BOEDDHISME1 Is Euro-boeddhisme haalbaar?

Misdienaar werd boeddhist Interview met Rob Janssen

Gédicht aan Abushri Freud en dr. Boeddha

Metia-Stitta in vertaling pl

Kwartaalblad Inhoud BOEDDHISME -- Jaargang 1 nr 4 Zomer 1996 TEN GELEIDE 3 PSYCHOTHERAPIE: Freud en dr. Boeddha 4 4 Mark Epstein

Redactie DHARMA: Gedicht aan Abushri Jacques den Boer Dirk Bakkes Patrul Rinpoche Gerolf T'Hooft INTERVIEW: Rob Janssen, misdienaar werd boeddhist Redactiesecretariaat Storm van 's-Gravesandeweg 75 Jacques den Boer 2242 JD Wassenaar KLASSIEKE TEKST: Sutta van liefdevolle vriendelijkheid 1 5 Redactieraad Jan de Breet Prof. dr. R.H.C. Janssen Drs. E. Hoogcarspel 17 N. Tydeman Zen-contemplatieven in Northumberland Dr. H.F. de Wit Eerzes. Hakuun Barnhard

KUNST: De gelofte 18 KWARTAALBLAD BOEDDHISME verschijnt in maart, juni, september en december. Abonne- Karel R. van Kooi] mentsprijs per jaar (4 nummers): f 35,- / BF 65o,-; buitenland f 55,-. Losse nummers: DE TUIN VERLATEN: In memoriam Bert Schierbeek 20 f 9,75 plus porto. EURO-BOEDDHISME: IS een Europees boeddhisme mogelijk? 2i Abonnementen en advertenties Kwartaalblad Boeddhisme Winfried Kruckenberg Postbus 336 2910 AH Nieuwerkerk a/d IJssel LEZERS: J.K. Hylkema, Advayavádánanda 2 5 Tel/Fax: 018o-321317 VAN IONIË TOT BODH-GAYA: Herakleitos' echo 27 Aanwijzingen voor de kopij Bijdragen aan het redactiesecretariaat, bij voor- Tonny Kurpershoek-Scherft keur op diskette (WP), met een uitdraai in twee- voud. Illustraties dienen door de auteur te wor- BUN: Boeddhistische Unie Nederland bijeen jo den aangeleverd, voorzien van onderschriften. ZWART OP WIT 31 Uitgever 2 Stichting Vrienden van het Boeddhisme BOEKEN: Dalai Lama, Sogyal Rinpoche, Shitoku A. Peel 3 Secr.: mevr. J.M. van der Horst Bellestein 209, 6714 DR Ede TIJDSCHRIFTEN: Boeddhayana, Buddhistische Monatsblater, Tel.: 0358-623265 Klankschaal, Levensteken, Kunchab Magazine, Lotusbitter, Giro: 1520022, t.n.v. Stichting Vrienden van het Boeddhisme, Nieuwerkerk a/d IJssel Wissen und Wandel, Yana, Zen 34

Vormgeving en opmaak VAN HER EN DER: o.a. Boeddhiste veroordeeld in Griekenland, Gerolf T'Hooft Zencentrum Noorder Poort, Oudste boeddhistische geschriften 36 Druk en afwerking Drukkerij Wilco b.v., Amersfoort AGENDA 3 8

Niets uit deze uitgave mag worden verveel- GEDICHT: Bashó 40 voudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, film, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schrifte- OMSLAG: De Yaoshi-Boeddha (Bhaisajyaguru, Meester van Genezing) vergezeld van lijke toestemming van redactie en uitgever. twee monniken, waarschijnlijk Ananda en Mahakayapa. Tang-dynastie, tweede helft negende eeuw. Schildering op zijde, uit de grotten van de Dui- ISSN 1382-6956 zend Boeddha's, Dunhuang (China).

E STICHTING VRIENDEN VAN HET BOEDDHISME, uitgever van dit blad, stelt zich ten doel be- D kendheid te geven aan het boeddhisme zonder voorkeur voor een bepaalde richting of stro- ming. De stichting stelt zich open voor iedereen die op enigerlei wijze belang stelt in het boed- dhisme. Geregeld houdt de stichting thema-bijeenkomsten met de nadruk op het hedendaagse boeddhisme, in het bijzonder in de westerse samenleving. Donateurs zijn van harte welkom. De minimum-donatie bedraagt 45,- per jaar, waarin begrepen een abonnement op het Kwartaalblad Boeddhisme. Aanmelding bij het secretariaat van de Stich- ting Vrienden van het Boeddhisme (zie hiernaast) of door overmaking van de donatie op de post- girorekening van de Stichting. n geleide

Actueel

E OEDDHA KARAKTERISEERDE ZICHZELF EENS ALS DE on ergelijkelijke dokter. In onze tijd zou hij misschien `psy- Dch i therapeut' hebben gezegd. Want de pijn die hij trachtte weg te ne en, zit, zoals dat vandaag heet, tussen de oren. Onze geest bepaalt in ergaande mate de pijn die wij ondervinden. Tot de hope- loos zieke akulapitar zei de Boeddha dat het volstrekte dwaasheid zou zijn n g op gezondheid te rekenen, maar dat de man zich de ge- dachte mo st inprenten: 'Hoewel mijn lichaam ziek is, zal mijn geest niet ziek zi n.' De ziek e waar het boeddhisme zich als geestelijke geneeskunde tegen keert is de verknochtheid van de mens aan het idee van een ego, een ik. De erm ego is ingeburgerd door de popularisering van de op- vattingen an Sigmund Freud. In dit nummer preciseert de Ameri- kaanse psy hiater Mark Epstein het cruciale verschil tussen de visie van zijn be oemde voorganger en zijn eigen interpretatie van de leer van de Boe. dha. De actualisering van de oude leer door Epstein ver- dient zor• ldige lezing. Zijn artikel is een poging om de zienswijze van de Bo ddha uit te drukken op een manier die mensen van van- daag direct r aanspreekt dan de Sutta Nipata of Itivuttaka uit de Pali- canon. Zo'n p ging is per definitie een zoeken en tasten. Het rechttoe rechtaan v rtalen van de woorden van de Boeddha is ontoereikend. De afstand in tijd en cultuur is daarvoor te groot, al is met enig inle- vingsverm gen en een goede toelichting de kloof zeker niet altijd on- overbrugb ar. De blijvende zeggingskracht van een antieke tekst spreekt in • it nummer bijvoorbeeld uit de vertaling van het Metta Sutta en h. bijbehorende commentaar door Jan de Breet. De eeu enoude leer kan alleen vrucht blijven dragen als voor men- sen van nu de kern én de uiterlijke vorm actueel zijn. Van vele ge- daanten w arm de leer zich heeft ontwikkeld, zijn afspiegelingen in ons land aanwezig. Wie met oprechtheid zoekt, zal de meest passen- de vorm — of zelfs vormen — kunnen vinden. Dit verschijnsel van de diversiteit is ondermeer zichtbaar in de lezersrubriek in dit blad, in het artikel van Winfried Kruckenberg, en eveneens in het interview met Rob Janssen, voorzitter van de Stich- ting Vrienden van het Boeddhisme.

KWARTAALBLAD BOEDDMSME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 Freud & dr. Boeddha

Op zoek naar egoloosheid

Mark Epstein

`Niet het ego in freudiaanse zin is het i EN VAN DE grootste problemen waarmee westerse meditators te kampen hebben is dat eigenlijke doel van het boeddhistische F hun begripsmatige voorbereiding op de be- inzicht. Het is veeleer het zelf-concept, oefening van meditatie in het algemeen te kort de representationele component van het schiet. Vol van psychologische ideeën afkomstig uit de theorieën van Freud en in de clinch met psy- ego, de feitelijke innerlijke ervaring van chologische problemen die vaak maar gedeeltelijk een eigen zelf, waarop men zich richt.' zijn opgelost of zelfs nog niet eens zijn aangespro- ken, raken westerlingen die zich met meditatie in- laten vaak ontspoord door hun eigen verlangens, conflicten en verwarring. Of zoals de Tibetaanse leraar Kalu Rinpoche eens zei: 'Iemand die pro- beert te mediteren zonder een theoretisch begrip van wat hij of zij doet, is als een blinde die zijn weg zoekt in een open veld; zo iemand kan enkel wat ronddwalen, zonder het minste besef hoe de ene richting te kiezen veeleer dan de andere.' Er bestaan tegenwoordig een aantal algemene misvattingen over het boeddhistisch sleutelbegrip anatta of egoloosheid. Om te beginnen verwarren veel beginnende meditators egoloosheid met het opgeven van het Freudiaanse ego. Conventionele opvattingen over het ego, als dat wat de sexuele en agressieve driften reguleert, hebben er menigeen toe gebracht egoloosheid gelijk te stellen aan een soort oer-schreeuw waarbij de persoonlijkheid uiteinde- lijk bevrijd is van alle beperkingen. Egoloosheid wordt dan opgevat als het equivalent van Withelm Reich's orgasmische kracht, waarbij het ego gezien wordt als alles wat het lichaam beknelt, de moge-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 Psychotherapie

lijkheid tot aangename ontlading verhindert of het `ik' in de mediterende, en leidt tot een begrijpen van gevoel

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 Psychotherapie ze, wordt vaak 'gelijkgesteld aan totale vernietiging.' Vervolgens wordt er een sprong gemaakt of wordt De enige manier om de nodige eigenwaarde terug er overgestapt naar een oosters georiënteerd voca- te vinden is door op te gaan of samen te smelten bularium waaruit zou blijken dat het ego dat ge- met een verheerlijkte of geïdealiseerde 'andere' aan vormd werd hetzelfde ego is dat wordt achtergela- wiens grootheid en kracht dan deelgenomen kan ten. Luister evenwel naar wat de Dalai Lama over worden. Voor beide sexen geldt iets gelijkaardigs dit punt zegt: `Zelfloosheid is niet een geval van iets binnen spirituele kringen: de druk om de gehecht- dat in het verleden bestaan heeft, maar er nu niet heid aan het eigen ego af te werpen creëert een ver- meer is. Integendeel, dit soort 'zelf' is iets dat nooit warring tussen het mededogen dat geacht wordt uit bestaan heeft. Wat nodig is is de erkenning als niet- egoloosheid voort te komen, de zgn. bodhicitta, en bestaand van datgene wat al altijd niet-bestaand deze meer primitieve over-identificatie met een ver- was.' heerlijkte andere. Meditators die in deze verwar- Niet het ego in freudiaanse zin is het eigenlijke ring delen zijn uiterst ontvankelijk voor een soort doel van het boeddhistische inzicht. Het is veeleer erotische gehechtheid aan leraars, guru's of andere het zelf-concept, de representationele component intimi, op wie zij hun verlangens richten om be- van het ego, de feitelijke innerlijke ervaring van een vrijd te worden in overgave. Meestal blijven zij ook eigen zelf, waarop men zich richt. masochistisch verstrengeld met die figuren waar- Volgens de boeddhistische onderzoeker Jeffrey aan zij zich pogen te onderwerpen. P. Hopkins moet men zich in boeddhistische me- Een vierde gebruikelijke misvatting, vaak voor- ditatie 'vergewissen van de verschijningswijze van komend in zgn. transpersoonlijke kringen, komt een substantieel bestaand ik.' Men dient het 'op te voort uit het foutief lezen van bepaalde belangrij- sporen zoals het zich voordoet' in onze eigen er- ke teksten van Ken Wilber en Jack Engler. Het ge- varing, en een 'helder gevoel' te ontwikkelen 'voor loof hier is dat egoloosheid een ontwikkelingssta- het object dat ontkend moet worden.' Enkel door dium is voorbij het ego; dat het ego eerst moet be- het zoeken en identificeren van de manieren waar- staan om het nadien te verwerpen. Dit is de keer- op we over onszelf denken als inherent bestaand, zijde van de opvatting dat egoloosheid aan de ont- zullen we tot het ongegronde van de zelf-repre- wikkeling van het ego voorafgaat — hier wordt het sentatie doordringen. gezien als dat wat komt na het ego. Wat hier getranscendeerd wordt is niet het to- tale ego. Echter, zelf-representatie wordt ontmas- eze benadering impliceert dat het ego, hoewel kerd als hebbende geen enkel concreet bestaan. Het Dhet voor de ontwikkeling belangrijk is, in ze- gaat hier niet om iets reëels dat geëlimineerd wordt, kere zin getranscendeerd of achtergelaten kan wor- maar om het zich realiseren van de essentiële on- den. Hier raken we verstrikt in een ongelukkige gegrondheid, die er altijd al is geweest. spraakverwarring. Het systeem waar deze formu- Meditators die dit niet begrijpen ervaren vaak leringen naar verwijzen is dat van de westerse psy- een sterke druk om bepaalde kritische aspecten van chodynamische psychologie van ego-ontwikkeling. hun wezen die geïdentificeerd worden met het `on-

Mark Epstein is een psychiater met een eigen praktijk in New York City. Hij beoefent reeds lang het boeddhisme en is ver- trouwd met vipassana en Tibetaanse tradities. Dit artikel ver- scheen in 1992 in het lentenummer van het Amerikaans-boed- dhistische tijdschrift Tricycle (Jg. r, nr. 3). In verder uitgewerk- te vorm komt deze tekst terug als hoofdstuk 5 van Epsteins re- cente boek Thoughts without a Thinker — Psychotherapy from a Buddhist Perspective, BasicBooks, New York, 1995. Een Ne- derlandse vertaling van dit uitstekende boek verschijnt begin volgend jaar bij uitgeverij Asoka.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 1 - ER 4 ZOMER 1996

Psychotherapie heilzame ego' af te wijzen. Vaak zijn het sexuali- nietsheid. Hiermee bedoel ik dat hij bestaat, maar teit, agressie, kritisch denken, of zelfs het actieve op een manier die veel te groot is om door ons be- gebruik van de eerste persoon enkelvoud waar men grepen te kunnen worden. Het is een bestaan dat afstand van neemt, met het idee dat als men deze geen bestaan is, een niet-bestaan dat nochtans be- zaken opgeeft of loslaat egoloosheid bereikt wordt. staat.' Bepaalde aspecten van het zelf worden voorgesteld als vijanden en vervolgens poogt men zich hiervan goloosheid is niet, zo verklaart Jeffrey Hop- te distantiëren. Maar de aspecten die als onheilzaam Ekins, een `vacuum van nietsheid' met een eigen worden gekarakteriseerd worden door de pogin- realiteit. Het bestaat slechts in relatie tot het geloof gen ze af te wijzen juist versterkt! Het is niet on- in het inherente bestaan van een object. Het is het gebruikelijk dat meditators die in therapie gaan be- inzicht dat de concrete verschijnselen waaraan we klemtonen dat zij geen behoefte hebben aan sex of gewend zijn niet bestaan 'op de manier waarop wij een orgasme, of het hebben van gevoelens van ons dat voorstellen.' De Dalai Lama vergeleek het boosheid ontkennen. In plaats van een houding van realiseren van de leegte eens met iemand die beseft niet-oordelend gewaarzijn aan te nemen, zijn deze een zonnebril te dragen: het zich voordoen van de meditators zo bekommerd om los te laten dat zij afwijkende kleur dient als herinnering dat zij niet de feitelijke niet substantiële aard van hun eigen ge- de juiste is. voelens nooit ervaren. Op een gelijkaardige manier Het is niet zo dat het ego verdwijnt, maar het zullen zij die deze egoloosheid niet juist begrijpen, geloof in het solide karakter van het ego, de iden- geneigd zijn te veel waarde te hechten aan de idee tificatie met de representaties van het ego houdt op van een lege geest die is bevrijd van gedachten. In te bestaan bij de realisatie van egoloosheid. 'Ge- dit geval wordt het denken zelf geïdentificeerd met dachten bestaan zonder een denker,' beklemtoont het ego en dergelijke personen lijken een soort in- de Britse psychoanalyticus W.R. Bion, en dit is pre- tellectuele ledigheid te cultiveren waarbij de afwe- cies wat de boeddhistische inzichten laten zien. zigheid var kritisch denken gezien wordt als het Toch komt dit inzicht niet vanzelf. Het is veel aan- ultieme bereiken. Of zoals Robert A.F. Thurman trekkelijker om meditatie te gebruiken om afstand deze verkeerde opvatting omschrijft: 'Men ontkent te nemen van de verwarring over onszelf, om te eenvoudigweg alle meningen, neemt afstand van de verwijlen in de rustige stabiliteit die meditatie ons zinvolheid van de taal en pretendeert dat zolang verschaft en te denken dat dit een benadering is van men maar leeg blijft van iedere overtuiging, geen de leer van egoloosheid. Maar het uiteindelijke doel enkele mening er op na houdt, niets weet en het van boeddhistische meditatie is niet om afstand te vergeten van alle kennis realiseert, men dan stevig nemen van het verkeerd opgevatte zelf, maar om gevestigd staat op de rechte weg, in de stilte der wij- de misvatting zelf te herkennen en daarmee haar zen.' invloed te verzwakken. 'Zonder het object van deze misvatting te negeren,' zei Dharmakirti, 'is het on- en laatste misvatting vat egoloosheid op als een mogelijk de misvatting zelf te laten verdwijnen.' Er Eding in en op zichzelf, als een toestand waar is een diepe, hardnekkige weerstand tegen dit ne- naar gestreefd en die bereikt moet worden. Hier geren, een soort krampachtig vasthouden, een angst wordt de behoefte zichtbaar om iets als zelfstandig voor een leegte die gedacht wordt net zo werkelijk bestaand te kunnen aanwijzen, en het geloof in het te zijn als het zelf. Huang-po zegt: De mensen zijn ego als concreet existerend wordt in zekere zin bang om hun geest te vergeten, uit angst in een overgedragen op het geloof in egoloosheid als con- Leegte te vallen waarin niets hun val kan stoppen. creet bestaand. Volgens Huang-po Hsi-yun, een Zij weten niet dat de Leegte niet echt Leeg is, maar Ch'an meester uit de 9e eeuw: 'Er is enkel de alom- het rijk is van de werkelijke dharma.' 0 tegenwoordige leegte van het werkelijk zelfstan- dig-bestaande Wezen van alles, en verder niets. Al Tricycle: The Buddhist Review deze verschijnselen zijn intrinsiek leeg en toch is Vertaling: Gerolf T'Hooft deze Geest waarmee zij identiek zijn niet zomaar

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 1 - NR 4 ZOMER 1996 Gedicht aan Abushri door Patrul Rinpoche

vertaald door Han F. de Wit

Dit leerdicht, in de Tibetaanse volkstaal (-1 IJ DIE DE vereniging van gelukzaligheid en geschreven door Patrul Rinpoche, was een van de -leegte geniet, favoriete gedichten van Cheigyam Trungpa bewegingloos gezeten op de schijf van de maan, Rinpoche, die het in het Engels opnam in zijn boven een prachtige honderd-bladige lotus, gedichtenbundel `Mudra' (Shambhala stralend van wit licht, Publications, Boston 1972), waaruit Han de Wit goddelijke Guru Vajrasattva, het heeft vertaald. Het gedicht illustreert de vrije, U groet ik vol eerbied. ondogmatische benadering die aan alle grote spirituele leraren van het Tibetaans boeddhisme Luister, Abushri, eigen is; een benadering die recht op de kern van jij armzalige dagdromende dwaas! de zaak afgaat, nl. je ego temmen, en die elke Herinner jij je hoe zelfbedrog vorm van insluipend spiritueel materialisme en je verwarde in het verleden? verstarring bij de beoefening van de dharma Kijk uit voor zelfbedrog in het heden blootlegt. Patrul Rinpoche leefde omstreeks het en leid geen hypocriet leven. einde van de vorige eeuw. Hij was een alom gerespecteerde Nyingma-leraar, die in het bijzon- Stop onnodige speculaties. der geïnteresseerd was in het samenbrengen van Je hebt honderden plannen gemaakt de kennis over en beoefening van meditatie. Hij waar nooit iets van kwam weigerde om in een klooster te wonen en werd en die alleen maar tot teleurstelling leidden. een beroemd reiziger. Onafgemaakte daden zijn als over elkaar heen rollende golven. Blijf op jezelf en hou op je hoofd op hol te brengen.

