig blad en helikoptertjes van de kale esdoorn

32 33 Er staan heel wat prachtige esdoorns Men maakt soms het onderscheid in de omgeving. Kijk het provincie- 11 tussen soorten met gladde bolsters domein Lippensgoed-Bulskampveld en licht gevleugelde bolsters. Om er maar eens op na. Of wat dacht je de twee tot drie jaar hebben ze een van de witte esdoorn, Acer saccha- Bitternoten: goed zaadjaar. De vruchten zijn olie- rinum bij de toegangspoort van het houdend en worden gelust door wilde kasteeldomein Lantonnois-van Rode swampnut, kalkoenen, eekhoorns en varkens. ­– het ‘Doolbos’ – langs de - Bitternoten of carya groeien het sesteenweg 164 in Eernegem? pignut, hickory, best op voedselrijke, vochthoudende en open gronden. Ze zijn moeilijk te kingsnut,… verplanten en in de jeugdfase gevoelig voor voorjaarsnachtvorst. Vier soorten Carya’s of bitternoten Het hout van deze soorten is zwaar, werden in het arboretum aangeplant. sterk, schokbestendig en heeft een Onmiskenbaar geel verkleurend in de hoge energiewaarde (brandhout). herfst. Ook bij ons zijn kliefhamers of bijlen ontluiking van Carya soms voorzien van ‘hickory’-stelen. De herfstverkleuring van de rode esdoorn bekende pecannoot hoort ook thuis • De bladeren van de bitternoten in deze familie en wordt gewaardeerd staan verspreid en zijn oneven vanwege zijn eetbare vruchten. geveerd. • Deelblaadjes zijn zittend tot kort gesteeld. Ze hebben een gezaagde bladrand. • Eenhuizige bloei. Mannelijke bloemen hangen in katjes. Vrouwelijke bloemen staan met 2 tot 10 bij elkaar.

Het geslacht Carya of bitternoot omvat ongeveer 18 tot 20 soorten waar- van de meeste in het oosten van de Verenigde Staten voorkomen. Ook in zuidoost-Azië en Mexico zijn er soorten te vinden.

De vrucht van deze bitternoten is een vaak kantige noot omgeven door een bolster die in kleppen openspringt. blad van Carya

34 35 Het hout van oude bomen, verkocht Deze boom heet ook Chinese kurk- 12 • Tulpenbomen hebben van onder de naam ‘Yellow Poplar’, is niet boom of Mantsjoerije-kurkboom. nature een diepgaande penwortel. al te hard en heeft bij het schaven van De boom komt uit het noordoosten • Kroon eerst smal, later brede, de planken een grijsgroen tot zilveren van Azië en werd in onze contreien Hier moet je langwerpige ovale kroon. kleurenpatroon. Dit maakt het hout ingevoerd rond 1855. De amurkurk- • Typische liervormige bladeren interessant voor muziekinstrumen- boom is een echte zonaanbidder en zijn om de met v-vormig ingesneden top en ten en meubels. Indianen maakten verdraagt dan ook geen schaduw. De ‘eendenbek’- knoppen. kano’s uit zijn stam. grond speelt een mindere rol zolang tulpenboom en het maar vochtig en luchtig is.

