Maart/April 2011 2, nummer 1 Jaargang

PV-cluster verenigt TULiPPS maakt Solar Days: zich in Solar kunststof-glas ‘Zonne-energie niet Industry Platform modulesysteem langer luchtfietserij’

‡ ‡ ‡ ‡ ‡

‡ ‡ ‡ ‡ ‡ ‡

‡

14 23

32 39

Inhoudsopgave Hoogtepunt na hoogtepunt…

Nederlands pv-cluster sticht industrie-associatie 10 Het zijn mooie tijden voor zonne-energie beminnend Nederland. Op initiatief van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) Door tal van omstandigheden neemt de (publieke) interesse voor en Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) heeft het Neder- zonne-energie hand over hand toe. In de komende maanden dienen landse solar pv-cluster zich verenigt in het Solar Industry Platform. zich daarbij nieuwe hoogtepunten aan. Zo vinden van 7 tot en met Missie is het ondersteunen van de Nederlandse solar industrie. 15 mei de Solar Days plaats. Gedurende deze periode wordt zonne- energie in Nederland bij tal van verschillende doelgroepen gepro- ‘Succes af te meten aan ontstaan werkgelegenheid’ 14 moot door de organisatie van zo’n honderdvijftig evenementen. Solliance beleefde begin maart haar officiële start met het ontvangen van de beschikking van de provincie Noord-Brabant. Een gesprek met In deze editie van Solar Magazine treft u daarom een special over de de algemeen directeur Hein Willems en enkele leden van het kernteam Solar Days aan. Deze vindt u vanaf pagina 21 tot en met pagina 31. Na van Solliance, leert echter dat het orgaan in de maanden voorafgaand de Solar Days zal begin juli in Friesland een volgend, voor promotie aan deze feestelijke happening al belangrijke stappen heeft gemaakt. van zonne-energie, belangrijk evenement plaats. Het gaat in dit geval om de Frisian Solar Challenge. Op de voorpagina trof u al een TULiPPS Solar ontwikkelt kunststof-glas modulesysteem 17 foto aan van de DONG Energy Frisian Solar Challenge die gemaakt is Een module zonder aluminium frame, maar met kunststof achterzijde door Jacob van Essen. Ook dit jaar zullen raceteams met zonneboten waarin diverse functies geïntegreerd zijn. Het is in een notendop het vanuit de hele wereld naar Nederland komen. Tezamen dragen alle nieuwe product van de start-up TULiPPS Solar. Medio 2012 hoopt di- evenementen bij aan de creatie van een thuismarkt voor de Neder- recteur Paul Stassen het pv-modulesysteem commercieel te lanceren. landse solar industrie.

Solland Solar pakt door 19 Verder praatte ik in het vorige nummer van Solar Magazine op deze Het jaar 2010 was voor Solland Solar een bijzonder jaar. Zo introdu- plek over de goednieuwsshow. Ten onrechte wekte ik in mijn voor- ceerde het bedrijf een nieuwe technologie en staat het momenteel te woord mogelijkerwijs de indruk dat Solland Solar en Helianthos niet koop. ‘Wij zitten midden in het verkoopproces en midden in het proces tot die goednieuwsshow behoren. Het tegendeel is echter waar. Zo van lancering van de eerste Sunweb-modules’, aldus Henk Roelofs. toonde Solland Solar-directeur Henk Roelofs met zijn enerverende le- zing tijdens de workshops bij de presentatie van de Roadmap Zon op ‘Zonne-energie is geen luchtfietserij meer’ 23 Nederland, dat Solland Solar in het internationale speelveld nog altijd Van 7 tot en met 15 mei vinden in Nederland voor de derde keer de een prominente rol speelt en in de toekomst ook zal blijven spelen. Solar Days plaats. ‘Wij streven er naar om in Nederland samen met onze Meer over de toekomstvisie van Henk Roelofs leest u op pagina 19. partners gedurende de Solar Days honderdvijftig verschillende evene- menten te organiseren’, stelt Gerard van Amerongen van Holland Solar. Met de Roadmap Zon op Nederland is ook een ander hoogte- punt genoemd. Als uitgever bij EG Media hadden wij de eer om SunNed-formule gelanceerd voor installatiebranche 29 de publieksversie van deze Nederlandse pv-roadmap in samen- In de strijd om installerend Nederland aan de zonne-energie te krij- werking met het projectteam te mogen realiseren. De roadmap gen, slaat Facility Service & Management momenteel een belangrijke – die wij al presenteerde in de vorige editie van ons blad – is via slag. Op 1 april heeft de Tilburgse onderneming de zogenaamde www.solarmagazine.nl te downloaden en toont voor Nederland SunNed-formule gelanceerd. Hiermee mobiliseert het bedrijf instal- onder meer kansen op het gebied van gebouwgeïntegreerde lateurs om actief zonnestroom zonder subsidie in de markt te zetten. toepassingen. Over dit onderwerp staat in deze editie een artikel waarin gesproken wordt met Ubbink, Unidek en Smart Chain. Nederlandse industrie stort zich op Verder leest u in deze editie nog tal van andere verhalen: van een gebouwgeïntegreerde zonne-energietoepassingen 38 gesprek met de kartrekkers en onderzoekers van Solliance tot Geïntegreerde pv-systemen voor de gebouwde omgeving en infra- de oprichting van de industrieassociatie Solar Industry Platform. structuur worden voor Nederland als belangrijke marktkansen gezien. Kortom, het team van Solar Magazine wenst u veel leesplezier toe! De industrie pakt de bijbehorende uitdagingen momenteel met beide handen op. Een gesprek met Unidek, Ubbink en Smart Chain. Edwin Gelissen-Van Gastel, Hoofdredacteur

3 Avantis: ‘In 2011 solar starterscentrum en Alinement binnenhalen’

René Seijben heeft voor 2011 forse ambi- cellen in Europa te produceren. Gelukkig land Solar dit voor elkaar weet te krijgen, ties. De directeur van European Science & is er een grote groep actief die zegt dat ontstaat een nieuwe ontwikkeling waarbij Business Park Avantis wil dit kalenderjaar dit wel degelijk mogelijk is. Door up- en volledig geïntegreerde systemen gepro- niet alleen cel- en modulefabrikant Aline- downstream te combineren en innovatieve duceerd worden. Dit zal er toe leiden dat ment definitief naar Heerlen halen, maar nieuwe technologieën te gebruiken, zijn ook producenten van inverters moge- op Avantis ook een starterscentrum voor de kosten zodanig te reduceren dat er een lijkerwijs naar dit businesspark komen. solar ondernemers oprichten en module- voorsprong op Aziatische producenten Naast de komst van nieuwe bedrijven productie bij Solland Solar faciliteren. genomen kan worden. Alinement is daar vormt ook de Hogeschool Zuyd voor ons het perfecte voorbeeld van. Deze nieuwe een belangrijke peiler. Dit is een duurza- ‘In 2010 hebben we onder meer het onderneming gaat van wafer tot module me wijk waar vier energiezuinige en slim- testlaboratorium van Photon naar Avan- geïntegreerd produceren, in één fabriek. me gebouwen ontwikkeld, gerealiseerd, tis gehaald. Op het Duitse grondgebied Daarbij zijn de gesprekken met Alinement geëxposeerd en geëxploiteerd worden. van ons bedrijventerrein test Photon nu om dit hier in Heerlen te gaan doen in een In deze wijk zal onder meer energieop- realtime modules’, vertelt Seijben. ‘Het vergevorderd stadium. De gehele vergun- wekking via pv-systemen plaatsvinden. aantrekken van Photon is een van de sig- ningsprocedure is daarbij zelfs al in gang Avantis wordt met de optelling van al nalen dat de sector weer in de lift zit. Door gezet en wij staan op het punt de eerste deze ontwikkelingen de broedplaats voor de crisis was het de afgelopen twee jaar schetsen van de fabriek naar de commissie geïntegreerde pv-systemen. De realisatie moeilijker om bedrijven aan te trekken en Ruimtelijke Ordening te sturen.’ van een starterscentrum voor startende daar komt nu verandering in. Een van de bedrijven moet daarbij het spreekwoor- grote ‘vissen’ waar wij mee bezig zijn is cel- Naast de komst van Alinement vindt delijke toefje op de taart worden. De en modulefabrikant Alinement. Binnen de momenteel bij Solland Solar onderzoek creatie van een dergelijk starterscentrum pv-industrie is een stroming van mening plaats naar de mogelijkheid om modules is een van de doelen die we willen verwe- dat het niet meer mogelijk is om zonne- te gaan produceren. Seijben: ‘Als ook Sol- zenlijken in het kalenderjaar 2011.’

Demo zonnecellen in Peter van der Vleuten start nieuwe gebouw met RAAK-geld onderneming Solar Technology Transfer

Een consortium van Hogeschool Zuyd, Peter van der Vleuten heeft samen met zijn compagnon Shaoxian Zhang Solar Technology Avans Hogeschool, TU Eindhoven, Wagen- Transfer opgericht. De onderneming wil een brug slaan tussen de R&D naar zonnecellen in ingen Universiteit, TNO, Bamboo Solutions, Europa en de Verenigde Staten en de zonnecelproductie in Azië. De rolverdeling weer- Cauberg-Huygen Ingenieurs, Solland Solar, spiegelt de sterktes van alle betrokken werelddelen, meent Peter van der Vleuten, en dus Scheuten Solar en Solar Modules Nederland wint iedereen door samen te werken en technologie uit te wisselen. Vanaf de High Tech heeft 750.000 euro RAAK-subsidie gekregen Campus Eindhoven analyseert Solar Technology Transfer trends en kansen in de industrie om demonstratieprojecten voor de integratie en verspreidt die over de keten van relevante kennisinstellingen, R&D-partijen, producen- van zonnecellen in de gebouwschil uit te ten en investeerders. Solar Technology Transfer werkt momenteel aan het eerste project: voeren. Hogeschool Zuyd is penvoerder van een concept voor de vacuümvrije massaproductie van CIGS-panelen. Door het luchtledige het project. ‘We moeten deze zonnecellen in- achterwege te laten, kan de productie sneller, terwijl de machines en het gebruik ervan tegreren in de gebouwschil’, stelt Zeger Vroon goedkoper uitvallen. Solar Technology Transfer coördineert de samenwerking tussen part- van Hogeschool Zuyd. ‘ ners uit Amerika, Europa en Azië om deze technologie te realiseren.

TNO presenteert wegdek met geïntegreerde zonnecellen

TNO heeft eind januari de SolaRoad ge- presenteerd. Dit is het eerste Nederlandse wegdek met geïntegreerde zonnecellen. So- laRoad is ontwikkeld door TNO in samenwer- king met provincie Noord-Holland, de Ooms Avenhorn Groep en Imtech. Het product combineert de functionaliteiten van wegdek en zonnecellen. Op de ruim 137.000 kilome- ter aan wegen in Nederland valt meer dan genoeg zonlicht om alle voertuigen die erop rijden, te kunnen aandrijven met elektriciteit uit zonne-energie. In 2012 wil TNO het eerste pilotproject in de vorm van een zonnefiets- pad openen in Noord- Holland. Daartoe is door alle betrokken partijen eind januari een overeenkomst getekend.

4 Derde editie The Solar Future in teken van internationale trends

In het Utrechts Mediaplaza vindt op 21 april de bedrijf met vijftienduizend medewerkers en gaat doormaken. Verder zal Roland Berger een derde editie van The Solar Future plaats. Het werkt aan een aanzienlijke kostenreductie voor presentatie geven over een onderzoek voor evenement brengt ondernemers, investeer- de productie van zonnepanelen. De buiten- de Duitse pv-branchevereniging over hoe de ders, regionale overheden en andere belang- landse sprekers laten zien hoe sterk de prijzen Duitse industrie moet acteren ten opzichte van stellenden voor zonne-energie samen. ‘Met van zonnepanelen zullen dalen en wat de de Aziatische industriële grootmachten. Via pa- de conferentie willen wij een breed publiek grootste markten worden. Nog niet iedereen rallelsessies in de middag worden vervolgens een platform bieden waarop zij geïnformeerd heeft namelijk door hoe groot en snel het gaat de internationale ontwikkelingen in perspec- worden over internationale ontwikkelingen en in de industrie en landen om ons heen. Zo zal tief voor de Nederlandse markt geplaatst. trends’, vertelt Edwin Koot, ceo van het orga- Leggett aan de hand van zijn Triple Crunch- Kortom, de derde editie van The Solar Future niserende Solarplaza. Net als vorig jaar hoopt theorie zijn visie geven waarom zonne-energie vertaalt het grote geweld vanuit het buiten- Koot met The Solar Future weer zo’n tweehon- al op zeer korte termijn een explosieve groei land naar kansen voor Nederland.’ derd bezoekers te trekken. De thema’s van de conferentie zijn dit jaar onder meer interna- tionale industriële trends, de kansen voor een Nederlandse pv-industrie en de nieuwe initiatieven in de Nederlandse markt. Koot: ‘Wij focusseren dit jaar nog meer op de strategi- sche aspecten van de solar industrie. Dit doen we via een aantal buitenlandse topsprekers zo- als Jeremy Leggett van Solar Century en Mario Zen van LDK Solar. LDK Solar is een gigantisch

CentroSolar start PV-privéplan SolarExcel bouwt

Zonnepanelenproducent CentroSolar start een PV-privéplan. Het is de onofficiële opvolger van proeffabriek in Limburg het PC-privéplan, dat eind jaren negentig bij bedrijven in opkomst raakte. Het PV-privéplan stelt werknemers in staat om collectief en daardoor goedkoop zonnepanelen te kopen. Erik de Leeuw, SolarExcel heeft bekendgemaakt met hulp commercieel directeur van CentroSolar Benelux: ‘Het verantwoord omgaan met energie en milieu van het innovatiefonds van de Provincie vormt bij veel bedrijven onderdeel van hun beleid rond Maatschappelijk Verantwoord Onderne- Limburg en NV Industriebank LIOF in Noord- men. Doordat werknemers de mogelijkheid krijgen om collectief tegen een lage prijs op zonne- Limburg een proeffabriek te bouwen die energie over te gaan, zorgen werkgevers ervoor dat hun CO2-voetafdruk drastisch daalt.’ lichtmanagement folie voor zonnecellen gaat produceren. Deze folie elimineert de reflectie van licht op zonnecellen, waardoor Jac Hanssen interim-directeur SMNL de opbrengst van de zonnecel toeneemt en de golflengte van invallend licht voor elk type Jac Hanssen is benoemd tot interim-directeur van Solar Modules Nederland. Hij heeft de zonnepaneel wordt geoptimaliseerd. De folie opdracht om het bedrijf destap van start-up naar volwassen onderneming te laten maken. is ontwikkeld door de Ben Slager, Bart Kranz John van Laarhoven blijft overigens aan de onderneming verbonden. De oprichter gaat zich en Ko Hermans, ondersteund door een aantal concentreren op productontwikkeling en het begeleiden van speciale projecten. Hanssen: ‘Van investeerders. Op korte termijn wordt in Laarhoven heeft de afgelopen periode vanuit het niets een fabriek productieklaar gemaakt. Noord-Limburg gestart met de bouw van een Het resultaat is een faciliteit waar een enthousiaste groep medewerkers dagelijks een kwalitatief eerste pilot productielijn en vervolgens werk hoogwaardig product vervaardigt. Nu moet het bedrijf echter een volgende fase in. De pro- geboden aan twintig mensen. In de proefop- ductie moet een hoger volume bereiken en de organisatie wordt verder geprofessionaliseerd. stelling wordt de massaproductie van de folie Daarnaast kijken wij naar het toevoegen van een Building Integrated PV-module aan het pro- getest en geoptimaliseerd. In de volgende ductportfolio. Dit kan namelijk een onderscheidende module worden voor de Europese markt.’ fase wordt de productie opgeschaald.