Je hebt honderden filosofieën bestudeerd zonder één ervan werkelijk te begrijpen. Wat is het nut van verdere studie? Je hebt gestudeerd zonder je iets ervan te herinneren wanneer je het nodig hebt. Wat heeft contemplatie voor zin? Vergeet het maar je `meditatie'! Het schijnt niet de remedie tegen je tegenstrijdige emoties!

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 1 - NR 4 ZOMER 1996 Dharma

Je hebt +chien het vastgestelde aantal mantra's hij wordt. gerecitee • Vergeet die dierbare vriend, die glimlacht maar de f i elijke visualisaties heb je nog steeds niet omdat de vriendschap nog nieuw voor hem is! onder de ie. Je beheert misschien de feitelijke visualisaties, Je vriendin trekt een vrolijk lachend gezicht, maar de ep van dualiteit heb je niet kunnen ver- maar wie weet wat ze werkelijk voelt? slappen. Voor een nacht plezier heb je negen maanden hart- Misschie eb je schijnbaar kwaad onderworpen, zeer. maar je e heb je niet weten te temmen. Je kan een maand lang proberen haar in bed te krij- gen, Vergeet j aste meditatie-perioden en toch zonder succes. en het d gmatig volgen van een schema. Werkelijk het is alle schandaal en roddel niet waard, Licht en lder, maar zonder los te kunnen laten, dus vergeet haar maar. zwaar en staag, maar zonder helderheid, doordrin nd inzicht, maar alleen speldeprikken, Eindeloos geleuter wekt voorkeur en afkeer op. dát is je / natie! Misschien is het wel amusant en prettig, Vergeet j tarende concentratie maar het is louter het napraten van andermans fou- en het on rdrukken van je geest! ten. De toehoorders schijnen het oor te lenen, Lezingen inken interessant maar in hun hart zijn ze vol kritiek. maar je g e t helpen ze niet. Je krijgt alleen maar een droge keel, Het logis e denken lijkt scherp, dus vergeet het, loze praat. maar is i f ite de bron van verwarring. Mondeli g instructie klinkt erg diepzinnig, Onderricht geven zonder ervaring uit de eerste maar ze .t geen zier als ze niet wordt beoefend. hand, Vergeet bladeren door boeken, is als dansen op boeken. dat je afle dt en je schrale ogen veroorzaakt. De toehoorders zijn misschien wel bereid te luis- teren, Je slaat je ieke gebedstrom, maar eigenlijk zijn ze helemaal niet geïnteresseerd. maar alle nr voor de nieuwigheid van het spelen. Als je niet zelf beoefent wat je onderricht, Je offert j lichaam op, loop je vroeg of laat met een rooie kop van schaam- maar in erkelijkheid ben je er nog aan gehecht. te. Je speelt j aelder klinkende cymbalen, Dus vergeet het, holle retoriek. maar je g eit is zwaar en suf. Vergeet h t, al die trucs, Als je zonder boeken zit al zijn ze og zo aantrekkelijk! voel je de behoefte eraan. Heb je ze wel, dan voel je geen interesse. je leerlin 1, • n maken de indruk dat ze studeren, Het zijn maar een paar bladzijden, maar doo etten doen ze niet. maar ze overschrijven is een eindeloze klus. De ene d : is er een glimp van begrip, Alle boeken in de wereld bij elkaar maar de v gende dag is dat vertrokken. zouden je geen voldoening geven. Eén uit d honderd zaken leren ze, Dus vergeet 't maar, dat overschrijven, maar zelf dat blijft ze niet bij. behalve als je ervoor wordt betaald. Vergeet z , deze schijnbaar ijverige leerlingen! Je beste v iend is vol genegenheid vandaag, De ene dag ben je ontspannen, maar mor en onverschillig. de volgende dag gespannen. Het ene oorent is hij nederig en het volgende Je zal nooit gelukkig worden, trots. als je meewaait met de stemmingen van anderen. Hoe aard' er men hem vindt hoe terughoudender Soms zijn ze aardig,

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 1 - NR 4 ZOMER 1996 Dharma MAITREYA INSTITUUT

ET MAITREYA INSTITUUT stelt zich tot doel: maar misschien niet als je ze nodig hebt het bevorderen van de interesse en de stu- en je zou teleurgesteld kunnen raken. H die, het beoefenen en uitbreiden van het boed- Dus vergeet beleefdheid en vleierij. dhisme, voornamelijk in de vorm waarin het in Tibet heeft bestaan, en voorts te komen tot een Politieke en religieuze bezigheden vruchtbare integratie van oosterse en westerse zijn goed voor heren. filosofieën in Nederland. Dat is niets voor jou, m'n beste jongen. Het Maitreya Instituut maakt deel uit van de Herinner je het voorbeeld van de ouwe koe. Foundation for the Preservation of the Ma- Ze is er tevreden mee om in de schuur te slapen. hayana Tradition (FPMT), een wereldwijd net- Je moet eten, slapen en je ontlasten werk o.l.v. Lama Thubten Zopa Rinpoche (Ge- — dat is onvermijdelijk — al het verdere lugpa-school). Een van de voornaamste activi- is jouw zaak niet. teiten van het kerkgenootschap is het geven van Doe wat je moet doen en bemoei je met jezelf. onderricht in de theorie en praktijk van het Je bent de minste van de minsten, boeddhisme, waartoe een Tibetaanse lama als vaste leraar in het Instituut verblijft. Momenteel dus wees maar nederig. is dat de eerwaarde Geshe Sonam Gyaltsen. Het Er zit een hele hiërarchie boven je, onderricht wordt tweemaal per maand in de dus hou maar op met je trots. vorm van een weekendcursus gegeven. Het on- Werk niet te nauw met mensen samen, derricht van de lama wordt direct in het Neder- want geschillen zullen zeker ontstaan. lands vertaald en afgewisseld met meditaties en Aangezien je niet betrokken bent discussies. Deze zomer worden ook cursussen bij religieuze en politieke bezigheden in het Engels gegeven door westerse boeddhis- hoef je jezelf geen eisen te stellen. Geef alles op, daar gaat het om! ten. Het Maitreya Instituut geeft het kwartaalblad Maitreya Magazine uit, waarin naast artikelen Dit onderricht werd gegeven door yogi Trimë over het Tibetaans boeddhisme, een overzicht Lodrii vanuit zijn eigen ervaring aan zijn dierbare van het programma en van gebedsdiensten vriend Abushri. Beoefen het alhoewel er niets te wordt geboden. beoefenen valt. Geef alles op, daar gaat het om. En Het Maitreya Instituut geeft in eigen beheer word niet kwaad op jezelf, zelfs niet als je niet in boeken uit die vertaald zijn uit het Engels en ver- staat bent om de dharma te beoefenen. 0 zorgt de import en distributie binnen de Bene- lux van boeddhistische literatuur uit de gehele wereld. Het cursuscentrum ligt op 7 ha. bosgrond op de Noord Veluwe tussen Apeldoorn en Zwol- le en omvat een tempelruimte, een bibliotheek en gastenverblijven, een kleine winkel en kan- toren. Voor meer informatie of het aanvragen van een informatie pakket kunt u bellen tussen 9.00 en 16.00 uur behalve op zaterdag: 0578- 66145o.

MAITREYA INSTITUUT Heemhoeveweg 2 8166 HA Ernst Tel.: 0578-661 45o Fax: 0578-661 851

1 K\.X.' A RTA ALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 1 - N R 4 zom ER 1996

Interview met prof dr. R.H.G. Janssen Vin misdienaar t t boeddhist

door Jacques den Boer

Prof. dr. .H. C. Janssen wilde als rooms- N EEN GOED-KATHOLIEK Delfts gezin van katholi ke jongen in Delft wel priester Limburgse afkomst lag het voor de hand dat Izoontje Rob misdienaar was in de parochie- worden In zijn gymnasiumtijd raakte de kerk. 'Ik was zeer gelovig. Ik vond erediensten Indisch wijsbegeerte hem aan en als mooi. Toen ik zo'n jaar of tien was, wilde ik wel student psychologie zat hij aan de voeten priester worden. Een oom was provinciaal van de orde der Camillianen, met kloosters in Vaals en van de Theravada-monnik Jinamitto. Roermond. Die heeft dat misschien wel een beetje Nu is b al jaren voorzitter van de aangemoedigd.' Stichti Vrienden van het Boeddhisme. De katholieke opvoeding stokte door de Twee- de Wereldoorlog. In 1943 was het katholieke gym- En hij Jrdiept zich in Pali- en nasium van de Franciscanen in Rotterdam voor Sanskriet-teksten, zoals zijn leraren hem kinderen uit Delft onbereikbaar. Rob ging naar het destijds aanraadden. 'Uiteindelijk ben Stedelijk Gymnasium. 'Een volstrekt heidense om- geving. In de eerste klas, toen er over Griekse en ik toch een brave jongen.' Romeinse mythen werd gesproken, zei de lerares: "Dat is natuurlijk allemaal uit de duim gezogen, die verhaaltjes, net als alle godsgeloven." Dat was een geweldige shock voor me.' `Toen ik vijftien was, lazen we Cicero, Somni- um Scipionis, De droom van Scipio, een filosofisch tractaat, dat me fascineerde. Ik maakte toen kennis met de antieke godsdienst en merkte dat het chris- tendom eigenlijk een zeer beperkte visie was. Ik kreeg een boek in handen, Plato en zijn betekenis voor onze tijd van dr. H. Groot, waarin een verge- lijking werd gemaakt tussen Plato, die we op school lazen, en de Indische wijsbegeerte. Mijn religiosi- teit is toen veel wijder geworden. Bovendien had ik een leraar Grieks, dr. de Vree- se, die privaat-docent Pali in Leiden was. Hij gaf

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 1 - NR 4 ZOMER 1996 Interview afleidingen van Griekse werkwoorden naar het In- teit ter sprake bracht. Ik had Sierskma ontmoet, de dogermaans en Sanskriet. Ik kan me goed herinne- godsdienstwetenschapper. Die maakte me attent ren dat hij uitlegde waar het woord Boeddha van- op Vestdijk, die in zijn De Toekomst der Religie daan kwam. In die tijd heb ik op de markt een klein schreef dat hij de Boeddha de grootste psycholoog boeddhabeeldje gekocht, voor één gulden. Dat heb aller tijden vond. Door hem ben ik de boeddhisti- ik heel lang altijd bij me gehad. sche geschriften gaan lezen, daarvóór was ik nog In het laatste schooljaar las ik ook al de Bha- op de hindoeïstische toer. gavadgita. Over deze dingen sprak ik thuis niet, Met het praktische boeddhisme ben ik op een daar speelde dat geen rol. Ook niet met m'n oom, merkwaardige manier in aanraking gekomen. Op als die eens op bezoek kwam. Hij wist wel van mijn een ochtend, in 1973, toen ik me aan het aankleden filosofische interesse. Hij zei altijd: Denk er wel was, stond de radio aan. Er werd een boeddhisti- om: "Philosophia ancilla theologiae!", de filosofie sche monnik geïnterviewd. Dat was Jinamitto, uit is de dienstmaagd van de theologie. Indonesië, die in Amsterdam bleek te wonen, in de En mijn vriendjes waren niet in religie geïnte- Sarphatistraat, het huisnummer werd erbij ge- resseerd, behalve één, Gijs Dingemans, die is later noemd, ik geloof tzt. hoogleraar theologie geworden. Ik zat op de ka- Daar ben ik naartoe gegaan en ik werd heel tholieke padvinderij. Het was een soort dubbelle- vriendelijk ontvangen. Van hem heb ik mijn eerste ven: in het weekend in de katholieke wereld, door meditatie-onderricht gekregen, zittend aan zijn voe- de week onder de heidenen. Ik switchte daar ge- ten, samen met Piet Krul, nu bekend als de eer- makkelijk tussen. waarde Dhammawiranata. Ik ben er geregeld heen Mijn ouders waren heel tolerant. Mijn moeder gegaan, ook toen Jinamitto was opgevolgd door was Nederlands-hervormd gedoopt, remonstrants Sumangalo. aangenomen en katholiek getrouwd. Haar moeder, De jaren daarvoor had ik me helemaal op mijn mijn grootmoeder, was een zeer religieuze vrouw werk geconcentreerd. In 1957 ben ik in Leiden af- die zei: 'Alle geloven zijn hetzelfde; er is maar één gestudeerd. Ik heb er vrij lang over gedaan omdat God.' Mijn vader was directeur van een paar bio- ik vanaf '53 halftime werkte als assistent van pro- scopen en hij had een technisch bureau en een fa- fessor Chorus. Ik kreeg een persoonlijke opleiding, briek voor geluidsplaten om stomme films te be- werkte in de concrete praktijk en gaf ook colleges. geleiden. Hij wilde dat ik techniek ging studeren in Ik dacht eigenlijk niet meer aan afstuderen tot Cho- Delft. Maar toen het psychologie werd, vond hij rus zei: nu moet je maar eens doctoraal doen. Toen dat ook best, als ik er plezier in had - een geweldig heb ik me er een aantal maanden ingegooid. aardige man. Ik ben nog twee jaar bij Chorus gebleven en Ik had het liefst filosofie willen studeren, maar toen gaan werken in Schakenbosch, destijds de psy- daar zat helemaal geen brood in. Psychologie kwam chiatrische inrichting Hulp en Heil, in Leidschen- het dichtst bij wat me interesseerde: het menselijk dam. Met mijn chef, Plokker, trof ik het daar on- bewustzijn, het fenomeen mens en de zelfreflectie. gelooflijk. Hij was heel erg geïnteresseerd in oos- Mijn leraren hadden me voorbestemd voor de terse religiositeit, was een vriend van Sierksma. oriëntalistiek of klassieke talen. Psychologie von- Diens boek Freud, Jung en de religie kwam vaak den ze een schande, dat was geen vak. ter sprake als we 's ochtends onder de koffie zaten In Leiden, vanaf 1949, waren er ook twee we- te praten, een beetje tot ongenoegen van de rest van relden. Ik had vrienden uit de psychologie, maar de staf. ook uit de katholieke beweging, de studentenver- Daar heb ik dertien jaar gewerkt, maar halftime. eniging Sanctus Augustinus. We zijn voor het Hei- Professor J.H. van den Berg was in Leiden begon- lig Jaar naar Rome geweest, vreselijk leuk. En de nen met een opleiding klinische psychologie en hij hoogleraar psychologie, Chorus, was ook katho- vond dat ik studenten moest opleiden in het zie- liek, uit Limburg, zijn moeder was een nicht van kenhuis (Schakenbosch) in de klinische praktijk. een tante van mij. Zo was ik stage-supervisor en aan het eind van de Bij mijn mede-studenten was ik er wel berucht week gaf ik colleges in Leiden. Mijn werkzaamhe- om dat ik te pas en te onpas de Indische religiosi- den in Leiden en Leidschendam overlapten elkaar.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 InteNfiew

Door lokker kwam ik ook wel bij Sierksma onder invloed van emoties, in relatie tot de per- thuis. W J nalyseerden vaak tekeningen van psy- soonlijkheidsstructuur. Wij deden ook onderzoek chiatrisc II patiënten. Sierksma zag daar allerlei ar- naar de effecten van psychofarmaca. Therapie ben chetype n. Plokker was eigenlijk een jungiaan. ik er altijd bij blijven doen, ook nu nog. Hij heef 1 :" n boek over de tekeningen van patiën- In 1978 werd ik aan de Vrije Universiteit hoog- ten gesc ven. Toen hij het aan professor RUmke, leraar in de klinische psychologie en persoonlijk- psychiat r in Utrecht, liet lezen, zei die: 'Een fan- heidsleer. De nadruk lag op psychosomatisch on- tastisch b k. Nu heb derzoek, bijvoorbeeld je eindel je proef- naar het effect van ge- schrift •s chreven.' dragstherapie op lage Zo had okker het rugpijn. Door een be- helemaa niet be- zuinigingsronde van doeld, a r hij is er de overheid ben ik op toch op epromo- een gegeven moment veerd en I ter de op- weggegaan. Dat had volger a RUmke zijn voor en zijn te- geworde gen. Het werk met In het orwoord promovendi miste ik kondigd Plokker het meest. Maar er aan dat e exact, sta- kwam meer tijd voor tistisch nderzoek het boeddhisme en van tek. ngen van voor studie van Pali psychiat he patiën- en later Sanskriet. Ik ten volg s psycho- neem de dingen zoals logische ethoden ze komen. zou worden gedaan Ik weet niet meer door mij! Toen zat ik hoe, maar in 1974 eraan vast. Ik heb hoorde ik over de honderden tekenin- voorloper van onze gen verzameld, vol- huidige stichting, de gens een gestandaar- Stichting Nederlands diseerde methodiek, Buddhistisch Cen- iedereen moest een trum. Daardoor ben huis, een boom en Rob Janssen (links) in gesprek met twee andere ordeleden van de ik in contact geko- een mens tekenen. AMM tijdens een exercitium begin jaren 80 in het Haus der Stille in men met de orde Een geweldig Rosenburg, Duitsland. Arya Maitreya Man- werk, heel exact, alles dala (AMM), gesticht geanalyseerd volgens twintig of dertig variabelen. door lama Govinda. Ik was wel met Theravada be- Ik moest leren programmeren, zelf computerpro- gonnen, maar Tibetaans boeddhisme trok me ook, gramma's schrijven. Het was in de jaren zestig. Wat misschien door het werk van C.G. Jung. Het maak- je nu in twee minuten berekent, kostte mij uren. te me niet zoveel uit. Ik heb nooit gehouden van Hele nachten zat ik in het Centraal Rekeninstituut sektarisme. van de universiteit. In 1970 ben ik gepromoveerd, In dat jaar was ik naar India gegaan. Sarnath, een bij Chot us. Het boek heette Expressie in tekenin- van de belangrijkste boeddhistische pelgrimsplaat- gen en abnormaal gedrag. sen, was prachtig, een heerlijke sfeer. Toen dacht Twee jaar later ben ik fulltime aan de Jelgers- ik: ja, hier moet ik toch verder werk van maken. Ik makliniek in Oegstgeest gaan werken, bij prof. Bas- heb me min of meer boeddhist gevoeld vanaf Sar- tiaans. Daa: deed ik psychofysiologisch onderzoek: nath, waar de Boeddha zijn eerste preek hield, aan het meten van allerlei lichamelijke veranderingen de bron. Een mooi punt om te beginnen!

