1 Landschapstype 8: Veenrand
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
LANDSCHAPSTYPE 8: VEENRAND - b - VAN BARLAKE TOT HELKANT BEGRENZING: N: Lijn van noordkant Nieuwgastel over de Blauwe Sluis naar NWhoek van zone 8a. O: Zone 8a/7a Z: Zuidrand beemdenstrook, ten westen van Princenhage ingeschat met de AHN-hoogtekaart. W: X=91000 (ten noorden van Gastel). Het aldus omschreven gebied omvat 13849 hectare. GEMEENTEN ao 1830: NAAM INW OPP (ha) Klundert 2466 4467 Zevenbergen 4111 4977 Terheijden 2467 2628 Standdaarbuiten 896 1350 Etten en Leur 4988 5984 Hoeven 1640 3115 Oud en Nieuw Gastel 2774 3308 Oudenbosch 2479 1180 Princenhage 4849 6679 Teteringen 912 2356 Hooge en Lage Zwaluwe 2977 5039 Het totaal van deze gemeenten, die alle ook buiten de zone strekken, is 30.559 inwoners op 41.084 hectare. DORPSHEERLIJKHEDEN ANCIEN REGIME; Provincie NAAM OPP (ha) Brabant Breda 2637 Brabant Etten onder de palen van de Hoeven 2028 Brabant Etten-Etten 5434 Brabant Hage 6680 Brabant Hoeven 2546 Holland Hoge en Lage Zwaluwe 3245 Holland Klundert 5247 Brabant Nieuw Gastel 2077 Brabant Oud Gastel 1246 Brabant Oudenbosch 1164 Brabant Sint Maartenspolder 574 Brabant Standdaarbuiten 1350 Brabant Terheijden 2628 Holland Zevenbergen 4977 Het totaal van deze gebieden, die alle ook buiten de zone strekken, is 41.834 hectare. 1 AMBACHTEN EN SCHEPENBANKGEBIEDEN IN 1350: PROV REGIO AMB1300 NAAM2 OPP (ha) Holland Bal Zuid-Holland Almonde 1812 Brabant Gemene land Baarlebosch 2565 Brabant Land van Breda Breda 2629 Holland Bal Zuid-Holland Drimmelen 2871 Holland Bal Zuid-Holland Dubbelmonde 1494 Brabant Land van Breda Etten-Etten 5083 Brabant Land van Breda Etten-onder de palen van de Hoeven 2022 Brabant Gemene land Gastel 11346 Holland Bal Zuid-Holland Geertruidenberg 1333 Brabant Land van Breda Hage-Breda 6070 Brabant Kw. v. Antwerpen Hage-Hertog 648 Brabant Land van Breda Hartel 1619 Brabant Gemene land Hoeven 3469 Holland Bal Zuid-Holland Standhazen 869 Holland Bal Zuid-Holland Twintig Hoeven 1584 Holland Land van Strijen Zevenbergen 4464 Brabant Land van Breda Zonzeel Ansenkerke 1476 Holland Bal Zuid-Holland Zwaluwe-Weedse Lage Zwaluwe 1922 Het totaal van deze gebieden, die alle ook buiten de zone strekken, is 53.275 hectare. GEHUCHTEN Etten Palingstraat 1740: in de Paelinckstraet.1 Het gehucht Palingstraat ligt deels in de gemeente Hoeven en deels in Etten. Voor 1800 hoorde haast geheel de Palingstraat onder Etten. Het is een vrij dicht bebouwde straat waar de grond hoog ligt. De straat loopt onbebouwd ver door naar het noorden, het Goed van Ikkel in. Geen gehuchtse akker, straat, beemd of hei. De Palingstraat is genoemd naar de grensafpaling, die op deze straat een grenshoek aanbracht. Hoeven Balrouw 1311: commorantes ... (in) loco qui vocatur Belru.2 In 1356 is daar een moerconcessie. De Hoge Balrouw is in 1787 en ca 1850 en nog 1908 een onbewoond en grotendeels bebost gebied omsloten door de weg genaamd Brede Balrouw. In 1908 staat er één huis. Thans is het gebied rondom bebouwd met boerderijen lang de Brede Balrouw. In 1311 blijkt het het tweede gehucht van Hoeven te zijn. We hebben hier dus een wederbewoonde Wüsting! H & L Zwaluwe Helkant 1838/40: Den Helkantschen Dijk. Zandstraat 1845a: Zandstraat. Zwaluwe, Hoge 1838/40: Hooge Zwaluwe. Oudenbosch Nieuwenbosch 1332: af diken sullen van onsen dike in den nuwenbosch ende diken ane den vpwerp in berlebosse.3 In de vroege 14e eeuw gesticht dorp, waar in of kort 1 ABA, A169, 10. 