Viltet i Samnanger Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane

Samnanger kommune og Fylkesmannen i Hordaland 2003

MVA-rapport 16/2003

Viltet i Samnanger

Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane

Samnanger kommune og Fylkesmannen i Hordaland 2003

MVA-rapport 16/2003

Foto på framsida frå toppen (namn på fotograf i parentes): Orrhane, tjeld, flaggspett, hønsehauk, hjort (Magnus J. Steinsvåg), stor salamander (Stein Byrkjeland).

Illustrasjonar er gjengitt med løyve: Direktoratet for naturforvaltning: s 20, 22, 23, 24 Viggo Ree: s 21, 25, 26, 27, 29 Rune Roalkvam: s 19

Ansvarlege institusjonar: Rapport nr: Samnanger kommune og Fylkesmannen i Hordaland, Miljøvernavdelinga MVA-rapport 16/2003

Tittel: ISBN: 82-8060-024-8 Viltet i Samnanger. Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane ISSN: 0804-6387

Forfattarar: Tal sider: Magnus Johan Steinsvåg og Olav Overvoll 45

Kommunalt prosjektansvarleg: Dato: Hans Kristian Stenerud (miljø- og landbrukssjef) 10.11.2003

Samandrag: Etter initiativ frå Fylkesmannen si miljøvernavdeling, har Samnanger kommune gjennomført revidering av eksisterande viltkart for kommunen. Målet med kartlegginga har vore å gi ei oppdatert oversikt over viktige viltområde til bruk i arealforvaltinga og å gi ei oversikt over kva viltartar som er observerte i kommunen. Medan det gamle viltkartet nesten utelukkande omhandla jaktbare artar, omfattar den nye kartlegginga alle viltartar i høve til det utvida viltomgrepet: Alle artar innan gruppene amfibiar, krypdyr, fugl og land- pattedyr. Det er lagt spesiell vekt på artar med økonomisk og rekreativ verdi (først og fremst hjortevilt), truga- og sårbare artar (raudlisteartar), område som er viktige for enkeltartar eller artsgrupper og om- råde som er spesielt artsrike. Kartverket er delt i fire tema: 1) Hjorteviltkart, 2) småvilt, 3) opplysningar unnateke offentlegheit og 4) prioriterte viltområde (viktige- og svært viktige viltområde). Det sistnemnde temaet vil vere det viktigas- te i overordna plansamanheng. Alle opplysningane føreligg digitalt. I denne rapporten er to kart ved- lagt; hjorteviltkartet og prioriteringskartet. To område i Samnanger er vurderte som svært viktige viltområde og 8 som viktige. Det er registrert 153 viltartar i kommunen: 3 amfibiar, 1 krypdyrart, 122 fugleartar og 27 pattedyrartar. Ein har hatt avgrensa ressursar til kartleggingsarbeidet og resultatet kan difor ikkje reknast som full- stendig. Dessutan kan situasjonen for viltet endre seg over tid, både naturleg og som ein følgje av tekniske inngrep og endra arealbruk. Det er difor naudsynt å oppdatere kartverket med jamne mellom- rom både for å fange opp endringar i arealbruk og ny kunnskap om viltet. Gjennom supplerande felt- undersøkingar og opplysningar frå lokalkjende, vonar ein at kartverket over tid kan bli både meir pre- sist og meir komplett.

Referanse: Steinsvåg, M.J. & Overvoll, O. 2003. Viltet i Samnanger. Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane. – Samnanger kommune og Fylkesmannen i Hordaland, MVA-rapport 16/2003: 1-45.

Emneord: Samnanger kommune, viltkartlegging, biologi, zoologi, amfibiar, krypdyr, fuglar, pattedyr

Samnanger kommune Norsk Viltkompetanse Fylkesmannen i Hordaland 5650 Tysse v/ Magnus Johan Steinsvåg Miljøvernavdelinga 5437 Finnås Postboks 7310 5020 Bergen Tlf: 56 58 74 00, Fax: 56 58 74 01 Tlf: 53 42 19 97, Mob: 97 12 19 60 Tlf: 55 57 22 00, Fax: 55 57 22 01

www.samnanger.kommune.no www.norskviltkompetanse.no www.fylkesmannen.no/hordaland www.miljostatus.no/hordaland

1. FORORD

Det vart på midten av 1990-talet fremja forslag om å starte viltkartlegging i Samnanger kommune, men det stranda på grunn av mangel på midlar. Bakgrunnen for viltkartlegginga i 2003 er mellom anna oppmodning og tilskot frå Fylkesmannen i Hordaland. Vidare har Stortinget vedteke i Stortingsmelding nr. 58 (1996-1997) at alle kommunar skal ha gjennomført kartlegging og verdiklassefisering av det biologiske mangfaldet innan utgangen av 2003.

Viltkartlegginga skal vera eit verktøy i offentleg forvaltning som skal sikre leveområde for viltet. Priori- tert område får ikkje kategorien vern, men det bør takast spesielle omsyn til desse områda i planpro- sessar.

For å sikre det faglege nivået på arbeidet vart det tidleg klart at kommunen måtte leige inn private konsulentar med kompetanse innan botanikk og zoologi til å gjennomføra kartleggingsarbeidet. Etter ein tilbodsrunde vart det gjort avtale med Magnus Steinsvåg om viltkartlegging og Bjørn Moe fekk oppdraget med kartlegging av biologisk mangfald.

Magnus Steinsvåg starta med viltkartlegging i juni 2003. Arbeidet starta med eit møte med Vilt- og fiskenemnda i Samnanger kommune. Møte var eit utgangspunkt for å få informasjon om tidlegare arbeid og registreringar i kommunen, samt informasjon om aktuelle kontaktpersonar. Det vart også i etterkant av møtet skrive ein artikkel i Samningen, om kartlegginga som føregjekk. Samningane vart i samband med artikkelen oppfordra til å kome fram med interessante registreringar i kommunen.

Det har vore relativt lite registreringar av vilt i kommunen tidlegare. Magnus Steinsvåg har på den andre sida laga eit godt dokument ut frå den informasjon og dei midla som har vore til rådvelde.

Me vil takke alle som har delteke i kartleggingsarbeidet. Vidare vil med oppfordra alle til å kome med nye innspel til planen. Dette gjeld både nye funn og endringar.

Me vil også takke miljøavdelinga hos Fylkesmannen i Hordaland for støtte i form av midlar og fagleg rådgjeving. Ein spesiell takk til Olav Overvoll for godt samarbeid og digitalisering av kartmaterialet.

Samnanger kommune har no fått eit viltkart med oversikt over dei mest verdfulle områda for viltet. Det er eit ynskje at denne informasjon skal verte nytta i arealforvaltninga både av dei tilsette i kommunen og av politikarane. Me har også eit håp at planen skal inspirera både unge og gamle i høve til interes- sa til å ta vare på naturen, og at viltkartet med tida skal verta meir utfyllande.

Tysse 24.11.2003

Hans Kristian Stenerud miljø- og landbrukssjef

5

2. INNHALD

1. FORORD ...... 5 2. INNHALD ...... 7 3. INNLEIING ...... 9 Bakgrunn...... 9 Lovgrunnlag ...... 9 Internasjonale konvensjonar ...... 9 Andre sentrale dokument ...... 10 Kvifor sikre eit mangfald av viltartar ...... 10 4. FRAMSTILLING OG BRUK AV VILTKART...... 11 Praktiske problem ved viltkartlegging...... 11 Utforming av viltkarta ...... 11 Korleis bruke viltkarta?...... 12 Viltrapporten...... 12 Tilgang til kartfesta informasjon ...... 12 Oppdatering og revisjon av viltkarta...... 12 5. METODIKK FOR ARBEIDET I SAMNANGER...... 13 Organisering av prosjektet ...... 13 Innsamling av informasjon ...... 13 Utarbeiding av rapporten...... 13 Kartframstilling ...... 13 6. NATURGRUNNLAGET...... 14 Geografisk plassering og arealbruk ...... 14 Landskap og geologi ...... 14 Klima ...... 14 Vegetasjon ...... 14 7. SKILDRING AV VILTOMRÅDA I SAMNANGER ...... 15 Svært viktige viltområde...... 15 Viktige viltområde...... 15 Viktige trekkvegar for hjort ...... 16 8. TRUA OG SÅRBARE ARTAR I SAMNANGER...... 17 Raudlister ...... 17 Viktige trugsmål mot viltet ...... 17 9. STATUS FOR VILTET I SAMNANGER...... 19 Amfibiar ...... 19 Krypdyr...... 19 Fuglar ...... 19 Pattedyr...... 26 Kva bør kartleggast betre?...... 30 10. BRUKARINTERESSER I NATUREN OG KONFLIKTAR I FORHOLD TIL VILTET ...... 31 Skogbruk ...... 31 Jordbruk ...... 31 Friluftsliv og ferdsel ...... 32 Jakt...... 32 Faunakriminalitet...... 32 Bustadar og industri ...... 32 Vegar...... 32 Vassdragsregulering ...... 33 Kraftleidningar ...... 33 Avfall ...... 33 Oppdrettsanlegg...... 33 11. INFORMANTAR...... 34 12. LITTERATUR...... 34 13. ARTSLISTE...... 37 14. KART...... 41 Kart 1. Hjortevilt...... 43 Kart 2. Prioriterte viltområde ...... 45

7

3. INNLEIING

BAKGRUNN naturen sin produktivitet og artsmangfald blir bevart. §7 fastset at omsynet til viltinteresse- Naturområda våre blir i aukande grad utsette for ne skal innpassast i den oversiktplanlegginga inngrep av ulike slag. Bygging av bustadfelt, i kommune og fylke. Innpassing av viltinteres- industri og andre naturinngrep utgjer eit stadig sene i arealplanlegginga krev solid kunnskap større press på areala. I denne samanheng er om viltet i det aktuelle planområdet. Kunnska- det viktig å kunne integrere viltinteressene i pen om ulike funksjonsområde må vere kart- planarbeidet. Bakgrunnen for å lage eit viltkart- festa, slik at arealplanleggjarar i sitt daglege verk er først og fremst eit ønskje om at viltinte- arbeid kan ta dei naudsynte omsyn. Viltlova ressene i større grad skal bli tatt omsyn til i are- fastset òg at vedkommande myndigheit på eit alforvaltinga, mest på lokalt nivå gjennom kom- tidleg stadium i planlegginga skal søke samar- muneplanen sin arealdel, men òg regionalt og beid med viltorgana. nasjonalt. Dei offentlege brukarane av kartverket • Plan- og bygningslova pålegg kommunen vil først og fremst vere kommunen, Fylkeskom- m.a. å utarbeide kommuneplanar for areal- munen, Fylkesmannen og Direktoratet for natur- disponeringa der alle samfunnsinteresser, forvaltning. også viltinteressene, skal vurderast.

• Skoglova legg rammene for bruk og utnytting Det er òg eit ønskje at viltkart og viltrapport skal av skogareala. Lova sitt føremål er å fremje vere med å auke kunnskapen og interessa for skogproduksjon, skogreising og skogvern, vilt blant kommunen sine innbyggjarar. Difor er men lova fastslår òg at det skal leggjast vekt det viktig at kart og rapport blir tilgjengeleg for på skogen sin funksjon som livsmiljø for plan- skular og naturinteresserte i kommunen. tar og dyr og som område for jakt og fiske. I

Hordaland er ein relativt liten del av arealet Tidlegare viltkart har vore prega av einsidig fo- skogkledd (ca. 17%), men skogsmiljøa er vik- kusering på det jaktbare viltet. Dei nye viltkarta tige viltbiotopar. Forvalting og drift av desse er meir omfattande og skal i prinsippet omfatte områda er difor svært viktige i viltforvaltings- alle viltlevande landpattedyr, fuglar, amfibium og samanheng. krypdyr. Dette er i tråd med det såkalla utvida • Naturvernlova. Områdevern og vern av en- viltomgrepet, jamfør viltlova sin §2. Det er ikkje keltobjekt skjer med heimel i naturvernlova. økonomisk mogleg å kartleggje alle funksjons- Områdevern er eit viktig verkemiddel for å sik- område for alle viltartar, det er heller ikkje prak- re spesielle naturområde. Særleg viktig i vilt- tisk forvaltingsmessig sett. Difor er det i kvar samanheng er opprettinga av sjøfuglreservat kommune gjort eit utval over kva artar og arts- og våtmarksreservat. grupper ein ut frå lokale, forvaltingsmessige • Friluftslova skal først og fremst avklare forhol- omsyn meiner det er viktig å få kartlagt. Typiske det mellom grunneigarar og friluftsfolk, men døme er særleg viktige vinterbeite og trekkvegar lova nemner òg at ferdsel i utmark skal føregå for hjort, hekkeplassar for enkelte rovfuglartar, omsynsfullt overfor grunneigarar, brukarar og spelplassar for storfugl, sjøfuglkoloniar, våt- andre. Ein skal difor òg ta omsyn til viltet ved markslokalitetar og spettelier (skogslier med ferdsel i skog og mark. gammal lauv og blandingsskog, eldre ospeholt • Lov om motorferdsel i utmark har som ut- og god tilgang på død ved). Førekomstar av gangspunkt at motorisert ferdsel i utmark skal truga- og sårbare artar står sjølvsagt òg sent- vere forbode. Lova sitt føremål er å regulere ralt. På denne måten ønskjer ein å kartfeste motorferdsel i utmark og vassdrag ”med sikte område som er av særskilt verdi for ulike viltart- på å verne om naturmiljøet og fremme trivse- ar, og som ein difor bør ta spesielle omsyn til i len”. To tilhøyrande forskrifter av 1988 er òg arealplanlegginga. sentrale her.

LOVGRUNNLAG INTERNASJONALE KONVENSJONAR At ein skal ta omsyn til viltet og viltet sine leve- Noreg har ratifisert (underteikna og gitt si tilslut- område er grunnfesta i lovverket. Viltlova er ning til) fleire internasjonale avtalar som er sette den mest sentrale, men fleire andre sektorlover i verk for å sikre det biologiske mangfaldet. In- har relevans for viltforvaltinga. ternasjonale avtalar forpliktar også på lokalt

plan, fordi det er her den praktiske forvaltninga • Viltlova legg rammer for forvaltninga og ut- finn stad. øving av jakt og fangst. Sentralt står føre-

målsparagrafen, §1, som fastslår at viltet og • Ramsarkonvensjonen (1975) gjeld vern av viltet sine leveområde skal forvaltast slik at våtmarksområde, særleg med tanke på fuglar.