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I — NR 4 ZOMER 1996 Interview

Het Vajrayana van de AMM sprak me aan om- de westerse mentaliteit past; ik denk dat je mensen dat het psychologisch is, denk ik. Het was een leu- moet aanmoedigen tot eigen onderzoek. Ik sta een ke groep mensen. Elke maand kwamen we bijeen liberale houding voor. bij mevrouw Perk in Den Haag. Toen de enige Een nadeel is misschien dat je niet grondig ken- twee Nederlandse ordeleden, dominee Berghuis en nismaakt met het boeddhisme. Maar een vrije, on- mevrouw Perk, zich te oud gingen voelen om lei- derzoekende geest is juist heel belangrijk. Het heeft ding aan de groep te geven, dreigde de Nederland- wel zijn waarde om één keer heel diep in een be- se afdeling te worden opgeheven. paalde richting door te dringen, een heel intensie- Uit Berlijn kwam een ordelid, Maitreya, ei- ve training te doen. Dan hou je over wat voor je- genlijk Lionel Stiitzer, om de zaak te regelen. Ik zelf waardevol is. Ik doe bijvoorbeeld elke dag een heb hem rondgeleid door Leiden en ben enorm kleine puja en gebruik bepaalde meditatietechnie- onder de indruk van hem geraakt. Hij had een heel ken die ik in de AMM heb geleerd. bijzondere uitstraling. Hij was een leerling van Ja, wat zocht ik in het boeddhisme? Toch mis- Tao Chiin, een Duitser die in China had gezeten. schien een alternatief voor het christendom. Ik was Geen dogmaticus, meer Zen-achtig dan Vajraya- een te modern, wetenschappelijk mens om te kun- na, heel nuchter en heel humoristisch, een gewel- nen geloven in een persoonlijke god en in Christus dige man. die uit de dood is opgestaan, letterlijk. Ik begrijp Door hem werd ik enthousiast voor de orde en dat protestanten dat nu allemaal veel symbolischer hij is mijn kalyána-mitra geworden, mijn leraar. Ik opvatten. Zoals Van Peursen, een zeer gerespec- heb de driejarige opleiding gevolgd, ging geregeld teerd filosoof aan de VU, zei: 'Als je op paalmor- naar Duitsland, naar Roseburg, een heel klein dorp- gen een camera had neergezet bij het graf van je ten oosten van Hamburg. Het `Exerzitium' van Christus, dan had je er op de film echt niet iemand de AMM werd gehouden op een mooi landgoed, uit zien komen.' Nou, dat is voor katholieken nog midden in de bossen. Ik heb er de beste herinne- steeds pure ketterij, dat moet je gelóven. ringen aan. De Middeleeuwers spraken over een 'anima' na- In 1976 werd ik ordelid. Ik ben daarna een paar turaliter religiosum', dat ben ik een beetje. Ik heb keer naar Amerika geweest, waar ik lama Govinda nooit genoegen kunnen nemen met een puur ma- heb ontmoet. Ik had hem ook een keer in Europa terialisme. En ik heb van jongsaf die merkwaardi- meegemaakt. Een groot man, zeer indrukwekkend, ge affiniteit gehad met de Indische filosofie, ge- niet alleen schrijver van goede boeken, maar een conditioneerd — zoals volgens de Boeddha alles ge- pracht mens. Zijn vrouw was ook erg aardig. conditioneerd is — door mijn jeugdervaringen, met Na zijn dood is zijn opvolger, dr. K.-H. Gott- die leraren die oriëntalist waren. Het is een keten mann, de AMM gaan veranderen: centralisatie, ef- van gebeurtenissen waar ik verder geen diepere ficiëntie. De landelijke broederschappen verloren grond voor zie. hun autonomie, terwijl lama Govinda juist voor di- Van de filosofische interesse ben ik afgedaald versiteit was. In Nederland, waar wij een aardige naar de concrete werkelijkheid: hoe functioneert groep bij elkaar hadden, vonden wij dat niet leuk, de menselijke geest? Daar kun je via de psycholo- evenmin als de Oostenrijkers. Wij hebben ons af- gie toegang toe vinden en ook via de boeddhisti- gescheiden. Er is een stichting Milinda, we hebben sche meditatie. een aantal 'virtuele' leden en zijn vertegenwoordigd Vooral het concept verlichting heeft mij aange- in de Boeddhistische Unie van Nederland. sproken, omdat daarin tot uitdrukking wordt ge- De Stichting Vrienden van het Boeddhisme zie bracht het heel maken van de menselijke geest, die ik daarnaast als een gelegenheid om mensen ken- op de een of andere manier toch gebroken is, als je nis te laten maken met het boeddhisme, een soort al het leed om je heen ziet, in de wereld en in de in- receptie-desk, zonder een bepaalde stroming voor- dividuele mens. De gebrokenheid van de mens kan rang te geven. Er is een groot aantal mensen dat niet in principe geheeld worden. Ik weet zeker dat het de verplichtingen van een groepering wil aangaan. mogelijk is. Ik geloof dat je als boeddhist daaraan Sommigen zeggen: de goeroe moet het voor het kunt werken bij jezelf en als psychotherapeut bij zeggen hebben, maar ik geloof dat het niet zo bij anderen. Dat ligt dus voor mij op één lijn.' 0

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 etta Sutta 't sutta van liefdevolle vriendelijkheid

Uit het Pali vertaald en toegelicht door Jan de Breet

6 Wie op vaardige wijze naar het heil wil streven Laat de een de ander niet vernederen, om dc toestand van vrede te bereiken, en niemand minachten waar dan ook, die moet kundig, eerlijk en oprecht zijn, laat men elkaar geen leed toewensen zachtaardig, voorkomend en bescheiden. uit boosheid of vijandigheid.

2 7 Hij is evreden en matig, niet veeleisend, Zoals een moeder haar enige zoon v j van zorgen en sober levend; met haar leven wil beschermen, k lm van zinnen en verstandig, zo moge men tegenover alle wezens ni t gulzig, als hij bij families eet. een onmetelijke geest ontplooien ...

3 8 In zijn g drag is er niets laags te vinden waar- en liefde tegenover de hele wereld. door and ren, verstandigen hem zouden laken. Laat men een onmetelijke geest ontplooien Mogen de wezens gelukkig zijn en vredig, naar omhoog, naar beneden en rondom, laten e alle geluk ervaren in hun hart. onbeperkt, vrij van haat en vijandschap.

4 9 Wat oor levende wezens er ook zijn, Of men nu staat, loopt, zit of ligt, beweeglijk of onbeweeglijk, allemaal, laat men nooit verslappen; o ze nu lang zijn of groot zijn, bij deze instelling moet men blijven. middelmatig, klein of fors, Dit noemt men hier een goddelijk verwijlen.

5 I0 ichtbaar of onzichtbaar, en Als hij geen opinies koestert, 0 ze ver weg leven of dichtbij, deugdzaam leeft en inzicht heeft, reeds g boren of naar geboorte strevend — begeerte wegleidt van genoegens, gen alle wezens gelukkig zijn. dan gaat hij tot geen moederschoot meer in.

KWARTAALBLAD BOEDDH.ISME JAARGANG 1 - NR 4 ZOMER 1996 MEM Klassieke tekst

Commentaar zens in vers 5 zijn goden (deva's), boomgeesten (yakkha's), titanen (asura's), boze geesten (rak- ET METTA SUTTA is in Theraváda-landen zeer khasa's), engelen (gandhabba's) etc. De heilwens Hpopulair en wordt er veel gereciteerd. Het leer- geldt niet alleen de wezens die al geboren zijn, maar dicht wordt in de Pali-Canon zowel gevonden in ook hen die naar geboorte streven, dat wil zeggen de Suttanipáta — waar het het achtste leerdicht (sut- de ongeboren vruchten. Impliciet is hier dus spra- ta) van de eerste sectie (vagga) is — als in de Khud- ke van een afwijzing van abortus. dakapátha (negende sutta). Vers 7 is het meest centrale van het sutta en be- Het bestaat uit twee delen. De eerste twee ver- vat de kern van wat men later mettá-meditatie ging zen en de eerste helft van het derde vers vormen het noemen, een meditatie tijdens welke men — zoals eerste deel. Dit bestaat uit aanwijzingen voor de aangegeven in vers 8 — in alle richtingen liefde uit- monnik hoe hij zich gedragen moet om het nirva- straalt gericht op alle daar levende wezens, sympa- na (de toestand van vrede in vers i) te bereiken. Het thiek of onsympathiek. was al in de oudste tijden gebruik dat monniken In vers 9 wordt men aangespoord deze houding door families die de leer van de Boeddha aanhingen, voortdurend te cultiveren, hetgeen een 'goddelijk werden uitgenodigd voor het eten. Hier wordt hen verwijlen' (brahmavihára) wordt genoemd. In an- op het hart gedrukt zich bij zulke gelegenheden be- dere teksten worden nog drie andere brahmavihá- scheiden op te stellen en vooral niet gulzig te zijn. ra's genoemd, namelijk die van mededogen (ka- Het tweede gedeelte begint met een heilwens aan runá, anukampá), medevreugde (muditá) en ge- alle wezens, dat zij gelukkig mogen zijn en vrede lijkmoedigheid (upekkhá). mogen ervaren in deze wereld. Ook van de ver- Combineert men deze liefdevolle houding met lichting of verlossing wordt vaak in de canon ge- een zich onthouden van opinies (over wereldbe- zegd dat zij hier in deze wereld (ditthe 'va dham- schouwelijke of metafysische kwesties), een deugd- me) bereikt kan worden; men leest zelden over ver- zaam leven en een streven naar inzicht (in de ware lossing in een later leven. Er wordt ook in dit leer- aard van het leven en de werkelijkheid), dan wordt dicht niet gesproken over een hiernamaals waar in vers to de verlossing van de wedergeboorten in men gelukkig zal worden. Met 'wezens' worden het vooruitzicht gesteld — wedergeboorten die in nadrukkelijk alle levende wezens bedoeld, inclusief het boeddhisme als een bron van lijden worden be- planten (vers 4: onbeweeglijk). De onzichtbare we- schouwd. BOEDDHAYANA Een Odyssee Boeddhayána Een nieuwe roman van Tonny Scherft Nederlandstalig maandblad over het Therawáda Boeddhisme - sinds 1978! Tonny Kurpershoek-Scherft publiceert romans en novellen onder haar meisjesnaam. Boeddhayána Nieuwsblad Een Odyssee is het verhaal van een man en een vrouw, die sa- Naast informatie over de gemeenschap men een moeitevolle tocht ondernemen. rondom onze kloosters elke maand vol De ontmoeting van twee mensen, tussen wie een met belangrijk nieuws uit alle delen spontane, behoedzame, aftastende genegenheid van de Boeddhistische wereld. ontstaat, wordt de conjunctie van twee zoek- tochten: een dubbele odyssee. Boeddhayána Publikaties Met meer dan veertig boeken over het 184 pagina's, ingenaaid Therawáda Boeddhisme. f 24,50

Heeft u interesse? Vraag dan nu een Verkrijgbaar in de boekhandel en bij informatiepakket aan: NV Uitgeverij Smit van 1876 Hengelo Postbus 200, 7550 AE Hengelo Boeddhayána Centrum Nederland Tel. (074) 277 53 62 Stephensonstraat 13, 2561 XP Den Haag ISBN 90.6289.571.9 tel.: 070 - 3600605; fax: 070 - 3600213

1.1 KWAM- A/A[131.AD BOEDDHISME JAARGANG 1 - NR 4 ZOMER 1996 Zer›-contemplatieven

De Orde van Boeddhistische zijn, zoals Dogens Shushogi en Kei- delijk, hoe druk we het ook hebben. Contem2!atieven, sinds 1972 zans Kyojukaimon, met het com- De vegetarische lunch halverwe- mentaar van onze stichtster, eerw. ge de dag is voedzaam en smakelijk. gevestigd in Throssel Hole Roshi Jiyu-Kennett. Eens per week Daarna is er gelegenheid wat te rus- Buddhi Priory (Engeland), hebben we een gesprek met de eerw ten, lezen of wandelen in het prach- ontplooi sinds enige tijd ook meester Daishin Morgan, onze abt. tige, wijde, heuvelachtige landschap activiteën in Nederland, In de ochtend is er een periode van Northumberland. 's Middags is waaronc-er tweemaal per jaar werkende meditatie, waarin ieder- er tijd voor Dharmalezingen of -bij- een retraite van vier dagen op een helpt met werk dat gedaan moet eenkomsten, werk en de middag- De Tilte-merg in Vogelenzang. worden om het klooster goed te la- meditatie en middagdienst, de reci- ten functione- tatie van Zenmeester Dogens Aan- ren. De monni- wijzingen bij het mediteren (Fu- ken hebben een kanzazengi). Om zes uur volgt een Disc [pelen van de Boeddha vaste taak met eenvoudig `medicijnmaal'. Daarna eigen verant- mediteren we weer en we zingen in N orthumberland woordelijkheid een korte sutra voor het slapen gaan. daarin, zoals Het licht gaat uit om to uur. EERW. HAKUUN BARNHARD maaltijden be- Ik ben buitengewoon dankbaar reiden, tuinie- voor het bestaan van ons klooster en ET VEN VAN een discipel ren, repareren wat stuk is of helpen voor de integriteit van de meesters van :I Boeddha heeft alles te H met de bouw van nieuwe accommo- in onze Dharma-lijn. Ik ben speci- maken mirt leren te volgen waar het datie. Leke-discipelen die voor kor- aal dankbaar aan eerw. Roshi Jiyu- `bloed vaz e Boeddha's' ons leidt. te termijn ons leven delen, wordt ge- Kennett, die na een moeilijke trai- Dit hetek ,nt dat we leren de dualis- vraagd te helpen waar hulp nodig is. ningstijd in Japan, ons klooster heeft tische get af te werpen en te leven Er zijn ook taken waarbij we opgericht en de Dharma van Soto- in harmo.nie met de Eén. Een ma- `vrijwillig' onze dienst aanbieden, zen aan ons heeft doorgegeven. Ons nier waa: up we dat doen in ons zoals het afwassen of boodschappen klooster is het enige boeddhistische klooster, ïhrossel Hole Buddhist doen. Dit is een goede manier om klooster dat ik ken waar mannen en Priory, dagschema dat ons hulp te leren geven waar het nodig vrouwen dezelfde inwijding krijgen, wordt aangeboden zo goed moge- is en afstand te doen van bekom- dezelfde functies vervullen en naast lijk te vol ,,en. mernis om ons 'eigen' werk, ver- elkaar het Pad beoefenen. Alle man- We si:taxi op wanneer de bel moeidheid en dergelijke. Uiteraard nen en vrouwen die de Dharma in luidt, om si uur 's ochtends. Nadat is iedereen die hier komt en blijft, hun leven willen integreren en be- we ons sacl maar rustig opgefrist een vrijwilliger. Omdat we ons oe- reid zijn te leren om het egocentri- hebben, z ten we twee perioden in fenen in de levenshouding van een sche 'ik' te laten gaan, zijn er wel- meditatie, et lopende meditatie er- bodhisattva — dat is welwillend, ge- kom. tussen. E ingetreden monniken lijkmoedig, goedgevend en barm- Inlichtingen: o3o-251.0849 of hebben lu vaste plaats in de zen- hartig te zijn — en mediteren tijdens 050-542.5017 ('s avonds of in het do (meditatiezaal), de lekeleerlingen het werk, is de sfeer rustig en vrien- weekeinde.) zitten in ck paal met het grote Boed- dha-beelc . Na de meditatie zingen we gezamenlijk in het Engels en op Zenmeester eenvoudige muziek, de traditionele Daishin Morgan sutra's. Ielereen neemt eraan deel en gaat zijn klooster- zo brengen we de geest van eenheid lingen voor tijdens de (winter- tot uitdruuing. se) ceremonie Na de dchtenddienst helpt ie- van het 'Volgen dereen ni« ha schoonmaken van de waar het bloed tempel en caarna gebruiken we het van de Boeddha's leidt'. ontbijt. X.e reciteren eerst de verzen van de m..aItijd-ceremonie en eten dan in sti te. Na het ontbijt bestu- deren we 1e sutra's en teksten die in de traditie 1,an Soto-zen van belang

RTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I — N R 4 ZOMER 1996 De gelofte

Karel R. van Kooij

E WEG NAAR de verlichting en het Boed- de geschiedenis die hier wordt afgebeeld, een ge- dhaschap is lang. De eerste stap ligt welis- beurtenis die zich ver voor onze tijd, en zelfs ver Dwaar binnen ieders bereik, namelijk het voor de tijd van de historische Boeddha Sakyamuni, vaste voornemen om deze weg te gaan, maar het zou hebben afgespeeld. We worden meegevoerd einde is vaak voorlopig niet in zicht. naar een geheel andere tijdscyclus, waarin alles al Het reliëf in steen dat op de foto is te zien, werd eens eerder lijkt te zijn gebeurd. Het is hetzelfde onlangs door het Rijksmuseum in Amsterdam ver- land, het zijn dezelfde steden, het zijn dezelfde worven, en is nu opgesteld in de spectaculaire, in mensen, dezelfde monniken, en ook de Boeddha april geopende, nieuwe Zuidvleugel. Het reliëf is ziet er eender uit. letterlijk zo oud als de weg naar Rome, want het Alleen de namen zijn veranderd. De Boeddha werd in de 3e eeuw van onze jaartelling gemaakt in die in deze andere tijdscyclus optrad droeg de naam een deel van Zuid-Azië dat de weg naar Rome goed Dipankara, 'maker van licht'. Evenals nu bestond kende. Het gebied stond bekend als Gandhara, en de boeddhistische gemeenschap ook toen uit mon- komt overeen met het noordelijk deel van het hui- niken en leken die de Boeddha volgden, van stad dige Pakistan. Het boeddhisme was toen de groot- tot stad. Op de foto zijn ze te zien: van rechts naar ste godsdienst in dit gedeelte van de wereld. De is- links een hooggeplaatste lekenaanhanger; een mon- lam bestond nog niet, Pakistan ook niet. nik met zijn kaalgeschoren hoofd; vervolgens de De bevolking van Gandhara deed goede zaken krachtiggebouwde 'lijfwacht' van de Boeddha, de met zowel China als het Middellandse-Zeegebied. bovenmenselijke Vajrapani met een knots (vajra) Men was gecharmeerd van de hellenistische cultuur in de hand; en tenslotte de Boeddha Dipankara zelf, die in dit deel van Azië de boventoon voerde. Ook die in het midden van het paneel is geplaatst. Go- de kunstenaars hadden een 'westerse', Griekse, den uit de hemel strooien bloesem over zijn hoofd. oriëntatie. Het reliëf op de foto is dan ook in deze Alles is afgebeeld zoals het in de 3e eeuw in stijl uitgevoerd. Gezien de afmetingen, 68,5 cm Gandhara zou kunnen zijn, maar de tijd is terug- breed en 23,6 cm hoog, moet het beeldhouwwerk gezet. In deze andere tijd nadert het gezelschap de afkomstig zijn van een niet al te grote stoepa. Naast poort van de stad Dipavati, die geheel links is aan- het afgebeelde reliëf, links van de pilaster, volgt nog geduid. Een overhangend balkon met drie toe- een reliëf met een voorstelling uit het leven van de schouwers is voldoende om een stadspoort aan te Boeddha. De twee reliëfs waren ongetwijfeld deel geven. Bij deze stadspoort speelt zich een wonder- van een serie sculpturen die tegen het vierkante ter- lijk tafereel af. Een jonge brahmaan buigt zich diep ras van een stoepa waren aangebracht. voorover zodat zijn voorhoofd de grond raakt. Zijn Dat de weg naar de verlichting lang is, blijkt uit losgeraakte haar vormt als het ware een 'loper'

