Słupskie Prace Biologiczne 6 ••• 2009
FLORA NACZYNIOWA CMENTARZY NA OBSZARZE SŁOWIŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO
VASCULAR FLORA OF CEMETERIES OF SŁOWIŃSKI NATIONAL PARK AREA
Zbigniew Sobisz 1, Wojciech Antkowiak 2 1 Akademia Pomorska Zakład Botaniki i Genetyki Instytut Biologii i Ochrony Środowiska ul. Arciszewskiego 22b, 76 200 Słupsk e mail: [email protected] 2 Uniwersytet Przyrodniczy Katedra Botaniki ul. Wojska Polskiego 71c, 60 625 Poznań e mail: [email protected]
ABSTRACT
This paper presents effects of field research into 43 cemeteries in Słowiński Na tional Park which was done during two vegetation seasons in 2007 and 2008. The re search covered 4 municipal and 39 Protestant cemeteries situated in the Główczyce, Ustka, Smołdzino and Wicko commune. Six of them were registered in files. In the in vestigated area a total of 324 taxa of vascular plants were identified. Flora of the ana lysed area consists of 210 apohytes, 23 archeophytes, 29 kenophytes, 40 ergasiophytes and 22 cultivars. Several rare, vulnerable and legally protected species were found, e.g. Aquilegia vulgaris , Carex arenaria , Galium odoratum , Lathyrus tuberosus , Lilium bulbiferum , L. martagon , Lunaria rediviva , Matteucia struthiopteris , Ornithogalum umbellatum , Polypodium vulgare , Rosa gallica , Telekia speciosa , Tulipa sylvestris .
Słowa kluczowe: Słowiński Park Narodowy, cmentarze, flora naczyniowa Key words: Słowiński National Park, cemeteries, vascular flora
WPROWADZENIE
Na terenie Słowińskiego Parku Narodowego w 37 miejscowościach znajdują się 43 cmentarze, w tym 4 czynne komunalne: w Gardnie Wielkiej, Izbicy, Łebie i Smoł
127 roads, Narodowego, 3 – cmentarze, National Park protection zone, 3 – cemeteries, 4 – 3 zone, – cemeteries, protection Park National Narodowego, 2 – granica otuliny Słowińskiego Parku Słowiński National Park, 2 – boundary of Słowiński of Słowiński 2 – Park, boundary National Słowiński Ryc. Ryc. 1. Teren badań: 1 – granica Słowińskiego Parku 4 drogi,–– 5 wody of 1 – boundary area: 1. Study Fig. 5 – waters
128 dzinie. Pozostałe to stare cmentarze protestanckie zakładane najczęściej wokół ko ściołów, pośród pól i lasów (ryc. 1). Na cmentarzach przykościelnych w Charbrowie i Łebie była przeprowadzona ekshumacja zwłok i zmienione zostało otoczenie ko ściołów, więc tam nie prowadzono badań. Nie zachowały się dwa cmentarze: śród polny w Rzuskim Lesie, który był połoŜony przy polu uprawnym i został do niego włączony, oraz śródleśny na stoku Rowokołu, świętej górze Słowińców. W 1995 roku cmentarz ten został całkowicie zniszczony, rozgrabiono cokoły nagrobków, a krzyŜe sprzedano w punkcie skupu złomu. Dzisiaj granice tej nekropolii są nie czytelne (Bonowska 2004). W drugiej połowie XIX wieku rozpoczęto zakładanie cmentarzy z dala od sie dzib ludzkich. Była to realizacja edyktu Fryderyka Wielkiego z 1773 roku. Wiązało się to z dynamiką architektonicznego rozwoju oraz względami natury sanitarnej (Salmonowicz 1996). Cmentarze lokalizowano głównie przy drogach śródpolnych, w odległości dochodzącej czasami do 1 km od zabudowań. Sposób podziału prze strzeni wewnętrznej cmentarza podkreślany był nasadzeniami drzew. Granice zało Ŝeń cmentarnych wyznaczano szpalerami, najczęściej świerkowymi lub głogowymi, a aleje wewnętrzne, główne i boczne – nasadzeniami lipy drobnolistnej. Pod koniec XIX wieku pojawiły się cmentarze zakładane w lasach lub na ich obrzeŜach. Wy róŜniają się obecnością swobodnego drzewostanu leśnego z kształtowanym, regu larnym układem kwater i alej.
MATERIAŁ I METODY BADAŃ
W artykule przedstawiony został stan zachowania cmentarzy na terenie Słowiń skiego Parku Narodowego, objętych ochroną zabytkową i nieujętych w rejestrach zabytków. Badania nad florą roślin naczyniowych cmentarzy prowadzono w latach 2007 2008. Nazewnictwo roślin naczyniowych podano za Mirkiem i in. (2002) oraz Rutkowskim (2004). Nomenklatura form botanicznych drzew i krzewów jest zgodna z pracą Senety i Dolatowskiego (2003). Gatunki objęte ochroną prawną podano za Rozporządzeniem Ministra Środowi ska (2004). Gatunek objęty ochroną całkowitą opatrzono symbolem !!, natomiast ochroną częściową – !. Do oceny lokalnego zagroŜenia gatunków wykorzystano następujące kategorie zdefiniowane w pracach: śukowskiego i Jackowiaka ( śJ ) (Ginące i zagroŜone... 1995): R – rzadki, V – zagroŜony, E – wymierający oraz Markowskiego i Bulińskiego ( MB ) (2004): NT – bliski zagroŜenia, VU – naraŜony, EN – wymierający. Ponadto podano kategorie zagroŜenia gatunków znajdujących się na czerwonej liście roślin naczyniowych w Polsce według Zarzyckiego i Szeląga (ZS ) (2006): R – rzadki, V – naraŜony, E – wymierający. Wykaz gatunków sporzą dzono w układzie alfabetycznym. W charakterystyce cmentarzy rodowych w Charbrowie i Roszczycach, przy kościelnych w Gardnie Wielkiej i Smołdzinie, komunalnego w Smołdzinie oraz śródleśnego w Klukach za nazwami miejscowości podano numer ewidencyjny i datę wpisu do rejestru zabytków według Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Gdańsku. W charakterystyce cmentarzy za polską nazwą miejscowości podano
129 niemiecką, obowiązującą do 1945 roku (Kaemmerer 1988, Słownik współcze snych... 2002), i jego powierzchnię (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Gdań sku, Delegatura w Słupsku).
CHARAKTERYSTYKA CMENTARZY
1. Cmentarze przykościelne
Gardna Wielka ( Groß Garde – A 1417, 4 X 1993 r. – 0,42 ha) Po najstarszym w powiecie słupskim kościele pw. św. Stanisława nie pozo stały Ŝadne ślady. Pochodził on z 1282 roku i wtedy Gardna była najstarszym ośrod kiem parafialnym Słowińców (Mamuszka, Stankiewicz 1962). Po poŜarze kościoła w 1772 roku zbudowano nowy pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, który trzykrotnie przebudowywano: w latach 1788, 1842 i 1852. W 1584 roku ewangelicki pastor Johannes Blascenius dokonał przekładu postylli na język kaszubski. Do 1845 roku odbywały się w Gardnie msze w języku słowińskim. Cmentarz powstał na ko ścielnym wzgórzu w 1792 roku. Otoczony był kamiennym murem (Otto 1931). Pierwszy pochówek pochodzi z 1800 roku, gdy pogrzebano tu Ferdinanda von Braunschweig. Dnia 3 grudnia 1937 roku z krypt kościoła przeniesiono 18 trumien na cmentarz przykościelny i dokonano pochówku. Większość pochowanych naleŜała do rodziny von Bandemer z śelaza ( Selesen ; Pagel 1989).
Sarbsk ( Sarsen – 0,41 ha) W 1598 roku ukończono budowę drewnianego kościoła, który przetrwał do 1913 roku. W 1919 roku rozpoczęto budowę nowego kościoła, który konsekrowano w 1922 roku (Frącek 1998). Wtedy większość nagrobków usunięto i zachowały się nieliczne tablice nagrobne z lat 1925 1927. W północnej części cmentarza w latach 1968 1970 wybudowano plebanię (Palacz 2005). Uwagę zwraca cenotaf z 1918 roku Al freda Zandera – potomka właścicieli dóbr rycerskich Sarbska, który zginął 5 maja 1918 roku na froncie francuskim w bitwie pod Bapaume (Frącek 2006).