2 1311, maart 21: Dillo en Van Synghel, 2000, nr. 1528. 3 1332, november 11: ASB, charter op datum. 2 na 1358 een eigen kerk verrees, in het noorden van Oudenbosch. Nieuwenbosch bleef een appendix van de parochie Gastel. Het was een belangrijk zoutraffinagecentrum. In 1412 werd het gebied ter bedijking uitgegeven, om de moernering te weren en de landbouw te bevorderen. Blijkbaar was men "te laat": In 1421 zou dit dorp in de Elisabethsvloed verdronken zijn. Een herdijkingsuitgifte van 1425 leidde kennelijk niet tot resultaat. Wel lijkt de kerk er dan nog te bestaan, al moest ze hersteld worden. Eerst in 1460 zou het gebied opnieuw herdijkt worden: de kerk en het dorp zijn dan reeds vergaan.4 Geen gehuchtse akker, straat, beemd of hei. Standdaarbuiten Standdaarbuiten 1461: 't gors geheeten Standerbuyten.5 Aanvankelijk gors, vanaf 1525 polder, dorp en gemeente tussen de Mark en de Kene. Terheijden Ansekerke 1267: mori et wastine ... inter Ansenkerke et Lindonck ultra aquam, que Marke nuncupatur versus Hollandiam.6 Oudste naam van het verdronken dorp Zonzeel. Geen gehuchtse akker, straat, beemd of hei. Hartel 1324: Wouter van Hertele.7 Verdwenen gehucht aan de Mark nabij de uitmonding van het Wilhelminakanaal. deze nederzetting was in de 14e eeuw de zetel van de schepenbank voor het oosten van de huidige gemeente Terheijden. Na de bouw van een kerk te Terheijden verhuisde de schepenbank daarheen. Mogelijk had het gehucht al te lijden van overstroming of rivierverlegging in de jaren 1400 - 1540. Wat er nog van over was kreeg vervolgens te maken met intensieve militaire activiteit en ging daar aan ten onder. De nederzetting was in de late Middeleeuwen waarschijnlijk voor een groot deel bevolkt met moergravers. Het einde van de moernering zal aan de teloorgang van Hartel hebben bijgedragen. Vermeld worden de Hartelse Vliet, Hartelse Bergen en de Hartelse Akker. Langeweg 1838: (weg genaamd:) De Lange Weg. Klein dijkgehucht aan de zuiddijk van het Oudland van Zevenbergen, op de plek waar de kreek De Ham de polder verliet. Deels in Zevenbergen gelegen. Geen gehuchtse akker, straat, beemd of hei. Schimmer 1272: Johannes dictus de Schimmer (schepene in Diest).8 Verdwenen nederzetting. Alleen de straatnaam Schimmelse Weg voor een voormalige turfvaart door de Zegge of Binnenpolder herinnert er nog aan. De nederzetting lag op de rug tussen de Binnenpolder en de Mark en was een woonplaats voor turfgravers, waarschijnlijk vooral voor hen die in de moer van de abdij van Middelburg, de Binnenpolder, werkzaam waren. Vermeld worden de Schimmelse Weg en percelen "in de acker".9 Slikgat 1662: Opt Slickgat.10 Vlasselt 1280: in loco qui dicitur Vlassele.11 Moergebied dat het grootste deel van het midden en oosten van de huidige gemeente Terheijden besloeg. Uiterlijk vanaf 1280 werd het westelijk deel ervan agrarisch gebruikt. Het oosten werd vanaf 1324 uitgeturfd in opdracht van de abdij van Middelburg. Mogelijk bedoelde men met "het dorp van Vlassele" in 1334 dan wel de agrarische nederzetting in het westen, of het turfgraversoord Schimmer in het oosten, of eerder nog de schepenbank van Hartel. Opmerkelijk is dat als in het 4 Voermans en Wols, 1987. 