DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO

Warszawa, dnia 15 marca 2019 r.

Poz. 3525

UCHWAŁA NR 25/IV/19 RADY GMINY DZIERZGOWO

z dnia 19 lutego 2019 r.

w sprawie przyjęcia Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2018-2021 dla Gminy Dzierzgowo

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 994), oraz art.87 ust.3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2067), po uzyskaniu opinii Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, uchwala się, co następuje: § 1. Przyjmuje się Program Opieki nad Zabytkami na lata 2018-2021 dla Gminy Dzierzgowo, w brzmieniu jak w załączniku do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Dzierzgowo. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego.

Przewodniczący Rady Gminy

Marek Tkacz

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 2 – Poz. 3525

Program opieki nad zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021

1

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 3 – Poz. 3525

Spis treści Spis treści ...... 2 1. Wstęp ...... 3 2. Uwarunkowania prawne ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ...... 5 3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ...... 9 3.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ...... 9 3.2. Relacje „Programu” z dokumentami wojewódzkimi i powiatowymi ...... 10 4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo18 5. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy ...... 21 5.1. Zarys historii obszaru Gminy ...... 22 5.2. Krajobraz kulturowy ...... 26 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony ...... 27 5.3.1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków ...... 27 5.3.2. Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków ...... 30 5.3.3. Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków ...... 30 5.3.4. Obiekty uznane za pomniki historii i parki kulturowe ...... 31 5.3.5. Ustalenia ochrony zabytków w dokumentach planistycznych Gminy ...... 31 5.3.6. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych ...... 34 5.3.7. Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków ...... 34 5.3.8. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy ...... 41 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo ...... 42 7. Cele i planowane działania w zakresie opieki nad zabytkami ...... 44 7.1. Priorytety w zakresie opieki nad zabytkami Gminy Dzierzgowo ...... 44 7.2. Kierunki działań w zakresie opieki nad zabytkami ...... 44 8. Instrumentarium realizacji „Programu” ...... 47 9. Monitoring procesu realizacji „Programu” ...... 48 10. Potencjalne źródła finansowania realizacji „Programu” ...... 49 10.1. Finansowanie przez Gminę zadań z zakresu opieki nad zabytkami ...... 49 10.2. Dostępne źródła finansowania ...... 49 11. Podsumowanie ...... 65 12. Wykorzystane źródła danych ...... 67

2

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 4 – Poz. 3525

1. Wstęp

Opracowanie niniejszego dokumentu związane jest z realizacją zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2017 r. poz. 2187 ze zm.), w której wskazano, że wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami (art. 87 ust.1). Celem polityki w dziedzinie opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo jest konsekwentne i planowe realizowanie kompetencji władz lokalnych poprzez włączenie dziedzictwa kulturowego w obszar zainteresowania działalności gminy oraz szczególnej dbałości o krajobraz kulturowy regionu. Polityka ta powinna się przejawiać w dążeniu do zachowania charakterystycznych elementów zabytkowych i przyrodniczych regionu, a także rewaloryzacji przekształconych, cennych elementów dziedzictwa kulturowego, ze szczególnym uwzględnieniem propagowania tradycyjnych form i cech architektury regionalnej. Podnoszenie walorów zabytkowych ma na celu ich wykorzystanie w promocji kultury i dla rozwoju turystyki na terenie Gminy Dzierzgowo.

Poszanowanie tradycji historycznej i utożsamianie się z krajobrazem kulturowym regionu jest niezbędnym warunkiem podjęcia i przeprowadzenia prac, mających na celu zachowanie i promocję dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo. „Program opieki nad zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” stanowi jeden z elementów wdrażania polityk przestrzennych i jako taki powinien jest podstawą do istotnej poprawy stanu zasobów dziedzictwa kulturowego Gminy poprzez określenie kierunków działań w zakresie opieki nad zabytkami. Środkiem prowadzącym do tego celu jest ustalenie w programie uwarunkowań i działań ochronnych wobec środowiska kulturowego oraz edukacyjnych i wychowawczych wobec lokalnej społeczności.

Przedmiotem opracowania „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych gminy, natomiast celem jest określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.

Podstawa prawna opracowania „Programu”

Obowiązek sporządzenia gminnego programu opieki nad zabytkami wynika z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm.). Wójt (burmistrz, prezydent miasta) powinien sporządzić na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.

Do zadań własnych gminy zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt. 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 2017, poz. 1875 ze zm.) należy zaspokajanie

3

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 5 – Poz. 3525

zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym w szczególności w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Podstawą do opracowania „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” jest umowa Nr PPI.032.3.2018 zawarta w dniu 9 kwietnia 2018 r. pomiędzy Gminą Dzierzgowo a WGS84 Polska Sp. z o.o.

Zakres opracowania

„Program opieki nad zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” (zwany także w dalszej części dokumentu „Programem”) obejmuje: 1. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami. 2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego. 3. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo. 4. Ocenę stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo. 5. Cele i planowane działania w odniesieniu do opieki nad zabytkami. 6. Instrumentarium realizacji „Programu”. 7. Zasady oceny realizacji „Programu”. 8. Potencjalne źródła finansowania realizacji „Programu”.

Cele opracowania „Programu”

Celem opracowania „Programu” na mocy art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami jest:  włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,  uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej,  zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania,  wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego,  podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami,  określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków,  podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.

4

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 6 – Poz. 3525

2. Uwarunkowania prawne ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stanowi, że obowiązkiem państwa jest ochrona dziedzictwa narodowego (art. 5), upowszechnianie i równy dostęp do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju (art. 6 ust. 1), jak również wskazuje, że każdy obywatel jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie (art. 86).

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm.).

Definicja zabytku

Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Ochrona zabytków

Ochrona zabytków w myśl zapisów art. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu:  zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych, które umożliwiają trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie,  zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków,  udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków,  przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę,  kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,  uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Opieka nad zabytkami

Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega na zapewnieniu warunków:  naukowego badania i dokumentowania zabytku,

5

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 7 – Poz. 3525

 prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku,  zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,  korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,  popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Zgodnie z art. 6 ww. ustawy ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania zabytki nieruchome, ruchome i archeologiczne. Ochronie mogą także podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.

Zabytki nieruchome

Zabytki nieruchome stanowią w szczególności:  krajobrazy kulturowe,  układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane,  dzieła architektury i budownictwa,  dzieła budownictwa obronnego,  obiekty techniki, w szczególności kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe,  cmentarze,  parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni,  miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne, bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.

Zabytki ruchome

Zabytki ruchome stanowią w szczególności:  dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,  kolekcje stanowiące zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,  numizmaty oraz pamiątki historyczne, a zwłaszcza militaria, sztandary, pieczęcie, odznaki, medale i ordery,  wytwory techniki, a zwłaszcza urządzenia, środki transportu oraz maszyny i narzędzia świadczące o kulturze materialnej, charakterystyczne dla dawnych i nowych form gospodarki, które dokumentują poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,  materiały biblioteczne, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach,  instrumenty muzyczne,  wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne,  przedmioty upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych

6

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 8 – Poz. 3525

osobistości lub instytucji.

Zabytki archeologiczne

Zabytki archeologiczne to w szczególności:  pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa,  cmentarzyska,  kurhany,  relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.

Formy ochrony zabytków

Ustawowymi formami ochrony zabytków są:  wpis do rejestru zabytków,  wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa,  uznanie za pomnik historii,  utworzenie parku kulturowego,  ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Rejestr zabytków dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków w formie odrębnych ksiąg dla zabytków: nieruchomych, ruchomych i archeologicznych.

Listę Skarbów Dziedzictwa prowadzi minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Na Listę Skarbów Dziedzictwa wpisuje się zabytek ruchomy o szczególnej wartości dla dziedzictwa kulturowego.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury, określając jego granice.

Park kulturowy może zostać utworzony przez radę gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Może powstać w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi, charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.

Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami powinna zostać uwzględniona m.in. przy sporządzaniu strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków

7

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 9 – Poz. 3525

zagospodarowania przestrzennego gmin oraz przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego (art. 18 ww. ustawy). W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (art. 19 ww. ustawy) powinna zostać uwzględniona w szczególności ochrona:  zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia,  innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków,  parków kulturowych.

W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego powinna zostać uwzględniona w szczególności ochrona:  zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia,  innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków.

Pozostałe akty prawne regulujące kwestie ochrony zabytków

W celu skutecznej opieki nad zabytkami istotne jest uwzględnienie innych uregulowań prawnych dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, które zostały zawarte w następujących aktach prawnych: 1. ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. z 2017 r., poz. 1073 ze zm. 2. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, Dz.U. z 2017 r., poz. 1332 ze zm. 3. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, Dz.U. z 2017 r., poz. 519 ze zm. 4. ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz.U. z 2018 r., poz. 142. 5. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, Dz.U. z 2018 r., poz. 121. 6. ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, Dz.U. z 2017 r., poz. 862 ze zm. 7. ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. z 2018 r., poz. 450.

Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach zostały określone w ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 2018 r. poz. 720) i ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. z 2018 r. poz. 574). Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz.U. z 2018 r., poz. 217 ze zm.).

8

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 10 – Poz. 3525

3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego

Cele realizacji „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” są zgodne z celami, zasadami i kierunkami wyznaczonymi w krajowych, wojewódzkich i powiatowych dokumentach programowych.

3.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Przy opracowaniu „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” uwzględniono uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy wynikające z Narodowej Strategii Rozwoju Kultury 2004- 2013 z uzupełnieniem na lata 2004-2020.1 Misją Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 jest zrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów. Celem strategicznym strategii jest zrównoważenie rozwoju kultury w regionach poprzez m.in. zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywną ochronę zabytków.

W Uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, przyjętej 14 czerwca 2005 r., rozszerzono cele strategii, wprowadzono system jej realizacji, monitorowania i ewaluacji. Jednym z proponowanych kierunków działań jest ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego poprzez kompleksową rewaloryzację zabytków oraz obiektów poprzemysłowych i powojskowych, ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne, a także inne cele społeczne, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, budowa i rozbudowa sieci informatycznych w celu promocji potencjału kulturowego regionów, inwentaryzacja i digitalizacja zabytków dziedzictwa ruchomego i nieruchomego oraz ich promocja.

Jako podstawowe wskaźniki monitoringu i ewaluacji Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 w zakresie zachowania dziedzictwa kulturowego uznano:  liczbę zabytków ruchomych i nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków,  liczbę obiektów zrewitalizowanych i odnowionych,  wartość odnowionych zabytków kultury.

1 Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020, dostępne: http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/050617nsrk-uzupelnienie.pdf

9

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 11 – Poz. 3525

3.2. Relacje „Programu” z dokumentami wojewódzkimi i powiatowymi

Przy opracowaniu „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” uwzględniono uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy wynikające z dokumentów na poziomie wojewódzkim, tj. Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020, Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, Strategii Rozwoju Kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-2020, Strategii Rozwoju Turystyki w województwie mazowieckim na lata 2014-2020 oraz powiatowym, tj. Strategii Rozwoju Powiatu Mławskiego na lata 2014-2020.

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku. Innowacyjne Mazowsze2

„Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku. Innowacyjne Mazowsze” została przyjęta przez Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwałą Nr 158/13 z dnia 28 października 2013 r. Celem strategicznym w zakresie kultury i dziedzictwa jest wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego oraz walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia. Wyzwania, jakie stoją przed samorządem województwa w zakresie kultury i dziedzictwa zostały określone następująco: atrakcyjność turystyczna województwa mazowieckiego, udział sektora kreatywnego w tworzeniu PKB, dostępność instytucji prowadzących działalność kulturalną oraz stan obiektów zabytkowych w województwie.

Uzupełnieniem celów strategicznych jest cel ramowy pn. Wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego oraz walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia. Będzie on wymagał realizacji działań w następujących kierunkach:  wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego oraz potencjału dziedzictwa kulturowego do zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu,  upowszechnienie kultury i twórczości,  kreowanie miast jako centrów aktywności kulturalnej,  wspieranie rozwoju przemysłu kreatywnego,  wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w działalności gospodarczej.

W zakresie ochrony i opieki nad zabytkami wśród działań rozwojowych wspierających realizację powyższych celów zaplanowano następujące działania:  Działanie 32.1. Poprawa atrakcyjności turystycznej regionu w oparciu o walory przyrodnicze (w szczególności w obszarach pasm turystycznych).  Działanie 32.2. Wspieranie rozwoju turystyki kulturowej oraz tworzenia nowych produktów turystycznych.

2 Uchwała Nr 158/13 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 28 października 2013 roku w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku.

10

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 12 – Poz. 3525

 Działanie 32.3. Ochrona spuścizny kulturowej regionu (materialnej i niematerialnej).  Działanie 32.4. Rozwój systemu obsługi turystów (zaplecza turystycznego i systemu informacji turystycznej).  Działanie 33.1. Rozwój zaplecza instytucjonalnego kultury i digitalizacja zasobów.  Działanie 33.2. Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej regionu.  Działanie 33.3. Wspieranie edukacji kulturalnej i artystycznej.  Działanie 34.1. Wykorzystywanie ośrodków miejskich do tworzenia i promowania kultury.  Działanie 34.2. Promowanie Warszawy jako europejskiego ośrodka kultury.  Działanie 35.1. Wspieranie inicjatyw gospodarczych w sektorze kreatywnym.  Działanie 36.1. Wspieranie przedsiębiorczości w obszarze kultury.

W uszczegółowieniu kierunków podkreślono, że planowane działania w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego powinny pozwolić na synergiczne ich wykorzystanie poprzez poprawę̨ atrakcyjności turystycznej regionu w oparciu o dziedzictwo kulturowe regionu. Historyczne obiekty i zespoły zabytkowe wraz z otoczeniem oraz historyczne szlaki wodne powinny podlegać konserwacji, renowacji, a wybrane obiekty adaptacji na cele użyteczności publicznej. Istotnym elementem ochrony dziedzictwa powinno być tworzenie parków kulturowych, jak też inne formy ochrony krajobrazu kulturowego. W ramach upowszechniania wiedzy o regionie oraz promowania kultury i twórczości, wskazana jest cyfryzacja zasobów dziedzictwa kulturowego w celu ich standaryzacji i zwiększenia dostępności.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014-20203

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 został zatwierdzony Decyzją Wykonawczą Komisji z dnia 12 lutego 2015 r. Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 został przyjęty Uchwałą Nr 337/319/18 Zarządu Województwa Mazowieckiego z dnia 26 lutego 2018 r. W ramach osi priorytetowej V Gospodarka przyjazna środowisku wyznaczony został cel szczegółowy 3: Zwiększona dostępność oraz rozwój zasobów kulturowych regionu. Podkreślono, iż wsparcie w ramach kultury przyczyni się do zmiany jakościowej w odbiorze kultury, poprawy dostępu do zasobów kultury, wzmocnienia funkcji edukacyjnych i zwiększenia poziomu uczestnictwa mieszkańców w życiu kulturalnym. Dziedzictwo kulturowe jest przedmiotem działania 5.3., którego celem realizacji jest zwiększona dostępność oraz rozwój zasobów kulturowych regionu. W opisie celów działania podniesiono, iż bogate zasoby dziedzictwa kulturalnego stanowią ogromny potencjał rozwojowy Mazowsza. Planowane w ramach interwencji prace modernizacyjne i renowacyjne, przyczynią się do zahamowania procesu

3 Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020, zaakceptowany przez Komisję Europejską 12 lutego 2015 r., dostępny: https://www.funduszedlamazowsza.eu/wp- content/uploads/2017/12/regionalny-program-operacyjny-wojewodztwa-mazowieckiego-2014-2020.pdf.

11

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 13 – Poz. 3525

degradacji obiektów zabytkowych, nadaniu im nowych funkcji oraz utrwalenia ich historycznych i artystycznych walorów, pozwalając na zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Dodatkowo działania w zakresie rozwoju infrastruktury kultury wzmocnią procesy przekształcania instytucji kultury w nowoczesne centra dostępu do wiedzy i oferty kulturalnej oraz lokalne ośrodki życia społecznego. Realizowane w tym zakresie projekty przyczynią się do zmiany jakościowej w odbiorze kultury, poprawy dostępu do zasobów kultury, wzmocnienia funkcji edukacyjnych i zwiększenia poziomu uczestnictwa mieszkańców w życiu kulturalnym. Działania te przyczynią się do wzrostu atrakcyjności regionu, będą sprzyjać podnoszeniu regionalnego potencjału turystycznego, co z kolei przełoży się na pobudzenie wzrostu gospodarczego Mazowsza.

W działaniu 5.3. Dziedzictwo kulturowe wspierane będą następujące projekty: 1. Wzrost regionalnego potencjału turystycznego poprzez ochronę obiektów zabytkowych:  konserwacja, renowacja, rewaloryzacja, modernizacja, adaptacja historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, umożliwiająca zachowanie dotychczasowych funkcji obiektów zabytkowych, a także służąca nadaniu im nowych funkcji użytkowych (z przeznaczeniem w szczególności na cele kulturalne i edukacyjne), w tym również w połączeniu z działalnością komercyjną,  ochrona i zachowanie zabytkowych ogrodów i parków,  zabezpieczenie zabytków przed zniszczeniem lub kradzieżą,  usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych. 2. Poprawa dostępności do zasobów kultury poprzez ich rozwój i efektywne wykorzystanie:  inwestycje w infrastrukturę trwałą, wyposażenie służące działalności kulturalnej, zachowaniu dziedzictwa i zwiększeniu dostępności do jego zasobów,  inwestycje infrastrukturalne, prace modernizacyjne i renowacyjne w przypadku gdy prace te stanowią dostosowanie istniejącego obiektu do nowych funkcji kulturowych, w tym edukacyjnych,  efektywne wykonywanie zadań statutowych, polegające na zapewnieniu wysokiej jakości trwałego wyposażenia oraz odpowiedniego zabezpieczenia zbiorów będących w posiadaniu instytucji,  digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego pod warunkiem powszechnego udostępnienia (jako element projektu),  usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych.

12

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 14 – Poz. 3525

4 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego

W „Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego” przyjęto zasadę zrównoważonego rozwoju województwa, polegającego na takim rozwoju społeczno-gospodarczym, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania podstawowych potrzeb współczesnego i przyszłych pokoleń. Polityki przestrzenne wskazują̨ sposób realizacji wizji przestrzennego za- gospodarowania województwa mazowieckiego. Zintegrowana polityka opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury współczesnej jest jedną z dziewięciu polityk przestrzennych adresowanych do poszczególnych obszarów tematycznych i terytoriów. Ochrona dziedzictwa kulturowego, jako część procesu kształtowania zrównoważonego rozwoju, ładu przestrzennego i tożsamości kulturowej, określona została jako:  zarządzanie zasobami dziedzictwa, ochrona i eksponowanie przestrzennych świadectw dziedzictwa, zwłaszcza najbardziej wartościowych zespołów i obiektów służących identyfikacji i promocji przestrzeni kulturowej regionu,  kształtowanie walorów krajobrazowych województwa oraz ochronę przestrzeni posiadających unikatowe lub specyficzne dla regionu walory krajobrazowe,  zachowanie różnorodności kulturowej województwa, kształtowanie tożsamości regionalnej i historycznej oraz zapewnienie dostępności do zasobów dziedzictwa zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

W zakresie polityki opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury współczesnej ustalone zostały następujące zasady: 1. Zachowanie ciągłości dziedzictwa kulturowego regionu, poprzez:  ochronę i przywracanie wartości dziedzictwa materialnego o wyrazistej tożsamości,  eksponowanie w strukturze przestrzennej najcenniejszych zasobów regionu oraz podniesienie rangi obiektów o wysokich walorach architektonicznych i kulturowych,  kształtowanie i ochronę systemu krajobrazów kulturowych zachowujących tożsamość kulturową i walory tradycyjnego krajobrazu,  ochronę i kształtowanie struktur przestrzennych historycznych miast i wsi poprzez ochronę panoram i eksponowanie w sylwetach miejscowości dominant architektonicznych oraz kształtowanie przestrzeni publicznych w nawiązaniu do tradycji miejsca,  ochronę historycznego pasma urbanistycznego WKD i Miast Ogrodów,  ochronę zabytkowych układów przestrzennych kolejek wąskotorowych,

4 Uchwała nr 180/14 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 7 lipca 2014 r. w sprawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego.