Smołdzino ( Schmolsin – A 56, 25 V 1955 r. – 0,35 ha) W 1582 roku wzniesiono niewielką kaplicę z fundacji ówczesnego właściciela dóbr von Tessena – dowódcy zamku w Lęborku ( Lauenburg ). W 1608 roku, po jego bezpotomnej śmierci, dobra przejęła rezydująca w Słupsku wdowa po księciu Johannie Friedrichu, księŜna Erdmuta Brandenburska. Po jej śmierci w 1623 roku Bogusław XIV przekazał Smołdzino w doŜywocie swojej siostrze – księŜnej Annie de Croy. KsięŜna przystąpiła do całkowitej przebudowy starej kaplicy smołdzińskiej na prosty, jednonawowy kościół bez wieŜy. Poświęcono go uroczyście 14 paździer nika 1632 roku (Kochanowska i in. 2007). Cmentarz załoŜono na wzniesieniu opa sanym kamiennym murem oporowym. Obecnie cmentarz wokół kościoła pw. Świę tej Trójcy nie zachował się, jedynie w południowo wschodniej części terenu, między ulicami Daszyńskiego i Kościelną znajduje się kwatera rodzinna ogrodzona Ŝeliw
130 nym płotkiem. Spoczywają w niej Ŝona pastora Margarette Bartelt i Martha Emma Anna Manzke – córka Reinholda z Człuch ( Schlochow ).
2. Cmentarze komunalne
Gardna Wielka ( Groß Garde – 0,54 ha) W 1912 roku powstała parafia z połączenia gmin kościelnych Gardna Wielka i Gąbino ( Gambin ). W maju tegoŜ roku poŜar strawił część wsi z cmentarzem na wzniesieniu, usytuowanym na kolistym placu. Pastor Albert August Hermann Müller załoŜył nowy cmentarz przy polnej drodze do Stojcina ( Stohentin ) (Pagel 1989). W południowo zachodniej, nieczynnej części cmentarza znajdują się nagrob ki protestanckie z lat 1934 1937. Pozostała część to czynny cmentarz.
Izbica ( Giesebitz – 0,58 ha) W 1855 roku rycerski majątek Izbica od pułkownika von Heindla kupił Gustav David Bluhm. Majątek składał się z kilku folwarków: Lisia Góra ( Fuchsberg ), Ame ryka ( Heidehof ), Mile ( Mühle ), Pałczyn ( Schlagbaum=Zoll ) i ParyŜ ( Weidehof=Pa schnik ). W nieistniejącym obecnie Pałczynie załoŜono cmentarz dla zmarłych z oko licznych folwarków. W 1804 roku utworzono wikariat w Izbicy, w 1912 roku samo dzielną parafię (Pagel 1989). W latach 1929 1930 pod kierunkiem architekta Ger harda Buchholza zbudowano kościół (Schulz, Wolter 2002). Na cmentarzu zacho wała się kaplica cmentarna z dachem krytym łupkiem oraz obelisk z 1918 roku ku czci poległych w I wojnie światowej. Widnieją na nim nazwiska o słowińskim brzmieniu: Janneck, Polleks, Schattelke, Wogatzke. Obelisk stoi na wzniesieniu i prowadzi do niego aleja dębowa. U podnóŜa wzniesienia usytuowany jest współ czesny pomnik z inskrypcją: Ofiarom hitlerowskiego barbarzyństwa. Społeczeństwo gminy Główczyce 1969 .
Łeba ( Leba ) W Łebie znajdują się trzy cmentarze: przykościelny oo. oblatów i dwa komunal ne przy ul. Parkowej i ul. Nowęcińskiej. Wielka powódź, trwająca od 11 do 17 stycznia 1558 roku, spowodowała, Ŝe mieszkańcy Starej Łeby zmuszeni byli do opuszczenia swoich siedzib. Część miesz kańców rozpoczęła budowę domów na miejscu dzisiejszej Łeby. W roku 1572 prze siedlenie zostało zakończone. NajdłuŜej, bo do 1586 roku pozostawał w dawnym miejscu XIV wieczny kościół pw. św. Mikołaja (Dubiel 1982). Kościół wyburzo no w 1587 roku, zniszczono równieŜ cmentarz, a z cegły po rozbiórce zbudowano w latach 1667 1668 nową kaplicę, którą w 1682 roku strawił ogromny poŜar (Hinz 1991). Na jej miejscu rok później postawiono do dziś istniejącą świątynię z cmenta rzem na lekkim wzniesieniu przy ul. Powstańców Warszawy. W 1831 roku ówcze sny pastor dr Martin Alpermann w ramach porządkowania otoczenia kościoła po lecił zachowane płyty nagrobne przymocować na wschodniej ścianie świątyni (Gillmann 1998).
131 Cmentarz komunalny przy ul. Parkowej powstał w 1860 roku, gdy przeprowa dzono duŜy remont kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Ma on powierzchnię 0,27 ha i jest otoczony kamienną podmurówką. Na początku lat 80. XX wieku wytyczono nowe osiedle domków jednorodzinnych ograniczonych uli cami: Parkową, Sucharskiego, Mickiewicza i Wysockiego. W związku z pracami budowlanymi dokonano ekshumacji grobów na cmentarzu, na którym od 40 lat nie było nowych pochówków. Z inicjatywy Związku Łebian Bund der Labauer 23 maja 1993 roku poświęcono kamień ku czci zmarłych. Informuje o tym inskrypcja Pa mięci gminy ewangelickiej w języku polskim, kaszubskim i niemieckim. Cmentarz komunalny przy ul. Nowęcińskiej załoŜono w 1910 roku. W 1911 roku wybudowano kaplicę cmentarną usytuowaną przed głównym wejściem. Z tamtego okresu zachował się tylko jeden krzyŜ Ŝeliwny z inskrypcją Carl Bock, geb. 6 April 1833, gest. 22 Mai 1911 . Nekropolię o powierzchni 3,05 ha załoŜono na planie pro stokąta. W 1988 roku wyremontowano kaplicę i podjazd do niej. W 2007 roku wy konano nowe ogrodzenie cmentarza.
Smołdzino ( Schmolsin – A 1214, 22 IV 1988 r. – 1,65 ha) Składa się z dwóch części: starszej – protestanckiej, w której pozostały frag menty dawnej nekropolii i nowej – katolickiej, obecnie czynnej. Jest połoŜony na dwóch terasach opadających w kierunku wschodnim. Granice pierwotnego układu przestrzennego na wyŜszej terasie – zachodniej są czytelne. Pozostało tutaj 219 na grobków powstałych do 1945 roku. Jest to największy i najlepiej zachowany cmen tarz protestancki na Pomorzu Środkowym. Zachowały się mało zniszczone kwatery rodzinne ogrodzone płotkami Ŝeliwnymi, pojedyncze krzyŜe kamienne i Ŝeliwne, stele z wyraźnymi inskrypcjami dat pochówku z lat 1893 1918. WzdłuŜ szpaleru so snowego w północnej części cmentarza pozostały cokoły Ŝeliwnych krzyŜy oraz kamienne i ceglane obramowania mogił. Na niŜszej terasie – wschodniej w 1990 ro ku załoŜono nową część grzebalną (Grecki 1994a).
3. Cmentarze rodowe
Charbrowo ( Degendorf – A 189, 31 X 1960 r. – 0,36 ha) Podkomorzy lęborski Lorenz Christoph von Somnitz ufundował kościół budo wany w latach 1668 1669. Na początku lat 70. XX wieku teren dawnego cmentarza został zniwelowany, a nagrobki usunięte. Kilka płyt nagrobnych przeniesiono do części cmentarza rodowego usytuowanego przy drodze dojazdowej do kościoła. Na ścianie kościoła pw. Józefa Oblubieńca przytwierdzono płytę epitafijną Karla Fried richa von Somnitz oraz płytę nagrobną pastora Johanna Benke z 1791 roku. Jest to najstarszy element sepulkralny tej nekropolii. W 1991 roku Ingeburg von Somnitz, Ŝona ostatniego spadkobiercy charbrowskich dóbr Ulricha Gottfrieda von Somnitz, ufundowała grobowiec, do którego przeniesiono szczątki zmarłych z mauzoleum w parku dworskim (Dorow 2006).
132 Czysta ( Wittbeck – 0,02 ha) Wieś do połowy XV wieku naleŜała do kompleksu dóbr smołdzińskich (Stelma chowska 1963). Od 1493 do 1815 roku była własnością rodziny von Bandemer. Ostatni właściciel z tego rodu, Wilhelm, objął dobra w 1804 roku. On był teŜ fundatorem cmentarza rodowego na pańskim wzgórzu (Pagel 1989). Pochowani są tam członkowie rodziny von Bandemer i von Arnim. Rodzina von Arnim weszła w posiadanie majątku w Czystej w 1838 roku, gdy właścicielem został radca prawny Friedrich August Ludwig von Arnim (Klempin, Kratz 1863). Zachowały się tylko fragmenty podmurówki cmentarnego ogrodzenia i dwóch płyt nagrobnych.