5 Juten, 1935, 27. 6 1267, januari; Dillo en Van Synghel, 2000, nr. 1067 en 1068. 7 Cerutti, 1956, nr. 119. 8 Erens en Koyen, 1948 - 1958, nr. 218. 9 1507, GA Breda, R 417 f 197. 10 RAT, OA Terheijden, Gildeboek St. Antoniusabt te Terheijden. 11 1280, februari 2: Dillo en Van Synghel, 2000, nr. 1197. 3 westelijke deel van Vlasselt het klooster Catharinadal ruim 150 ha. grond verwerft, dat terrein als "in loco et circa locum qui dicitur Zeuekensberghe iacentia" aangeduid wordt . 12 Zes jaar later geeft het klooster die grond in pacht uit aan Nicholaus de Vlassele en zijn vrouw, en heet dat goed "bona nostra de Vlassele".13 De nederzetting Vlasselt is weer verdwenen. Het verlaten ervan zal voor een groot deel veroorzaakt zijn door de enorme inundaties in de 15e eeuw, speciaal de St. Elisabethsvloed van 1421. In 1433 werden de oude grondbezitters onteigend omdat ze lange jaren hun cijns niet betaald hadden. Een van hen was Adryaen van Vlassele.14 Geen gehuchtse akker, straat, beemd of hei. Wagenberg 1331: bi Vlassele boven Waghenberghe.15 Dorp en parochie op een zandrug ten noorden van Terheijden. Vermeld wordt de Wagenbergse straat. Zonzeel 1310: boven Sonzeel.16 Dorp, parochie en heerlijkheid op de grens van Holland en Brabant nabij Langeweg. De kerk stond juist in Brabant. In Brabant was er een heerlijkheid Zonzeel, onder Holland het ambacht Zonzeel. Zonzeel verdronk in 1421. In 1433 werden de verlaten gronden onteigend door een gecombineerde schepenbank van Zonzeel en Terheijden.17 Nadien hoorde het gebied steeds onder de schepenen van Terheijden. Teteringen Belcrum 1359: achter die Belkenaemsche Berghe.18 De Belcrumse Berg is een grote natuurlijke hoogte vlak aan de Mark even ten noorden van Breda. De heer van Breda hield er een warande, waarin in van 1620 tot 1820 het Speelhuis stond. Tevens werd op de hoogte een bos aangeplant met dreven die radiaal op het Speelhuis uitkwamen. Dat Belcrumbos bevatte een soort diergaarde. De polder ten zuiden van de berg is de Belcrumse Polder. Een achttiende eeuwse beschrijving van het gebied Belcrum geeft Adam van Broekhuysen.19 Vermeld worden de Belcrumse Berg, Belcrumse Polder. Volgens Buiks is de naam Belcrum opgebouwd uit de elementen Belken- en -hem.20 Als dat juist is moet er, alhoewel Belcrum in de Middeleeuwen niet duidelijk het karakter van een nederzetting draagt, in de (vroege) Middeleeuwen toch sprake van bewoning zijn geweest. Zevenbergen Zevenbergen 1287: here van Zeuenberghe, te Zeuenberghe vpten moer, der kerken te Zeuemberghe, schepene van Zeuemberghe.21 Het land van Zevenbergen werd later tot de gemeente Zevenbergen, met daarin de gelijknamige stad. Het land van Zevenbergen splitste in 1290 af van het grotere Land van Strijen. Vermeld worden het Oudland van Zevenbergen, de Zevenbergse Meren. Strooiendorp 1838: Strooijen Dorp. Groepje van 4 huizen of hoeven aan de Bloemendaalse Dijk. Geen gehuchtse akker, straat, beemd of hei. Zevenbergse Hoek 1838: De Zevenbergschen Hoek. Dorp op de noordoosthoek van de polder Oudland van Zevenbergen. Geen gehuchtse akker, straat, beemd of hei. 12 1280, februari 2: Dillo en Van Synghel, 2000, nr. 1197. 13 1286, februari: Dillo en Van Synghel, 2000, nr. 1237. 14 Cerutti, 1972, nr. 424. 15 1331, mei 2: Erens en Koyen, 1948 – 1958, nr.