13

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 15 – Poz. 3525

 ochronę regionalnego krajobrazu architektonicznego: rewitalizację wiejskiego dziedzictwa kulturowego, ochronę najcenniejszych obiektów „in situ”, rozwój skansenów,  rewitalizację i zabezpieczenie obiektów, zespołów budowlanych i układów urbanistycznych,  rewitalizację i zabezpieczanie układów ruralistycznych,  ochronę dziedzictwa archeologicznego,  ochronę miejsc związanych z walkami narodowo-wyzwoleńczymi,  ochronę i rozbudowę muzeów,  zachowanie różnorodności kulturowej regionu,  popularyzację i zwiększanie dostępności do zasobów dziedzictwa,  identyfikację dóbr kultury współczesnej o charakterze ponadlokalnym i ich ochronę poprzez ustalenia planów miejscowych. 2. Umiejętne zarządzanie zasobami dziedzictwa kulturowego, poprzez:  kształtowanie pasm przyrodniczo-kulturowych, wykorzystanie sieci miast historycznych oraz atrakcji krajobrazowo-architektonicznych dla wyznaczania szlaków turystyki kulturowej,  stymulowanie wykorzystania dziedzictwa kulturowego w obszarze przemysłów kultury i czasu wolnego, zwłaszcza produktów turystyki kulturowej,  kreowanie produktów turystyki kulturowej w oparciu o tradycje historyczne,  tworzenie szlaków kulturowych wielkich artystów (znanych osobistości) Mazowsza,  adaptację obiektów zabytkowych dla współczesnych funkcji kulturalnych, turystycznych i edukacyjnych,  zagospodarowanie i udostępnianie stanowisk archeologicznych posiadających czytelną formę krajobrazową w celach dydaktycznych, naukowych i turystycznych,  tworzenie płaszczyzn współpracy międzyregionalnej w zakresie zachowania i wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego dla rozwoju produktów turystyki kulturowej. 3. Kształtowanie tożsamości regionalnej i budowanie klimatu społecznej akceptacji dla ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego, poprzez:  kreowanie ośrodków budowania tożsamości kulturowej regionu,  stymulowanie partycypacji społecznej w podejmowaniu działań dotyczących zarządzania dziedzictwem kulturowym i służących ochronie obiektów zabytkowych oraz promowanie najlepszych przykładów takich działań,  propagowanie korzyści płynących z dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz zachowania typowych dla regionu form budownictwa tradycyjnego,  wspieranie działalności stowarzyszeń działających w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego regionu.

14

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 16 – Poz. 3525

W „Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego” wskazano również dodatkowe zasady zagospodarowania przestrzennego odnoszące się do obszarów o cennych walorach przyrodniczo-kulturowych: 1. objęcie ochroną terenów zachowujących tożsamość kulturową i walory tradycyjnego krajobrazu o specyficznych i unikatowych walorach krajobrazowych, 2. porządkowanie i odtwarzanie wartości kulturowych oraz elementów ekspozycji krajobrazowej, 3. kształtowanie nowej zabudowy w sposób nawiązujący do tradycji miejsca, eksponowanie i odtwarzanie dominant architektonicznych i krajobrazowych, ograniczenie powstawania obcych krajobrazowo form zagospodarowania, eliminacja obiektów dysharmonijnych, 4. rewitalizacja obiektów zabytkowych i ich adaptacja na potrzeby turystyki i kultury, 5. przekształcenia struktury funkcjonalnej, polegające głównie na kształtowaniu nowoczesnych centrów miast o wysokiej jakości rozwiązaniach urbanistyczno- architektonicznych i atrakcyjnych przestrzeniach publicznych, przy jednoczesnym zachowaniu i eksponowaniu walorów historyczno-zabytkowych, 6. rozwój bazy kultury o znaczeniu regionalnym, 7. rozwój infrastruktury turystycznej w oparciu o walory kulturowe miast oraz walory przyrodnicze obszarów w ich otoczeniu, 8. objęcie ochroną unikalnych elementów architektury wiejskiej, w tym układów ruralistycznych, 9. rewitalizacja wsi poprzez inwestycje związane z ochroną zabytkowej i charakterystycznej dla poszczególnych regionów architektury, 10. utrzymywanie unikalnych tradycji wiejskich występujących w regionach etnograficznych, w tym wspieranie imprez folklorystycznych, twórców ludowych oraz producentów wyrobów tradycyjnych, 11. wykorzystanie wartości kulturowych wsi do rozwoju turystyki, w tym agroturystyki, 12. promowanie regionalnych produktów turystycznych, 13. zapewnienie ochrony krajobrazów zgodnie z zapisami Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, w oparciu o przeprowadzoną waloryzację krajobrazową i istniejące zapisy dotyczące krajobrazów kulturowych, 14. zachowanie walorów przyrodniczych, kulturowych, architektonicznych i krajobrazowych miast-ogrodów poprzez utrzymanie ich leśno-parkowego charakteru m.in. Milanówka, Podkowy Leśnej, Konstancina-Jeziornej, Otwocka, Józefowa oraz pasm przyrodniczo-kulturowych związanych z dolinami rzek: Wisły, Narwi, Bugu i Liwca, Wkry i Skrwy, Omulwi i Pilicy, 15. zachowanie naturalnych form rzeźby terenu oraz ochronę dziedzictwa geologicznego, 16. podniesienie ekspozycyjności obiektów zabytkowych, w tym obiektów poprzemysłowych, 17. zwiększenie dostępności obiektów zabytkowych dla osób niepełnosprawnych.

15

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 17 – Poz. 3525

Strategia rozwoju kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-20205

„Strategia rozwoju kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-2020” stanowi strategiczny plan działania w obszarze kultury, określając politykę kulturalną Samorządu Województwa Mazowieckiego na lata 2015-2020. Główny cel strategii określony jest przez misję polityki kulturalnej, która brzmi: „Kultura włącza każdego". Realizacja tak określonej misji będzie następowała poprzez dążenie do wypełnienia następujących celów strategicznych, pogrupowanych w poszczególne pola strategiczne. Pola strategiczne to obszary wartości, jakie powinny zostać urzeczywistnione w polityce kulturalnej województwa mazowieckiego. W odpowiedzi na zdiagnozowane kluczowe problemy wybrano pięć pól strategicznych, w których ulokowano propozycje rozwiązań tych problemów: cele strategiczne i programy. Jednym z pół strategicznych jest pole strategiczne C: Dziedzictwo - tożsamość – wspólnota, w ramach którego wskazano następujące cele:  Cel C.1. Żywe dziedzictwo,  Cel C.2. Nasze tożsamości,  Cel C.3. Nowoczesna wspólnota.

W „Strategii Rozwoju Kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-2020” podkreślono szczególną rolę ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w programie „Żywe dziedzictwo”, w którym wskazuje się na konieczność promowania form i koncepcji opieki nad zasobami muzealnymi i zabytkami, pozwalających na obudowanie obiektów i zasobów dziedzictwa kulturowego żywymi elementami kulturowymi.

Strategia Rozwoju Turystyki w województwie mazowieckim na lata 2014-20206

„Strategia Rozwoju Turystyki w województwie mazowieckim na lata 2014-2020” stanowi uszczegółowienie „Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego”, określając całość polityki turystycznej samorządu województwa, jaka będzie realizowana do 2020 roku. W ramach „Strategii” określony został generalny cel strategiczny, który jest zawarty w deklaracji misji: „Turystyka ożywia region”. Tak sformułowana misja rozumiana jest m.in. jako ożywienie przeszłości historycznej i tradycji kulturowej regionu. W „Strategii” uznano znajdujące się na obszarze województwa mazowieckiego zabytki oraz chronione dziedzictwo kulturowe za atut województwa, jednak zwraca się również uwagę na koncentrację tych elementów przede wszystkim w Warszawie. W dokumencie podkreślono, że dziedzictwo kultury ludowej na terenie województwa jest kontynuowane jedynie punktowo.

5 Strategia Rozwoju Kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-2020, przyjęta uchwałą 84/15 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 8 września 2015 r. 6 Strategia Rozwoju Turystyki w województwie mazowieckim, przyjęta uchwałą Sejmiku Województwa nr 81/15 z dnia 8 września 2015 r., dostępna: www.mazovia.pl/.../strategia_rozwoju_turystyki_w_wojewodztwie_ mazowieckim_na_lata_2014_-_2020.pdf

16

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 18 – Poz. 3525

Strategia Rozwoju Powiatu Mławskiego na lata 2014-20207

Misja Powiatu Mławskiego w „Strategii Rozwoju Powiatu Mławskiego na lata 2014- 2020” została określona następująco: „Podstawową misją zawartą w tej strategii jest działanie w celu osiągnięcia wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju Powiatu Mławskiego we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego, kulturalnego i społecznego, podnoszący konkurencyjność powiatu w województwie mazowieckim, zapewniający atrakcyjne warunki życia i wypoczynku mieszkańcom i przybyszom, otwarty na współpracę z innymi samorządami, rozwijający współpracę zagraniczną. To działanie aby był to obszar zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego, oparty na potencjale gospodarczym, sprzyjający aktywizacji zawodowej mieszkańców oraz rozwojowi przedsiębiorczości i usług turystycznych, aby powiat był zamieszkały przez wykształcone społeczeństwo, aby był to region nie tylko z rozwiniętym przemysłem i szkolnictwem, ale również z nieocenionymi zasobami przyrody, z infrastrukturą turystyczną i powiększający stale zrewitalizowane obszary powiatu mławskiego”. Zgodnie z określoną w Strategii wizją „Ziemia Mławska, której częścią jest Powiat Mławski to centrum życia kulturalnego, społecznego i gospodarczego, przyjazny mieszkańcom i inwestorom. To obszar przychylny mieszkającym tu ludziom i przybyszom, sprzyjający aktywizacji zawodowej oraz rozwojowi przedsiębiorczości, kultury i usług rekreacyjno-turystycznych. To Mała Ojczyzna wyzwalająca wśród mieszkańców poczucie lokalnego patriotyzmu, którego wyrazem jest duma z bycia mieszkańcem Ziemi Mławskiej. To wreszcie, powiat z rozwijającą się infrastrukturą techniczną i społeczną, bezpieczny i ekologiczny, to obszar rozwoju gospodarczego, na terenie którego stosowane są zasady zrównoważonego rozwoju we wszystkich aspektach życia”.

W ramach Strategicznego Kierunku Rozwoju Społeczeństwo i zawartego w nim celu strategicznego: Poprawa jakości życia oraz wykorzystanie kapitału ludzkiego i społecznego do tworzenia nowoczesnej gospodarki zaplanowano między innymi następujące cele szczegółowe:  Cel szczegółowy 4.7: Podjęcie działań w celu upowszechnianie kultury i twórczości.

W ramach Strategicznego Kierunku Rozwoju Turystyka i zawartego w nim celu strategicznego: Wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego oraz walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia zaplanowano między innymi następujące cele operacyjne:  Cel operacyjny 6.2: Tworzenie warunków do wykorzystania walorów środowiska przyrodniczego w połączeniu z potencjałem dziedzictwa kulturowego w celu zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu.

7 Uchwała nr XLII/315/2014 Rady Powiatu Mławskiego z dnia 29 października 2014 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Powiatu Mławskiego na lata 2014-2020 (dostępne: https://www.bip.powiatmlawski.pl/plik,17321,strategia-rozwoju-powiatu-mlawskiego-na-lata-2014-2020.pdf)

17

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 19 – Poz. 3525

4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo

Zapisy „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” są zgodne z wyznaczonymi kierunki polityki przestrzennej gminy, tj.: „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dzierzgowo”, a także miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dzierzgowo8

„Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dzierzgowo” zostało przyjęte uchwałą nr 94/19/2001 Rady Gminy Dzierzgowo z dnia 30 listopada 2001 r. Wśród głównych problemów w zakresie stanu i zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego wskazano m.in.: dewastację zasobów dziedzictwa kulturowego (w szczególności zespołów dworskich) oraz brak środków finansowych na ich rewaloryzację. Jako jeden z głównych celów polityki przestrzennej Gminy Dzierzgowo wskazano kształtowanie warunków zrównoważonego rozwoju, ochronę zasobów środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego.

Wśród kierunków zagospodarowania przestrzennego w zakresie zasobów dziedzictwa kulturowego wskazano, że ochronie podlega wielowiekowy dorobek materialny i niematerialny poprzednich pokoleń. Zasadą działania powinno być zachowanie nie tylko najważniejszych dóbr dla przyszłych pokoleń, lecz również dążenie do utrwalenia całości dorobku kulturowego i kształtowanie obecnej rzeczywistości tak, aby stanowiła kontynuację tego dziedzictwa. Wśród szczegółowych ustaleń wskazano, że:  dla obiektów wpisanych do rejestru zabytków konieczność podjęcia natychmiastowych działań powstrzymujących postępującą dewastację zabytkowych założeń parkowych oraz możliwie szybkie podjęcie działań leczniczych i rewaloryzacyjnych oraz podejmowanie wszelkich działań związanych z przekształceniem obiektów wpisanych do rejestru wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków,  strefę ochrony konserwatorskiej, w której wszelka działalność winna być uzgadniana (opiniowana) z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków posiadają: obszary dawnych zespołów dworskich w Dobrogostach, Dzierzgowie, Dzierzgówku, Łęczynie Starym, Pęcherzach, Rzęgnowie, Szpakach, Zawadach, a pod względem prowadzenia prac ziemnych (ewentualne stanowiska archeologiczne) obszary dawnych zespołów dworskich w Brzozowie Łęgu, Brzozowie Majach, Brzozowie Nowym, Choszczewce, Kamieniu, Kitkach Krerach, Szumsku i Żabokliku. Dodatkowo strefę ochrony konserwatorskiej posiada wieś

8 Uchwała nr 94/19/2001 Rady Gminy Dzierzgowo z dnia 30 listopada 2001 r. w sprawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dzierzgowo.

18

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 20 – Poz. 3525

Dzierzgowo, w zakresie wszelkich działań inwestycyjnych, z uwagi na jej lokalne walory historyczne i funkcjonalne oraz skupienie obiektów o walorach zabytkowych,  ze względu na posiadane walory historyczne zaleca się wykonanie studiów historyczno-kulturowych dla Rzęgnowa, Szumska i Zawad,  w zespołach dworskich zasadą będzie utrzymanie jednolitości własnościowe, a w przypadku dokonanych już podziałów, dążenie do scalania, rozumianego jako działania rewaloryzacyjne,  konieczna jest ocena stanu zachowania i możliwości odtworzenia dawnej kompozycji zabytkowych założeń zieleni użytkowej i dekoracyjnej podlegającej ochronie, która obecna jest w pozostałościach parków i ogrodów dworskich w Brzozowie-Majach, Dzierzgowie, Szpakach, Szumsku, Zawadach i Koziorowie. Pod ochroną znajdują się również pozostałości historycznych zadrzewień przy drogach oraz zagrodach drobnoszlacheckich, które należy uzupełnić o nowe nasadzenia,  ochronie podlegają także zabytkowe układy przestrzenne wsi drobnoszlacheckich i średniowiecznych, tj.: wsie folwarczne o dobrze zachowanej ogólnej kompozycji przestrzennej (Dzierzgówek, Szumsk, Pęcherze, Brzozowo-Maje, Kitki, Zawady, Szpaki, Rzęgnowo) oraz wsie drobnoszlacheckie okolic Tańska i Brzozowa,  do zespołów i obiektów podlegających ochronie należą również zabytki sztuki sepulkralnej (w tym: cmentarz parafialny rzymsko-katolicki w Dzierzgowie, cmentarz wojenny w Kitkach, cmentarz wojenny w Rzęgnowie). Kolejnymi obiektami objętymi ochroną są zabytkowe drogi, będące dokumentem dawnych stosunków przestrzennych i uzasadniające obecny rozwój osadnictwa,  ochronie podlegają także zabytki ruchome.

Zgodnie z zapisami Studium należy utrwalić elementy kultury niematerialnej będące świadectwem historii i działalności poprzednich pokoleń, m.in.:  miejsca bitew z okresu powstań niepodległościowych w XIX wieku, wojny polsko- bolszewickiej w 1920 roku oraz I i II wojny swiatowej,  zanikające dawne obrzędy, zwyczaje, pieśni, nazewnictwo, rękodzieła ludowe i inne świadectwa dziedzictwa kulturowego,  uzupełnienie luki historycznej dotyczącej dziejów wysiedlonej w okresie II wojny światowej ludności gminy oraz działalności okupantów na jej terenie.

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

Dla obszaru Gminy Dzierzgowo obowiązują następujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, w których ustalona została ochrona zabytków i dziedzictwa kultury: 1. Uchwała nr 51/X/2007 Rady Gminy Dzierzgowo z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi: Brzozowo-Czary, Brzozowo-Dąbrowka, Brzozowo-Łęg, Brzozowo-Maje,

19

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 21 – Poz. 3525

Choszczewka, Dobrogosty, Dzierzgowo, Dzierzgówek, Kamień, Kitki, Krery, Kurki, Międzyleś, Nowe Brzozowo, Nowe Łączyno, Pęcherze, Pobodze, Ruda, Rzęgnowo, Stegna, Stare Brzozowo, Stare Łączyno, Sosnówka, Szpaki, Szumsk Tańsk-Chorąże, Tańsk-Grzymki, Tańsk-Kiernozy, Tańsk-Kęsocha, Tańsk- Przedbory, Umiotki, Wasiły, Wydrzywilk, Zawady i Żaboklik, gmina Dzierzgowo, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego nr 41 poz. 1458 z dnia 28.03.2008 r.

20

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 22 – Poz. 3525

5. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy

Gmina Dzierzgowo to gmina wiejska położona w powiecie mławskim w północnej części województwa mazowieckiego, leżąca w odległości około 15 km od Mławy oraz 30 km od Ciechanowa. Graniczy z gminami: Janowiec Kościelny i Janowo od strony północnej, Chorzele oraz Krzynowłoga Mała od strony wschodniej, od południa z gminami Czernice Borowe i Grudusk, od zachodu zaś z gminami Szydłowo oraz Wieczfnia Kościelna. Administracyjnie w skład Gminy wchodzi 29 sołectw: Brzozowo Czary, Brzozowo Dąbrówka, Brzozowo Łęg, Brzozowo Maje, Choszczewka, Dobrogosty, Dzierzgowo, Dzierzgówek, Grzymki, Kamień, Kitki, Krery, Kurki, Międzyleś, Nowe Brzozowo, Nowe Łączyno, Pobodze, Przedbory, Ruda, Rzęgnowo, Stare Brzozowo, Stare Łączyno, Stegna, Szpaki, Szumsk, Umiotki, Wasiły, Zawady oraz Żaboklik.