Roszczyce ( Roschütz – A 1312, 12 VI 1990 r. – 0,25 ha) W 1659 roku hrabia Reinhold von Krockow zbudował kaplicę rodową. Do 1737 roku słuŜyła jednocześnie jako kościół parafialny dla Roszczyc, Bargędzina ( Ber gensin ) i Nieznachowa ( Nesnachow ; Brüggemann 1784). Po tym czasie jego funkcję przejął kościół w Charbrowie ( Degendorf ). Dnia 19 września 1786 roku król pruski Fryderyk Wilhem II nadał generałowi Karlowi Otto von Krockow tytuł księcia z wieczystym prawem własności Roszczyc, Nieznachowa ( Nesnachow ) i Słuchowa (Schlochow ; Cramer 1858). W 1805 roku pochowano go pod ołtarzem kaplicy wraz z Ŝoną Nikolaine z d. Weiher. Na cmentarzu rodowym pochowany został Ferdinand Retzlaff z Ŝoną – fundator Ŝelaznego krzyŜa zachowanego do dzisiaj. Nie zachował się nagrobek Wernera Kersberga, ostatniego właściciela Roszczyc (Dorow 2006).
śelazo ( Selesen – 0,60 ha) Cmentarz załoŜony został w 1872 roku przez Rudolpha von Bandemera na wzgó rzu przy parku dworskim w północno wschodniej części wsi. Zbudowano tam kaplicę cmentarną, która ostatecznie uległa zniszczeniu w 1994 roku. Grobowiec rodowy von Bandemerów zdewastowano w latach 1989 1990 (Grecki 1994b). Obok niego zacho wały się dwie płyty nagrobne Rudolpha von Bandemera i jego Ŝony Corduli von Ban demer z d. von Prittwitz. Cordula von Bandemer była malarką i autorką słynnego ob razu Słowinka w stroju Ŝałobnym . Oryginał obrazu znajduje się w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, natomiast dwie kopie, które wykonał Otto Priebe, są prze chowywane w Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach (Sobisz, Truchan 2005).
4. Cmentarze śródleśne
Na obszarze Słowińskiego Parku Narodowego znajduje się 16 cmentarzy śródleś nych. Wśród nich są: Bargędzino ( Bergensin – 0,38 ha), Czysta ( Wittbeck – 0,20 ha), Dębina ( Schönwalde – 0,32 ha), Komnino ( Kuhnhof – 0,16 ha), Komoszewo ( Ober Komsow – 0,46 ha), Rąbka ( Rumbke – 0,08 ha), Roszczyce ( Roschütz – 0,15 ha), Równo ( Rowen – 0,46 ha), Skórzyno ( Schorin – 0,12 ha), Smołdziński Las (Holzkathen – 0,63 ha), Steknica ( Fichthof – 0,04 ha), Stojcino ( Stohentin – 0,52 ha), Ulinia ( Uhlingen – 0,24 ha) i Zgierz ( Neuhof – 0,25 ha).
133 Kluki ( Klucken – A 1188, 26 X 1987 r. – 0,3 ha) Cmentarz usytuowany jest przy wiejskiej drodze biegnącej ze Smołdzina ( Schmol sin ). Został załoŜony prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku, o czym świadczą relacje kronikarzy (Tetzner 1899, Brüggemann 1784). Na cmentarzu spoczywają mieszkańcy Kluk Ciemińskich ( Zemminer Klucken ), Kluk Smołdzińskich ( Schmol siner Klucken ) i osady Pawelki ( Pawelke ). Mapa z 1829 roku pokazuje na tle po działu gruntów wsi o nazwie Die Schmolsiner Klucken cmentarz połoŜony w za chodniej jej części (Szalewska 1995). Cmentarz jest dobrze zachowany, poniewaŜ stanowi integralną częścią Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach. W dniu 29 kwiet nia 1992 roku przekazano go w zarząd skansenowi. W centrum cmentarza stoi po mnik poświęcony mieszkańcom wsi poległym w latach 1914 1918. Na tablicy wid nieją typowo słowińskie nazwiska: Czirr, Jost, Klick, Klück, Polleks, Reimann. Większość Ŝeliwnych krzyŜy pozostała niezniszczona. Zachowały się równieŜ drewniane krzyŜe z ozdobną snycerką, rzadko spotykane na pomorskich cmenta rzach (Borchers 1931). Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1877 roku. W 1975 roku cmentarz zamknięto. Na uwagę zasługuje miejsce spoczynku Ruth Kötsch – znanej Słowinki, która po 1945 roku aktywnie włączyła się w nurt reslawizacji miejscowej ludności. W latach 1950 1953 była sołtysem wsi, a od 1963 roku pierw szym pracownikiem skansenu. Nagrobek w 1971 roku ufundowały słupskie środo wiska kulturalne.
Szczenurze ( Schönehr – 0,57 ha) Cmentarz połoŜony jest w południowej części miejscowości, za leśniczówką, przy brukowanej drodze do Wrześcienka ( Adlig Freist ). Składa się z dwóch części: zachodnia to stary cmentarz z przełomu XVIII i XIX wieku, wschodnia – to po wstały na początku XX wieku cmentarz wraz z kaplicą. Teren zachodniej części zo stał w końcu lat 70. ubiegłego wieku zniwelowany, zniszczono równieŜ ogrodzenie. Zachowały się dwa nagrobki z lat 1869 i 1883 potomków dawnych właścicieli: Clausa von Weiher i Lorenza Christopha von Somnitz (Dorow 2006). W 1905 roku właścicielem dóbr był Reinhard von Hanstein i w tym czasie powstał nowy cmen tarz (Truchan, Sobisz 2006). W 1911 roku majątek rozparcelowano i tzw. resztówką o powierzchni 199 ha zarządzał Maximilian Nitschke – właściciel domu zdrojowego w Łebie ( Leba ). Do dzisiaj zachował się jego nagrobek z drewnianym krzyŜem z in skrypcją ( Maximilian Nitschke 22 VIII 1895 28 XII 1921). W centralnej części cmentarza stoi kamień z tablicą ku czci Ŝołnierzy poległych podczas I wojny świa towej, ufundowany w 1921 roku, z inskrypcją Mitt Gott für König und Vaterland starben den Heldentod im Weltkriege 1914 1918 . TuŜ za nim widoczne są fragmenty sklepienia zniszczonej kaplicy cmentarnej.
5. Cmentarze śródpolne
Cmentarzy śródpolnych na terenie Słowińskiego Parku Narodowego jest 12 – w miejscowościach: Bukowa ( Buchenstein=Wendisch Buckow – 0,14 ha), Char
134 browski Młyn=Sądowo ( Schulzenmühle – 0,25 ha), Człuchy ( Schlochow – 0,43 ha), Gardna Wielka ( Groß Garde – 0,44 ha), Łebieniec ( Labenz – 0,37 ha), Łódki ( Lot ken – 0,37 ha), Osieki Słupskie ( Wusseken – 0,48 ha), Siecie ( Zietzen – 0,72 ha), Wierzchocino ( Virchenzin – 0,53 ha) i Witkowo ( Vietkow – 0,28 ha). Cmentarze w Rowach i Wicku warte są opisania.
Rowy ( Rowe – 0,56 ha) Na miejscu wczesnośredniowiecznej osady w 1590 roku zbudowano ryglowy kościół. Kościół znajdował się na 10 metrowym kopcu przy brzegu jeziora Gardno. Wokół kościoła funkcjonował cmentarz, na którym chowano Ŝeglarzy. W 1717 roku pochowano tam 4 szwedzkich rozbitków, którzy zginęli podczas sztormu na wyso kości Dębiny ( Schönwalde ). Kolejny ryglowy kościół zbudowano w 1750 roku. Cmentarz w dalszym ciągu pełnił swoje funkcje, bowiem w 1776 roku pochowano tam 3 francuskich marynarzy. Na tym cmentarzu miejsce wiecznego spoczynku znaleźli równieŜ Maurowie, Niemcy i Norwegowie (Gliewe 1931). Kościół zbudo wany na grząskim podłoŜu torfów niskich w 1816 roku groził zawaleniem, dach za łamywał się i postanowiono go rozebrać. Ale cmentarz nie uległ zniszczeniu (Sza lewska 1996). Pochowano na nim wielu topielców z katastrof morskich, których szczątki odnajdywano na wydmach. Znana jest historia rozbitka, którego ciało w sta nie rozkładu odnaleziono 26 listopada 1858 roku na wydmie przy kanale portowym i 18 grudnia odbył się pogrzeb (Kypke 1938). Zgodnie z rozporządzeniem wyko nawczym rządu królewskiego w Koszalinie ( Köslin ) z dnia 29 grudnia 1874 roku za pochówek zmarłych podczas katastrof morskich odpowiedzialny był wójt nadmor skiej gminy (Amtsblatt 1874).
