fietsroute LAND VAN HEUSDEN EN ALTENA fotografie: Groesplaat | Bed & Breakfast Fort Bakkerskil Forten Altena, Bakkerskil en Giessen rode route 52,5 km blauwe route 53,5 km Vroeger was slapen in een fort een kille beproeving, maar sinds de , Nieuwendijk en Giessen 5 restauratie ervaar je het als een luxe overnachting. De kamers zijn gele route 51,5 km Merwededijk De forten van Brabants Landschap – Altena, Bakkerskil en

P Arie Huisman, Annelieke Kelderman, VVV Altena Biesbosch, Harry Fiolet, James van Leuven, René Janssen | Buiten-Beeld In deze uiterwaard wisselen (natuurlijke) graslanden af met voorzien van centrale verwarming, smaakvol ingericht en beschikken s Giessen – zijn de zuidelijkste van de ‘Nieuwe Hollandse ooibossen.Ze worden samen, als één geheel, begraasd door allemaal over een badkamer. Ook geschikt voor familieweekends. Op de pedalen Waterlinie’, een 19de eeuwse verdedigingslinie die zich ‘wilde’ paarden en runderen. Ze hebben er de ruimte en maken Adres: Kildijk 143, 4255 TH Nieuwendijk www.bakkerskil.nl uitstrekte van de Zuiderzee tot de Biesbosch. De linie voorzag zelf de keuze waar te grazen. Zo verbost niet al het grasland. in het onder water zetten van land, wat de vijand moest De Oudendijkse Geul is een ‘meestromende nevengeul’, wat wil door het ‘Hollandse’ tegenhouden in zijn opmars naar de ‘Vesting Holland’. zeggen dat de er bij hoog water een deel van haar water Fort Altena Wat er van rest – en dat is best veel – staat in zijn geheel op de kwijt kan: veiligheid en ‘dynamische’ natuur gaan hier hand in hand. De laatste jaren is veel werk gemaakt van de restauratie van dit fort. ‘Werelderfgoedlijst’ van de unesco. Het was de omvangrijkste bouwkundige ingreep uit de geschiedenis Na de restauratie kregen de forten Altena en Bakkerskil een Landgoed Kraaiveld | Woudrichem van Brabants Landschap. Het is nu een belangrijke recreatieve poort: Brabants Landschap nieuwe recreatieve functie. Fort Giessen heeft daarentegen P 5 De Roef het vertrekpunt om te voet, per fiets of kano het Land van Heusden een educatieve functie en dient in de winter als verblijfsplaats Dit is het grootste ‘nieuwe’ landgoed van de provincie. Locale en Altena en de Biesbosch te verkennen. Er zijn ook een waterwinkel, voor vleermuizen. landbouwers namen 10 jaar geleden het initiatief om op hun brasserie en vergaderruimtes gevestigd. En er is ruimte voor huwelijks- gronden het voormalige landgoed, dat begin 20ste eeuw voltrekkingen, feesten en partijen. Almbos | Giessen, Rijswijk verdween, te doen herleven. Spectaculair is het herstel van Adres: Tol 8, 4251 PX Werkendam www.fortaltena.nl vrij wandelen op de paden P 5 Wilgenhof de Roefse Laan met 4 rijen notenbomen, een lengte van 800 Dit is nou nog eens een echt ‘dorpsbos’, waar door en een breedte van 40 meter. Enkele ‘kazematten’ (voormalige omwonenden dagelijks op allerlei manieren gebruik groepsschuilplaatsen) zijn ingericht voor recreatieve overnachting. forten nieuwe hollandse waterlinie van wordt gemaakt. Er zijn verschillende bostypen te Steun Natuur ‘dichtbij huis’ onderscheiden: grienden, boomweiden van voornamelijk Zandwijkse en Uppelse Molen | Almkerk Brabants Landschap beheert ruim 17.000 hectare bos, heide en vennen, maar bijvoorbeeld altena, bakkerskil en giessen populier, en gesloten bos. Het gebied is aantrekkelijk door vrij wandelen op de paden