Studenten TU Delft Oskomera eerste officiële bouwen zonnewoning Nederlandse PV CYCLE inzamelpunt

Spanje heeft een team van studenten en Oskomera Solar Power Solutions (OSPS) is het eerste officiële PV CYCLE inzamelpunt in Neder- onderzoekers van de TU Delft geselecteerd land. PV CYCLE is een non-profit organisatie in Brussel die het terugnemen en recyclen van voor de Solar Decathlon, een wedstrijd waarbij pv-panelen promoot. ‘OSPS heeft duurzaamheid en het eindelevensverhaal van duurzame universiteiten een duurzaam huis met onder producten hoog in aanzien staan en ook het inzamelen en recyclen van oude en/of kapotte meer zonne-energie ontwerpen en bouwen. panelen’, vertelt Dennis Gieselaar van OSPS. ‘Wij willen samen met andere leden van PV CYCLE Het Delftse studententeam is het enige Neder- een bijdrage leveren aan nieuwe standaarden omtrent duurzaamheid.’ Door de overeenkomst landse en een van de twintig teams die door tussen OSPS en PV CYCLE is het mogelijk om sinds januari 2011 verschillende types van fotovol- het Spaanse Ministerie van Ontwikkeling zijn taïsche panelen naar het magazijn in Deurne sturen. Vanuit daar worden de panelen naar PV geselecteerd voor de Solar Decathlon 2012. CYCLE getransporteerd alwaar ze op de juiste manier worden gerecycled.

5 ;/05-034:63(9

 .3(::-69:63(9

;/,94(39,*,0=,9796+<*;065

6\YZVS\[PVUZ! ;OPUÄSTZVSHY  *Y`Z[HSSPaH[PVUMVY*0.:  :LSLUP\TKLWVZP[PVUMVY*0.:  (J[P]H[PVUMVY*K;L  *VU[HJ[ÄYPUN .SHZZMVYZVSHY  ;*6MVY*K;LHUK[OPUÄSTZPSPJVU  :[YLUN[OLUPUNHUK[V\NOLUPUN

;OLYTHSWYVJLZZZVS\[PVUZTH`JOHSSLUNL`V\YZVSHYPKLHZ *OHSSLUNL\Z *HSS[VKH`HUK^L»SSL_WSHPUOV^[OLYTHSWYVJLZZLZJHU^VYRMVY`V\ ^^^ZTP[V]LUZJVT‹;LS!   ‹PUMV'ZTP[V]LUZJVT

([:TP[6]LUZ^LKLZPNUHUKTHU\MHJ[\YL[OLYTHSWYVJLZZZVS\[PVUZMVY OPNO]VS\TLTHU\MHJ[\YPUN>P[OKLJHKLZVML_WLYPLUJLPU[OLNSHZZ KPZWSH`ZLSLJ[YVUPJZHUKZVSHYPUK\Z[YPLZ^L»YLJVUZ[HU[S`PUUV]H[PUN ;VKH`^LMVJ\ZVUZVSHYHWWSPJH[PVUZHJ[PUNHZHUL_WLY[WHY[ULY[V THU\MHJ[\YLYZHPTPUNMVYJVZ[LMMLJ[P]LTHZZWYVK\J[PVU

DGYHUWHQWLHDSULO$LQGG  ;/05-034:63(9 voetsalpine en Neways gaan productie zonnepaneel Suncycle verzorgen

Suncycle is in zee gegaan met voetsalpine en Ook TNO en de Radboud Unversiteit Nijmegen samenwerkingsovereenkomst gesloten met De Neways Electronics voor de productie van haar leveren een bijdrage. Met deze eerste produc- Hoeve. Dit is een platform van honderdzestig  .3(::-69:63(9 concentrated pv-zonnepanelen. Peter Penning ten gaan we aantonen dat de technologie ook varkensboeren binnen en buiten de regio. Als en Roy Bijl bedachten enkele jaren geleden dit op grotere schaal werkt.’ Eind december werd de eerste pilot naar tevredenheid verloopt zijn zonnepaneel dat zonlicht concentreert op een bekend dat het op de High Tech Campus ge- Voetsalpine en Neways al in staat om komend kleine zonnecel. ‘De vorig jaar gepresenteerde vestigde Suncycle participeert in het duurzame kalenderjaar enkele honderdduizenden exem- plannen zijn concreter geworden en daarmee energieproject Agro Solar Realisatie (ASORE). plaren van ons product te produceren voor een ;/,94(39,*,0=,9796+<*;065 zeer actueel’, vertelt Penning. ‘In de maanden In dit project gaat het bedrijf haar innovatieve oppervlakte van zestigduizend vierkante meter. en april mei komen de eerste producten uit de zonnecollectoren testen in de agrarische Op basis van de pilotresultaten hopen wij rond fabriek. Daarbij tekent Neways Electronics voor sector met als start vijfhonderd vierkante november met de eerste seriematige productie de electronica en voetsalpine voor de produc- meter op het dak van een boerenbedrijf in de te starten. 2012 staat daarmee nog overeind als 6\YZVS\[PVUZ! tie van de grote onderdelen en de assemblage. gemeente Deurne. ‘Daartoe hebben wij een het jaar van eindproductlancering.’ ;OPUÄSTZVSHY ‘Beheer grote zonneboilers ondergeschoven kindje’ Rena stapt in SoLayTec  *Y`Z[HSSPaH[PVUMVY*0.: In Nederland zijn zo’n 150.000 kleine ‘standaard’-zonneboilers geïnstalleerd op individuele wonin- De Duitse zonnecel machineproducent  :LSLUP\TKLWVZP[PVUMVY*0.: gen. Dit zijn volledig door de fabrikant gestandaardiseerde systemen bestaand uit een combinatie Rena neemt een belang in solar start-up van op elkaar afgestemde producten: van collector tot regeling, pomp, opslagvat en warmtewis- SoLayTec. Behalve Rena, investeert ook de  (J[P]H[PVUMVY*K;L selaar. ‘Eenmaal geïnstalleerd zijn de systemen in het algemeen bedrijfzeker en behoeven weinig N.V. Brabantse Ontwikkellings Maatschappij specifiek onderhoud’, vertelt Egbert Gramsbergen van RE-Source Solar. ‘Bij grote zonneboilers is (BOM) in Solaytec. Beide partijen stoppen  *VU[HJ[ÄYPUN de situatie geheel anders. Deze systemen zijn meestal niet standaard en geplaatst op platte daken samen zo’n zes miljoen euro in de start-up. van bedrijfsgebouwen, flats en dergelijke. Door de complexiteit van de systemen, het ontbreken Rena verstrekt momenteel risicodragend .SHZZMVYZVSHY van klachten en preventief onderhoud, lopen de systemen risico om niet goed te functioneren. Dit vermogen, maar zal pas van de zomer een gaat naar alle waarschijnlijkheid in Nederland om een behoorlijk aantal, het beheer van grote zon- daadwerkelijk belang in Solaytec nemen.  ;*6MVY*K;LHUK[OPUÄSTZPSPJVU neboilers lijkt namelijk een ondergeschoven kindje. Daardoor wordt het besparingspotentieel niet Tegen die tijd zullen de Duitsers samen met gehaald en kunnen kostbare schades optreden. Een simpel rekenvoorbeeld maakt de noodzaak de BOM een meerderheidsaandeel hebben.  :[YLUN[OLUPUNHUK[V\NOLUPUN van preventief onderhoud duidelijk. Voor een installatie van tweehonderd vierkante meter kan Tot nu toe was onderzoeksinstituut TNO de preventief onderhoud à zeshonderd euro per jaar, de jaarlijkse energiebesparing van drieduizend enige aandeelhouder van SoLayTec. SoLayTec ;OLYTHSWYVJLZZZVS\[PVUZTH`JOHSSLUNL`V\YZVSHYPKLHZ euro per jaar zeker stellen. Bovendien kunnen reparaties van vorstschade of verstoppingen – die verwacht verder dit jaar haar Atomic Layer per schadegeval al snel tot een kostenpost van vijfduizend euro oplopen – zo vermeden worden.’ Deposition machine te verkopen. *OHSSLUNL\Z Workshops Solar Organisatie Intersolution tevreden Technology vervolgt over verloop derde editie *HSS[VKH`HUK^L»SSL_WSHPUOV^[OLYTHSWYVJLZZLZJHU^VYRMVY`V\ In de afgelopen twee maanden hebben op ^^^ZTP[V]LUZJVT‹;LS!   ‹PUMV'ZTP[V]LUZJVT de High Tech Campus Eindhoven vier Solar Technology Workshops plaatsgevonden. De workshops werden georganiseerd door initi- ator Mikrocentrum, Free Energy Consulting en de High Tech Campus Eindhoven in samen- werking met de N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij en Solliance en met financiële ondersteuning van Agentschap NL en de gemeente Eindhoven. Iedere editie stond er een specifieke solar technologie centraal. Meer dan 850 verschillende deelnemers heb- ben uiteindelijk een of meerdere van de vier Bij Flanders Expo in het Belgische Gent vond aan het begin van dit kalenderjaar de derde editie workshops bezocht. Vanwege de overweldi- van Intersolution plaats. Het evenement is de afgelopen jaren uitgegroeid tot de solar vakbeurs gende belangstelling en de positieve reacties voor de Benelux. De derde editie telde maarliefst honderdveertig exposanten en zo’n twaalfdui- van deelnemers die uit de gehouden enquête zend vierkante meter beursruimte. Van producenten tot groothandelaars, installateurs en diverse naar voren komen, wil het Mikrocentrum projectontwikkelaars gaven acte de presence. Na drie dagen beurs leidde de eindbalans tot een vervolgactiviteiten ontplooien die aansluiten bezoekersaantal van zo’n 4.500 professionals uit 23 landen. Het hoge percentage Nederlandse op de behoeften vanuit de markt. Hierbij bezoekers van 21 procent viel de organisatie daarbij tot tevredenheid van de organisatie op. Ook wordt rekening gehouden met de informatie dit jaar kende Intersolution enkele primeurs zoals panelen met een celrendement hebben van 21,1 ([:TP[6]LUZ^LKLZPNUHUKTHU\MHJ[\YL[OLYTHSWYVJLZZZVS\[PVUZMVY van Roadmap ‘Zon op het Nederland’. Zodra procent, wat leidt tot een modulerendement van 18,6 procent. Verder waren er nog vele andere OPNO]VS\TLTHU\MHJ[\YPUN>P[OKLJHKLZVML_WLYPLUJLPU[OLNSHZZ vervolgactiviteiten bekend zijn zullen de kleine en grote nieuwigheden op het gebied van pv en thermische systemen van omvormers tot KPZWSH`ZLSLJ[YVUPJZHUKZVSHYPUK\Z[YPLZ^L»YLJVUZ[HU[S`PUUV]H[PUN deelnemers per e-mail en via www.solar- kabels en bevestigingsmaterialen. In 2012 breidt Intersolution de beursoppervlakte hoe dan ook technology.nl geïnformeerd worden. uit tot minimaal 14.000 vierkante meter. Het evenement vindt plaats op 12, 13 en 14 januari 2012. ;VKH`^LMVJ\ZVUZVSHYHWWSPJH[PVUZHJ[PUNHZHUL_WLY[WHY[ULY[V THU\MHJ[\YLYZHPTPUNMVYJVZ[LMMLJ[P]LTHZZWYVK\J[PVU 7

DGYHUWHQWLHDSULO$LQGG  6RODUFRQQHFWB$LQGG

6XQ0DVWHU;6 *HHQJHSX]]HOPHW XZ39SDQHHO EHUHLN.LMNYRRUPHHULQIRUPDWLHHQRQ]HÁH[LEHOHVHUYLFHRS ]LMQERYHQGLHQYHUVFKLOOHQGHFRQÀJXUDWLHVPRJHOLMNGDQN]LMKHWXLW]RQGHUOLMNHKRJHVSDQQLQJV WHVOXLWHQRS]RZHODPRUSKHGXQQHÀOPRINULVWDOOLMQH]RQQHSDQHOHQ2SHONH6XQ0DVWHU;6 ELMQDHONW\SH]RQQHSDQHHORSGHPDUNW=RGDWHHQ0DVWHUYROW6XQ0DVWHU;6SHUIHFWLVDDQ QLHWQRGLJ'H0DVWHUYROW6XQ0DVWHU;6UDQJHQHWJHNRSSHOGHVRODURPYRUPHUV¶SUDDW·PHW 0RHWXYHHOSX]]HOHQRPGHMXLVWHFRQÀJXUDWLHYRRUXZVRODUV\VWHHPWHYLQGHQ"+HOHPDDO 0DVWHUYROWZHUNWDOWLMG« ZZZPDVWHUYROWVRODUQO  INTERNATIONAAL Legertenten wekken energie op heerder. Hierdoor mogen bedrijven op de Ant- Active Capital Company Het Amerikaanse leger doet onderzoek naar werpse rechteroever voortaan zonnepanelen flexibele, draagbare, lichtgewicht zonnecel- plaatsen tot een maximaal vermogen van vijf investeert in Smit Ovens len om te plaatsen op legertenten. De tenten megawatt per installatie. zouden zo elektriciteit kunnen leveren aan de Smit Ovens heeft investeringsmaatschap- soldaten, waardoor batterijen, computers en IKEA Duitsland plaatst veertien pij Active Capital Company (ACC) bereid andere spullen kunnen worden opgeladen vierkante kilometer zonnepanelen gevonden een kapitaalinjectie te doen in zonder aparte generators. De zonnecellen zijn Twee IKEA-filialen in Duitsland zijn voorzien Smit Ovens. De investeringsmaatschappij ontwikkeld in samenwerking met PowerFilm. van viertienduizend vierkante kilometer zon- verkrijgt zo de meerderheid van de aande- nepanelen. De verwachte jaarlijkse opbrengst len. De injectie ondersteunt de agressieve Italië bouwt ’s werelds grootste is 449.000 kilowattuur. Niet alleen in Duitsland, groeiplannen van Smit Ovens. De leverancier carport met zonnepalen maar ook in de Verenigde Staten laat IKEA van thermal equipment & processes voor In het Italiaanse plaatsje Piadena wordt ’s op verschillende vestigingen zonnepanelen pv-industrie wil de komende jaren explosief werelds grootste carport met zonnepanelen plaatsen. Daar wordt in Californië negentig groeien. ‘Het was heel belangrijk voor ons gebouwd. De parkeergarage krijgt een dak procent van de energieconsumptie van de dat ACC in staat was om snel de noodzake- met een vermogen van 5,9 megawattpiek, vestigingen met zonne-energie ingevuld. lijke details te doorgronden en dat zij hun geleverd door 24.700 zonnepanelen die in toegevoegde waarde al tijdens de transactie totaal 13.000 vierkante meter beslaan. Het Italië en Frankrijk verlagen feed-in-tarieven waar konden maken’, vertelt Wiro Zijlmans Duitse Phoenix Solar is verantwoordelijk voor Het Italiaanse Ministerie van Economische van Smit Ovens. ‘Wij willen de komende vijf de bouw en het onderhoud van het systeem. Ontwikkeling heeft overeenstemming bereikt jaar de omzet jaarlijks met vijftig procent met de Italiaanse vereniging van pv-bedrijven zien groeien.’ Ook René van der Velden en Honda werkt aan laadstation zonne-energie (GIFI) om te komen tot een aanpassing van Dick Zeldenthuis, managing directors van Autoproducent Honda werkt aan een ge- de feed-in-tarieven. Vanaf juni zal de stroom ACC, zijn in hun nopjes: ‘Met een onder- avanceerd laadstation voor elektrische auto’s productie van nieuwe installaties minder nemend, gepassioneerd, resultaatgericht met stroom uit zonnepanelen. Het gaat om beloond worden. Hoeveel gekort wordt is nog managementteam en leidende marktpositie een tien kilowatt laadstation met door Honda niet bekend. Inmiddels heeft ook Frankrijk de in thermal equipment, is Smit Ovens een geproduceerde zonnepanelen op het dak. Het feed-in-tarieven verlaagd voor zonne-energie aantrekkelijke investering voor ons.’ station is bedoeld voor elektrische motoren met zo’n twintig procent. Bovendien is in de en auto’s. Volgens Honda doet het laadstation nieuwe regeling een bepaling opgenomen er minder dan zes uur over om een elektrisch dat pv-installaties met vermogen groter dan DELTA bouwt voertuig volledig op te laden. honderd kilowatt aanbesteed moeten worden. ‘zonnebos’ in Terneuzen Haven Antwerpen versoepelt ‘Spray efficiënter dan zonnepaneel’ regels voor zonne-energie Het Amerikaanse New Energy Technologies DELTA gaat de komende maanden een ‘zon- In het Antwerpse havengebied konden bedrij- (NET) zegt zonne-energieopwekkende ramen nebos’ realiseren bij het nieuwe trainingscen- ven slechts beperkt zonnepanelen plaatsen. te ontwikkelen die driemaal efficiënter zijn dan trum van Bio Base Europe in Terneuzen. Het Reden was de schaalgrootte: het havenbedrijf zonnepanelen. De technologie, SolarWindow, gaat om de levering en installatie van negen was als kleine netbeheerder niet in staat om is gebaseerd op een spray. Diverse ging NET al fotovoltaïsche suntrackers. Bij een suntracker veel groenestroom-certificaten te kopen. Het voor met de aankondiging van een dergelijke worden fotovoltaïsche zonnecellen op een beheer van de elektriciteitsdistributie wordt spray. NET zegt tien keer zoveel zonne-energie paal van zo’n 5,5 meter hoog geplaatst die nu overgedragen aan een andere netbe- uit kunstlicht te halen dan haar concurrenten. meedraaien met de zon. Er wordt gebruik gemaakt van Sunweb-zonnecellen van Solland Solar. Bij het project is ook Wolter & Dros betrokken. Het bedrijf zal zorgen voor Koeweit gaat Promovendus TU Delft plaatsing en installatie van de suntrackers. zonnepanelen testen ontwikkelt ETP-CVD met hulp van ECN productietechniek Scheuten Solar opent Koeweit gaat zonnepanelen testen en Promovendus Michael Wank van de TU kantoor in Engeland daarmee de eerste stappen zetten op het Delft heeft aangetoond dat de productie- gebied van duurzame energie. Verschil- snelheid van goedkope zonnecellen via Scheuten Solar heeft de deuren geopend lende zonnepanelen zullen bij extreme expanderend thermisch plasma chemische van haar Engelse verkoopkantoor in Milton weersomstandigheden in de praktijk damp depositie (ETP-CVD) met een factor Keynes. De voorgenomen plannen van de worden getest. De extremiteiten zijn het tien kan worden verhoogd. Deze productie- Britse regering met betrekking tot de subsi- gevolg van het woestijngebied waar hitte, techniek is ontwikkeld door de Technische dietarieven voor zonne-energie betekenen zand en kou aan de orde van de dag zijn. Universiteit Eindhoven en het project van een groei van de solar markt in de komende Energieonderzoek Centrum Nederland Wank is uitgevoerd in samenwerking met jaren. Dit is voor Scheuten Solar mede reden (ECN) wordt de adviseur van Kuwait Insti- de voormalige onderzoekgroep van Richard om een kantoor te openen. Ook in de Britse tute for Scientific Research (KISR) die de van de Sanden. In het onderzoek is de pro- markt gaat het bedrijf zich richten op haar testen uitvoert. ECN adviseert en onder- ductiesnelheid met een factor tien vooruit drie focusgebieden: residentiële- en commer- steunt KISR in de komende periode bij het gegaan naar één nanometer per seconde. ciële dakgebonden oplossingen, grootscha- opzetten en inrichten van een testfaciliteit Dit met behoud van een goed rendement lige vrijeveld- en BIPV-projecten. voor fotovoltaïsche systemen. voor het amorf silicium van zeven procent.