Wicko ( Vietzig – 0,38 ha) Znane są dokładne informacje na temat załoŜenia cmentarza. Było to 4 listopada 1895 roku, wówczas poświęcono cmentarz dla pańskich, jak i dla wszystkich w gmi nie , jak głosi napis wyryty na kamieniu przy słupach bramnych . Pierwszym pocho wanym był 13 letni syn właściciela pola, którego kawałek sprzedał pod cmentarz (KruŜycki 2000). Jest to najlepiej zachowany cmentarz protestancki w gminie Wic ko. Opiekę nad nim, we współpracy z lokalnymi władzami, sprawuje p. Mariusz Ba ar. Teren cmentarza jest uporządkowany, główną aleję lipową utwardzono Ŝwirem i ograniczono betonowymi krawęŜnikami oraz przygotowano ogrodzenie z siatki. Cały teren cmentarza jest otoczony szpalerem głogowym. W południowej części stoi obelisk poświęcony poległym w pierwszej wojnie światowej, odsłonięty na początku lat 20. XX wieku. Przy bramie głównej zachowała się kwatera, w której chowano dzieci.
WYKAZ GATUNKÓW
W wykazie gatunków za nazwą łacińską roślin podano: – informację o ochronie prawnej,
135 – grupę geograficzno historyczną (Ap – apofit, Ar – archeofit, Erg – ergazjofit, Ken – kenofit, Kult – kultywar), – kategorie zagroŜenia, – stanowiska (=numery cmentarzy) według poniŜszej listy: 1=Babidół, 2=Bargędzino, 3=Bukowa, 4=Charbrowo cmentarz rodowy, 5=Charbrowski Młyn, 6=Człuchy, 7=Czysta cmentarz rodowy, 8=Czysta cmentarz śródleśny, 9=Dębina, 10=Gardna Mała, 11=Gardna Wielka cmen tarz komunalny, 12=Gardna Wielka cmentarz przykościelny, 13=Gardna Wielka cmentarz śródpolny, 14=Izbica, 15=Kluki, 16=Komnino, 17=Komoszewo, 18=Łeba cmentarz komunalny – ul. Nowęcińska, 19=Łeba cmentarz komunal ny – ul. Parkowa, 20=Łebieniec, 21=Łódki, 22=Osieki Słupskie, 23=Rąbka, 24=Roszczyce cmentarz śródleśny, 25=Roszczyce cmentarz rodowy, 26=Ro wy, 27=Równo, 28=Sarbsk cmentarz przykościelny, 29=Siecie, 30=Skórzyno, 31=Smołdzino cmentarz komunalny, 32=Smołdzino cmentarz przykościelny, 33=Smołdziński Las, 34=Steknica, 35=Stojcino, 36=Szczenurze, 37=Ulinia, 38=Wicko, 39=Wierzchocino, 40=Witkowo, 41=Zgierz, 42=śarnowska, 43=śelazo * – kwitnące i owocujące okazy Hedera helix
1. Dendroflora
Abies alba Mill. – Kult – 18, 30, 43; Acer negundo L. – Ken – 11, 22; Acer pla tanoides L. – Ap – 2, 3, 4, 5, 8, 9, 14, 18, 19, 24, 25, 28, 30, 33, 35, 36, 39, 41, 43; Acer pseudoplatanus L. ‘Atropurpureum’ – Ap – 5; Acer pseudoplatanus L. – Ap – 4, 6, 8, 11, 12, 13, 17, 18, 20, 21, 22, 27, 28, 31, 38; Aesculus hippocastanum L. – Ken – 18, 25, 26, 36, 42; Berberis vulgaris L. – Ap – 18; Betula pendula Roth – Ap – 2, 5, 8, 9, 15, 16, 17, 23, 25, 30, 31, 36, 39, 42; Buxus sempervirens L. – Kult – 11, 18, 28, 32, 38; Calluna vulgaris (L.) Hull – Ap – 1, 7, 33; Caragana arbore scens Lam. – Erg – 10, 11, 18, 41; Carpinus betulus L. – Ap – 18, 24, 27, 30, 31, 35, 41, 43; Cerasus avium (L.) Moench – Ap – 3, 13, 23, 36, 40; Chamaecyparis nootkatensi s (Lamb.) Spach – Kult – 18; Chamaecyparis pisifera (Siebold & Zucc.) Endl. – Kult – 1, 18; Clematis vitalba L. – Ken – 43; Corylus avellana L. – Ap – 3, 5, 7, 16, 17, 21, 24, 29, 34, 38, 43; Cotoneaster integerrimus Medik. – Erg – 11, 18, 28; Crataegus laevigata (Poir.) DC. – Ap – 17, 21, 29, 35; Crataegus monogyna Ja cq – Ap – 2, 3, 6, 10, 11, 13, 20, 26, 36, 38, 40, 42, 43; Crataegus xmedia Bechst. ‘Rubra Plena’ – Kult – 20; Deutzia scabra Thunb. – Kult – 1, 32; Euonymus europa eus L. – Ap – 5, 6, 11, 18, 20, 21, 24, 31, 33, 38, 39, 40, 42, 43; Euonymus fortunei (Turcz.) Hand. Mazz. – Kult – 18; Fagus sylvatica ‘Purpurea’ (Aiton) C.K. Schneid. – Erg – 27; Fagus sylvatica L. – Ap – 1, 5, 7, 8, 9, 16, 17, 22, 24, 25, 27, 30, 31, 37, 43; Frangula alnus Mill. ! – Ap – 1, 6, 8, 9, 23, 31; Fraxinus excelsior L. – Ap – 1, 4, 13, 17, 19, 20, 25, 26, 27, 28, 32, 36, 40, 42, 43; Fraxinus excelsior L. ‘Pendula’ – Kult – 12; Hedera helix L. ! – Ap – 1, 2, 3*, 4, 5, 6, 7, 8*, 9, 10*, 11, 13*, 14, 15, 16, 18*, 19, 20, 21*, 22, 23*, 24, 25*, 26, 27, 28*, 29, 31, 32, 33*, 34*, 35*, 36, 37, 38, 39, 40, 41*, 42, 43*; Juglans regia L. – Erg – 32; Juniperus communis L. – Ap
136 – 18; Juniperus horizontalis Moench – Kult – 4, 18; Larix decidua Mill. – Kult – 11, 12, 17, 24, 28, 33, 35; Ligustrum vulgare L. – Kult – 11, 17, 18, 29, 31, 38; Lycium barbarum L. – Ken – 18, 28; Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt. – Erg – 4, 11, 12, 25; Malus domestica Borkh. – Erg – 21, 41; Malus pumila Mill. – Kult – 13; Padus avium Mill. – Ap – 7, 13, 16, 34; Padus serotina (Ehrh.) Borkh. – Ken – 5, 17, 20, 34, 41; Philadelphus coronarius L. – Erg – 7, 13, 18, 22, 28, 31; Picea abies (L.) H. Karst. – Kult – 1, 3, 4, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 16, 17, 18, 21, 22, 25, 26, 28, 29, 30, 31, 33, 41, 42; Picea omorica (Panič) Purkyně – Kult – 5, 18, 34, 35, 36, 40, 42; Picea pungens Engelm. – Kult – 12, 18, 31; Pinus mugo Turra !! – Kult – 6, 18, 32; Pinus nigra J.F. Arnold – Kult – 33; Pinus sylvestris L. – Ap – 1, 2, 6, 9, 10, 11, 15, 18, 20, 23, 30, 31, 32, 33, 42; Populus tremula L. – Ap – 3, 9, 10, 17, 18, 20, 21, 22, 26, 29, 30, 33, 35, 37, 40, 43; Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco – Kult – 11; Quer cus robur L. – Ap – 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 31, 32, 42, 43; Quercus rubra L. – Ken – 5, 