P 5 berm Uppelse Steeg ook landgoederen, boerderijen, forten en kastelen. Daarmee zorgen we ervoor dat onze almbos de afwisseling van bos met open ruimte en door de Dit zijn zogenaamde ‘wipwatermolens’, bedoeld om water uit eigen, prachtige provincie -Brabant, met haar diversiteit aan landschappen, nog het aanwezigheid van water. een polder te malen. Ze zijn nu allebei zeker meer dan 300 jaar thuis is van vele vrij levende planten- en diersoorten. Daarnaast zet zij zich in voor behoud, struikwaard oud. Oorspronkelijk stonden er 29 van dit molentype in het herstel en ontwikkeling van de biodiversiteit buiten de beschermde gebieden. Een netwerk Struikwaard | Giessen Land van Heusden en Altena, nu zijn er nog maar 3! van enthousiaste vrijwilligers helpt mee maatregelen te treffen om weide- en akkervogels, groesplaat route 55 km P 5 Wilhelminasluis uilen, amfibieën en vleermuizen te beschermen. landgoed kraaiveld Het door fruitbomen omzoomde kerkepad dat zich door de Zevenbansche Boezem | Werkendam Natuurbescherming is en blijft mensenwerk weilanden naar de kerk van Giessen slingert, is een plaatje. 5 vrij wandelen op de paden P Tol Ook u kunt helpen door vrijwilliger of beschermer te worden van Brabants Landschap. zevenbansche boezem Onderaan de zomerdijk liggen plassen met een moeraszone. Een ‘boezem’ dient van oudsher om polderwater te bergen. Deze Kijk voor meer informatie op www.brabantslandschap.nl Een kunstmatige ‘oeverzwaluwbroedwand’ biedt onderdak boezem is kortgeleden ingericht als ecologische verbindingszone aan tientallen broedparen van deze soort. En een ‘hobbel’ in tussen Fort Altena en Landgoed Kraaiveld. Ten behoeve van de het door dit gebied lopende ‘lange afstandswandelpad’ (law) ijsvogel zijn de oevers natuurvriendelijk gemaakt en de kazematten blijkt een heuse beverburcht te zijn. zijn nu een onderkomen voor vleermuizen. De mooiste van alle- natuur dichtbij huis natuur dichtbij huis maal, de ‘koepelkazemat’, is ingericht als vogelobservatiepost. Brabants Landschap Brabants Landschap s 0 1.000 m fl Het Land van Heusden en Altena ... ROUTEBESCHRIJVING Oriëntatiepunten ... is zeg maar het Hollandse deel van onze provincie. Lange tijd maakte het daar ra rechtsaf la linksaf rd rechtdoor knp fietsknooppunt BP e ! verwijzing naar de oriëntatiepunten BQ bestuurlijk ook deel van uit. Tegelijkertijd is het een echt rivierengebied. In het BR BO i Fort Altena 58 Start- en eindpunt Fort Altena, Tol 8, Werkendam B cq noorden wordt het begrensd door de Merwede, in het oosten door de Afgedamde oven-Merwede ! Fort Bakkerskil 0 1.000 m BM @  Maas, in het zuiden door de Bergsche Maas (pas in 1904 gegraven) en in het westen BS Papsluis (1815) door de Biesbosch. Met recht mogen we hier dan ook de beroemde dichtregels Afstanden 12, 30 of 38 kilometer Sleeuwijk ht BT Merwededijk BL cp BN # Kunstproject Banken langs de rivier de Alm aanheffen van Hendrik Marsman uit 1936: Start (blauw) ( $ ’t Wapen van Emmickhoven 58 1. volg de oprit omhoog en steek de weg over A 27 % Fort Giessen Denkend aan Holland Woudrichem w volg fietspadla vanaf p, Dijkgraaf den Dekkerweg Werkendam ^ Almbos Zie ik brede rivieren w na viaduct stoplicht oversteken en fietspad volgen & Struikwaard Traag door oneindig BU * naar knp 25, Schans Schans cq * Picknickbank Schans w e ! @ jk Laagland gaan knp 25 la naar knp 20, Kildijk / CO