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NIS 4 ZOMER 1996 Kuist

De B ddha Dipankara, begroet bij de stadspoort van Dipavati Rijkstr.iSeum-Stichting Amsterdam. Inventarisnummer: AK-RAK-1995-2

waarover de Boeddha de stad kan binnentreden. van de toekomstige, alsof hij hem zegent. In tem- Het verhaal vertelt dat de brahmaan, die Sumati pelschilderingen in Sri Lanka zitten de toekomsti- heet, in deze houding de volgende woorden ge Boeddha's steeds geknield bij een vorige Boed- spreekt: 'Zo waar als ik op een dag de Boeddha zal dha die op een troon zit, en vormen hun handen zijn, zo eiar zult Gij met uw voeten op mijn haar het gebaar van verering (anjali). treden". En dan zet de Boeddha Dipankara zijn Voordat Sumati deze gelofte kan afleggen, speelt voeten cp de haarlokken van Sumati, van wie hij zich een tamelijk hectisch tafereel af dat geheel links weet dat deze in ons tijdperk de Boeddha Sakya- op het reliëf is afgbeeld. Sumati wil lotusbloemen muni zal zijn. De gelofte is afgelegd. De gelofte van kopen om deze aan de Boeddha aan te bieden, een Sumati maakt hem tot bodhisattva en wordt beze- gebruikelijke vorm van eerbetoon. Alle bloemen geld docr de handeling die Dipankara verricht: hij zijn echter uitverkocht, of liever opgekocht door raakt he hoofdhaar van Sumati aan met zijn voe- de koning van Dipavati, in verband met het nade- ten. rende bezoek van de Boeddha Dipankara. Sumati Het gebaar is uitzonderlijk. In de grotten langs ziet echter een jonge vrouw staan die zeven lotus- de Zijde -oute dwars door Centraal Azië zijn vele bloemen in de hand heeft. Hij ziet kans om vijf lo- van deze scenes geschilderd waarin de bodhisattva- tusbloemen te bemachtigen voor de som van 5oo gelofte (jranidhi) wordt afgelegd. De gelofte wordt zilverstukken, plus de belofte om in elk volgend le- in deze whilderingen bekrachtigd met een handge- ven met haar in het huwelijk te treden. Op het- baar vat_ een Boeddha op een troon: de vorige zelfde moment is de Boeddha al vlak bij de stads- Boeddh L houdt zijn hand even boven het hoofd poort. Sumati keert zich om en werpt de bloemen

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 1 - NR 4 ZOMER 1996 naar hem toe. Tot zijn stomme verbazing blijven sterkt omdat de kijker zelf beweegt. Dat hangt sa- de vijf lotusbloemen in de lucht hangen en vormen men met de positie van de reliëfs en met een ritu- zij een krans rond het hoofd van de Boeddha. Het ele handeling die werd uitgevoerd. De reliëfs wa- volgende ogenblik buigt hij zich voorover, en legt ren aangebracht tegen de wanden van een stoepa. hij de gelofte af. Dan voelt hij zich plotseling in de De bezoeker uit de 3e eeuw maakte een rituele lucht zweven, in een geknielde houding, zijn han- rondgang om de stoepa heen, en had deze reliëfs den in het gebaar van verering. dan aan zijn rechterhand. Hij liep langs de scones. In het reliëf worden deze momenten vlak naast Dit ritueel bepaalt ook de richting waarin wij en boven elkaar weergegeven, van links naar rechts: deze voorstelling moeten lezen, namelijk van rechts Sumati, uitgedost als een jonge brahmaan met een naar links. We lopen als het ware met onze ogen kruikje in de linkerhand, koopt de lotusbloemen met de Boeddha mee en volgen de gebeurtenissen van een jonge vrouw, voor een zak met geld die hij op de voet. Het driekwart profiel waarmee de fi- in zijn rechterhand houdt. Dan wordt Sumati op- guren zijn afgebeeld, heeft als effect dat de toe- nieuw afgebeeld, nu naar de Boeddha toegewend: schouwer zich in het beeld voelt opgenomen en hij werpt de lotusbloemen met zijn rechterhand zich steeds vlak bij de Boeddha bevindt. omhoog: één heeft hij er nog vast, de andere zijn De enige die zich niet beweegt is de Boeddha vaag zichtbaar rond de nimbus van de Boeddha. Dipankara. Hij is slechts één keer afgebeeld, en Dezelfde Sumati buigt zich dan neer voor de Boed- keert zich half naar ons toe. Zijn opgeheven hand dha; zijn rechterarm breekt door het kader van het zet de tijd een ogenblik stil, waardoor ineens de reliëf heen. Tenslotte is Sumati nog eens zichtbaar, verbinding met onze tijdscyclus tot stand komt: de in een geknielde houding in de lucht zwevend. gestalten van de vorige en de toekomstige Boeddha De vier beeldjes zijn zo 'gemonteerd' dat snelle vallen samen. 0 bewegingen worden gesuggereerd, als beelden in een film. De opeenvolging van de momenten wordt weergegeven door dezelfde persoon vier keer af te Prof. dr. K.R. van Kooij is hoogleraar Kunstgeschiede- beelden. De suggestie van beweging wordt nog ver- nis van Zuid-Azië, Leiden.

nuchtere wereld van Oost-Gronin- le loopt/de bladeren vallen/de De tuin gen, was naar zijn aard een zen-man. weg is niet effen/het grint knarst)/ik Hij zag zen zo: 'Het is het voortdu- hoor je zeggen/'t is herfst/de blade- verlaten rend ontregelen van standpunten en ren vallen//het grint knarst gedachten en een poging om alles tot "t Is eigenlijk gewoon goed lui- nul, tot een soort leegte, terug te steren, zei ik, en horen wat anderen brengen. Het zen-boeddhisme is mensen zeggen en wat er om je heen ERT SCHIERBEEK, die onlangs geen religie, maar een leer, een be- gebeurt. "0", zei het jongetje.' op 77-jarige leeftijd overleed, B vrijdingsleer.' Dat was 34 jaar na De Schierbeek stierf aan slokdarm- was met zijn boek De Tuinen van tuinen van Zen, in een interview met kanker. Toen hij wist hoe laat het Zen in 1959 de eerste Nederlandse Janet Luis in NRC Handelsblad (23 was, schreef hij af en toe in de vroe- schrijver die aansloot bij de popula- juli 1993). ge ochtend nog korte gedichten, ob- riteit van zen onder Amerikaanse Ontregelen. Schierbeek was de servaties van zichzelf. Graa Booms- schrijvers in die tijd. Een jaar eerder eerste grote ontregelaar in de mo- ma citeerde er enkele in zijn verslag had Jack Kerouac The Dharma derne Nederlandse literatuur met de van gesprekken met Schierbeek in Bums gepubliceerd en Allen Gins- geruchtmakende `proezie' in zijn die laatste maanden (Trouw, 4 mei bergs `early poems' verschenen on- Het Boek IK uit 1951. Over zen 1996). Het zijn glasheldere zen- der de aan zen ontleende titel Emp- praatte hij weinig of niet. Hij deed gedichtjes. Zoals: ty Mirror een paar jaar na het boek zen. In het interview vertelt hij dat van Schierbeek. Zen was voor hem Als je doodgaat hij een schooljongen eens uitlegde echter geen modegril. ontmoet je het licht van voor hoe een gedicht tot stand kwam. Hij Schierbeek, opgegroeid in de de schepping las hem dit gedichtje voor: JdB

I< \X R 1- A A LBL.AD 13 0 :IE DD:1,1 1 Smrla j AA 12 C,. :1: — NR 4 Zo,; R. 3 996 Is éen Europees boeddhisme wel mogelijk?

door Winfried Kruckenberg

Euro-bc eddhisme moet zich bezinnen op taxeren. Zie als voorbeeld de milieuproblematiek. de betekenis van natuurwetenschappen Veel Europeanen proberen zich daarom door het onkritisch navolgen van boeddhistische scho- in de wrsterse traditie. len uit Aziatische landen een nieuwe levensoriën- tering aan te meten. Overigens is men ook in Azië, AROM GENIET HET boeddhisme in Eu- met de traditionele, sterk op woorden en riten ge- opa in deze eeuw — z 5oo jaar na de richte levensstijlen, niet in staat om de onmatige en Wloeddha — bij wetenschappers, maar ook vaak schadelijke toepassing van technische moge- [n breden kring, een groeiende belangstelling? lijkheden, door heroriëntering aan de hand van De Eu-opese cultuur werd eeuwenlang geken- nieuwe, bruikbaarder normen en waarden, zelfs in merkt door een theïstische (christelijke) en een beperkte mate te beheersen. ideologis--he (filosofische) traditie van 'absolute De Japanners probeerden tot het begin van de waarheden'. De geloofwaardigheid van de theolo- jaren zestig de westerse techniek op basis van hun gische tralitie is tenslotte uiteengevallen als gevolg shintoïstisch-confucianistische culturele houding van de vo )t iedereen controleerbare inzichten van over te nemen en zij werden aldus uitstekende pla- de natuurwetenschappen, in het bijzonder de af- giatoren. Met behulp van een zekere mate van zen- stamming s leer van Darwin, de resultaten van de boeddhistische training van het management wer- gen-technologie en het gedragsonderzoek. den zij weliswaar ook vernieuwende concurrenten, De filosofische traditie liep stuk op de ideeën- maar met dezelfde fouten als in het Westen. construct e om via technische toepassing van na- Beide culturele tradities maken hier dezelfde ver- tuurweteLschappelijke inzichten volgens de in die gissing: zij zien in de natuurwetenschappen slechts traditie gldende waarden alsmede het daarop be- een betere mogelijkheid tot productie en erkennen rustende , ooruitgangsgeloof, het paradijs op aarde niet de geestelijke grondhouding die zulke verras- (ofwel voltooiing van het socialisme) te kunnen sende en fascinerende inzichten, alsmede de daar- scheppen ',Hegel, Marx). op berustende prestaties zoals de reis naar de maan, Oriëntatie op het 'woord Gods' (de bijbel) en de moderne geneeskunde en nog veel meer, moge- de daarmee samenhangende waarden, resp. oriën- lijk maakt. tatie op d< idee' als laatste autoriteit (in de filoso- Beide tradities doen niet eens moeite om die in- fie), leidde klaarblijkelijk vaak tot verkeerde en zichten en het daaruit voortvloeiende nieuwe we- schadelijk toepassing van natuurwetenschappelij- reldbeeld nader te leren kennen en te begrijpen, ter- ke ontdelskingen, omdat men de empirisch bewijs- wijl in de westerse wereld op de gevolgen van het bare resuk ten van de natuurwetenschappen niet te verantwoorden verkeerde gebruik van techni- begreep = derhalve ook niet op juiste wijze kon sche mogelijkheden wordt gereageerd met vijand-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 Euro-boeddhisme schap jegens de industrie. Ingenieurs en natuurwe- ca). M.a.w. elke, op juiste wijze beoefende boed- tenschappers in Duitsland hebben zich daartegen dhistische meditatie leidt via zuiver schouwen, net de afgelopen jaren verweerd door middel van open- als in de natuurwetenschappen, het snelst en be- bare congressen over de relatie tussen natuurwe- trouwbaarst tot het doorzien van het meditatie-ob- tenschap, filosofie en verschillende religies, chris- ject zoals het in werkelijkheid is. De door woor- tendom, islam en boeddhisme. den overgeleverde leer moet uiteindelijk niet wor- Het is echter geen toeval, dat onder Europese den geloofd, maar heeft hier dezelfde betekenis als wetenschappers de natuurwetenschappelijke on- een natuurwetenschappelijke theorie. derzoekers niet in het volksboeddhisme, maar in de Inzicht in de werkelijkheid betekent in beide ge- kern van de leer van de Boeddha, al vroeg sterk vallen dat het inzichtelijke in beginsel door ieder- overeenkomstige denk- en werkwijzen, en inzich- een kan worden getoetst op juistheid resp. waar- ten constateerden. Prof. Einstein, Nobelprijswin- heid, dat wil zeggen onafhankelijk van degeen die naar door zijn fundamentele werk op het gebied van het inzicht verkreeg. De Boeddha zei dan ook: Wie de atoomfysica, zei bijna honderd jaar geleden al, mijn leer (inzicht) ziet, ziet mij en wie mij ziet, ziet terugblikkend op het sedert Galileï bestaande con- mijn leer.' De persoon van degeen die het inzicht flict tussen de natuurwetenschappen en het chris- verkreeg, is van geen belang. tendom, dat voor natuurwetenschappers alleen het Daarom werd er, voordat het redigeren van de boeddhisme als religie aanvaardbaar kan zijn. Pali-canon plaatsvond, ook geen Boeddha-figuur vervaardigd en vereerd. Men kwam voor de uitleg Eigen ervaring van de leer bijeen op de 'plaats van de Wet'. Dit slaat op het begrijpen van een fundamenteel aspect van Want de Boeddha staat boven de goden, aldus zijn leer: alles verandert op grond van een onveran- Einstein, en in het boeddhisme staan kennis en wijs- derlijke, onpersoonlijke wetmatigheid (dhamma). heid boven het geloof. Er wordt geen 'credo quia Er is niets dat onveranderlijk is, dus ook geen absurdum' verlangd, maar zoals in de natuurwe- (statisch, blijvend, onveranderlijk) 'ik', geen 'per- tenschappen vanzelfsprekend is, zegt het boeddhis- soonlijkheid', ook geen 'eeuwige ziel' (de anatta- me uitdrukkelijk: 'Volg mij niet alleen maar omdat leer). Het woord 'ik' heeft alleen een momentele ik het gezegd heb, of omdat jullie mij geloven; maar betekenis. De drie voornaamste fouten of oorza- volg mij alleen dan wanneer jullie dit uit eigen er- ken van het lijden, die voortkomen uit het denken varing als juist hebben ingezien.' (De Boeddha geeft dat het ik benadrukt, zijn persoonlijksheidswaan, geen religieus onderricht in de westerse betekenis, almachtswaan en alwetendheidswaan. De alfa en dat het primaat van het geloof verkondigt.) de omega van de — moreel onverschillige — wetma- De bioloog, gedragsonderzoeker en Nobel- tigheid van de wereld zijn niet te vinden. prijswinnaar Konrad Lorenz zei eens: 'Als Kant de De natuurwetenschappen zijn tot hetzelfde re- bijbel niet had geloofd en de evolutieleer had ge- sultaat gekomen. Het ik-probleem wordt daarbij kend, zou hij niet de "idee a priori" hebben ge- echter niet uitdrukkelijk behandeld, omdat de doel- schapen' (de grondslag voor elke ideologie en Eu- stelling een andere is. De natuurwetenschapper on- ropese filosofie). En: 'Geen enkele belangrijke na- derzoekt de wetmatigheid van de materie en de tuurwetenschappelijke ontdekking werd met be- Boeddha de wetmatigheid die leidt tot opheffing hulp van het logisch-begripsmatige denken gedaan, van het lijden van de enkeling. maar alleen door zuiver schouwen' (intuïtief inzien Allebei hebben zij ook het inzicht gemeen: 'In van de werkelijkheid). Een natuurwetenschappe- het bewustzijn ontstaat de wereld' uitsluitend via lijke theorie is ook alleen een poging om met woor- de zintuiglijke organen. In het boeddhisme heeft den datgene waarin men inzicht heeft verkregen, de mens zes zintuigen. Het zesde is het brein, de aan anderen te kunnen meedelen en het te kunnen hersenen die de meldingen van de vijf zintuigen tot aanpassen aan nieuwe inzichten. voorstellingen van de wereld ordenen en woorden De Boeddha zei: Er zijn drie omwegen om tot en begrippen scheppen, die hun mededeelbaarheid inzicht te komen: het schrift, de taal en het denken mogelijk maken. (in woorden en begrippen met behulp van de logi- Europeanen hebben tot nu toe alleen over vijf

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 Eurc-boeddhisme zintuigen gesproken, maar biologen onderzoeken tot de opheffing voert' (de vier edele waarheden nu ook d functie van de hersenen als zesde zin- van het boeddhisme). tuig'. Gevclgen voor het menselijk gedrag worden En als oorzaak van het lijden duidt hij op be- alleen ter! )ops in beschouwing genomen. Voor het geerte, haat en waan (waandenkbeelden, niet over- begrip vari de leer van de Boeddha is dit inzicht eenkomstig de werkelijkheid). Zijn opperste richt- echter vat doorslaggevende betekenis. lijn wordt samengevat in de brahmavihara's: in de eenheid van goedheid, begrip, vreugde en gelijk- 'Vooruitgang' moedigheid. Daarop berust sedert 25 00 jaar on- veranderd de positieve, constructieve bereidheid Dit incht moet in Europa, in het bijzonder ter van het boeddhisme tot begrip, een bereidheid die beheersin_; van de juiste toepassing van technische ook voor een industriële samenleving onmisbaar is. mogelijk! eden, worden aangevu' .1 met inzichten Als belangrijkste voorwaarde voor het vrij zijn in de genet sch vastgelegde gedragsmogelijkheden van lijden duidt hij aan: het zich niet-hechten aan en de grer zen van de intellectuele manipuleerbaar- dingen die voortdurend in verandering zijn. Het heid in hc kader van technisch w, nselijke organi- einde van de weg wordt nirvana genoemd. Over saties'. Di hier beschikbare kennis heeft bijzonde- de betekenis daarvan is veel gespeculeerd: dood, re betekeris voor een realistische opvatting van het niets, aan gene zijde, leegheid (sunyata). Bewandel begrip `‘wruitgang'. Ideologisch is dit de weg naar de weg en je zult het ervaren. Vrij zijn van lijden is voortdurt_rd meer en moeiteloos genieten, tot aan de belofte. 'Streven naar welbevinden is het doel de uiteins ijke 'vervolmaking van het socialisme.' van alle wezens', zegt de Boeddha, en vrij zijn van De Gr eken zeiden: Alles stroomt. De natuur- lijden heeft zeker welbevinden tot gevolg. wetensch en en de Boeddha zeggen dit eveneens. De bioloog gaat ook van de laatste constatering De Boed( ha stelt daarover in hei kort vast: Geen van de Boeddha uit, maar ziet begeerte en haat enkele in..93 nning gaat boven welbevinden. Daar- binnen een ander, genetisch bepaald, kader iets an- mee haalt hij het argument dat de begeerte en de ders. Zonder hunkering naar voedsel zou er im- daaruit crustane haat en nijd de 'vooruitgang' mers geen leven mogelijk zijn, vanaf het eencelli- voortstuwen, onderuit. Van zichzelf zegt hij: 'Dit ge wezen tot aan de mens; zonder haat, opgevat als alléén onoe -richt ik telkens opnieuw: het lijden, het agressiviteit, geen behoud van welke soort dan ontstaan rvan, de opheffing ervan en de weg die ook. De ene soort vernietigt uit zelfbehoud ande-