9 ‘Missende link tussen leverende en realiserende industrie’ Nederlands pv-cluster verenigt zich in Solar Industry Platform

Op initiatief van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) en Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) heeft het Nederlandse solar pv-cluster zich verenigt in het Solar Industry Platform. Missie van het Solar Industry Platform is het ondersteunen van de Nederlandse solar industrie bij de verdere verbetering van de wereldwijde concurrentiepositie. Met de oprichting van het orgaan krijgt de branche de industrieassociatie waar zij al zo lange tijd naar smachtte. Eerdere pogingen om tot een dergelijk platform te komen stierven in schoonheid. De afgelopen anderhalf jaar werd de roep om nieuwe pogingen te ondernemen steeds groter. ‘Met dit platform krijgt deze voor Nederland steeds belangrijker wordende industrie een duidelijk en eenduidig gezicht’, stellen initiatiefnemers John Blankendaal (BOM) en Paul Wyers (ECN).

De Nederlandse solar bedrijven vor- wereld. De eerste deelnemers van het industrie bij OTB Solar ook aangegeven men een industrietak die naar (inter) platform zijn een een twaalftal bedrijven behoefte te hebben aan een aanspreek- nationale maatstaven uitzonderlijk goed (zie ook het kader): Avantor, Eurotron, He- punt van formaat om met regelmaat input presteert. Toch is de sector bij het grote lianthos, Mastervolt, OTB Solar, Scheuten te krijgen vanuit de solar industrie’, vertelt publiek nauwelijks bekend. Het afgelopen Solar, Smit Ovens, Solar Modules Neder- John Blankendaal. ‘Sinds die meeting in kalenderjaar werd zelfs duidelijk dat ook land, Solland Solar, Sunergy, Tempress december is alles in een stroomversnel- politiek Den Haag zich niet bewust was ling geraakt en nu het Solar Industry en is van de omvang en kunde van deze ‘Solar Industry Platform Platform officieel opgericht is, is de hand industrie. Zo stelde Bert de Vries (destijds aan de ploeg geslagen en bieden wij het plaatsvervangend directeur-generaal ideale vehikel voor ministerie een uitstekend antwoord op de van Energie, Telecom en Markten bij door haar gestelde vraag.’ het ministerie van Economische Zaken) uitspreken gezamenlijke in september 2010 het volgende naar visie en ambitie’ Levenslicht aanleiding van een eerdere ontmoeting De Nederlandse solar industrie is ver- tussen de solar industrie en de overheid: Systems en Ubbink Solar. Daarnaast kent rukt met de komst van het Solar Indus- ‘Op de eerste plaats was ik verrast door het platform met Ecostream en Oskomera try Platform. Een van de Nederlandse de omvang van de aanwezige bedrijven een tweetal gastondernemingen. Nieuwe zonne-energie iconen – Gosse Boxhoorn die een cruciale rol spelen in en voor de leden moeten actief zijn in de solar indus- – pleitte eind vorig jaar in Solar Magazine Nederlandse solar industrie. Dit was een trie en eindproducten leveren in de keten nog voor de oprichting van een indus- eyeopener voor het ministerie en ook één van grondstof tot installeerbare module. trieassociatie voor de Nederlandse pv- van de redenen om de duurzame energie- Verder worden afhankelijk van de agenda industrie. De door Boxhoorn uitgesproken sector eens goed in kaart te brengen.’ aanvullende gasten uitgenodigd. Zo zal wens kent een lange geschiedenis. Zo was het ministerie van Economie, Landbouw het de huidige in China verkerende OTB’er Aanspreekpunt & Innovatie tenminste een keer per jaar Maarten Kwik die enkele jaren geleden Het Solar Industry Platform gaat enerzijds aanwezig zijn om overleg met het plat- al de handschoen trachtte op te pakken de herkenbaarheid van de zonne-energie- form te voeren. ‘In de persoon van Bert de om dergelijk platform te creëren. Helaas sector verhogen en is tegelijkertijd een Vries heeft het ministerie begin decem- mislukte dit. Nu, in het voorjaar van 2011, communicatiemiddel met de buiten- ber tijdens een meeting met de solar heeft de industrieassociatie alsnog het le-

10 venslicht gezien. Ondernemingen als OTB map Zon op het Zuiden daarbij opgeteld, met de Rijksoverheid te communiceren. Solar, Smit Ovens, Tempress Systems zijn geven aanleiding voor een gunstig toe- Het platform en Holland Solar versterken content met deze gebeurtenis. Zij en vele komstbeeld. ‘De solar industrie kan door elkaar. Naar mijn idee zijn we er echter anderen zagen de afgelopen jaren hun clustering, samenwerking en open innova- nog lang niet. Het Solar Industry Platform belangen onvoldoende vertegenwoor- tie de komende jaren uitgroeien tot een van is de opmaat naar een vergaande profes- digd door brancheverenigingen Holland de belangrijkste – al dan niet belangrijkste sionalisering van de branchevereniging Solar en Cleantech Holland. Eerlijkheids- – economische peilers van Nederland’, stelt voor zonne-energie Nederland. Die pro- halve moet gesteld worden dat het voor Blankendaal. ‘Alle partijen beseffen daarbij fessionalisering is brood- en broodnodig. Holland Solar haast een onmogelijke dat het zichtbaar maken van de sector en In de komende maanden worden daarbij missie is om de belangen van én de het uitspreken van een gezamenlijke visie binnen Holland Solar belangrijke beslis- zonthermische én de zon-pv bedrijven én en ambitie daarbij essentiële succesfactoren singen genomen om de eigen organisatie die van de solateurs (installatiebedrijven) zijn. Het Solar Industry Platform is daarbij te professionaliseren. Het gaat onder te vertegenwoordigen. Voor Cleantech het ideale vehikel.’ meer om extra mankracht. Het kalender- Holland geldt dat zij zich met meerdere In de visie van Dennis Gieselaar is de jaar 2011 mag voor de branchevereniging duurzame energiesectoren bezighoudt komst van het Solar Industry Platform als een succes bestempeld worden als en zich daarnaast vooral als exportplat- pure noodzaak. Bovendien ervaart hij het Solar Industry Platform daadwerke- form profileert, terwijl juist ook nationale vanuit zijn functie als bestuurder bij lijk fungeert als aanspreekpunt voor de inspanningen vereist zijn. Holland Solar dat ook deze branchever- Rijksoverheid, het aantal leden in beide eniging blij is met de komst van het Solar gremia voldoende is en de leden van Succesfactoren Industry Platform: ‘Holland Solar is een beide gremia ook daadwerkelijk de toege- Dat onder aanvoering van de BOM en ECN sterke voorstander van de komst van dit voegde waarde ervaren.’ het Solar Industry Platform nu alsnog het platform. Het is de missende link tussen levenslicht heeft gezien, is kenmerkend de leverende en realiserende industrie. Zichtbaar voor de hand over hand toenemende Het Solar Industry Platform is het gremi- ‘Het is voor de solar industrie inderdaad daadkracht van de Nederlandse solar in- um voor de producerende solar industrie essentieel dat deze industrieassociatie dustrie. De recent gepresenteerde Road- en het gremium voor die industrie om opgericht is’, voegt Wiro Zijlmans van Smit

11 er 2

oktober 2010 Jaargang 1, numm

September 2010 PV SECValencia

Juni 2010 Jaargang 1, nummer 1

‘Solar industrie ‘EVA was als Dutch Solar Industry: moet pleiten voor ECN vraagt industriebeleid’ een inktvis op from innovation to practice rolschaatsen’ hulp industrie bij OPV-onderzoek Solar industrie wil hogere positie op Solliance: nieuwe Heerlen werkt aan solar beurssp politieke agenda samenwerking ecial.indd 1 kennisinstellingen financiering van

17-8-2010 10:07:3 ECN-vestiging 2

Sola r magazine numm er 1.indd 1

14 -5-2010 18:38:21

Vraag een gratis Solar Magazine abonnement aan via de website www.solarmagazine.nl Ovens toe. ‘De vraag naar een dergelijk plat- en als gevolg een orgaan om te overleg- form bestaat al langer en tot nog toe is het gen en daarmee een verdere formalisering Leden Solar Industry Platform niet gelukt om een dergelijk initiatief van van samenwerking tussen het midden- en de grond te krijgen. Recent is in het gesprek kleinbedrijf welkom is. Dit platform is daar- Het Solar Industry Platform telt voorals- met Bert de Vries naar voren gekomen dat voor een mooi orgaan.’ nog een select aantal leden. Het platform ook de overheid behoefte heeft aan zo’n wordt ondersteund door John Blan- platform, als spreekbuis van de industrie en Fragmentarisch kendaal (BOM) en Paul Wyers (ECN). De als communicatieplatform. Daarmee zijn ‘Voor Nederland zijn ten aanzien van volgende bedrijven en personen zijn lid: ook direct de twee functies genoemd die zonne-energie drie zaken van belang’, vult • Avantor met Peter de Groot Hans Willemsen van Scheuten Solar aan. • Eurotron met Bram verschoor ‘Het belangrijke centrale ‘Op de eerste plaats is het onafwendbaar • Helianthos met Gert Jan Jongerden om voor de opwekking van energie op een • Mastervolt met Bauke Siebenga aanspreekpunt ontbrak bepaald moment gebruik te gaan maken • OTB Solar met Paul Breddels voor de Rijksoverheid’ van de zon. Ten tweede ontstaat als gevolg • Scheuten Solar met Hans Willemsen van de automatische marktcreatie werkge- • Smit Ovens met Wiro Zijlmans het orgaan in mijn visie moet vervullen. Wat legenheid bij de installateurs en de toeleve- • Solar Modules Nederland met mij betreft wordt het initiatief daarbij nog rende industrie. Tenslotte is het van belang John van Laarhoven liever vandaag dan morgen voor de buiten- dat Nederland blijft innoveren om ook in • Solland Solar met Henk Roelofs wereld concreet zichtbaar. Zeker nu ook bij de toekomst een belangrijke rol te kunnen • Sunergy met Maarten den Heijer de overheid beweging te zien is.’ spelen. Aan de combinatie van die drie • Tempress Systems met Fokko Pentinga Ook Paul Breddels, OTB Solar, is blij met de zaken ontplooit de overheid fragmentarisch • Ubbink Solar met Jacko van der Stege komst van het Solar Industry Platform: ‘Het beleid. Het Solar Industry Platform kan als ministerie van Economische Zaken, Land- platform zorgdragen voor de dialoog met Naast deze vaste deelnemers kent het bouw & Innovatie heeft duidelijk behoefte de overheid en als gevolg daarvan lobbyen platform drie vaste gasten: Ecostream aan éen ingang bij de solar industrie. Als ze voor permanent beleid vanuit de overheid. met Rumo de Schutter, Oskomera Solar iets willen weten over de wetenschappelijke Wij hebben het daarbij niet over exploita- Power Solutions met Dennis Gieselaar en instellingen, richten ze zich tot ECN. Een tiesubsidie, maar wel over ondersteuning namens ECN Wim Sinke. Nieuwe leden dergelijk aanspreekpunt ontbrak tot nu toe van kennis en innovatieprojecten om te moeten actief zijn in de solar industrie en voor de industrie. Hier komt bij dat nieuwe zorgen dat wij niet links en rechts ingehaald eindproducten leveren in de keten van initiatieven en bedrijven uit grond schieten worden door het buitenland.’ grondstof tot installeerbare module.

13 Kernteam Solliance enthousiast van start: ‘Succes af te meten aan ontstaan van nieuwe werkgelegenheid bij industrie’

Bij het sluiten van het afgelopen kalenderjaar maakte de provincie Noord-Brabant bekend voor maarliefst 71 miljoen euro te investeren in zonne-energie. Van dit bedrag gaat 28,2 miljoen euro naar Solliance. Dit samenwerkingsverband van de Technische Universiteit Eindhoven, TNO, ECN en het Holst Centre beleefde daardoor begin maart haar officiële start met het ontvangen van de beschikking van de provincie Noord-Brabant. Een gesprek met de algemeen directeur Hein Willems en enkele leden van het kernteam van Solliance, leert echter dat het orgaan in de maanden voorafgaand aan deze feestelijke happening al belangrijke stappen heeft gemaakt. Zo werden onderzoeksthema’s definitief vastgelegd en is de samenwerking in de praktijk van start gegaan.