de amurkurk- Provinciedomeinen D’Aertrijcke en De amurkurkboom, De boom bloeit met trosvormige, Bulskampveld hebben bij hun vijvers Phellodendron amurense witte bloesems en bij bevruchting boom te zien oude tulpenbomen om ‘u’ tegen te resulteren die in blauwe bessen. Het zeggen. Getuigen van de parkaanleg is een boom die zeer mooi uitgroeit De tulpenboom uiteraard, maar rond die kastelen. De imposante tul- • Het blad is oneven geveerd, met een brede kroon en dus ideaal ook Europese lorken, Amerikaanse penboom uit het oosten van Noord- langwerpig en zwak gekarteld. is als parkboom. Het is dan ook een es, mantsoerijse walnoot (Junglans Amerika past perfect in het plaatje. • De herfstkleur is geel. raadsel waarom deze boom moeilijk mandschurica), … Maak je de cirkel • De merkwaardige, bruingrijze te krijgen is in de handel. helemaal rond, dan passeer je wes- schors voelt kurkachtig aan. terse hemlockspar, Weymouthden, Blijkbaar wordt de boom in Azië scharlaken eik en amurkurkbomen. hoog aangeschreven wegens zijn me- dicinale eigenschappen. Olie uit de De Magnoliaceae (tulpenboomfamilie, vruchten en bast bevatten tal van beverboomfamilie of magnoliafamilie) werkende stoffen. Daarom behoort is een familie van bomen en strui- deze boom tot de 50 belangrijkste ken die in Europa vooral bekend planten in de traditionele Chinese geneeskunde. zijn omwille van hun grote, kleurige blad van de tulpenboom bloemen. De vertegenwoordiger van deze familie in het arboretum, de tul- penboom, Liriodendron tulipifera De snelgroeiende boom moet geplant wordt in grote tuinen vooral aange- op vochthoudende, frisse en voed- plant voor het blad en de opgaande zame grond. Hij wortelt diep en zou groeiwijze. De bloemen, die tussen bestendig zijn tegen luchtvervuiling. het loof meestal weinig opvallen, zijn met hun oranje gevlekte, lichtgele De tulpenboom heeft opvallende grote kelk best wel mooi. bladeren die zeer opmerkelijk gelobd zijn, met een vierkante punt alsof iemand de vijfde lob met een schaar heeft afgesneden. Bovendien verkleu- ren de bladeren elke herfst geel. schors van de amurkurkboom

36 37 De Weymouthden, ’the tree of peace’ 13 volgens het Irokezenvolk, is een conifeer die van nature voorkomt in Noord-Amerika. Daar heet de boom ‘white pine’. Deze den werd in Ode aan de Midden- en West-Europa heringe- voerd in 1705 voor de houtproductie. ontdekkers van De dennen halen hier een hoogte tot de Weymouthden 30 à 40 meter. In het oosten van de Verenigde Staten, rond het gebied en de van de Grote Meren, bereikt de boom regelmatig een hoogte van 55 meter. watercipres De boom werd genoemd naar de Engelse kapitein George Weymouth. Hij ‘ontdekte’ in 1605 de kust van Maine, Kijk naar de zeeden, gele pijn, de waar de ‘Iroquois people’ woonden Weymouthden, Himalayaden en de en plantte in Engeland in 1620 een watercipressen. bosbestand aan, echter zonder succes.

De Weymouthden, Oudere bomen hebben een kroon die Pinus strobus onregelmatig en vlak is. De doorbraak van Weymouthden als bosbouwsoort werd gestuit door zijn gevoeligheid • De schors: eerst glad en aan een roestschimmel. groenachtig bruin. Later donkergrijs met een beetje paarse gloed. Tevens komen er dan groeven in de schors. • De twijgen zijn slank en heldergroen. De takken staan in schijnkransen. • De knoppen zijn eivormig, spits, oranjebruin en hebben harsstippen. kegels van de Weymouthden • Slanke, blauwgroene naalden van 8 tot 12 centimeter lang. Met vijf samen. • Naalden voelen ruw aan. • De kegels zijn bruin en zo’n 15 centimeter lang. Weymouthden