9

• Washingtonkonvensjonen – CITES (1975) KVIFOR SIKRE EIT MANGFALD AV regulerer den internasjonale handelen med VILTARTAR trua og sårbare viltartar. Grunnen til at vern av viltet har blitt gjenstand for • Bernkonvensjonen (1979) har som føremål å både internasjonale og nasjonale lovverk og verne europeiske artar av ville dyr og plantar, avtalar er mange, men dei fleste er bygde på og leveområda deira. erkjenninga at vi sjølve er ein del av naturen og • Bonnkonvensjonen (1979) gjeld vern av trua heilt avhengige av naturprodukt for å overleve. og sårbare viltartar som regelmessig kryssar Grovt sett kan argumenta delast inn i tre hovud- landegrensene (trekkjande artar). grupper: • Riokonvensjonen eller biodiversitetskon-

vensjonen (1993) legg opp til nasjonale pro- • Økonomiske- og materielle argument: Men- sessar der partane sjølv må identifisere biolo- neska har til alle tider vore avhengige av viltet gisk mangfald som krev bevaringstiltak. Parta- for å overleve, og i nyare tid har viltet mange ne er dessutan forplikta til å utvikle nasjonale stader blitt ein viktig økonomisk ressurs. Sjølv strategiar for berekraftig bruk og bevaring av om ikkje alle dyreartar er like viktige økono- biologisk mangfald. Riokonvensjonen er den misk og materielt i dag, kan mange artar truleg internasjonale avtalen som i størst grad har bli viktige for oss i framtida. konsekvensar på lokalt plan fordi den under- Eit genetisk mangfald er òg viktig for mennes- strekar verdien av lokalt biologisk mangfald. ka si materielle og økonomiske utvikling. Hus- Denne konvensjonen har truleg vore ei viktig dyra våre er framavla frå eit fåtal ville artar. årsak til at den nasjonale forvaltinga ønskjer å Ved stadig seleksjon på enkelte eigenskapar satse på ei landsdekkjande, kommunevis kart- dukkar det nesten alltid opp uforutsette prob- legging av biologisk mangfald. lem, ved at visse uønskte eigenskapar følgjer

dei ønskte. Seleksjon på eit fåtal eigenskapar ANDRE SENTRALE DOKUMENT fører òg til tap av genetisk variasjon. Ville po- Fleire dokument utgjevne av styresmaktene er pulasjonar kan i denne samanheng vere viktig sentrale i forhold til viltforvalting. Gjennom som kjelde til ”nytt” genetisk materiale. Gen- stortingsmeldingane gir styresmaktene uttrykk forsking på ville dyr kan òg vere viktig i sam- for korleis ein ønskjer å forme politikken på band med vidare husdyravl fordi det hjelper spesielle område i åra framover. Her uttrykkjer oss til å forstå dei naturlege seleksjonsmeka- ein gjerne politiske målsetjingar og kva verke- nismene. middel ein vil setje i verk får å nå desse. • Kulturelle- og estetiske argument: Storviltjakta kan vere ein økonomisk viktig ressurs, men det • St. melding nr. 13 (1992-93) om FN konferan- er neppe økonomien som er drivkrafta bak je- sen om miljø og utvikling i Rio de Janeiro. geren sin motivasjon for å drive jakt. Jakt har • St. prp. 56 (1992-93) Om samtykke til ratifise- lange kulturelle tradisjonar, og det å drive jakt ring av konvensjonen om biologisk mangfald. er kanskje òg ein del av mennesket sin nedar- • St. melding nr. 31 (1992-93) Den regionale va biologi. Både for jegeren og andre natur- og planleggingen og arealpolitikken friluftsinteresserte, er opplevinga av naturen i • Miljøverndepartementet sitt rundskriv til kom- seg sjølv ofte det viktigaste. Og sjølv om sær- munane (T-937) ”Tenke globalt - handle lokalt”. interessene er mange, er eit mangfald av vilt- • St. melding nr.58 (1996-97) Miljøvernpolitikk artar ofte ei kjelde til rikare naturoppleving. for en bærekraftig utvikling. Dugnad for framti- • Etiske- og moralske argument: Mennesket er da. den einaste dyrearten som med fullt medvit • St. melding nr. 8 (1999-2000) Regjeringens kan utrydde andre artar. Dette gir oss eit sær- miljøvernpolitikk og rikets miljøtilstand. skilt ansvar. Mange hevdar at alle levande or- • St. melding nr. 42 (2000-2001) Biologisk ganismar har den same retten til eksistens, mangfald. Sektoransvar og samordning. uavhengig av om dei synes til nytte eller skade for mennesket. Vi har òg eit ansvar i forhold til framtidige generasjonar sine moglegheiter for naturbruk og naturopplevingar.

10

4. FRAMSTILLING OG BRUK AV VILTKART

PRAKTISKE PROBLEM VED er hjort den einaste aktuelle arten). Når det gjeld VILTKARTLEGGING beiteområde for hjort kan enkelte vinterbeiteom- råde vere viktige å kartfeste. Dette gjeld helst i Dei ulike viltartane set ulike krav til leveområdet område der det er sannsynlig at tilgang på vin- sitt. Leveområdet skal dekke fleire funksjonar, terbeite kan vere ein minimumsfaktor i snørike først og fremst næring, hekke-/yngleplass og vintrar. skjul. Nokre artar er spesialiserte, medan andre artar er meir tilpasningsdyktige og kan finnast i ei 2) Småvilt. Oversikt over viktige førekomstar og rekkje ulike biotopar. Enkelte små plante- og funksjonsområde for småviltet. I praksis dreier insektetarar kan klare seg med leveområde på denne informasjonen seg stort sett om fuglar. berre nokre titals kvadratmeter, medan t.d. høn- Men spesielt viktige førekomstar av amfibiar kan sehauken gjerne brukar eit areal på 20-50 km2. òg vere viktig å kartfeste (t.d. alle førekomstar av Dei store rovdyra er ekstreme i sitt krav til stor- stor salamander og særleg store yngleplassar leik på leveområde. T.d. reknar ein med at ei for frosk og padde). familiegruppe av gaupe (ho med to ungar) treng 3) Skjerma opplysningar. Nokre opplysningar er eit leveområde på ca. 500 km2. Einslege hann- untatt offentlegheit fordi det kan tenkast at opp- gauper kan ha leveområde som er opptil 1500 lysningane kan bli misbrukt og at allmen kjenn- km2. skap til dei kan vere til skade for den aktuelle Det som først og fremst bestemmer storleiken viltarten. Dette gjeld m.a. hekkeplassar for en- på leveområdet er næringstilgangen. Kor stort kelte rovfuglartar og spelplassar for storfugl og leveområde eit individ eller eit ynglepar med orrfugl. Opplysningane er tilgjengelege for saks- ungar treng kan variere geografisk, alt etter lokal handsamarar i kommunen og hos Fylkesman- næringstilgang. For mange artar forandrar kravet nen, og vil først og fremst bli nytta i tilfelle der ein til leveområde seg også med årstidene, både står framfor konkrete arealinngrep. når det gjeld storleik og kvalitet. Desse momenta gjer viltkartlegginga komplisert 4) Prioriterte viltområde. Dette temaet er framstilt og det er umogleg å fange opp alle viktige funk- med grunnlag i dei tre andre og viser område sjonsområde for alle artar. Ein har difor vore der viltet bør ha høg prioritet. Kartet over priori- nøydd til å gjere eit utval. Utvalet er gjort ut frå terte viltområde vil vere det viktigaste når det kunnskap om dei ulike viltartane sin biologi og gjeld å trekke opp dei store linjene i areal- førekomst i kombinasjon med praktiske omsyn. planlegginga. Ein deler dei prioriterte viltområda Enkelte område er relativt enkle å avgrense, i to kategoriar; svært viktige viltområde og viktige som t.d. viktige våtmarksområde, faste hekke- viltområde. plassar og spelplassar. Det er mykje verre å avgrense ein art sitt leveområde, og ei slik av- Svært viktige viltområde grensing må bli skjønsmessig. Når det gjeld Dette er område som ut frå artsførekomstar og funk- leveområde har ein lagt vekt på å kartfeste om- sjon blir vurderte å vere spesielt viktige. I desse områ- råde for arealkrevjande og/eller fåtalige artar da bør viltinteressene bli tillagt avgjerande vekt i areal- med spesielle biotopkrav. Slike artar det knyter planlegginga. Tekniske inngrep som fører til forringing seg ofte store forvaltingsmessige utfordringar til av områda sin verdi for viltet er uønskt. Det same fordi leveområda, grunna storleiken, ofte blir gjeld tiltak som fører til auka ferdsel og forstyrringar i utsette for fragmentering (blant dei mest aktuelle området. Ved planlegging av tiltak eller aktivitetar i artane i Hordaland er villrein, hønsehauk, stor- slike område er det viktig at viltansvarlege på kommu- ne- og fylkesnivå blir kontakta tidleg i planprosessen fugl, kvitryggspett). slik at negative konsekvensar blir så små som mog- leg. UTFORMING AV VILTKARTA

Alle kommunar som har gjennomført viltkart- legging har dei kartfesta opplysningane på digi- Viktige viltområde tal form. På denne måten kan kartdata lett til- Også i desse områda bør ein gi viltinteressene høg prioritet i arealsaker. Desse områda har ikkje like passast kommunen sitt kartinnsynsverkty og avgjerande kvalitetar for viltet som dei svært viktige kommunen kan framstille kart med ulike tema viltområda. Likevel gjeld dei same retningslinjene her. etter behov.

Ved utskrift av viltkart er det vanleg å dele infor- masjonen på fire temakart: Også i områda utanfor dei prioriterte viltområda pliktar ein , jf. Viltlova, å ta normale omsyn til viltet! 1) Hjortevilt. Oversikt over hjorteviltet sine vikti- gaste beiteområde og trekkvegar (i Samnanger

11

Mange mindre område som ikkje har kome med TILGANG TIL KARTFESTA INFORMASJON i viltkartlegginga kan likevel reknast som verdful- Viltkarta er først og fremst meint å vere ein rei- le viltområde. Dette gjeld t.d. område med frodig skap til bruk i arealplanlegginga. Kommunen er skog i kantar mot kulturmark, kantskog langs difor viktigaste brukar, men også anna offentleg elvar og bekkar, mindre vatn/tjørn og område og privat forvalting vil kunne bruke desse data- med rik lauvskog i kulturlandskapet. Sjølv om setta i ulike samanhengar. Det er eit ønskje at desse områda ikkje er viste på viltkartet, er det den enkelte grunneigar skal ta omsyn til biolo- viktig å vere klar over verdien slike område kan gisk mangfald på sin grunn. Aktuelle grunneiga- ha både som leveområde og spreiingskorridorar rar skal difor informerast og få tilgang til relevan- for viltet. te opplysningar. Skular bør få tilgang til rapport

og kart til bruk i lokalundervisninga. Relevante KORLEIS BRUKE VILTKARTA? lag, organisasjonar eller enkeltpersonar vil, Viltopplysningane kan ha mange bruksområde, gjennom kjennskap til kart og rapport, kunne men er først og fremst tenkt brukt i kommunal kome med konstruktive innspel til endringar og arealforvalting. Oversikta over prioriterte viltom- ny informasjon. råde eignar seg best når dei store linjene i kom- Gjennom Fylkesmannen si miljøvernavdeling og muneplanarbeidet skal trekkjast. Dei prioriterte Direktoratet for naturforvaltning blir datasetta viltområda tyder ikkje vern, men bør sjåast på fagleg vurderte og lagt inn i Naturbasen. Natur- som ein ”ver varsam plakat”, der ein ønskjer at basen er ein nasjonal database for kartfesta viltinteressene skal bli tekne særskilt omsyn til. naturinformasjon som no er tilgjengeleg over Dersom det likevel skal gjerast større arealinn- internet. grep i slike område, bør dei meir detaljerte opplysningane frå dei andre temakarta nyttast OPPDATERING OG REVISJON AV for å prøve å gjere konfliktane så små som råd. VILTKARTA I mange tilfelle vil det vere naudsynt med supp- Jamleg oppdatering av viltkartverket er viktig lerande undersøkingar i forkant av større areal- for å 1) påføre ny kunnskap og 2) fange opp inngrep. Dette gjeld særleg der dei underlig- eventuelle endringar i viltet sin bruk av arealet, gande artsopplysningane er usikre og mangel- anten det skuldast naturlege endringar eller fulle. endringar som følgje av tekniske inngrep. Det Dei prioriterte viltområda legg ikkje formelle rest- blir anbefalt ein årlig gjennomgang av kartver- riksjonar på vanleg næringsverksemd som t.d. ket i samråd med Fylkesmannen for påføring skogsdrift. Men ved planlegging av større inn- av nye opplysningar eller korrigeringar. Det blir grep i slike område oppfordrar ein den enkelte også anbefalt ein hovudrevisjon kvart fjerde år, grunneigar til å ta særlege omsyn og å rådføre i samband med revisjon av kommuneplanen. seg med personar med fagkompetanse innan Fordi ein har hatt avgrensa ressursar til kart- viltbiologi. Også i slike tilfelle vil det ofte vere leggingsarbeidet kan ikkje resultatet reknast naudsynt med supplerande undersøkingar. som fullstendig. Det er fullt mogleg at enkelte

område som burde ha blitt klassifisert som VILTRAPPORTEN prioriterte viltområde kan ha blitt oversett eller Viltrapporten er ein viktig del av viltkartverket. at enkelte prioriterte viltområde har fått for vid Her finn ein mellom anna ein kort omtale av dei avgrensing. Ved kartfestinga er det òg gjort viktigaste viltområda med ei grunngjeving for skjønsmessige vurderingar, som nok kan vere kvifor dei har fått høg prioritet. I tillegg blir alle gjenstand for diskusjon. Gjennom revideringar, dei ulike artane som er registrert i kommunen som både inkluderer informasjon frå publikum omtala. Nokre artsomtalar gir viktig bakgrunn for og feltarbeid utført av fagfolk, vonar ein at pre- å kunne sette artsinformasjonen på karta i rett sisjonen i viltkartverket vil kunne forbetrast perspektiv. med tida. Viltrapporten bør gjerast tilgjengeleg for alle som Både kommunen og Fylkesmannen si miljø- jobbar med arealplanlegging i kommunen, t.d. vernavdeling tek gjerne imot ny informasjon og teknisk kontor og landbrukskontoret, og kan med endringsforslag! fordel delast ut til skular, organisasjonar og inte- resserte einskildpersonar.

12

5. METODIKK FOR ARBEIDET I SAMNANGER

ORGANISERING AV PROSJEKTET innleiingskapitlet, kapitlet om framstilling og bruk av viltkart, kapitlet om raudlisteartar og delar av Kommunalt prosjektansvarleg har vore miljø- og kapitlet om brukarinteresser. Layout er utarbeidd landbrukssjef Hans Kristian Stenerud. Konsu- av Fylkesmannen si miljøvernavdeling. lent/viltkartleggar har vore Magnus Johan Artslista er utarbeid på grunnlag av generell Steinsvåg, Norsk Viltkompetanse. Avgrensing kunnskap om fuglefaunaen i kommunen, opp- og vekting (verdivurdering) av viltområde har lysningar frå Zoologisk Museum Bergen og blitt utført av konsulenten i samarbeid med gjennomgang av litteratur. Ein del av opplys- Fylkesmannen si miljøvernavdeling. ningane er funne ved gjennomgang av ”Krom-

pen”, Norsk Ornitologisk Foreining sitt regional-

tidskrift for Hordaland. INNSAMLING AV INFORMASJON

Feltarbeid, innsamling og kartfesting av viltopp- lysningar har blitt gjennomført av Magnus Johan KARTFRAMSTILLING Steinsvåg. Følgjande informasjonskjelder er Manuskarta er digitaliserte av Fylkesmannen si nytta: miljøvernavdeling etter manuskart i målestokk • Opplysningar frå Fylkesmannen si miljøvern- 1:50 000 utarbeidd av viltkartleggar. I nokre avdeling tilfelle er det nytta digitale markslagskart ved • Intervju med lokale personar med kunnskap vurdering av områdegrenser. om viltet i kommunen Den generelle metoden for kartframstilling er • Arkivmateriale og eldre viltkart skildra i DN-handbok 11 (DN 1996). Her legg ein • Litteratur opp til at karta over prioriterte viltområde blir • Norsk hekkefuglatlas (nettdatabasen) framstilt ved såkalla overleggsanalyse. Denne • Eigne feltregistreringar metoden er ikkje brukt i Samnanger. Her er av- grensinga av prioriterte viltområde gjort med fagleg skjøn, på grunnlag av opplysningar om UTARBEIDING AV RAPPORTEN artsførekomstar og kunnskap om dei aktuelle artane sine habitatkrav. Viltrapporten sin spesielle del er skreve av Mag- nus Johan Steinsvåg. Olav Overvoll ved Fyl- kesmannen si miljøvernavdeling har skreve

13

6. NATURGRUNNLAGET

GEOGRAFISK PLASSERING OG for å ha mykje nedbør. Ved målestasjonen i AREALBRUK Kvitingen er årsgjennomsnittet på 4000 mm. Til samanlikning ligg det normale i ”regnbyen” Samnanger kommune ligg i midtre del av Hor- Bergen på rundt 2000 mm. Gjennomsnittleg daland (sjå kart på framsida). Kommunesente- årstemperatur ligg på 8-6 ºC. Gjennomsnitts- ret er Tysse som saman med Bjørkheim utgjer temperatur i januar og juli ligg på høvesvis -4-0 den største tettstaden i kommunen. Samnang- ºC og 12-16 ºC (Moen 1998). er grensar til Bergen og Os kommune i vest