Het jaar 2010 ging voor Solliance de geschie- en in juni wordt tijdens een ‘Solliance-congres’ om wereldrecords met rendementen van denis in als het geboortejaar. Daarbij werd het ons gezicht nog beter zichtbaar. Tegelijkertijd zonnecellen behaald in laboratoria is name- initiatief niet alleen kenbaar gemaakt aan de zijn wij nog op zoek naar een vestigingsplek. lijk niet het doel. Wij streven naar verhoging buitenwereld, maar werd ook het benodigde De eerste investeringen gaan daartoe op zeer van de efficiënte van de processtappen van budget verzameld. ‘Nu in de afgelopen maan- korte termijn gedaan worden. Een locatie productieprocessen. De impact van Solliance den definitief alle thema’s benoemd zijn, is op betrekken op de High Tech Campus Eindho- en daarmee het succes ontlenen wij namelijk die domeinen ook de samenwerking gestart’, ven heeft de voorkeur, maar nieuwbouw is aan het ontstaan van nieuwe werkgelegen- vertelt Hein Willems, algemeen directeur van daartoe wel noodzakelijk.’ heid bij de industrie in de regio.’ Solliance. ‘Wij zijn gestart met alles wat op ‘Het is daarom zaak binnen de verschillende korte termijn in beweging gezet kon worden. Nieuwe werkgelegenheid werkpakketten vanuit wetenschappelijk Een voorbeeld daarvan is de fysieke verhui- ‘Solliance zal in de komende jaren afge- niveau technologische oplossingen te gene- zing van delen van de ECN-groep dunne film. rekend worden op de impact’, licht Ando reren die voor de industrie bruikbaar zijn’, vult Dit gebeurt momenteel. Bovendien vindt Kuypers van TNO toe. Kuypers leidt als TNO’er Erwin Kessels van de Technische Universiteit binnenkort een tweede consultatie bij de een van de werkpakketten binnen Solliance Eindhoven (TU/e) aan. ‘Zo heeft de indus- industrie plaats. Deze consultatie is van groot (zie kader). ‘Solliance focusseert daarom op trie de komende jaren rond zonnecellen belang. Als marktpartijen namelijk aangeven gebieden waar het meeste impact gereali- behoefte aan antwoorden op de uitdagingen dat er bijvoorbeeld behoefte is aan onderzoek seerd kan worden. Dat kan het beste via het van hoge snelheiddepositie. Binnen Solliance op het domein van testen, karakterisering en sluiten van partnerships. Daarmee bedoel ik zullen wij daartoe op zoek gaan naar nieuwe analyse, gaan wij daarmee aan de slag. De niet alleen met kennisinstellingen, maar juist materialen en (productie)processen.’ Willems: industrie is immers onze klant. De communi- met de industrie. Alleen op die manier kun je ‘Alles wat binnen Solliance nieuw ontwikkeld catie rond Solliance komt daarnaast op gang tot wereldniveau komen. Beroemd worden wordt, zal tussen de verschillende kennis-

Ando Kuypers Erwin Kessels

14 instellingen gedeeld worden. Bovendien de lokale industrie – equipment ontwikkeld van Holst Centre. Andriessen leidt binnen nemen in toenemende mate ook andere waarmee modules gemaakt worden die bo- Solliance samen met Jan Kroon van ECN universiteiten en hogescholen deel aan ons vendien toegepast (kunnen) worden in allerlei het werkpakket organische pv. ‘Zo kunnen initiatief. Er zijn geen fysieke barrières meer. applicaties. Het werkpakket dat ik leid – testen, zaken die bedacht worden voor organische Dat is – samen met de kritische massa van karakterisering en analyse – is sterk gericht pv ook toegepast worden bij andere type Solliance – ook noodzakelijk om antwoorden op moduletechnologie. Fabrikanten willen dunne filmzonnecellen en vice versa. Zo zijn te vinden voor de industrie.’ modules leveren die vijftien, twintig of zelfs er bijvoorbeeld indicaties dat dunne film pv vijfentwintig jaar meegaan. Deze fabrikan- net als organische pv geprint kan worden. Specifieke expertise ten moeten de productgarantie meegeven, Printen is dan een voorbeeld van een domein ‘De deelname van alle verschillende kennisin- hetgeen grote financiële risico’s met zich mee- waar kruisbestuiving kan plaatsvinden. Door stellingen is inderdaad essentieel om Solliance brengt. Daarom is veel aandacht nodig voor de omvang en de opzet van Solliance kunnen tot een succes te maken’, stelt Paul de Jong het testen van de componenten en eindpro- wij zaken tot op het niveau van businessca- van ECN. ‘Er zijn namelijk meerdere techno- ducten, het voorspellen van degradatie en het ses uitdiepen. Daarbij gaan wij samen met logieroutes waarbij elk kennisinstituut zijn achterhalen van de degradatiemechanismen.’ de industrie proberen markten te creëren. specifieke expertise inbrengt. Uiteindelijk is in Zo wordt ook de kloof tussen het laborato- Solliance alle kennis op het gebied van dunne Kruisbestuiving rium en de markt gedicht. De hele kracht film samengebracht. Dunne film is immers de ‘Binnen Solliance wordt aan verschillende van Solliance is gestoeld op samenwerking. core business: hierin vindt ontwikkeling van technologieën gewerkt waardoor kruisbe- Activiteiten worden niet meer apart bena- nieuwe materialen plaats, worden innova- stuiving zal ontstaan tussen de technologie- derd, maar gezamenlijk.’ ‘Voor het werkpak- tieve processen ontwikkeld en – samen met ën en werkpakketten’, aldus Ronn Andriessen ket organische pv willen wij dit jaar al twee

Hein Willems Paul de Jong

15 concrete zaken realiseren’, licht Andriessen tige business cases die opborrelen uit het ance opgaan en is een toonbeeld van waar toe. ‘Allereerst willen wij op bestaande equip- ecosysteem, waarbij Solliance de benodigde krachtenbundeling toe kan leiden. Ook in ment een volledig roll-to-roll geproduceerde kritische omvang heeft. Daarbij is Solliance Frankrijk, Duitsland en Engeland vindt fysieke organische pv-module maken. Basis van dit geen nieuwe start, maar het samenbrengen clustering van onderzoekskracht plaats. Het moduleconcept is een efficiëntere omgang van partijen die al ontzettend lang met tech- is daarom goed te zien dat wij ook in Neder- met het beschikbare oppervlak op module- nologie bezig zijn en hun krachten bundelen land erin slagen tot een dergelijk initiatief niveau. Daarnaast willen wij een device vol- op het gebied van zonne-energie.’ te komen. Nu de hoekstenen er zijn, is het ledig op basis van inkjet produceren. Inkjet ‘Samenwerking zal straks ook op projectba- zaak het geheel uit te bouwen. Solliance is er speelt bij organische pv de eerste tien jaar sis plaats vinden’, stelt Kuypers. ‘Het CIGSelf voor heel Nederland, een straks ook voor het een zeer belangrijke rol, omdat de nicheap- project is daar een mooi voorbeeld van. Dit buitenland, te beginnen met de ELAT-regio plicaties van deze technologie vragen om specifieke project zal op termijn in Solli- (Eindhoven-Leuven-Aachen-Triangle).’ een flexibele printtechnologie. Bovendien is organische pv qua efficiëntie en markt nog niet rijp voor massaproductie.’ Kernteamleden Solliance Ecosysteem ‘Optische media, glas, halfgeleiders en me- Hein Willems staat als algemeen directeur aan de leiding van het kernteam van Solliance. chatronica zijn sterkten van de Nederlandse Dit team bestaat uit negen personen die de vijf business cases – ook wel werkpakketten industrie, met een fysieke concentratie in genoemd – op het domein ‘dunne film’ leiden. De kernteamleden zijn naast Hein Willems: Zuidoost-Nederland’, aldus Kuypers. ‘Onze klanten zullen in de komende periode uit • Ando Kuypers (TNO) die leiding geeft aan het werkpakket dunne film CIGS-zonnecellen; deze domeinen verschijnen. Met krachten- • Paul de Jong (ECN) die leiding geeft aan het werkpakket testen, karakterisering en analyse; bundeling binnen Solliance wordt de kennis • Jan Kroon (ECN) die leiding geeft aan het werkpakket dunne film organische zonnecellen; nu al – en als Solliance op stoom is in nog • Jaco Saurwalt (ECN) die leiding geeft aan het werkpakket fabricagetechnologie met veel meer mate – beschikbaar voor inzet bijzondere aandacht voor lasertechnologie; door de solar industrie.’ ‘Voorbeelden zijn • Erwin Kessels (TU/e) die actief is binnen de werkpakketten dunne film CIGS- er te over’, vult Kessels aan. ‘Zo ontdekte de en siliciumzonnecellen; Eindhovense universiteit een manier om de • Paul Pex (ECN) die leiding geeft aan het werkpakket dunne film siliciumzonnecellen; passivatielaag aanzienlijk te verbeteren. On- • René Janssen (TU/e) die actief is binnen het werkpakket dunne film organische zonnecellen; der meer TNO heeft vervolgens de uitdaging • Marcel Tijdink (TNO) die actief is binnen de werkpakketten karakterisering en OPV; opgepakt om samen met bedrijven uit de • Ronn Andriessen (Holst Centre) die mede leiding geeft aan het werkpakket dunne film regio bijbehorende productietechnologie te organische zonnecellen; ontwikkelen.’ Willems: ‘Dit leidt tot prach- Start-up TULiPPS Solar ontwikkelt kunststof-glas modulesysteem

Een module zonder aluminium frame, maar met kunststof achterzijde waarin diverse functies geïntegreerd zijn. Het is in een notendop het nieuwe product van de start-up TULiPPS Solar. Op dit moment wordt gewerkt aan de bouw van prototypes en medio 2012 hoopt directeur Paul Stassen vanuit de High Tech Campus Eindhoven zijn COSMOS pv-modulesysteem commercieel te lanceren.

Paul Stassen kent een lange geschiedenis in bedrijven uit de kunststof-, dak- en de solar en Putte – zijn deze solar recepturen het de kunststofindustrie. Hij is al drieëntwintig industrie, een technisch onderzoek naar de afgelopen jaar op commerciële productie- jaar werkzaam in technische- en commerci- haalbaarheid van zijn moduleconcept. ‘Dit lijnen getest.’ ële managementfuncties waaronder twaalf heeft geresulteerd in een positief technical Volgens Stassen biedt zijn modulesysteem jaar bij Shell Chemie. Daarnaast was hij tot assessment rapport van KEMA voor het COS- nog meer bijzondere mogelijkheden: en met begin 2009 – als mede-eigenaar – bij MOS modulesysteem’, vertelt Stassen. ‘Deze ‘Door de hoge stabiliteit van deze con- Addcomp Holland, producent van ad- nieuwe moduletechnologie is een volgende structie kan bijvoorbeeld twee millimeter ditieven systemen voor thermoplastische Nederlandse bijdrage aan de internatio- dik glas toegepast worden en dit is met kunststoffen. ‘Samen met andere partners nale drive naar goedkopere en efficiëntere een traditionele constructie van glas-alu- uit de kunststof-, dak-, en pv-industrie, wordt pv-installaties. Met dit lichtgewicht module- minium frame in de huidige praktijk geen alle kennis en ervaring gemobiliseerd voor systeem voor vlakke daken is namelijk geen optie. Een bijkomend voordeel van onze een nieuw zonnepaneelconcept’, vertelt aparte ondersteuningsconstructie nodig wat constructiemethode is dat de modules Stassen. ‘Het gaat om een lichtgewicht zorgt voor lagere kosten. Daarnaast kan het door het ontbreken van een frame vormvrij pv-modulesysteem waar de kracht zit in de zeer snel en flexibel geïnstalleerd worden worden. Gebouwgeïntegreerde toepassin- integratie van verschillende functies in één wat zorgt voor nog meer besparingen. Het gen liggen daarmee in het verschiet. Het kunststof-glas moduleconstructie.’ is een zogenaamd plug-and-play systeem. modulesysteem kwalificeert zich zodoen- Door de toegepaste ankertechnologie is de als een platformtechnologie voor een Wij schrijven september 2009 als Stassen op geen ballast nodig om de modules op hun geheel nieuwe generatie pv-modules.’ het idee komt om een nieuw lichtgewicht plaats te houden en als gevolg hiervan kun- ‘Daarmee is het product toekomstbesten- pv-moduleproduct voor vlakke daken te ont- nen zelfs de lichtste vlakke daken voorzien dig ’, aldus Stassen. ‘In mijn visie worden wikkelen. ‘Het viel mij op dat de huidige pv- worden van pv-modules.’ toekomstige pv-modules glas-kunststof modules –bestaande uit glas met aluminium producten. De COSMOS moduletechnologie frame –gelet op gewicht en de benodigde Polymeren is geschikt voor toepassing in ieder type installatiearbeid geen handige producten Het meest in het oog springend verschil module, dus zowel silicium- als dunne film- zijn. Bovendien is voor de installatie van die tussen een traditionele pv-module en een modules. Daarom zien wij een groot interna- traditionele zonnepanelen op het vlakke dak COSMOS module is het ontbreken van het tionaal verkooppotentieel. Het zonnepaneel een aparte ondersteuningsconstructie nodig. aluminium frame. ‘Dit is niet meer nodig is namelijk opnieuw uitgevonden en wij heb- De automobielindustrie heeft de afgelopen om een sterk zonnepaneel te realiseren, ben bijbehorende octrooien aangevraagd. veertig jaar bewezen dat vervanging van omdat een kunststofconstructie het glas Dit jaar werken we met industriële partners metaal door kunststof in combinatie met over het gehele oppervlak aan de ach- aan de realisatie van driehonderd prototype functie-integratie leidt tot betere producten terzijde ondersteunt’, vertelt Stassen. modules. Vervolgens willen wij medio 2012 en lagere kosten. Ik vroeg mij af of deze ken- ‘Hiervoor wordt dus kunststoftechnologie ons product commercieel lanceren.’ nis uit de automobielindustrie toegepast zou gebruikt die op grote schaal wordt toe- kunnen worden voor zonnepanelen.’ gepast in de automotive industrie. Wij heb- Fotobijschrift: in het kader van het techni- ben echter de materiaalrecepturen wel op sche haalbaarheidsonderzoek heeft TULiPPS Plug-and-play maat gemaakt voor de pv-industrie. In sa- in samenwerking met voestalpine Plastics In de periode tot januari 2011 verrichtte menwerking met partners als voestalpine Solutions in Roosendaal op grote commerciële Stassen daarom in samenwerking met Plastics Solutions – gevestigd Roosendaal productielijnen proefproducties uitgevoerd.

17 Managing MRO – Growing towards successful PBL Contracting

A supplier’s handbook to mature into performance based logistics contracts for maintaining military assets )RIVK]MWIZIV][LIVI 'EXGL]SYVWLEVI

Managing MRO – Growing towards successful PBL Contracting ect ‘World Class Maintenance for military aircraft This handbook is the result of the proj ormance Based Logistics ch Aero gas turbines, through a Public-Private Partnership (PPP) with a Perf ut s executed by a Dutch consortium consisting of D tion (PBL) concept’. The project wa lands Organisa ence Materiel Organisation (DMO), Nether Arjen Vos Services (DAS), Dutch Def ngineering Consultancy (KEC), , Van Kempen E T), Netherlands for Applied Scientific Research (TNO) e Association (VG Carla Andela e Laboratory (NLR), Dutch Gas Turbin 3747MWEWYTTPMIVSJWSPEV 4: W]WXIQXIGLRSPSK] National Aerospac WaterhouseCoopers (PWC). Various Defence AcademyRoadmap (NLDA), Rewin, and Price s Rijkswaterstaat, Scania, Gerrit Kool ormance organisations outside the Aerospace & Defence and sector, experience such a in the area of Perf Infraspeed, and Fluor, shared their knowledge come of the project. Gertjan van Silfhout Based Logistics, thereby contributing to the out ERHFYMPHMRKMRXIKVEXIHTVSNIGXW;IHIPMZIVXSXEP4: Giel Habets o all elements that play a role in a successful The handbook provides the reader insight int e picture of the ss. The reader is given a comprehensiv stions Kurt Koevoets PBL maturation or growth proce ier. Sugge r, besides being a skilled MRO suppl nts. Some Zon opmany aspects Nederland that one needs to maste ow to fulfil these requireme Mark Mulder WSPYXMSRWJVSQEWWIWWQIRXXLVSYKLXSSTIVEXMSRW are made throughout the handbook on h industries. ic, but most suggestions apply to many suggestions may be industry specif Paul van Kempen

-3-2011 19:20:17 14-2-2011 19:12:28 3

1 7SPEV4S[IV4PERXW Roadmap Zon op het zuiden.indd Cover.indd 1 ˆ 8YVROI]VIEPM^EXMSR ˆ 'SQTPIXI)4'GSRXVEGXMRK ˆ 6SSJQSYRXIH+VSYRHFEWIH ˆ 3 1GSRXVEGXW

&YMPHMRK-RXIKVEXIH4LSXSZSPXEMGW ˆ *EpEHIERHVSSJMRXIKVEHIETTPMGEXMSRW ˆ 7IQMXVERWTEVIRXWSPEVQSHYPIW ˆ 'YWXSQQEHITVSNIGXWSPYXMSRW

7YTTP]SJ4:XIGLRSPSK] ˆ 1SHYPIWMRZIVXIVWERHQSYRXMRKWXVYGXYVIW ˆ 1SRMXSVMRKIUYMTQIRX ˆ 792/-8‹792/-8‹<0792/-8‹&0%'/

(SMRKFYWMRIWW[MXL3747MWFEWIHSRTEVXRIV WLMT[MXLXLIJSGYWSRPSRKXIVQGSQQMXQIRX Inform your relations on a unique manner…    www.egmedia.nl WSPEV$SWOSQIVEGSQ [[[WSPEVTS[IVWSPYXMSRWRP

® Henk Roelofs, Solland Solar: ‘Verkoopproces en introductie Sunweb-technologie verlopen naar wens’

Het jaar 2010 was voor Solland Solar een bijzonder jaar. Zo maakte het bedrijf eind augustus bekend de stap van producent van multikristallijne zonnecellen naar leverancier van Sunweb-modules te maken. Anderzijds zette moederbedrijf DELTA Solland Solar in november in de etalage. ‘Wij zitten midden in het verkoopproces en midden in het proces van lancering van de eerste Sunweb-modules. Kortom, het is een enerverende tijd’, aldus Henk Roelofs, ceo van Solland Solar.