38 39 Himalayaden, In dit arboretum werd hij in 1965 aan- De watercipres, hetzelfde geslacht, toen nog in het Pinus wallichiana geplant. De bomen zijn nu al uitge- Metasequoia glyptostroïbes hele noordelijk halfrond voorkwam. groeid tot mooie exemplaren. In Eu- Dit geslacht beschouwde men als ropa is hij voor het eerst verschenen uitgestorven tot in 1941. In het afge- • Naalden in bundels van 5, tot in 1823 met een aanplant in Engeland. • Grijsbruine gebarsten schors, sloten Shui Hsa Pa-dal in de Chinese 20 centimeter lang, zeer zacht, in repen loskomend. provincie Hubei werden nog enkele dun, soepel, blauwgroen van kleur, De cilindervormige kegels staan op • Bladeren naaldvormig 9 tot exemplaren van deze soort gevon- hangen, fijn gezaagde randen. een steeltje van 5 centimeter lang. Ze 15 millimeter lang en 1 tot den van 35 meter hoog en 6 meter • Grote kegels, met veel hars. kunnen tot 30 centimeter lang wor- 2 millimeter breed. stamomtrek. Sindsdien werd de soort den en bevatten hars. Opletten met • Blad afvallend, zacht, afgeplat massaal vermeerderd door stekken en die plakboel! Vergelijk de kegel van en tegenoverstaand. zaad. Net als de moerascipres verliest de himalayaden met deze van de zee- • Kleur blad lichtgroen, met deze boom zijn naalden in de winter. den, Pinus pinaster. Deze kegel wordt stroken huidmondjes op de De brede voet en grillige stam geven veel als ‘weerstation’ gebruikt. onderzijde. Herfstverkleuring de boom een karakteristiek uitzicht. koperbruin. Hier is dit bestandje aangeplant in De boom is bestand tegen de meeste 1973. infectieziekten en is ook goed be- stand tegen luchtvervuiling, wat hem ideaal maakt als parkboom.

naalden van Himalayaden

Zoals zoveel bomen heeft ook deze soort een aantal synoniemen die voor blaadjes van de watercipres enige verwarring kunnen zorgen. Zo kegel van de zeeden zijn er Himalayaden en Bhutanden, Wallichs den, blauwe den,…

Waar de boom van nature voorkomt, namelijk van Afghanistan tot Nepal, is het een belangrijke leverancier van hout dat gebruikt wordt voor aller- hande doeleinden. Het hout is zeer harsrijk en kan gebruikt worden om typische stammen van de watercipres terpentijn uit te winnen. Bij ons is hij gekend als sierboom en groeit hij uit tot een boom van ongeveer 25 meter Uit fossiele vondsten uit het tertiair hoog. blijkt dat de watercipres, samen met kegel van de Himalayaden nog een aantal andere soorten van

40 41 14

De Californi- sche cipres, er zit meer in een blad Californische cipres haagje dan je denkt!

De Californische cipres, Chamae- cyparis lawsoniana wordt bij ons vooral als haag aangeplant. In zijn kegeltjes Californische cipres oorspronkelijk verspreidingsgebied, het westen van Noord-Amerika, is hij een belangrijke houtleverancier.

De boom lijkt wat op de levensboom maar is hiervan te onderscheiden door de bolvormige kegels en de licht afhangende uiteinden van de twijgen en topscheut. Er bestaan zeer veel gekweekte varianten van deze soort. In onze streken probeerde men hem als bosboom te planten, echter zon- der succes en navolging.

42 43 Kijk eens naar de naaldjes: het tweede Deze boom doet het zeer goed in 15 deel van de wetenschappelijke naam de vochtige kuststreken en in koele ‘heterophylla’ betekent ‘ongelijkbladig’. klimaten van het gematigde regen- Dat zijn de naaldjes ook onderling woud. Westerse hemlocksparbossen De westerse qua lengte (8 millimeter tot 20 milli- behoren tot de meest productieve meter). De naaldjes hebben een don- bossen in de wereld. En toch is hij hemlockspar kergroene bovenkant en twee brede bij ons niet echt veel aangeplant. zeer witte strepen met huidmond- Mogelijk is dit door het ontbreken van heeft de jesstroken aan de onderkant. De een penwortel, wat hem wel gevoelig gevleugelde zaadjes komen uit kleine maakt voor windval. Door de opper- kleinste kegels kegels van 2,5 centimeter lang. Deze vlakkige wortels kunnen bosbranden kegels horen hiermee bij de kleinste ook aan de wortels veel schade toe- kegels in de pinusfamilie. Ze hangen brengen. Wel wordt een groot aantal Dit is het laatste punt van de wan- aan de toppen van de loten. cultivars van deze soort gebruikt in deling. Voor je staat de laatste boom de tuinaanleg. die we bespreken. Hemlockspar werd in het arboretum aangeplant voor van zijn economische Zo sta je weer aan de start van de waarde in zijn originele standplaats: wandeling. Gewapend met de totaal- • Hemlockspar heeft twijgen het westen van Noord-Amerika en lijst achteraan deze brochure kan je met dichte grijze beharing. Alaska. nog andere bomen gaan ontdekken • Bladeren 8 tot 20 millimeter in dit arboretum. Misschien sluit je lang met evenwijdige en fijn ook wel aan bij een van de wandelin- getande boorden, als tweerijig gen met arboretumgids? ingeplant. • Bladonderzijde met 2 zeer witte en brede huidmondjesstroken. • Kegel klein (tot 25 meter).

