Buprestidae (Coleoptera) Obszaru Natura 2000 „Dolina Zwoleńki” (Plh140006)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Przegląd Przyrodniczy XXXI, 2 (2020): 118-139 Jerzy M. Gutowski, Marek Miłkowski BUPRESTIDAE (COLEOPTERA) OBSZARU NATURA 2000 „DOLINA ZWOLEŃKI” (PLH140006) Buprestidae (Coleoptera) of the Natura 2000 site “Dolina Zwoleńki” (PLH140006) ABSTRAKT: W pracy przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych w latach 2014-2019 w obszarze Natura 2000 „Dolina Zwoleńki” (PLH140006). Stwierdzono obecność 29 gatunków Buprestidae, co stano- wi około 33% fauny Polski w tej grupie owadów. Wykazano m.in. rzadko notowane: Anthaxia chevrieri, Ovalisia decipiens, Agrilus delphinensis, A. graminis i A. salicis. W rezerwacie „Borowiec” położonym na terenie tego obszaru stwierdzono obecność 13 gatunków. Dla szesnastu gatunków bogatkowatych ustalo- no rośliny żywicielskie ich larw, którymi jest 21 gatunków drzew i krzewów. Wyhodowano Euderus agrili (Hymenoptera: Eulophidae) – parazytoida Agrilus suvorovi i A. viridis. Skonkludowano, że z uwagi na ob- serwowane w obszarze dynamiczne zmiany środowiska – zwiększająca się lesistość, wiek drzewostanów i ilość martwego drewna – liczba gatunków będzie w przyszłości wzrastać. SŁOWA KLUCZOWE: Obszar Natura 2000 „Dolina Zwoleńki”, rezerwat „Borowiec”, Buprestidae, fau- nistyka, rośliny żywicielskie, parazytoidy ABSTRACT: The paper presents the results of the research carried out in 2014-2019 in the Natura 2000 site “Dolina Zwoleńki” (PLH140006). The presence of 29 species of Buprestidae was found, which consti- tutes about 33% of the Polish fauna in this group of insects. It has been found, inter alia, rarely reported: Anthaxia chevrieri, Ovalisia decipiens, Agrilus delphinensis, A. graminis and A. salicis. 13 species have been found in the “Borowiec” nature reserve located within this Natura 2000 site. For sixteen Buprestidae species, host plants for their larvae, which are 21 species of trees and shrubs, were determined. Euderus agrili (Hymenoptera: Eulophidae) – the parasitoid of Agrilus suvorovi and A. viridis were bred. It was concluded that due to the dynamic changes in the environment observed in the site – increasing forest cover, age of stands and the amount of dead wood – the number of species will increase in the future. KEY WORDS: Natura 2000 area “Dolina Zwoleńki”, “Borowiec” nature reserve, Buprestidae, faunistics, host plants, parasitoids Wstęp kowo dobrze rozpoznano bogatkowate Roz- tocza (Gutowski 1992), Puszczy Białowieskiej Bogatkowate (Coleoptera: Buprestidae) (Gutowski i Ługowoj 2000, Gutowski et al. to rodzina ciepłolubnych chrząszczy, licząca 2019), rezerwatu „Bielinek” nad Odrą (Gu- w Polsce 88 gatunków (Bilý 2002, Gutowski towski 2006) oraz Puszczy Kozienickiej (Gu- 2005, Byk i Mokrzycki 2009, Jendek i Gre- towski i Miłkowski 2008, Miłkowski 2017). bennikov 2011). Jak dotąd tylko nieliczne ob- Dolina rzeki Zwoleńki nigdy nie była szary w kraju doczekały się kompleksowych obiektem badań koleopterologicznych. W li- opracowań dotyczących tej rodziny. Stosun- teraturze brakuje informacji o występowaniu 118 Gutowski J. M., Miłkowski M. – Buprestidae (Coleoptera) obszaru Natura 2000 ... owadów na tym terenie. Dolina rzeki znana