12, 17, 30, 34, 35, 36, 37, 39, 40, 43; Rhamnus catharticus L. – Ap – 29, 32; Rhus typhina L. – Erg – 12; Ribes alpinum L. – Ap – 22; Ribes aureum Pursh – Erg – 9, 33; Ribes nigrum L. – Ap – 5, 21, 26, 39, 43; Ribes spicatum E. Robson – Erg – 21, 29, 33; Ribes uva crispa L. – Erg – 10, 34, 41; Robinia pseudacacia L. – Ken – 13, 19, 40, 42; Rosa canina L. – Ap – 6, 13, 21, 26, 29, 32, 40; Rosa dumalis – Ap – 31, 43; Rosa gallica L. !! – Kult; śJ (R); ZS (V) – 39; Rosa multiflora Thunb. – Ken – 18, 35, 38, 40, 43; Rosa rubiginosa L. – Ap – 11, 22; Rosa rugosa Thunb. – Ken – 2, 10, 13, 18, 20, 41; Rubus caesius L. – Ap – 2, 3, 6, 7, 8, 9, 21, 22, 26, 31, 32, 37, 40; Rubus idaeus L. – Ap – 6, 9, 10, 13, 14, 17, 19, 21, 22, 26, 28, 29, 30, 31, 33, 40, 42; Salix alba L. – Ap – 5, 12, 21, 38; Salix aurita L. – Ap – 2; Salix caprea L. – Ap – 17, 21, 31, 41; Sambucus nigra L. – Ap – 3, 7, 8, 9, 10, 16, 18, 20, 22, 24, 27, 29, 30, 32, 33, 42, 43; Sambucus racemosa L. – Ken – 3, 5, 6, 35, 37, 38, 39, 40, 43; Sarothamnus sco parius (L.) Wimm. – Ap – 2, 3, 4, 6, 7, 10, 18, 20, 22, 25, 29, 31, 35, 39, 40, 42, 43; Sorbus aucuparia L. em. Hedl. – Ap – 1, 2, 3, 6, 10, 14, 15, 17, 21, 30, 31, 41; Spi raea chamaedryfolia L. em. Jacq. – Kult – 19; Spiraea salicifolia L. – Ap – 10, 17, 31, 32, 42; Symphoricarpos albus (L.) S.F. Blake – Ken – 3, 4, 11, 13, 16, 17, 22, 24, 28, 31, 36, 38, 42, 43; Syringa vulgaris L. – Erg – 2, 3, 5, 6, 8, 10, 12, 13, 15, 20, 21, 22, 26, 28, 29, 32, 33, 34, 35, 36, 38, 39, 42; Taxus baccata L. !! – Erg; śJ (R); MB (VU) – 8, 11, 13, 18, 25, 32, 34, 38; Thuja occidentalis L. – Kult – 1, 3, 5, 7, 8, 10, 11, 12, 14, 18, 20, 22, 23, 26, 31, 32, 33, 42; Thuja plicata Donn ex D. Don – Kult – 1, 13, 17, 30, 34, 39, 40; Tilia cordata Mill. – Ap – 4, 10, 18, 19, 27, 28, 29, 32, 43; Tilia platyphyllos Scop. – Ap – 5, 10, 18, 29, 38, 41; Ulmus glabra Huds. – Ap – 4, 13, 17, 25, 29, 34, 35, 38, 40, 41; Ulmus minor Mill. – Ap; MB (NT) – 3, 6, 11, 22; Ulmus minor var. suberosa (Moench) Soó – Ap – 10, 39; Vaccinium myr tillus L. – Ap – 1, 2, 5, 23, 34, 35, 36, 38, 40, 43; Vaccinium vitis idaea L. – Ap – 6, 23; Viburnum lantana L. – Erg – 18, 37; Viburnum opulus L.! – Ap – 21, 26, 41; Vinca minor L. ! – Erg – 2, 6, 8, 9, 10, 11, 13, 16, 17, 18, 20, 21, 22, 24, 26, 27, 29, 30, 31, 32, 33, 35, 36, 38, 39, 41.
137 2. Flora zielna
Achillea millefolium L. – Ap – 1, 6, 11, 12, 13, 15, 19, 21, 22, 25, 26, 28, 32, 38; Achillea ptarmica L. – Ap – 21, 22; Adoxa moschatellina L. – Ap – 6, 9, 17, 21, 36; Aegopodium podagraria L. – Ap – 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 41, 42, 43; Agropyron repens (L.) P. Beauv. – Ap – 1, 2, 5, 14, 15, 18, 19, 21, 23, 27, 43; Agro stis canina L. – Ap – 1, 2, 15, 16, 34; Agrostis capillaris L. – Ap – 42, 43; Agrostis gigantea Roth – Ap – 14; Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande – Ap – 5, 17, 29, 43; Allium oleraceum L. – Ap – 5, 36, 43; Allium paradoxum (M. Bieb.) G. Don – Ap – 10, 22, 26, 29; Allium ursinum L. ! – Ap; śJ (V); MB (VU) – 7; Alo pecurus pratensis L. – Ap – 38; Anemone nemorosa L. – Ap – 7, 9, 10, 13, 16, 20, 21, 27, 30; Anemone ranunculoides L. – Ap – 3, 13, 16, 17, 21, 36; Anthoxanthum odoratum L. – Ap – 2, 6, 7, 10, 14, 15, 26, 31, 35, 40, 42; Anthriscus sylvestris L. – Ap – 4, 9, 13, 14, 15, 19, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 29, 31, 36, 37, 38, 40, 42, 43; Aquilegia vulgaris L. !! – Erg; śJ (V); MB (VU) – 1, 2, 11, 23, 31, 32, 33; Arabi dopsis thaliana (L.) Heynh. – Ap – 11, 14, 15, 28; Arabis glabra (L.) Bernh. – Ap – 11, 26, 33; Arctium tomentosum Mill. – Ap – 5; Arenaria serpyllifolia L. – Ap – 14,15; Armeria maritima (Mill.) Willd. subsp. elongata (Hoffm.) Bonnier – Ap – 18; Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Mey. & Scherb. – Ar – 18; Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl & C. Presl – Ap – 21, 22, 26, 31, 33, 38, 42, 43; Artemisia campestris L. – Ap – 11, 18, 19, 33; Artemisia vulgaris L. – Ap – 2, 4, 12, 13, 14, 15, 18, 19, 28, 34, 38; Asparagus officinalis L. – Erg – 11, 18; Aster novi belgii L. – Erg – 11, 14, 18, 31; Athyrium filix femina (L.) Roth – Ap – 27; Atriplex patula L. – Ap – 12; Bellis perennis L. – Ap – 12, 14, 28; Berteroa incana (L.) DC. – Ap – 18; Brachypodium sylvaticum (Huds.) P. Beauv. – Ap – 5, 17, 30; Bromus hordeaceus L. – Ap – 11, 18, 19; Bryonia alba L. – Ken – 18; Calamagrostis epi gejos (L.) Roth – Ap – 21, 33, 42; Calystegia sepium (L.) R. Br. – Ap – 18; Campa nula persicifolia L. – Ap – 37, 38; Campanula trachelium L. – Ap – 25; Carex are naria L. ! – Ap – 6, 15, 40; Centaurea scabiosa L. – Ap – 11, 33, 38; Cerastium holosteoides Fr. em. Hyl. – Ap – 4, 14; Cerastium semidecandrum L. – Ap – 11, 28; Chaerophyllum temulum L. – Ap – 38; Chamaenerion palustre Scop. – Ap – 2, 3, 5, 21, 29, 39, 40, 43; Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. – Ken – 11, 14, 18, 28, 34, 38, 41; Chelidonium majus L. – Ap – 1, 4, 8, 14, 15, 16, 20, 23, 24, 30, 33, 34, 35, 37, 38, 39, 41; Chenopodium album L. – Ap – 18, 26, 28, 31, 34, 35, 37, 38, 39, 41, 42, 43; Cirsium arvense (L.) Scop. – Ap – 19, 38; Colchicum autumnale L. – Erg – 10, 12, 18, 28, 32; Conium maculatum L. – Ar – 10, 18, 22; Consolida ajacis (L.) Schur – Erg – 16; Convallaria majalis L. ! – Ap – 2, 3, 5, 8, 9, 10, 11, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43; Convolvulus arvensis L. – Ap – 6, 12, 13, 18, 22, 38, 43; Conyza canadensis (L.) Cronquist – Ken – 4, 12, 14, 15, 18, 19, 22, 33, 38, 42; Corydalis intermedia (L.) Mérat – Ap – 27; Crepis biennis L. – Ap – 19, 42; Crocus vernus (L.) Hill – Erg – 4, 11, 18, 25, 42, 43; Dactylis glomerata L. – Ap – 2, 4, 5, 8, 9, 10, 13, 14, 16, 19, 21, 22, 23, 26, 28, 29, 31, 32, 33, 34, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43; Dactylis polygama Horv – Ap – 37; Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv. – Ap – 1, 5, 6, 11, 34, 42; De