Fusa i sør, Vaksdal i nord og Kvam i aust. Det totale arealet er på 265,5 km2. Av dette utgjer VEGETASJON jordbruksareal i drift 2.776 daa (1%) og pro- duktiv skog 30.759 daa (12%). Heile 84% av Sjølv om det umiddelbart kan sjå ut til at furu- arealet ligg over 150 moh. skog er den dominerande skogtypen i Samn- anger (Kart 1), er lauvskogsarealet nesten like stort. Dei største, samanhengande skogområ- LANDSKAP OG GEOLOGI da i kommunen er likevel furuskog med varie- rande innslag av lauvtre. Lauvinnslaget i furu- Landskapet i kommunen varierer sterkt frå skogen er jamt over nokså ungt, noko som fjord til høgfjell og vidder. Det er òg mykje skog vitnar om tidlegare utnytting av skogen, både og skogkledde lier i Samnanger. Fjellmassivet som beitemark og til vedhogst. Enkelte lauvtre Gullfjellet og Samnangerfjorden er ein domine- er likevel nokså gamle, som t.d. i området ved rande del av landskapsbiletet vest i kommu- Merkesåsen, der ein finn fleire nokså grove nen. Mot aust dominerer høgfjell og dei to dal- eiker i furuskogen. I låglandet er det godt inn- føra mot Kvitingen og Kvamskogen. Kommu- slag av varmekjær lauvskog og rik edellauv- nen sitt høgste punkt er Tveitakvitingen på skog med alm og lind finst på lune stader med grensa til Kvam og Fusa, 1299 moh. gunstig geologi. Langs elvar og bekkedrag er Store delar av berggrunnen aust og nord i det ofte oreskog. Etter kvart som ein kjem hø- kommunen består av harde djupbergartar, gare over havet minkar innslaget av varmekjæ- medan området kring Samnangerfjorden òg re lauvtre, og opp mot skoggrensa er bjørka har ein del av meir lettforvitrande bergartar det dominerande lauvtreslaget. Skoggrensa som fylitt, glimmerskifer, glimmergneis og kalk- ligg mellom 500 og 600 moh. i austlege delar stein. av kommunen og på ca. 400 moh. i vest. I

mange område over skoggrensa finn ein blå-

bærlynghei med sterkt innslag av krekling og KLIMA blokkebær. Mykje av fjellheia i Samnanger er Sjølv om Samnanger kommune ikkje ligg heilt i sterkt beita og mange stader meir dominert av det ytre kystlandskapet, blir klimaet her rekna grasartar (Spikkeland 2001). Dei høgaste fjell- som oseanisk. Det vil seie at det i stor grad er områda og område med harde bergartar har påverka av havet. Typisk for slikt klima er mil- nesten ingen vegetasjon. de vintrar og kjølige somrar, mykje nedbør og høg luftfukt (Moen 1998). Samnanger er kjent

14

7. SKILDRING AV VILTOMRÅDA I SAMNANGER

Gjennom viltkartlegginga er det avgrensa 10 Område 4. Sørvika-Kleppe prioriterte viltområde i Samnanger, 2 svært vikti- Kupert furuskogsområde på varierande bonitet ge og 8 viktige. I det følgjande blir kvart einskilt og med varierande lauvtreinnslag. Det har føre- viltområde gitt ein kort omtale. Numra på dei gått litt hogst i området. Ein av to kjende hekke- ulike viltområda refererer til områdenumra på plassar for hønsehauk i Samnanger ligg i dette viltkartet (Kart 3). området. Området blir òg brukt av storfugl. Det føreligg ingen konkrete observasjonar av spetter i området, men det vart observert ein god del SVÆRT VIKTIGE VILTOMRÅDE hakkemerke på gadd under synfaring sommaren 2003. Område 2. Djupvikåsen-Steinafjellet-Furåsen

Større, relativt urørt furuskogområde på varie- Område 6. Nordvikvatnet rande bonitet med innslag av myrar og større Mindre vatn i kulturlandskapet ved Nordvik. Ve- vatn. Området er m.a. viktig leveområde for getasjonen kring vatnet gir skjul for m.a. ande- storfugl. Det er registrert ein tiurleik i området, fuglar som stokkand og toppand. På haust og men det kan truleg vere fleire. Hønsehauk er vinterstid blir vatnet òg periodevis nytta av laks- tidlegare konstatert hekkande i området, og sjølv and og songsvane. På markane rundt vatnet er om den gamle hekkeplassen ser ut til å vere det fleire hekkande par med vipe (Byrkjeland borte, hekkar arten truleg innan området fram- 1995). leis. Storlom er registrert både i Stemmevatnet og Sævellavatnet. Hekking er konstatert i Sæ- Område 7. Frøylandsvatnet vellavatnet. Områda frå Djupvikåsen og sørover Utsleppsvatn frå Frøland kraftverk, gjer at delar mot Kolle blir rekna som eit viktig vinterbeiteom- av vatnet normalt er ope heile vinteren. Dette, råde for hjort. saman med at store delar av vatnet er nokså

grunt, gjer det til eit viktig næringssøksområde Område 5. Årland-Nordbygda for andefugl. M.a. har vatnet i lang tid vore ein av Furuskogsområde med innslag av mindre myrar. dei klassiske overvintringslokalitetane for song- Området har godt innslag av eldre, grov furu- svane i Hordaland (Byrkjeland & Voie 1999), skog på høg bonitet, ein biotop som er viktig sjølv om talet på individ sjeldan er over 20-30. leveområde for fleire sårbare og arealkrevjande Elles er stokkand, toppand, kvinand og laksand artar. Det hekkar hønsehauk innan området og vanleg å sjå på vatnet vinterstid. Områda nær området er eit viktig leveområde for storfugl. Det vatnet er sannsynleg hekkeområde for stokkand er registrert ein tiurleik i området. I ei lita tjørn og krikkand. På dyrka mark på austsida av vat- finn ein den truleg einaste attverande lokaliteten net finn ein den største hekkebestanden av vipe med stor salamander i Samnanger. i Samnanger.

Område 8. Totland-Svendsdalen VIKTIGE VILTOMRÅDE Relativt urørt skogområde med både furuskog Område 1. Rolvsvåg og lauvskog. Det er m.a. registrert hekkande Relativt urørt barskogområde med eldre furu- kvitryggspett i området. Området blir elles rekna skog. Området er meir frodig enn furuskogen som eit viktig vinterbeiteområde for hjort. rundt, som stort sett er svært skrinn. Frå tidlega- re er det registrert ein tiurleik i området. Området Område 9. Øvrebø har kvalitetar som gjer det sannsynleg som hek- Relativt kupert barskogsområde med innslag av ke- og næringssøksområde for kvitryggspett. lauvtre. Stadvis, særleg langs elva, er det inn- slag av grov osp. Området er aktuelt med tanke Område 3. Skilåna-Skard på spettefugl. Både dvergspett, kvitryggspett og Område med eldre skog vest for Storelvi, mel- gråspett er observerte i området og hekkar lom Skilåna og Skard. I nordvest dominert av sannsynleg. furuskog, lauvskog mot Skardsvatnet og Skard. Området er ein del av eit viktig vinterbeite for Område 10. Grønsdal hjort og har potensial som hekkeområde for artar Variert, relativt urørt, kupert skogområde med knytt til eldre skog. Det er funne reirhol, sann- både furu- og bjørkeskog. Området er potensielt synleg kvitryggspett, i området og stadvis er det hekkeområde for kvitryggspett og hønsehauk, mykje spor etter spetteaktivitet på gadd. Storfugl men bør undersøkast betre. Det føreligg opplys- blir sett jamleg under hjortejakta, men det er ningar om ein tiurleik i området. ikkje funne nokon leik i området.

15

VIKTIGE TREKKVEGAR FOR HJORT 8. Langatjørna-Oppheim Trekket går frå fjellområda kring Langatjørna Hjorten er vanleg over heile Samnanger og og ned til Oppheim. hjortestiar finst på kryss og tvers nær sagt over alt i skogområda. Hjorten er nok ganske fleksi- 9. Hisdalsfjellet-Krånipa bel når det gjeld trekkvegar og det skal mykje Går frå Hisdalsfjellet, over fjellet og ned Våg- til at vår eigen arealbruk legg hindringar i ve- halsgjelet. gen for hjorten sine vandringar. I forvaltings- messig samanheng er det særleg viktig å vere 10. Leitet-Holmavatnet merksam på trekk der hjorten har få alternativ Går frå vinterbeiteområdet ved Årland til Troll- dersom ei trekkrute blir sperra, og område der botn i Bergen kommune. dyra ofte kjem i land etter kryssing av fjord.

Dei mest markerte trekkrutene for hjort i 11. Årland-Bogafjellet Samnanger er teikna inn på hjorteviltkartet Går frå vinterbeiteområdet ved Årland over (Kart 1). Kor presist desse trekkrutene er av- Fitjavatnet og ned Bogadalen i Vaksdal. merka varierer nok ein del.

12. Merkesåsen-Høystakken 1. Øvstebø-Tverrdalen-Holmane Går frå Merkesåsen, langs Fitjavatnet til områ- Trekket er todelt og går frå vinterbeiteområdet da kring Høystakken i Vaksdal. kring Djupvikåsen, kryssar vegen, går nord- austover mot Fossåsen og vidare mot Holma- 13. Fiskevatnet-Blåfjell ne. Ved Fossåsen deler trekket seg og går ned Går frå Blåfjell i Vaksdal over fjellet ned mot mot Sævellavatnet og Tverrdalen mot Fusa. Fiskevatnet.

2. Trengereid-Baggeskardet 14. Bjørndalen-Høysæterli Trekket går frå vinterbeitet vest for Nordbø og Går frå beiteområdet vest for Totlandsfjellet og sørover langs Samnangerfjorden mot Os. nordaustover mot Høyæter.

3. Kvamskogen-Grøet 15. Nordodden-Djupviki Går frå Furedalen, over Tordalselva og Rau- Trekk frå vinterbeiteområdet i områda kring nebottsdalen mot Grøet. Djupvikåsen til vinterbeiteområda i Liahæddi.

Trekket kryssar fjorden på det smalaste. 4. Byrkjefjellet-Totlandsfjellet

Går frå Byrkjefjellet og over Teigaelva, ned 14. Eineråsen-Årland Hullabotnen mot Totlandsfjellet. Går frå skogområda kring Eineråsen over ve-

gen aust for Brunane. Kryssar så hovudvegen 5. Totlandsfjellet-Gjønavatn og går mot vinterbeiteområda ved Årland. Går frå Totlandsfjellet over Frølandselvi og mot

Gjønavatnet. 15. Storelva

Trekket går frå Eineråsen til Oppheim. Kryssar 6. Bukkafjellet-Helleberget vegen sør for Grasdalen. Går frå Bukkafjellet på grensa til Vaksdal, sør- over Klungerdalen og over Helleberget ved 16. Bjørndalen-Austbø Fiskevatnet. Går frå Bjørndalen og skogområda vest for

Totlandsfjellet, over Storelvi og vegen mot 7. Trengereidfjorden Austbø. Går frå vinterbeiteområdet kring Liahæddi og Hytteheiane. Kryssar fjorden på det smalaste.

16

8. TRUA OG SÅRBARE ARTAR I SAMNANGER

RAUDLISTER Ansvarsartar Ei raudliste inneheld òg ei oversikt over såkalla ansvars- For å oppnå større fokus på artar som er sjeld- artar. Dette gjeld artar som det aktuelle landet har eit ne, truga eller i tilbakegang, er det utarbeidd spesielt forvaltningsansvar for, fordi store delar av bestan- spesielle oversikter over slike artar, med ei vur- den på gitte tidspunkt oppheld seg i landet. Ansvarsartar dering av dagens bestand og bestandsutvikling. treng ikkje vere sjeldne eller truga. Døme på norske an- svarsartar som er vanlege er fjellrype og bergirisk. Det er dette som blir kalla raudlister. IUCN (In- ternational Union for the Conservation of Nature) gir ut slike lister på verdsbasis og mange land VIKTIGE TRUGSMÅL MOT VILTET har gitt ut nasjonale raudlister. Den offisielle Mange plante- og dyreartar er naturleg sjeldne, norske raudlista blir utgitt av Direktoratet for men mange er i tilbakegang som følgje av men- naturforvaltning. Dei siste åra har også enkelte neskeleg aktivitet. Her er lista opp nokre viktige fylkesmenn utgitt fylkesvise (regionale) raudlis- typar trugsmål mot biologisk mangfald: ter. Meininga med regionale raudlister er å rette Handel med ville dyr blir rekna som den tredje fokus på regional bestandssituasjon og dermed største illegale marknaden på verdsbasis. Sær- sikre at tiltak blir gjennomført for å sikre levedyk- leg i tropiske strøk kan samling vere eit problem tige bestandar også på lokalt og regionalt plan. for allereie fåtalige artar. I vårt land er slik ulov- Nokre artar på den nasjonale raudlista kan vere leg handel i første rekkje knytt til rovfuglar og relativt vanlege regionalt og lokalt. I slike tilfelle kanskje særleg vår største falk; jaktfalken. har det aktuelle fylket eller den aktuelle kommu- Intensiv jakt eller forfølging har ført til at enkelte nen eit særskilt forvaltingsansvar. Ei raudliste dyreartar har blitt utrydda eller gått kraftig tilbake. kan òg innehalde artar som er i framgang, men Døme frå vårt land er fjellrev og dei store rovdy- som i nær fortid har hatt sterkt reduserte bes- ra gaupe, ulv, bjørn og jerv. tandar (t.d. havørn). Miljøgifter utgjer eit alvorleg trugsmål mot enkel- Raudlistene må reviderast relativt ofte etterkvart te artar. Rovdyr er spesielt utsette, fordi giftstoffa som kunnskapen om artane aukar (situasjonen blir meir konsentrerte for kvart ledd i nærings- for enkelte artar kan òg endre seg relativt raskt). kjeda. Vandrefalken er eit klassisk døme på Nasjonale raudlister blir gjerne reviderte kvart dette: Bruk av DDT i landbruket førte til at vand- femte år. Raudlista denne rapporten byggjer på refalken fekk problem med reproduksjonen er Nasjonal rødliste for truede arter i Norge 1998 (eggskalfortynning), og bestanden gjekk kraftig (DN 1999). Det er òg utarbeidd ei regional raud- tilbake. Etter at bruken av DDT vart forbode har liste for Hordaland: Handlingsplan for truete og bestanden tatt seg opp att og er framleis i vekst. sårbare viltarter i Hordaland (Danielsen 1996). Innføring av framande artar. På mange av Stille- Dei ulike kategoriane ein finn i den siste utgåva havsøyane står mange bakkerugande fugleartar av den nasjonale raudlista er definerte under. i ferd med å forsvinne som ei følgje av introduk-

sjon av katt og rotter. I vårt land er minken eit Utrydda - Ex (Extinct) døme på introduksjon av ein art som har fått Artar som har forsvunne som reproduserande i landet. Om- uheldige følgjer (Minken er opprinneleg ein fattar vanlegvis artar som ikkje har vore påvist dei siste 50 åra. nordamerikansk art som vart importert til Noreg som pelsdyr). Mange sjøfuglkoloniar på øyar Direkte trua - E (Endangered) Artar som står i fare for forsvinne i nær framtid dersom dei nær fastlandet lid periodevis store tap grunna negative faktorane fortset å virke. minken sin predasjon på egg og ungar.

Sårbar - V (Vulnerable) Øydelegging av naturtypar og leveområde. Det Artar med sterk tilbakegang, som kan gå over i gruppa direk- hjelper lite å verne artar dersom ein samtidig te trua dersom dei negative faktorane fortset å virke. ikkje vernar områda artane er avhengige av. Sjeldan - R (Rare) Her i landet er problemstillinga først og fremst Artar som ikkje er direkte trua eller sårbare, men som likevel aktuell i samband med reduksjon i arealet av er i ein utsett situasjon, fordi dei er knytt til eit avgrensa geo- våtmark og gammalskog og bortfall av enkelte grafisk område eller ein liten bestand med spreidd og spar- sam utbreiing. kulturlandskapstypar som følgje av endra driftsformer i landbruket. Omsynskrevjande - DC (Declining, care demanding) Artar som ikkje tilhøyrer føregåande kategoriar, men som grunna tilbakegang krev spesielle omsyn og tiltak. Innføring av framande artar og øydelegging av

Bør overvakast - DM (Declining, monitor species) leveområde blir rekna som dei største trugs- Artar som har gått tilbake, men som ikkje blir rekna som trua. måla mot biologisk mangfald. For desse er det grunn til å halde eit auge med bestandssitu- asjonen.

17

Tabell 1. Raudlista viltartar i Samnanger. For artar med tilfeldig førekomst er trugsmål ikkje nemnt.