Powierzchnia Gminy wynosi 150,61 km2. Dominującym typem pokrycia terenu gminy są użytki rolne. Zajmują one łącznie ok. 65,2% powierzchni gminy, lasy natomiast stanowią 28,8% powierzchni. Gminę Dzierzgowo według danych GUS na 31.12.2017 r. zamieszkiwało 3 126 mieszkańców, w tym 1 594 mężczyzn oraz 1 532 kobiety. Według danych GUS działalność gospodarczą w Gminie Dzierzgowo prowadziło 145 podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON. Biorąc pod uwagę formę prawną prowadzenia działalności, w sektorze publicznym działało 7 podmiotów, a w sektorze prywatnym – 138. W sektorze prywatnym 119 podmiotów to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, pozostałą część stanowiły: 2 spółki handlowe, 1 spółdzielnia oraz 9 stowarzyszeń i organizacji społecznych.

Na obszarze Gminy Dzierzgowo zlokalizowany jest Zieluńsko-Rzęgnowski Obszar Chronionego Krajobrazu o łącznej powierzchni 38 495,4 ha, który graniczy od wschodu z Górznieńsko-Lidzbarskim Parkiem Krajobrazowym i obejmuje ochroną duży obszar Wysoczyzny Ciechanowskiej. Obszar Chronionego Krajobrazu został utworzony 1 stycznia 1990 r. Zieluńsko-Rzęgnowski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem, a także pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. W południowej części Gminy znajduje się stanowisko dokumentacyjne Morena Rzęgnowska o łącznej powierzchni 514,96 ha. Zostało ustanowione 18 grudnia 1997 roku w celu ochrony wzgórz morenowych o wysokich walorach geomorfologicznych i biocenotycznych. Wśród ustawowych form ochrony przyrody na terenie Gminy Dzierzgowo znajduje się 5 użytków ekologicznych, a także 7 pomników przyrody, w tym: 4 głazy narzutowe, 2 lipy drobnolistne oraz jesion wyniosły. W części województwa mazowieckiego zamkniętej widłami Wisły i Bugu funkcjonuje obszar Zielonych Płuc Polski. Cały powiat mławski wchodzi w skład tego obszaru. Idea ZPP, zakładająca integrację ochrony środowiska z rozwojem gospodarczym i postępem cywilizacyjnym sformułowana została w 1983 roku. W dniu 14 września 1994 r Sejm Rzeczpospolitej

21

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 23 – Poz. 3525

Polskiej uchwalił deklarację uznającą obszar Zielonych Płuc Polski za region, w którym należy przestrzegać zasad ekorozwoju. 9

5.1. Zarys historii obszaru Gminy10

Dzisiejsza forma krajobrazu kulturowego Gminy Dzierzgowo była kształtowana od IX-X wieku. W tym okresie tereny te zasiedlały plemiona pruskie, zajmujące się rybołówstwem, myślistwem i hodowlą, a dokonywane przez nich przekształcenia krajobrazu miały charakter ograniczony. Większość obszaru pokryta była lasami, a mokradła były znaczni większe niż obecnie. Zasiedlanie przez Mazowszan w IX i X wieku odbywało się wzdłuż cieków. Powstawały niewielkie i niezbyt liczne osady i taki stan utrzymywał się do późnego średniowiecza.

Lokalne warunki terenowe determinowały sposób zagospodarowania. Szczególnego znaczenia nabierała hodowla, myślistwo i rybołówstwo, przy ograniczeniu uprawy roli. Wytwarzał się krajobraz podobny do obecnego, czyli pola uprawne powstawały na terenach płaskich i suchych, lasy na wyniesieniach, przy dużym udziale mokradeł i bagien.

Znaczny rozwój osadnictwa nastąpił w XIX wieku. Powstawały rozległe dobra z ośrodkiem w Dzierzgowie, w którym również utworzona została parafia. Przybywały osady w okolicach drobnoszlacheckich. Zmiany przyniósł XV wiek, kiedy zaczęły powstawać osady na prawie niemieckim (chełmińskim). W tym czasie ożywiło się funkcjonowanie szlaku na północ, do Janowa, które sprzyjało rozwojowi gospodarczemu Dzierzgowa. Rozpowszechniła się gospodarka folwarczna, prowadząca do wydzielenia się przestrzennego wsi i oddzielnego zespołu folwarcznego. Powiększały się obszary pól, kosztem karczowania lasów i powstawały nowe wsie (np. Żaboklik). Z tych czasów przetrwały prawdopodobne przestrzenie pól, chociaż rozplanowanie ich rozłogów zostało w późniejszych wiekach zmienione.

Zasadnicze zmiany krajobrazu kulturowego zaistniały po uwłaszczeniu chłopów w 1868 roku. W wyniku parcelacji majątków zaczęły powstawać nowe jednostki osadnicze o rozluźnionej zabudowie. Zagęszczała się również zabudowa już istniejących wsi. W tym okresie rozpowszechniała się zabudowa kolonijna. Pod koniec XIX wieku zaczęły powstawać ogrody i parki przy dworach i gospodarstwach drobnoszlacheckich.

Po I wojnie światowej nastąpiła faza przekształcenia krajobrazu kulturowego. Dokonano znacznych parcelacji majątków, w wyniku czego powstawały nowe

9 Uchwała nr 23/IV/2007 Rady Gminy Dzierzgowo z dnia 9 marca 2007 r. w sprawie Gminnego Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Dzierzgowo. 10 Na podstawie: Uchwała nr 94/19/2001 Rady Gminy Dzierzgowo z dnia 30 listopada 2001 r. w sprawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dzierzgowo. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.

22

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 24 – Poz. 3525

miejscowości. Następował dalszy rozwój zabudowy kolonijnej, w wyniku czego zacierały się granice między poszczególnymi jednostkami osadniczymi. Oprócz parcelacji przeprowadzono też komasacje. Coraz częściej wznoszono zabudowę z materiałów niepalnych oraz realizowano melioracje osuszające łąki.

W 1939 roku na południu zaczęto wznosić system umocnień, w których dominowały umocnienia ziemne, zniwelowane w okresie powojennym. W okresie II wojny światowej teren gminy zamieniony został w poligon, ludność została prawie całkowicie wysiedlona, tylko w Dzierzgowie pozostała część mieszkańców. W chwili obecnej brak jest śladów inwestycji niemieckich na terenie gminy.

Po roku 1945 nastąpiła kolejna faza przekształceń krajobrazu, polegająca na dewastacji dóbr kultury. W zakresie wielkoprzestrzennym nie następowały zasadnicze zmiany, nie powstawały nowe jednostki osadnicze, tylko rozbudowano już istniejące, zwłaszcza tam, gdzie likwidowano folwarki. Nastąpił całkowity ich zanik, co trwale okaleczyło historyczną przestrzeń większości wsi folwarcznych. W chwili obecnej nie ma już szans przywrócenia ich w krajobrazie kulturowym. W latach 60-tych wykonano meliorację rzeki Orzyc i innych cieków oraz znacznej części mokradeł, które stały się łąkami pozbawionymi swej właściwej roślinności. Lasy poddane zostały planowej gospodarce, a zalesienie wzgórz morenowych spowodowało zanik małych miejscowości jak: Brzozowo Baraki, Wólka Brzozowska i Brzozowo Ulaski.

Wzbogaceniu uległa sieć drogowa, wzrosła liczba dróg o nawierzchni utwardzonej. Zanikło całkowicie budownictwo drewniane, a jego miejsce zajęły typowe budynki o geometrycznych kształtach prostopadłościanu. W ostatnim czasie widać dążenie do tworzenia innej zabudowy, jednakże są to próby nieudane, gdyż jej architektura nie nawiązuje do krajobrazu i lokalnej historii.

W zasadzie wszystkie miejscowości i zespoły budowlane są dowodami ewolucji sposobu kształtowania wiejskich układów przestrzennych. Cenny zabytkowy układ przestrzenny posiada wieś Dzierzgowo, która pod koniec XIX wieku przekształciła się ze wsi gminno-parafialnej w ośrodek o formach małomiasteczkowych. Historyczne miejscowości gminy dzielą się na dwa typy, tj. wsie folwarczne i wsie drobnoszlacheckie. Do wsi folwarcznych o najlepiej zachowanych ogólnych kompozycjach przestrzennych należy: Dzierzgówek, Szumsk, Pęcherze, Brzozowo Maje, Kitki, Zawady, Szpaki i Rzęgnowo.

Zabudowa drobnoszlachecka reprezentowana jest w dwu odmianach. Jedna, to niewielkie zespoły luźno zestawionych zagród, drugą natomiast tworzą bezporządkowe, wielodrożne wsie, przypominające wsie włościańskie. Do pierwszej grupy należą wsie w drobnoszlacheckiej okolicy Tańsk, druga natomiast zdominowała okolice Brzozowa.

23

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 25 – Poz. 3525

Najtrudniejszym problemem są wiejskie chałupy drewniane i budynki gospodarcze, będące nieodłącznym elementem charakteru Mazowsza. Te ginące relikty kultury materialnej są najbardziej zagrożone. Większość z nich została wybudowana w I połowie XX wieku. Nowoczesne budownictwo związane z poprawą warunków mieszkaniowych powoduje ich opuszczanie i postępujące niszczenie.

Teren gminy nie posiada budynków o charakterystycznym zdobnictwie, czy szczególnych formach zabudowy odróżniających go od innych regionów kraju. Do zabytkowych zespołów przestrzennych należą również pozostałości systemu obronnego powstałego w 1939 roku, tzw. ,,pozycji rzęgnowskiej” umocnień ziemnych.

Do cennych obiektów należy kościół parafialny w Dzierzgowie p.w. Wniebowzięcia NMP z XVI wieku, przebudowany w XIX wieku, wraz z terenem cmentarza kościelnego i zielenią cmentarną. Zabytkowe założenia zieleni są również integralnym elementem dziedzictwa kulturowego. Gmina w zakresie ilości tych zabytków należy do najuboższych na Mazowszu. Przyczyną takiego stanu było wyniszczenie skonfiskowanych po II wojnie światowej majątków ziemskich. Aktualnie zachowane są tylko dwa założenia parkowe wpisane do rejestru zabytków tj.: park zabytkowy w Dzierzgówku o powierzchni ok. 2,39 ha, w tym ok. 0,02 ha stawu oraz park zabytkowy w Rzęgnowie kształtowany w obecnej postaci w XIX wieku, częściowo zniszczony w trakcie budowy szkoły i zabudowy mieszkaniowej, o powierzchni ok.4,94 ha, w tym ok. 0,31 ha stawy.

Wśród zespołów i obiektów objętych ochroną konserwatorską warto wyróżnić: obszary dawnych zespołów dworskich w Dobrogostach, Dzierzgowie, Dzierzgówku, Łączynie Starym, Pęcherzach, Rzęgnowie, Szpakach, Zawadach, jak również wieś Dzierzgowo, z uwagi na jej lokalne walory historyczne i funkcjonalne oraz skupienie obiektów o walorach zabytkowych.

Istotnym problemem jest powstrzymywanie dewastacji pozostałości parków i ogrodów dworskich. Oprócz parków wpisanych do rejestru zabytków istnieją pozostałości zabytkowych założeń zieleni w Brzozowie Majach, Dzierzgowie, Szpakach, Szumsku, Zawadach i Koziorowie. Pod ochroną znajdują się również pozostałości historycznych zadrzewień przy drogach oraz zagrodach drobnoszlacheckich.

Wśród zabytków znajdujących się na terenie Gminy Dzierzgowo należy także wymienić zabytkowe cmentarze, w tym: cmentarz parafialny rzymsko-katolicki w Dzierzgowie powstały ok. połowy XIX wieku o powierzchni 1,56 ha; cmentarz wojenny, prawdopodobnie z okresu I wojny światowej w Kitkach, przy południowym skraju drogi do Szumska, o powierzchni ok. 20 m (obecnie brak śladów pochówków); cmentarz wojenny w Rzęgnowie, na południowy zachód od parku dworskiego, obecnie kępa samosiewów młodych klonów i bzów na powierzchni ok. 100 m2, z fragmentami płyt inskrypcyjnych. Dotychczas nie udało się zlokalizować wiejskich cmentarzy epidemicznych, które

24

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 26 – Poz. 3525

sytuowano w znacznej odległości od wsi i najczęściej oznaczano charakterystycznymi krzyżami - ,,cholerycznymi”.

Dzierzgowo

Wieś położona na wschód od Gruduska. W 1827 roku Dzierzgowo składało się z 37 domostw oraz zamieszkiwane było przez 337 mieszkańców. Na dobra Dzierzgowo składały się z folwarku Dzierzgowo, Jałowce, attynencji leśnej Grabowie, wsi Dzierzgowo i Stęga. We wsi Dzierzgowo znajduje się piękny kościół murowany, wzniesiony w pierwszych latach XVI wieku, w 1851 roku odnowiony. Parafia była erygowana w 1388 roku przez Pawła Dzierzgowskiego. Dzierzgowo, z uwagi na lokalne walory historyczne i funkcjonalne oraz skupienie obiektów o walorach zabytkowych, jest wyróżniającą się jednostką osadniczą z terenu gminy.

Brzozowo

W końcówce XIX w. Brzozowo było okolicą szlachecką, w obrębie której leżały wsie Brzozowo-Dąbrówka, Brzozowo-Łęg, Brzozowo Nowe, Brzozowo Stare, Brzozowo- Utraty, Brzozowo-Czary i Brzozowo-Maje, jak również folwarki: Brzozowski Barak oraz Brzozowska Wólka. Leżały one w lesistej podmokłej nizinie, którą przecinała rzeka Orzyc tworząca w tej okolicy rozległe mokradła. Pod koniec XIX w. Brzozowo Nowe było wsią włościańską oraz folwarkiem. Wieś liczyła 6 domostw oraz 66 mieszkańców. W skład folwarku wchodził młyn wodny, kuźnia i karczma. Folwark składał się z 6 domostw i 51 mieszkańców. Brzozowo Nowe wraz z folwarkami Brzozowska Wólka i Brzozowski Barak stanowiły własność p. Lichtensteina. Brzozowo Stare było wsią drobnej szlachty. Na terenie wsi znajdowała się szkółka elementarna. Wieś liczyła 15 domostw oraz 127mieszkańców. Brzozowo-Utraty było wsią włościańską i drobnej szlachty. Wieś liczyła 4 domostwa oraz 42 mieszkańców. Brzozowo-Czary leżały przy rzece Orzyc, tak jak wieś Maje. Łącznie wsie pod koniec XIX w. liczyły 11 domostw oraz 167 mieszkańców. Brzozowo-Dąbrówka było wsią obejmującą 7 domostw i 62 mieszkańców. Folwark składał się z 2 domostw i 16 mieszkańców. Brzozowo-Łęg było wsią włościańską oraz drobnej szlachty. Część szlachecka liczyła pod koniec XIX wieku 16 domów oraz 105 mieszkańców, a część włościańska 13 domów i 97 mieszkańców. Brzozowo-Maje również składało się z części włościańskiej i drobnej szlachty. Część szlachecka położona była w pobliżu rzeki Orzyc, w jej skład wchodziło 31 domów ze 182 mieszkańcami oraz wiatrak.

Dobrogosty

W końcówce XIX w. Dobrogosty składały się ze wsi oraz folwarku. W 1827 roku Dobrogosty liczyły 10 domostw oraz 127 mieszkańców. Od dóbr Dobrogosty w roku 1873 oddzielony został folwark Sosnówka.

25

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 27 – Poz. 3525

Rzęgnowo

Pod koniec XIX w. Rzęgnowo składało się ze wsi oraz folwarku. Miejscowość odznaczała się pokładami torfu, kamienia wapiennego. W Rzęgnowie istniała cegielnia wraz z piecem wapiennym (powstał w 1870 r.) oraz wiatrak. Wieś liczyła 22 domostwa oraz 321 mieszkańców. W 1827 roku wieś składała się z 8 domostw oraz liczyła 61 mieszkańców.

Szumsk

Pod koniec XIX w. wieś Szumsk składała się z 18 domów i była zamieszkana przez 271 mieszkańców. W 1827 roku wieś składała się z 20 domostw oraz liczyła 142 mieszkańców. Dobra Szumsk składały się w 1885 z folwarków Szumsk oraz Krery.

5.2. Krajobraz kulturowy

Krajobraz kulturowy to przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Tworzą go układy urbanistyczne i ruralistyczne, dzieła architektury i budownictwa, obiekty sakralne, rezydencjonalne, użyteczności publicznej, obiekty obronne, zabytki techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne, a także zabytki ruchome, zbiory muzealne, zabytki archeologiczne oraz dziedzictwo niematerialne.

Zachowany krajobraz kulturowy obszarów wiejskich Gminy kształtował się od IX-X wieku, a znaczny rozwój osadnictwa nastąpił w XIX w. Jednym z najcenniejszych zabytków w gminie jest kościół parafialny w Dzierzgowie p.w. Wniebowzięcia NMP z XVI wieku, przebudowany w XIX wieku, wraz z terenem cmentarza kościelnego i zielenią cmentarną. Zabytkowe założenia zieleni są również integralnym elementem dziedzictwa kulturowego. Aktualnie zachowane są tylko dwa założenia parkowe wpisane do rejestru zabytków tj.: park zabytkowy w Dzierzgówku oraz park zabytkowy w Rzęgnowie kształtowany w obecnej postaci w XIX wieku, częściowo zniszczony w trakcie budowy szkoły i zabudowy mieszkaniowej. Wśród zespołów i obiektów objętych ochroną konserwatorską warto wyróżnić: obszary dawnych zespołów dworskich w Dobrogostach, Dzierzgowie, Dzierzgówku, Łączynie Starym, Pęcherzach, Rzęgnowie, Szpakach, Zawadach, jak również wieś Dzierzgowo z uwagi na jej lokalne walory historyczne i funkcjonalne oraz skupienie obiektów o walorach zabytkowych. Do zabytkowych zespołów przestrzennych należą również pozostałości systemu obronnego powstałego w 1939 roku, tzw. ,,pozycji rzęgnowskiej” umocnień ziemnych.

26

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 28 – Poz. 3525

5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony

Formami ochrony prawnej zabytków są: wpis do rejestru zabytków, wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy, o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, linii kolejowej, o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej i w zakresie lotniska użytku publicznego.

5.3.1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków

Rejestr zabytków nieruchomych dla województwa mazowieckiego jest prowadzony przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie (Urząd Ochrony Zabytków, ul. Nowy Świat 18/20, 00-373 Warszawa). W rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego znajdują się 4 zabytki z terenu Gminy Dzierzgowo.

Tabela nr 1 Zestawienie zabytków nieruchomych z terenu Gminy Dzierzgowo wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego (stan na 08.05.2018 r.) 11 Numer Data wpisu Lp. Obiekt w rejestrze do rejestru Lokalizacja zabytków zabytków Dzierzgowo, ul. Ks. Prymasa 1 Kościół p.w. Wniebowzięcia MB A-122 02.04.1962 r. Mikołaja Dzierzgowskiego 2 Dzierzgowo, ul. Dzierzkowskiego 2 Cmentarz przykościelny A-122 02.04.1962 r. M. ks. prym. 2 3 Park dworski A-260 17.04.1992 r. Dzierzgówek 39 4 Park dworski A-125 02.04.1962 Rzęgnowo 94

Kościół p.w. Wniebowzięcia MB w Dzierzgowie

Kościół wzniesiony w stylu późnogotyckim, orientowany, korpus salowy, założony na planie prostokąta z niewydzielonym prezbiterium zamkniętym ścianą prostą, murowany z cegły w układzie gotyckim, z użyciem zendrówki układanej na wzór rombowy, oszkarpowany, posadowiony na kamiennym cokole, nakryty dachem dwuspadowym z blachy. Szczyty rozczłonkowane tynkowanymi blendami ze sterczynami, szczyt fasady z kruchtą z ostrołucznym okienkiem na osi. Od strony południowej dostawiona wieża i dwuosiowa kaplica otwarta do nawy dwiema arkadami. Wieża trójkondygnacyjna z uskokami, nakryta iglicowym hełmem wspartym na dwóch skrzyżowanych dwuspadowych daszkach. Od północy zakrystia z prostokątnym otworem okiennym w ostrołucznej płycinie.

adres Dzierzgowo, ul. Ks. Prymasa Mikołaja Dzierzgowskiego 2, 06-520

11 Na podstawie pisma z dnia 08.05.2018 r. (znak DC.5135.27.2018.BS) Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz danych przekazanych przez Urząd Gminy Dzierzgowo.