Winfried Kruckenberg (1916) Tao ChUn (Martin Steinke) in Le- me en publiceerde over dit onder- studeert chemie in Gëttingen en verkusen kwam hij in aanraking werp in vooraanstaande Duitstali- promovm de in 1939. In 1947 met de leer van de Boeddha. die ge dagbladen en tijdschriften. werd hij rivaal-docent aan de uni- wel aan die voorwaarden voldeed. versiteit van TUbingen, en werkte Dit bleek een beslissende ontmoe- tot 198' als wetenschapper bij de ting in dr. Kruckenbergs leven te firma Bayer AG Leverkusen. zijn, waaruit zich een uiterst De prin ipi .le onverenigbaarheid vruchtbare samenwerking met tussen iatuurwetenschappelijke deze befaamde ch'an (zen)-mees- en chrileili ke voorstellingen van ter tot aan diens dood in 1966 ont- de werili, die hem steeds bezig- wikkelde. Bij Tao ChUn stond de hielden werd na de Tweede We- poging voorop om te komen tot reldoori )g voor hem tot een prak- een vorm van de leer van de tisch lel..en ;probleem. Hij zocht Boeddha die overeenstemt met de daarom naar een bruikbaar Europese — in het bijzonder de na- wereldLeld, dat in beginsel niet in tuurwetenschappelijke — traditie. tegenspaak is met natuurweten- Dr. Kruckenberg schreef enkele schappelijke inzichten. boeken over de relatie tussen na- Door ean voordracht van bhikkhu tuurwetenschappen en boeddhis-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 Euro-boeddhisme re soorten. Koeien vreten gras, wolven hazen, men- staat hiertegen sedert Einstein geen voorbehoud. Maar sen planten en dieren, want zij zijn door hun bio- er bestaat evenmin voldoende kennis over de grond- logische structuur omnivoren (alleseters; alleen on- slagen van de Europese en de boeddhistische cultuur, der bijzondere omstandigheden, in geval van nood, en derhalve zijn er tot nu toe geen praktische pogin- kunnen zij zonder schade buiten dierlijke voeding). gen ondernomen om te komen tot een synthese. De bioloog kan ook geen duidelijke grens trek- De boeddhistische organisaties in Europa en de ken tussen planten- en dierenleven, en leven is voor Verenigde Staten, en het volksboeddhisme in Azië, hem uiteindelijk het verloop van de identieke re- hebben het probleem tot dusver niet gezien en be- productie van complexe eiwitstructuren. Alles staat schikken in de regel ook niet over voldoende na- tot elkaar in een dynamisch evenwicht met evolu- tuurwetenschappelijke kennis. Meestal streeft men tionaire tendensen. Een deel van het geheel, en nu naar het invoeren van boeddhistische scholen uit een van de vele eindfasen, is de mens die in zijn be- Azië, en zelfs die zijn ternauwernood vertegen- wustzijn de mogelijkheid heeft om tegenover zich- woordigd; afgezien van de Dalai Lama, wiens boed- zelf te staan en, bepaald door zijn intellect, te han- dhistische varianten voor Europeanen een verkeerd delen tegen aangeboren gedragswijzen in. en ongeschikt beeld van het boeddhisme tot resultaat Het mogelijk negatieve gevolg is dat hij in het hebben. [Dit op grond van het door de Dalai Lama extreme geval de eigen soort kan doden (oorlogen, uiteengezette Tibetaans boeddhisme dat zich ken- moord). Het positieve gevolg is o.a. dat hij de leer merkt door talrijke voor-boeddhistische elementen, van de Boeddha kan volgen, die in het uiterste ge- die ver afstaan van de westerse traditie. Vert.] Dit val echter leidt tot uitroeiing van de soort door zich heeft hij intussen zelf ingezien en toegegeven. niet voort te planten (monnikendom) of door het De leer van de Boeddha voor Europeanen? De tot in het uiterste niet-doden van leven. Dat was dwang tot wereldwijde culturele heroriëntering van echter duidelijk niet de bedoeling, want — beide mo- de op natuurwetenschappelijke inzichten berus- gelijkheden vermijdend — raadt de Boeddha aan om tende industriële samenleving is zeer groot, omdat de weg van het midden te bewandelen. men over de voordelen van die inzichten wereld- Konrad Lorenz zei: 'Volgens onze genetisch vast- wijd wil beschikken en de technologische toepas- gelegde gedragswijze zijn wij nog steeds mensen uit singen niet tot bepaalde regio's wil beperken. het stenen tijdperk. Wij moeten daarentegen nog Wanneer de boeddhistische tradities niet mee- aanleren, onze intellectueel verworven nieuwe ken- werken aan een proces van vernieuwing door zich nis zinvol menselijk te gebruiken.' Het toenemende te bezinnen op de kern van de leer van de Boeddha onvermogen tot oriëntatie binnen de industriële sa- zal er, ondanks de in beginsel goede voorwaarden, menleving toont aan dat dit nog niet is gelukt. geen Europees boeddhisme voor de industriële sa- Genetisch bezien luidt de oplossing: afwachten menleving ontstaan. Dan zullen wereldwijd, met tot door selectie alleen de aangepasten overleefd grote moeilijkheden, onvermijdelijk geheel ande- hebben; maar dat vereist zeer lange periodes, die re, aanvankelijk regionaal zeer verschillende vor- ons niet ter beschikking staan. Alleen een culture- men van cultuur ontstaan, totdat een cultureel dy- le verandering kan hier sneller hulp bieden. Hier namisch evenwicht tussen nut en noodzaak van in- bieden kritisch realistische kennis en beschouwing dustrie en samenleving is gevonden. 0 van de natuurwetenschappelijke inzichten en van Vertaald uit het Duits door Dirk Bakkes de leer van de Boeddha een mogelijkheid. Het resultaat zou een nieuw technisch-Europees boeddhisme kunnen zijn, een nieuwe school (zo- 1. Spektrum der Wissenschaft; Spezial: `Gehirn und Geist', als die zich indertijd bij de uitbreiding van het Heidelberg, Spektrum Akad. Verlag. boeddhisme naar China ook voor die beperkte cul- 2. O.a. Konrad Lorenz, Der Abbau des Menschlichen, Miin- tuur met haar eigen omstandigheden heeft ge- chen, Piper Verlag, 1983. vormd), maar waarvan men natuurlijk niet kan zeg- Winfried Kruckenberg, Wissen und We sheit, Wien, Octo- pus Verlag, 1985. gen hoe zij er uit zal zien zodra een nieuw even- —, Die Naturwissenschaften und die Lehre des Buddha, en wicht is bereikt. Im Bewusstsein entsteht die Welt, Lever.kusen, eigen uitga- In technisch-natuurwetenschappelijke kringen be- ven, resp. 1989 en 1992.

24 1 KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 1 - N R 4 ZOMER 1996 Lezers

Tantra ervaring van de impermanente, il- van de jaren zeventig naar het Wes- lusoire aard van alle verschijnselen ten kwamen, onderwezen tantra Drs. Erik H ogcarspel schreef in het en daarmee tot een begin van in- aanvankelijk tegelijk met Hinayana wan' ternum r van dit blad een ar- zicht in onze fundamentele ego- en Mahayana. Vele westerlingen tikel over ta tra onder de kop Ge- loosheid. bleken hiermee echter door het ont- notvol spel er goden brengt ver- De openheid voor jezelf en an- breken van de culturele en spiritu- lossing. Oo keerde hij zich tegen deren die hierdoor ontstaat, resul- ele bedding van het Tibetaanse de weigering van Tibetaanse lama's teert in mededogen, dat de basis van boeddhisme grote moeite te heb- om tantra te passen aan de wes- het Mahayana is. Dit is de fase waar- ben. terse leefw Id. Uit het meditatie- in de beoefenaar de gifplant met In de twee tradities die ik enigs- centrum Dzt Ichen Beara in Ierland wortel en tak probeert uit te roeien, zins van binnenuit ken, die van stuurde Jan arel Hylkema een re- met als belangrijkste beoefening ChOgyam Trungpa Rinpoche en die actie. (Bekorf door de red.) `tonglen': met de inademing wordt van Sogyal Rinpoche, zijn de lama's lijden van anderen ingenomen, met hiervan dan ook teruggekomen. (In `Tantra is na zogchen wellicht het de uitademing worden al je geluk en de eerste traditie heb ik de formele meest precai e onderwerp om over verdiensten, met de oorzaken ervan, Hinayana- en Mahayana-fasen van te schrijven. et vereist óf het zeer naar hen uitgezonden. Tonglen het Pad gevolgd, in de tweede ben diepe inzich van een uitermate er- helpt anderen én breekt je ego af, ik na de NgOndro nu in de Vajraya- varen beoef naar van tantra, óf de waardoor je verwarring afneemt en na-fase.) afstandelijkh id van de wetenschap- je dichter bij realisatie komt. Erik Hoogcarspel zegt ergens in per waarva het artikel van Erik Hierna komen de inleidende oe- zijn artikel: `(...) wanneer terugge- Hoogcarspe getuigt. Ik behoor feningen voor het Vajrayana, de be- keerd wordt naar de werkelijkheid noch tot de rste noch tot de twee- oefening van Ngiindro, die Jolanda van alledag'. Voor de wetenschap- de categorie. Als beginnend tantra- Hennekam in het winternummer per is dat een begrijpelijke uitdruk- beoefenaar ewonder ik enerzijds van dit blad op een persoonlijke ma- king. De beoefenaar ziet dat anders. de wetenschppclijke afstandelijk- nier heeft beschreven. Deze beoefe- Hij gaat geleidelijk inzien dat buiten heid van EriM Hoogcarspel, maar te- ning is bij mijn weten in alle Tibe- hem hoogstens een aanleiding voor gelijkertijd is ik de beleving van taanse tradities in hoofdlijnen het- een waarneming bestaat, maar dat dan wel erv ng met tantra. Daar- zelfde. de waarneming binnen hem plaats- door denk i dat zijn artikel tantra Pas dan volgt het Vajrayana met vindt en dat de inhoud en kleur er- te eenzijdig elicht, met het gevaar zijn sadhana-beoefeningen, waarin van volkomen worden bepaald door van misverst eden. Ik wil proberen combinaties van visualisaties en de karmische geschiedenis van de enkele and e facetten voor het mantra-recitatie zijn opgenomen. Zij waarnemer. voetlicht te rengen. versterken bepaalde boeddha-kwa- Het boeddhisme onderscheidt de Het arti 1 van Erik Hoogcar- liteiten van de geest door een op- Absolute Waarheid of Werkelijk- spel wekt bi mij de indruk dat hij eenvolging van buiten- en binnen- heid en de relatieve waarheden of tantra als een afzonderlijke traditie tantra's, waarbij de beoefenaar resp. werkelijkheden, die echter in de in het boeddhisme ziet. Ik denk dat de 'cleity' of godheid buiten zichzelf kern allemaal hetzelfde zijn. In de die zienswijze maar ten dele juist is. visualiseert en zichzelf als 'cleity' vi- beleving van de beoefenaar is het Tantra behoort tot het Vajrayana, sualiseert. `zien' van de godheid dichter bij de het Diamanten Voertuig. Dit voer- Als bij de homeopathie wordt in Werkelijkheid dan de terugkeer naar tuig kan nieuworden gebruikt zon- deze fase het gif (je verwarring) ge- de werkelijkheid van alledag, een te- der de basis Iran het Hinayana en het bruikt als medicijn. De beoefenaar rugkeer naar de verwarring. Daar- Mahayana. gaat nog meer dan in de voorgaan- om is visualisatie, mits op de juiste Traditio cel vergelijkt men de de yana's de echte, lege, niet-sub- manier gedaan, zo'n uiterst krachtig beoefening an de drie yana's wel stantiële aard van alle verschijnselen middel, dat echter door onoordeel- met de omg g met een gifplant, als doorzien. Door visualisatie van de kundig gebruik, of gebruik vanuit symbool va onze verwarring en `deity', als droomachtige creatie van een verkeerde motivatie, tot heel onwetendhe d die moeten worden je eigen geest, voert de godheid je als verkeerde dingen kan leiden. opgeruimd om onze ware aard, het ware de echte Werkelijkheid In dit laatste zit ook de reden onze boeddh a-natuur, vrij te maken. binnen: wat in mijn traditie de na- waarom tantra 'geheim' is. Het wil Het Hinayana zet een hek om tuur van de geest wordt genoemd. niet zeggen dat tantra exclusief moet de gifplant, Aodat het gevaar wordt Je kunt ook zeggen het Heldere worden gehouden. Nee, tantra is in ingeperkt: geen verkeerde dingen Licht, de boeddha-natuur of de na- principe beschikbaar voor iedereen doen. De shamatha- en vipashya- tuur van God. die de Waarheid wil ervaren en na-meditatie leiden tot de eerste Enkele lama's die in het begin daarvoor de nodige inspanning wil

KWARTAALBLAD 130 ED D.E1 JA ,A RG AN( - NS 4 ZOMER 1996 Lezers verrichten. Van belang is daarbij de In dank aan mijn onovertrefbare dwaling van de leer inhoudt. juiste motivatie (nl. dat het belang Leraar, Lama Sogyal Rinpoche.' Er is in het orthodoxe boed- van anderen groter is dan eigenbe- dhisme ook geen sprake van men- lang), de nodige voorbereiding en Naschrift van Erik Hoogcarspel selijke bestaanscycli of van een cir- het aangaan van een relatie met een 'Ik twijfel niet aan de goede bedoe- culair wereldgebeuren. Het boed- Leraar die staat in een Lijn van lingen van de schrijver, maar hij lijkt dhisme veronderstelt dat de mens Overdracht ('lineage'). zich schuldig te maken aan een argu- is samengesteld uit een vijftal In deze Lijn van Overdracht ment 'ad hominem', dat wil zeggen skandha's die uiteenvallen en op- wordt de daadwerkelijke, levende dat in plaats van de tekst de persoon lossen bij de dood. Wat doorleeft ervaring van de Realisatie overge- van de auteur op de korrel wordt ge- zijn uitsluitend de gevolgen van ie- bracht en alleen vanuit deze ervaring nomen. Dit is niet alleen niet netjes, mands daden of karma. Karma is kan tantra eventueel worden aange- het is bovendien logisch niet te recht- de werking van de universele wet past aan de moderne westerse maat- vaardigen omdat niet de auteur, maar van oorzaak en gevolg. De erfelij- schappij. Eerst zullen Gerealiseer- de tekst ter discussie staat. ke en overgeleverde factoren die den zich de westerse cultuur volko- De veronderstellingen van de aanwezig zijn bij het begin van een men eigen moeten maken om tan- schrijver over mijn gebrek aan erva- nieuw leven, zijn het resultaat van tra-vormen te kunnen ontwikkelen ring met de boeddhistische traditie die werking.' die dichter bij het moderne wester- en meditatie zijn bovendien niet al- se referentiekader staan. Of wester- leen ongegrond (hij kent mij immers Naschrift van T Kurpershoek lingen moeten zich de tantrische niet), maar ook geheel onwaar. Ik Het lijkt mij vanzelfsprekend dat de cultuur volkomen eigen maken en heb in 1975 toevlucht genomen bij verlossingsidee alleen vorm kan krij- daarin tot realisatie komen om zo- de 16e Karmapa, voltooide in 1980 gen in het bewustzijn van de mens, nodig de vertaalslag te maken. mijn Ngëndro (voorbereidingsoe- ook al zullen o.a. gevoel (het verlos- In het spreken over tantra wordt feningen), ontving vele tientallen in- singsverlangen) of een aangeboren vaak een verband gelegd met sex. Ik wijdingen, nam deel aan retraites in geneigdheid daar nauw bij betrokken sluit niet uit dat sex een onderdeel binnen- en buitenland (ook in In- zijn: er is immers een onophoudelij- van tantra kan zijn. In de ongeveer dia), richtte een meditatiecentrum ke wisselwerking tussen de khand- tien jaar beoefening binnen boed- op en heb ervaring met zo'n beetje ha's. Wel had ik, meen ik nu, beter dhistische organisaties ben ik het alle soorten boeddhistische medita- `het nirvana kan doen ingaan' of echter nog niet tegengekomen. Dit tie die er zijn. `doen realiseren' kunnen schrijven. duidt erop dat sex in boeddhistisch Het verschil tussen mijn benade- Evenwel, dat het persoonsgebonden tantra minder op de voorgrond staat ring en die van de schrijver is dat hij, bewustzijn iets heel anders is dan het dan erbuiten wordt verondersteld. evenals vele kerkvaders in het chris- `oneindige, ondefinieerbare' bewust- Maar het hoofdbeeld op mijn tendom, gelooft om te kunnen be- zijn, waarin 'de wereld eindigt' en schrijn is dat van de oorspronkelij- grijpen en dat ik probeer te begrij- daarmee vanzelf ook de khandha's, ke boeddha van onze traditie, Sa- pen om niet .meer te hoeven geloven. heb ik meermalen benadrukt; zie bv. mantabhadra, in vereniging met Sa- Ik denk dat er ook voor mijn instel- mijn eerste artikel in deze serie, Win- mantabhadri, zijn spirituele partner. ling ruimte zou moeten zijn binnen ter 5995. De pudgalavada is mij ver- Het is voor mij een symbool van de het boeddhisme. Waren niet de laat- re! Trouwens, wat de schrijver uit- Absolute Eenheid en Harmonie, die ste woorden van de Boeddha: 'Wees legt over karma en 'wat doorleeft', is kwaliteiten van de natuur van de jezelf een licht' ?' geheel identiek aan mijn eigen uitleg geest zijn. Ik denk dat dit belangrij- in het Pythagorasartikel. — Tenslot- ker is dan de letterlijke betekenis van te: ik spreek liefst over de Indische de sexuele termen. Van lonië tot Bodh-Gaya (hindoeïstische) idee van een circu- Tenslotte: tantra kan niet geleerd lair wereldgebeuren. Maar ook aan worden uit een boek of geschrift. De Advayavadiinanda uit Amsterdam het boeddhisme is de circulaire ge- geschreven tantra's behoeven mon- schrijft: dachtenlijn niet vreemd. Denk alleen delinge uitleg en het voorbeeld van `Met betrekking tot het artikel van maar aan het Rad van Wederge- een gekwalificeerde meester. Deze mevr. Tonny Kurpershoek-Scherft boorten — hoe wij dat dan ook wil- overdracht wordt alleen gegeven in Kwartaalblad Boeddhisme, nr. 3, len begrijpen. En dat een Bodhisatta wanneer de meester zich er in een wil ik opmerken dat de bewering op weg naar het boeddhaschap tallo- meestal jarenlange relatie met de stu- van de schrijfster dat het bewustzijn ze levens doorloopt, toch telkens een dent van heeft overtuigd dat deze vol- het enige is 'dat kan snakken naar nieuw leven, en ook in nieuwe we- doende voorbereid en gemotiveerd is. verlossing en uiteindelijk tot het reldtijden, heeft van oudsher voeding Dit alleen is een garantie voor echt, Zijnde, het nirvana, kan ingaan' gegeven aan de denkwijze en fanta- authentiek tantra-onderricht. pudgalavada-taal is die een ernstige sie van de schare volgelingen.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 1 - NR 4 ZOMER .1996