Status i Noreg Artar Førekomst i Samnanger Moglege lokale trugsmål

Direkte truga (E) Stor salamander Berre ein lokalitet intakt i dag, men • Utsetting av fisk, drenering og utfylling status usikker. av dammar Sårbar (V) Hønsehauk Fåtalig hekkefugl, 3-5 hekkande par • Redusert areal av gammalskog • Hogging av reirtre Jaktfalk Mogleg hekkefugl • Blyforgiftning (via skadeskotne ryper)? • Faunakriminalitet Hubro Usikker, men mogleg hekkefugl • Kraftlinjer Vendehals Fåtalig hekkefugl • Bortfall av beitemark og skogsbeite? Kvitryggspett Fåtalig hekkefugl • Reduksjon I areal av gammalskog • Mangel på ståande, død ved Sjeldan (R) Songsvane Regelmessig vintergjest • Kraftlinjer Kongeørn Fåtalig hekkefugl, 1-2 par • Forstyrring på hekkeplass • Faunakriminalitet Fiskeørn Sjeldan og tilfeldig gjest - Jerv Tilfeldige streifdyr - Omsynskrevjande Smålom Truleg fåtalig hekkefugl, 1-2 par • Drukning i fiskegarn (DC) Storlom Fåtalig hekkefugl, 1-2 par • Drukning i fiskegarn Havørn Jamleg observert, men truleg ikkje • Reduksjon i areal av gammalskog hekkefugl • Forstyrring på hekkeplass Fjellmyrløpar Sjeldan gjest - Gråspett Fåtalig hekkefugl • Redusert areal av eldre lauv- og bland- ingsskog • Mangel på død ved Bør overvakast (DM) Nattravn Sjeldan • - Piggsvin Relativt fåtalig • Påkøyrslar Skjeggflaggermus Truleg fåtalig ? Dvergflaggermus Truleg relativt vanleg ? Langøyreflaggermus Truleg fåtalig ? Oter Observert • Drukning i fiskegarn Gaupe Tilfeldige streifdyr -

Tabell 2. Norske ansvarsartar i Samnanger

Årstid Art Norsk del (%) av europeisk bestand Førekomst i Samnanger

Hekkebestand Havørn 45 Jamleg observert, ingen hekking registrert Jaktfalk 38 Mogleg hekkefugl (1 par) Fjellrype 42 Vanleg hekkefugl i fjellet Raudstilk 35 Truleg fåtalig hekkefugl Svartbak 31 Jamleg observert, mogleg hekkefugl Skjærpiplerke 88 Regelmessig observert Bergirisk 59 Vanleg hekkefugl Vinterbestand Storskarv 30 Fåtalig men regelmessig vintergjest Siland 30 Fåtalig hekkefugl Heile året Lemen Minst 25 Vanleg i fjellet, flukterande bestand Oter Minst 25 Usikker, truleg særs fåtalig Jerv Global raudlisteart Tilfeldige streifdyr

18

9. STATUS FOR VILTET I SAMNANGER

AMFIBIAR porterings- og sjeldenhetskomité), og det finst ein slik komite i kvart fylke. Enkelte artsfunn Stor salamander Triturus cristatus Dir. truga (E) må imidlertid godkjennast av ein nasjonal ko- Tidlegare kjende ein til minst tre lokalitetar med mité NSKF (Norsk sjeldenhetskomité for fugl). stor salamander i Samnanger (Dolmen 1997). Det er utarbeidd lister over kva artar som krev To av desse har for ei tid sida blitt grøfta og godkjenning av desse komiteane. Artsfunn blir drenert, og dermed mist sin verdi som sala- publiserte i årlege rapportar i lokaltidsskriftet manderhabitat. I dag er berre ein lokalitet in- for NOF Hordaland, Krompen, av LRSK og i takt, men det er uvisst om arten framleis finst NOF sitt nasjonale tidsskrift, Ornis Norvegica, her. av NSKF. Desse publikasjonane inneheld òg

observasjonsdato, observasjonsstad og namn Frosk Rana temporaria på observatør. Relativt vanleg. Førekjem i store delar av kom- Denne viltrapporten følgjer NOF sin praksis på munen. M.a. observert ved Lavrandsfossen dette feltet. Blant artar som krev godkjenning ved Kvitingen, ca. 500 moh. av LRSK eller NSKF er difor berre artar med

godkjende funn rekna som offisielle. For desse Padde Bufo bufo blir det referert til aktuelle publikasjonar frå Relativt vanleg i ytre delar av kommunen, men sjeldanhetiskomiteane. For enkelte uvanlege er nok mindre talrik enn frosk. eller spesielle observasjonar som ikkje krev

godkjenning, er det referert til andre skriftlege

kjelder eller til observatør. KRYPDYR Meir stoff om LRSK sitt arbeid finn du på NOF-Hordaland Hoggorm Vipera berus sine internettsider. Her er det m.a. lagt ut oppdaterte lister Stadvis vanleg art, og truleg utbreidd over det over artar som må godkjennast og rapporteringsskjema for meste av kommunen. nedlasting: http://cyberbirding.uib.no/nof/lrsk/.

FUGLAR LOMMAR

Blant landlevande virveldyr står fuglane i ei Smålom Gavia stellata Omsynskrevjande (DC) særstilling når det gjeld utbreiing og artsrik- Fåtalig hekkefugl, 1-2 par. Hekkar nær vass- dom. I Samnanger er det registrert 122 fuglear- kanten, ofte i små fisketomme vatn. tar. Av desse er omlag 80 registrerte som hek- kefuglar. Samanlikna med mange andre kom- Storlom Gavia arctica Omsynskrevjande (DC) munar i Hordaland, særleg dei ytre kystkom- Fåtalig hekkefugl, 1-2 par. Blir m.a. jamleg munane, er desse tala lave. I Bømlo til dømes, observert i Sævellavatnet og Stemmevatnet. er det registrert 224 fugleartar med omlag 120 Reiret blir plassert i vasskanten, ofte på torv- hekkeartar (Steinsvåg & Overvoll 2003). Årsa- breidder i litt større, fiskerike vatn. ka til at artstalet for Samnanger er lavt, ligg m.a. i at kommunen ligg for langt inne i landet i forhold til trekkleia for mange trekkfuglar. Samnanger har dessutan lite av grunne marine område som kan gje grunnlag for hekke- og vinterbestandar av sjøfugl. Det har kanskje òg litt å seie at kommunen opp gjennom tidene har hatt låg aktivitet av hobbyornitologar.

Kvalitetssikring av fugleobservasjonar Å artsbestemme fuglar i felt kan ofte vere svært vanskeleg, sjølv for erfarne ornitologar. Enkelte artar er svært like av utsjånad, og fak- torar som lysforhold, observasjonsavstand og STORMFUGLAR observasjonstid gjer artsbestemminga ofte svært vanskeleg. For å kvalitetssikre fugleob- Havsvale Hydrobates pelagicus servasjonar har Norsk Ornitologisk Forening, Eit individ i samlinga ved Zoologisk Museum difor oppretta ekspertutval som vurderer inn- Bergen ber merkelappen Haga, Samnanger, rapporterte observasjonar. Det regionale orga- og er datert november 1951. Havsvala er ein net for kvalitetssikring heiter LRSK (Lokal rap- såkalla pelagisk art som normalt berre kjem inn

19

til kysten for å hekke. Kraftige pålandsvind kan Toppand Aythya fuligula av og til tvinge enkeltindivid inn i fjordområda, Fåtalig, men relativt stabil overvintringsgjest. men dette skjer nok svært sjeldan. Arten blir m.a. jamleg observert vår og haust i Nordvikvatnet (Idar Reistad pers. medd.).

SKARVAR Ærfugl Somateria mollissima Hekkar ytst langs kysten, og blir i Samnanger Storskarv Phalacrocorax carbo Ansv. vinterbestand oftast observert på fjorden utanom hekke- Fåtalig men regelmessig vintergjest. Kan òg sesongen. sjåast på fjorden haust og vår. Kvinand Bucephala clangula Relativt fåtalig gjest utanfor hekketida. Kan STORKEFUGLAR sjåast både på fjorden og i ferskvatn. Fast vintergjest m.a. i Frølandsvatnet. Gråhegre Ardea cinerea Relativt fåtalig hekkfugl. Ein hekkekoloni er Siland Mergus serrator Ansvarsart vinterbestand registrert på holmen i Nordvikvatnet. Fåtalig hekkefugl. Blir òg observert i Sam- nangerfjorden utanom hekketida. Stork Ciconia ciconia Eit individ vart observert på Nordvik 14/10- Laksand Mergus merganser 1999 (Falkenberg 2001). Førekjem fåtalig men regelmessig utanom hekketida. Kan oftast sjåast i opne fiskerike vatn, t.d. i Frølandsvatnet. ANDEFUGLAR

Songsvane Cygnus cygnus Sjeldan (R) ROVFUGLAR Fåtalig, men relativt regelmessig vintergjest. Frølandsvatnet er ein stabil overvintringslokali- tet for opptil 20-30 individ. Er det isfritt kan Havørn Haliaeetus albicilla Omsynskrevjade (DC) Ansvarsart hekkebestand songsvane òg observerast i andre vatn som Blir observert regelmessig heile året, særlig Skardsvatnet og Nordvikvatnet. langs fjorden, men har blitt observert heilt oppe

ved Kvitingen. Nærmaste kjende hekkeplass ligg i Fusa.

Hønsehauk Accipiter gentilis Sårbar (V) Fåtalig hekkefugl med anslagsvis 3-5 hekkan- de par. Fordi hønsehauken tradisjonelt er knytt til større, samanhengande område med eldre furuskog, er arten særleg sårbar i forhold til moderne skogdrift.

Sporvehauk Accipiter nisus Sannsynleg fåtalig hekkefugl. Truleg meir van- leg enn hønsehauken, men er ikkje konstatert Grågås Anser anser hekkande i Samnanger. Trekkande individ kan observerast vår og haust. Det er årleg observert over 100 rastan- Fjellvåk Buteo lagopus de grågjess ved Sotabottsvatnet i Kvitingen Fåtalig hekkefugl, men kanskje den vanlegaste (Eivinn Tysseland). rovfuglen i Samnanger. Smågnagarspesialist som kan stå over hekking i dårlege smågna- Krikkand Anas crecca garår, det kan difor vere relativt store svinging- Sannsynleg hekkefugl. Arten trivest i grunne ar i hekkebestanden. Fjellvåken er knytt til næringsrike vatn og tjørn. områda i og over skoggrensa. Er registrert hekkande m.a. ved Kvitingen (Eivinn Tysse- Stokkand Anas platyrhynchos land pers. medd.), og ved Fitjavatnet (Johan Vanleg hekkefugl. Hekkar ved mange grunne Røssland pers. medd.). og næringsrike tjern i Samnanger. Ungekull er m.a. registrert på Nordvikvatnet (Johan Røss- Kongeørn Aquila chrysaetos Sjeldan (R) land pers. medd.). Fåtalig hekkefugl. Truleg hekkar 1-2 par innan kommunegrena. Kongeørna er knytt til fjellskog

20

og opne fjellområde. Eit kongørnpar har til Fjellrype Lagopus mutus Ansvarsart hekkebestand vanleg fleire reir dei vekslar mellom. Slike al- Vanleg hekkefugl. Fjellrypa har tradisjonelt ternative reir kan ligge fleire km frå kvarandre. tilhald høgare til fjells enn lirypa. Trivest på Vaksne fuglar kan sjåast i territoriet heile året, karrig lyngmark eller blokkmark heilt øvst i men ungfuglar trekkjer ofte ut mot kysten i vierregionen og opp i lavregionen. I hekkese- vinterhalvåret. songen finn ein ofte fjellrypa i vierregionen medan dei på hausten trekkjer lenger opp i Fiskeørn Pandion haliaetus Sårbar (V) lavregionen. I Noreg har fjellrypa normalt til- Sjeldan streifgjest. Berre ein observasjon føre- hald i det same området året rundt. ligg, eit individ observert 4/5-1981 (LRSK- arkiv). Hekkar i hovudsak i aust- og søraustle- Orrfugl Tetrao tetrix ge delar av landet. Ganske vanleg hekkefugl i variert, høgarelig- gande skog, ofte bjørkeskog med innslag av Tårnfalk Falco tinnunculus opne parti innimellom. Myrkantar og skogkan- Sannsynleg fåtalig hekkefugl. Hekkar i tørre og tar mot gamle uteslåttar med god tilgang på solvarme, høge bergveggar, gjerne med vege- lauvtre og rik undervegetasjon, er ofte optimale tasjonsrike berghyller. Smågnagarar utgjer den område for orrfuglen. I skogbrukssamanheng viktigaste næringa. Trekkfugl som forlet landet kan det vera fordelaktig for orrfuglen dersom kring oktober. de blir sett att store, gamle bjørketre med rak- lar. Det er registrert fleire spelplassar for orr- Dvergfalk Falco columbarius fugl i Samnanger. Mogleg fåtalig hekkefugl. Hekkar i område med stor tettleik av småfugl, ofte i frodige bjørkelier Storfugl Tetrao urogallus nær vatn, på grensa mot høgfjellet. Trekkfugl, Fåtalig hekkefugl. Ein kjenner til 6 leikar i men overvintring i kyststroka kan førekomme. Samnanger, men status for desse i dag er ukjent. I områda kring Merkesåsen ved Nord- Jaktfalk Falco rusticolus Sårbar (V) bygda ser bestanden ut til å vera god. Rundt Ansvarsart hekkebestand 1990 vart registrert 6-8 spelande tiurar på ein Mogleg fåtalig hekkefugl. Rypespesialist som leik i dette området, og det var berre 2,5-3 km lever i fjellet. Byggjer ikkje reir sjølv og er difor til naboleiken i aust (Kjoberg & Larsen 1993). avhengig av ravne- og fjellvåkreir. Bestanden Storfuglen er avhengig av mosaikkprega land- har lenge vore i tilbakegang utan at ein er sik- skap med naturleg gamal furuskog og innslag ker på årsakene til dette. av myr. Arten blir negativt påverka av skogbru- ket ved drenering av myrar som er viktige opp- vekstområde for kyllingar, og hogst av eldre HØNSEFUGLAR blåbærfuruskog.

Lirype Lagopus lagopus Vanleg hekkefugl i fjellbjørk- og vierbeltet. TRANEFUGLAR Lirypa føretrekkjer område med skiftande ve- getasjon (Pedersen 1994). Fleire faktorar er Åkerrikse Crex crex Direkte truga (E) over tid med på å påverke bestandane av liry- Var tidlegare mogleg fåtalig hekkefugl, men det pe. Faktorar som kan tenkjast å ha negativ er ikkje kjent observasjonar frå Samnanger i verknad på bestanden er m.a. endra bruk av nyare tid. Åkerriksa var fram mot midten av utmarka ved lavare nivå i tradisjonelle aktivite- 1960-åra eit ganske vanleg innslag i kultur- tar, som vedhogst og kvistsanking, endra bei- landskapet fleire stader i Hordaland. Etter inn- tebruk, klimaendringar, auka jaktpress, miljø- føring av maskinell- og tidlegare slått, forsvann gifter og bygging av kraftlinjer. arten som regelmessig hekkefugl.

VADEFUGLAR

Tjeld Haematopus ostralgeus Sannsynleg fåtalig hekkefugl ved fjorden. Hek- kar vanlegvis nær strandsona der den kan få tak i skjel og sniglar. Trekkfugl, men enkeltindi- vid kan overvintre i dei ytre kyststroka.

21

Heilo Pluvialis apricaria JOAR, MÅSAR OG TERNER Hekkar sparsamt i fjellet på tørrare myrar og vidder, m.a. i Gullfjellområdet (Byrkjeland Fiskemåse Larus canus 1995). Trekkfugl, som ofte rastar på dyrka Relativt fåtalig hekkefugl. Mindre hekkekoloniar mark. er registrert m.a. på Notaholmane og på Fu- ruøyna. Vipe Vanellus vanellus Fåtalig hekkefugl i landbruksområde, ofte med Sildemåse Larus fuscus vatn og innsjøar i nærleiken. Fleire par hekkar Sjåast fåtalig men regelmessig langs fjorden m.a. ved Nordvikvatnet (Byrkjeland 1995). På sommarstid. Hekking er ikkje kjent. dyrka mark rett aust for Frølandsvatnet hekkar rundt 10 par. Dette er truleg den største hekke- Gråmåse Larus argentatus lokaliteten for vipe i Samnanger. Fåtalig hekkefugl ved fjorden, nokre få par m.a. registrert på Furuøyna. Ganske vanleg langs Fjellmyrløpar Limincola falcinellus Oms. krev. (DC) fjorden vinterstid. Eit individ vart observert på Røyrfjellet 26/8- 1995 (Mjøs og Frantzen 1996). Svært sjeldan Svartbak Larus marinus Ansvarsart hekkebestand art, berre sju funn i fylket. Hekkar i aude fjell- Sjåast fåtalig men regelmessig ved fjorden område, ofte på våte grasmyrar, langt aust og heile året. Hekking er ikkje kjent. nord i landet. Makrellterne Sterna hirundo Enkeltbekkasin Gallinago gallinago Mogleg fåtalig hekkefugl. Hekkar i koloniar, Ganske fåtalig hekkefugl i kulturlandskap og ofte på skjer eller holmar. Kolonihekking sa- våtmark med lav vegetasjon. Trekkfugl, men man med måseartar er ikkje uvanleg. Hekking i overvintring førekjem ofte ved kysten. Samnanger er ikkje kjent.

DUER

Ringdue Columba palumbus Truleg fåtalig hekkefugl i skogområde tilknytt jordbruksareal. Er i hovudsak trekkfugl, men overvintring kan førekomme.