Er zijn wereldwijd een 11-tal soorten in het geslacht Tsuga bekend, maar van een handvol kegels van de hemlockspar oorsprong komt geen enkel lid van dit geslacht voor in Europa. In Europa werd de hemlockspar binnengebracht door plantenjager David Douglas in 1851. De vertegenwoordiger uit de hemlockfamilie die we hier voorstellen is de uit Noord-Amerika afkomstige westelijke hemlockspar, Tsuga hete- rophylla. blaadjes van de hemlockspar

44 45 Dankwoord Overzicht foto’s

Deze brochure schreven we niet alleen. De brochure kwam tot stand met de Leopold Dewulf: schors van Koeke- van de hemlockspar, blaadjes van de hulp van heel wat mensen. Voor hun kennis van zaken, tijd en inzet willen we lare den, robinia, herfstverkleuring hemlockspar. hen hartelijk bedanken. van de rode esdoorn, ontluiking van Carya, blad van Carya, coverfoto, kind Griet Buyse: beuk, gidsbeurt, spelen- Werkten mee aan deze uitgave: Sarah Defoort, Georges Pollentier, Bernard aan boom. de kinderen. Lootens, Leopold Dewulf, Patrick Claeys, Griet Buyse (ANB), Regine Vanallemeersch (ANB), Gudrun Jooren (ANB), Tom Brouckxou (kaartlayout, ANB), Koen Maertens: struikheide en Erik Malfait: Koekelare den, moeraseik. Herman van Den Bosch (boswachter ANB), Koen Maertens (boswachter ANB). atalanta, mammoetbomen van het Arboretum van Koekelare, kegel van Marc De Vos: eikels van de wintereik. de mammoetboom, de ‘Klytegat’ zo- mereik, Amerikaanse eik, scharlaken Tom Linster: wandelaars eik, reuzenlevensboom, harsbuiltjes op de jonge stammen van douglas- Thierry Deconinck: boswachter, spar, de typische kegels, de knoppen boswachters in arboretum. en blad van de douglasspar, stam- men van douglasspar, Nordmann Peter Watthy: citroenvlinder. zilversparren, bordje Nikkozilverspar, reuzenzilverspar, de Nootka cipres (2), de Nootka cipres (3), moerascipres in volle zomerkleur, kegels van de moerascipres, herfstverkleuring van de moerascipres, blaadjes en kegels van de Japanse cipres, bladeren witte Colofon en rode esdoorn onderkant, blad en Deze brochure is een uitgave van ‘helikoptertjes’ van de kale esdoorn, het Agentschap voor Natuur en Bos, blad van de tulpenboom, schors van oktober 2016. de amurkurkboom, Weymouthden, kegels van de Weymouthden, naal- Verantwoordelijke uitgever: den van himalayaden, kegel van de Marleen Evenepoel himalayaden, kegel van de zeeden, Agentschap voor Natuur en Bos, blaadjes van de watercipres, typische Koning Albert II - laan 20 bus 8, stammen van de watercipres, blad 1000 Brussel Californische cipres, kegeltjes Cali- Uitgave: oktober 2016 fornische cipres, een handvol kegels Vormgeving: Grafisontwerp

46 47 48 49 Agentschap voor Natuur & Bos Koning Albert II-laan 20 bus 8 1000 Brussel www.natuurenbos.be