Herakleitos' echo van de Boeddha

door Tonny Kurpershoek-Scherft

AEAST DE ideeën van een drietal na- reëel, het is de diepste wezenstrek van het zijnde, tu rfilosofen en vervolgens de denkbeel- dat derhalve zowel in zijn wording als in zijn ver- Nde van Pythagoras met het vroege boed- val, geen zijnde meer is. En even onloochenbaar dhisme te bben vergeleken (in vorige nummers acht hij — het is de tweede zuil waarop zijn denk- van dit bla ), keren we nu terug naar de Ionische gebouw rust — de 'oorlog' tussen al wat leeft en kolonies a n de Vooraziatische kust. Niet meer groeit onderling. Aan 'oorlog' kan het levende niet naar Milete, maar ditmaal is het Efeze. Hier trad, ontkomen, omdat leven een zich onderscheiden van in even late e tijd, een wijsgeer op wiens weerbar- het andere betekent. Er is een niet eindigende con- stig stemgel id nog altijd naklinkt: Herakleitos, bij currentiestrijd, en zonder die strijd zou (en dat is ons beter b kend, volgens de Latijnse schrijfwijze, het positieve ervan) op aarde weinig tot stand zijn als Heracli s. gebracht. Herakleitos van Efeze werd geboren ± 53o v.C. Het is nogmaals de gedachte die we al aantrof- Hij is de volgende reus in het vroeg-Griekse wijs- fen bij Anaximander. Herakleitos ziet dit elkaar gerige veld. Vlaai' hij was wel anders geaard dan Py- `beoorlogen' als iets eeuwigdurends, in het stromen thagoras. Hij was geen sekteleider, en hoewel hij gaat alles op in wederkerige processen, en hoe zou- zijn medemensen niet zelden terechtwees, toonde den deze ooit tot stilstand komen? Ontelbare ma- hij geen bekeringsdrang. Ook stelde hij zichzelf len ontstaat de wereld en gaat weer ten onder in een geen weten chappelijke opgaven, maar hij bepaal- wereldbrand, eindeloos herhaalt zich de 'big bang'. de zich ert e een visie op het wereldgeheel te ont- Hoewel vermoedelijk onafhankelijk van elkaar wikkelen, ie hij in nogal cryptische aforismen ontstaan, komt deze idee van een kosmische kring- neerlegde. I het oude Griekenland stond hij daar- loop overeen met de Indische visie op over miljar- om bekend als Herakleitos de Duistere. den jaren zich uitstrekkende cycli van het heelal (of heelallen). Intuïtief stelden sommigen van deze Panta rhei Griekse filosofen (zie ook Anaximander en Pytha- goras) én hun Indische tijdgenoten zich het heelal- Herakleitos' filosofie ontsprong aan de observatie bestaan veel wijder en minder antropocentrisch van het voortdurend, ja letterlijk onafgebroken ver- voor dan later het geval zou zijn in de benepen anderen dat zich, langzaam of snel, aan alle be- zienswijze, waarmee het christendom op grond van staande dirligen voltrekt. Panta rhei kai ouden de Bijbel genoegen nam. menei, 'alles stroomt en niets blijft' — met dit ge- vleugelde woord wordt de kijk van Herakleitos op Vuur de wereld gekarakteriseerd. En inderdaad ligt in deze uitspr'a'ak de essentie van zijn leer samengevat. Een wereldondergang afschilderen zoals Heraklei- Het stromen der dingen is voor Herakleitos tos doet, nl. als een wereldbrand, is een voorstel-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 ut Van Ionië tot Bodh-Gaya ling die we aantreffen in de mythen van vele vol- schiedt naar tweedracht en behoren. ken. Zoals het was voor Pythagoras, is ook voor Koude dingen worden warm, het warme wordt Herakleitos het vuur het centrale element. Onder koud, het vochtige wordt droog, het droge wordt andere vereenzelvigt hij het vuur met de rede, de vochtig. Logos — of zeg, de ziel. Hij zal in zo'n context het Ziekte maakt gezondheid prettig en goed, honger vuur wel bedoeld hebben als metafoor. Trouwens, verzadiging, vermoeidheid het uitrusten. nog meermalen (om te beginnen bij Parmenides) De ordening was altijd en is en zal zijn: vuur, zullen we het 'vurige' genoemd vinden als aandui- eeuwig levend, met mate ontvlammend, met ding voor het warme, het levende. Voor Heraklei- mate uitdovend. tos is vuur niet zozeer een stof, maar een kracht, (Hij noemt het vuur) gebrek en verzadiging. energie, de motor van het stromen, van het immer Zich veranderend rust het uit.' voortgaande gebeuren. Het vuur is voor hem te- vens het eerste element, eerder dan water. Niet zo Slechte getuigen zijn voor de mensen ogen en gek gedacht, want water behoeft voor zijn in- oren, wanneer hun zielen van huis uit niet in standhouding inderdaad zonne-energie. En gaat staat zijn dezen te verstaan. ook in onze stofwisseling verbranding niet aan al De droge ziel is de meest wijze, en superieur. het andere vooraf? Het moet een intuïtief vermoe- De grenzen van de ziel zul je niet kunnen den van Herakleitos zijn geweest als hij de 'droge ontdekken, ook al bega je iedere weg: zo ziel' superieur noemt. Al is het dan weliswaar maar onuitputtelijk is wat zij te verklaren heeft. raden wat hij daarmee precies heeft bedoeld! Orde wordt in Herakleitos' zienswijze bevoch- Alle vee wordt met de zweep gehoed. ten op chaos en onvoorspelbaarheid (precies wat Hybris behoort geblust te worden nog veel meer in onze tijd bevestigd wordt in de quantumfysica dan een uitslaande brand.' en in het neo-darwinisme). Er is de werking van Het is alle mensen gegeven zichzelf te kennen en zowel toeval (het begin van een mogelijke orde) als verstandig te zijn.' van noodzaak (de uitwerking ervan), want juist door de strijd der tegengestelden zal er uit het cha- De Tijd is een kind dat triktrak speelt. otisch woelen mede ordening ontstaan. En na- Van wat lukraak is verstroomd, is de ordening tuurlijk betekent het alom oorlog voeren ook dat het schoonst. er, andersom, samenwerking plaatsvindt, in elke graad en op elk niveau. Het laatste is heel beeldend gezegd: het natuurlij- ke is het mooiste, laat alles vrij de weg van toeval Er zijn in totaal 128 fragmentjes teksten van Her- en noodzaak volgen, en het zal gaan op de maat van akleitos tot ons gekomen. Ik laat er hier enkele vol- de grote beweging der natuur. Ook chaos en on- gen. De eerste twee konden, meer oostwaarts, in zekerheid zijn daarbij basisprincipes van het leven. het Gangesgebied, zo van een andere Wijze, van de Ook het menselijk recht ligt in de opvatting van Boeddha, afkomstig zijn! Herakleitos in de natuur der dingen. Daarom eer- biedigt hij de nomoi, de staatswetten. Dit beteken- Het is onmogelijk tweemaal in dezelfde rivier te de voor Herakleitos evenwel niet dat de overheid treden. die de wetten voorschrijft, niet kan falen. In dezelfde rivieren treden wij en treden wij niet, Naar aanleiding van de verbanning door het wij zijn en wij zijn niet. stadsbestuur van een door hem hoog gewaardeerd medeburger, luidt zijn felle reactie dat de volwas- De god: dag nacht, zomer winter, oorlog vrede, sen Efeziërs (dit is: het hele 'parlement') zich 'en verzadiging honger. bloc' zouden moeten verhangen en het stadsbestuur Oorlog is de vader van allen en de koning van al- maar aan onvolwassenen overlaten, omdat zij 'Her- len. modorus hebben verbannen, die van hen de be- Men behoort te weten dat de echte oorlog iets kwaamste was, zeggende: niemand van ons mag de universeels is en recht tweedracht, en dat alles ge- meest bekwame zijn, en is hij het toch, dan maar

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 1 - NR 4 ZOMER 1996 Van lonië tot Bodh-Gaya ergens and rs en bij andere mensen.' der ogenblik iets anders. Er kan dankzij het ge- Maar in eerwil van zijn duidelijke betrokken- heugen wel lijn in liggen, bijvoorbeeld in ons stre- heid bij he maatschappelijk gebeuren, was Hera- ven, maar dat is een kwestie van continuïteit, niet kleitos gee menslievend persoon. Van het gros van van identiteit, — hoe moeilijk het ook mag zijn om zijn mede onsen had hij een lage dunk, zie zijn uit- hiervan tot in hart en nieren doordrongen te raken. spraak: all vee wordt met de zweep gehoed. Hij Het Pali woord voor de persoonsfactoren, voor moet eenweinig optimistisch, eigenzinnig en trots elk ervan, is 'massa', 'collectie', 'groep'. Er zijn dus man zijn g eest. Tegelijk echter hebben zijn weer- vijf verschillende 'groepen'. Dit geeft aan dat de galoze ver eiding en intuïtie hem de grootheid ge- analyse nog maar grof is, in principe zou ze bijna geven van en profeet. eindeloos verfijnd kunnen worden. In latere tek- sten zien we dat ook gebeuren, maar ook in de Prins Siddhattha vroege teksten zijn er aanzetten daartoe. De persoon is dus ontstaan, want samengesteld, De innige erwantschap tussen de denksystemen en zal derhalve ook uiteenvallen en vergaan. Een van Herak eitos en het boeddhisme behoeft nau- ziel, in de betekenis van iets eeuwigs, onverander- welijks te orden toegelicht. Het panta rhei, alles lijks is niet te vinden. Bovendien is de persoon in stroomt, met zijn tegelijk weemoedige en verlos- laatste analyse onvatbaar. De miljarden fragment- sende klank, is een adagium dat ook het boeddhis- jes die haar vorm en actie bepalen, zijn opgenomen me tot in de diepte doortrekt. Het besef van het on- in de tijdsstroom. Ja, tijd begint pas te lopen bij ge- bestendige karakter van alles wat we het onze noe- boorten, van sterren en sterrenstelsels tot mens of men, was oor prins Siddhattha Gotama de prik- mug. Omdat tijdsverloop ononderbroken gebeurt, kel om de ereld te verlaten en op zoek te gaan is zelfs 'seconde' een te grof tijdsbestek om het ver- naar een h gere wijsheid. anderen exact aan te geven, en laten we niet denken Bekend s de legende over de aanleiding hiertoe: dat de Indiër de vinding van de elektronica nodig driemaal a htereen uit rijden gegaan met zijn wa- had om allerfijnst, als het ware tot in het subato- genmenner ontmoette hij achtereenvolgens een ge- maire, almaar door en door te delen, ook hij in een brekkige g ijsaard, een ernstig zieke en een dode eindeloze nadering tot nul. Als een boeddhist sprak die het hui uit werd gedragen: situaties waarmee over bewustzijns`momenten', dan dacht hij aan hij tot dus erre in zijn beschermde leven nog niet momenten met een duur van miljoensten van de geconfront erd was. Maar een vierde rijtoer bracht duur van een bliksemflits. De (zwaardere, loggere) redding: d' maal ontmoette hij een isi, een heilige materie gaat langzamer: één materie-moment zou en asceet, ie van al het wereldse afstand had ge- overeenkomen met zeventien bewustzijnsmomen- daan en vr de uitstraalde. Door de eerste drie ont- ten, en dank zij dit langzamer stromen zouden wij moetingen eer verontrust, ontdekte de prins dank- in staat zijn om bijvoorbeeld beelden waar te ne- zij deze laa ste ontmoeting de weg die hij zou heb- men. ben te gaa . Het was de weg die hem tot de histo- Maar ook deze (deels later uitgevoerde) analy- rische Boe dha zou maken, de Geheel Verlichte en ses zijn dus eigenlijk al een versimpeling, een over- Wereldlei r. dracht naar het menselijk vlak om de idee hanteer- In de teksten is de visie op de menselijke per- baar te maken. soon, dat zij bestaat uit een combinatie van vijf fac- toren: de lidhamelijke factor, en vier factoren waar- Juiste zienswijze van de funktie van meer immateriële of geestelijke aard is: aangeboren neigingen, gevoelens, waarne- Hoe ook, het is duidelijk dat wat zowel basis als ming en bewustzijn. pinakel is van de filosofie van Herakleitos, name- Deze factoren, die tezamen de persoon uitma- lijk het 'stromen' van al het bestaande, of liever, van ken, functioneren slechts in samenwerking en wis- het gebeurende, ook de pin is waaromheen de selwerking en in een staag proces van verandering. boeddhistische Leer, de dharma, zich beweegt. De Ons lichaam wordt heel sluipend maar onafgebro- volgende tekst vat het bondig samen; ze behelst de ken ouder, en we denken, voelen en willen bijna ie- `juiste zienswijze' en is het filosofische pendant van

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 Van Ionië tot Bodh-Gaya de Middenweg die op de gedragscode betrekking dhisme. Immers, in het boeddhisme moet men wel heeft, en die wij in ons vorige opstel hebben weer- loslaten, maar ook weten wat er losgelaten wordt. gegeven. De tekst luidt als volgt: In meditatie is zelfkennis, een onthecht gadeslaan wat er in je omgaat, het eerst nodige. `Deze wereld berust grotendeels op twee zaken: te Het is dan ook begrijpelijk dat de Boeddha, als zijn en niet-te-zijn. Het eerste toont zich bij het hij een paar jongelui ontmoet die op zoek zijn naar opkomen der wereld, het tweede bij zijn een dievegge, hun vraagt: 'Jongelui, wat is belang- neergang. (...) Deze wereld is grotendeels een lee- rijker, een dievegge te vinden of jezelf te vinden?' ten van begeren, van gretig grijpen, van hechten Bedoeld wordt hier het zelf met een kleine letter, aan de wereld: en daarom, wie zegt, dit hechten dat meegaat in het wereldgeheel en eraan bijdraagt. aan de wereld, deze neiging van de geest om zich Inmiddels blijft overeind dat de Boeddha en aan de wereld vast te klampen geeft geen pas, ik Herakleitos vooral één van geest zijn in hun nadruk grijp er niet naar, de uitspraak "ik heb een zelf" op het voorbijvlieten van het leven, en op de ei- houdt geen stand, — tot zover gaat voor hem de genliefde die leidt tot begeerte, en daarmee ook tot juiste zienswijze.' haat, tot 'oorlog' tussen de verenkelde wezens. En hier glimlacht Anaximander. Zo luidt dus het standpunt van de Boeddha aan- gaande het zijn en niet-zijn, het worden en het De volgende keer: Parmenides, Herakleitos' grote neergaan. De wereld is niet te loochenen; maar tegenvoeter. weet, dat zij zonder substantie is. Daarom is ook de vraag wat het bestaan is en van wie het bestaan is, twee uitdrukkingen voor een en hetzelfde. Be- staan is een proces, en wel een proces in een pro- ces, in een proces in een proces, enzovoort, enzo-

voort. Juist door te veranderen in zijn tegendeel, kan alles zich.ver- nieuwen. Er is harmonie en eenheid der tegendelen (dood, Zelfkennis leven bijvoorbeeld). Juist wat stilligt, raakt vermoeid. 2. Hybris is het Griekse woord voor overmoed. In de Griekse Iets wat enigszins vanzelf spreekt, is dat een van tragediën gaat de overmoedige te gronde door schending van de natuurlijke en goddelijke wet. onze citaten van Herakleitos, dat varieert op het 3. Dit is de oudste ons overgeleverde opwekking tot zelfkennis, befaamde 'Ken Uzelve' aan de tempel van Delphi, het beroemde Griekse adagium; 'en verstandig te zijn': de drif- eveneens een grondregel aangeeft van het boed- ten te matigen.

BUN bijeen Babette van Loo belichtte het verschil boeddhisme moeten benadrukken. La- tussen reguliere TV met haar dictaat van ter in de middag volgde de jaarvergade- E JAARLIJKSE kennismakingsbij- kijkcijfers, manipulatie van de kijker en ring, waarin zaken aan de orde kwamen Deenkomst van de Boeddhistische sensationele aspecten van het onderwerp, als het tellen van boeddhisten ten be- Unie Nederland op 9 juni 1996 in Jewel en de boeddhistische omroep die meer hoeve van de nieuwe omroep. Het is Heart te Nijmegen stond in het teken in de diepte zal gaan en meer inhoude- noodzakelijk om 25.000 boeddhisten te van de media. lijk van aard zal zijn. Stijl en vorm zul- traceren. De verwachting is dat dit zal Jacques den Boer, redacteur van het len minder aan modieuze trekjes onder- lukken. Voorts is het bestuur, gezien de Kwartaalblad Boeddhisme, sprak over hevig zijn. Er wordt gemikt op pro- toegenomen werkzaamhedenuitgebreid omgang met de pers. Hij gaf een aantal gramma's vanuit een educatief perspec- met Rein de Vries uit Groningen. Er handige tips, voor belangstellenden ver- tief en programma's vanuit de geest van komt een actie om geld bijeen te bren- krijgbaar bij het secretariaat van de het boeddhisme, waarin respect voor het gen voor de omroep en de folder Rond- BUN. onderwerp en voor de kijker centraal om de dood. Het bestuur zal een rond- Als tweede onderwerp kwam de boed- staan. Er zal ook aandacht zijn voor de reis maken langs de centra om de plan- dhistische omroep aan bod. Vier des- vrij grote groep etnische boeddhisten. De nen toe te lichten. De communicatie met kundigen hebben samen met de voor- programma's zullen boven de richtingen de leden van de BUN zal worden ge- zitter de basis gelegd voor zo'n omroep. moeten uitgaan en de essentie van het stroomlijnd.

\`C, A..R -LA .A.1-.13:LA D .B 0 ED D 1-1 s :R GANC — NS 4 ZOURR. 19 96

zwart op zwart op zwart op zwart op

Metro Zinnig westerse religies, zoals het boed- `Zen is goed. Zelfs broodnuch- dhisme, kunnen als voorbeeld tere Rotterdamse gemeente- dienen.' ambtenaren varen er wel bij. (...) Prof. dr. A.C. Zijderveld, geciteerd De cursus kwam Pompen uit- in NRC Handelsblad, 30 mei 1996. eindelijk als "zinnig" over en hij besloot de zen-oefeningen ook Moraal thuis vol te houden. "Maar na `Je hebt ook nog een wereldbe- anderhalve maand ben ik ge- schouwing en religie zonder `De boeddhistische monnik Gen stopt. Mijn twee dochters von- God als het boeddhisme. Juist Kelsang Sherab probeert in de den het toch wel gek dat pa ach- daarin speelt de moraal een cen- Rotterdamse metro reizigers en- ter een dichte deur op een kus- trale rol. Die wordt dan gezien thousiast te maken voor het sentje ging zitten. En het is niet als een kwestie van psychische boeddhisme. Tot augustus reist prettig om door je eigen doch- hygiëne, gezondheid, volwas- de Engelse monnik iedere maan- ters te worden uitgelachen".' senheid. Compassie als het re- dag met de metro dwars door Marc Floor, Haagsche Courant, sultaat van een innerlijke groei Rotterdam naar een zaaltje waar 14 maart 1996 en transformatie. Wie daarente- hij een lezing geeft. "Het boed- gen ophoudt te groeien en zich dhisme leert dat het voor men- Voorbeeld terugtrekt op het illusoire eiland sen mogelijk is voortdurend ge- `De mens moet worden bereikt van zijn ikje is ziek.' lukzalig te zijn." Gen Kelsang op zijn metafysische niveau, zijn Jan Bor in zijn column Filosofie, Sherab is e4n leerling van de Ti- mythische ader moet worden Algemeen Dagblad, 3 juni 1996. betaanse lama Geshe Kelsang geraakt, voorbij de ratio. Niet- Gyatso Rinpoche, sinds 1977 di- recteur van het boeddhistische CD-Rom Manjushri-instituut in Noord- Engeland.' Trouw, lerkpagina, 8 mei 1996

Lijden `Het besef an onze kwetsbaar- heid voor et lijden hebben we gemeensc appelijk. Dit besef kan voorn, oeien uit vele levens- beschouw lijke inzichten. In de Westerse ultuur vormt het christendo een belangrijke in- spiratiebr n. Maar we gaan er- van uit dat ook moslims, joden, zen-boeddhisten, agnostici, hu- manisten, liberalen en antropo- `Bijna twaalf jaar werkten boeddhistische monniken in Thailand aan sofen zich vinden in deze ge- de invoer van de religieuze tekst Tipitaka in de computer. Volgens de meenschappelijke noemer.' boeddhistische overlevering is de tekst 2500 jaar oud. Op papier heeft Hans Boutellier, 'We moeten de de totale Tipitaka een ()Invang van circa 16.000 pagina's. Het monni- minimale moraal van de kenwerk wordt deze maand voor de laatste keer gecontroleerd. Van- kwestbaa'heid koesteren', NRC af 9 juni is de tekst voor i 5o dollar op cd-rom beschikbaar.' Handelsblad, 23 april 1996 Trouw, Kerkpagina, 9 mei 1996. Foto AFP

RTAALBLAD BO1IDD LSMI JAARGANG L - NR 4 ZOMER 1996

Redactie Boeken en Tijdschriften: Dirk Bakkes Boeken

Z.H. de Dalai Lama fysieke mijlpalen waaraan je rende cyclus van leven en ster- De weg naar vrijheid kunt afmeten of je voortgang ven. Veel van deze 'inspiraties Essenties van Tibetaans boeddhisme, maakt bij de strijd die zich in je voor iedere dag' zijn geïnspi- deel 1. Servire, 1995. bewustzijn afspeelt. Er treedt al reerd door de Tibetaans boed- ISBN 9o-6325-484-9, f 37,50/750 BF een kleine verandering op als je dhistische traditie; andere daar- je dwalingen, zoals woede en ja- entegen stammen uit tradities De huidige Dalai Lama van Ti- loezie, begint te onderkennen. van zowel Oost als West. Het bet heeft door zijn talrijke pu- Wat kun je tegen die dwalingen boek is verlucht met een twaalf- blikaties in niet geringe mate bij- doen? Je kunt luisteren naar de tal kalligrafieën van de hand van gedragen tot niet alleen grotere leer van het boeddhisme.' Aldus de auteur en vijf foto's van zijn bekendheid van de Tibetaans de Dalai Lama. leraren. boeddhistische traditie, maar ook tot een diepe bezinning over vraagstukken waarmee de twin- Sogyal Rinpoche De Stem van Tibet tigste-eeuwse mens wordt ge- Dagend Inzicht; inspiraties voor Kunchab Publicaties, 1995 confronteerd. De uitgever van iedere dag ISBN 9o-7481-508-1, f 35,0o / 645 BF dit boek heeft zich tot doel ge- Servire, 1995. steld om een achtdelige reeks, ISBN 9o-6325-490-3 I, 39,50 / BF 790 De Stem van Tibet bevat een getiteld Essenties van Tibetaans reeks hoofdstukken die zowel boeddhisme in het Nederlands het land Tibet, zijn geschiedenis, uit te brengen. Dit eerste deel in kunst, wetenschap, de geheel de serie bevat een aantal over- specifieke geneeskunde, en in denkingen over onderwerpen het bijzonder aspecten van de als: de leer, de leermeester, de Tibetaanse vorm van het boed- kans, de dood, wedergeboorte, dhisme behandelen, zoals medi- toevlucht, karma, de Vier Waar- tatiemethoden, filosofie en psy- heden, het bodhisattva-ideaal en chologie en twee mystieke ge- bodhisattva-daden. zangen van Milarepa. Auteurs `De leer in dit boek heeft ten zijn o.a. de Dalai Lama, Bokar doel de psyche te transformeren. Rinpochee, Kaloe Rinpochee, Het lezen van of luisteren naar Driehonderdvijfenzestig over- Chamar Rinpochee en Frans slechts één enkele passage kan al denkingen, voor elke dag van het Goetghebeur. Als addendum een enorme stap in de goede jaar één, die de Tibetaanse mees- volgen een tweetal opstellen richting betekenen. Er zijn geen ter Sogyal Rinpoche baseerde op over de actuele situatie van dit zijn ook in ons land zo succes- in de afgelopen decennia zwaar volle Tibetaanse Boek van Leven geteisterde land. Het boek bevat en Sterven. Op nuchtere wijze voorts een belangwekkende bi- weet Sogyal Rinpoche in deze bliografie en een reeks nuttige korte observaties aan te zetten adressen. Als geheel biedt deze De WEG tot reflectie over thema's die ty- publikatie een goede inleiding naar perend zijn voor het boeddhis- voor lezers die op beknopte VRIJHEID me, zoals meditatie, mededogen, wijze kennis willen vergaren toewijding, het aanvaarden van over een van de meest fascine- de dood en andere aspecten die rende culturen die de wereld aantoonbaar zijn in de voortdu- kent.