Tyrkerdue Streptopelia decaocto Mogleg fåtalig hekkefugl. Tyrkerdua er tilknytt kulturmarksområde, ofte med hagar og tettsta- dar.

Rugde Scolopax rusticola Relativt fåtalig hekkefugl i fuktig blandingskog, GAUKAR rike på meitemark som er viktig føde. Arten er kanskje mest kjent for ”rugdetrekket” der hann- Gauk Cuculus canorus fuglane flyg over territoriet sitt i skumringa vår Fåtalig hekkefugl. Gauken er reirparasitt og og sommar. heipiplerka er blant dei mest nytta vertsartane.

Raudstilk Tringa totanus Fåtalig hekkefugl i våtmarksområde, ofte knytt UGLER til tjern og vatn og sjåast òg langs fjorden. Raudstilken er lett å kjenne att på låten. Eit par Hubro Bubo bubo Sårbar (V) viste hekkeåtferd ved ei lita tjørn nord for Eit individ m.a. observert ved Kvanneviks- Stemmevatnet sommaren 2003 (M.J. vatnet 8/7-2003 (Hans Kristian Stenerud pers. Steinsvåg). medd.). Hubroen er kjent for å nytte høg- spentmaster som sitjepost under jakt og er Strandsnipe Actitis hypoleucos utsett for elektrokusjon ved letting og landing. Ganske vanleg hekkefugl nær vatn og vass- Undersøkingar har vist at mange individ døyr drag. Trekkfugl. som følgje av kraftlinjer (Fremming 1986). I Hordaland er hubroen først og fremst knytt til kyststroka. Ein kjenner ikkje til konkrete hek- keplassar i Samnanger.

22

Haukugle Surnia ulula Grønspett Picus viridis Relativt sjeldan streifgjest. Nomadisk art som Mogleg fåtalig hekkefugl. Trivst i lysopne sko- kan opptre relativt vanleg etter gode pro- gar med lav undervegetasjon. I slikt habitat duksjonsår på taigaen med påfølgjande sa- søkjer den ofte etter maur på bakken. Grev manbrot i smågnagarbestandane. To individ er ofte ut maurtuer på ein karakteristisk måte. rapportert frå Samnanger hausten 1983 (Ja- cobsen 1984). Flaggspett Dendrocopos major Truleg fåtalig hekkefugl. Flaggspetten er kong- Kattugle Strix aluco lespesialist og er difor mindre avhengig av Fåtalig hekkefugl, men truleg den vanlegaste eldre skog enn dei andre spettane. Såkalla av uglene i Samnanger. Kattugla tar i hovud- spettesmier er det alltid flaggspetten som står sak smågnagarar. Kan hekke i nærleiken av bak. Flaggspetten blir ofte sett vinterstid og hus, og blir ofte høyrt i nærmiljøet. Tar gjerne i kjem gjerne på fuglebrettet. Kan enkelte haus- bruk større fuglekassar. tar/ vintrar opptre invasjonsarta.

Hornugle Asio otus Det føreligg eit hekkefunn frå 1978 (Norsk Hekkefugldatabase). Jaktar som regel i ope terreng med bra tettleik av smågnagarar (So- nerud 1994). Trivest i heterogent jordbruks- landskap med innslag av dyrka mark og bar- skog. Hekkar i kvistreir, ofte gamle kråkereir.

Jordugle Asio flammeus Eit individ er rapportert frå Samnanger 30/10- 1981 (Osaland 1983). Mogleg hekkefugl i fjell- områda i gode smågnagarår.

Perleugle Aegolius funereus Eit individ vart funne skada ved Kvitingen i 1975 (Anon. 1976). Perleugla kan som hauk- ugla opptre invasjonsarta. Hekkar i hovudsak i indre delar av landet, og er først og fremst Kvitryggspett Dendrocopos leucotos Sårbar (V) tilknytt eldre barskog. Fåtalig hekkefugl. Hekking påvist på m.a. på Tveit i mai 1996 (Mjøs & Frantzen 1997), men hekkar nok i gammal skog fleire stadar i kom- NATTRAVNAR munen. Kvitryggspetten er avhengig av større areal med gammalskog og god tilgang på stå- Nattravn Caprimulgus europaeus Bør overv. (DM) ande, død ved (Gjerde & Sætersdal 1996). Eit individ observert ved Kvitingen juli 1988 (LRSK-arkiv). Svært uvanleg funn. Arten hek- kar hos oss svært fåtalig rundt Oslofjorden og SPORVEFUGLAR på Sørlandet og er berre observert 11 gongar i Hordaland. Sandsvale Riparia riparia Har tidlegare hekka i sandtaket ved hovudve- gen ved Frøland, men hekkar truleg ikkje i SPETTEFUGLAR kommunen i dag. Kolonien ved Frøland var i si tid nokså stor. I 1977 vart det registrert 120 Vendehals Jynx torquilla Sårbar (V) reirhol og 90 av desse såg ut til å vere i bruk Sjeldan hekkefugl i lauv- og blandingsskog, (Håland 1977). ofte i nærleiken av kulturlandskap. Dette er den einaste av spettefuglane som trekker sør- Taksvale Delichon urbica over om vinteren. Fåtalig hekkefugl. Reiret blir limt fast under takskjegget på bygningar eller under overheng Gråspett Picus canus Omsynskrevjande (DC) i bergveggar. Klippehekking er ikkje kjent frå Fåtalig hekkefugl. Hekkar nesten utelukkande i Samnanger. osp, og er difor tilknytt område med tilgang på eldre ospetre (Gjerde & Sætersdal 1996). Ofte Låvesvale Hirundo rustica i eldre furuskog med innslag av osp og død Relativt vanleg hekkefugl i tilknytning til kultur- ved som er viktig ved næringssøk. landskapet. Plasserer ofte reiret i driftsbyg- ningar og naust.

23

Trepiplerke Anthus trivialis Raudstrupe Erithacus rubecula Vanleg hekkefugl i nesten allslags skog. Vel Vanleg hekkfugl i både bar- og lauvskog, men helst litt open skog eller skogkantar ut mot ser ut til å unngå bjørkeskogen opp mot skog- myrområde. grensa. Overvintring er relativt vanleg.

Heipiplerke Anthus pratensis Blåstrupe Luscinia sveicica Vanlig og talrik hekkefugl i bjørkebeltet og i Truleg fåtalig men regelmessig hekkefugl ved fjellet. Vil helst ha område med låg vegetasjon. våtmarker i bjørke- og vierregionen.

Skjærpiplerke Anthus petrosus Ansv. hekkebest. Raudstjert Phoenicurus phoenicurus Regelmessig observert haust og vinter. Arten Truleg fåtalig hekkefugl i eldre furuskog på er tilknytt stein- og klippeterreng langs den ytre skrinn mark. To syngande individ vart m.a. kysten. registrert i Samnanger i 1981 (Osaland 1983).

Vintererle Motacilla cinerea Buskskvett Saxicola rubetra Eit individ observert på Tveit mai 1999 (Fal- Ganske fåtalig hekkefugl ved kulturmark og kenberg 2000). Arten har normalt tilhald i nær- rikare våtmarksområde i låglandet. leiken av vatn rennande vatn. Hekkar svært fåtalig i vårt fylke, m.a. 5-6 faste hekkeplassar i Steinskvett Oenanthe oenanthe Voss. Ganske fåtalig hekkefugl i områda ovanfor skoggrensa. Karakterart for seterlandskapet. Linerle Motacilla alba Vanleg hekkefugl i kulturlandskapet og langs Ringtrast Turdus torquatus vassdrag i heile kommunen. Ganske vanleg hekkefugl i skoggrensa. God hekkebestand er registrert m.a. i Gullfjells- området (Byrkjeland 1995).

Svarttrast Turdus merula Vanleg og talrik hekkefugl både i skog og i kantskog i kulturlandskapet.

Gråtrast Turdus pilaris Vanleg og stadvis talrik hekkefugl i kantskog, mellom mindre skoglappar og dyrka mark. Hekkar både enkeltvis og i større koloniar.

Måltrast Turdus philomelos Vanleg hekkefugl i både lauv- og barskog. Sidensvans Bombycilla garrulus Opptrer relativt regelmessig i flokkar på 10-30 Raudvengetrast Turdus iliacus individ vinterstid. Talrik hekkefugl i dei fleste skogtypar.

Fossekall Cinclus cinclus Gulsongar Hippolais icterina Ganske fåtalig hekkefugl ved rennande vatn. Fåtalig hekkefugl i lauvskog med tett underve- Plasserer gjerne reiret i bergveggar eller mark- getasjon. Karakterart for sumpskog med or. overheng ved elvekanten, men tar òg i bruk nisjer i bruer o.l. Har m.a. hekka i vindaugs- Tornsongar Sylvia communis karmen mot kanalen på Frøland kraftverk. I Fåtalig hekkefugl ved eng og kantskog. eigna vassdrag er det gjerne 1-1.5 km mellom hekkepara. Hekkebestanden i Samnanger ligg Hagesongar Sylvia borin truleg på rundt 50 par. Mogleg fåtalig hekkefugl i rik skog med tett vegetasjon. Gjerdesmett Troglodytes troglodytes Vanleg og talrik hekkefugl i skog og kantvege- Munk Sylvia atricapilla tasjon. Ganske vanleg hekkefugl i litt rik lauvskog og kantskog. Jernsporv Prunella modularis Vanleg hekkefugl. Vel helst skog med rik un- Bøksongar Phylloscopus sibilatrix dervegetasjon, ofte i nærleiken av dyrka mark. Sjeldan. Eit syngjande individ vart registrert ved Høysæter i juni 1980 (Osaland 1981).

24

Gransongar Phylloscopus collybita på eldre, grove lauvtre. Eike- og hasselnøtter Fåtalig hekkefugl i skog, gjerne litt eldre lauv- er viktig vinterføde. og blandingskog (namnet er såleis misvisan- de). Trekrypar Certhia familiaris Sannsynleg fåtalig hekkefugl. Trivest best i Lauvsongar Phylloscopus trochilus eldre barskog, men kan òg hekke i lauv- og Særs talrik hekkefugl. Mest talrik i lauv- og blandingsskog. blandingsskog, men finnast i nær sagt all slags skog. Varslar Lanius excubitor Eit utfloge kull vart registrert ved Høysæter i Fuglekonge Regulus regulus juni 1978 (Sætersdal 1980). Dette er det einas- Truleg vanleg hekkefugl i barskog. te hekkefunnet av varslar i Hordaland. Arten er òg observert ved Høysæter 16/10-1984 (utan Gråflugesnappar Muscicapa striata indikasjonar på hekking) og 8/2-2000. Relativt vanleg hekkefugl i open, frodig skog, ofte i nærleiken av kulturmark. Nøtteskrike Garrulus glandarius Ganske fåtalig hekkefugl i furuskogsområde. Svartkvitflugesnappar Ficedula hypoleuca Besøker gjerne fuglebrettet vinterstid. Vanleg hekkefugl. Hekkar i hovudsak i skog, men er avhengig av å finne passande reirhol. Skjor Pica pica Er òg vanleg nær kulturmark og bustadområde Vanleg hekkefugl nær busette område og kul- og tar ofte i bruk fuglekassar. turmark.

Stjertmeis Aegithalos caudatus Nøttekråke Nucifraga caryocatactes Fåtalig hekkefugl i lauv- og blandingsskog. Blir Sannsynleg fåtalig hekkefugl. Hekkar som kanskje oftast observert i mindre flokkar vin- regel i granskog i nærleiken av lauvskog med terstid. bra tilgang på hasselnøtter. Eit individ høyrt ved Merkesåsen 12/8-2003. Lauvmeis Parus palustris Relativt vanleg hekkefugl i lauv- og blandings- Kråke Corvus cornix skog. Vanleg hekkefugl. Hekkar ofte i kulturlandskap og nært bustadområde. Granmeis Parus montanus Vanleg og talrik hekkefugl i skog. Er elles van- leg på fuglebrettet vinterstid. Som lauvmeis er granmeisa holrugar, og kan gjerne hakke ut reirholet sjølv, dersom treverket ikkje er for hardt.

Toppmeis Parus cristatus Vanleg hekkefugl i furuskog. Holrugar, og kan sjølv hakke ut reirholet sitt i ein roten stubbe.

Svartmeis Parus ater Relativt vanleg hekkefugl i barskog. Vil helst ha Ravn Corvus corax tilgang på gran. Kan hekke i naturlege holrom Fåtalig hekkefugl. Hekkar i bergveggar. Rav- på bakken eller i fuglekassar. nen kan vere ein viktig reirbyggjar for jaktfalken som ikkje byggjer reir sjølv. Blåmeis Parus caeruleus Vanleg og talrik hekkefugl. Hekkar ofte i fugle- Stare Sturnus vulgaris kassar. Vanleg å sjå på fuglebrettet vinterstid. Vanleg hekkfugl i tilknytning til jordbruksareal og beitemark. Kjøtmeis Parus major Vanleg og talrik hekkefugl. Hekkar ofte i fugle- Gråsporv Passer domesticus kassar. Hyppig gjest på fuglebrettet. Hekkar nokre stader ved bustadområde og kulturlandskap. Spettmeis Sitta europaea Relativt vanleg hekkefugl. Spettemeisa er ein Bokfink Fringilla coelebs klassisk lauvskogsfugl, og vil helst ha tilgang Vanleg og talrik hekkefugl i skog, særleg lauv- skog.

25

Bjørkefink Fringila montifringilla Snøsporv Plectrophenax nivalis Vanleg hekkefugl i høgareliggande bjørkeskog. Ganske fåtalig hekkefugl i fjellområda. Hekke- funn føreligg m.a. frå Gullfjellplatået (Haftorn Grønfink Carduelis chloris 1971). Truleg ganske vanleg hekkefugl i kulturland- skapet. Plasserar ofte reiret i prydbuskar, einer Gulsporv Emberiza citrinella eller i ein hekk. Mogleg fåtalig hekkefugl. Vil helst ha eit hete- rogent kulturlandskap med kantsoner og Grønsisik Carduelis spinus spreidd tresetting. Kan m.a. hekke på hogstfla- Truleg relativt vanleg hekkefugl i barskog, men ter. kan òg hekke i lauvskog. Sivsporv Emberiza schoeniclus Bergirisk Carduelis flavirostris Ansv. hekkebestand Fåtalig hekkefugl ved våtmark, ofte med høg Vanleg hekkefugl i vegetasjonsfattige berg- vegetasjon og i nærleiken av vassdrag. hamrar, og har oftast tilhald ovanfor skoggren- sa.

PATTEDYR Brunsisik Carduelis cabaret Truleg relativt vanlig hekkefugl i lågareliggande furuskog. Arten var inntil nylig rekna som ein INSEKTETARAR underart av gråsisik, men både utbreiing, draktforskjellar og storleik gjer at brunsisiken Piggsvin Erinaceus europaeus Bør overvakast (DM) no har fått status som eigen art. Det kan likevel Relativt fåtalig art i Samnanger. Piggsvinet vere svært vanskelig å skilje desse artane frå trivest i variert kulturlandskap, og kan m.a. ha kvarandre. Brunsisiken er knytt til kystnære tilhald i hagar i større tettstader. Piggsvinet er furuskogsområde i Sør-Noreg. Arten opptrer svært utsett for påkøyrslar. også vanlig i større og mindre flokkar i trekkti- dene og om vinteren, gjerne i blandingsflokkar Vanleg spissmus Sorex araneus med gråsisik. Vanleg art i Samnanger. Arten har tilhald i både skog og ope terreng, særleg der det er Gråsisik Carduelis flammea god botnvegetasjon. Arten er m.a. registrert på Truleg vanlig hekkefugl i fjellbjørkeskogen. Har Tveit, Dukebotn, Fiskevatn og Kleivavatnet som hekkeart langs kysten ei meir nordleg (ZMB). utbreiing enn brunsisiken, og er i vårt fylke knytt til bjørkeskogen i indre fjordstrøk og om- råda opp mot bjørkebeltet. Arten opptrer også vanlig i større og mindre flokkar i trekktidene og om vinteren, gjerne i blandingsflokkar med brunsisik.

Grankorsnebb Loxia curvirostra Truleg fåtalig hekkefugl i eldre barskog. In- vasjonsart som enkelte år kan opptre i store tal utanfor hekketida. Dvergspissmus Sorex minutus Furukorsnebb Loxia pytyopsittacus Vanleg art i ulike biotopar. Trivest m.a. godt i Truleg fåtalig hekkefugl i eldre barskog. Hekkar skog og lyngvegetasjon. I samlingane til Zoo- som regel i glissen furuskog. Kan også opptre logisk Museum Bergen (ZMB) finn ein fleire relativt vanleg i vinterhalvåret, men opptrer eksemplar frå Samnanger, m.a. frå Fiskevatn, ikkje like invasjonsarta og er mindre talrik enn Dukebotn og Tveit. grankorsnebb. Vannspissmus Meomys fodiens Rosenfink Carpodacus erythrinus Truleg relativt fåtalig art. Er tilknytt vatn og Ein syngande hann vart observert i Ådlandslia vassdrag. Eit eksemplar frå Tveit er å finna i 29/5-1988 (Mjøs 1989). Zoologisk Museum Bergen (ZMB).