27

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 29 – Poz. 3525

Dzierzgowo

rejestr zabytków A-122 z 02.04.1962 r. działka ewidencyjna 141302_2.0008.150 własność Parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Dzierzgowie obecna funkcja obiektu sakralna rodzaj użytkowania kultowe stan zachowania bardzo dobry datowanie XVI-XIX w.

Fot. 1-2 Kościół p.w. Wniebowzięcia MB w Dzierzgowie

Cmentarz przykościelny w Dzierzgowie

Cmentarz położony na wzniesieniu, z centralnie ulokowanym kościołem z betonowym obejściem, założony na planie ośmioboku, ogrodzony metalowym, ażurowym ogrodzeniem na kamiennym cokole z ceglanymi słupkami, z bramą główną na osi fasady i bramkami od strony północnej, wschodniej i południowej. Brama i bramki poprzedzone wielostopniowymi schodami. Na terenie nagrobek symboliczny ks. Modesta Chodubskiego, proboszcza dzierzgowskiego (zm. 1862 r.), pochowanego na cmentarzu powązkowskim w Warszawie; żeliwny, późnoklasycystyczny. Przy ogrodzeniu szpalery lipowe.

Dzierzgowo, ul. Ks. Prymasa Mikołaja Dzierzgowskiego 2, 06-520 adres Dzierzgowo rejestr zabytków A-122 z 02.04.1962 r. działka ewidencyjna 141302_2.0008.150 własność Parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Dzierzgowie obecna funkcja obiektu cmentarz rodzaj użytkowania kultowe stan zachowania dobry datowanie XVI w.

28

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 30 – Poz. 3525

Fot. 3-4 Cmentarz przykościelny w Dzierzgowie

Park dworski w Dzierzgówku

Park o charakterze krajobrazowym, z zachowanymi nasadzeniami liniowymi, układ komunikacyjny zatarty, zachowany starodrzew w części centralnej i północnej. Od strony południowej fragment alei wjazdowej.

adres Dzierzgówek 39, 06-520 Dzierzgówek rejestr zabytków A-260 z 17.04.1992 r. działka ewidencyjna 141302_2.0009.328/3 własność prywatna stan zachowania dostateczny datowanie k. XIX w.

Fot.5-6 Park dworski w Dzierzgówku

Park dworski w Rzęgnowie

Park o charakterze krajobrazowym, założony na planie prostokąta, z zachowanymi nasadzeniami liniowymi, z zacierającym się układem ścieżek, we wschodniej części staw i najcenniejsze okazy starodrzewu.

29

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 31 – Poz. 3525

adres Rzęgnowo 94, 06-520 Rzęgnowo

rejestr zabytków A-125 z 02.04.1962 działka ewidencyjna 141302_2.0021.250/1, 250/2 oraz 268/1 własność Gmina stan zachowania dostateczny datowanie poł. XIX w.

Fot. 7-8 Park dworski w Rzęgnowie

5.3.2. Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków

Według danych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków12 na terenie Gminy Dzierzgowo znajdują się 33 zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków, z czego 31 stanowi wyposażenie kościoła w Dzierzgowie, a pozostałe to:  Nagrobek ks. Modesta Chodubskiego z cmentarza przykościelnego w Dzierzgowie,  Tablica nagrobna Salomei Suchodolskiej na elewacji kościoła w Dzierzgowie.

5.3.3. Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków

Według danych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków13 na terenie Gminy Dzierzgowo znajdują się 2 zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków.

12 Na podstawie pisma z dnia 08.05.2018 r. (znak DC.5135.27.2018.BS) Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz danych przekazanych przez Urząd Gminy Dzierzgowo i Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie. 13 Na podstawie wykazu stanowisk archeologicznych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z lipca 2018 roku.

30

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 32 – Poz. 3525

Tabela nr 2 Zestawienie zabytków archeologicznych z terenu Gminy Dzierzgowo wpisanych do rejestru zabytków14

Numer Obszar / Lp. Miejscowość Obiekt w rejestrze Data wpisu numer zabytków stanowiska Cmentarzysko kurhanowe zw. „Żal” (wczesna ep. 1 Łączyno Stare żelaza, okres wpływów 199/79-786/68WA 20.11.1968 r. 36-62/4 rzymskich, wczesne średniowiecze) Grodzisko 2 Tańsk-Przedbory wczesnośredniowieczne 213/79-820/69WA 10.02.1969 r. 36-62/7 (XI w.)

5.3.4. Obiekty uznane za pomniki historii i parki kulturowe

Na terenie Gminy Dzierzgowo nie znajdują się obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO, jak również nie ma obiektów uznanych przez Prezydenta RP za pomnik historii. Na obszarze gminy nie ustanowiono parku kulturowego.

5.3.5. Ustalenia ochrony zabytków w dokumentach planistycznych Gminy

Działania podejmowane na terenie Gminy Dzierzgowo powinny zapewnić ochronę zabytków i dziedzictwa kulturowego w trakcie realizacji rozwoju przestrzennego Gminy. Konieczne jest uwzględnienie zadań, które umożliwią zarówno ochronę obiektów zabytkowych i układów ruralistycznych jak i zbudowanie tożsamości Gminy nawiązującej do historii osadnictwa. Istniejące zabytki powinny zostać zaadaptowane do nowych funkcji przy równoczesnym zachowaniu ich pierwotnej formy i charakteru oraz prawidłowej eksploatacji. W celu ochrony cennych kulturowo elementów i zespołów postuluje się objęciem ochroną we wszystkich dokumentach planistycznych (studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, plany miejscowe, decyzje o warunkach zabudowy) wybranych elementów i zespołów środowiska kulturowego:  Dla obiektów wpisanych do rejestru zabytków: ✓ pełną ochronę konserwatorską obiektów zabytkowych i ich otoczenia w zakresie historycznych cech: bryły, kształtu dachu, formy architektonicznej, detalu i zieleni, ✓ w przypadku pałaców i innych budynków niesakralnych dopuszczona jest adaptacja na funkcje niekolidujące z formą zabudowy, np. funkcje usługowe, mieszkalne lub obiekty użyteczności publicznej, ✓ w przypadku parków ochroną objęty jest historyczny układ założenia parkowego, w tym elementy zieleni komponowanej, historyczny przebieg ścieżek, alei i obiekty małej architektury,

14 Na podstawie wykazu stanowisk archeologicznych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z lipca 2018 roku.

31

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 33 – Poz. 3525

✓ dla zagospodarowań zespołów dworsko-parkowych i pałacowo-parkowych powinny zostać uwzględnione historyczne powiązania budynku z parkiem.  Dla zabytków archeologicznych: ✓ wskazanie na rysunku dokumentu strefy archeologicznej, niezależnie od rodzaju ochrony, podlegającej przepisom obowiązującej ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami min. dotyczącym uzgadniania robót ziemnych i prowadzenia badań archeologicznych, ✓ istnieje obowiązek oznakowania wybranych obiektów archeologicznych i ich reklamy (np. w publikacjach turystycznych), ✓ istnieje zakaz zabudowy na terenie grodzisk wczesnośredniowiecznych i stanowisk o własnej formie terenowej wraz z terenami przyległymi.  Dla obiektów wpisanych do ewidencji zabytków: ✓ należy objąć je ochroną konserwatorską w zakresie historycznych cech: bryły, kształtu dachu, dyspozycji ścian, formy architektonicznej, zasadniczego podziału elewacji i charakterystycznego detalu, (w tym wielkości i kształtu otworów okiennych i drzwiowych oraz zasad podziału stolarki), materiałów budowlanych i kolorystyki, ✓ dopuszczona jest adaptacja na funkcje niekolidujące z formą zabudowy, np. funkcje usługowe, mieszkalne, obiekty użyteczności publicznej, ✓ w przypadku parków ochronie podlega historyczny układ założenia parkowego, w tym elementy zieleni komponowanej, historyczny przebieg ścieżek, alei, obiekty małej architektury oraz powiązanie parku z budynkiem stanowiącym centrum założenia dworsko-parkowego, ✓ obligatoryjnym jest ujawnianie zabytków w sporządzanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i ustalenie szczegółowej ochrony w porozumieniu z Konserwatorem Zabytków.  Dla zabytkowych układów przestrzennych, zabytków architektury i wartości krajobrazowych w strefach ochrony konserwatorskiej w ramach ochrony planu i struktury: ✓ zachowanie, w miarę możliwości, historycznych podziałów działek, nowe podziały w nawiązaniu do starych, zaznaczenie zabytkowych podziałów poprzez: nasadzenia graniczne zieleni wysokiej i ogrodzenia, ✓ zachowanie zasadniczych proporcji wysokościowych, kształtujących sylwetę całego zespołu oraz fragmentów (wnętrz, placów, dróg), ✓ odtworzenie w terenie śladów lub fragmentów pozostałych po zabytkowych obiektach, tworzących strukturę zabytkowego układu lub zespołu wpisanych do rejestru zabytków, ✓ restauracja (w miarę możliwości) oraz modernizacja techniczna obiektów zabytkowych oraz obiektów o lokalnej wartości kulturowej, ✓ dążenie do rekonstrukcji lub odbudowy (z możliwością niewielkich zmian) fragmentów historycznej architektury i struktury przestrzennej (szczególnie ważnych dominant sylwety i fragmentów ogrodzeń) oraz założeń wpisanych do rejestru zabytków,

32

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 34 – Poz. 3525

✓ dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji ruralistycznej w zakresie sytuacji, skali, bryły, podziałów architektonicznych, proporcji powierzchni murów i otworów, ✓ nadanie historycznemu obszarowi w obrębie głównej ulicy wiejskiej charakteru przestrzeni publicznej, wraz z wyznaczeniem ciągów pieszo-jezdnych oraz terenów drogowych wiążących tę przestrzeń z pozostałymi fragmentami miejscowości, ✓ określenie form zagospodarowania i wyposażenia przestrzeni publicznej uwzględniającego wysoką i niską zieleń uliczną, nawiązującej do alei przydrożnych, charakterystycznych dla ulic wiejskich, ✓ usunięcie obiektów dysharmonizujących, ✓ dążenie do lokalizacji obiektów usługowych zgodnie z tradycją, wykorzystanie samorzutnie tworzonych układów wsi placowo-ulicowych, ✓ dopuszcza się korektę granic poszczególnych stref ochrony konserwatorskiej na etapie sporządzania miejscowych planów.  Dla zachowanych ze względu na wartości historyczne, kompozycyjne i kulturowe układów i zespołów przestrzennych: ✓ ochrona struktury przestrzennej zespołu, zachowanie zasadniczych elementów historycznego rozplanowania, ✓ dążenie do restauracji i modernizacji technicznej obiektów o wartościach kulturowych z dostosowaniem współczesnej funkcji do wartości zabytkowej zespołu i poszczególnych obiektów, ✓ dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji w zakresie skali i bryły zabudowy, z możliwością modyfikacji wysokości zabudowy, przy założeniu współistnienia elementów kompozycji historycznej i współczesnej, ✓ dążenie do usunięcia lub odpowiedniej przebudowy obiektów dysharmonizujących, zwłaszcza ograniczających prawidłową ekspozycję zespołów do bezwzględnego zachowania, ✓ ewentualne zaznaczenie śladów nieistniejących fragmentów historycznej kompozycji przestrzennej, ✓ ochrona starych cmentarzy z określeniem systemu ochrony (ogrodzenie, oznakowanie, ograniczenie zabudowy w bezpośrednim sąsiedztwie), ✓ kontrola przekształceń zagrody wielobudynkowej i jednobudynkowej, z uwzględnieniem typu zagrody nieregularnej.  Dla ochrony harmonii krajobrazowej w strefach ochrony ekspozycji krajobrazu przyrodniczo-kulturowego: ✓ świadome kształtowanie otoczenia krajobrazowego chronionych układów przestrzennych o wysokich walorach ekspozycyjnych, ✓ restauracja (w miarę możliwości) zabytkowych elementów krajobrazu urządzonego, ewentualne częściowe ich odtworzenie, ✓ konserwacja krajobrazu naturalnego związanego przestrzennie z historycznym założeniem ruralistycznym, dążenie do uwolnienia jego obszaru od elementów dysharmonizujących, do rekultywacji fragmentów zniszczonych, do

33

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 35 – Poz. 3525

wprowadzenia nowych elementów krajobrazowych, podnoszących estetyczne wartości tych terenów i podkreślających ich związek przestrzenny z historycznym założeniem ruralistycznym, ✓ zwiększenie udziału funkcji ogólnospołecznych, rekreacyjnych i reprezentacyjnych pod warunkiem należytego zabezpieczenia zabytkowych wartości tych terenów przed zniszczeniem lub zniekształceniem, ✓ ograniczenie wysokości zabudowy w wyznaczonych w strefach ochrony harmonii krajobrazowej oraz przedpolach ekspozycji, aż do wykluczenia zabudowy w tych ostatnich, ✓ ustalenie nieprzekraczalnych gabarytów zabudowy związanych z zespołem zabytkowym.

Dobór działań i zabiegów ochronnych oraz ustalenie ewentualnych ograniczeń w kształtowaniu zabudowy i zagospodarowania powinny być każdorazowo dostosowane do poszczególnych obiektów, zespołów i stref konserwatorskich w konsultacji z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków na etapie sporządzania dokumentów planistycznych. Zgodnie z art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ustalenia „Programu” uwzględnia się w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

5.3.6. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych

Na terenie Gminy Dzierzgowo nie funkcjonują muzea eksponujące dziedzictwo kulturowe.

5.3.7. Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków

Jednym z obowiązków nałożonych przez ustawę na gminy jest uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Temu zadaniu ma służyć gminna ewidencja zabytków, o której jest mowa w art. 22 ust. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: „Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy”. W Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Dzierzgowo ujęte zostały 42 zabytki nieruchome z terenu Gminy, zarówno wpisane do rejestru zabytków, do wojewódzkiej ewidencji zabytków, jak i planowane do ujęcia w wojewódzkiej ewidencji zabytków. Gminna Ewidencja Zabytków została opracowana w formie kart adresowych, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. z 2011 r., nr 113, poz. 661), zawierających następujące elementy: nazwę, czas powstania,

34

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 36 – Poz. 3525

miejscowość, adres, przynależność administracyjną, formy ochrony, opracowanie karty adresowej oraz aktualną fotografię.

Tabela nr 3 Zestawienie zabytków nieruchomych w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Dzierzgowo 15

Lp. Obiekt Miejscowość Miejscowość i numer posesji Brzozowo- 1 Dom Brzozowo-Dąbrówka 11 Dąbrówka 2 Dom Dobrogosty Dobrogosty 1A 3 Budynek szkoły Dobrogosty Dobrogosty 3 4 Budynek gospodarczy Dobrogosty Dobrogosty 3 Dzierzgowo Broniewskiego 5 Dom Dzierzgowo W. 11 Dzierzgowo Broniewskiego 6 Dom Dzierzgowo W. 19 Dzierzgowo Broniewskiego 7 Dom Dzierzgowo W. 24 Dzierzgowo Broniewskiego 8 Dom Dzierzgowo W. 37 Dzierzgowo Broniewskiego 9 Dom Dzierzgowo W. 39 Dzierzgowo 10 Kościół pw. Wniebowzięcia MB Dzierzgowo Dzierzkowskiego M. ks. prym. 2 Dzierzgowo 11 Cmentarz przykościelny Dzierzgowo Dzierzkowskiego M. ks. prym. 2 Dzierzgowo 12 Plebania Dzierzgowo Dzierzkowskiego M. ks. prym. 4 13 Dom Dzierzgowo Dzierzgowo Jagiellońska 15 14 Dworek Dzierzgowo Dzierzgowo Jagiellońska 17 15 Dom Dzierzgowo Dzierzgowo Kościuszki T. 6 16 Dom Dzierzgowo Dzierzgowo Kościuszki T. 8 17 Dom Dzierzgowo Dzierzgowo Kościuszki T. 9 Dzierzgowo Kościuszki T. 18 Cmentarz parafialny rzym.-kat. Dzierzgowo BN Dzierzgowo Krzynowłodzka 19 Dom Dzierzgowo 2 20 Park dworski Dzierzgówek Dzierzgówek 39 21 Dom Kamień Kamień 17 22 Dom Kamień Kamień 18 23 Schron żelbetowy Kamień Kamień BN 24 Miejsce pocmentarne Kitki Kitki BN 25 Dom Nowe Brzozowo Nowe Brzozowo 5

15 Na podstawie wykazu zabytków nieruchomych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z lutego 2018 roku.

35

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 37 – Poz. 3525

Lp. Obiekt Miejscowość Miejscowość i numer posesji 26 Dom Nowe Brzozowo Nowe Brzozowo 7 27 Dom Nowe Brzozowo Nowe Brzozowo 10 28 Dom Nowe Brzozowo Nowe Brzozowo 13 29 Dom Nowe Brzozowo Nowe Brzozowo 17 30 Park dworski Rzęgnowo Rzęgnowo 94 31 Miejsce pocmentarne Rzęgnowo Rzęgnowo BN 32 Dom Stare Brzozowo Stare Brzozowo 1 33 Dom Stegna Stegna 4 34 Dom Stegna Stegna 6 35 Dom Szumsk Szumsk 9 36 Dom Szumsk Szumsk 11 37 Dom Szumsk Szumsk 64 38 Dom Szumsk Szumsk 66 39 Dom Szumsk Szumsk 67 40 Schron żelbetowy Szumsk Szumsk BN 41 Schron żelbetowy Żaboklik Żaboklik BN 42 Schron żelbetowy Żaboklik Żaboklik BN

Najwięcej obiektów zabytkowych znajduje się w miejscowości Dzierzgowo (15 obiektów) oraz Szumsk (6 obiektów), najmniej zaś w miejscowościach: Brzozowo- Dąbrówka, Dzierzgówek, Kitki i Stare Brzozowo (po 1 obiekcie). Spośród obiektów zabytkowych, na szczególną uwagę zasługuje kościół parafialny w Dzierzgowie p.w. Wniebowzięcia NMP z XVI wieku, przebudowany w XIX wieku, wraz z terenem cmentarza kościelnego i zielenią cmentarną. Zabytkowe założenia zieleni są również integralnym elementem dziedzictwa kulturowego. Aktualnie zachowane są tylko dwa założenia parkowe wpisane do rejestru zabytków tj.: park zabytkowy w Dzierzgówku oraz park zabytkowy w Rzęgnowie kształtowany w obecnej postaci w XIX wieku, częściowo zniszczony w trakcie budowy szkoły i zabudowy mieszkaniowej. Wśród zespołów i obiektów objętych ochroną konserwatorską warto wyróżnić: obszary dawnych zespołów dworskich w Dobrogostach, Dzierzgowie, Dzierzgówku, Łączynie Starym, Pęcherzach, Rzęgnowie, Szpakach, Zawadach, jak również wieś Dzierzgowo z uwagi na jej lokalne walory historyczne i funkcjonalne oraz skupienie obiektów o walorach zabytkowych. Do zabytkowych zespołów przestrzennych należą również pozostałości systemu obronnego powstałego w 1939 roku, tzw. ,,pozycji rzęgnowskiej” umocnień ziemnych.