138 schampsia flexuosa (L.) Trin. – Ap –1, 2, 7, 9, 10, 14, 23, 29, 30, 33, 35, 40, 43; De scurainia sophia (L.) Webb ex Prantl – Ar – 10, 12, 14, 18, 20, 31, 37, 40; Dianthus barbatus L. – Erg – 1, 11, 15, 16, 31, 32, 33, 37, 42; Digitalis purpurea L. – Ken – 1, 2, 14, 16, 22, 35, 42; Dipsacus sylvestris Huds. – Erg – 17; Doronicum orientale Hoffm. – Erg – 17, 21, 24, 34; Dryopteris carthusiana (Vill.) H.P. Fuchs – Ap – 31; Dryopteris filix mas (L.) Schott – Ap – 9, 31, 40; Echinops sphaerocephalus L. – Ken – 41; Epilobium ciliatum Raf. – Ken – 3, 7; Epilobium hirsutum L. – Ap – 21, 35; Epilobium parviflorum Schreb. – Ap – 6, 16; Epipactis helleborine (L.) Crantz !! – Ap – 27; Equisetum arvense L. – Ap – 3, 6, 18, 28, 31; Equisetum pratense Ehrh. – Ap – 4, 6, 11, 13, 17, 31, 34, 40, 41; Eranthis hyemalis (L.) Salisb. – Erg – 2, 6, 14, 26; Euphorbia cyparissias L. – Ap – 1, 11, 12, 14, 15, 18, 23, 32, 40; Euphorbia peplus L. – Ar – 12; Fallopia convolvulus (L.) Á. Löve – Ar – 7, 13, 18, 33, 41; Fe stuca altissima All. – Ap – 10, 27; Festuca arundinacea Schreb. – Ap – 5, 17, 38; Festuca gigantea (L.) Vill. – Ap – 16; Festuca ovina L. – Ap – 15, 20, 42; Festuca pratensis Huds. – Ap – 1, 14, 42; Festuca rubra L. – Ap – 1, 14, 19; Ficaria verna Huds – Ap – 6, 22, 33, 43; Filago minima (Sm.) Pers. – Ap – 18; Fragaria vesca L. – Ap – 5, 16, 29, 40, 42, 43; Gagea lutea (L.) Ker Gawl. – Ap – 6, 24; Galanthus nivalis L.!! – Erg; MB (DD) – 2, 8, 12, 18, 20, 22, 32, 35; Galeobdolon luteum Huds. – Ap – 8, 16, 22, 27, 34; Galeopsis tetrahit L. – Ap – 5, 6, 8, 20, 21, 34, 42; Galinsoga parviflora Cav. – Ken – 9, 14, 19, 21, 24, 29, 37, 39; Galium aparine L. – Ap – 1, 3, 5, 6, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 17, 20, 21, 22, 24, 26, 27, 29, 34, 36, 38, 39, 40, 42, 43; Galium mollugo L. – Ap – 1, 2, 4, 6, 8, 10, 11, 13, 14, 18, 21, 22, 26, 29, 33, 35, 38, 42; Galium odoratum (L.) Scop. ! – Ap – 17, 27, 35; Geranium ma crorrhizum L. – Erg – 11, 18, 32; Geranium pusillum Burm. F. ex L. – Ar – 6, 11, 18, 19, 22, 37; Geranium robertianum L. – Ap – 8, 10, 14, 16, 21, 24, 27, 34, 42; Geum urbanum L. – Ap – 1, 3, 5, 8, 10, 13, 16, 19, 20, 21, 24, 26, 27, 28, 29, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43; Glechoma hederacea L. – Ap – 14, 15, 18, 19, 26, 28, 29, 32, 33, 35, 36, 42; Gnaphalium sylvaticum L. – Ap – 7, 13, 27; Gnaphalium uli ginosum L. – Ap – 14, 16, 21, 30; Hemerocallis flava L. – Erg – 38, 41; Hemerocal lis fulva L. – Erg – 5, 8, 10, 11, 14, 34, 42; Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier – Ken – 2; Heracleum sibiricum L. – Ap – 6, 10, 11, 14, 18, 27, 31, 33, 38; Hesperis matronalis L. subsp. matronalis – Ken – 3, 13, 20, 21, 26, 29, 35, 39, 40, 42, 43; Hieracium lachenalii C.C. Gmel. – Ap – 37; Hieracium pilosella L. – Ap – 1, 11, 12, 15, 19, 33, 41, 42; Holcus lanatus L. – Ap – 7, 10, 38, 40, 42; Hosta al bomarginata (Hook.) Ohwi – Erg – 14; Humulus lupulus L. – Ap – 21, 26, 43; Hy pericum perforatum L. – Ap – 6, 14, 15, 16, 20, 23, 26, 28, 31, 34, 35, 37, 38, 42; Hypochoeris radicata L. – Ap – 4, 13, 15, 19, 28, 33; Impatiens glandulifera Royle – Ken – 5, 18, 41; Impatiens parviflora DC. – Ken – 3, 7, 8, 9, 10, 11, 16, 17, 21, 22, 30, 34, 35; Jasione montana L. – Ap – 15; Juncus bufonius L. – Ap – 14, 16, 21, 30; Lactuca serriola L. – Ar – 18; Lamium album L. – Ar – 2, 8, 12, 18, 19, 21, 22, 38, 41; Lamium maculatum L. – Ap – 10, 35; Lamium purpureum L. – Ar – 13, 31; Lap sana communis L. – Ap – 3, 8, 19, 22, 27, 28, 34, 37, 38, 42; Lathraea squamaria L. – Ap – 35; Lathyrus tuberosus L. – Ar – 11; Leucanthemum vulgare Lam. – Ap – 1, 4, 11, 12, 14, 16, 18, 20, 26, 29, 31, 33, 37, 38; Leucoium vernum L. !! – Erg; ZS (V) – 4, 7, 11, 19, 24, 28, 33; Lilium bulbiferum L. !! – Erg; ZS ( R) – 16, 21; Lilium