Dompap Pyrrhula pyrrhula Sannsynleg fåtalig hekkefugl i barskog. Kan òg hekke i skog dominert av lauvtre. Dompapen er vanleg å sjå på fuglebrettet vinterstid.

26

FLAGGERMUS Dvergflaggermus Pipistrellus pygmaeus Bør overvakast (DM) Grunna vanskeleg artsbestemming er flagger- Sannsynleg relativt vanleg art. Jaktar med mus ei dyregruppe ein veit relativt lite om. vinglete og rask flukt nokre meter over bakken. Fram til 1989 var samlingane ved Zoologisk Same jakthabitat som nordflaggermus. Arten Museum Bergen den viktigaste kjelda til kunn- er m.a. registrert i Nordbygda, Tysse og Eike- skapen vår om førekomst og utbreiing av dei dalsvatnet (Syvertsen m.fl. 2001). ulike flaggermusartane i Hordaland. I 1989 og utover på 1990-talet gjennomførte Tor Stor- Langøyreflaggermus mark feltundersøkingar i samband med ei ho- Plecotus euritus Bør overvakast (DM) vudfagsoppgåve ved Universitetet i Bergen. Truleg fåtalig art tilknytt kulturmark og busette Han gjennomførte òg undersøkingar finansiert område. Jaktar m.a. på nattsommarfuglar og av Fylkesmannen si miljøvernavdeling (ei opp- andre større insekt. Er manøvreringsdyktig, og summering er gitt i Stormark 1996). I 1998 og kan plukke insekt direkte frå bladverk. Over- 1999 gjennomførte Norsk Zoologisk Forening, vintrar i m.a. gruvegangar i Noreg (Isaksen m.fl på oppdrag frå Fylkesmannen si miljøvernav- 1998). Ekskrement og restar etter sommarfugl- deling, ei fylkesdekkande undersøking av flag- vingar er funne i Årland kyrkje, elles føreligg germus (Syvertsen m.fl. 2001). Dei nemnde ingen konkrete registreringar frå Samnanger undersøkingane har gitt mykje ny kunnskap (Syvertsen m.fl. 2001). om utbreiing og førekomst av flaggermus i Hordaland, og til no er sju artar med sikkerheit registrerte i fylket, fem av dei er òg registrert i Samnanger. Tre av artane i Samnanger er oppførte i kate- gorien DM (bør overvakast) på den norske raudlista. Dette er først og fremst eit uttrykk for at ein har lite kunnskap om dei. Flaggermus er elles i ein spesiell forvaltingssituasjon, i og med at både dag-, vinter- og barselkoloniar ofte er knytte til bygningar.

Meir informasjon om flaggermus finn du på internettsidene til Norsk Zoologisk Forening. Her ligg det òg mykje infor- masjon om dei andre norske pattedyrartane: http://www.zoologi.no

Vannflaggermus Myotis daubentonii ROVDYR Truleg relativt vanleg art. Jaktar insekt over vann og elvar på ein karakteristisk måte. Arten Raudrev Vulpes vulpes er m.a. registrert ved Sævellavatnet og Frøy- Relativt vanleg art i Samnanger. Reven er ein landsvatnet (Syvertsen m.fl. 2001). klassisk generalist og klarar seg i dei fleste biotopar. Skjegg-/Brandtflaggermus Myotis mystacinus/M. brandtii Bør overvakast (DM) Mink Mustela vison Tre individ av skjegg- eller brandtflaggermus Relativt fåtalig art i Samnanger. Knytt til vart registrert jaktande ved gatelys ved Bar- strandsoner, bekkar og vassdrag. Opphaveleg men 12/8-1999 og eit individ vart observert i Nord-Amerikansk art som vart innført til Noreg Nordbygda 3/8-1999 (Syvertsen m.fl. 2001). som pelsdyr i 1930-åra. Ville minkar er etter- Skjegg- og brandtflaggermus kan berre skiljast komarar av rømte farmdyr. frå kvarandre gjennom innfanging, og sikker artsbestemming er difor ikkje gjort. Mest sann- Røyskatt Mustela ereminea synlege dreier funna seg om skjeggflaggermus Vanleg over heile kommunen. Bestanden (brandtflaggermus er ikkje påvist i Hordaland). svingar i forhold til smågnagarbestandane,

men røyskatten er elles relativt allsidig i mat- Nordflaggermus Eptesicus nilssonii vegen. Truleg den vanlegaste flaggermusarten i

Samnanger, som i resten av fylket. Jaktar ofte under gatelys, mellom tre og i ope landskap Snømus Mustela nivalis Truleg vanleg art i høgareliggande område. (Isaksen m.fl 1998). Arten er registrert over Utprega smågnagarspesialist. I samlingane store delar av Samnanger, m.a. ved Sævella- ved ZMB ligg eit eksemplar frå Kvitingen. vatnet, Loni, Totland og Frølandselvi.

27

Mår Martes martes kjend for sine store bestandssvingingar og er Relativt fåtalig art i gammal naturskog med ein viktig økologisk faktor. godt utvikla undervegetasjon. Fjellrotte Microtus oeconomus Oter Lutra lutra Bør overvakast (DM) Førekomst av fjellrotte i Samnanger er doku- Ansvarsart mentert ved fellefangst utført av UiB i 1996, Tidlegare var truleg oteren ein relativt vanleg men det er usikkert kor vanleg arten er. Fjell- art i Samnanger, men har truleg vore heilt bor- rotta er vanleg i fjellet i austlege delar av fylket. te i mange år. I dei seinare år har det igjen dukka opp meldingar om oter, noko som kan Gråsidemus Clethrionomys rufocanus skuldast streifdyr frå ein aukande bestand i Truleg ganske vanleg art i høgareliggjande ytre Nordhordland. For 5-6 år sidan vart det barskog og i bjørkebeltet. Fleire individ i sam- funnet otersklier ved Kvernesvatnet (Arne lingane hjå Zoologisk Museum Bergen (ZMB) Tverlid pers. medd.). Det er òg meldt om ob- er frå Samnanger, m.a. frå Kleivavatn og Fis- servasjonar andre stadar i kommunen (Hans kevatn mot Kvitingen. Kristian Stenerud pers. medd.). Klatremus Clethrionomys glareolus Jerv Gulo gulo Sjeldan (R) Vanleg art i skog. Klatremusa er dokumentert Sporadiske streifdyr kan førekome i fjellområ- frå fleire stader i Samnanger, m.a. ved Svens- da. Eit individ vart observert på Røyrfjellet dal og Fiskevatn mot Kvitingen (ZMB). rundt 1980 (Arne Tverlid). Lemen Lemmus lemmus Ansvarsart Gaupe Lynx lynx Bør overvakast (DM) Vanleg og talrik art i fjellet. Trivest godt i fukti- Streifdyr kan nok førekomme sporadisk, men ge område om sommaren, medan den vil helst det føreligg ingen konkrete observasjonar frå ha tørre område om vinteren (Hogstad 1993). Samnanger. Arten er kjent for sine store bestandssvingingar og er ein svært viktig økologisk faktor i fjellet.

HAREDYR HJORTEDYR Hare Lepus timidus Vanleg. Blandingsskog tilknytt kulturmark blir Hjort Cervus elaphus normalt rekna som gode harebiotopar, men Hjorten er den største jaktressursen i Samn- haren er òg ganske vanleg i fjellet. anger. I 2002 vart det felt 87 dyr i kommunen, noko som utgjer ei slaktevekt på ca. 5,4 tonn og ein førstehands kjøtverdi på nærmare GNAGARAR 300.000 kr.

Ekorn Sciurus vulgaris For å oppretthalde ein sunn og livskraftig hjor- Vanleg art i skog over heile kommunen. testamme på lang sikt, kan det vere naudsynt å ta omsyn til viktige beiteområde. I viltkart- Brunrotte Rattus norvegicus legginga har særleg kartfesting av vinterbeite- Truleg stadvis vanleg art i Samnanger, sjølv område vore prioritert. Slike beiteområde er om ingen konkrete funn føreligg. Brunrotta har område med relativt lite snø vinterstid, der tilhald nær busetnad. hjorten kan bruke minst mogleg energi til å finne mat. Tilgangen på slike område kan vere Lita skogmus Apodemus sylvaticus ein minimumsfaktor for hjorten i særleg snørike Vanleg og talrik. I samlingane til Zoologisk vintrar. Redusert tilgang på gode vinterbeite Museum Bergen (ZMB) finn ein fleire individ frå kan føre til at færre dyr overlever vinteren. Samnanger. Funn av lita skogmus føreligg Ein har òg forsøkt å fange opp dei viktigaste m.a. frå Tveit og Fiskevatnet mot Kvitingen. trekkrutene for hjort i Samnanger. For å utnytte Vanleg i krattskog, ofte nær dyrka mark. Kan tilgangen på beite maksimalt, flyttar hjorten ha tilhald i hus og kjellarar om vinteren (blir mykje på seg. Det kan vera lokale forflytningar ofte forveksla med husmusa som er ein sjeldan mellom beiteområde og dagleie, eller forflyt- art i Hordaland). ningar over lengre avstandar mellom sommar og vinterbeite. At hjorten, og for så vidt andre Markmus Microtus agrestis artar, uhindra kan flytte seg i terrenget og ut- Vanleg og talrik art over store delar av kom- nytte ressursar i ulike område, er avgjerande munen. Er m.a. konstatert ved Fiskevatn og for å ein sunn og levedyktig viltbestand. Det er Svendsdal mot Kvitingen (ZMB). Markmusa er difor viktig at ein i den lokale- og regionale

28

arealforvaltinga tek omsyn til både viktige bei- kalving i kommunen. I Svensdalen ved Høysæ- teområde og trekkvegar, slik at hjorten kan ter vart det under hjortejakta i 2003 observert utnytte ressursane optimalt etter kvart som sju dyr: Ein eldre okse, to koller, to kalvar og to tilgangen på ulike beiteplantar endrar seg dyr av ukjent alder (Arvid Kolle). gjennom sesongen. Ein bør difor unngå inn- grep som reduserer både hjort og andre viltart- Rein Rangifer tarandus ar sine moglegheiter til effektiv bruk av leveom- Streifdyr som enkelte gonger blir observert i råda. fjellområda i Samnanger, er utsett tamrein som held til i fjellområda sør for Bergsdalen i Vaks- Elg Alces alces dal, Voss og Kvam. Rekna som streifdyr, men observasjonar av koller med kalv kan tyde på at det har vore

140 130 Antal felte dyr 125 120 Tildelte løyve 120

106 111 105 114 111 98 95 96 100 91 91 86 87 82 76 77 80 75 75 75 76 73 72

63

Antal dyr 60 55 51 51 48 46 47 47 43 44 37 38 38 40 33 34 25 20

0 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Figur 1. Tal felte hjort og tildelte løyve i Samnanger kommune 1983-2002.

 Viggo Ree

29

KVA BØR KARTLEGGAST BETRE? legging eit viktig grunnlag for det vidare arbei- det. Grunna eit lågt budsjett har ein hatt avgrensa For fleire av dei prioriterte viltområda er øn- tid til feltundersøkingar i dette prosjektet. Ein skjeleg med eit betre grunnlagsmateriale. Det har prioritert bruken av feltarbeid til å undersø- gjeld særleg områda ved Rolvsvåg (Omr. 1) og ke enkelte innmeldte opplysningar og til synfa- Grønsdal (Omr. 10). Desse område er særleg ring av område som såg lovande ut på av- aktuelle med tanke på kvitryggspett, hønse- stand. Av ressursmessige årsaker har ein ikkje hauk og storfugl. For å ta omsyn til desse arta- hatt moglegheit til å verifisere alle opplysningar ne i skogbrukssamanheng, treng ein meir pre- som har kome inn i løpet av prosjektperioden. sis informasjon om artane sine nøkkelområde. Feltarbeid er generelt naudsynt for å kontrolle- For storfuglen sin del gjeld dette først og re ein del av innsamla opplysningar og for å fremst spelplassar, for hønsehauken reirområ- danne seg eit bilete av ulike naturområde som de og for kvitryggspetten reirområde og områ- skal vurderast. Feltarbeidet vil dessutan alltid de med særleg god tilgang på ståande død føre med seg konkrete observasjonar som er ved. verdifulle ved den faglege vurderinga av områ- Av innmeldte opplysningar er særleg tips om da. I ein del tilfelle vil ein òg kunne gjere nye hekkeplassar for rovfuglar svært tidkrevjande å registreringar som dannar grunnlag for nye verifisere. Det har av ressursmessige årsaker prioriterte viltområde. Ikkje minst vil feltarbeid ikkje vore mogleg å få undersøkt alle desse kunne auke presisjonen av viltopplysningane, lokalitetane nærare. Dette bør prioriterast ved noko som er svært viktig for å kunne drive god oppfølging av kartlegginga. og presis forvalting. Nærare undersøkingar av førekomst av stor Ved framtidige revisjonar av viltkartverket er salamander og lomartane bør òg prioriterast det naudsynt at feltregistreringar får ein større ved oppfølgjande undersøkingar. plass i kartlegginga. Her blir dagens kart-

30

10. BRUKARINTERESSER I NATUREN OG KONFLIKTAR I FORHOLD TIL VILTET

SKOGBRUK Under følgjer nokre tiltak som vil vere viktige for å ta omsyn til viltinteressene: I Samnanger utgjer produktivt skogareal

30.759 daa av eit totalt skogareal på 43.813 • Eit visst minimumsareal med gammalskog daa. Fordi ein truleg finn nær halvparten av det må oppretthaldast. biologiske mangfaldet i skogsmiljø, kan skog- • Ein bør sette att kantskog mot myr, elvar, brukarar og grunneigarar i stor grad påverke vatn og dyrka mark. mange artar i både positiv og negativ retning • Ein bør unngå hogst i bekkekløfter, like under (Direktoratet for naturforvaltning 1999). Det er bratte bergskrentar og på rasmark. særleg etter at ein gjekk over frå plukkhogst til • Mindre øyar på myr og i vatn er ofte viktige bestandskogbruk etter 1950, at det biologiske hekkelokalitetar og bør difor ikkje hoggast. mangfaldet har blitt påverka negativt. Med • Sumpskog bør i størst mogleg grad sparast bestandsskogbruk på Vestlandet har ein i stor for hogst. Sumpskog er ofte svært viktig som grad gjennomført treslagskifte, der furu og beiteområde og hekkeområde for fugl. Det er lauvtre blir erstatta med gran. I dei planta gran- òg ein relativt sjeldan naturtype. bestandane står trea svært tett, er av same • Ein bør unngå grøfting av myr og ”vassjuk” alder og blir som oftast hogd før dei blir inte- mark. ressante for dei typiske ”gamalskogsartane”. I • Sett igjen nokre store tre. ein naturleg skog vil ein ofte ha blanding av • Sett igjen døde tre og store lauvtre, særleg fleire treslag, tre av alle aldrar og rikeleg med osp, som reirtre og ”spiskammers” for spet- død ved i ulike nedbrytingsfasar. Dette er habi- tar. tat som mange artar er avhengig av. • Unngå treslagsskifte i dei frodigaste lauv-

skogsområda og område med eldre bland- Ein potensiell konflikt mellom skogbruk og ingsskog. viltinteresser er at gamal skog på god bonitet • Ta omsyn til funksjonsområde for spesielle blir føretrekt av både skogbruket og mange artar, t.d. reirområde for rovfugl og leikområ- viltartar. Særleg ser det ut til at arealkrevjande de for storfugl og eldre ospeholt for spettar. artar som storfugl og hønsehauk blir negativt • Ved vegframføring og hogst i viktige- og påverka av intensivt skogbruk. Begge desse svært viktige viltområde er det viktig at vilt- artane er aktuelle i Samnanger. Bestands- myndigheitene blir tatt med i planlegginga. skogbruket kan òg ha negative konsekvensar for spettane. Ståande, døde tre er viktig for dei fleste av desse artane og dette er ofte mangel- JORDBRUK vare i dagens skogkulturlandskap. Mangel på eldre ospeholt kan òg vere eit problem. Spesi- Jordbrukslandskapet er sterkt påverka av elt gråspetten er avhengig av tilgang på eldre menneskeleg aktivitet. Men mange viltartar osp som reirtre. Ei rekkje andre holrugande finst i høgare tal i slike område enn i meir upå- fugleartar nyttar dessutan gamle spettehol som verka område. Enkelte artar ville òg vore sjeld- reirplass. Ein nedgang i talet på spetter kan ne eller heilt fråverande, lokalt, utan jordbruks- difor òg få konsekvensar for dei såkalla sekun- landskapet (t.d. låvesvale og stare). Situasjo- dære holrugarane. nen er dessverre ikkje slik at jordbruket berre Dei siste åra har skogbruksnæringa fått større er positivt for viltet. Intensivering og mekanise- forståing for det å ta omsyn til biologisk mang- ring av jordbruket har ført til eit meir homogent fald. Meir miljøvennleg hogst og fleirbruksom- landskap og enkelte habitattypar har forsvun- syn er difor på veg inn i skogbruket. Forsk- ne. Det er særleg dei spesielle habitata tilknytt ningsprosjekt og publikasjonar som ”Siste det tradisjonelle, småskala jordbruket som har sjanse” (Haugset m.fl. 1996), ”Rikere skog” blitt redusert etter intensiveringa. Døme på (Aasaaren 1991) og ” Veien til et bærekraftig tiltak som kan verke negativt på viltet er; grøf- skogbruk” (Solbrå 1996) i regi av skogbruket ting av fuktmark, fjerning av kantskog og åker- og naturforskinga har vore med på å sette holmar, attgroing av beitemark, lukking og omsyn til eit mangfald av dyr og plantar på kanalisering av bekkar, sprøyting, vassfor- dagsorden. ureining ved utslepp av gjødsel og silosaft, tørrlegging og oppdyrking av våtmark. Viltet på Meir bruk av driftsplanar vil truleg gjere det si side, kan òg har negative effektar på jord- lettare å planlegge framtidig bruk av skogom- bruket. Til dømes kan ei stor hjortestamme råde og ta miljøomsyn tidleg i planprosessen. føre til beiteskadar på både skog og innmark.