Met de aankondiging van de Sunweb-mo- verkoop door DELTA afgelopen novem- ‘Gedurende die periode gaan wij ook dule voerde Solland Solar vorig jaar een ber, zien wij grote belangstelling voor verder met onze roadmap’, stelt Roelofs. strategiewijziging door. De monocultuur ons bedrijf: in de nieuwe technologie ‘Die roadmap kent drie doelstellingen: van cellenproductie bleek zoals Roelofs en de nieuwe producten die wij ontwik- verdere efficiëntieverbetering van onze destijds duidde onvoldoende bestand keld hebben. Diverse partijen in de solar producten, een verhoging van de annual tegen de ‘solarwinter’ met prijsval en wereld erkennen dat de Sunweb-techno- yield – oftewel die kilowattuuropbrengst vraaguitval. ‘Voor komende zomer zullen logie het benodigde onderscheidende – en tenslotte kostenreductie. Bij deze wij de volledige Sunweb-modules hebben vermogen in zich heeft. Dit resulteert in doelstellingen horen een aantal generaties vrijgegeven en gecertificeerd. De com- positieve feedback vanuit de markt. Het producten. Dit zal onder meer betekenen merciële launch vindt waarschijnlijk rond volgende ‘proofpoint’ is die partijen de dat wij de stap van multi naar mono maken Intersolar plaats’, vertelt Roelofs. ‘Qua waarde van ons bedrijf laten erkennen. en verbeteringen op cellengebied in de tijdsbestek een forse uitdaging. De cellen- Wij voeren daartoe nu met een aantal markt vertalen naar back-contact solar productie is echter in Heerlen inmiddels serieuze partijen – de potentiële kopers cells. Daarnaast willen wij meer intelligen- op het juiste volumeniveau. Wij kunnen – gesprekken en discussies. Het gaat om tie in onze producten brengen, te begin- daar jaarlijks zeventig megawatt Sunweb- grote partijen die al in de solar markt ac- nen met smart junction boxen. Dit alles cellen maken. Anderzijds wordt eind april tief zijn of in de markt willen stappen. In zorgt ervoor dat wij stap voor stap naar vanuit Sittard de equipment voor het de komende periode hopen wij concreet producten toegaan die op moduleniveau maken van de modules vrijgegeven.’ zaken te kunnen doen.’ een rendement van 21 procent hebben.’

Potentiële kopers ‘Het was voor ons vorig jaar een strategi- sche keuze om voor Sunweb een partner- ship te sluiten met Schott Solar’, vervolgt Roelofs. ‘Op de eerste plaats om voor onze technologie voldoende impact in de markt te creëren. Wij waren immers tot nog toe een cellenproducent, die nu een nieuw moduleconcept in de markt zet. Als je een dergelijke actie onderneemt, is het prettig om samen op te trekken met een partij die laat zien ook te geloven in het con- cept. Dat geeft vertrouwen in de markt en veroorzaakt de benodigde marktimpact. Daarnaast brengt Schott Solar natuurlijk kennis en kunde in voor het produceren van modules en heeft de organisatie veel inkoopkracht. Tenslotte werken we samen op het gebied van R&D om een kortere time-to-market te bewerkstelligen.’ ‘Ondertussen bevinden wij ons ook mid- denin het verkoopproces van het bedrijf’, vervolgt Roelofs. ‘Na de aangekondigde

19 SUNCLIX De eerste solarconnector die zonder gereedschap 1. Gestripte kabel insteken kan worden aangesloten

2. Veer dichtklikken

3. Wartel vastdraaien - klaar!

SUNCLIX-solarconnector De revolutie in de installatie

Met de SUNCLIX-solarconnectoren sluit u variabele kabellengten van bijvoorbeeld PV-paneel naar omvor- mer zonder speciaal gereedschap aan – snel en eenvoudig. Aderdoorsneden van 2,5 tot 6 mm² in één connector, bij 40 A, 1100 V maximaal, maken SUNCLIX tot krachtige DC-connec- toren met IP68.

Bel voor meer informatie naar (0316) 59 17 20 of surf naar www.phoenixcontact.nl

© PHOENIX CONTACT 2011 ‘Zonne-energie Nieuwe potentiële SunNed-formule is al lang geen applicaties en gelanceerd voor luchtfietserij meer’ projecten in beeld installatiebranche

Solarspecial Days DUTCH SOLAR SYSTEMS BV Postbus 228 7500 AE Enschede Telefoon: 053-4822010 Telefax: 053-4822015 [email protected] www.dutchsolarsystems.com

DSS/Bries Douchebak WTW <\e[flZ_\YXb[`\nXidk\\e^XjmffilY\jgXXik% >\jZ_`bkmffi\kX^\nfe`e^\e\eXggXik\d\ek\e%;`k gif[lZk`j`ejkXXkfdZX%++mXe[\nXidk\[`\efidXXc m`X_\k[flZ_\glka\eXXi_\ki`ffcm\i[n`aekn\\ikf\k\ mf\^\eXXe_\kbfl[\XXejkifd\e[\nXk\i%;\[flZ_\YXb 0'o0' _\\]k\\e]iXX`l`k\ic`ab\e\\eXek`$jc`gjkXmcXb%

DSS/Bries Douchepijp WTW >\Yil`b[\nXidk\mXe_\k[flZ_\nXk\ifd\]ÔZ`‡ekfg ln^Xjm\iYil`bk\Y\jgXi\e%;\;flZ_\g`agNKN`j`e jkXXkfdZX%,0mXe[\nXidk\[`\efidXXcm`X_\k[fl$ Z_\glka\eXXi_\ki`ffcm\i[n`aekn\\ikf\k\mf\^\eXXe _\kbfl[\XXejkifd\e[\nXk\i%;\[flZ_\g`ag`j[lYY\c$ nXe[`^\e`jdXbb\c`abk\gcXXkj\e%

DSS/Bries Douchegoot WTW Fd_\kgif[lZkgXc\kZfdgc\\kk\dXb\e#c\m\ik;JJ[\ [flZ_\^ffkNKN%;\q\`jdXbb\c`abk\gcXXkj\e`e[\ mcf\imXeln`ecffg[flZ_\\eY\jgXXik,'\e\i^`\ k`a[\ej_\k[flZ_\e%;\[flZ_\^ffk`jl`k^\mf\i[`eIMJ \e_\\]k\\ejkiXbb\df[\ie\l`kjkiXc`e^%

DSS Zonneboiler DUTCH SOLAR SYSTEMS BV ;\;JJqfee\Yf`c\ij_\YY\e_\k_ff^jk\i\e[\d\ek Postbus 228 ) g\id)%;\Q9()'KObfdkdXXic`\]jk`eXXed\ib`e^ 7500 AE Enschede E mffiE0-'#$jlYj`[`\% Telefoon: 053-4822010 N`ac\m\i\eqfn\clk`c`k\`kj$Xcj`e[`m`[l\c\jpjk\d\e`e Telefax: 053-4822015 [`m\ij\X]d\k`e^\e%;XXieXXjkblee\en`afe[\ijk\le\e [email protected] Y`afekn\ig\edfekX^\% www.dutchsolarsystems.com

DSS/Bries Douchebak WTW <\e[flZ_\YXb[`\nXidk\\e^XjmffilY\jgXXik% >\jZ_`bkmffi\kX^\nfe`e^\e\eXggXik\d\ek\e%;`k gif[lZk`j`ejkXXkfdZX%++mXe[\nXidk\[`\efidXXc m`X_\k[flZ_\glka\eXXi_\ki`ffcm\i[n`aekn\\ikf\k\ mf\^\eXXe_\kbfl[\XXejkifd\e[\nXk\i%;\[flZ_\YXb 0'o0' _\\]k\\e]iXX`l`k\ic`ab\e\\eXek`$jc`gjkXmcXb% DUTCH SOLAR SYSTEMS BV Postbus 228 DSS/Bries Douchepijp WTW >\Yil`b[\nXidk\mXe_\k[flZ_\nXk\ifd\]ÔZ`‡ekfg 7500 AE Enschede ln^Xjm\iYil`bk\Y\jgXi\e%;\;flZ_\g`agNKN`j`e Telefoon: 053-4822010 jkXXkfdZX%,0mXe[\nXidk\[`\efidXXcm`X_\k[fl$ Telefax: 053-4822015 Z_\glka\eXXi_\ki`ffcm\i[n`aekn\\ikf\k\mf\^\eXXe _\kbfl[\XXejkifd\e[\nXk\i%;\[flZ_\g`ag`j[lYY\c$ [email protected] nXe[`^\e`jdXbb\c`abk\gcXXkj\e% www.dutchsolarsystems.com

DSS/Bries Douchegoot WTW Fd_\kgif[lZkgXc\kZfdgc\\kk\dXb\e#c\m\ik;JJ[\ [flZ_\^ffkNKN%;\q\`jdXbb\c`abk\gcXXkj\e`e[\ mcf\imXeln`ecffg[flZ_\\eY\jgXXik,'\e\i^`\ 3x logo 130x67 cm k`a[\ej_\k[flZ_\e%;\[flZ_\^ffk`jl`k^\mf\i[`eIMJ \e_\\]k\\ejkiXbb\df[\ie\l`kjkiXc`e^%

DSS Zonneboiler ;\;JJqfee\Yf`c\ij_\YY\e_\k_ff^jk\i\e[\d\ek g\id)%;\Q9()'KObfdkdXXic`\]jk`eXXed\ib`e^ mffiE0-'#$jlYj`[`\% N`ac\m\i\eqfn\clk`c`k\`kj$Xcj`e[`m`[l\c\jpjk\d\e`e [`m\ij\X]d\k`e^\e%;XXieXXjkblee\en`afe[\ijk\le\e BesteY`afekn\ig\edfekX^\% PV installateur volgens klanten van Greenchoice

- Specialist in zonne-energie, - Wij werken bij voorkeur met sinds 1979 gerenommeerde Nederlandse - Zon-thermisch en Zon-PV producten - Advies en haalbaarheidsstudie - Onderhoudsvrije zonneboilers - Ontwerp en Engineering met terugloop-systeem - Realisatie en beheer - PV-panelen met hoge opbrengst - Troubleshooten bestaande per kWp installaties

de Tienden 24 C T e l . 0 4 0 - 2 3 0 0 6 4 0 s o l a r @ r e s o u r c e s o l a r . n l 5674 TB NUENEN F a x . 0 4 0 - 2 3 0 0 6 4 2 w w w . r e s o u r c e s o l a r . n l Holland Solar-voorzitter Gerard van Amerongen over Solar Days 2011: ‘Zonne-energie is al lang geen luchtfietserij meer’

Van 7 tot en met 15 mei vinden in Nederland voor de derde keer de Solar Days plaats. Tijdens die periode vinden in Nederland en de rest van Europa evenementen plaats om bedrijven, overheden en particulieren te informeren over het gebruik van de zon als belangrijke en aantrekkelijke energiebron. ‘Wij streven er naar om in Nederland samen met onze partners gedurende de Solar Days honderdvijftig verschillende evenementen te organiseren’, stelt Gerard van Amerongen, voorzitter van het coördineerde Holland Solar.

‘Als branchevereniging is Holland Solar men aan te nemen’, vervolgt Van Ameron- Masterplan brengen we uit in de vorm medeverantwoordelijk voor de ontwikke- gen. ‘Daarbij is het goed om te zien dat van een handboek dat installatiekennis ling van een Nederlandse, oftewel thuis- wij samenwerkingsverbanden hebben vastlegt. Daarnaast bevat het Masterplan markt voor de zonne-energie sector’, stelt kunnen sluiten met Uneto-VNI en Agent- ontwikkeling van opleidingen en exa- van Amerongen. ‘De Solar Days is daarbij schap NL. Agentschap NL is een belang- mens tot kwaliteitsborging. We creëren een van de belangrijke instrumenten die rijke partij om ook overheidsinstellingen daarbij een keurmerk dat gebruikers van wij voor handen hebben om die markt te motiveren aan de Solar Days deel te zonne-energie, zowel consumenten als te creëren. De Solar Days zijn niet alleen nemen. Uneto-VNI vertegenwoordigt de bedrijven, verzekerd van kwaliteit. Het bedoeld om de toepassing van zonne- Nederlandse installatiebranche. Holland is daarmee een volgende professionali- energie te promoten maar ook om de Solar vertegenwoordigt weliswaar ook seringsstap die de sector maakt. Daarbij sterkte en expertise van de gehele Neder- installateurs, maar dit zijn installateurs die loopt Nederland voorop om als een landse sector te tonen. Van producenten het accent juist op zonne-energie hebben van de eerste landen in Europa zonder tot leveranciers, installateurs, adviseurs, liggen. Bij Uneto-VNI gaat het om instal- subsidie zonne-energie in de markt te architecten et cetera.’ lateurs die soms iets aan zonne-energie zetten. In de komende periode hopen wij doen. Daar ligt dus een enorm potentieel ook de woningbouwcorporaties en de Beschikbaar in het verschiet. Door het sluiten van grotere projectontwikkelaars te kunnen ‘Nu dit evenement voor de derde keer samenwerkingsverbanden wordt het ge- overtuigen van de toegevoegde waarde plaatsvindt, begin het aanzienlijke vor- luid van de Solar Days in ieder geval nog die zonne-energie biedt.’ krachtiger en scherper.’

Organisatie Solar Days Vruchtbaar ‘De constructieve samenwerking met Holland Solar, de brancheorganisa- Uneto-VNI, Agentschap en NL en ODE tie voor zonne-energiebedrijven in zorgt er voor dat wij nu al zeer tevreden Nederland, organiseert de Neder- zijn over de Solar Days 2011’, vervolgt landse editie van de European Solar Van Amerongen. ‘Het is de basis voor een Days in samenwerking met ODE, de verdere vruchtbare samenwerking die de belangenorganisatie voor gebruikers zonne-energiemarkt zo hard nodig heeft. van duurzame energie ODE, ,Uneto- De zonne-energie industrie kan het als VNI, de ondernemersorganisatie voor branche namelijk niet alleen. Daarnaast installateurs en Agentschap NL, het hopen wij natuurlijk tijdens de Solar Days agentschap van het ministerie van bij alle evenementen aanzienlijke aantal- Economische Zaken, Landbouw en len bezoekers te trekken. Het is de kans Innovatie. De European Solar Days om namelijk te laten zien dat zonne- worden ondersteund door Intelligent energie al lang geen luchtfietserij meer is, Energy Europe. maar een zeer goed beschikbare vorm van duurzame energie is.’ Via www.solardays.nl kunnen tal van doelgroepen – van bedrijven tot Woningbouwcorporaties overheid, architecten, installateurs De zonne-energiesector met Holland en particulieren – zich als organisator Solar als brancheorganisatie slaat volgens van een eigen evenement opgeven en Van Amerongen in de komende maanden bovendien zien welke evenementen al een belangrijke slag met de vaststelling door het land verspreid plaatsvinden. van het Masterplan Zonne-energie dat gericht is op kwaliteitsverbetering. ‘Dit

23 COMMUNICATIE MET PASSIE Ik ben Ra God van de Zon

Ik ben dé zonne- warmte specialist.