139 martagon L. !! – Ap; śJ (V), MB (NT) – 16, 20, 22, 29, 31, 33, 35, 39; Lilium re gale E.H. Wilson – Erg – 31, 40; Linaria vulgaris Mill. – Ap – 19, 26; Lolium pe renne L. – Ap – 4, 8, 11, 12, 13, 14, 15, 18, 19, 35, 38, 42; Lunaria rediviva L. – Erg; śJ (E), MB (EN) – 27, 34; Lupinus polyphyllus Lindl. – Ken – 11, 18, 26; Luzula campestris (L.) DC. – Ap – 1, 23; Luzula pilosa (L.) Willd. – Ap – 7, 9, 27, 42; Lysimachia nummularia L. – Ap – 21, 26; Lysimachia punctata L. – Erg – 11, 12, 18, 25, 28; Lysimachia vulgaris L. – Ap – 1, 42; Maianthemum bifolium (L.) F.W. Schmidt – Ap – 1, 3, 7, 9, 14, 15, 16, 27, 30; Malva alcea L. – Ar – 2, 38; Ma lva neglecta Wallr. – Ar – 12, 21, 28, 41; Malva sylvestris L. – Ar – 8, 18, 36; Ma tricaria maritima L. subsp. inodora (L.) Dostál – Ar – 3, 5, 13, 14, 18, 21, 28, 31, 32, 34, 39, 40, 41, 43; Matteucia struthiopteris (L.) Tod. !! – Ap; śJ (V), MB (NT) – 12, 17, 18, 34; Medicago lupulina L. – Ap – 4, 11, 12, 14; Melampyrum pratense L. – Ap – 1, 9, 14, 16, 23, 31, 33, 42; Melandrium album (Mill.) Garcke – Ap – 3, 4, 6, 11, 14, 18, 19, 21, 26, 28, 32, 33, 34, 38, 40, 41, 43; Melandrium ru brum (Weigel) Garcke – Ap – 1, 22, 26, 41; Milium effusum L. – Ap – 42; Moehrin gia trinervia (L.) Clairv. – Ap – 14, 30, 31; Mycelis muralis (L.) Dumort. – Ap – 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10, 14, 16, 21, 30, 31, 36, 43; Myosotis arvensis (L.) Hill – Ar – 1, 3, 10, 12, 18, 21, 26, 31, 32, 41, 43; Myosotis stricta Link ex Roem. & Schult. – Ap – 6, 15, 23, 42; Myosotis sylvatica Ehrh. ex Hoffm. – Ap – 2, 31, 40; Narcissus jonquilla L. – Erg – 13, 18, 19, 31; Narcissus poëticus L. – Erg – 4, 7, 12, 32; Oenothera biennis L. – Ap – 3, 15, 16, 27; Ornithogalum boucheanum Asch – Ken – 41; Ornithogalum umbellatum L. !! – Ken – 12, 18, 24, 29, 32, 41; Oxalis aceto sella L. – Ap – 1, 7, 9, 11, 16, 19, 26, 27, 30; Oxalis fontana Bunge – Ken – 13, 42; Papaver rhoeas L. – Ar – 18, 31, 41; Paris quadrifolia L. – Ap – 16; Peucedanum oreoselinum (L.) Moench – Ap – 11, 33, 42, 43; Phalaris arundinacea L. – Ap – 27; Phleum pratense L. – Ap – 13, 40; Plantago intermedia Gilib. – Ap – 14, 16, 21, 36, 37, 40, 42; Plantago lanceolata L. – Ap – 8, 11, 12, 14, 15, 18, 19, 26, 28; Plantago major L. – Ap – 3, 8, 11, 14, 18, 19, 38, 41; Poa annua L. – Ap – 4, 8, 11, 12, 14, 17, 18, 19, 21, 22, 25, 28, 31, 32, 38, 41, 43; Poa nemoralis L. – Ap – 7, 8, 14, 15, 16, 19, 22, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 38; Poa pratensis L. – Ap – 1, 14, 19, 23, 31, 36, 37, 38, 43; Poa trivialis L. – Ap – 1, 2, 5, 42; Polygonatum multiflorum (L.) All. – Ap – 5, 7, 8, 9, 10, 16, 17, 21, 24, 29, 33, 34, 35, 40; Polygonum aviculare L. – Ap – 1, 3, 4, 6, 13, 20, 24, 29, 31, 32, 37, 42, 43; Polypodium vulgare L. !! – Ap – 1, 6, 10, 14, 17, 22, 29, 31, 40, 43; Potentilla recta L. – Ap – 5, 15, 19, 36, 40, 42; Pri mula veris L. – Ap – 16; Pteridium aquilinum (L.) Kuhn – Ap – 1, 3, 10, 15, 30, 33, 38, 40; Pulmonaria obscura Dumort. – Ap – 20, 27; Ranunculus acris L. – Ap – 2, 3, 8, 11, 31, 41, 42; Ranunculus repens L. – Ap – 1, 2, 3, 5, 11, 14, 16, 18, 19, 26, 29, 37, 40; Reynoutria japonica Houtt. – Ken – 2, 20, 24, 28, 32, 36, 41; Reynoutria sachalinensis (F. Schmidt) Nakai – Ken – 22; Rudbeckia laciniata L. – Ken – 5, 10, 40, 43; Rumex acetosa L. – Ap – 3, 6, 10, 11, 13, 14, 15, 20, 21, 28, 29; Rumex ace tosella L. – Ap – 2, 7, 10, 12, 15, 18, 22, 25, 27, 32, 33, 37, 38, 40, 41, 42; Rumex conglomeratus Murray – Ap – 3, 8, 33, 35, 40, 42; Rumex obtusifolius L. – Ap – 19, 27, 29; Saponaria officinalis L. – Ap – 1, 6, 8, 10, 11, 12, 13, 20, 21, 26, 29, 31, 33; Scilla sibirica L. – Erg – 4, 8, 15, 18, 27, 31, 41; Scrophularia nodosa L. – Ap – 3, 5, 7, 8, 24, 26, 30, 33, 35, 37, 40, 42; Sedum acre L. – Ap – 11, 15, 18, 38, 39, 40;
140 Sedum maximum (L.) Hoffm. – Ap – 11, 15, 21, 23, 31; Sedum sexangulare L. – Ap – 14; Senecio jacobaea L. – Ap – 2, 7, 13, 29, 41; Senecio vulgaris L. – Ar – 1, 3, 6, 7, 27, 32; Setaria viridis (L.) P. Beauv. – Ar – 4, 9, 11, 13, 15, 28, 42; Silene vulgaris (Moench) Garcke – Ap – 6, 12, 18, 21, 28, 39, 42; Sisymbrium officinale (L.) Scop. – Ar – 1, 6, 10, 18, 19, 28, 37, 38; Spergula arvensis L. – Ar – 1, 3, 18, 34, 37, 39, 40, 42; Spergularia rubra (L.) J. Presl & C. Presl – Ap – 3, 19, 21; Stachys sylvatica L. – Ap – 2, 3, 13, 17, 24, 27, 30, 31; Stellaria graminea L. – Ap – 2, 5, 13, 17; Stellaria holostea L. – Ap – 5, 27, 30, 42; Stellaria media (L.) Vill. – Ap – 1, 2, 3, 5, 7, 8, 9, 11, 14, 15, 18, 19, 22, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 34, 35, 36, 38, 39, 41, 42, 43; Stellaria nemorum L. – Ap – 6, 9, 27; Tanacetum vulgare L. – Ap – 5, 10, 13, 18, 29, 34, 35, 39, 40, 42, 43; Taraxacum officinale F. H. Wigg. – Ap – 3, 4, 8, 11, 12, 14, 15, 18, 19, 22, 26, 27, 28, 34, 38, 39, 40, 41, 42, 43; Telekia speciosa (Schreb.) Baumg. – Erg – 5; Torilis japonica (Houtt.) DC. – Ap – 4, 36, 43; Tragopogon pra tensis L. – Ap – 33, 38; Trientalis europaea L. – Ap – 1, 16, 34, 41; Trifolium alpe stre L. – Ap – 4, 11; Trifolium arvense L. – Ap – 18, 19, 33, 38; Trifolium pratense L. – Ap – 2, 8, 12, 14, 26, 28, 42; Trifolium repens L. – Ap – 4, 11, 12, 15, 18, 19, 26, 28, 34, 37, 38, 40, 41, 43; Tulipa sylvestris L. – Erg – 29; Urtica dioica L. – Ap – 1, 3, 4, 8, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 26, 27, 28, 29, 30, 33, 35, 37, 39, 40, 41, 43; Verbascum nigrum L. – Ap – 3, 10, 12, 16, 18, 20, 25, 28, 29; Verbascum phlomoides L. – Ap – 10, 11, 12, 35, 38; Veronica chamaedrys L. – Ap – 2, 7, 9, 10, 11, 14, 20, 26, 27, 29, 31, 33; Veronica hederifolia L. – Ap – 2, 4, 8, 12, 14, 19, 27, 34, 36, 37, 39, 40; Veronica officinalis L. – Ap – 1, 25, 27, 29, 40; Vicia hirsuta (L.) S.F. Gray – Ar – 6, 38, 42; Viola arvensis Murray – Ar – 5, 14, 15, 18, 34, 35, 36, 37, 39, 40, 41, 42, 43; Viola odorata L. – Ar – 14, 21, 23, 25, 27, 30, 33, 41; Viola reichenbachiana Jord. ex Boreau – Ap – 19, 38, 39, 41, 43.