31

FRILUFTSLIV OG FERDSEL FAUNAKRIMINALITET Allmenretten står sentralt i friluftslivet i Noreg, Jakt og fangst av freda vilt, særleg truga og men det er nokre avgrensingar med tanke på sårbare rovfuglar og ugler, er eit utbreidd prob- utøving av jakt, fiske og motorisert- og organi- lem på landsbasis. Dette gjeld både kryp- sert ferdsel. Generelt har ein som ønskje i skyting med tanke på utstopping, ulovleg inn- naturforvaltinga at folk flest skal bruke tid i samling av egg og ungar til eggsamling og utmarka, då dette ofte fører til større interesse falkonering, og felling av artar som enkelte og omsorg for naturtilhøva i lokalmiljøet. Viltet kallar ”skadevilt”. Omfanget av slik aktivitet har vore eit jaktobjekt for menneske i mange lokalt i Samnanger er ikkje kjent, men ved tusen år, og gjennom seleksjon har viltet ”lært” mistanke om ulovleg verksemd bør lens- seg å frykte menneska. Ferdsel i utmarka vil mannsetaten varslast. Lokalpersonar som difor ofte føre til at nokre individ trekker ut av kjenner til t.d. hekkestadar for rovfugl, kan med området. Spesielt i yngletida er mange viltartar fordel vere litt ekstra på vakt i den mest kritiske vare for forstyrringar, men òg til andre årstider perioden av året (hekkeperioden). Ved særleg kan stress grunna ferdsel føre til at enkelte utsette stader kan ein òg vurdere eit oppsyns- artar endrar bruken av området. Stor generell samarbeid med folk frå lokalmiljøet. ferdsel kan føre til lavare bestandar av fleire artar som t.d. hjortevilt, hønsefugl og rovfugl. Ved større organiserte orienteringsløp og ut- BUSTADAR OG INDUSTRI flukter bør ein absolutt sjekke den planlagde Eit av dei største problema til mange viltartar løypa opp mot viltkartverket til kommunen. er at leveområda deira blir fragmenterte. Byg- Slike arrangement kan få store konsekvensar ging av bustad- og industriområde med tilhøy- for viltet dersom dei blir gjennomført i hekke og rande infrastruktur fører ofte til at store areal yngleperioden. Ved bruk av utmarka til turgå- blir forandra eller oppstykka. Det er difor viktig ing må ein òg huske på bandtvang for hund i at ein ved framtidig arealforvalting sørgjer for tida mellom 1. april - 20. oktober. at industri og bustadfelt ikkje blir lagt innanfor

viktige- og svært viktige viltområde, og heller

ikkje så nært inntil desse at ein påverkar om- JAKT råda negativt. Det same gjeld for hyttebygging Jakt på vilt er som tidlegare nemnt hovudårsa- og annan byggjeaktivitet. ka til at viltet har ein nedarva frykt for mennes- ke. Moderne jakt vil naturlegvis òg kunne føre til at viltarter trekker seg unna ”jaktutsette” VEGAR område. Jakta føregår imidlertid på den tida på Vegbygging påverkar i stor grad leveområde året då viltet er minst sårbart for forstyrringar. for mange viltartar, og det er fleire effektar ved For enkelte artar er jakt eit avgjerande bes- vegbygging som kan få alvorlege konsekven- tandsregulerande verkemiddel, dette gjeld sar for enkelte artar. Den mest negative effek- særleg hjortevilt. I forvaltninga av hjortevilt har ten er truleg at leveområda blir fragmenterte og ein nytta retta avskyting som eit viktig prinsipp ofte isolerte frå kvarandre, det gjeld spesielt for å oppnå optimal produksjon. Retta avsky- vegtrasear med høge gjerde eller andre objekt ting føreset at ein har god kjennskap til bes- som reint fysisk kan hindre viltet å krysse ve- tandsstorleik og alders- og kjønnsfordelinga i gen. bestanden. ”For store” bestandar av hjortevilt Ein annan negativ effekt er at vegframføring kan føre til lavare slaktevekter (generelt dårle- opnar for lettare tilkomst til område som frå før gare kondisjon), redusert overleving og store var lite tilgjengelege. Dette kan føre til auka beiteskadar på skog og innmark. Kor stor ein forstyrringseffekt langt utanfor sjølve vegtra- ønskjer at bestanden av dei ulike hjortevilt- séen. Påkjørslar av vilt i vegbana er òg stadvis artane blir difor ei avveging mellom optimal eit alvorleg problem, ikkje berre for viltet men produksjon i forhold til tilgjengeleg beite og òg når det gjeld trafikktryggleik. Ved nøye plan- omfanget av beiteskadar. legging og tilrettelegging kan skadeverknadane Kor stor effekt jaktuttak har på småvilt- avgrensast. For eksempel kan trivielle og este- bestandar har vore noko omdiskutert. Det er tiske tiltak som tilplanting av vegskjeringar, sannsynleg at eit høgt lokalt jaktpress over tid skape eit matfat for visse viltartar og særs kan føre til ein reduksjon i småviltbestandar uheldige situasjonar i trafikken. lokalt (Kastdalen 1992, Hjeljord 1994), både som ein følgje av sjølve uttaket og ved at viltet flyttar til andre område. Det er difor viktig at den lokale viltforvaltinga til ei kvar tid vurderer om jakta er bestandsmessig forsvarleg.

32

VASSDRAGSREGULERING kostbart tiltak, vil vere å gå over til jordkabel. Ein auka bruk av kabel for lågspentnettet og Vassdragsregulering er først og fremst aktuelt i det lavare høgspentnettet vil vere viktig for å samband med kraftproduksjon, drikkevatn og redusera kollisjonar og elektrokusjon på utsette settefiskanlegg. I Samnanger har særleg kraft- stader (Bevanger & Thingstad 1988). Merking produksjonen vore aktuell og fleire vassdrag av kraftlinjer for å gjera dei meir synlege for har blitt regulert. Regulering av vatn kan føre til fugl har òg redusert faren for kollisjonar (Ålbu oversvømming av tidlegare hekke- og næring- 1983). søksområde og redusert næringstilgang som følgje av endra forhold i vatn og elvar (f.eks. dårlegare gyteforhold for fisk, vandringshinder, AVFALL dårlegare produksjon av botndyr, endra djup- neforhold og hyppige- og store vannstands- Opne avfallsplassar har ofte blitt trekte fram i endringar). Tørrlegging av elvar kan føre til samband med uønskt store populasjonar av lågare produksjon av insekt som har larvesta- rev og kråkefugl, som blir sett på som viktige diet i vatn, noko som fører til dårlegare næ- predatorar på egg og ungar av jaktbart vilt. Kor ringstilgang for fugl som lever av insekt i og stor rolle kråkefuglane spelar her er høgst ved elva. Lomartane er spesielt utsette for usikkert. Reven ser ut til å spele ei langt vikti- hyppige vannstandsendringar fordi dei oftast gare rolle enn både rovfugl, kråkefugl og mår- byggjer reiret like i vasskanten. dyr når det gjeld regulering av skogshøns- bestandane. I Aust-Agder vart det dokumentert ein auke i bestandane av både mår, hønse- KRAFTLEIDNINGAR hauk og storfugl ein periode etter utbrotet av reveskabb (Selås m. fl. 1995). I Samnanger har etablering av nye kraftlinje- Små, private avfallsplassar ”bak løa” kan ha trasear vore ein aktuell problemstilling, og det den same effekten som større kommunale er kjent at kraftlinjer kan vera problematisk for fyllingar. Det har òg blitt reist spørsmål om viltet, særleg for fuglelivet. Forskjellige fuglear- slakteavfall frå hjortejakta kan vere med å opp- tar vil vera ulikt utsett for kollisjonar og elektro- retthalde ”kunstig” høge bestandar av rev og kusjon. Faktorar som kan vera med å avgjere kråkefugl (Smedshaug & Sonerud 1997). Der- omfanget av effektar på fugl, er arten sin ana- som ein har mistanke om at dette kan vere eit tomi, tettleiken av individ i det aktuelle områ- problem, bør ein ta konsekvensen av dette og det, trekk og aktivitetsmønster, og forskjellar i ”feie for eiga dør”. utvikling av syn. Kollisjonar med kraftlinjer tek truleg livet av fleire fuglar enn det som blir hausta under jakt. OPPDRETTSANLEGG Ved undersøkingar har ein funne spesielt my- kje død fugl der leidningane kryssar søkk i Oppdrettsnæringa kan i enkelte høve legge terrenget. Slike linjer blir ofte liggande i flyge- beslag på store areal og kan i visse høve traseen for fugl ettersom mange artar (særleg komme i konfliktar med viltinteressene. Sjølv hønsefugl) ofte følgjer terrengformasjonane. om dette er ei lite aktuell problemstilling i Kraftliner som strekker seg over toppar og Samnanger i dag, bør ein vere merksam på høgder i terrenget ser ut til å utgjere eit større problemstillinga. trugsmål for fugl, enn kraftlinjer elles terrenget Eit oppdrettsanlegg kan ha ein direkte forstyr- (Bevanger 1993). Statistikk frå Stavanger Mu- ringseffekt, og plassering av anlegget nært seum syner at det er rovfuglar og hønsefuglar kjende hekkeplassar for sjøfugl og andre nøk- som oftast flyg på kraftlinjer. Av rovfuglar er kelområde kan vere uheldig. Andre konfliktar både hubro og hønsehauk særleg utsette. går på at enkelte dyreartar nyttar oppdrettsan- Rovfuglar nyttar ofte stolpar som utkikkspostar legg som matfat. Dei mest aktuelle "konfliktar- og døyr av elektrokusjon ved letting eller lan- tane" er skarv, gråhegre, måsar (spesielt grå- ding. Av hønsefugl, blir både orrfugl og storfugl måse og svartbak), ærfugl (som et blåskjel), negativt påverka av kraftlinjer (Bevanger & oter og steinkobbe. Det er viktig at ein tar om- Thingstad 1988). syn til denne problematikken ved framtidig Det rimelegaste tiltaket vil ofte vere å syte for plassering av oppdrettsanlegg. Dersom plasse- at leidningstrasear ikkje blir lagt gjennom om- ring av anlegga blir gjort i samråd med vilt- råde med mykje fugl, som våtmarksområde, myndigheitene, vil ein i større grad kunne unn- spelplassar og rasteområde. Det er spesielt gå opplagte konfliktar. viktig at kraftlinjene ikkje kjem midt i innfly- gingssona til slike område. Eit anna, men ofte

33

11. INFORMANTAR

Viltregistreringane har i stor grad vore basert på intervju av personar med god kjennskap til lokale vilt- førekomstar. Utan desse ressurspersonane hadde det ikkje vore mogleg å gjennomføre prosjektet innanfor dei rammene som vart sett. Stor takk til alle!

Aasebø Ove Samnanger Røsseland Johan Samnanger Erstad Dagfinn Samnanger Stenerud Hans Kristian Samnanger Frøyland Anne Samnanger Teige Rune Samnanger Gåsdal Ove Samnanger Toft Sveinung Lindås Ingvartsen Rolf Samnanger Tverlid Arne Samnanger Moe Bjørn Bergen Tysseland Eivinn Samnanger Reistad Idar Samnanger Wiers Tore Vaksdal

12. LITTERATUR

Anon. 1976. Ornitologiske observasjoner. - Fremming, O.R. 1986. Bestandsnedgang av Krompen 5 (1): 19-23. hubro (Bubo bubo) i Øst-Norge 1920- Bevanger, K. & Thingstad, P.G. 1988. Forhol- 1980. Viltrapport 40. Direktoratet for Na- det fugl – konstruksjoner for overføring av turforvaltning. Trondheim 1986. elektrisk energi: en oversikt over kunn- Fylkesmannen i Hordaland, miljøvern- avdel- skapsnivået. – Økoforsk utredning; inga. 1990. Utskrift frå viltområde- regis- 1988:1, 133 s. teret kommunevis oversikt. Bevanger, K. 1993. Fuglekollisjoner mot en Gjerde, I. 1987. Verneverdig barskog i midtre 220 kV kraftledning i Polmak, Finnmark. og indre deler av Hordaland – ornitologisk – NINA forskningsrapport; 40: 26 s. rapport. – Rapport, Fylkesmannen i Horda- Byrkjeland, S. 1995. Ornitologiske registre- land, miljøvernavdelinga. 80s. ringer langs alternative traseer for 300 kV Gjerde, I. 1988. Storfuglbestanden i Horda- kraftlinje Samnanger-Arna 1995. Ornito- land: Størrelse, utvikling og forvaltning. – logiske undersøkelser 1995 Fylkesmannen i Hordaland, miljøvernavd. Byrkjeland, S. 1999. Status for hekkande sjø- Rapport. 33 s. fugl i Hordaland 1980-1998. – Fylkes- Gjerde, I. 1990. Tiurleiker i Hordaland 1990. – mannen i Hordaland, miljøvernavd. MVA Fylkesmannen i Hordaland, miljøvernavd. Rapport nr. 2/1999. 106 s. + vedlegg. Internt notat. Byrkjeland, S. & Voie, R. 1999. Sangsvane- Gjerde, I. & Sætersdal, M. 1996. Treslagsskifte bestanden i Hordaland - 160% økning si- og fugl på Vestlandet. - Aktuelt fra Skog- den 1988. - Krompen 28 (4): 176-187. forsk. 1996 nr. 9. 15 s. Danielsen, I. 1996. Handlingsplan for truete og Haftorn, S. 1971. Norges fugler. Universitets- sårbare viltarter i Hordaland - med rød liste. forlaget, Oslo. MVA-rapport 2-1996. 74 s. Haugset, T., Alfredsen, G. & Lie, M.H. 1996. Direktoratet for Naturforvaltning 1996. Viltkart- Nøkkelbiotoper og artsmangfold i skog. legging. DN-håndbok 11. 112 s. Siste sjanse – Naturvernforbundet i Oslo Direktoratet for Naturforvaltning 1999. Nasjonal og Akershus. rødliste for truete arter i Norge 1998. DN- Hjeljord, O. 1995. Ryper og jakt. Hvor stort uttak rapport 1999-3. 162 s. tåler en rypestamme? – Fagnytt Natur- for- Direktoratet for Naturforvaltning 1999. Nasjonal valtning nr. 6-1995. 4 s. rødliste for truete arter i Norge 1998. DN- Hogstad, O. 1993. Norske Pattedyr. Systema- rapport 1999-3. 162 s. tisk oversikt, bestemmelsestabell, spor og Dolmen, D. 1997. Herpetologisk statusrapport sportegn. Vitenskaps- museet. Norges for Hordaland fylke (1996) utbredelsen av teknisk-naturvitenskaplige universitet. amfibier. Zoologisk notat 1997-3. Norges Håland, A. 1977. Litt om sandsvala. - Krompen teknisk-naturvitenskapelige universitet, Vi- 6 (3): 32-33. tenskapsmuseet, Trondheim.