Teren badań jest natomiast ze stosunkowo dużej populacji żółwia błotnego oraz ostoi interesujących ga- Dolina Zwoleńki (fot. 1, 2, 3) rozciąga się w tunków ptaków wodno-błotnych. W 1989 r., południowo-wschodniej części Równiny Ra- doceniając walory przyrodnicze regionu usta- domskiej wchodzącej w skład regionu Wznie- nowiono obszar chronionego krajobrazu „Do- sień Południowomazowieckich. Niewielki, po- lina rzeki Zwoleńki” o powierzchni 286,69 ha, czątkowy fragment doliny należy do Równiny natomiast w 1990 r. na części tego obszaru Kozienickiej (Nizina Środkowomazowiecka) utworzono rezerwat „Borowiec”. Wraz z ak- (Solon et al. 2018). Wg podziału roboczego cesją Polski do Unii Europejskiej sporządzone zastosowanego w „Katalogu fauny Polski” te- zostały analizy zasobów siedlisk i gatunków ren ten znajduje się na Wyżynie Małopolskiej wymagających ochrony. W 2007 r. powołano (Burakowski et al. 1985). Obszar Natura 2000 specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 „Dolina Zwoleńki” rozciąga się od miasta „Dolina Zwoleńki” (PLH140006). Wówczas Zwoleń na południowy wschód wzdłuż rzeki znacznie wzrosło zainteresowanie tym ob- Zwoleńka, aż do granicy obszaru „Przełom szarem jako obiektem badań przyrodniczych. Wisły w Małopolsce” (PLH 060045), w którym Zaowocowało to powstaniem publikacji pod- rzeka ta uchodzi do Wisły (ryc. 1). sumowującej stan wiedzy o przyrodzie tego Powierzchnia obszaru wynosi 2379,3 ha, regionu (Chołuj 2014). Niektóre pojedyncze z czego większość stanowią grunty rolne. Sto- dane dotyczące innych grup owadów, zebra- sunkowo niedużą powierzchnię zajmują zbio- ne przy okazji badań Buprestidae i Ceramby- rowiska leśne – ok. 20% (fot. 2, 3, 4, 5), przy cidae przez autorów niniejszej pracy, znalazły czym w administracji Lasów Państwowych się w następujących publikacjach: Miłkowski znajduje się 77,97 ha należących do Nadle- i Sućko 2015, Borowski i Miłkowski 2017, Ple- śnictwa Zwoleń. Niektóre z siedlisk leśnych wa i Miłkowski 2018, Miłkowski et al. 2019. stanowią przedmiot ochrony w obszarze. Są Po raz pierwszy w Polsce z Doliny Zwoleńki to: grądy środkowoeuropejskie i subkonty- wykazano kołatka Xyletinus pseudoblongulus nentalne (9170) o powierzchni 4 ha oraz łęgi Gottwald, 1977 (Borowski i Miłkowski 2017). wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Obszar Natura 2000 „Dolina Zwoleńki” (91E0) o powierzchni ponad 7 ha (SDF 2020, jest położony stosunkowo blisko Puszczy Ko- Chołuj 2014). W zatorfionej i mocno uwilgo- zienickiej (obszar Natura 2000 „Puszcza Ko- conej dolinie, gdzie rzeka Zwoleńka naturalnie zienicka” PLH140035). Dolina rzeki Zwoleń- meandruje na większości swego biegu, domi- ki, wypływającej z południowo-wschodniej nującym gatunkiem drzewa jest olcha czarna. części Puszczy Kozienickiej, stanowi szlak W domieszce duży udział stanowi czeremcha migracyjny, którym mogą przemieszczać zwyczajna, nierzadko także brzoza brodawko- się zwierzęta, w tym owady. Autorzy niniej- wata i wierzby; mniej liczny jest wiąz szypuł- szej pracy podjęli się zadania polegającego kowy. W ostatnich latach w siedliskach wilgot- na zgromadzeniu wiedzy o bogatkowatych nych zwiększa się udział klonu jesionolistnego, Doliny Zwoleńki i próbie porównania tych zwłaszcza w zachodniej