Wraz z Gminną Ewidencją Zabytków został opracowany materiał dokumentacyjny obejmujący zabytkowe kapliczki przydrożne z terenu Gminy Dzierzgowo.

36

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 38 – Poz. 3525

Tabela nr 4 Zestawienie kapliczek przydrożnych ujętych w materiale dokumentacyjnym16

Lp. Obiekt Miejscowość Miejscowość i numer posesji Dzierzgowo Jagiellońska 1 Kapliczka przydrożna Dzierzgowo 21A 2 Kapliczka przydrożna Stare Brzozowo Stare Brzozowo 14

Dodatkowo do materiału dokumentacyjnego dołączony został wykaz obiektów nieruchomych, które nie zostały zakwalifikowane do Gminnej Ewidencji Zabytków.

Tabela nr 5 Zestawienie zabytków nieruchomych nie zakwalifikowanych do Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Dzierzgowo 17

Lp. Obiekt Miejscowość Miejscowość i numer posesji 1 Dom Dobrogosty Dobrogosty 40 2 Dom Dobrogosty Dobrogosty 53 3 Dom Dobrogosty Dobrogosty 59 Dzierzgowo Broniewskiego 4 Dom Dzierzgowo W. 16 5 Dom Dzierzgowo Dzierzgowo Cicha 2 6 Dom Dzierzgowo Dzierzgowo Jagiellońska 4 7 Dom Dzierzgowo Dzierzgowo Kościuszki T. 5 Dzierzgowo Krzynowłodzka 8 Dom Dzierzgowo 6 9 Dom Dzierzgowo Dzierzgowo Leśna 3 10 Budynek gospodarczy Kamień Kamień 3 11 Dom Międzyleś Międzyleś 18 12 Dom Nowe Brzozowo Nowe Brzozowo BN 13 Dom Szumsk Szumsk 12 14 Dom Szumsk Szumsk 13 15 Dom Szumsk Szumsk 15 16 Dom Szumsk Szumsk 59 17 Dom Szumsk Szumsk 60

W Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Dzierzgowo w zakresie stanowisk archeologicznych ujęte zostało 78 stanowisk z terenu gminy, zarówno wpisanych do rejestru zabytków, jak i wojewódzkiej ewidencji zabytków.

16 Na podstawie uzgodnień z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. 17 Na podstawie wykazu zabytków nieruchomych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z lutego 2018 roku.

37

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 39 – Poz. 3525

Tabela nr 6 Wykaz stanowisk archeologicznych ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków na terenie Gminy Dzierzgowo18 Numer Lp. Miejscowość Obiekt Chronologia stanowiska Brzozowo- 1 36-63/3 osada okres wpływów rzymskich Czary Brzozowo- ślady osadnictwa późne średniowiecze 2 36-63/7 Czary ślady osadnictwa okres nowożytny (XVI-XVIII w.) osada okres wpływów rzymskich Brzozowo- ślad osadnictwa średniowiecze (XII-XIII w.) 3 36-63/8 Czary ślad osadnictwa późne średniowiecze/ okres nowożytny ślad osadnictwa okres nowożytny (XVII-XVIII w.) ślad osadnictwa epoka brązu-epoka żelaza Brzozowo- 4 36-63/9 osada okres wpływów rzymskich Czary wieś nowożytna okres nowożytny (XVI-XVIII w.) Brzozowo- osada okres wpływów rzymskich 5 36-63/11 Czary ślady osadnictwa okres nowożytny (XVI-XVIII w.) Brzozowo- ślady osadnictwa późne średniowieczne 6 36-63/12 Czary ślady osadnictwa okres nowożytny (XVI w.) ślad osadnictwa epoka brązu-epoka żelaza 7 Brzozowo-Łęg 36-63/23 ślad osadnictwa późne średniowiecze 8 Brzozowo-Łęg 36-63/24 ślad osadnictwa okres nowożytny (XVI w.) ślad osadnictwa epoka brązu-epoka żelaza ślad osadnictwa starożytność 9 Brzozowo-Łęg 36-63/25 ślad osadnictwa późne średniowiecze ślad osadnictwa okres nowożytny (XVI w.) ślad osadnictwa późne średniowiecze/okres nowożytny 10 Brzozowo-Łęg 36-63/31 osada okres nowożytny (XVII-XVIII w.) ślad osadnictwa późne średniowiecze 11 Brzozowo-Maje 36-63/4 ślad osadnictwa okres nowożytny(XVI-XVIII w) późne średniowiecze/okres nowożytny 12 Brzozowo-Maje 36-63/5 wieś nowożytna (XV-XVI w./XVI-XVIII w.) 13 Brzozowo-Maje 36-63/6 ślady osadnictwa okres nowożytny 14 Dąbrówka 36-63/32 ślad osadnictwa okres nowożytny (XVI w.) 15 Dąbrówka 36-63/33 ślad osadnictwa okres nowożytny punkt osadnictwa wczesna epoka żelaza 16 Dzierzgówek 36-62/8 punkt osadnictwa XIV-XVI w. 17 Garlino 38-62/3 osada epoka brązu 18 Garlino 38-62/4 osada wczesna epoka żelaza 19 Kęsocha 36-62/5 cmentarzysko wczesna ep. żelaza 20 Kęsocha 36-62/6 cmentarzysko wczesne średniowiecze punkt osadnictwa wczesna epoka żelaza 21 Kitki 37-62/9 punkt osadnictwa średniowiecze punkt osadnictwa XVII-XIX w.

22 Kitki 38-62/1 cmentarzysko halsztat cmentarzysko okres rzymski IV w.

18 Na podstawie wykazu stanowisk archeologicznych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z lipca 2018 roku.

38

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 40 – Poz. 3525

Numer Lp. Miejscowość Obiekt Chronologia stanowiska cmentarzysko wczesne średniowiecze

23 Kitki 38-62/2 osada wczesna epoka żelaza 24 Kostusin 38-63/1 znalezisko luźne znalezisko luźne 25 Krery 37-62/10 punkt osadnictwa średniowiecze cmentarzysko wczesna ep. żelaza 26 Łączyno Stare 36-62/4 cmentarzysko okres wpływów rzymskich cmentarzysko wczesne średniowiecze osada wczesna epoka żelaza 27 Łączyno Stare 36-62/29 osada XVI-XVIII w 28 Łączyno Stare 36-62/30 ślad osadnictwa XIV-XVI w. 29 Łączyno Stare 36-62/31 osada wczesna epoka żelaza 30 Łączyno Stare 36-62/32 osada wczesna epoka żelaza 31 Łączyno Stare 36-62/33 osada wczesna epoka żelaza ślad osadnictwa wczesna epoka żelaza 32 Łączyno Stare 36-62/34 ślad osadnictwa XVI-XVIII w. 33 Łączyno Stare 36-62/34 ślad osadnictwa okres wpływów rzymskich 34 Łączyno Stare 36-62/36 ślad osadnictwa XIV-XV w. osada wczesna epoka żelaza 35 Łączyno Stare 36-62/37 ślad osadnictwa XVI-XVIII w. 36 Łączyno Stare 36-62/38 osada wczesna epoka żelaza 37 Nowe Brzozowo 36-63/1 grodzisko średniowiecze 38 Nowe Brzozowo 36-63/2 skarb wczesne średniowiecze 39 Nowe Brzozowo 36-63/10 ślady osadnictwa okres nowożytny (XVI-XVII w.) 40 Pęcherze 36-63/14 ślad osadnictwa epoka kamienia-epoka brązu ślad osadnictwa wczesne średniowiecze (XII-XIII w.) 41 Pęcherze 36-63/15 ślad osadnictwa okres nowożytny (XVI-XVIII w.) ślad osadnictwa epoka brązu 42 Pęcherze 36-63/16 ślad osadnictwa późne średniowiecze/okres nowożytny 43 Pobodze 36-63/13 osada późne średniowiecze ślad osadnictwa epoka brązu 44 Pobodze 36-63/17 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze (XII-XIII w.) ślad osadnictwa epoka kamienia-epoka żelaza 45 Pobodze 36-63/18 ślad osadnictwa późne średniowiecze/okres nowożytny ślad osadnictwa epoka brązu 46 Pobodze 36-63/19 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze (X-XIII w.) 47 Rzęgnowo 38-63/3 cmentarzysko cmentarzysko ślad osadnictwa ślad osadnictwa 48 Rzęgnowo 38-63/4 ślad osadnictwa ślad osadnictwa ślad osadnictwa ślad osadnictwa 49 Rzęgnowo 38-63/5 osada osada 50 Rzęgnowo 38-63/6 ślad osadnictwa ślad osadnictwa 51 Rzęgnowo 38-63/10 ślady osadnictwa ślady osadnictwa 52 Rzęgnowo 38-63/15 wieś nowożytna wieś nowożytna

39

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 41 – Poz. 3525

Numer Lp. Miejscowość Obiekt Chronologia stanowiska 53 Rzęgnowo 38-63/16 ślady osadnictwa ślady osadnictwa 54 Stare Brzozowo 36-63/20 ślad osadnictwa późne średniowiecze późne średniowiecze/okres nowożytny 55 Stare Brzozowo 36-63/21 wieś nowożytna (XV-XVII w.) ślad osadnictwa epoka brązu 56 Stare Brzozowo 36-63/22 cmentarzysko epoka brązu ślad osadnictwa późne średniowiecze 57 Stare Brzozowo 36-63/27 ślad osadnictwa okres nowożytny ślad osadnictwa epoka brązu-epoka żelaza 58 Stare Brzozowo 36-63/28 ślad osadnictwa późne średniowiecze ślady osadnictwa okres nowożytny (XVI w..) 59 Stare Brzozowo 36-63/29 ślad osadnictwa okres nowożytny (XVII-XVIII w.) ślad osadnictwa późne średniowiecze/okres nowożytny 60 Stare Brzozowo 36-63/30 ślad osadnictwa okres nowożytny (XVII-XVIII w.) ślad osadnictwa Starożytność 61 Stegna 36-63/26 ślad osadnictwa okres nowożytny ślad osadnictwa epoka kamienia 62 Tańsk-Grzymki 37-62/13 ślad osadnictwa wczesna epoka żelaza ślad osadnictwa epoka kamienia 63 Tańsk-Grzymki 37-62/14 ślad osadnictwa epoka brązu osada XVI-XVIII w. Tańsk- 64 36-62/7 grodzisko XI w. Przedbory Tańsk- 65 36-62/8 osada XII-XIII w Przedbory Tańsk- 66 36-62/9 cmentarzysko wczesne średniowiecze Przedbory Tańsk- osada okres wpływów rzymskich 67 36-62/28 Przedbory osada XII-XIV w 68 Tańsk-Umiotki 37-62/5 osada XIV-XVI w. osada wczesna epoka żelaza 69 Tańsk-Umiotki 37-62/6 osada XII-XIV w. punkt osadnictwa wczesna epoka żelaza 70 Tańsk-Wasiły 37-62/3 punkt osadnictwa XIV-XVI w. 71 Tańsk-Wasiły 37-62/4 punkt osadnictwa XVI-XVIII w. ślad osadnictwa epoka kamienia 72 Tańsk-Wasiły 37-62/15 ślad osadnictwa wcz. epoka żelaza osada XIV w. Tańsk- 73 37-62/7 punkt osadnictwa XIV-XVI w. Wydrzywilk ślad osadnictwa ep. brązu-ep. Żelaza 74 Zawady 38-63/8 osada epoka brązu osada okres wpływów rzymskich 75 Zawady 38-63/9 osada epoka brązu 76 Zawady 38-63/11 ślady osadnictwa XVI w. 77 Zawady 38-63/12 ślady osadnictwa okres nowożytny 78 Zawady 38-63/13 wieś nowożytna XVII-XVIII w.

40

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 42 – Poz. 3525

Najwięcej stanowisk archeologicznych znajduje się w miejscowości Łączyno Stare (11 stanowisk), najmniej zaś w miejscowościach Dzierzgówek, Kostusin, Krery, Stegna, Tańsk-Wydrzywilk (po 1 stanowisku archeologicznym).

5.3.8. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy

Zabytki ujęte w ewidencji zabytków stanowią niezwykle cenne elementy związane z historią Gminy Dzierzgowo i jako takie mają dla Gminy bardzo duże znaczenie w kształtowaniu polityki kulturalnej i edukacyjnej. Jednym z najcenniejszych zabytków w gminie jest kościół parafialny w Dzierzgowie p.w. Wniebowzięcia NMP z XVI wieku, przebudowany w XIX wieku, wraz z terenem cmentarza kościelnego i zielenią cmentarną. Zabytkowe założenia zieleni są również integralnym elementem dziedzictwa kulturowego. Aktualnie zachowane są tylko dwa założenia parkowe wpisane do rejestru zabytków tj.: park zabytkowy w Dzierzgówku oraz park zabytkowy w Rzęgnowie kształtowany w obecnej postaci w XIX wieku, częściowo zniszczony w trakcie budowy szkoły i zabudowy mieszkaniowej. Wśród zespołów i obiektów objętych ochroną konserwatorską warto wyróżnić: obszary dawnych zespołów dworskich w Dobrogostach, Dzierzgowie, Dzierzgówku, Łączynie Starym, Pęcherzach, Rzęgnowie, Szpakach, Zawadach, jak również wieś Dzierzgowo z uwagi na jej lokalne walory historyczne i funkcjonalne oraz skupienie obiektów o walorach zabytkowych. Do zabytkowych zespołów przestrzennych należą również pozostałości systemu obronnego powstałego w 1939 roku, tzw. ,,pozycji rzęgnowskiej” umocnień ziemnych.

41

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 43 – Poz. 3525

6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo

Założeniem opracowania „Programu opieki nad Zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” jest poprawa stanu zasobów dziedzictwa kulturowego gminy poprzez określenie działań edukacyjnych kierowanych do mieszkańców gminy, organizacyjnych i finansowych kierowanych na elementy dziedzictwa kulturowego oraz upowszechnienie w świadomości społeczeństwa gminy potrzeb i zasad ochrony środowiska kulturowego. W Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Dzierzgowo znajdują się 4 obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych, 5 zabytków nieruchomych objętych wojewódzką ewidencją zabytków, a także 33 zabytki nieruchome planowane do wpisania do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków. Dodatkowo w Gminnej Ewidencji Zabytków ujęto 78 stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków lub objętych Wojewódzką Ewidencją Zabytków.

Wykres nr 1 Liczba zabytków ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków z poszczególnych miejscowości Gminy

16 15

14

12

10

8 6 6 5

4 3 3 2 2 2 2 1 1 1 1

0 Liczba obiektów w gminnej ewidencji zabytków ewidencji w gminnej obiektów Liczba

Miejscowości

14% spośród zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków jest zachowanych w dobrym lub bardzo dobrym stanie, a 10% jest w złym lub bardzo złym stanie. W strukturze własności zabytków przeważa własność prywatna. Wszelkie działania w zakresie opieki nad zabytkiem sprawowane są przez jego właściciela lub posiadacza. Analiza silnych i słabych stron w powiązaniu z szansami i zagrożeniami w otoczeniu (SWOT) w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo została przedstawiona w tabeli nr 7.

42

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 44 – Poz. 3525

Tabela nr 7 Analiza SWOT w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo

Mocne strony Słabe strony

 Zróżnicowanie terenu pod względem  Niewystarczający poziom rozwoju bazy geomorfologicznym, przyrodniczym turystycznej. i krajobrazowym.  Braki w edukacji dotyczącej dziedzictwa  Położenie w bliskim sąsiedztwie Mławy i kulturowego Gminy. Ciechanowa.  Niedostateczna świadomość wśród  Korzystne warunki dla rozwoju turystyki w mieszkańców wartości zasobów kulturowych i tym turystyki rowerowej, dobra sieć dróg konieczności ich ochrony. lokalnych.  Niewystarczające oznakowanie miejsc  Obiekty wartościowe kulturowo i zabytkowa atrakcyjnych turystycznie. zabudowa na terenie Gminy Dzierzgowo.  Nieużytkowanie lub niewłaściwe użytkowanie  Miejscowości o długiej historii i wsie o zabytków. tradycyjnej zabudowie.  Samowolne działania przy zabytkach bez  Inicjatywy Gminy w zakresie ochrony uzgodnień konserwatorskich. dziedzictwa kulturowego.  Brak możliwości zwiedzania zabytków,  Doświadczenie w pozyskiwaniu środków będących własnością prywatną. zewnętrznych.  Niewystarczające nakłady finansowe na ochronę i opiekę nad zabytkami.  Niedostateczna liczba publikacji na temat dziedzictwa kulturowego Gminy Dzierzgowo.  Mała aktywność społeczna mieszkańców w dziedzinie opieki nad zabytkami. Szanse Zagrożenia

 Prezentacja dziedzictwa kulturowego przy  Wzrastające zadłużenie budżetu państwa, wykorzystaniu technik informatycznych oraz mogące doprowadzić do znacznego ich publikacja w Internecie. zmniejszenia nakładów na ochronę  Uwzględnienie potrzeb ochrony zabytków w dziedzictwa kulturowego. studium uwarunkowań i kierunków  Konieczność prefinansowania projektów zagospodarowania przestrzennego gminy. unijnych.  Możliwość pozyskania środków z funduszy  Brak skutecznych procedur administracyjnych Unii Europejskiej oraz innych mechanizmów zapobiegających dewastacji i wyburzeniom zewnętrznych. zabytków.  Trendy i tendencje w turystyce - rosnąca  Pogorszający się stan zabudowy zabytków, co aktywność turystyczna w konsekwencji czyni je nieatrakcyjnymi  Pozytywne tendencje w sferze społecznej zarówno dla mieszkańców, jak też dotyczące akceptacji ochrony dziedzictwa potencjalnych inwestorów. kulturowego, w szczególności opieki nad  Konflikt pomiędzy presją urbanizacji zabytkami. a koniecznością ochrony środowiska  Wzrost wartości zabytku i tradycji lokalnych naturalnego i kulturowego. jako produktu turystycznego.  Emigracja młodzieży z obszarów wiejskich.  Uzależnienie finansowania prac prowadzonych przy obiektach zabytkowych od ich publicznego udostępnienia zwiedzającym.

43

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 45 – Poz. 3525

7. Cele i planowane działania w zakresie opieki nad zabytkami

7.1. Priorytety w zakresie opieki nad zabytkami Gminy Dzierzgowo

Zadania dla samorządu lokalnego w zakresie opieki nad zabytkami zostały opracowane na podstawie analiz dokumentów programowych wyższego szczebla, „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dzierzgowo” oraz na podstawie analizy szans i zagrożeń występujących w otoczeniu oraz mocnych i słabych stron gminy. Zdefiniowano następujące priorytety działań w zakresie opieki nad zabytkami Gminy Dzierzgowo: 1. Uwzględnienie dziedzictwa kulturowego jako elementu rozwoju. 2. Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego. 3. Dokumentacja, promocja oraz edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego gminy.

Zasadnym jest wykorzystanie potencjału krajobrazowo-kulturowego do promocji Gminy Dzierzgowo oraz popularyzacji zabytków poprzez m.in. rozwój bazy turystycznej, organizowanie imprez kulturalnych i wykorzystanie tożsamości historycznej.

