12 Mart Muhtira Sürecinde Devrim Dergisi'nin Rolü
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
TC YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ ANA BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI YÜKSEK LİSANS TEZİ 12 MART MUHTIRA SÜRECİNDE DEVRİM DERGİSİ’NİN ROLÜ NESLİHAN ERKAN 4701004 TEZ DANIŞMANI Doç. Dr. ELÇİN MACAR İSTANBUL 2008 TC YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ ANA BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS PROGRAMI YÜKSEK LİSANS TEZİ 12 MART MUHTIRA SÜRECİNDE DEVRİM DERGİSİ’NİN ROLÜ NESLİHAN ERKAN 4701004 Tezin Enstitüye Verildiği Tarih: 17 Aralık 2007 Tezin Savunulduğu Tarih: 23 Ocak 2008 Tez Oy birliği / Oy çokluğu ile başarılı bulunmuştur. Tez Danışmanı : Doç. Dr. Elçin Macar Jüri Üyeleri : Yard. Doç. Dr. Fahriye Dinçer Koçak Yard. Doç. Dr. Fatmagül Demirel İSTANBUL Ocak 2008 ÖZ 12 MART MUHTIRA SÜRECİNDE DEVRİM DERGİSİ’NİN ROLÜ Neslihan Erkan Ocak, 2008 1969 ve 1971 yılları arasında yayınlanan Devrim Dergisi, Türk siyasal düşünce tarihindeki önemli dergilerden bir tanesidir. Dergi şimdiye kadar derinlemesine incelenmemiştir. Devrim ile ilgili yapılan araştırmalar genellikle Yön Hareketi ya da Doğan Avcıoğlu üzerine yoğunlaşmışlar ve kısa bir şekilde Devrim’e yer vermişlerdir. Tüm bu çalışmalar Yön ve Devrim arasındaki devamlılık ilişkisini göstermişlerdir. Ancak bu çalışma diğer çalışmalardan farklı bir bakış açısına sahiptir. Bu tez yalnızca Devrim Dergisini ele almakta ve 12 Mart askeri müdahalesi öncesinde Devrim’in Türk siyaseti ve Türk solu içinde sahip olduğu politik önemi anlamaya çalışmaktadır. Ayrıca tezin ekler bölümünde Devrim yazarlarının tam listesi, dergiye yazma sıklıkları ve derginin dizini yer almaktadır. Devrim Dergisi, tezlerini Kemalizm, anti-emperyalizm ve tam bağımsızlık söylemleri etrafında geliştirmiştir. Devrim yazarları, İkinci Dünya Savaşı sonrasında Türkiye’nin çok partili sisteme geçişini ve Demokrat Parti iktidarını etkileri uzun süre devam edecek önemli kırılma noktaları olarak değerlendirmiştir. Bununla birlikte, Devrim çevresi Türkiye’nin 50’li yıllarını “karşı-devrim yılları” olarak tanımlamışlardır. Bu nedenle Devrim, Demokrat Parti iktidarına son veren 27 Mayıs 1960 darbesi gibi askeri darbelere ciddi bir önem atfetmiştir. Devrim’e göre böyle askeri müdahaleler Kemalist rejimin devrimlerini korumak; Türkiye’nin politik, ekonomik ve sosyal gelişimini sağlayabilmek adına atılması gereken önemli adımlardır. Sonuç olarak Devrim hem Türk siyasi yaşamında hem de 12 Mart döneminde önemli bir role sahiptir. Anahtar Kelimeler: Devrim Dergisi, Doğan Avcıoğlu, 12 Mart Muhtırası i ABSTRACT THE ROLE OF DEVRİM JOURNAL DURING 12 MARCH MILITARY INTERVENTION Neslihan Erkan January, 2008 Devrim, published between the years 1969 and 1971, was one of the most important periodicals in the history of Turkish political thoughts. This journal has not yet been studied in depth. The researches made about Devrim generally concentrated on Yön Movement or Doğan Avcıoğlu and mentioned Devrim briefly. All these works successfully showed the continuity relationship between Yön and Devrim. However this study departs from this viewpoint. This thesis is built around the study of the journal Devrim purely and attempt to understand