Ik ontwerp en Doe waar je goed in bent...... en laat ons de rest doen! installeer. Uw marketing in vertrouwde handen. · Expertise in de solar branche Lid van · Professioneel en persoonlijk · Doelgericht en kostenbewust Ik ben je partner in projectontwikkeling.

Prelaat Brantenstraat 3 • 5731 JE Mierlo • t +31 (0)646 216 903 www.ikbenra.nl e info@reflectacommunicatie.nl • i www.reflectacommunicatie.nl AgentschapNL, ODE en Uneto-VNI omarmen Solar Days: Solar Days hoogtepunt gezamenlijke missie op kaart zetten zonne-energie

De Nederlandse Solar Days worden georganiseerd door een samenwerkingsverband van Holland Solar, belangenorganisatie voor gebruikers van duurzame energie ODE, ondernemersorganisatie voor installateurs Uneto-VNI en Agentschap NL van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Nus Sielcken van ODE, Jan van den Hoff bestuurslid van Uneto-VNI en Rob Boerée van Agentschap NL duiden waarom al deze organisaties deelnemen aan de Solar Days.

‘Uneto-VNI wil vanuit de installatiebranche burger kan rekenen. In de dagelijkse praktijk is Organisatie voor Duurzame Energie (ODE) een positief signaal afgeven en een proac- de markt van zonne-energie echter nog niet blij met de Solar Days. ‘Wij zijn al vanaf de tieve houding laten zien ten opzichte van daar waar deze zou moeten zijn. Om de markt eerste editie betrokken bij dit evenement’, zonne-energie’, stelt Jan van Hoff, voorzit- en technologie tot ontwikkeling te brengen vertelt Nus Sielcken van ODE. ‘Zonne-energie ter van de Vakgroep Klimaat- en Duurzame is toepassing door professionele gebruikers is voor de particulier namelijk de makkelijkste techniek bij Uneto-VNI. ‘Door het goede noodzaak. Dit is voor ons een belangrijke manier om zelf zonne-energie op te wek- voorbeeld te geven aan onze leden stimule- reden om deel te nemen aan de Solar Days.’ ken. Als ODE roepen wij al g-eruime tijd dat ren wij hen om zonne-energie te promoten toepassing van zonne-energie in Nederland en in de markt te zetten. De Solar Days zijn Solar Tours zeer goed mogelijk is. De Solar Days – en de een mooie aanleiding om duidelijk te maken ‘Tijdens deze week waarin zonne-energie bijbehorende Open Huizen die wij samen dat we er als branche tegen aan moeten en gepromoot wordt organiseren wij daartoe de met particulieren organiseren – laten daarbij dat zonne-energie een mooi middel is om Solar Tours. Dit doen we van 10 tot en met 13 de diverse mogelijkheden zien. Wij hebben C02-besparingsdoelstellingen te behalen.’ mei’, vervolgt Boerée. ‘De innovatieprojecten onszelf ten doel gesteld dit jaar zo’n honderd die plaatsvinden binnen het Innovatiepro- Open Huizen te organiseren. Op de lange Geaccepteerd gramma Zonnestroom (IPZ) maken onderdeel termijn geldt dat de Solar Days een succes zijn Volgens Van den Hoff is de installatiebran- van deze Solar Tours uit. Met dit specifieke als alle burgers hun eigen elektriciteit produ- che gebaat bij een consistent beleid vanuit evenement willen wij woningcorporaties, ceren. In de komende jaren hopen wij met de Rijksoverheid op het gebied van zon- architecten en projectontwikkelaars de dit evenement daartoe belangrijke stappen nestroom. ‘In het verleden was het namelijk mogelijkheden laten zien voor toepassing van te zetten en in ieder geval te bereiken dat op basis van de SDE-regeling moeilijk zaken zon-pv in de gebouwde omgeving. Zij besef- het overgrote deel van de burgers weet wat doen voor de installateur. Consumenten mik- fen nog niet altijd dat zonne-energie waarde zonne-energie is. Wij roepen mensen dan ten allemaal op de landelijke subsidiepot die toevoegt aan gebouwen en geen kostenpost ook op om dit met eigen ogen te bekijken in één dag uitverkocht was. Resultaat hiervan is. Wij hopen met de Solar Days het effect te of een open huis te organiseren. Ook na de is dat de handel in zon-pv producten stil valt. sorteren dat een aantal koplopers opstaan Solar Days is dit mogelijk met ons ‘Duurzame Met een consistent beleid vanuit de overheid en zonne-energie toepassen. Kortom, wij Buren’-project waar onder meer huizen met krijgt de consument duidelijkheid en kan de pakken als Rijksoverheid een actieve rol.’ Net zonne-energie-installaties zijn aangesloten installatiebranche daar beter op reageren.’ In als Agentschap NL en Uneto-VNI is ook de voor bezichtigingen.’ de ogen van Van Hoff is de technologie van zonne-energie daarbij geaccepteerd door de consument. ‘Vanuit mijn eigen installatiebe- drijf ervaar ik dat de consument weet waar het om gaat als over zonne-energie gesproken wordt, dat het om het verwarmen van water (zonthermisch) en opwekken van stroom (fotovoltaïsch) gaat. Nu bij zonne-energie het ‘nieuwe’ voor de consument eraf is, kunnen de Solar Days een belangrijke bijdrage leveren aan de definitieve omarming van zonne-ener- gie door installateur en consument.’ ‘Zonne-energie gaat op langere termijn een substantieel deel uitmaken van de duurzame energievoorziening’, vult Rob Boerée aan, di- recteur NL Energie en Klimaat bij Agentschap NL. ‘Nederland staat aan het begin van een energietransitie. Daarbij zien wij dat zonne- energie populair is en op veel steun van de Jan van Hoff, voorzitter Vakgroep Klimaat- en Duurzame techniek Uneto-VNI

25 Solar ondernemers tonen potentiële applicaties en projecten zonne-energie Solar Days duwen Nederlandse thuismarkt naar hoger niveau

In Nederland vinden tijdens de Solar Days zo’n honderdvijftig evenementen plaats. Evenementen georganiseerd door particulieren, installateurs, architecten, agrariërs, woningbouwcorporaties en overheids- en onderwijsinstellingen. Op deze pagina is een greep van de evenementen zichtbaar (zie ook www.solardays.nl) en worden voorbeelden van Nederlandse zonne-energie installaties getoond.

Openingsevenement Solar Days bij Binnenhof Helmondse woningbouwvereniging kiest voor zonne-energie De Solar Days 2011 worden op 9 mei officieel geopend met een evenement op het Plein bij het Binnenhof in Object: woonwijk Helmond-Noord Den Haag. Hier vindt onder meer een informatiemarkt Applicatie: 50 zonneboilers en workshopprogramma voor genodigden plaats. Gerealiseerd door: Itho Daalderop Niet alleen Holland Solar, maar ook de partners van de Solar Days – Agentschap NL, ODE, Uneto-VNI, 010 ‘Woonpartners Helmond is een woningbouwvereniging die mee wil en mee gaat in het duurzaam denken’, vertelt Bas Media Videoproducties en Solar Magazine – zullen acte Korte van Itho Daalderop. ‘Isolatie en dubbelglas zijn vaak de eerste standaardstappen, deze woningbouwvereniging de presence geven. Daar wordt zo de sterkte en het heeft gekozen om dit aan te vullen met onze Solior FL150. In totaal zijn er in opdracht van Woonpartners Helmond door belang van de zonne-energiesector aan de nationale installatiebedrijf Kemkens vijftig Solior’s FL 150 zonneboilers geplaatst. Met deze oplossing scheelt het een huishouden overheid getoond. Onderdeel van het programma zijn met gemiddeld drie personen minimaal honderdvijftig kubieke meter aardgas per jaar. De huizen in deze wijk hebben diverse workshops gegeven door experts met thema’s één verdieping en een plat dak. In de woning is geen ruimte voor een zonneboiler, maar wel op het dak. De collector en ‘exportkansen voor het Nederlands ecosysteem’ en het voorraadvat van 150 liter zijn daartoe geïntegreerd in de behuizing. Binnenin het huis blijft alleen de beveiligingset ‘samenwerking voor de ontwikkeling van gebouw over die de zonneboiler beschermd tegen oververhitting en bevriezing.’ geïntegreerde zonne-energiesystemen’, aansluitend op de conclusies en aanbevelingen van de roadmap Zon op Nederland. Daarnaast zijn er workshops met netbe- heerders en overheid aansluitend op de conclusies van PV Legal (vermindering barrières voor ontwikkeling van pv-projecten en vereenvoudiging van netkoppeling).

Gedurende de Solar Days vinden bovendien talrijke andere evenementen plaats. Een greep uit het aanbod: • Op de Historische Scheepsbouwwerf De Delft in Rot- terdam vindt op zondag 15 mei de Zonneflessenbo- Grootschalig pv-systeem in Geel tenrace Knutselworkshop plaats. Na afloop worden alle prachtige Zonneflessenboten te water gelaten Object: gebouw in Geel voor een heuse Zonneflessenbotenrace. Applicatie: 400 kilowattpiek zonnepanelen • Het Zwolle Solarteam Windesheim presenteert op Gerealiseerd door: IBC Solar 9 mei haar twee duurzame en innovatieve zonne- energieboten. De boten worden aangedreven door ‘Stroom opwekken met zonnepanelen kan overal’, zonne-energie, doel is dit jaar deelname aan Frisian stelt Peter Meijers van IBC Solar. ‘Bij normale wonin- Solarchallenge en Dutch Open Solarboat Challenge. gen, vakantiehuizen en bungalows, in de stad of op ‘Duurzame douches’ sporthallen Amsterdam-West • De Zonnefabriek heeft voor scholen een speciaal een afgelegen plek. Maar ook op boerderijen, stallen lesprogramma ontwikkeld ‘Zon op school’. Op de en schuren, fabriekshallen en andere bedrijfsge- Object: sporthallen in Amsterdam-West Universiteit van Amsterdam heeft de Zonnefabriek bouwen. Kortom, van eenvoudige huisinstallaties Applicatie: 25 kilowattpiek zonnepanelen en een zonnesysteem geïnstalleerd waardoor een tot grote ‘solar parks’. Afgelopen najaar hebben wij zonneboilersysteem van 500 liter computerzaal volledig op zonne-energie draait. Op in Geel een toonaangevend project uitgevoerd met Gerealiseerd door: Energieker 11 mei zijn scholen hier van harte welkom. 1693 Yingli-zonnepanelen, wat neerkomt op 400 • Transition Towns De Bilt is een lokale groep burgers kilowattpiek. Door het ontbreken van ballast – mo- Energieker heeft rond de jaarwisseling een grootschalig project en ondernemers die in de zes kernen van De Bilt gelijk gemaakt door een Knubix-systeem – opereert verwezenlijkt op de sporthallen van Stadsdeel West te Amsterdam. inmiddels een jaar met elkaar bezig zijn lokale de installatie op het scherp van de snede op het vlak ‘Het gaat om een installatie van zonnepanelen met een vermogen verduurzaming praktisch gestalte te geven. Op van windbelasting. Het gehele zonne-energiesys- van vijfentwintig kilowattpiek en een zonneboilersysteem met een 14 mei organiseert de groep een fietstocht langs teem levert in Geel uiteindelijk een besparing op van opslagvat van maarliefst vijfhonderd liter’, vertelt Frits Verhoef van duurzaamheidsinitiatieven in De Bilt. 240 ton CO² per jaar.’ Energieker. ‘Het project past volledig in het totale duurzame reno-

26 De Eemlandse Paardenstek Dit is goed voor het jaarverbruik van de manage, gelijk aan het jaarlijkse energieverbruik van acht gezinnen.’ Object: manege te Eemland De installatie van De Paardenstek maakt onderdeel uit Applicatie: 31.000 wattpiek zonnepanelen van een project waarin de provincie Utrecht budget Gerealiseerd door: de Zonne-energiespecialist beschikbaar gesteld heeft om twaalf Eemlandse veehou- ders van zonne-energie installaties te voorzien. Brandt: Op het dak van manege ‘De Paardenstek’ hebben wij afgelo- ‘Die installaties moeten afzonderlijk een significant deel pen zomer een installatie gerealiseerd met 138 Suntech 225 van de energiebehoefte van de boerderijen invullen. Er wattpiek multikristallijn zonnepanelen’, vertelt Eric Brandt zijn installaties geplaatst van 17.000 tot 70.000 wattpiek. van de Zonne-enenergiespecialist. ‘In totaal is dit goed In totaal gaat het om ruim 350.000 wattpiek vermogen, voor 31.000 wattpiek vermogen en heeft de installatie een voldoende om ruim honderd gezinnen een jaar van verwachte opbrengst van ruim 26.000 kilowattuur per jaar. energie te voorzien.’

Solar Boulevard dagelijks gecontroleerd of er zonne-energiesystemen zijn die achterblijven qua energieproductie. De verzamelde gegevens Object: Solar Boulevard, Benelux leveren een schat aan informatie op. Zo kunnen wij bepalen of Applicatie: monitoringssysteem zonne-energiesystemen een bepaald merk en type paneel of omvormer inderdaad de Gerealiseerd door: Natec beloofde rendementen levert. Momenteel zijn ruim duizend zonne-energiesystemen voorzien van Natec Solar Boulevard.’ ‘Een van onze belangrijkste innovaties is de Natec Solar Boulevard’, vertelt Nico Gerritsen van Natec Nederland. ‘Het is een nieuwe manier van systeem monitoren van zonne-energiesytemen die we geïnstalleerd hebben. Met het systeem kan de gebruiker achter zijn computer precies zien hoeveel energie zijn zonne-energiesysteem van moment tot moment opwekt. Anderzijds wordt binnen ons bedrijf

Afvalverwerkingcentrale Treurenburg Energie-0 bedrijfspand Schimmert

Object: afvalverwerkingcentrale ’s-Hertogenbosch Object: bedrijfspand Schimmert, gemeente Nuth Applicatie: 300 kilowattpiek zonnepanelen Applicatie: 25 kilowattpiek zonnepanelen Gerealiseerd door: New Energy Systems Gerealiseerd door: New Energy Systems

‘Als New Energy Systems ontwerpen en installeren wij ener- gie-0 concepten’, aldus Nico Eurelings. ‘Afgelopen oktober hebben wij ons eigen energie-0 bedrijfspand in gebruik genomen. Het bedrijfspand heeft geen gasaansluiting en produceert alle benodigde elektrische energie met een eigen pv-installatie. Het pand is daarnaast voorzien van warmtepompen om gedurende de zomer en winter het gebouw op een constante temperatuur te houden. De elektrische energie die de warmtepompen gebruiken, maar De gemeente ’s-Hertogenbosch werkt sinds afgelopen jaar ook de elektriciteit voor de overige functies van het gebouw aan een geheel nieuwe afvalverwerkingcentrale aan de worden opgewekt door zonnepanelen op het dak. Er is 25 Treurenburg. ‘De gemeente heeft de ambitie de duurzaam- kilowattpiek aan zonnepanelen opgesteld. Het gebouw is ste afvalverwerkingcentrale van Nederland te bouwen’, zodoende het eerste energie-0 gebouw van de gemeente vertelt Nico Eurelings van New Energy Systems. ‘Een aan- Nuth, waartoe Schimmert behoort.’ zienlijk deel van de benodigde elektriciteit wordt opgewekt met een eigen zonne-energiecentrale op de daken. Daartoe hebben wij 1.500 zonnepanelen van Scheuten Solar met vatieprogramma van de sporthallen. In het dakontwerp hebben wij een totaal elektrisch vermogen van 300 kilowattpiek ge- bewust gekozen voor een combinatie van traditionele producten en leverd. Deze wekken op jaarbasis zo’n 80.000 kilotwattuur het innovatieve Femtogrid-product. Met dit systeem is het mogelijk elektriciteit op. Industriële zonne-energie centrales van om in de gebouwde omgeving op plekken waar veel schaduw is toch deze omvang worden in Nederland maar zelden gebouwd, een goed renderend zonnestroomsysteem te installeren. Kern van het dit soort projecten laten de mogelijkheden zien van Femtogrid-systeem is seriële in plaats van parallelle schakeling.’ grootschalige pv-systemen.’