7.2. Kierunki działań w zakresie opieki nad zabytkami

Opieka nad zabytkami stanowi jeden z obszarów działania dla władz lokalnych. Jako kierunki działań realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” w ramach przyjętych priorytetów uznano:  objęcie ochroną wszystkich obiektów ujętych bądź planowanych do ujęcia w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków,  uwzględnienie ochrony obiektów zabytkowych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i kontrola ich realizacji,  ochronę i odnowę obiektów zabytkowych,  promocję i popularyzację dziedzictwa kulturowego,  edukację w zakresie ochrony dóbr kultury,  wspieranie aktywności lokalnej mającej na celu poszanowanie dziedzictwa kulturowego.

Okres, na który opracowany został niniejszy „Program”, podzielono na dwa etapy. Pierwszy etap obejmuje okres 2018-2019, a drugi – lata 2020-2021. Planowany zakres działań i harmonogram realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” został przedstawiony w tabeli nr 8. Należy mieć na uwadze, że wskazane działania mogą podlegać modyfikacjom i rozszerzeniu w miarę realizacji „Programu”. Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, działania w zakresie opieki nad zabytkiem sprawowane są przez jego właściciela lub posiadacza.

44

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 46 – Poz. 3525

Tabela nr 8 Zakres i harmonogram działań w zakresie opieki nad zabytkami

Okres realizacji Lp. Cel Nr Działania Etap I Etap II Bieżąca aktualizacja Gminnej Ewidencji Prowadzenie gminnej Zabytków w formie elektronicznej (w tym 1 1.1 ewidencji zabytków wyłączenie z ewidencji wojewódzkiej obiektów nieistniejących). Podejmowanie działań mających na celu 2.1 Uwzględnienie uporządkowanie ładu przestrzennego. ochrony obiektów zabytkowych Przestrzeganie zakazów i nakazów w miejscowych obowiązujących w strefach ochrony 2 planach wyznaczonych w „Studium uwarunkowań zagospodarowania 2.2 i kierunków zagospodarowanie przestrzennego przestrzennego Gminy Dzierzgowo” i kontrola ich realizacji i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Gminy Dzierzgowo. Przegląd stanu zachowania obiektów w celu 3.1 określenia działań niezbędnych do podjęcia. Wykonanie niezbędnych badań, w tym 3.2 konserwatorskich w odniesieniu do obiektów zabytkowych. Sukcesywna rewaloryzacja obiektów Ochrona i odnowa wpisanych do rejestru oraz włączonych do 3.3 3 obiektów wojewódzkiej ewidencji zabytków, zabytkowych stanowiących własność Gminy. Ochrona istniejących kapliczek na terenie 3.4 gminy Dzierzgowo. 3.5 Ochrona zabytków ruchomych. Rewaloryzacja zespołów zabytkowej 3.6 zieleni Przegląd istniejącego systemu oznakowania 4.1 zabytków na terenie Gminy. Uzupełnienie oznakowania zabytków na Promocja 4.2 i popularyzacja terenie gminy: tablice, plansze, mapy. 4 dziedzictwa Opracowanie oraz publikacja materiałów 4.3 kulturowego informacyjnych o zabytkach Gminy. Prowadzenie i aktualizacja na stronie 4.4 internetowej gminy zakładki o zabytkach. Włączenie tematyki ochrony dóbr kultury do 5.1 zajęć szkolnych w szkołach prowadzonych przez Gminę.

Edukacja w zakresie Prezentacja historii gminy i jej zabytków 5 5.2 ochrony dóbr kultury w formie cyklicznej w lokalnej prasie 5.3 Prowadzenie lekcji żywej historii. Organizacja imprez promujących historię 5.4 oraz dziedzictwo kulturowe Gminy. Propagowanie działań na rzecz społecznej 6 Wspieranie 6.1 aktywności lokalnej opieki nad zabytkami.

45

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 47 – Poz. 3525

Okres realizacji Lp. Cel Nr Działania Etap I Etap II mającej na celu Gromadzenie materiałów archiwalnych poszanowanie 6.2 (stare zdjęcia, mapy, publikacje, studia, itp.) dziedzictwa dotyczących Gminy Dzierzgowo. kulturowego 6.3 Wspieranie rozwoju agroturystyki. Wspieranie rozwoju turystyki, w tym tworzenie, organizację i promocję szlaków 6.4 turystycznych oraz budowa ścieżek rowerowych.

Konsekwentnie prowadzona i długofalowa polityka Gminy Dzierzgowo w zakresie opieki nad zabytkami oraz realizacja niniejszego „Programu” stanowią szansę na ocalenie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Inwestycje zmierzające do poprawy stanu technicznego obiektów i zespołów zabytkowych, ich przystosowanie do świadczenia nowych funkcji powinno się odbywać na zasadzie poszanowania istniejących wartości zabytkowych i dążenia do zachowania w jak największym stopniu oryginału, ewentualnie wkomponowaniu nowych elementów w sposób współgrający z zabytkiem.

46

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 48 – Poz. 3525

8. Instrumentarium realizacji „Programu”

Realizacja „Programu” będzie się odbywała poprzez wskazane zadania Gminy na rzecz osiągnięcia priorytetów w nim przyjętych. Podstawowe instrumenty realizacji „Programu” są następujące:  Instrumenty prawne, wynikające z przepisów ustawowych, w szczególności dotyczących zagospodarowania przestrzennego, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków cennych obiektów, stanowiących własność Gminy, a także wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków.  Instrumenty finansowe, w tym w szczególności polegające na finansowaniu prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych, stanowiących własność Gminy, korzystanie z programów uwzględniających finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania, nagrody, zachęty finansowe dla właścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych.  Instrumenty koordynacji, m.in. poprzez realizację projektów i programów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w „Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego” oraz „Strategii Rozwoju Powiatu Mławskiego na lata 2014-2020”.  Instrumenty społeczne, poprzez działania edukacyjne i promocyjne, współdziałanie z lokalnymi organizacjami społecznymi, działania prowadzące do tworzenia miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami, np. poprzez rozwój agroturystyki.  Instrumenty kontrolne, poprzez aktualizację gminnej ewidencji zabytków, monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania zabytków.

47

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 49 – Poz. 3525

9. Monitoring procesu realizacji „Programu”

Monitoring realizacji „Programu” pozwoli na bieżącą analizę oraz kontrolę zgodności założonego harmonogramu realizacji z faktycznymi działaniami podejmowanymi przez właścicieli poszczególnych obiektów zabytkowych. Wójt Gminy Dzierzgowo jest odpowiedzialny za monitorowanie realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021”. Zgodnie z art. 87 ust. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami co dwa lata powinien sporządzać sprawozdanie z realizacji „Programu”. Sprawozdania te powinny zostać przedstawione Radzie Gminy. W celu efektywnego monitorowania przyjęto wskaźniki służące ocenie wdrażania „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021”.

Tabela nr 9 Wskaźniki oceny wdrażania „Programu” Lp. Cel Proponowane wskaźniki Prowadzenie gminnej ewidencji 1. Liczba zaktualizowanych kart ewidencyjnych. 1 zabytków w formie bazy danych 2. Liczba założonych kart ewidencyjnych Uwzględnienie ochrony obiektów 1. Liczba obiektów uwzględnionych w miejscowych zabytkowych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. 2 planach zagospodarowania 2. Liczba zaobserwowanych nieprawidłowości w przestrzennego i kontrola ich realizacji miejscowych planów zagospodarowania realizacji przestrzennego. 1. Liczba obiektów objętych przeglądem. 2. Liczba obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków, które podlegały przeglądowi. 3. Liczba obiektów, dla których pozyskano Ochrona i odnowa obiektów 3 zewnętrzne źródła finansowania. zabytkowych 4. Poziom (w %) wydatków budżetu gminy na ochronę i odnowę obiektów zabytkowych. 5. Nakłady na kulturę i ochronę dziedzictwa kulturowego na jednego mieszkańca. 1. Liczba uzupełnień w oznakowaniu zabytków (tablice, plansze, mapy). Promocja i popularyzacja 4 2. Liczba oznakowanych tras turystycznych. dziedzictwa kulturowego 3. Liczba publikacji popularyzujących wiedzę o zabytkach gminy 1. Liczba zajęć szkolnych przeprowadzonych w Edukacja w zakresie ochrony dóbr szkołach podstawowych i gimnazjach w ciągu roku. 5 kultury 2. Liczba artykułów dotyczących historii gminy i jej zabytków zamieszczonych w lokalnej prasie. 1. Liczba organizacji społecznych współpracujących Wspieranie aktywności lokalnej z Urzędem Gminy dla ochrony środowiska 6 mającej na celu poszanowanie kulturowego. dziedzictwa kulturowego 2. Liczba zgromadzonych materiałów archiwalnych dotyczących Gminy Dzierzgowo.

Ponadto w 2021 r. rozpoczęte zostaną przygotowania do opracowania i przyjęcia „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2022-2025”.

48

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 50 – Poz. 3525

10. Potencjalne źródła finansowania realizacji „Programu”

Zapisy art. 71 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określają zasady finansowania opieki nad zabytkami. W zakresie sprawowania opieki nad zabytkami osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku, wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego finansuje prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy tym zabytku. Sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny posiada jednostka samorządu terytorialnego, jest zadaniem własnym tej jednostki.

10.1. Finansowanie przez Gminę zadań z zakresu opieki nad zabytkami

W analizie kosztów finansowania realizacji „Programu” uwzględniono działania w zakresie opieki nad zabytkami do zaplanowania przez Gminę Dzierzgowo. Szacunkowe koszty realizacji „Programu” wynoszą 64 000 zł.

Tabela nr 10 Szacunkowe koszty realizacji „Programu” w latach 2018-2021 Szacowane koszty Lp. Zadanie 2018 2019 2020 2021 razem Prowadzenie GEZ w formie kart adresowych 1 1 000 1 000 1 000 1 000 4 000 oraz bazy danych Promocja i popularyzacja dziedzictwa 2 8 000 8 000 8 000 8 000 32 000 kulturowego

3 Edukacja w zakresie ochrony dóbr kultury 5 000 5 000 5 000 5 000 20 000

Wspieranie aktywności lokalnej mającej na 4 2 000 2 000 2 000 2 000 8 000 celu poszanowanie dziedzictwa kulturowego

razem 16 000 16 000 16 000 16 000 64 000

Szacunki nie uwzględniają wykonania niezbędnych badań i prac, w tym konserwatorskich w odniesieniu do obiektów zabytkowych.

10.2. Dostępne źródła finansowania

Środki Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego19

W ramach programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2018 realizowane są następujące programy z zakresu dziedzictwa kulturowego:

19 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, http://mkidn.gov.pl/.

49

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 51 – Poz. 3525

 „Kolekcje muzealne", którego celem jest wspieranie działalności muzeów poprzez tworzenie oraz systematyczne wzbogacanie zbiorów i kolekcji o randze narodowej i regionalnej. Programem objęte są działania mające na celu zakup obiektu lub spójnej kolekcji do zbiorów muzeum. O dofinansowanie w ramach programu mogą ubiegać się państwowe i samorządowe instytucje kultury, będące muzeami wpisanymi do Państwowego Rejestru Muzeów. Minimalna kwota dofinansowania wynosi 25 000 zł, natomiast kwota maksymalna to 250 000 zł. Dofinansowanie może stanowić maksymalnie 80% środków w budżecie realizowanego zadania.  „Wspieranie działań muzealnych” ma za zadanie wspieranie działalności w zakresie opieki konserwatorskiej nad muzealiami, archiwaliami i księgozbiorami oraz prezentacji zbiorów w postaci projektów wystawienniczych i wydawniczych. W ramach programu wspierane są: ✓ organizacja czasowych wystaw muzealnych, ✓ modernizacja stałych wystaw muzealnych, ✓ tworzenie stałych wystaw muzealnych, ✓ publikacja katalogów do wystaw bądź zbiorów muzealnych, ✓ konserwacja zbiorów, ✓ wyposażanie pracowni konserwatorskich. Beneficjentami programu mogą być samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorząd u terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne. Wkład własny wynosi minimum 20%. Minimalna kwota wnioskowana wynosi 40 000 zł. Maksymalne kwoty wynoszą: 200 000 zł dla beneficjentów, których kwota dofinansowania nie przekracza 80% wartości projektu oraz 400 000 zł dla projektów, w których kwota dofinansowania nie przekracza 50%.  „Kultura ludowa i tradycyjna” ma na celu wspieranie zjawisk związanych ze spuścizną kultur tradycyjnych, transformacjami (przekształceniami i przemianami) poszczególnych elementów oraz współczesnymi kontekstami ich występowania. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie zadań badawczo- dokumentacyjnych, edukacyjnych i popularyzatorskich oraz zadań „mistrz tradycji”. Beneficjentami programu mogą być samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorząd u terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą, a także kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne. Minimalna kwota dofinansowania wynosi 12 000 zł dla zadań „mistrz tradycji” oraz 20.000 zł dla pozostałych zadań. Maksymalne kwoty wynoszą 20 000 zł dla zadań „mistrz tradycji” oraz 250 000 zł dla pozostałych zadań. Kwota dofinansowania nie może przekraczać 80% budżetu. W przypadku zadań „mistrz tradycji” maksymalny poziom dotacji wynosi 100% budżetu zadania.  „Ochrona zabytków” ma na celu zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków

50

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 52 – Poz. 3525

nieruchomych i ruchomych oraz ich udostępnianie na cele publiczne. Kluczowe dla realizacji celów programu są zadania prowadzące do zabezpieczenia, zachowania i utrwalenia substancji zabytku, w ramach programu dofinansowania nie mogą zaś uzyskać projekty zakładające adaptację, przebudowę obiektów zabytkowych lub ich znaczącą rekonstrukcję. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkach. Beneficjentami tego programu mogą być podmioty prawa polskiego, osoby fizyczne, jednostki samorządu terytorialnego lub inne jednostki organizacyjne, będące właścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadające taki zabytek w trwałym zarządzie. Minimalna kwota dotacji wynosi 25 000 zł. Dofinansowanie może być udzielone maksymalnie do 50% nakładów koniecznych do poniesienia na realizację zadania. Określone regulaminem zasady dopuszczają możliwość całkowitego finansowania zadania, to jednakże wsparcie takie można otrzymać tylko w szczególnych przypadkach, gdy zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną i naukową, wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac lub gdy stan zabytku wymaga niezwłocznej interwencji.  „Ochrona zabytków archeologicznych” ma na celu ochronę dziedzictwa archeologicznego poprzez wspieranie kluczowych dla tego obszaru zadań, takich jak rozpoznanie i dokumentacja zasobów dziedzictwa archeologicznego oraz opracowanie i publikacja wyników przeprowadzonych badań archeologicznych. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie zadań obejmujących niedestrukcyjne rozpoznanie i dokumentację zasobów dziedzictwa archeologicznego oraz zadań obejmujących opracowanie, wraz z obowiązkową publikacją książkową, wyników przeprowadzonych badań archeologicznych. Beneficjentami programu mogą być samorządowe instytucje kultury, państwowe instytucje kultury, organizacje pozarządowe, publiczne uczelnie akademickie, niepubliczne uczelnie akademickie oraz podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dofinansowania wynosi 30 000 zł, maksymalna kwota 200.000 zł. Kwota dofinansowania nie może przekraczać 80% budżetu.  „Badanie polskich strat wojennych" ma na celu wsparcie działalności instytucji w kwestii badań proweniencyjnych odnośnie strat wojennych poniesionych w zakresie zbiorów artystycznych. Z dofinansowania skorzystać mogą państwowe i samorządowe instytucje kultury, archiwa państwowe, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, a także państwowe uczelnie wyższe oraz ich osoby prawne. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie zadań obejmujących kwerendy krajowe i zagraniczne, digitalizację i/lub pozyskanie cyfrowych kopii źródeł dot. strat wojennych (w tym ze zbiorów własnych oraz innych instytucji krajowych i/lub zagranicznych), publikacje z zakresu strat wojennych oraz konferencje naukowe. Minimalna kwota dotacji wynosi 5000 zł, natomiast maksymalna od 100 000 zł do 300 000 zł. Dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów uwzględnionych w budżecie zadania.

51

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 53 – Poz. 3525

 „Wspieranie opieki nad miejscami pamięci i trwałymi upamiętnieniami w kraju” ma na celu zaangażowanie w opiekę nad miejscami pamięci i trwałymi upamiętnieniami jak największej liczby różnych podmiotów, w celu zwiększenia wiedzy o historii naszego kraju, zwłaszcza o jej najtrudniejszych i najbardziej skomplikowanych aspektach, i dzięki temu wzmocnienie świadomości obywatelskiej i postaw patriotycznych. Dofinansowanie przewidziane jest dla samorządowych instytucji kultury niebędących muzeami w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach, organizacji pozarządowych, jednostki samorządu terytorialnego, uczelnie publiczne i uczelnie niepubliczne, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie zadań obejmujących zapewnienie właściwego stanu miejscu pamięci narodowej i trwałemu upamiętnieniu, zadania badawcze, dokumentacyjne, edukacyjne i popularyzatorskie oraz zadania związane z infrastrukturą miejsca pamięci i trwałego upamiętnienia. Minimalna kwota dotacji wynosi 10 000 zł, natomiast maksymalna 200 000 zł. Dofinansowanie może być udzielone maksymalnie do 80% nakładów koniecznych do poniesienia na realizację zadania.  „Wspieranie samorządowych instytucji kultury – opiekunów miejsc pamięci” ma na celu wspieranie samorządów w zapewnianiu stabilnej opieki nad najważniejszymi miejscami pamięci, stanowiącymi materialne świadectwo wydarzeń kluczowych dla narodowej tożsamości. Dofinansowanie przewidziane jest dla samorządowych instytucji kultury sprawujących opiekę nad miejscem pamięci, którego dotyczy wniosek (z wyłączeniem instytucji kultury współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego). W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie zadań obejmujących zapewnienie właściwego stanu miejscu pamięci narodowej i trwałemu upamiętnieniu, zadania badawcze, dokumentacyjne, edukacyjne i popularyzatorskie oraz – zadania związane z infrastrukturą miejsca pamięci. Minimalna kwota dotacji wynosi 10 000 zł, natomiast maksymalna 500 000 zł.

Dofinansowanie może być udzielone maksymalnie do 80% nakładów koniecznych do poniesienia na realizację zadania.