""111111 KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 Boek n

De Dalai Lama Shitoku A. Peel van de niet-terugkeerders'. De Werellvan het Tibetaanse Filosofie en Mystiek van de Deze grondige studie vereist Boeddhisme. Een overzicht van Jodo-Shinsu reeds aanwezige kennis van met de filosofie en de praktijk van De Simpele Weg. 1996 name de Japanse varianten van het Tibetaanse Boeddhisme ISBN 9o-75299-o6-o, f 7o,o0 / 1.15o BP het boeddhisme. Aanbevolen Uitgeverij BZZTi3H, 1996 wordt dan ook het Overzicht ISBN 9o-551-222-X, f 34,5o De auteur van deze publikatie is van de Boeddhistische Filosofie. dharma-leraar van een Jodo- Van Abhidharma tot Kyoto Op grond an een reeks in Lon- Shinsu tempel in Kyoto, tempel- School of Philosophy van Sh. A. den gehouden voordrachten, priester van Jijoki te Antwerpen, Peel, verschenen bij dezelfde uit- presenteer de Dalai Lama een en docent Boeddhisme en Chi- gever, vooraf te bestuderen al- historisch overzicht van het nese Filosofie aan de Faculteit vorens zich te wagen aan deze boeddhism , met name dat van voor Vergelijkende Godsdienst- doorwrochte studie. de Tibetaanse variant. Kenmer- wetenschappen, Wilrijk-Ant- kend voor het tweede deel is de werpen en aan de Faculté Ou- Tau Te Tjing benadrukk ng van een onbaat- verte des Religions et des Hu- Vert. uit het Chinees door Man-ho zuchtige h ding en een altruïs- manismes Laïques, Charleroi. Kwok, Martin Palmer en Jay Ramsay. tische leve shouding, waarvan Met dit boek beoogt de auteur In het Ned. vert. door Aleid C. Swie- de Dalai ama zelf een goed een volledig overzicht te bieden renga en Maxim E. de Sorgher. voorbeeld i.. Thema's die daar- van de thema's die bepalend zijn Altamira, 1996 bij aan de o de komen zijn: her- voor de ontwikkeling van het ISBN 90-6963-342-6, f 59,90 ken de vija d in jezelf; voorbij Reine-Landboeddhisme. In deze woede en aat; jezelf en de an- studie wordt vooral de visie Alhoewel in strikte zin geen der: ruilen e n plaats. In het laat- daarop van Shinran Shonin boeddhistische klassieke tekst, is ste deel w rdt ingegaan op de (1173-1262) benadrukt. De term dit befaamde Chinese werk van betekenis v. n de boeddhistische Jodo-Shinsu verwijst met name Lau-tse(?), dat ong. 2500 jaar tantra, het filosofisch en ethisch naar de 'Essentie van de Reine- lang een enorme invloed had op systeem, bekend onder de naam Landlering.' De indeling van het vooral de Chinese civilisatie, `vajrayana.' Alle hoofdstukken boek is gegrondvest op het stra- voor belangstellenden in ooster- munten uit] door grote helder- mien van de hymne `Shoshinge' se spiritualiteit en vooral voor in heid. Enige voorkennis van het van Shinran. De tekst is zeer rijk het boeddhisme geïnteresseer- mahayana- en het vajrayana- geannoteerd en bevat, naast de den, van eminent belang. Ook al boeddhisme in het bijzonder is, Chinese tekst van Shoshinge, zijn de uitgangspunten in deze gelet op de beknopte wijze voorts een nuttige bibliografie. reeks korte hoofdstukken van waarop deze onderwerpen wor- Shitoku Adriaan Peel kenschetst vaak geheel andere aard dan het den behandeld, geboden. de Jodo-Shinshu als 'de Leer van boeddhisme kent, zal de lezer Een aantal in het boek opgeno- het Volstrekte Vertrouwen in die met de leer van de Boeddha men Sanskriet termen verdienen het Oneindige Mededogen van vertrouwd is, in deze diepgaan- wel correct e. het Boeddhaschap, waarbij elke de en vaak lapidaire uitspraken dualiteit overstegen wordt.' toch vele verrassende overeen- `Dodo-Shinsu zoekt niet de een- komsten met de dharma aan- zaamheid, maar de "sociabili- treffen. ty".'In tegenstelling tot Zen is De uitgave is, behalve door de Jodo-Shinsu trans-individualise- mooie eigentijdse vertaling, ook rend. Het benadrukt het belang bijzonder fraai uitgevoerd en rij- van het samen-zijn-met-de- kelijk voorzien van prenten naar Boeddha, de religieuze collecti- chinese schilderingen en pren- viteit, de sangha, en het 'opge- ten. De kalligrafie is van de hand nomen zijn in de gemeenschap van Kwok-lap Tsjan.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 Tijdschriften Boeddhayana weg aan naar oplossing van de cul- gaat Erik Hoogcarspel kritisch in op Jg. 19, nr. to— februari/maart 1996 turele crisis in de Europese indus- de plannen om te komen tot een Nederlandse Buddha-Dhamma Stichting, triële samenleving, in samenhang boeddhistische omroep. 'Velen voe- Stephensonstraat 13, 2561 XP Den Haag met de diepgaande analyse en wet- len de behoefte aan een omroep met matigheid van de wereld, zoals door een boeddhistische identiteit, maar Het februari-nummer is grotendeels de Boeddha werd gepresenteerd. niemand kon zich daar iets bij voor- gewijd aan het Pali, de taal waarin `Onze gehele samenleving lijdt o.m. stellen. Waar men het echter wel de canonieke werken van het Thera- in wezen aan een niet-begrijpen van over eens kon worden is dat een be- vada-boeddhisme zijn opgetekend. de natuurwetenschappen en de geëi- langrijke taak van de nieuwe om- Behalve een korte lijst van Pali- gende normen en waarden voor het roep zou moeten zijn om vooroor- woorden en -begrippen die in dit gebruik van haar toepassingen. De delen omtrent het boeddhisme weg nummer voorkomen, bevat het een hen beheersende geestesweten- te halen (men zou kunnen beginnen bijdrage van N.A. Jayawickrama schappen en theologieën werken bij de boeddhisten zelf) en goede in- over het Pali als literaire taal, een ar- met speculatieve "waarheden", die formatie te verstrekken. Daarnaast tikel over de laatste woorden van de niet aan de werkelijkheid worden is er een groot aantal boeddhistische Boeddha, over de vraag of het ge- getoetst. Daaruit resulteren normen nieuwsonderwerpen, zoals gebeur- bruik van Pali in het Westen bij het en waarden, die tot een vaak ver- tenissen in Tibet en in Birma, waar- verspreiden van de leer gemeden keerd gebruik en daardoor vaak tot aan de gewone omroepen nauwe- moet worden, en over de stem van schade leiden.' lijks aandacht besteden.' de Boeddha als boodschap van hoop, vertrouwen en moed. Het maart-nummer heeft de jeugd De Klankschaal Kunchab Magazine als onderwerp, vooral wat betreft de Uitgave van Stichting Leven in Aandacht Kwartaalblad over het Boeddhisme overdracht van het boeddhisme aan maart 1996— 2e jg.nr.t Jaargang 1996— nrs. 1 en 2 kinderen van ouders die de leer van Postbus 10989, toot EZ Amsterdam Het Tibetaans Instituut, Kruispadstraat de Boeddha zijn toegedaan. 'Deze 33, B-290o Schoten generatie boeddhisten volgt de tra- `De kunst van het gelukkig maken' dities waarmee ze grootgebracht door Thich Nath Hanh is een frag- Volgens de `Editoriaal' zal dit nieu- worden. Ze volgen hun ouders en ment uit Touching Peace, dat in we tijdschrift een aantal vaste ru- luisteren naar wat de Boeddha heeft maart in Nederlandse vertaling als brieken opnemen, zoals spreuken en gezegd. Ze voelen het intense me- Vrede Aanraken bij Karnak is ver- parabels afkomstig uit 'de woorden dedogen van de Meester en probe- schenen. (Zie bespreking in het vo- van de Boeddha' en samengesteld ren daarmee te werken. Het onder- rige nummer van Kwartaalblad door de drie Lama's van het Tibe- scheid tussen de Scholen is hen Boeddhisme). In dit tekstfragment taans Instituut, alsmede een boe- vreemd. Ze zijn gewoon Boeddhist!' wordt in het bijzonder aandacht ge- kenrubriek, en informatie over de vraagd voor het begrip `samyojana', huidige situatie in Tibet. Het eerste waarmee in de boeddhistische psy- nummer bevat een uittreksel uit Buddhistische Monatsblkter chologie innerlijke blokkades, kete- Stephen Batchelor's boek: The 1996— XLH 3/4 nen of knopen, worden aangeduid. Awakening of the West (Parallex Beisserstrafle 23, D-22337 Hamburg Zuster Jina schrijft onder de titel Press, 1994), aangaande de receptie `Onszelf verruimen' over 'gewoon- van de dharma in het westen. 'Eu- In toenemende mate blijkt er be- tepatronen'. De manier waarop we ropese voorstanders van het boed- langstelling te zijn voor de ant- onszelf zien is meestal het resultaat dhisme, beginnend bij Schopenhau- woorden die het boeddhisme geeft van gewoontevorming. Hoe verrui- er, zijn altijd onder de indruk ge- op vraagstukken die meestal als ty- men wij ons zelfbeeld zoals dat door weest van de overeenkomsten met pisch eigentijds worden beschouwd. gewoonte is ontstaan? hun eigen wereldbeeld. Kantianen Zo is in dit nummer een bijdrage zagen de gezichtspunten van Kant opgenomen over biomedische in het boeddhisme en de logisch po- ethiek (thema's: abortus in relatie tot Levensteken sitivisten die van Bertrand Russell, onheilzame daden en de wet van het Jg. 24, nr. lol, voorjaar 1996 net zoals heden ten dage de decon- karma, het voorkomen van zwan- structionisten de deconstructie van gerschap, kunstmatige inseminatie, In de bijdrage 'Boeddhisten komen Jacques Derrida herkennen. In de suïcide). In zijn studie over natuur- in de media', waarin o.a. in het kort laatste honderd jaar hebben boed- wetenschappen en boeddhisme aandacht aan het Kwartaalblad dhistische leringen de gezichtspun- duidt Winfried Kruckenberg een Boeddhisme wordt geschonken, ten van theosofen, behaviouristen,

KWARTAALBLAD BOEDDHISME J A ARG AN G I - NR 4 ZOM ER 1996

Tijds hriften

fascisten, mi euactivisten en kwan- te lossen. Meer nog: het vermoeden `tibertechnisierte' en ethisch onder- tumfysici b vestigd. Is het hoed- kan opkomen dat uiteindelijk elk ontwikkelde wereld beantwoord dhisme dan n exotisch moeras van moment van het dagelijkse leven worden; zo zeker als het eerste onverenigbar ideeën, een 'toren van naar het geheel van de boeddhisti- boeddhistische 'gebod', dat onbe- Babylon va leerstellingen', zoals sche weg verwijst.' grensde bescherming en liefde tot Matteo Ricci veronderstelde, die ge- De reeks opstellen in dit nummer alle levende wezens omvat. Iets wat lijk wat kan etekenen voor gelijk maken duidelijk hoe vrouwen en wij o.m. ook kunnen lezen in het wie? Of is d' de zoveelste illustra- mannen vastbesloten de dharma in Metra Sutta (zie elders in dit num- tie van Boe i dha's parabel van de het leven van alledag proberen te mer). 'Alle levende wezens die op blinden, die fwisselend een olifant verwezenlijken. aarde vertoeven en ademen: Mogen interpreteren als een pilaar, een jullie allen gelukkig zijn! Mogen jul- muur, een touw of een pijp, afhan- lie nooit leed ondergaan!' (Játaka kelijk van het deel van het dier waar- Wissen und Wandel 2.03) aan zij zich vastklampen?' 42./g.3/4 1996 Behalve 'Parabels en spreekwoor- Katzeneichen 6, D — 95463 Bindlach den van de Boeddha' bevat nr.z in Zen hoofdzaak itgebreide informatie Het bedrog van wat door de zinnen Jg. 17, nummer 6f — april 1996 over progra ma's georganiseerd in wordt waargenomen (musá) en 'het Heerbaan 89, 6566 EE Millingen a/d Rijn het Instituut eunten Ling, Huy en onjuiste spreken', het liegen, het Tibetaan Instituut in Schoten. (rrzus:avdda) vormen het onderwerp Welke elementen roepen vanuit (Zie Agenda lders in dit nummer.) van een uitvoerige studie van Paul onze 'westerse' wereld beelden en Debes. Zoals de auteur gewoon is, emoties op die kenmerkend zijn legt hij alle vanuit het vroege boed- door hun zen-karakter? Kunst! (in- Lotusblátt r. dhisme ons overgeleverde aspecten clusief uitroepteken) is dit keer het Amalienstrag 71, D-80799 Machen. in dit kader bloot, mede aan de hand thema van dit Zen-nummer. van talrijke citaten uit de Pali- Troostrijk is de bijdrage over de Ne- De dharma i het leven van alledag Canon, echter ook door uitspraken derlandse dichter J.C. van Schagen, is het hoofdt erna van dit nummer, uit onze eigen cultuur. Telkens op- wiens talrijke zeer korte gedichten Uit de `Edit 'al' van Dagmar Doko nieuw verrast Debes ons door de een aan de haiku vertrouwde sfeer WaskOnig n 'teerden wij het vol- diepgaande manier waarop hij de oproepen. Of wat te denken van de gende: `(...) • ij bevroeden en weten canonieke geschriften toetst aan ge- esthetische ontroering die een Ja- het: Onze g dragingen van alledag beurtenissen van alledag. panse theekom kan teweegbrengen; vormen een proefsteen voor onze zen-kunst met gebruikmaking van oefening op c boeddhistische weg. teksten, gedichten, computerbeel- Zo is ons o k het spanningsveld Yána dengrafick... ? Daarnaast ook aan- vertrouwd t sscn intensieve bestu- Zeitschnft fiir Friábuddhismus und religió- dacht aan Ryókan's kalligrafische dering van d weg en de beperken- se Kultur auf buddhistischer Grundlage werk. de eisen va het dagelijkse leven, 49.Jg Heft 2/1996, Mdrz/April. Vaak is de t egenomen concentra- Alt-buddhistische Gem., Zur Ludwigs- tie en louter ng, opgedaan dankzij hd,he 3o, D-86917 Uiting am Ammersee. de praktijk an het zich terugtrek- ken, bij het pnieuw opnemen van Uit dit nummer blijkt opnieuw, dat de dagelijks bezigheden weer ver- zogeheten 'hedendaagse' vraagstuk- dwenen. (... De weg om de aldus ken door in het boeddhisme geïnte- ervaren dual teit tussen dharma en resseerden in toenemende mate ge- leven van all ag te overwinnen, ligt toetst worden aan wat daarover in daar waar ij het dagelijks leven de Pali-Canon werd vastgelegd. Ch. zelf, of mee bescheiden: een deel SchOnewerths uitvoerige bijdrage daarvan, tot efening maken. Gelukt over 'dier- en natuurbescherming in het ons daar n intensief te oefenen, de boeddhistische ethiek en die van dan zullen gevolgen als vanzelf het avondland', is daar een sprekend ook andere eiden van ons hande- voorbeeld van. De auteur stelt aan len doordri gen. De gebruikelijke het slot van haar studie dat in de opsplitsing van het leven in ver- boeddhistische leer en ethiek alle schillende onderdelen begint zich op vragen over de problemen van onze