PODSUMOWANIE
Podczas badań terenowych na cmentarzach w Słowińskim Parku Narodowym stwierdzono 323 gatunki roślin naczyniowych, z czego 92 to przedstawiciele drzew, krzewów i krzewinek, a 232 – rośliny zielne. Analiza grup geograficzno historycz nych wskazuje na wyraźną dominację gatunków rodzimych. Stwierdzono 210 apo fitów, spośród których najczęściej z grupy roślin zielnych występują: Achillea mil lefolium , Aegopodium podagraria , Anthriscus sylvestris , Galium aparine , Geum urbanum . Liczba apofitów – przedstawicieli dendroflory wydaje się wysoka, zwa Ŝywszy na antropogeniczny charakter cmentarzy. Fagus sylvatica , Pinus sylvestris , Populus tremula , Quercus robur , Sarothamnus scoparius są pozostałością po po przednich naturalnych lub zastępczych zbiorowiskach roślinnych tego terenu. Za notowano 114 taksonów (35% flory naczyniowej) antropofitów, które przywędro wały lub przetrwały dzięki człowiekowi. W grupie gatunków uznanych za obce naj liczniejsze są ergazjofity (40 taksonów – 12,4% flory). Nieco mniej liczną grupą są kenofity (29 taksonów – 8,7% flory) i archeofity (23 taksony – 7,1% flory). Do tak sonów uprawianych – kultywarów zakwalifikowano 22 ich przedstawicieli (6,8% flory). Do rzadziej lub mniej licznie notowanych kenofitów naleŜą: Acer negundo ,
141 Clematis vitalba , Echinops sphaerocephalus , Epilobium ciliatum , Heracleum man tegazzianum , Lycium barbarum , Ornithogalum boucheanum , Oxalis fontana , Reynoutria sachalinensis . Częściej na terenie cmentarzy występowały kenofity sadzone jako krzewy ozdobne – Sambucus racemosa i Symphoricarpos albus . Pod ich okapem notowano kenofity zielne – Digitalis purpurea , Hesperis matronalis subsp. matronalis , Impatiens parviflora , Lupinus polyphyllus . Do rzadkich arche ofitów zaliczono: Conium maculatum , Euphorbia peplus , Fallopia convolvulus , Lathyrus tuberosus , Malva alcea , Papaver rhoeas , Vicia hirsuta , V . sativa . Ich obec ność moŜna tłumaczyć przyleganiem do cmentarzy siedlisk segetalnych, jak równieŜ wczesnym rozwojem osadnictwa na Pomorzu Środkowym (Pradzieje... 1975). Do zagroŜonych składników flory roślin naczyniowych Pomorza Gdańskiego (Markowski, Buliński 2004) na badanym terenie naleŜą: Lunaria rediviva (EN), Al lium ursinum (V), Aquilegia vulgaris , Taxus baccata (VU), Lilium martagon , Mat teucia struthiopteris , Ulmus minor (NT). Na Pomorzu Zachodnim (Ginące i zagro Ŝone... 1995) status taksonu wymierającego (E) ma Lunaria rediviva . Na listę gatun ków zagroŜonych (V) wpisano: Allium ursinum , Aquilegia vulgaris , Lilium marta gon , Matteucia struthiopteris . Do gatunków rzadkich (R) zaliczono Rosa gallica i Taxus baccata. Za gatunki specjalnej troski w skali lokalnej uznano taksony lokal nie rzadko występujące: Achillea ptarmica , Armeria maritima subsp. elongata , Co rydalis intermedia oraz gatunki rzadko sadzone, mające status ergazjofitów: Dipsa cus sylvestris , Telekia speciosa , Tulipa sylvestris.
LITERATURA
Amtsblatt 1831. Verlautbarung der Königlichen Regierung zu Cöslin. Vom 8 Juli 1831: 125. Amtsblatt 1874. Ausführungsverordnung der Königlichen Regierung zu Cöslin zur Stran dungsverordnung. Vom 29 Dezember 1874: 270. Bonowska M. 2004. Przemijanie. Śmierć, pogrzeb i Ŝycie pozagrobowe w wyobraŜeniach mieszkańców Pomorza Zachodniego na przełomie XIX i XX wieku. Eco, Poznań. Borchers W. 1931. Totenkultur und Volkskunst in Pommern. Unser Pommerland, 16(9): 67 77. Brüggemann L.W. 1784. Ausführliche Beschreibung gegenwärtigen Zustandes des königl. Preussischen Herzogsthums Vor und Hinterpommern. Bd. 2. Stettin. Cramer R. 1858. Catalogus der Lawenburg und Bütowschen von Adell. W: Geschichte der Lande Lauenburg und Bütow, 1: 64 113. Druck der Universitätsbuch und Steindruckerei von E.J. Dalkowski, Königsberg. Dorow U. 2006.Vergessene Vergangeheit. Der Untergang des pommerschen Gutsbesitzes am Beispiel des Landkreises Lauenburg. Biografie Verlag Ruth Damwerth, Münster. Dubiel A.S. 1982. Ziemia Lęborska 1945 1975. Rejonowa Komisja Historyczna Ruchu Mło dzieŜowego Ziemi Lęborskiej, Zarząd Miejski ZSMP, Lębork. Frącek Z. 1998. Dzieje parafii w Sarbsku. Biuletyn Historyczny Lęborskiego Bractwa Histo rycznego, 6: 12 15. Frącek Z. 2006. Śmierć, cmentarze i sztuka funeralna na Ziemi Lęborskiej. Biuletyn Histo ryczny Lęborskiego Bractwa Historycznego, 26: 34 57. Gillmann W. 1998. Chronik der Stadt Leba 1200 1947. Eugen Verlag, Kiel. Ginące i zagroŜone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. 1995. W. śu kowski, B. Jackowiak (red.). Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
142 Gliewe S. 1931. Kirche und Kirchhof in Rowe. Unser Pommerland, 16(9): 347 350. Grecki H. 1994a. Karta cmentarza Smołdzino, gmina Smołdzino . Biuro Konserwacji Zabyt ków, Szczecin (ms.). Grecki H. 1994b. Karta cmentarza śelazo, gmina Smołdzino . Biuro Konserwacji Zabytków, Szczecin (ms.). Hinz J. 1991. Pommern Wegweiser durch ein unvergessenes Land. Adam Kraft Verlag, Mannheim. Kaemmerer M. 1988. Ortsnamenverzeichnis der Ortschaften jenseits von Oder und Neiße. Verlag Gerhard Rautenberg, Leer. Klempin R., Kratz G. 1863. Matrikeln und Verzeichnisse der Pommerschen Ritterschaft vom XIV in das XIX Jahrhundert. Berlin. Kochanowska J., Bellman B., Wartenberg H. 2007. Smołdzino – Schmolzin. W: Śladami ksiąŜąt pomorskich. E. Kus, U. Schröder, Z. Pawlicki (red.). Zamek KsiąŜąt Pomorskich, Szczecin: 149 154. KruŜycki W. 2000. Ewangelickie cmentarze gminy Wicko. Biuletyn Historyczny Lęborskie go Bractwa Historycznego, 16: 22 26. Kypke L. 1938. Seemanstod und Fischerlos. Ostpommersche Heimat, 15: 3 7. Mamuszka F., Stankiewicz J. 1962. Zabytki powiatu słupskiego. Biblioteka Słupska 8, Poznań. Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagroŜone rośliny naczyniowe Pomorza Gdań skiego. Acta Bot. Cassub., Monographiae 1. Mirek Z., Piękoś Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Vascular Plants and Pteridophytes of Poland. A Checklist. Biodiversity of Poland, 1. Neuschäffer H. 1994. Schlösser und Herrenhäuser in Hinterpommern. Kommissionverlag Gerhard Rautenberg, Leer. Otto H. 1931. Eine Kunstfahrt nach Garde und Rowe. Unser Pommerland, 16(9): 331 335. Pagel K.H. 1989. Der Landkreis Stolp in Pommern. Zeugnisse seiner deutschen Vergangen heit, Lübeck. Palacz M. 2005. Karta cmentarza Sarbsk, gmina Wicko. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabyt ków w Gdańsku, Delegatura w Słupsku (ms.). Pradzieje Pomorza Środkowego. 1975. M. Sikora (red.). Biblioteka Słupska 26, Poznań. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wy stępujących roślin objętych ochroną, DzU, nr 168, poz. 1764. Rutkowski L. 2004. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niŜowej. PWN, Warszawa. Salmonowicz S. 1996. Fryderyk Wielki. Ossolineum, Wrocław Warszawa Kraków. Schulz F., Wolter H.J. 2002. Stolp – Słupsk. Stadt und Landkreis – miasto i powiat. Die Ge schichte der Stadt und des Landkreises in Pommern von 1310 bis ins Jahr 2000. Stolper Heimatgruppe, Bonn. Seneta W., Dolatowski J. 2003. Dendrologia. PWN, Warszawa. Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejścio wymi z lat 1945 1948. 2002. T. Białecki (red.). KsiąŜnica Pomorska, Wydz. Hum. Uni wersytetu Szczecińskiego, Archiwum Państwowe, Szczecin. Sobisz Z., Truchan M. 2005. Zabytkowe parki podworskie Pomorza Środkowego. Pomorska Akademia Pedagogiczna, Słupsk. Stelmachowska B. 1963. Słowińcy i ich kultura. Biblioteka Słupska 11, Poznań. Szalewska E. 1995. Zagospodarowanie przestrzenne i lokalizacja nazw terenowych obszaru Niziny Gardnieńsko Łebskiej w połowie XIX wieku. W: Studia Kaszubsko Słowińskie. III Konferencja Słowińska, J. Borzyszkowski (red.). Słupsk: 31 39. Szalewska E. 1996. Osadnictwo nad jeziorem Gardno i Łebsko. Przemiany po 1945 roku. W: IV Konferencja Kaszubsko Słowińska, H. Rybicki (red.). Słupsk: 215 254.
143 Tetzner F. 1899. Die Slovinzen and Lebakaschuben. Land und Leute, Haus und Hof, Sitten und Gebräuche, Sprache und Literatur in östliche Hinterpommern. Berlin. Truchan M., Sobisz Z. 2006. Ex manor parks of the Słowińskie Coast. Baltic Coastal Zone, 10: 167 178. Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. W: Red list of plants and fungi in Poland. Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (red.). W. Szafer In stitute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków: 9 20.
144