the political importance of the Devrim in Turkish politics and the Turkish left before the 12 March military intervention. Moreover list of whole Devrim authors, their writing frequency and index of Devrim are given in appendix. Devrim’s thesis developed around Kemalism, anti-imperialism and independency. The authors of Devrim evaluated that the establishment of multi-party system after World War II and the Democratic Party Government were significant breaks which had long-lasting effects. Furthermore they interpreted the fifties “the counterrevolution years”. Therefore Devrim gave a special importance the progressive military intervention such as the coup of 27 May 1960 which ousted the Democratic Party Government. According to Devrim, the coup of army as a necessary step to save the reforms of Kemalist regime and also for economic, social, political development of Turkey. To sum up, Devrim had an important role both in Turkish politics and 12 March era. Key Words: Devrim Journal, Doğan Avcıoğlu, 12 March Militray Intervention ii ÖNSÖZ Bu çalışma çok sayıda kişinin desteğiyle ortaya çıktı. Öncelikle tez danışmanım Yrd. Doç. Dr Elçin Macar’a ve Devrim Dergisi’nin koleksiyonunu ödünç olarak veren Talat Turhan’a teşekkür ediyorum. Sabırları ve fedakârlıkları ile uzakları yakın eden annem Hayriye Tekeoğlu ve babam Seçkin Tekeoğlu’na sonsuz teşekkürler. Onlar olmasaydı belki de bu tez tamamlanmayabilirdi. Tezin her aşamasında bütün olanakları bana sunan, günlük hayatımda kolaylıklar sağlayan, bu çalışmanın sıkıntılarını benimle birlikte yaşayan eşime ve bu tezle birlikte büyüyen oğluma teşekkür ediyorum. Kendilerinden esirgenmiş zamanları geri getirmeyeceğini bilsem de teşekkürlerim tüm aileme. İstanbul; Ocak, 2008 Neslihan Erkan iii İÇİNDEKİLER Sayfa No. TEZ ONAY SAYFASI ÖZ ………………………………………………………………………… i ABSTRACT …………………………………………………………….. ii ÖNSÖZ ………………………………………………………………….. iii İÇİNDEKİLER ……………………………………………………….… iv KISALTMALAR ……………………………………………………..… vi 1. GİRİŞ …………………………………………………………………. 1 2. DEVRİM 'İN TARİHSEL ARKA PLANI…………………………… 5 2.1. 1960’larda Türkiye Solu’nun Gelişimi 5 2.1.1. 60'ların Örgütlü Sosyalist Partisi "Türkiye İşçi Partisi" …… 6 2.1.2. Elitist Bir Aydın Hareketi "Yön" …………………………… 9 2.1.3. Sosyalist Devrim / Milli Demokratik Devrim Tartışmaları … 12 2.2. Küçük Burjuva Radikalizmi: Yön ’den Devrim ’e ………………… 14 2.2.1. “Tepeden İnmeci Devrim” / “Bonapartizm” ……………… 16 2.2.2. Devrim ve Türkiye’de Bonapartist Müdahale ……………… 20 2.3. Bir Dönemin Sonu: “12 Mart” …………………………………… 23 2.4. 12 Mart’tan Sonra Devrim Dergisi ……………………………… 24 3. DEVRİM DERGİSİ …………………………………………………… 26 3.1. Devrim Dergisi’nin Genel Özellikleri …………………………… 26 3.1.1. Devrim Dergisi'nin Çıkarılış Amacı ……………………… 27 3.1.2. Devrim Bildirisi …………………………………………… 30 3.1.3. Devrim Dergi mi? Gazete mi? ............................................. 