części obszaru. W wyników z danymi dotyczącymi Puszczy Ko- warstwie krzewów dominuje kruszyna po- zienickiej i innych obiektów przyrodniczych spolita, częsta jest kalina koralowa, trzmielina Polski. Celem pracy było także przeanalizo- europejska, a także leszczyna. Na zboczach do- wanie tempa zasiedlania terenów niegdyś rol- liny, niejednokrotnie na gruntach porolnych, niczych przez leśne gatunki bogatkowatych w dominującym gatunkiem jest sosna zwyczajna ślad za postępującą sukcesją lasu na terenach (fot. 4, 5). Domieszkę często stanowi brzoza jeszcze w połowie XX w. nieleśnych. brodawkowata i dąb szypułkowy, a na obrze- żach drzewostanów liczna jest osika, jak rów- nież robinia. We wschodniej części obszaru w prześwietlonych lasach sosnowo-brzozowych warstwę krzewów stanowi żarnowiec miotlasty. 119 Przegląd Przyrodniczy XXXI, 2 (2020) Ryc. 1. Granice obszaru Natura 2000 „Dolina Zwoleńki” (PLH140006). Fig. 1. Borders of Natura 2000 site “Dolina Zwoleńki” (PLH140006). Fot. 1. Rzeka Zwoleńka na przedwiośniu; na pierwszym planie uschnięte olsze – potencjalne miejsce rozwoju przedstawicieli Buprestidae. Siekierka Stara, 27.03.2017 (fot. J. M. Gutowski). Photo 1. Zwoleńka river in early Spring; on the foreground dead Alder tree – a potential habitat for Buprestidae. Siekierka Stara, 27.03.2017 (photo by J. M. Gutowski). 120 Gutowski J. M., Miłkowski M. – Buprestidae (Coleoptera) obszaru Natura 2000 ... Fot. 2. Łęgi w dolinie rzeki Zwoleńki. Barycz Kolonia, 18.08.2014 (fot. J. M. Gutowski). Photo 2. Riparian forest in Zwoleńka river valley. Barycz Kolonia, 18.08.2014 (photo by J. M. Gutowski). Fot. 3. Łęgi i olsy w rez. „Borowiec”, 25.05.2018 (fot. M. Miłkowski). Photo 3. Riparian forest and Alder carr in “Borowiec” nature reserve, 25.05.2018 (photo by M. Miłkow- ski). 121 Przegląd Przyrodniczy XXXI, 2 (2020) Fot. 4. Ubogie bory sosnowe na wydmach, okolice rez. „Borowiec”, 18.08.2014 (fot. J. M. Gutowski). Photo 4. Poor pine stands on dunes, surroundings of “Borowiec” nature reserve, 18.08.2014 (photo by J. M. Gutowski). Fot. 5. Pułapki Moericke’go w borze sosnowo-brzozowym. Andrzejów-Borowiec, 7.07.2019 (fot. M. Miłkowski). Photo 5. Moericke traps in pine-birch wood. Andrzejów-Borowiec, 7.07.2019 (photo by M. Miłkowski). 122 Gutowski J. M., Miłkowski M. – Buprestidae (Coleoptera) obszaru Natura 2000 ... Stosunkowo nielicznie występuje świerk po- dratów siatki UTM (10x10 km): EB48, EB57, spolity, grab, lipa drobnolistna i klon zwy- EB58. Penetrowano siedliska leśne, zadrzewie- czajny. Lasy dębowe zajmują niewielkie po- nia i zakrzewienia (łozowiska, żarnowczyska), wierzchnie. W dolinie Zwoleńki brak jest w opuszczone sady i ogrody. Prace prowadzono drzewostanach jodły i buka, a także jesionu i we wszystkich porach roku. W sezonie wege- modrzewia. Pojedyncze jesiony rosną jedynie tacyjnym wyszukiwano imagines „na upatrzo- jako drzewa przydrożne, modrzewie nato- nego” – na kwiatach i martwym drewnie oraz miast czasem wchodzą w skład zadrzewień zranionych pniach i konarach żywych drzew. przydomowych. Średnia wieku drzewostanów Otrząsano gałęzie drzew i krzewów, „koszo- wynosi ok. 45 lat. Do rzadkości należą stare no” przy użyciu czerpaka entomologicznego drzewa o wymiarach pomnikowych (fot. 6, (czerpakowanie)