KWARTA.9J.13LAD .13CEDDHISMI: IAA RC NG t - NR 4 ZOMER 1996 Mn her en der

Boeddhiste Thich Nhat Hanh: Succes veroordeeld in Griekenland Het bezoek van de zenmeester Thich Nhat Hanh aan Nederland, begin april jl., is een doorslaand suc- , Hara Kalomiri, de 48-jarige directrice van het con- ces geworden. Zijn voordracht in het Rai Congres- servatorium in de Griekse hoofdstad Athene, is ver- centrum in Amsterdam, getiteld Buddhist Teachings oordeeld tot een gevangenisstraf van drie maanden on Love, werd door ruim duizend mensen bijge- voor ondersteuning van de boeddhistische religie. woond. Aan het meditatie-weekend in Lunteren De rechtbank in Thessaloniki bekrachtigde het namen 30o mensen deel. De Vietnamese vredes- vonnis op 27 maart jl., ondanks een verzoek van de activist, die als banneling in de meditatiegemeen- openbare aanklager om de aanklacht, ingediend schap Plum Village nabij de Franse stad Bordeaux door de Grieks-orthodoxe aartsbisschop van Cas- woont, kreeg ook in de media veel aandacht. sandra, af te wijzen. Hara Kalomiri werd schuldig bevonden aan het oprichten van een gebedshuis voor een boeddhis- Rients Ritskes weg tische gemeenschap zonder toestemming van de re- gering. De gemeenschap is gevestigd in enkele hui- De oprichter van het zeer actieve zen op een afgelegen berghelling in Chalkidiki, Zentrum in Utrecht, tevens re- twee uur rijden van de beroemde kloosters van dactievoorzitter van het tijdschrift Athos. Zen, Rients Ranzen Ritskes, ver- De plaatselijke Grieks-orthodoxe priesters keer- trekt wegens de benoeming van den zich in 1993 tegen de gemeenschap. Zij kregen zijn vrouw tot assistent-hoog- steun van de bisschoppen. Hara Kalomiri is voor- leraar diergeneeskunde naar Denemarken. Het zitter van de organisatie die voor de huisvesting van Zentrum gaat verder onder leiding van Wim Schee- de gemeenschap heeft gezorgd. Zij is vastbesloten pers. De journalist Dick Verstegen is benoemd tot de zaak tot in hoogste instantie uit te vechten. redactievoorzitter van Zen. De veroordeling is gebaseerd op een wet tegen niet-orthodoxe godsdienstbeoefening, die in 1938 werd ingevoerd door de fascistische dictator Ioan- Dzogchen-meester overleden nis Metaxas. Griekenland is aangesloten bij het Eu- ropese Verdrag ter Bescherming van de Rechten Tulku Urgyen Rinpoche, de grote dzogchen- en van de Mens, dat vervolging op religieuze gronden mahamudrameester, is op 12 februari in zijn kloos- verbiedt. Het Europese Hof in Straatsburg heeft de ter nabij Kathmandu gestorven. Hij was de leraar wet al eerder in strijd met het verdrag verklaard. van vele grote meesters, o.a. van de t6e Karmapa. In Griekse kranten is vorig jaar een lijst gepu- bliceerd van groeperingen die de Grieks-orthodoxe kerk als ketters aanmerkt. Alle boeddhistische en Geheim bezoek van Dalai Lama hindoeïstische groeperingen in Griekenland staan erop, o.a. het Mahayana Instituut, waaraan Hara De Dalai Lama heeft in mei tijdens een vijfdaags Kalomiri is verbonden. bezoek aan Italië in het geheim een onderhoud ge- had met de paus. De officiële agenda van het Vati- caan, waarop ook de privé-audiënties van de paus

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I — NR 4 ZOMER 1996

Van her en der staan, maak e er geen melding van. Ook overigens is er niets o er het bezoek meegedeeld. De paus wilde de C nese regering niet irriteren door de Ti- betaanse lei er openlijk te ontvangen. Het Vaticaan probeert de officiële katholieke kerk in China on- der zijn gez g te krijgen. Tot dusver heeft de Chi- nese kathol eke staatskerk het gezag van de paus niet erkend. gulden aangekocht. Het centrum bestaat uit een oude Saksische boerderij die volledig als conferen- Akong Ri poche zoekt hulp tieoord is ingericht, en een vrijwel nieuw woon- huis. Het ligt temidden van weiden en akkerland. De stichter van het Tibetaanse klooster Samye Ling De boerderij heeft twee verdiepingen met 20 twee- in Schotlan , dr. Akong Tulku Rinpoche, bezocht persoonskamers, alle met eigen douche, toilet en onlangs ons land als president van Rokpa Interna- telefoonaansluiting. Er zijn 4 grote ruimten die ge- tional, een ulporganisatie voor het opzetten van schikt zijn als zendo en soetrahal. Het centrum kan scholen en edische voorzieningen in wat officieel onmiddellijk in gebruik worden genomen; ver- de Tibetaan e provincies in China heet. Door zich bouwingen zijn niet direct noodzakelijk. De eerste politiek en ieligieus strikt neutraal op te stellen en bewoners nemen er 12 september a.s. hun intrek. op vrijwillis basis te werken, kan Rokpa nu steun Het bestuur van de Stichting die de Noorder verlenen a ongeveer vijftig projecten. Het adres Poort beheert bestaat uit: Roshi Geshin Myoko van de stic ting Rokpa Nederland is Gooiberg- Prabhasadharma, Dharma Udaka Kanromon straat 8, 14.. SL Bussum, tel. 035-693.4266. Osho, Annelies Mani Jishin Hendriks, Guido Ent- hoven, Sybille Patma Nicolai en Manfred Dhyan- arata Haselbëck. Roshi zal de hele maand novem- Tripitaka op Internet ber in de Noorder Poort trainingen geven. Adres: Butenweg 1, 8351 GC Wapserveen. Inlichtingen: The Srilan kaanse versie van de Pali-canon is bin- Udaka de Wit, tel./fax: 020-624 8813. nenkort in azijn geheel op Internet beschikbaar. De 58 delen va de Buddhist Jayanti Tripitaka Series zijn in drie j tijd in de computer ingetikt. De tek- Boeddhistische geschriften ontdekt sten kunne kosteloos worden binnengehaald op Macintosh- n Windows-computers. Een zoekpro- De British Library in Londen vermoedt de oudste gramma en e programma's om de teksten op het boeddhistische manuscripten te bezitten die tot scherm te jgen en te printen zijn gedeeltelijk al, dusver zijn ontdekt: sigaarvormige rollen van ber- ook gratis, ia Internet op te vragen via het Journal kenbast, die waarschijnlijk dateren van de eerste of of Buddhist tbc. s (ftp://scorpio.gold.ac.uk/jbe/Pali). het begin van de tweede eeuw van onze jaartelling. Het Sri anka Tripitaka Project is uitgevoerd De rollen zijn beschreven met een deel van de onder leidin van de eerw. Madihe Pannasiha Maha canon van de Sarvastivadins. Ze zijn waarschijnlijk Nayaka Th ra, hoofd van de Amapura-tak van de gevonden in aarden kruiken in Afghanistan. Sangha in S Lanka, met financiële steun van de fa- De manuscripten bevatten 6o fragmenten van milie Chan raratne. preken van de Boeddha, gedichten en verhandelin- gen over de psychologie van de waarneming. De bibliotheek heeft de rollen anderhalf jaar geleden Zencent m Noorder Poort gekocht van een handelaar voor 'een bedrag van vijf cijfers'. Het Britse dagblad The Times vergeleek het De Nederlandse Stichting International Zen Insti- belang van de geschriften met die van de Dode Zee- tute heeft het conferentiecentrum de Noorder rollen voor de christenen. Poort in Wapserveen (Drenthe) voor 1,25 miljoen

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - NR 4 ZOMER 1996 Sluitingsdata kopij: herfstnr. 8 aug., winternr. 8 nov., voorjaarsnr. 8 feb., zomernr. 8 mei. Agendaredactie: Dirk .Bakkes lemstukken 82 Agenda 9407 KN Assen Tel. 0592-347387

Boeddhistisch Centrum Amsterdam u./20.15-22.15 u. Nico Tydeman en Leiden do. 9.45-11.45 en 1 9.45 -21-45, Vrienden van. de Westerse Boeddhisten Gretha Aerts; MI. Nel.leke Doornebal, Wil van. de Hulst (071.-5.13.1192), Ster- Orde (VWBO). Palmstraat 63, 1015 HP tel. 010-475.3282. Ochtend- en avond- rewach•t 8; Nijmegen, di. 20-22 u., Cha- Amsterdam, Te1.020-420.7097/632.7795. zazen: Amsterdam, .Kanzeon Centnim raka Jurgens (020-6209-.5207), De Zon- Meditatieavonden: elke wo. 19.3o u.; o.l.v. Nico Tydeman., Gretha Aerts en newijzer, Ubbergseweg 74; Utrecht vrij. meditatie-dagen: elke maand een zondag Meindert v.d. Heu.vel: ma t/m vr. 8-9 ti 10-12 U., JOieell de Vries, Centrum voor van to-17 11.; volle maan-avonden: elke en di. en do. 20-22 U. Spirituele Wegen, Oude Gracht 243 maand bij volle maan 19.30 u.; dharma- (030-23 r.0924); Venray di. 20-22 u., Jan avonden: elke do. 19,30 u. Maha Karun.a (België/Nederland) Houwen (0478-587.364), Henscniusplein Secr.: Betty de Wit, Bellemansheide 78, 14; Zoetermeer di. 9.30-1 r.15 en do. 21- Buddhavihara GefleZIUS-Rode. T(4.00-32-2-380.5486. 22.45 u., Ewalda Buiting, (079-351.3480), St.Pieterspoortsteeg 29, .io] 2 HM Am- Wekelijkse zazen-bijeenkornsten in di- Wazoe:m, Van Beeckstraat 64. sterdam. Te1.020-626.4984 Info: Joke verse Belgische en Nederlandse plaatse:n.. Hernase:n„ Zen.-activiteiten o,l.v, Ton Lathouwers: Instituut Yeunten Ling zen-zaterdagen en -zondagen, alsmede Kasteel Fond l'Evèqu.e, Huy, België. Tel. Centrum voor• Shin-Boeddhisme sesshins; info via secretariaat. 0o-32-85-2.12.915, Jijoki, Pretoriastraat 68, B-2600 Am- Stages en retraites: 8-54 juli Gampopa: werpen-Bercheni. Info: tel. (00-32)-03- Nyin.gma Centrum Studie van. basistekst 'Het juweel, sieraad. 218.7363, Reguliersgracht 25, :toi LJ Amsterdam. van bevrijding' o.l.v. Lama Zeupa; 14 juli Te1.020-620.5207. Mahakala; 15-21 juli Zomerretraite, Kanzeon Sangha Nederland Cursussen: zo. 4-za. :EO aug.: Kum Nye: Lama Tashi Nyima; 26-30 juli Tibetaan- Kraijenh.ofstraat 151, TOIS RG Amster- Je hart openstellen.; lichaams- en adem- se Yoga, Lansa Karta; 1-4 aug. Voorbe- dam. Telo2o-627.6493/618.7922. oefeningen.. (Joken Vries en Charaka reiding op de dood, Lama Karta; 9-14 Wekelijkse zazen-bijeenkomsten: Am- Jurgens). Zo. 1: r-za. 17 aug.: Meditatie en aug. boeddhistische filosofie, Traleg Rin- sterdam, Kanzeon.CelltrUlli: di. 20-22 U., Nyingma psychologie. Doleen Vries). poche; 17-18 aug. Shinee, Lama Tashi do. 20-22 u.; Enschede: ma. 20-22.30 U. Zo. 18-za. 24 aug.: Werken en. gewaar- Nyima; 24-25 aug. Sangyee Men.la, Lama Toon Fu.gers, De Wonne, Noord.erha- zijn. (Guusje Ehbcns en Heleen Hooger- Zeupa. gen 25, tel. 053-432.3 102; Den Haag wo. vorst). Zo. 25-za. 31 aug.: Tibetaans 21-23 U., vrij. 9.30-12 u. Kees van de boeddhisme: De levensweg. (Caroline International Ze.n In.stitute (IZI) 1311111, Frankenslag 342, tel. 07o-350.46ot; van Eelen) afd. Nederland Hoorn ma en di 20-22 u. Dirk Beemster, Wekelijkse cursussen elders in Nederland: Secr.: Tij111.111111 8, 2353 PH Leide:rdorp; tel. 0229-217.855; Leiden wo. 20-22.15 Den Haag, do. 19.3o - 21.30 II. jOleell tel. 071-541.0998. ei., Kos Luyben, Ch. de Bourbonhof Vries (020-620.5207), Colurnbusstraat Wekelijkse zen-bijeenkomsten: Amster- tel. 071-522.0352; Nijmegen wo. 17.30- 131; Eindhoven wo. 20.45-22.45 u., Bep dam. ma. 20-21.3o ti. Maurits Kavi u. Henk Hesselman, tel. 024- van Hazendonk, Aquamarijn, Stratum- Dien.s.ke, tel. 020-679.9126; Delft za. 8- 323.2843, do. 19.30-21.3o u. Dagkapel sedijk 57, (040-212.2593); Groningen ma. 0 Annelies Mani Hendriks, tel. 071- Dominicuskerk, Frans Kampshoff, 20-22 u., Yvonne En.gel man (020- 541.0998; Heeren.yeen. za. 9-11 U. Cees 024-358.1507; Rotterdam ma. t 8.30-2- 620.5207), Bodhimanda, Jacobsstraat 17; Pala de Wit, teL 0513-620.268; Krimpen

Kwartaalblad Abonnement: 1 jaar (4 nummers) BOEDDHISME 1 f 35,- / BF 650,- / buitenland f 55,-

Ja, ik abonneer mij met ingang van het eerstkomende nummer. Ik betaal na ontvangst van een acceptgirokaart. Bovendien bestel ik de volgende reeds verschenen nummers à f 5,- per exemplaar:

(in blokletters invullen a.u.b.)

Naam M / V

Adres Inzenden aan:

Postcode / plaatsnaam Administratie Kwartaalblad BOEDDHISME Postbus 336 Datum 2910 AH Nieuwerkerk a/d IJssel

Handtekening Agend a a/d IJssel, vrij. -22 u. Janny Mudita de hard. Heerewaarden (bij Zaltbommel), Vipassana Groningen Wolf, tel. °18a 517.649; Leiden (Kapel 13-15 sept. Kennismakingsdag: begel. Kamerlingh Onnesstraat 71, 9727 HG Verbum Dei), 20.15-22 u. Annelies Hakuun Barnhard. Groningen, z8 sept. Groningen, tel. 050-527.6051. Jishin Hendri s, tel. 071-541.0998; Inl. Inge Roelands, tel: 050-542 5017. Lezing Godwin Samararatne, 22 juli, 20 Utrecht wo. 2• 21.30 u. Marjolein Jha- u. Zomerretraite 8-11 aug. o.l.v. Frits na Verboom, t. I. 030-254.5197 en An- Godwin Samararatne in Nederland Koster. Meditatie elke di.av., ook in de nekes Jishin H driks tel. 071-541.0998; De Srilankaanse meditatieleraar Godwin vakantietijd Zwolle (Domi canenklooster) di. 20-22 Samararatne bezoekt deze zomer ons u. Ben Rata Oosterman tel. 038- land. Nadere inl. P. van Leeuwen, tel. Vipassana (S.N.Goenka) 454.0135. Inte sieve zen-ochtenden: 010-477.491 4 Informatie over cursusdata: Mirjam & Krimpen a/d IJ sei maandelijks za. 6-14 Meditatie en dhammadiscussie: Amster- Joshua van der Berg, Bargerkempe 6, u. Janny Mud ta de Wolf tel. 0180- dam, 18 jul. vanaf 17.30 u. Buddhaviha- 7103 DZ Winterswijk, tel. 0543-523.353. 517.649. Vol • n-ceremonie: Amster- ra, Pieterspoortsteeg 19.; Rotterdam, vrij dam, maandelij wo. Info: Maurits Kavi 19 jul. vanaf t 8.3o u. en. meditatie-week- Zen op de Tiltenberg Dienske, tel. ex •-679.9126. end za. 20-zo. 21 jul. Centrum DJOJ, Zilkerduinweg 375, 2114 AM Vogelen- Antony Duyklaan 5-7 u.; Groningen, zang. Tel. 0252-517.044/fax 0252- Jewel Heart meditatie en dhammadiscussie: ma. 22 524.896. Tibetaans hoed ihisme o.l.v. Gelek Rin- jul. vanaf 18.30 u., Vipassana Meditatie- Zen-weekends: 21-23 juni, 20-22 sept. poche. Domm r van Poldersveldtweg centrum, Kamerlingh Onnesstraat 71; 0.I.v. Christa Anbeek en Adine Mans- 27A, Nijmegen. ecr. W. Alexanderstraat Hoogersmilde (Drenthe), Zonnewende: holt. Zen-sesshin: 9-13 aug. (I) en 14-18 8, 6611 CE Ov asselt.Tel 024-622 2208. zesdaagse retraite: di. 23 - zo. 28 jul.; me- aug. (II) o.l.v. A.M.A. Samy Róshi. Stu- Open meditat • av.: sept. t/m juni elke ditatie en dhammadiscussie: Amsterdam dieprogramma: Tweedaags seminar en vr. 20-21 u. Cu sus meditatie: tweewe- di. 3o jul. vanaf 17.30 u., Buddhavihara, driedaagse retraite, thema: 'Een dialoog kelijks op wo. ai 4 sept. Jaargroep in- Pieterspoortsteeg 19. tussen zenbeoefenaars in Europa en de scholing boedel isme: wekelijks op do. Japanse F.A.S.-Society': 29-31 juli en 1- vanaf 5 sept. itersus Thanka tekenen: School voor Filosofie Oost-West 4 aug. tweewekelijks op wo. vanaf 25 sept. Vergader- en zalencentrum `Vredenburg Doorgaande rim groepen: wekelijks, 19', Utrecht (nabij Centraal Station). Tel. sept. t/m juni./ oorgaarde vajrayana- 030-231.0068. groep: maande' 'ks, sept. t/m juni. Eerste jaar: Levensbeschouwelijke pro- blematiek 3: Prof. dr. Ton Lathouwers, Leven in Aand. cht (Thich Nhat Hanh) 14 sep. 10-17 u.; tweede jaar: Antieke Postbus 10989 Loot EZ Amsterdam. westerse filosofie 1: Prof. dr. Koen Ver- Meditatiebijee komsten in de traditie rycken, 14 sept. to-17 u. Voor meer info.: van Thich Na Hanh: Alkmaar, 1 sept. mevr. T. Bloeyaert, tel. 040-254.2536 of 9.45-14 of 16 u Info: Gertje Hutsche- hr. H. Bosse, tel. 040-211.3344. maekers 072-5 1.6289 en Elizabeth van Veen 072-540. 707. Amsterdam, elke Shambhala centrum, Oegstgeest tvrij.avond 18- u. Info: Sietske Rocg- Weekendcursus: De psychologie van het holt 020-696.0 80. Leidschendam elke boeddhisme, door dr. Han F. de Wit, 12- do. 20-22 U. 1 •Maaike van den Brink 13 okt. Inl. Lida Hospers, Hella Haas- 070-327.0718. trecht, elke di. 19.30- sestraat I1, 2353 LK Leiderdorp. Tel: 21.30 u. Info: aria van Raalten 030- 07I-541 0928. 289.8329 en Jo ie Floor 030-271.5561. Winschoten e e za. 9-10 u. Info: Han- Tao-Zen groepen Nederland en België Dna Althuizen 97-423.270. Postbus 1134, 1000 BC Amsterdam. Tel./fax: 020-420.2308. Amsterdam, Maitreya Insti ut Kanzeon Zendo: iedere wo., za. 1 x per Hcemhoevcwc 2, 8166 HA Ernst. Tel: maand, zo. i x per maand: inl. Stan 0578-661 450. ax: 0578-661 851. Schaap tel. 020-420.2308; Arnhem, inl. Zomer meditat ecursus: 12-26 juli: Lam Ad Verhage, tel. 026-334.1654; Gronin- Rim, de stadia an geestelijke ontwikke- gen, inl. Eva Wolf, tel. 050-542.2659; ling, o.l.v. Thu ten Pende. Hardenberg, inl. Mayke de Klerk„ tel. 00-49-5948-1315, of 0523-216.302; Orde Boeddhistische Contemplatieven Utrecht, inl. Jet Leopold, tel. 030- Postbus 2541, 9F4 CM Groningen. Tel: 656.4295; Venlo, inl. Jacques Peeters, tel. 050-542 5017 / 30-251 0849 077-354.6763; Gent: inl. Michel Trefois, Sangha-weekei de: bcgel. Hakuun Barn- tel. (0o-32)-09-2826.443-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG I - 4 ZOMER 1996 a39 Zwijgend keek ik vanuit een grot naar de waterval — de eerste bezienswaardigheid van de zomer.

Bashó (1644-1694)