W ramach programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2018 realizowane są następujące programy z zakresu twórczości artystycznej i edukacji kulturalnej:  „Muzyka” ma na celu wspieranie najwartościowszych zjawisk i trendów w polskiej i światowej kulturze muzycznej. Celem programu jest zarówno wspieranie przedsięwzięć kultywujących tradycję i najwybitniejsze osiągnięcia wielowiekowego dziedzictwa polskiej i światowej kultury muzycznej, jak i projektów skoncentrowanych na kreowaniu nowych wartości i poszukiwaniu oryginalnych środków ekspresji artystycznej. Program skierowany jest do projektów o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym prezentujących różnorodne aspekty polskiej i światowej kultury muzycznej. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe

52

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 54 – Poz. 3525

instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 50 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 300 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 1 500 000 zł dla zadania festiwale, przeglądy i konkursy muzyczne (w tym interdyscyplinarne, jeśli muzyka stanowi wiodący element koncepcji programowej), dla którego dotacja nie przekracza 50%.  „Teatr i taniec” ma na celu wspieranie najwartościowszych zjawisk i trendów we współczesnym teatrze i tańcu. Wspierane będą zadania o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym prezentujące różnorodne dziedziny teatru, dramaturgii oraz tańca współczesnego. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 50 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 300 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 1 000 000 zł dla zadania festiwale, przeglądy i konkursy dotyczące teatru /tańca współczesnego (w tym interdyscyplinarne, jeśli teatr/taniec stanowi wiodący element koncepcji programowej), dla którego dotacja nie przekracza 50%.  „Sztuki wizualne” ma na celu wspieranie najwartościowszych zjawisk w polskiej sztuce współczesnej po 1945 r. oraz popularyzacja najciekawszych zjawisk sztuki polskiej i światowej w Polsce. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 35 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 300 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 500 000 zł dla zadania festiwale, przeglądy i konkursy z dziedziny sztuk wizualnych (w tym zadania interdyscyplinarne, w przypadku których sztuki wizualne stanowią istotny element koncepcji programowej), dla którego dotacja nie przekracza 50%.  „Film” ma na celu promowanie wiedzy na temat osiągnięć kinematografii, jej roli we współczesnej kulturze, a także wsparcie dla działań sprzyjających rozwojowi kultury filmowej i upowszechniających ambitny, niekomercyjny repertuar filmowy. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 20 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 200 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 600 000 zł dla zadania festiwale, przeglądy, konkursy, dla którego dotacja nie przekracza 50%.

53

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 55 – Poz. 3525

 „Promocja czytelnictwa” ma na celu wspieranie wartościowych form promowania czytelnictwa w Polsce. Ważnym aspektem jest utrwalanie tożsamości kulturowej i narodowej poprzez odniesienie się do kontekstu rocznic, jubileuszy czy wydarzeń historycznych ważnych dla polskiej kultury. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 5000 zł, natomiast maksymalna wynosi od 60 000 zł do 500 000 zł w zależności od zadania. Dofinansowanie nie może przekroczyć 50% lub 80% (w zależności od zadania) nakładów budżetu.  „Czasopisma” ma na celu wspieranie najbardziej znaczących ogólnopolskich czasopism kulturalnych, zarówno tych o wieloletnim dorobku i ugruntowanej pozycji, jak i tych, które uzyskały status opiniotwórczych w ostatnich latach (w zakresie nauk humanistycznych). Przez czasopisma naukowe (w zakresie nauk humanistycznych) rozumie się czasopismo znajdujące się na ministerialnej liście (MNiSW) czasopism punktowanych. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 10 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 90 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 150 000 zł dla zadań, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Edukacja kulturalna” ma na celu wspieranie zadań z zakresu edukacji kulturalnej, ważnych dla rozwoju kapitału społecznego. Wsparcie będzie kierowane do projektów obejmujących działania edukacyjno-animacyjne, stymulujące kreatywność i aktywizujące twórczo uczestników reprezentujących wszystkie grupy wiekowe i społeczne. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 30 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 150 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 500 000 zł dla zadań, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Edukacja artystyczna” ma na celu podnoszenie poziomu polskiej edukacji artystycznej poprzez wsparcie najciekawszych projektów, skierowanych do uczniów, studentów oraz absolwentów szkół i uczelni artystycznych. Celem programu jest, zarówno wspieranie zadań służących wdrażaniu efektywnych metod doskonalenia określonych umiejętności, jak również projektów stricte artystycznych, umożliwiających praktyczne wykorzystanie nabytych umiejętności oraz ich publicznej prezentacji. Beneficjentami programu mogą być: uczelnie artystyczne, publiczne i niepubliczne szkoły artystyczne prowadzące samodzielną księgowość, jednostki samorządu terytorialnego (wyłącznie jako organy prowadzące publiczne szkoły artystyczne, w przypadku szkół nieprowadzących

54

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 56 – Poz. 3525

samodzielnej księgowości), podmioty będące organami prowadzącymi niepubliczne szkoły artystyczne, a także dla części zadań: organizacje pozarządowe oraz samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego). Minimalna kwota dotacji wynosi 30 000 zł, natomiast maksymalna wynosi 300 000 zł. Dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów budżetu.  „Infrastruktura kultury” ma na celu stworzenie optymalnych warunków dla prowadzenia działalności kulturalnej, poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury instytucji kultury, a także innych podmiotów działających w tym obszarze. Beneficjentami programu mogą być podmioty prawa polskiego szczegółowo określone w załączniku do Regulaminu Programu. Minimalna kwota dotacji wynosi od 50 000 zł do 300 000 zł w zależności od zadania. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 2 000 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 5 000 000 zł dla zadań, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Infrastruktura domów kultury” ma na celu zapewnienie optymalnych warunków dla działalności domów i ośrodków kultury oraz centrów kultury i sztuki w zakresie edukacji kulturalnej i animacji kultury poprzez modernizację i rozbudowę ich infrastruktury. Beneficjentami programu mogą być: domy kultury, ośrodki kultury oraz centra kultury i sztuki posiadające status samorządowej instytucji kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), biblioteki posiadające status samorządowej instytucji kultury, w skład których wchodzą domy kultury, ośrodki kultury lub centra kultury i sztuki oraz jednostki samorządu terytorialnego (wyłącznie jako organy prowadzące dla wcześniej wymienionych podmiotów). Minimalna kwota dotacji wynosi od 20 000 zł do 100 000 zł w zależności od zadania. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 500 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 1 000 000 zł dla zadań, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Kultura dostępna” ma na celu wspieranie zadań służących ułatwieniu dostępu do kultury, skierowanych do szerokiego grona odbiorców i sprzyjających integracji społecznej. Beneficjentami programu mogą być: państwowe instytucje kultury, samorządowe instytucje kultury, uczelnie artystyczne, publiczne i niepubliczne szkoły artystyczne prowadzące samodzielną księgowość, jednostki samorządu terytorialnego (wyłącznie jako organy prowadzące publiczne szkoły artystyczne, w przypadku szkół nieprowadzących samodzielnej księgowości), podmioty będące organami prowadzącymi niepubliczne szkoły artystyczne, w przypadku szkół nie prowadzących samodzielnej księgowości, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 5000 zł, natomiast maksymalna wynosi od 50 000 zł do 150 000 zł w zależności od zadania. Dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów uwzględnionych w budżecie zadania.  „Kultura cyfrowa” ma na celu udostępnianie i umożliwianie ponownego wykorzystywania zasobów cyfrowych do celów popularyzacyjnych, edukacyjnych i naukowych, uwzględniające opracowanie i digitalizację zasobów dziedzictwa

55

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 57 – Poz. 3525

kulturowego. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne. Minimalna kwota dotacji wynosi 20 000 zł, natomiast maksymalna wynosi 400 000 zł. Dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów budżetu.  „Wydarzenia artystyczne dla dzieci i młodzieży” ma na celu wspieranie wartościowych i w pełni profesjonalnych wydarzeń artystycznych o zasięgu regionalnym, krajowym, jak i międzynarodowym, powstających z myślą o dzieciach i młodzieży do 18 roku życia. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 30 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 150 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 500 000 zł dla zadań festiwale i przeglądy profesjonalnej oferty artystycznej dla dzieci i młodzieży oraz wystawy i inne formy prezentacji sztuki, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Partnerstwo dla książki” ma na celu zarówno poprawę dostępu do książki w jej wszystkich formatach, jak i wzmocnienie kulturotwórczej roli księgarń i bibliotek. Beneficjentami programu mogą być wnioskodawcy szczegółowo określeni w załączniku do Regulaminu Programu. Minimalna kwota dotacji wynosi od 5000 zł do 15 000 zł w zależności od zadania. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 50 000 zł, natomiast dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów uwzględnionych w budżecie zadania.  „Literatura” ma na celu podnoszenie poziomu świadomości literackiej i uzupełnienie rynku wydawniczego poprzez dofinansowywanie wartościowych, niekomercyjnych publikacji literatury polskiej i światowej, ze szczególnym uwzględnieniem dzieł mierzących się z zadaniem utrwalenia tożsamości kulturowej i narodowej poprzez odniesienie się do ważnych dla polskiej kultury rocznic, jubileuszy czy wydarzeń historycznych. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 5000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 20 000 zł dla zadań, dla których dotacja stanowi do 80% oraz 40 000 zł dla zadań, dla których dotacja nie przekracza 50%.  „Rozwój sektorów kreatywnych” ma na celu wsparcie rozwoju polskich sektorów kultury i kreatywnych oraz wzmacnianie ich konkurencyjności na arenie międzynarodowej. Program obejmuje wszystkie branże kreatywne, jednak priorytet będą miały działania dedykowane sektorom wzornictwa, muzyki, gier wideo oraz nowych mediów. Beneficjentami programu mogą być: samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem instytucji współprowadzonych przez ministra i jednostki samorządu terytorialnego), organizacje pozarządowe, podmioty

56

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 58 – Poz. 3525

prowadzące działalność gospodarczą. Minimalna kwota dotacji wynosi 25 000 zł. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi od 25 000 zł do 500 000 zł w zależności od zadania oraz poziomu dotacji w budżecie zadania. Dofinansowanie nie może przekroczyć 80% nakładów uwzględnionych w budżecie zadania (lub 50% dla zadania budowanie platform i sieci współpracy realizowanego wyłącznie w trybie wieloletnim).

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020

Celem osi priorytetowej II „Wzrost e-potencjału Mazowsza: jest zwiększanie liczby oraz jakości usług, udostępnianych w formie elektronicznej. Wśród koniecznych do podjęcia działań jest e-kultura, jako promowanie Mazowsza, zwiększenie oferty kulturalnej napędzającej gospodarkę i popyt w tym obszarze oraz wsparcie informatyczne uczelni wyższych.

Działanie 2.1: E-Usługi Poddziałanie 2.1.1: E-usługi dla Mazowsza Obejmuje projekty mające na celu informatyzację służby zdrowia, wsparcie elektronicznej administracji, a także projekty o charakterze zintegrowanym i zasięgu regionalnym, aby w sposób jak najbardziej kompleksowy przedstawiać społeczeństwu w formie interaktywnej wydarzenia kulturalne Mazowsza. Dodatkowo w ramach poprawy dostępu do zasobów kultury, planowane jest wsparcie informatyzacji bibliotek celem świadczenia e-usług dla obywateli. Projekty w zakresie e-kultury są możliwe do realizacji jedynie jako element projektu.

Beneficjenci:  administracja rządowa,  jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,  jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną,  podmioty lecznicze działające w publicznym systemie ochrony zdrowia - posiadające kontrakt z NFZ,  spółki, w których większość udziałów lub akcji posiada samorząd terytorialny,  uczelnie wyższe,  instytucje kultury,  organizacje pozarządowe,  kościoły i związki wyznaniowe.

W osi priorytetowej V „Gospodarka przyjazna środowisku” wskazano, że wsparcie w ramach kultury przyczyni się do zmiany jakościowej w odbiorze kultury, poprawy dostępu do zasobów kultury, wzmocnienia funkcji edukacyjnych i zwiększenia poziomu uczestnictwa mieszkańców w życiu kulturalnym.

57

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 59 – Poz. 3525

Działanie 5.3: Dziedzictwo kulturowe W ramach działania realizowane będą następujące typy projektów:  Wzrost regionalnego potencjału turystycznego poprzez ochronę obiektów zabytkowych, w tym: ✓ konserwacja, renowacja, rewaloryzacja, modernizacja, adaptacja historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, ✓ ochrona i zachowanie zabytkowych ogrodów i parków, ✓ zabezpieczenie zabytków przed zniszczeniem lub kradzieżą, ✓ usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych  Poprawa dostępności do zasobów kultury poprzez ich rozwój i efektywne wykorzystanie, w tym: ✓ inwestycje w infrastrukturę trwałą, wyposażenie służące działalności kulturalnej, zachowaniu dziedzictwa i zwiększeniu dostępności do jego zasobów, ✓ inwestycje infrastrukturalne, prace modernizacyjne i renowacyjne w przypadku gdy prace te stanowią dostosowanie istniejącego obiektu do nowych funkcji kulturowych, w tym edukacyjnych, ✓ efektywne wykonywanie zadań statutowych, polegające na zapewnieniu wysokiej jakości trwałego wyposażenia oraz odpowiedniego zabezpieczenia zbiorów będących w posiadaniu instytucji, ✓ digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego pod warunkiem powszechnego udostępnienia, ✓ usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych

Beneficjentami działania mogą być:  JST, ich związki i stowarzyszenia,  jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną,  jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną,  instytucje kultury,  organizacje pozarządowe,  kościoły i związki wyznaniowe,  parki narodowe i krajobrazowe,  podmioty działające w oparciu o przepisy ustawy o partnerstwie publiczno- prywatnym.

Działanie 5.4: Ochrona bioróżnorodności W ramach działania realizowane będą m.in. projekty ograniczające negatywne oddziaływanie ruchu turystycznego i promujące lokalne zasoby przyrodnicze dotyczące infrastruktury mającej na celu ograniczanie negatywnego oddziaływania turystyki na obszary cenne przyrodniczo oraz rozwoju edukacji i promowania form ochrony przyrody: ścieżki przyrodnicze, turystyka kajakowa, urządzenia turystyczne (wieże i pomosty widokowe, wiaty i inne).

Beneficjentami działania mogą być:

58

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 60 – Poz. 3525

 JST, ich związki i stowarzyszenia,  jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną,  podmioty wykonujące usługi publiczne na zlecenie JST, w których większość udziałów lub akcji posiada samorząd,  podmioty wybrane w drodze ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 2164 z późn. zm.),  PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne.

W ramach osi priorytetowej VI „Jakość życia” dofinansowanie uzyskają przedsięwzięcia z zakresu ochrony zdrowia i rewitalizacji, stanowiące ważne obszary jakości życia mieszkańców regionu. Działania rewitalizacyjne będą zaplanowanymi i skoordynowanymi procesami ukierunkowanymi na odwrócenie negatywnych trendów zachodzących w obszarach kryzysowych.

Działanie 6.2: Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych W ramach działania realizowane będą m.in. projekty mające na celu zmianę sposobu użytkowania wspólnych przestrzeni miejskich i wiejskich, a także zintegrowane przedsięwzięcia polegające na renowacji, rewaloryzacji, modernizacji, adaptacji i wyposażeniu istniejącej zabudowy na cele gospodarcze, społeczne, edukacyjne, kulturowe, rekreacyjne oraz mieszkalne (ze szczególnym naciskiem na poprawę efektywności energetycznej).

Beneficjentami działania mogą być:  JST, ich związki i stowarzyszenia, np. LGD,  jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną,  organizacje pozarządowe, jednostki organizacyjne pomocy i integracji społecznej,  kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych,  przedsiębiorstwa, w tym przedsiębiorstwa społeczne,  instytucje kultury,  spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe,  instytucje edukacyjne,  instytucje rynku pracy,  podmiot, który wdraża instrumenty finansowe.

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie20

Na mocy zarządzenia nr 3/2018 MWKZ z dnia 23 stycznia 2018 r. w sprawie wprowadzenia „Regulaminu przyznawania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków ze środków budżetu państwa będących w dyspozycji mazowieckiego wojewódzkiego konserwatora zabytków”, udzielane są dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie

20 Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków (http:// http://www.bip.mwkz.pl/dotacje).

59

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 61 – Poz. 3525

i roboty budowlane planowane do przeprowadzenia w roku złożenia wniosku lub następnym, bądź przed upływem 3 lat po ich wykonaniu. Dotacja może być udzielona na wniosek właściciela, posiadacza zabytku wpisanego do rejestru zabytków bądź osoby posiadającej taki zabytek w trwałym zarządzie.

Wykaz działań podlegających dofinansowaniu jest następujący:  sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich,  przeprowadzenie badań konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych,  wykonanie dokumentacji konserwatorskiej,  opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich,  wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego,  sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz,  zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku,  stabilizacja konstrukcyjna części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku,  odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki,  odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności,  odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych,  modernizacja instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności,  wykonanie izolacji przeciwwilgociowej,  uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych,  działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu,  zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru,  zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej.

Dotacja może być udzielona w wysokości do 50% nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru. Dotacja może być udzielona w wysokości do 100% nakładów koniecznych jedynie gdy zabytek posiada wyjątkową̨ wartość historyczną, artystyczną lub naukową albo wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac konserwatorskich, bądź stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac.

60

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 62 – Poz. 3525

Samorząd Województwa Mazowieckiego

Województwo Mazowieckie corocznie przeznacza środki finansowe na dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, położonych na obszarze województwa mazowieckiego w zakresie ochrony zabytków. Dotacje obejmują prace przy zabytkach, które są dostępne publicznie, posiadają istotne znaczenie historyczne, artystyczne lub kulturowe dla mieszkańców województwa mazowieckiego oraz są wpisane do rejestru zabytków. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane może obejmować nakłady konieczne na: sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich, przeprowadzenie badań konserwatorskich lub architektonicznych, wykonanie dokumentacji konserwatorskiej, opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich, wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego, sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz, zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku, stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku, odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki, odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności, odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych, modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności, wykonanie izolacji przeciwwilgociowej, uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych, działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu, zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej.

O dotację może ubiegać się każdy, kto jest właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru lub posiada taki zabytek w trwałym zarządzie i posiada tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego. O dofinansowanie nie mogą ubiegać się jednostki organizacyjne zaliczane do sektora finansów publicznych. Dotacja może zostać udzielona do 50% ogółu nakładów niezbędnych na wykonanie prac lub robót przy zabytku. W uzasadnionych przypadkach, jeżeli zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową, albo wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych lub jeżeli stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac konserwatorskich, restauratorskich lub

61

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 63 – Poz. 3525

robót budowlanych przy zabytku, dotacja może być udzielona do wysokości 100% nakładów. Maksymalna wnioskowana kwota dotacji wynosi 200 000 zł.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich

W zakresie działania M07 – Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich uwzględniono zachowanie i ochronę dziedzictwa kulturowego, kształtowanie przestrzeni publicznej i projekty dotyczące obiektów pełniących funkcje kulturalne. W ramach poddziałania pn. Badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społeczno-gospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowej, dofinansowaniu podlega ochrona zabytków i budownictwa tradycyjnego. W poddziałaniu 7.6 - Wsparcie na badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społeczno- gospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowej. Wsparcie w ramach tego typu operacji obejmuje odnawianie lub poprawę stanu zabytkowych obiektów budowlanych, służących zachowaniu dziedzictwa kulturowego, zakup obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie z przeznaczeniem na cele publiczne. Pomoc ma formę refundacji części kosztów kwalifikowalnych operacji. Beneficjentami mogą być: gmina lub instytucja kultury, dla której organizatorem jest JST. Wysokość pomocy ze środków EFRROW nie może przekroczyć 500 000 zł na miejscowość w okresie realizacji Programu, łącznie na inwestycje realizowane w ramach poddziałania: Badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społeczno- gospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowej oraz poddziałania Inwestycje w tworzenie, ulepszanie lub rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powiązanej infrastruktury – na zakres dotyczący budowy, przebudowy, modernizacji lub wyposażenia obiektów pełniących funkcje kulturalne oraz kształtowania przestrzeni publicznej.

W ramach poddziałania pn. „Inwestycje w tworzenie, ulepszanie lub rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powiązanej infrastruktury” dofinansowaniu podlegają inwestycje w obiekty pełniące funkcje kulturalne. W poddziałaniu 7.4 - Wsparcie inwestycji w tworzenie, ulepszanie i rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury, i powiązanej infrastruktury wsparcie obejmuje budowę, modernizację lub wyposażanie budynków pełniących funkcje kulturalne, w tym świetlic i domów kultury oraz ukształtowanie przestrzeni publicznej zgodnie z wymaganiami ładu przestrzennego.