27

‘Wij brengen Nederlandse zonne-energiemarkt ‘van push naar pull’’ Facility Service & Management lanceert SunNed-formule voor installatiebranche

In de strijd om installerend Nederland aan de zonne-energie te krijgen, slaat Facility Service & Management momenteel een belangrijke slag. Op 1 april heeft de Tilburgse onderneming de zogenaamde SunNed-formule gelanceerd. Hiermee mobiliseert het bedrijf installateurs om actief zonnestroom zonder subsidie in de markt te zetten. ‘De zonne- energiemarkt is een enorme groeimarkt. Dit biedt dus enorme kansen voor installateurs, juist als zij zonder subsidie zonnepanelen in de markt zetten’, stelt Henri Schoeman, directeur van Facility Service & Management.

Kernactiviteit van Facility Service & Manage- service. SunNed regelt als formulebeheerder interessant is, moet namelijk verdwijnen. ment (FS&M) is het beheren en coördineren de fabricage, transport, reclame en tal van Dit idee leeft helaas ook nog altijd bij veel van formules voor de installatiebranche. De andere zaken rond zonnepanelen. Uiteindelijk installateurs. Volledig ten onrechte. Wij oudste en bekendste formule is GasNed. Deze verkopen en installeren de bij SunNed aan- gaan daarom met SunNed installateurs via werd in 1998 gestart door een groep bedrij- gesloten installateurs de zonnepanelen in de een push-strategie de markt open laten ven uit de installatiebranche om krachten te markt. Belangrijkste voordeel van aansluiting breken. Wij hebben namelijk ontdekt dat bundelen. ‘Inmiddels is GasNed een formule bij SunNed is voor hen het effectieve distri- installatiebedrijven die zich hebben be- met meer dan tweehonderd aangesloten butiekanaal wat aanzienlijke schaalvoordelen kwaamd in deze materie zeer goed in staat installatiebedrijven verspreid over heel Neder- oplevert. Voor individuele installateurs is het zijn gebleken om zonnestroom te verkopen. land’, vertelt Schoeman. ‘Naast deze formule immers lastig om die te behalen.’ Onderdeel van het formulebeheer is name- beheren wij overigens nog vijf andere formu- ‘Onze installateurs zetten zonnepanelen van lijk een rekenmodel dat voor elke installa- les waaronder de BespaarInstallateur. Het for- Solar Modules Nederland onder de naam teur beschikbaar is.’ mulebeheer bestaat onder meer uit bedrijfs- Royal Sun in de markt’, vervolgt Schoeman. administratie, contractbeheer, collectieve ‘Daarmee zetten zij een Nederlands en zeer Financieel rendement inkoopsystemen en reclame-activiteiten. De hoogwaardig product in de markt. Op 1 Het rekenmodel waar Schoeman over omzet van de formules zelf vertegenwoordigt april is de SunNed-formule officieel gelan- spreekt, maakt het voor installateurs totaal een jaaromzet van vijfenvijftig miljoen ceerd en de afgelopen maanden hebben wij mogelijk om digitaal aan te geven hoeveel euro en is sterk groeiende.’ installateurs geïnformeerd. We verwachten zonnepanelen een consument wil afnemen binnen zeer korte termijn op een aantal van en rekent op basis daarvan alle specificaties Systeemhuis vijftig aangesloten installateurs te zitten. Na uit. Van het aantal uren dat de installateur ‘Voor die installatiebedrijven neemt en gaat aansluiting bieden wij installateurs in samen- nodig heeft om de zonnepanelen te instal- zonne-energie een steeds belangrijkere rol werking met Resource Energy en Switch2So- leren, tot de opbrengst voor consumenten. innemen’, vertelt Schoeman. ‘Om die reden lar een tweedaagse opleiding aan. Daarbij Schoeman: ‘Via veldonderzoek hebben starten wij SunNed als een eigen systeemhuis worden zij zowel technisch als commercieel wij namelijk geconstateerd dat het succes – oftewel formule –voor de installatiesector. geschoold. De mindset dat zonnestroom van installateurs die al veel zonnepanelen Het is een centrale totaaloplossing met lokale zonder subsidie voor consumenten niet verkopen, voortkomt uit hun kennis en kunde over kosten en opbrengsten. Een van de commerciële aspecten is bijvoorbeeld dat het niet slim is om in termen van terug- verdientijd te praten. Het is beter om over financieel rendement of over verdientijden van minimaal vijfentwintig jaar te spreken. Direct na de installatie geven zonnepanelen de consument een financieel rendement van zes procent per jaar. Dit neemt ver- volgens alleen maar toe door de stijgende energieprijzen. Als je daarbij het gegeven meeneemt dat zonnepanelen minimaal vijf- entwintig jaar meegaan, is zonne-energie een zeer waardevaste belegging. Het is ei- genlijk te vergelijken met het aanschaf van dubbel glas. Naar die waardering moet het ook toe. Er is immers niemand die vraagt of het wel rendeert om dubbel glas in je huis te laten plaatsen.’

29 voor duurzame zonnestroom-installaties

Energieker staat voor kwaliteit. Wij gebruiken uitsluitend hoogwaardige componenten. We analyseren elke situatie afzonderlijk en leveren maatwerk. Inclusief 25 jaar monitoring: de enige zekerheid om 25 jaar lang van uw investering te genieten. Wij leveren aan bedrijven, woningcorporaties, overheidsinstellingen en natuurlijk ook aan particulieren.

Binck Bank School in Dordrecht

Heuvelrug Wonen Ymere

Energieker heeft ruime ervaring met verschillende systemen (kristallijn, Solyndra, dunne fi lm) op alle mogelijke dakoppervlakken. Een greep uit door ons gerealiseerde projecten:

Heuvelrug Wonen: 350 kWp op 7 fl atgebouwen Ymere: 128 woningen in Almere; Stichting Xpositron: de grootste installatie in Amsterdam; Achmea 10+ kantoorpanden; Gymzaal in Amsterdam: vermindering van de invloed School in Dordrecht: een van de grootste van schaduw door het revolutionaire FemtoGrid systeem Solyndra-systemen van Nederland

Bel voor meer informatie: 0900 333 555 0

30 De noodzaak van elegante architectonische integratie

Volgens het Internationaal Energie Agentschap kan Europa tien procent van de energievraag dekken met gebouwgeïntegreerde zonnepanelen. De Nederlandse regering wil daarbij in het jaar 2020 twintig procent van de energie opwekken met duurzame energie, wat nu twee procent is. Direct gevolg van beide ambities is de noodzakelijke plaatsing van gigantische aantallen pv-systemen in de komende jaren. Wat aanleiding geeft tot een drastische herinterpretatie van de wijze waarop architecten tot dusver met daken en gevels omgaan.

Toepassing van pv in de gebouwde omge- zonnepanelen, een gigantische uitdaging ving betekent dat – naast bekende dakbe- voor de bouwindustrie. Architecten moeten dekkingmaterialen zoals pannen, bitumen, hier het voortouw nemen en de uitdaging kunststof en diverse gevelafwerkingen – er voortvarend ter hand moeten nemen. De een nieuw element bijkomt: het zonnepa- terminologie uit het architectenvocabulaire neel. Dit maakt duidelijk dat de verschij- ‘Form follows Function’ moet gewijzigd wor- ningsvorm van gebouwen drastisch veran- den in ‘Form follows Climate’. Architecten die dert. Stedenbouw en architectuur moeten erin slagen om deze opgave architectonisch hier op adequate wijze op inspelen. hoogwaardig geïntegreerd in hun projec- ten te realiseren zullen voorop lopen. De Omdat zonnepanelen moderne bouwmate- hiernaast geïllustreerde voorbeelden mogen rialen zijn, is de integratie in het ontwerp bij duidelijk maken, dat dit heel goed mogelijk is. projecten met een eigentijdse architectuur Niet alleen zonne-energie zal de verschij- nog de meest eenvoudige opgave. De visie ningsvorm van onze gebouwde omgeving dat de woningbouw toekomstgericht wonen drastisch veranderen, maar ook de recycle- mogelijk moet maken wordt in Nederland baarheid, hergebruik en transformaties van echter niet overal onderschreven. In veel de bestaande gebouwde omgeving. De gevallen zal de toekomstige woningbouw- cradle-to-cradle filosofie van afval bestaat productie traditioneel van karakter (en materi- niet en dat recycling de basis moet worden alen) blijven. Bouwen voor de eeuwigheid is van onze nieuwe economie geeft hier op nog steeds vaak een onbewust denkpatroon. een inspirerende wijze blijk van. Als een Het gegeven dat technologie en product- gebouwde omgeving energie oplevert, be- ontwikkeling voor zonne-energie-installaties tekent dit het creëren van een meerwaarde, nog volop in gang is – opgeteld bij de niet alleen op energiegebied, maar ook op levensduur van tenminste vijfentwintig het gebied van menselijk welzijn. Dierbaar- jaar – verhoudt zich moeilijk met de tra- heid is het doel om een gebouw zo mooi ditionele bouwwijze. Dit geldt zeker ook te maken, dat het mensen gemakkelijk ge- voor bestaande woningen. Toch zijn er al maakt wordt om zich ermee te verbinden. pv-systemen in de markt die voor een goede architectonische inpassing kunnen zorgen. Han van Zwieten (HvZ), Te vaak wordt pv ad hoc verwerkt in projec- Architect ten. Daarbij is sprake van toevoeging aan het eind van een ontwerpproces en ontbreekt goede integratie. Dit terwijl pv het beste Van boven naar onder zijn de volgende Van boven naar onder zijn de volgende vergeleken kan worden met glas als bouwma- foto´s afgebeeld: foto´s afgebeeld: teriaal. Architecten die goed met glas in al zijn • Goed geïntegreerde pv-toepassingen op • Goed geïntegreerde pv-toepassingen op toepassingsmogelijkheden kunnen ontwer- platte daken platte daken pen, kunnen ook goed met pv ontwerpen. • In traditionele architectuur geïntegreerde • In traditionele architectuur geïntegreerde Glas of pv-geïntegreerd glas wordt daarom pv (de Straten Veenendaal-Oost, HvZ) pv (de Straten Veenendaal-Oost) wel het bouwmateriaal van de 21e eeuw ge- • In de gevelarchitectuur geïntegreerde pv • In de gevelarchitectuur geïntegreerde pv noemd, vanwege de inzetbaarheid voor veel (Columbuskwartier-Oost, Almere, HvZ) (Columbuskwartier-Oost, Almere) doeleinden en toepassingen. • CO2-neutrale woning in Almere met rode • CO2-neutrale woning in Almere met rode CIGS-gevelpanelen (HvZ) CIGS-gevelpanelen

In 2030 leeft zestig procent van de wereld- • Energiegenererend CO2-neutraal woon- • Energiegenererend CO2-neutraal woon- bevolking in steden. Daarnaast moet de gebouw met ventielerende, golvende gebouw met ventielerende, golvende komende dertig jaar zo’n tien procent van pv-gevels als een voile gedrapeerd om de pv-gevels als een voile gedrapeerd om de de mondiale vraag naar duurzame energie envelop van het gebouw en pv-daken op envelop van het gebouw en pv-daken op worden gedekt door gebouwgeïntegreerde de parkeergarage (HvZ) de parkeergarage

31 26 D e

‘Dynamische marktcocktail FACILITEIT biedt kansen’

Hans Willemsen is sinds afgelopen najaar de nieuwe directeur van Scheuten Solar. In de rubriek De Faciliteit waarin Solar Magazine elke editie een nieuwe ‘faciliteit’ in de vorm van een productielijn, innovatie of nieuwe ondernemer belicht, ontvouwt Willemsen zijn plannen voor het kalenderjaar 2011.

‘Sinds mijn aantreden heb ik niet alleen de bedrijfscul- CIGS tuur van Scheuten Solar verkend, maar ben ik ook zo ‘Kortom, de ambitie is nog meer dan ooit tevoren veel mogelijk het veld in geweest’, vertelt Willemsen. ‘De dat te leveren waar de markt om vraagt’, vervolgt aanwezige bedrijfscultuur komt op mij ondernemend Willemsen. ‘Daarbij kijken wij niet langer alleen naar en fris over. Anderzijds heb ik bij klantbezoeken vooral de module, maar ook naar zaken als operations en geluisterd naar meningen over ons bedrijf. De klanten maintenance voor projecten. Bovendien willen wij zijn voor Scheuten Solar het belangrijkste en voor hun installateurs helpen met grootschaligere introductie willen we waarde toevoegen.’ van zonne-energie. Momenteel werken wij aan de inhoudelijke verdieping van ons partnerprogramma.’ Loep Waar de module-innovatie volgens Willemsen veelal Door het onderzoeksbureau EuPD Research werd binnenshuis plaatsvindt, wordt ook extern geïnno- Scheuten Solar recentelijk met een score van 8,25 op de veerd. ‘Zo werken wij met zeer veel energie aan ons eerste plaats geranked ten aanzien van ‘brand recom- unieke CIGS-dunne filmconcept. CIGS is in onze op- mendation’ onder Duitse klanten. Scheuten liet niet tiek de toekomst. Wij zijn daarom blij met de recente alleen nummer twee Sovello en nummer drie Schott Brabantse en Limburgse ondersteuning in onder Solar achter zich, maar ook bedrijven als Q-Cells, Yingli meer Solliance en het CIGSelfs-project. Kennisinstel- en Kyocera. ‘Dit past bij de benadering die wij hebben lingen en ondernemend Nederland concentreren en nastreven’, stelt Willemsen. ‘Klanten beseffen dat wij zich steeds meer op zonne-energie. Op het gebied geen dozenschuiver van zonnepanelen zijn, maar een van CIGS is daarbij in de regio veel kennis aanwezig innovatieve leverancier.’ die tot nieuwe marktapplicaties en industrie-activi- Willemsen wil de komende jaren op de huidige markt- teit gaan leiden.’ status van Scheuten Solar doorbouwen: ‘Afgelopen najaar hebben wij onze strategie nog eens goed onder Willemsen besluit: ‘Voor de korte termijn geldt dat de loep genomen. Als gevolg hebben wij besloten om 2011 een succes is als wij een duidelijke groei verto- ons nog meer te focusseren op het toevoegen van nen, qua omzet en qua winst. Wij richten ons daarbij waarde via onze bestaande en nieuwe verkoopkanalen. primair op de Europese markt waar nog ruimte en Dit willen wij doen door continue verbeterde en nieuwe potentie genoeg is om waarde toe te voegen. In producten te introduceren. De Multisol Vitro-module verschillende regio’s hebben wij daarbij te maken met (een glas-glas module) en ook de MultisolIntegra (een fluctuerende markten door de veranderende feed-in in-dakoplossing) zijn daar voorbeelden van. Wij richten tarieven. Dit leidt tot een dynamische marktcocktail. ons primair op het ontwikkelen en produceren van in- Voor de lange termijn willen wij gebouwgeïnte- novatieve modules. De stap naar gebouwgeïntegreerde greerde en CIGS-modules samen met onze regionale modules is daarbij een belangrijke.’ partners gaan ontwikkelen en produceren.’

33 • AVANTIS º YOUR LINK TO THE SUN º º º º • • • • • • • Avantis: the best of both worlds in the Netherlands • and Germany. This cross-border science & business • park offers unparalleled opportunities. The proof of the pudding is the eating, something that Solland Solar Energy is taking full advantage of by basing its operations on the Dutch-German border. Would you like to know what advantages Avantis can offer you?