i De d Maasdijk R n o e hp e ( f d Waaiersluis (1815) u w knp 20 rechtdoor tot splitsing O Weeren CM CL w BL Bal-dadig 58 Het rivierengebied is nou nog eens een echt Nederlands landschapstype, dat je splitsing la, Doornseweg i CN w 2e ra, Zevenbanscheweg (fietspad) & BM Historische haven buiten onze landsgrenzen niet snel op deze schaal zult tegenkomen. Binnendijks Afwateringskanaal k w j voorbij viaduct fietspad volgen naarknp 56, i BN Slot Loevestein d l i kenmerkt het zich door landschapselementen als grienden en eendenkooien, K Almkerkse Buitenkade, Buitenkade e # Omloop gu BO Fort Vuren buitendijks door uiterwaarden met stroomdalgraslanden en nevengeulen. Maak hier de keuze tussen 12 km (paars) of 30 km (blauw) ^ Almweg ! Uppel BP Lingehaven Van oudsher is Brabants Landschap, zowel binnen- als buitendijks, sterk verankerd in @ BQ Het veer van keizerin Marie-Louise deze streek, met verspreid in totaal zo’n 600 hectare (6 km²) water en land. Het is 12 km (paars) BR Sleeuwijkerwaard een landschap waar je vrolijk van wordt, wat mede wordt veroorzaakt door de weidse 2. einde la, Provincialeweg Noord, Dijkgraaf den hm % Dekkerweg. Eindpunt Fort Altena De Wijde Alm BS Groesplaat horizonten, de bedrijvigheid op het water en de voorbij schietende wolkenluchten. Giessensesteeg cl Poortweg BT Vogeluitkijkpunt ’t Vinkenestje N 322 # Ervaar dat met deze fietsfolder als leidraad zelf op de pedalen … 30 km (blauw) en 38 km (rood) BU Nieuwendijk Almweg Bunker woii

2. einde ra naar knp 56, Provincialeweg Zuid De Gantel … en verzucht, in navolging van de visser Ma Yuan / Lucebert: De Bakkerskil CL Uitwijkse molen w 1e la richting knp 71, Emmikhovenseweg Hoekje CM Vogeluitkijkpunt Koepelkazemat Onder wolken vogels varen w 1e la, Brugdam, Brugstraat Almkerk e Buitenkade CN Onder golven vliegen vissen w 1 ra, Kerkstraat, Altena’s Laantje e $ $ Zandwijkse molen w e CO Zevenbansche Boezem 1 ra, Almweg Pompveld w 1e la, N322 oversteken, Zandwijk, Poortweg # fr w 1e ra, volg fietspade # w 200m na rotonde bocht naar links, Giessensesteeg w voorbij Fort Giessen e % ra, Heuvelkamp w einde ra, Parallelweg 30 km (blauw) 38 km (rood) i w neem de veerboot naar Sleeuwijk e BQ / BR w voor rotonde la, Randweg 3. bij veerstoep la, Waterpoort Deze route is alleen mogelijk tijdens het vaarseizoen van de w la, Hoekeinde, Woudrichemsedijk, Merwededijk w bij splitsing ra naar knp 69, Maasdijk, w einde la, meteen ra, rechts aanhouden en veerdienst: ma t/m zo in juli en augustus, vr t/m zo in mei, juni e BS / BT Wilhelminasluis 1e ra, Groenendijk, Merwededijk en september. Van oktober t/m maart géén dienstregeling. w 3e ra, Oudendijk e w 1 la naar knp 74 e & w  3e ra, Oudendijk w e * bij knp 74 ra, Maasdijk, Hoge Maasdijk Lees verder vanaf punt 4 3. neem de veerboot naar Loevestein/Vuren e BO 30 km (blauw) en 38 km (rood) w e e (  1 ra naar knp 24, Hoge Maasdijk, Sluis , w bij knp 25 la richting knp 50, Waaldijk, Merwede- 4. Oudendijk e BU, 4e ra, De Roef Schapendam dijk, Dalemsedijk, Dalembolwerk, Burgstraat w 1e la, Liniepad e CL/ CM/ CN w e  1 ra volg het fietspad over de Rijkswal (550m) w vóór kanaal in Gorinchem la, Appeldijk w voorbij brug 2e ra, De Omloop Veerstoep Woudrichem, maak hier de keuze tussen w 1e ra, Peterbrug w einde ra, Dijkgraaf den Dekkerweg. 30 km (blauw) of 38 km (rood) w 1e la, Eind e BP Eindpunt Fort Altena