62

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 64 – Poz. 3525

Pomoc ma formę refundacji części kosztów kwalifikowalnych operacji. Beneficjentami mogą być: gmina lub instytucja kultury, dla której organizatorem jest JST. Wysokość pomocy ze środków EFRROW nie może przekroczyć 500 000 zł na miejscowość w okresie realizacji Programu, łącznie na inwestycje realizowane w ramach poddziałania: Badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społeczno-gospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowej oraz poddziałania „Inwestycje w tworzenie, ulepszanie lub rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powiązanej infrastruktury” – na zakres dotyczący budowy, przebudowy, modernizacji lub wyposażenia obiektów pełniących funkcje kulturalne oraz kształtowania przestrzeni publicznej.

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG)

W ramach Mechanizmu Finansowego EOG możliwe są obszary wsparcia:  Różnorodność kulturowa: Program ma na celu rozwój kontaktów w zakresie wymiany kulturalnej oraz wymianę dobrych praktyk z tego obszaru pomiędzy Polską a państwami- darczyńcami: Islandią, Liechtensteinem i Norwegią. Współfinansowane będą następujące typy działań: ✓ organizacja wystaw, spektakli, koncertów, festiwali (w tym filmowych) i innych wydarzeń artystycznych, ✓ wspieranie współpracy oraz wymiany artystów w zakresie m.in. sztuk plastycznych, sztuk scenicznych, muzyki, fotografii, filmu i innych, ✓ wspieranie współpracy szkół artystycznych i uczelni artystycznych, ✓ współpraca ekspertów w dziedzinie nowoczesnych technik, dokumentacji, ochrony, konserwacji i promocji dziedzictwa kulturowego, zwalczania nielegalnego wywozu i wwozu oraz handlu skarbami kultury, zarządzania dziedzictwem narodowym, ✓ współpraca międzyinstytucjonalna instytucji kultury i archiwów. Następujący beneficjenci są uprawnieni do ubiegania się o dofinansowanie: ✓ państwowe i samorządowe instytucje kultury, instytucje filmowe, ✓ publiczne szkoły artystyczne i uczelnie artystyczne, ✓ uczelnie publiczne (w przypadku projektów realizowanych przez ich wydziały artystyczne oraz wydziały związane z: kulturoznawstwem, historią, dziedzictwem kulturowym, zarządzaniem kulturą), ✓ archiwa państwowe, ✓ jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, ✓ organizacje pozarządowe ze sfery kultury. Wartość i poziom dofinansowania projektu są następujące:

63

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 65 – Poz. 3525

✓ Małe projekty – wartość dofinansowania: od 50 000 euro do 150 000 euro. ✓ Duże projekty – wartość dofinansowania: od 150 000 euro do 1 000 000 euro. Poziom dofinansowania projektu: do 90% kosztów kwalifikowalnych projektu.  Konserwacja i rewitalizacja: Celem programu jest ochrona, zachowanie i udostępnianie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. W ramach programu współfinansowane będą następujące typy działań: ✓ rewitalizacja, konserwacja, renowacja i adaptacja na cele kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z otoczeniem (zakup wyposażenia może stanowić integralną część projektu), ✓ budowa, rozbudowa, remonty i przebudowa instytucji kultury (zakup wyposażenia może stanowić integralną część projektu), ✓ konserwacja zabytków ruchomych oraz zabytkowych księgozbiorów, zbiorów piśmienniczych, archiwaliów i zbiorów audiowizualnych, w tym filmowych, ✓ rozwój zasobów cyfrowych w dziedzinie kultury, w tym: digitalizacja zabytków ruchomych oraz zabytkowych księgozbiorów, zbiorów piśmienniczych, archiwaliów i zbiorów audio, audiowizualnych i filmowych oraz tworzenie wirtualnych instytucji kultury. Następujący beneficjenci są uprawnieni do ubiegania się o dofinansowanie: ✓ państwowe i samorządowe instytucje kultury, ✓ publiczne szkoły artystyczne i uczelnie artystyczne, ✓ publiczne uczelnie wyższe, ✓ archiwa państwowe, ✓ jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, ✓ kościoły i związki wyznaniowe, ✓ organizacje pozarządowe ze sfery kultury. Minimalna wartość dofinansowania projektu to 1 000 000 euro. Maksymalna kwota dofinansowania będzie wynosić 8 000 000 euro). Poziom dofinansowania projektu wynosi do 85% kosztów kwalifikowanych.

64

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 66 – Poz. 3525

11. Podsumowanie

Założeniem opracowania „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” jest poprawa stanu zasobów dziedzictwa kulturowego poprzez określenie działań edukacyjnych kierowanych do mieszkańców Gminy, organizacyjnych i finansowych kierowanych na elementy dziedzictwa kulturowego oraz upowszechnienie w świadomości społeczeństwa gminy potrzeb i zasad ochrony środowiska kulturowego.

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:  naukowego badania i dokumentowania zabytku,  prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku,  zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,  korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,  popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Obowiązek sporządzenia gminnego programu opieki nad zabytkami wynika z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) powinien sporządzić na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami.

Przy opracowaniu „Programu opieki nad zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” uwzględniono zapisy dokumentów na poziomie krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Zapisy „Programu” są zgodne z celami, zasadami i kierunkami wyznaczonymi przez krajowe, wojewódzkie i powiatowe dokumenty programowe.

Rejestr zabytków dla województwa mazowieckiego jest prowadzony przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie (Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, ul. Nowy Świat 18/20, 00-373 Warszawa). W rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego znajdują się 4 obiekty z terenu Gminy Dzierzgowo. Do wojewódzkiej ewidencji zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego wpisanych zostało 5 obiektów z terenu Gminy Dzierzgowo, natomiast w zakresie zabytków ruchomych w rejestrze zabytków ruchomych ujęto 33 obiekty.

Na podstawie analizy szans i zagrożeń występujących w otoczeniu oraz mocnych i słabych stron gminy, zdefiniowano następujące priorytety działań w zakresie opieki nad zabytkami Gminy Dzierzgowo: 1. Uwzględnienie dziedzictwa kulturowego jako elementu rozwoju Gminy

65

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 67 – Poz. 3525

Dzierzgowo. 2. Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego. 3. Dokumentacja i promocja oraz edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego gminy.

Jako kierunki działań realizacji „Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Dzierzgowo na lata 2018-2021” w ramach przyjętych priorytetów uznano: 1. Prowadzenie Gminnej Ewidencji Zabytków. 2. Uwzględnienie ochrony obiektów zabytkowych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i kontrola ich realizacji. 3. Ochronę i odnowę obiektów zabytkowych. 4. Promocję i popularyzację dziedzictwa kulturowego. 5. Edukację w zakresie ochrony dóbr kultury. 6. Wspieranie aktywności lokalnej mającej na celu poszanowanie dziedzictwa kulturowego.

W „Programie” określono szczegółowe zadania w ramach realizacji postawionych celów wraz z koncepcją procesu monitoringu, a także wskazano potencjalne źródła finansowania zadań z zakresu opieki nad zabytkami ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020, Samorządu Województwa Mazowieckiego, a także Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz środków w ramach mechanizmu finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

66

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 68 – Poz. 3525

12. Wykorzystane źródła danych

Akty prawne

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003, Dz.U. z 2017 r., poz. 2187 ze zm. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2017 r., poz. 1875 ze zm. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem, Dz.U nr 113, poz. 661.

Inne materiały i źródła internetowe

Bank Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 z uzupełnieniem na lata 2004- 2020, dostępne: http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/050617nsrk-uzupelnienie.pdf. Narodowy Instytut Dziedzictwa, www.nid.pl Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego, przyjęty uchwałą nr 180/14 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 7 lipca 2014 r. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020, zaakceptowany przez Komisję Europejską 12 lutego 2015 r., dostępny: https://www.funduszedlamazowsza.eu/wp-content/uploads/2017/12/regionalny- program-operacyjny-wojewodztwa-mazowieckiego-2014-2020.pdf. Rejestr zabytków województwa mazowieckiego, według stanu na lipiec 2018 r. Strategia Rozwoju Kultury w województwie mazowieckim na lata 2015-2020, przyjęta uchwałą 84/15 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 8 września 2015 r. Strategia Rozwoju Turystyki w województwie mazowieckim na lata 2014-2020, przyjęta uchwałą Sejmiku Województwa nr 81/15 z dnia 8 września 2015 r., dostępna: www.mazovia.pl/.../strategia_rozwoju_turystyki_w_wojewodztwie_ mazowieckim_na_lata_2014_-_2020.pdf. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku, przyjęta uchwałą Nr 158/13 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 28 października 2013 roku. Strona internetowa http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?gpmap=gp0. Strona internetowa http://dir.icm.edu.pl/Slownik_geograficzny/. Uchwała nr 94/19/2001 Rady Gminy Dzierzgowo z dnia 30 listopada 2001 r. w sprawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dzierzgowo. Uchwała nr 51/X/2007 Rady Gminy Dzierzgowo z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi: Brzozowo- Czary, Brzozowo-Dąbrowka, Brzozowo-Łęg, Brzozowo-Maje, Choszczewka, Dobrogosty, Dzierzgowo, Dzierzgówek, Kamień, Kitki, Krery, Kurki, Międzyleś, Nowe

67

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 69 – Poz. 3525

Brzozowo, Nowe Łączyno, Pęcherze, Pobodze, Ruda, Rzęgnowo, Stegna, Stare Brzozowo, Stare Łączyno, Sosnówka, Szpaki, Szumsk Tańsk-Chorąże, Tańsk- Grzymki, Tańsk-Kiernozy, Tańsk-Kęsocha, Tańsk-Przedbory, Umiotki, Wasiły, Wydrzywilk, Zawady i Żaboklik, gmina Dzierzgowo, Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego nr 41 poz. 1458 z dnia 28.03.2008 r. Uchwała nr XLII/315/2014 Rady Powiatu Mławskiego z dnia 29 października 2014 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Powiatu Mławskiego na lata 2014-2020 (dostępne: https://www.bip.powiatmlawski.pl/plik,17321,strategia-rozwoju-powiatu-mlawskiego-na- lata-2014-2020.pdf).

68

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 70 – Poz. 3525

Załącznik nr 1 Wykaz stanowisk archeologicznych ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków na terenie Gminy Dzierzgowo21 Numer Lp. Miejscowość Obiekt Chronologia stanowiska Brzozowo- 1 36-63/3 osada okres wpływów rzymskich Czary Brzozowo- ślady osadnictwa późne średniowiecze 2 36-63/7 Czary ślady osadnictwa okres nowożytny (XVI-XVIII w.) osada okres wpływów rzymskich Brzozowo- ślad osadnictwa średniowiecze (XII-XIII w.) 3 36-63/8 Czary ślad osadnictwa późne średniowiecze/ okres nowożytny ślad osadnictwa okres nowożytny (XVII-XVIII w.) ślad osadnictwa epoka brązu-epoka żelaza Brzozowo- 4 36-63/9 osada okres wpływów rzymskich Czary wieś nowożytna okres nowożytny (XVI-XVIII w.) Brzozowo- osada okres wpływów rzymskich 5 36-63/11 Czary ślady osadnictwa okres nowożytny (XVI-XVIII w.) Brzozowo- ślady osadnictwa późne średniowieczne 6 36-63/12 Czary ślady osadnictwa okres nowożytny (XVI w.) ślad osadnictwa epoka brązu-epoka żelaza 7 Brzozowo-Łęg 36-63/23 ślad osadnictwa późne średniowiecze 8 Brzozowo-Łęg 36-63/24 ślad osadnictwa okres nowożytny (XVI w.) ślad osadnictwa epoka brązu-epoka żelaza ślad osadnictwa starożytność 9 Brzozowo-Łęg 36-63/25 ślad osadnictwa późne średniowiecze ślad osadnictwa okres nowożytny (XVI w.) ślad osadnictwa późne średniowiecze/okres nowożytny 10 Brzozowo-Łęg 36-63/31 osada okres nowożytny (XVII-XVIII w.) ślad osadnictwa późne średniowiecze 11 Brzozowo-Maje 36-63/4 ślad osadnictwa okres nowożytny(XVI-XVIII w) późne średniowiecze/okres nowożytny 12 Brzozowo-Maje 36-63/5 wieś nowożytna (XV-XVI w./XVI-XVIII w.) 13 Brzozowo-Maje 36-63/6 ślady osadnictwa okres nowożytny 14 Dąbrówka 36-63/32 ślad osadnictwa okres nowożytny (XVI w.) 15 Dąbrówka 36-63/33 ślad osadnictwa okres nowożytny punkt osadnictwa wczesna epoka żelaza 16 Dzierzgówek 36-62/8 punkt osadnictwa XIV-XVI w. 17 Garlino 38-62/3 osada epoka brązu 18 Garlino 38-62/4 osada wczesna epoka żelaza 19 Kęsocha 36-62/5 cmentarzysko wczesna ep. żelaza 20 Kęsocha 36-62/6 cmentarzysko wczesne średniowiecze punkt osadnictwa wczesna epoka żelaza 21 Kitki 37-62/9 punkt osadnictwa średniowiecze punkt osadnictwa XVII-XIX w. cmentarzysko halsztat 22 Kitki 38-62/1 cmentarzysko okres rzymski IV w. cmentarzysko wczesne średniowiecze

21 Według danych Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, stan na lipiec 2018 r.

69

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 71 – Poz. 3525

Numer Lp. Miejscowość Obiekt Chronologia stanowiska 23 Kitki 38-62/2 osada wczesna epoka żelaza 24 Kostusin 38-63/1 znalezisko luźne znalezisko luźne 25 Krery 37-62/10 punkt osadnictwa średniowiecze cmentarzysko wczesna ep. żelaza 26 Łączyno Stare 36-62/4 cmentarzysko okres wpływów rzymskich cmentarzysko wczesne średniowiecze osada wczesna epoka żelaza 27 Łączyno Stare 36-62/29 osada XVI-XVIII w 28 Łączyno Stare 36-62/30 ślad osadnictwa XIV-XVI w. 29 Łączyno Stare 36-62/31 osada wczesna epoka żelaza 30 Łączyno Stare 36-62/32 osada wczesna epoka żelaza 31 Łączyno Stare 36-62/33 osada wczesna epoka żelaza ślad osadnictwa wczesna epoka żelaza 32 Łączyno Stare 36-62/34 ślad osadnictwa XVI-XVIII w. 33 Łączyno Stare 36-62/34 ślad osadnictwa okres wpływów rzymskich 34 Łączyno Stare 36-62/36 ślad osadnictwa XIV-XV w. osada wczesna epoka żelaza 35 Łączyno Stare 36-62/37 ślad osadnictwa XVI-XVIII w. 36 Łączyno Stare 36-62/38 osada wczesna epoka żelaza 37 Nowe Brzozowo 36-63/1 grodzisko średniowiecze 38 Nowe Brzozowo 36-63/2 skarb wczesne średniowiecze 39 Nowe Brzozowo 36-63/10 ślady osadnictwa okres nowożytny (XVI-XVII w.) 40 Pęcherze 36-63/14 ślad osadnictwa epoka kamienia-epoka brązu ślad osadnictwa wczesne średniowiecze (XII-XIII w.) 41 Pęcherze 36-63/15 ślad osadnictwa okres nowożytny (XVI-XVIII w.) ślad osadnictwa epoka brązu 42 Pęcherze 36-63/16 ślad osadnictwa późne średniowiecze/okres nowożytny 43 Pobodze 36-63/13 osada późne średniowiecze ślad osadnictwa epoka brązu 44 Pobodze 36-63/17 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze (XII-XIII w.) ślad osadnictwa epoka kamienia-epoka żelaza 45 Pobodze 36-63/18 ślad osadnictwa późne średniowiecze/okres nowożytny ślad osadnictwa epoka brązu 46 Pobodze 36-63/19 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze (X-XIII w.) 47 Rzęgnowo 38-63/3 cmentarzysko cmentarzysko ślad osadnictwa ślad osadnictwa 48 Rzęgnowo 38-63/4 ślad osadnictwa ślad osadnictwa ślad osadnictwa ślad osadnictwa 49 Rzęgnowo 38-63/5 osada osada 50 Rzęgnowo 38-63/6 ślad osadnictwa ślad osadnictwa 51 Rzęgnowo 38-63/10 ślady osadnictwa ślady osadnictwa 52 Rzęgnowo 38-63/15 wieś nowożytna wieś nowożytna 53 Rzęgnowo 38-63/16 ślady osadnictwa ślady osadnictwa

70

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego – 72 – Poz. 3525

Numer Lp. Miejscowość Obiekt Chronologia stanowiska 54 Stare Brzozowo 36-63/20 ślad osadnictwa późne średniowiecze późne średniowiecze/okres nowożytny 55 Stare Brzozowo 36-63/21 wieś nowożytna (XV-XVII w.) ślad osadnictwa epoka brązu 56 Stare Brzozowo 36-63/22 cmentarzysko epoka brązu ślad osadnictwa późne średniowiecze 57 Stare Brzozowo 36-63/27 ślad osadnictwa okres nowożytny ślad osadnictwa epoka brązu-epoka żelaza 58 Stare Brzozowo 36-63/28 ślad osadnictwa późne średniowiecze ślady osadnictwa okres nowożytny (XVI w..) 59 Stare Brzozowo 36-63/29 ślad osadnictwa okres nowożytny (XVII-XVIII w.) ślad osadnictwa późne średniowiecze/okres nowożytny 60 Stare Brzozowo 36-63/30 ślad osadnictwa okres nowożytny (XVII-XVIII w.) ślad osadnictwa Starożytność 61 Stegna 36-63/26 ślad osadnictwa okres nowożytny ślad osadnictwa epoka kamienia 62 Tańsk-Grzymki 37-62/13 ślad osadnictwa wczesna epoka żelaza ślad osadnictwa epoka kamienia 63 Tańsk-Grzymki 37-62/14 ślad osadnictwa epoka brązu osada XVI-XVIII w. Tańsk- 64 36-62/7 grodzisko XI w. Przedbory Tańsk- 65 36-62/8 osada XII-XIII w Przedbory Tańsk- 66 36-62/9 cmentarzysko wczesne średniowiecze Przedbory Tańsk- osada okres wpływów rzymskich 67 36-62/28 Przedbory osada XII-XIV w 68 Tańsk-Umiotki 37-62/5 osada XIV-XVI w. osada wczesna epoka żelaza 69 Tańsk-Umiotki 37-62/6 osada XII-XIV w. punkt osadnictwa wczesna epoka żelaza 70 Tańsk-Wasiły 37-62/3 punkt osadnictwa XIV-XVI w. 71 Tańsk-Wasiły 37-62/4 punkt osadnictwa XVI-XVIII w. ślad osadnictwa epoka kamienia 72 Tańsk-Wasiły 37-62/15 ślad osadnictwa wcz. epoka żelaza osada XIV w. Tańsk- 73 37-62/7 punkt osadnictwa XIV-XVI w. Wydrzywilk ślad osadnictwa ep. brązu-ep. Żelaza 74 Zawady 38-63/8 osada epoka brązu osada okres wpływów rzymskich 75 Zawady 38-63/9 osada epoka brązu 76 Zawady 38-63/11 ślady osadnictwa XVI w. 77 Zawady 38-63/12 ślady osadnictwa okres nowożytny 78 Zawady 38-63/13 wieś nowożytna XVII-XVIII w.

71