31 3.1.4. Devrim Yazarları …………………………………………… 32 3.1.5. Devrim ’in Sayfa Yapısı …………………………………… 33 3.2. Devrim Dergisi ve Doğan Avcıoğlu ……………………………… 35 3.3. Devrim ’in “Devrim” Anlayışı ve İktidar Stratejisi ……………… 39 4. DEVRİM DERGİSİ'NİN KONU PROFİLİ………………………… 43 4.1. Devrim ’de Parlamentoculuk “Cici Demokrasi” Tartışmaları …… 44 4.2. Devrim 'de Bülent Ecevit ………………………………………… 48 4.3. Devrim 'de Süleyman Demirel …………………………………… 51 4.4. Devrim ’de Amerika ve İkili Anlaşmalar ………………………… 54 4.5. Devrim ’de Üçüncü Dünya Ülkeleri ……………………………… 58 4.6. Devrim ’in “Ordu” Anlayışı ……………………………………… 60 iv 4.7. Devrim 'in "Kemalizm" Anlayışı ………………………………… 62 4.8. "Devrimci Ordu Gücü" Bildirileri ………………………………… 64 4.9. Devrim 'in 27 Mayıs'a Bakışı ……………………………………… 68 4.10. Devrim 'in 12 Mart'a Bakışı ……………………………………… 71 5. SONUÇ ………………………………………………………………… 78 KAYNAKÇA …………………………………………………………… 83 EKLER …………………………………………………………………… 87 Ek 1. Devrim Dergisi Birinci Sayfa Kapak Örnekleri ………… 87 Ek 2. Devrim Bildirisi ………………………………………… 91 Ek 3. Devrim Dergisi'nde Bir Kez Yazısı Çıkmış İsimler……… 98 Ek 4. Devrim Dergisi'nde Birden Fazla Yazısı Çıkmış İsimler… 101 Ek 5. Devrim Dergisi'nde Birden Fazla Yazısı Çıkmış İsimler… 107 Ek 6. Devrim Dergisi Index…………………………………… 108 ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………………… 187 v KISALTMALAR ABD : Amerika Birleşik Devletleri age : Adı Geçen Eser agm : Adı Geçen Makale AP : Adalet Partisi CHP : Cumhuriyet Halk Partisi DİSK : Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu DP : Demokrat Parti MBK : Milli Birlik Komitesi MGK : Milli Güvenlik Kurulu MDD : Milli Demokratik Devrim ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi OYAK : Ordu Yardımlaşma Kurumu TİP : Türkiye İşçi Partisi TKP : Türkiye Komünist Partisi TÖS : Türkiye Öğretmenler Sendikası TÜRK-İŞ : Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu USA : United States of America t.y. : Tarih yok y.y. : Yayınevi yok vi 1. GİRİŞ 60’lı yıllar olumlu ve olumsuz yönleriyle hem Türkiye hem de Türk Solu adına önemli dönüşümlerin yaşandığı bir dönemdi. 60’lar Türkiyesi’nin belki de en önemli özelliği yakın tarihin dönüm noktasını teşkil eden 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesi ve onun ürünü olan 61 Anayasası ile gelen -sınırlılıkları mevcut olsa da- göreceli özgürlük ortamıydı. Türkiye için hızlı değişim yılları olan 60’larda, her çeşit siyasal ve toplumsal mesele üzerinde ülke tarihinde o güne kadar görülmemiş bir şekilde entelektüel tartışmalar yaşandı. Aslında böyle bir tartışma ortamının doğuşu bir dizi iç ve dış gelişmelere paralel olarak ortaya çıktı. 27 Mayıs sonrası yeni anayasanın mümkün kıldığı görece demokratik ortam Türkiye’nin toplumsal hayatına önceki yıllara kıyasla yepyeni bir boyut getirdi. 1960’larda geçmişte görülmemiş boyutlarda siyasallaşmış aydın kesimi, hızlı bir şekilde politize olmuş işçi ve gençlik kitleleri toplumsal değişmenin ritmini ciddi boyutlarda arttırdı. Siyasal hayatta daha önce belirgin bir yeri olmayan bu gruplar bu dönemde ağırlıklı olarak seslerini duyurmaya başladılar. Aydınoğlu’na göre, 60’lı yıllarda gençlik, ordu, sendikalar, aydınlar ya da siyasi partiler arasında ortaya çıkmış olan bütünlüğün, 27 Mayıs sonrasının olumlu yanlarından bir tanesi olduğu söylenebilirdi1. 60’lı yılların ortalarında “demokrasi”, “bağımsızlık” ve “sosyalizm” sözcükleri aydınlar, gençler ve işçiler üzerinde yeni umutlara kapı açarken, Türkiye demokrasisi de yeni bir boyut kazandı2. 1 Ergun Aydınoğlu, Türk Solu (1960–1971): Eleştirel Bir Tarih Denemesi, (İstanbul: Belge Yayınları, 1992), 27. 2 Artun Ünsal, Umuttan Yalnızlığa Türkiye İşçi Patisi (1961–1971),