34

Isaksen, K., Syvertsen, P. O., Kooij, J. van der Sonerud, G. 1994. Hornugle Asio otus. i: & Rinden, H. (red.) 1998. Truete pattedyr Gjershaug, J.O., Thingstad, P.G., Eldøy, i Norge: faktaark og forslag til rød- S. & Byrkjeland, S. (red.) 1994. Norsk liste. Norsk Zoologisk Forening. Rapport fugleatlas. – Norsk Ornitologisk Forening, 5. 182 s. Klæbu. Jacobsen, O.W. 1984. Haukugleinvasjon i Spikkeland, O.K. 2001. Verdier i Frølandselvi, Hordaland høsten 1983. – Krompen 13 Samnanger og Kvam kommuner i Horda- (3): 133-135. land. VVV-rapport 2001. Kastdalen, I. 1992. Skogshøns og jakt. – Rap- Steen, O.F. 1996. Vandrefalkens bestandsstatus port, Norges Jeger og Fiskerforbund. 37s. i Norge – fylkesoversikt pr. 1995. – Vand- Kjoberg, S. og Larsen, T. 1993. 1993 Fugle- refalken 3: 7. forekomster langs planlagt 132 kV kraft- Steinsvåg, M.J. & Overvoll, O. 2003. Viltet i linje Frøland-Helldal 1993. Naturundersø- Bømlo. Kartlegging viktige viltområde og kelser, rapport nr. 5. status for viltartane. – Bømlo kommune Mjøs, A.T. 1989. Årsrapport LRSK 1988. - og Fylkesmannen i Hordaland, MVA- Krompen 18 (2): 63-65. rapport 4-/2003: 1-55. Mjøs, A.T. & Frantzen, E. 1996. Hordalands- Stormark, T.A. 1996. Flaggermus i Hordaland. rapporten 1995. – Krompen 25: 63-74. Del III, s. 174-180 i Olsen, K.M. (red.): Mjøs, A.T. & Frantzen, E. 1997. Hordalands- Kunnskapsstatus for flaggermus i Norge. rapporten 1996. – Krompen 26 (4): 180- – Norsk Zoologisk Forening. Rapport 2. 193. 210 s. Osaland, O.M. 1981. Fugleobservasjonar Syvertsen, P.O., Isaksen, K., Olsen, K.M., 1980. - Krompen 10 (2): 76-82. Rigstad, K. & Starholm, T. 2001. Kart- Osaland, O.M. 1983. Ornitologiske observa- legging av flaggermus i Hordaland. Kunn- sjonar 1982. - Krompen 12 (3): 92-99. skapsstatus 1999. – Norsk Zoologisk Fo- Osaland, O.M. 1985. Ornitologiske observa- rening. Rapport 9, manuskript. sjonar 1984. - Krompen 14 (2): 60-74. Sætersdal, M. 1980. Hekkefunn av varsler. - Pedersen, H.C. 1994. Lirype Lagopus lagopus. Krompen 9 (1): 40. S. 140 i: Gjershaug, J.O., Thingstad, P.G., Ugelvik, M. & Helle, S. 1988. Konsesjonsav- Eldøy, S. & Byrkjeland, S. (red.) 1994. gjørende ornitologiske undersøkelser i Al- Norsk fugleatlas. – Norsk Ornitologisk Fo- dalsvassdraget, Hordaland 1988. – Zool. rening, Klæbu. mus. UiB, Rapport terrestrisk økologi nr. Rolstad, J. 1991. Faunahensyn i skogbruket: 44: 1-23. Et landskapsøkologisk perspektiv. – Fau- Ugelvik, M. & Håland, A. 1989. Viltundersøkel- na 44: 5-10. ser i Aldalsvassdraget, Hordaland 1988. Selås, V., Smedshaug, C.A., Lund, S.E. & So- – Zool. mus. UiB, Rapport terrestrisk øko- nerud, G. 1995. Reveskabbens betydning logi nr. 47: 1-21. for småviltet i Norge. – Fagnytt naturfor- Ålbu, Ø. 1983. Kraftlinjer og fugl. – Rapport/ valtning nr. 10-1995: 1- 4. Norges land- Det Kgl. Norske videnskabers selskab, brukshøgskole. Museet. Zoologisk serie; 1983-8. 60 s. Smedahaug, C.A. & Sonerud, G.A. 1997. Rov- Aasaaren, Ø. (red.) 1991. Rikere skog. – Nor- dyr, åtsler og predasjon på småvilt. – Fag- ges skogeierforbund, Landbruksforlaget, nytt naturforvaltning nr. 8-1997: 1- 4. Nor- Oslo. ges landbrukshøgskole. Solbraa, K. 1996. Veien til et bærekraftig skogbruk. – Universitetsforlaget Oslo.

35

13. Artsliste

I den følgjande artslista har vi prøvd å gje ein grov kvantitativ status for dei ulike viltartane i Samnanger. Mange av desse vurderingane er høgst skjønsmessige. For det første er kunnskapsgrunnlaget i mange tilfelle for dårleg, og særleg når det gjeld smågnagarar og ein del fugleartar varierer talet svært mykje frå årstid til årstid og frå år til år. Det er sjølvsagt òg store nyansar i førekomsten artane imellom, og ikkje minst mellom dei ulike artsgruppene, som det er umogleg å få fram i ei slik oversikt. For nokre få artar, der ein meiner å ha eit visst grunnlag for det, er det gjort eit estimat på tal hekkepar. Det vil òg vere mogleg å finna meir utfyllande informasjon i statuskapitlet. Ein del av vurderingane av førekomst heilt sikkert diskuterast, og det er eit ønske at ein i framtida skal få betre kunnskap om dei ulike artane sin status i kommunen.

Kodar nytta i artslista: Oppsummering: Status Førekomst Status D konstatert yngling (x) enkeltobservasjonar D C B O Totalt C sannsynlig yngling (xx) fåtalig, uregelmessig Amfibium 2 - 1 - 3 B mogleg yngling X fåtalig, regelmessig Krypdyr 1 - - - 1 O observert XX vanlig Fuglar 60 25 12 25 122 * tidlegare XXX talrik Pattedyr 9 16 - 2 27 Totalt 72 41 13 27 153

Førekomst Norsk navn Vitskapeleg navn Status Vår Sommar Haust Vinter

AMFIBIUM Stor salamander Triturus cristatus BXXXi dvale Padde Bufo bufo DX X X i dvale Frosk Rana temporaria D XX XX XX i dvale

KRYPDYR Hoggorm Vipera berus DXXXXXX i dvale

FUGLAR

LOMMAR Smålom Gavia stellata C X 1-2 par Storlom Gavia arctica D X 1-2 par

STORMFUGLAR Havsvale Hydrobates pelagicus O (x)

PELIKANFUGLAR Storskarv Phalacrocorax carbo O X (xx) X X

STORKEFUGLAR Gråhegre Ardea cinerea DXXXX Stork Ciconia ciconia O (x)

ANDEFUGLAR Songsvane Cygnus cygnus OX X X Grågås Anser anser OX X Krikkand Anas crecca CX X Stokkand Anas platyrhynchos DXXXXXXXX Toppand Aythya fuligula OX X X Ærfugl Somatria mollissima OXXXX Kvinand Bucephala clangula OX X X Siland Mergus serrator DX X X X Laksand Mergus merganser OX X X

37 Førekomst Norsk navn Vitskapeleg navn Status Vår Sommar Haust Vinter

ROVFUGLAR Havørn Haliaeetus albicilla OXXXX Hønsehauk Accipiter gentilis D X 3-5 par X X Spurvhauk Accipiter nisus CXXXX Fjellvåk Buteo lagopus DXXX Kongeørn Aquila chrysaetos D X 2 par X X Fiskeørn Pandion haliaetus O (x) Tårnfalk Falco tinnunculus CXXX Dvergfalk Falco columbarius BXXX Jaktfalk Falco rusticolus B X 1 par X X

HØNSEFUGLAR Lirype Lagopus lagopus DXXXXXXXX Fjellrype Lagopus mutus DXXXXXXXX Orrfugl Tetrao tetrix DXXXXXXXX Storfugl Tetrao urogallus DXXXX

TRANEFUGLAR Åkerrikse Crex crex B* (x)

VADEFUGLAR Tjeld Haematopus ostralgeus CX X Heilo Pluvialis apricaria DX X Vipe Vanellus vanellus DX X Fjellmyrløpar Limincola falcinellus O (x) Enkeltbekkasin Gallinago gallinago CXXX(xx) Rugde Scolopax rusticola CXXX(xx) Raudstilk Tringa totanus CX X Strandsnipe Actitis hypoleucos DXXXX

JOAR, MÅSAR OG TERNER Fiskemåse Larus canus DXXXXXXXX Sildemåse Larus fuscus OX X Gråmåse Larus argentatus DXXXXXXXX Svartbak Larus marinus OXXXX Makrellterne Sterna hirundo CXXXX

DUER Ringdue Columba palumbus C X X (xx) (xx) Tyrkerdue Streptopelia decaocto B (xx) (xx) (xx) (xx)

GAUKEFUGLAR Gauk Cuculus canorus DX X

UGLER Hubro Bubo bubo O (xx) (xx) (xx) (xx) Haukugle Surnia ulula O (xx) Kattugle Strix aluco DXXXX Hornugle Asio otus D (x) Jordugle Asio flammeus O (xx) Perleugle Aegolius funereus O (x)

NATTRAVNAR Nattravn Caprimulgus europaeus O (x)

SEGLARAR Tårnseglar Apus apus O (xx)

38 Førekomst Norsk navn Vitskapeleg navn Status Vår Sommar Haust Vinter

SPETTEFUGLAR Vendehals Jynx torquilla D (xx) (xx) Gråspett Picus canus CXXXX Grønspett Picus viridis BXXXX Flaggspett Dendrocopos major BXXXX Dvergspett Dendrocopos minor C XXX X Kvitryggspett Dendrocopos leucotos DXXXX

SPORVEFUGLAR Sandsvale Riparia riparia D* X Låvesvale Hirundo rustica DXXX Taksvale Delichon urbica DX X Trepiplerke Anthus trivialis D XX XXX XX Heipiplerke Anthus pratensis D XXX XXX XX Skjærpiplerke Anthus petrosus O X X Vintererle Motacilla cinerea O (x) Linerle Motacilla alba DXXXXXX Sidensvans Bombycilla garrulus O (xx) Fossekall Cinclus cinclus D XX 40-50 par XX X Gjerdesmett Troglodytes troglodytes D XXX XXX XXX X Jernsporv Prunella modularis D XXX XXX XX (xx) Raudstrupe Erithacus rubecula D XXX XXX X X Blåstrupe Luscinia sveicica CXXX Raudstjert Phoenicurus phoenicurus CXXX Buskskvett Saxicola rubetra DXXX Steinskvett Oenanthe oenanthe DXXX Ringtrast Turdus torquatus DX X X Svarttrast Turdus merula D XXX XXX XXX XX Gråtrast Turdus pilaris D XXX XXX XXX X Måltrast Turdus philomelos DXXXXXX Raudvengetrast Turdus iliacus D XXX XXX XXX (xx) Gulsongar Hippolais icterina DXXX Tornsongar Sylvia communis DX X X Hagesongar Sylvia borin BXXX Munk Sylvia atricapilla DXXXXX(xx) Bøksongar Phylloscopus sibilatrix O (x) Gransongar Phylloscopus collybita CXXX Lauvsongar Phylloscopus trochilus D XXX XXX XX Fuglekonge Regulus regulus CXXXXXXXX Gråflugesnappar Muscicapa striata DXXXXXX Svartkvitflugesnappar Ficedula hypoleuca DXXXXXX Stjertmeis Aegigthalos caudatus DXXXX Lauvmeis Parus palustris DXXXX Granmeis Parus montanus D XXX XXX XXX XXX Toppmeis Parus cristatus CXXXXXXXX Svartmeis Parus ater CXXXX Blåmeis Parus caeruleus D XXX XXX XXX XXX Kjøtmeis Parus major D XXX XXX XXX XXX Spettmeis Sitta europaea DXXXXXXXX Trekrypar Certhia familiaris CXXXX Varslar Lanius excubitor D (x) (x) (x) (x) Nøtteskrike Garrulus glandarius CXXXX Skjor Pica pica D XXX XXX XXX XXX Nøttekråke Nucifraga caryocatactes CXXXX Kråke Corvus cornix DXXXXXXXX Ravn Corvus corax DXXXX Stare Strnus vulgaris DXXXX X Gråsporv Passer domesticus DXXXX Bokfink Fringilla coelebs D XXX XXX X (xx) Bjørkefink Fringila montifringilla DXXXXX(xx)

39 Førekomst Norsk navn Vitskapeleg navn Status Vår Sommar Haust Vinter

Grønfink Carduelis chloris BXXXXXXX Grønsisik Carduelis spinus CXXXXX X Bergirisk Carduelis flavirostris DXXXXX X Brunsisik Carduelis cabaret CXXXXX X Gråsisik Carduelis flammea CXXXXX X Grankorsnebb Loxia curvirostra BXXXX Furukorsnebb Loxia pytyopsittacus BX X XX Rosenfink Carpodacus erythrinus O (x) Dompap Pyrrhula pyrrhula CXXXX Snøsporv Plectrophenax nivalis B XXX Gulsporv Emberiza citrinella B (xx)(xx) (xx) (xx) Sivsporv Emberiza schoeniclus D XXX

PATTEDYR

INSEKTETARAR Piggsvin Erinaceus europaeus CX X X i dvale Vanlig spissmus Sorex araneus C XXX XXX XXX XXX Dvergspissmus Sorex minutus C XXX XXX XXX XXX Vannspissmus Meomys fodiens CXXXX

FLAGGERMUS Vannflaggermus Myotis daubentonii CXXXXXXi dvale Skjegg-/Brandtflaggermus M. mystacinus/M. brandtii CXXXi dvale Nordflaggermus Eptesicus nilssonii CXXXXXXi dvale Dvergflaggermus Pipistrellus pygmaeus C XX XX X i dvale Langøreflaggermus Plecotus auritus CX X xi dvale

ROVDYR Raudrev Vulpes vulpes DXXXXXXXX Mink Mustela vison DXXXX Røyskatt Mustela ereminea CXXXXXXXX Snømus Mustela nivalis C XX XX XX XX Mår Martes martes C XXXX Oter Lutra lutra O (x) (x) (x) (x) Jerv Gulo gulo O (x) (x) (x) (x)

PARTÅA Hjort Cervus elaphus D XX XX XX XX Elg Alces alces C (xx) (xx) (xx) (xx) Rein (utsett tamrein) Rangifer tarandus C (xx) (xx) (xx) (xx)

HAREDYR Hare Lepus timidus DXXXXXXXX

GNAGARAR Ekorn Sciurus vulgaris DXXXXXXXX Brunrotte Rattus norvegicus CXXXX Lita skogmus Apodemus sylvaticus D XXX XXX XXX XXX Markmus Microtus agrestis D XXX XXX XXX XXX Fjellrotte Microtus oeconomus CXXXXXXXX Klatremus Clethrionomys glareolus CXXXXXXXX Gråsidemus Clethrionomys rufocanus DXXXXXX XX Lemen Lemmus lemmus D XXX XXX XXX XXX

40

14. KART

Alle kommunar har informasjonen frå viltkartlegginga på digital form. På denne måten kan kommunen sjølv framstille temakart etter behov. I nokre samanhengar kan det vere praktisk å ha viltkart i plotta utgåve. Ved plotting og t.d. ved framstilling av viltinformasjon i kommuneplanen sin arealdel er det vanleg praksis å dele informasjonen i fire tema: 1) Småvilt, 2) Hjortevilt, 3) Ikkje offentlege opplysning- ar og 4) Prioriterte viltområde. I denne viltrapporten to kart vedlagt: 1) vinterbeite og viktige trekkruter for hjort og 2) prioriterte viltom- råde. Kartet over prioriterte viltområde er framstilt på grunnlag av dei andre temakarta. Nokre av dei områda er justerte ved fagleg skjøn på grunnlag av opplysningar om fåtalige og sårbare artar og kunn- skap om dei aktuelle artane sine krav til leveområde. Med unntak av opplysningane som er unnateke offentlegheit (t.d. hekkeplassar for enkelte trua og sårbare artar), er underliggande opplysningar allment tilgjenge gjennom Naturbasen på Direktoratet for naturforvalting sine heimesider: http://www.naturforvaltning.no

41

ISBN 82-8060-024-8 ISSN 0804-6387