Visit www.avantis.org

solyscreen contouren.indd 1 21-3-2011 18:25:55 Bart Romeijn en Bas Korte van Itho Daalderop: ‘Optimum alleen bereikbaar met combinatie duurzame energievormen’

Itho Daalderop is een van de weinige bedrijven die kan bogen op samen 220 jaar historie. De combinatie Itho Daalderop bestaat pas sinds 1 januari van dit jaar, hiervoor opereerden Itho en Daalderop onder eigen vlag. Beide bedrijven deelden wel al jarenlang dezelfde visie en missie op hoofdlijnen. Energiezuinige en comfortverhogende producten en systemen voor toepassing binnen de woonomgeving. ‘Duurzaamheid is straks geen wens meer, maar net zoiets als kwaliteit, een standaard gegeven’, stelt Bart Romeijn, ceo van de overkoepelende Three House Group.

‘Itho is leverancier en fabrikant van ven- heeft een werende houding tegenover de gische verbetering mogelijk. Zo werken wij tilatiesystemen, afzuigkappen en cv- en installatie van zonne-energie. Enerzijds aan een systeem wat optimale regeltech- warmwaterapparatuur’, vertelt Romeijn. kun je daarom stellen dat de verschillende niek bezit om op de juiste momenten te ‘Daalderop was de Nederlandse marktlei- branchevereniging extra hun best moe- schakelen tussen de benutting van zonne- der op het gebied van warmwaterappara- ten doen om zonne-energie op de kaart energie en warmtepompen.’ tuur. Als individuele bedrijven hebben te zetten, anderzijds moet de markt – en beide ondernemingen gezegd dat zij naar dus de consument – de keuze maken.’ ‘Hoe dan ook, het scenario voor duur- woningen kijken als een totaalwoning. Je zaam is rooskleurig’, vervolgt Korte. ‘Ie- kijkt niet naar losse onderdelen, maar naar Regeltechniek dereen snapt de logica dat duurzaamheid het geheel. Duurzame oplossingen – en ‘Door de drempel voor installateurs zo laag met het oog op de toekomst essentieel is. daarmee zonne-energie – moeten daar mogelijk te maken en de terugverdientijd De drijfveren komen momenteel echter deel vanuit maken.’ van zonne-energiesystemen te verlagen nog voort uit overheidseisen. Zo is subsi- proberen wij een steentje bij te dragen’, die voor de toepassing van zonne-energie Appels en peren stelt Romeijn. ‘Iedere dag blijkt namelijk de afgelopen jaren een aanjager geweest. ‘Wij geloven daarom ook niet in één opnieuw dat de zon efficiënter benut kan Dergelijke subsidies leiden echter niet oplossing bij de energietransitie’, vult worden. Vroeger had je een stralende perse tot acceptatie.’ Korte besluit: ‘De Bas Korte aan, directeur Verkoop Neder- zon nodig om energie op te wekken, nu is belangrijkste boodschap van ons bedrijf land bij Itho Daalderop. ‘Zonne-energie, daglicht al toereikend. Sommige experts is om bij het voldoen aan bepaalde eisen biomassa, warmtepompen en zelfs stellen dat zonthermische producten een – bijvoorbeeld de energieprestatienorm windenergie kunnen in onze visie bij de dusdanig hoog rendement hebben dat ze – dit bij voorkeur te doen met duurzame woningbouw naast elkaar bestaan. Veel mogelijkerwijs uitgeknepen zijn. Innovatie oplossingen. Door te kiezen voor een pal- ondernemers en installateurs bieden de toont echter aan dat er altijd ruimte voor let aan die oplossingen kan het optimum consument één van die vier zaken aan. In- verbetering is. Sec voor ons bedrijf geldt bereikt worden. Logischerwijs speelt de stallatiebedrijven denken daardoor vanuit dat innovatie vooral in het combineren van zon die iedere dag aanwezig is daarbij een specifiek product en niet vanuit een producten zit. Daar is de meeste technolo- een belangrijke rol.’ totaaloplossing. Het gevolg is dat appels met peren vergeleken worden. Wij maken doelbewust de keuze zo veel mogelijk aan De ‘bobslee’-zonneboiler te bieden, alleen windenergie hebben we niet in ons portfolio. En in het geval Het nieuwste zonthermische product van Itho Daalderop trekt op beurzen en andere van zonne-energie gaat het om zonther- events veel bekijks. Qua looks en feels kan je de Solior misschien nog wel het beste te mische producten, zoals de zonneboiler vergelijken met een bobslee. ‘De Solior is een zogenaamde plug-and-play zonneboiler’, Solior (zie kader).’ vertelt Korte. ‘Installateurs zetten het systeem op het dak en verrichten een paar simpele ‘Wij verwachten dat binnen alle duurzame aansluitingshandelingen. Het oplossingen zonne-energie en warmte- product is specifiek ontwikkeld pompen ‘marktleider’ worden’, vervolgt voor het platte dak en beschikt Romeijn. ‘Wij schenken daarom veel aan- over een geïntegreerde tank dacht aan het continue doorontwikkelen waardoor het geen ruimte van onze zonnewarmteoplossingen. Wat in de woningen inneemt. In opvalt binnen de afzetmarkt van zonne- Nederland bespaart de zon- energie is de uitstekende prestaties van neboiler veertig procent van sommige installatiebedrijven. Dit is enigs- het gasverbruik voor warm zins vreemd omdat je mag verwachten water in een eengezinswoning. dat de latente vraag naar zonne-energie In landen als Spanje kan dit overal even groot is. Kortom, een heel oplopen tot zeventig procent.’ groot deel van installerend Nederland

35 Bedrijvig voor Brabant

Kansen creëren voor Brabant, door het versterken van duurzame economische groei en innovatiekracht. Dat is in enkele woorden de missie van de N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM). De BOM geeft bedrijven de ondersteuning die ze écht verder helpt. Door te organiseren en te participeren. Bovendien deelt de BOM kennis en ervaring met gemeenten en andere organisaties, zodat gezamenlijk wordt gebouwd aan een vruchtbaar vestigings- en investeringsklimaat.

De BOM heeft vier kerntaken: - Investeringsbevordering: het werven en verankeren van (buitenlandse) bedrijven; - Participatie en beheer: verstrekken van risicodragend kapitaal, onder andere aan startende bedrijven; - Ontwikkeling en innovatie: bundeling van innovatieve krachten en stimuleren van nieuwe bedrijvigheid; - Herstructurering van bedrijventerreinen: het creëren van ruimte voor de Brabantse economie.

DE KRACHT VAN BRABANT: KENNIS EN LEF Volgens het ministerie van Economische Zaken kunnen de regionale pieken in de Nederlandse economie ervoor zorgen dat we economisch gezien tot de wereldtop behoren. De BOM schaart zich volledig achter die uitspraak. Als we Brabant krachtig op de economische kaart willen zetten, moeten we investeren in wat ons onderscheidt van andere regio’s. De beleidsnota ‘Pieken in de Delta’ van het ministerie van Meer weten over Economische Zaken omschrijft hoe we in Nederland onze sterkste kanten nog beter onze programma’s? kunnen benutten. De BOM zet zich volledig in om kansen te creëren en ruimte te scheppen voor innovatie en groei in Brabant c.q. Zuid-Nederland. Want dat is de Kijk dan op onze website, kracht van Brabant: een hoogwaardig kennisniveau en het lef om daadwerkelijk te www.bom.nl, of neem vernieuwen. contact op met onze programmamanagers, NUMMER ÉÉN IN EUROPA tel. (088) 83 111 51. De BOM is graag een aanjager in dat proces. Voor Zuidoost-Nederland draait het de komende jaren met name om drie technologievelden: hightech systemen en mate- rialen, food & nutrition en life sciences & medische technologie. In Zuidwest-Neder- land vormen de procesindustrie, met name maintenance en energie, en logistiek de Meer informatie: sterke punten. Maar hoe ‘jagen we dan aan’, creëren we kansen en realiseren we vernieuwing? Door mensen samen te brengen, ervaringen te delen. Door te waar- N.V. Brabantse Ontwikkelings schuwen voor valkuilen, risico’s te nemen en soms ook fi nancieel de helpende hand Maatschappij te reiken. Onze programma’s sluiten aan bij landelijke en provinciale doelstellingen, Goirleseweg 15 zodat we innovatie in Brabant en Zuid-Nederland als geheel krachtig kunnen stimu- Postbus 3240, 5003 DE Tilburg leren, in samenwerking met partners als NV Rewin West-Brabant, NV Economische T (088) 83 111 20 Impuls Zeeland, NV Industriebank LIOF, NV Rede en Syntens. Het is onze ambitie F (088) 83 111 21 om de nummer één regio in Europa te worden en te blijven. Dat doen we door E [email protected] een slimme verbinding van de procesindustrie en logistiek te realiseren en de keten I www.bom.nl ‘Kennis-kunde-kassa’ zo goed mogelijk in te richten en te benutten. 36

$$GY6RODU0DJLQGG  Bedrijvig voor Brabant

Kansen creëren voor Brabant, door het versterken van duurzame economische groei en innovatiekracht. Dat is in enkele woorden de missie van de N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM). De BOM geeft bedrijven de ondersteuning die ze écht verder helpt. Door te organiseren en te participeren. Bovendien deelt de BOM kennis en ervaring met gemeenten en andere organisaties, zodat gezamenlijk wordt gebouwd aan een vruchtbaar vestigings- en investeringsklimaat.

De BOM heeft vier kerntaken: Veranderende kansen - Investeringsbevordering: het werven en verankeren van (buitenlandse) bedrijven; in Nederland - Participatie en beheer: verstrekken van risicodragend kapitaal, onder andere aan startende bedrijven; - Ontwikkeling en innovatie: bundeling van innovatieve krachten en stimuleren van nieuwe bedrijvigheid; In Nederland zijn er een paar opvallende hen pv erbij doen volgens het business model scholen subsidieert in de aanschaf van een zaken gaande. Eerst noem ik de meest van WWZ is voor hen business as usual terwijl zonnestroominstallatie. De BEC in ons dorp - Herstructurering van bedrijventerreinen: het creëren van controversiële en dat is de actie Wij Willen pv-installateurs klagen dat het verdienmodel heeft al twee scholen die ze begeleiden en ruimte voor de Brabantse economie. Zon (WWZ). Stichting Urgenda (gesub- weg is. Dit is in vele sectoren gebeurd en is helpen mee bij de financiering. Zo zijn er in sidieerd) heeft een stichting opgezet kenmerk van een zich ontwikkelende markt. het land dus vele initiatieven. Niet allemaal DE KRACHT VAN BRABANT: KENNIS EN LEF (WWZ) die complete zonnestroom instal- zullen ze overleven maar dat is ook niet Volgens het ministerie van Economische Zaken kunnen de regionale pieken in de laties tegen afbraakprijzen aanbiedt. De Nogmaals WWZ heeft vele plussen en min- belangrijk. Het geeft wel aan dat er onder de installaties kunnen door de particulier of nen maar de toon is gezet voor de markt in mensen iets gaande is wat op dit moment via Nederlandse economie ervoor zorgen dat we economisch gezien tot de wereldtop door een installateur geplaatst worden. Nederland of we het nu willen of niet. Een de BEC een uitlaatklep vindt. behoren. De BOM schaart zich volledig achter die uitspraak. Als we Brabant krachtig Oeps, dat is even wennen voor velen andere opvallende ontwikkeling is de snelle op de economische kaart willen zetten, moeten we investeren in wat ons onderscheidt in de branche want waar komt nu het opkomst van buurt energie coöperaties (BEC) Voor onze sector betekent dit ook het nodige, van andere regio’s. De beleidsnota ‘Pieken in de Delta’ van het ministerie van verdien model vandaan? of lokale duurzame energie initiatieven, het is want hoe verhoudt dit lokale zich tot de wens Meer weten over Economische Zaken omschrijft hoe we in Nederland onze sterkste kanten nog beter maar hoe je het noemt. Mensen in een dorp van elk installatiebedrijf? Iedereen wil meer Installateurs die normaliter geld verdienen verenigen zich en gaan met elkaar projec- omzet, iedereen wil groeien. Om te kunnen kunnen benutten. De BOM zet zich volledig in om kansen te creëren en ruimte te onze programma’s? aan de prijs van de installatie en aan het ten realiseren. Op het gebied van isolatie, groeien zal men ook snel buiten de eigen scheppen voor innovatie en groei in Brabant c.q. Zuid-Nederland. Want dat is de installeren zien de meest ondoorzichtige en voorlichting en opwekking. Er zijn nu al ruim regio grenzen kijken. Het werkgebied wordt Kijk dan op onze website, kracht van Brabant: een hoogwaardig kennisniveau en het lef om daadwerkelijk te belangrijkste bron van verdiensten verdwij- tweehonderd initiatieven gaande. Opvallend steeds groter. Het wordt spannend hoe zich www.bom.nl, of neem vernieuwen. nen. Bij WWZ zijn er verdiensten op het hierbij is dat de meesten opgericht zijn in de dit verhoudt tot de opkomst van de BEC. contact op met onze plaatsen en aansluiten van de installatie, dit is provincies die voor veel geld de aandelen in Immers die zoeken het lokaal. Vaak is één éénmalig. Verder zijn er meerdere partijen die de grote energiebedrijven hebben verkocht. van de speerpunten de groei van de lokale programmamanagers, NUMMER ÉÉN IN EUROPA een onderhoud- en service contract afsluiten, Schijnbaar willen de mensen niet nog een werkgelegenheid. Voordeel van de lokale tel. (088) 83 111 51. De BOM is graag een aanjager in dat proces. Voor Zuidoost-Nederland draait het de dit zijn doorlopende inkomsten. Met andere keer hebben dat de winst die gemaakt wordt installatiebedrijven is dat ze al gewend zijn te komende jaren met name om drie technologievelden: hightech systemen en mate- woorden éénmalige inkomsten gecombi- op de energie die zij afnemen verdwijnt in de werken tegen uurtarief. Met andere woorden rialen, food & nutrition en life sciences & medische technologie. In Zuidwest-Neder- neerd met doorlopende inkomsten. Als er veel zakken van een ander. hun businessmodel is al gebaseerd op uren land vormen de procesindustrie, met name maintenance en energie, en logistiek de installaties geplaatst worden kan hier ook een maken tijdens de installatie al dan niet met stabiel inkomen mee gegenereerd worden. De BEC gaat lokaal energie opwekken of een service- en onderhoudscontract. Meer informatie: sterke punten. Maar hoe ‘jagen we dan aan’, creëren we kansen en realiseren we stimuleert dit te doen. In ons eigen dorp vernieuwing? Door mensen samen te brengen, ervaringen te delen. Door te waar- In Nederland hebben we geen subsidierege- is er ook een en die heeft als doelstelling Misschien heeft WWZ met hun actie er N.V. Brabantse Ontwikkelings schuwen voor valkuilen, risico’s te nemen en soms ook fi nancieel de helpende hand ling meer en de kans dat deze er ooit nog in 2030 volledig zelfvoorzienend te zijn in wel voor gezorgd dat de lokale installa- Maatschappij te reiken. Onze programma’s sluiten aan bij landelijke en provinciale doelstellingen, komt is klein. Eigenlijk wel mooi want wij zien de eigen energiebehoefte. Ze willen dit tiebedrijven de winnaar van de toekomst Goirleseweg 15 zodat we innovatie in Brabant en Zuid-Nederland als geheel krachtig kunnen stimu- in Nederland nu allerlei initiatieven ontstaan realiseren door met elkaar (onder meer) worden. Of de grotere die meegaan in het die veel lijken op WWZ. Niet snel eenmalig zonnestroomprojecten op te zetten en die dienstbaar zijn. Het businessmodel van de Postbus 3240, 5003 DE Tilburg leren, in samenwerking met partners als NV Rewin West-Brabant, NV Economische geld verdienen, maar zorgen voor een sta- te financieren door mede dorpsgenoten en toekomst wordt niet door de sector maar T (088) 83 111 20 Impuls Zeeland, NV Industriebank LIOF, NV Rede en Syntens. Het is onze ambitie biele geldstroom met een gezonde winst- het bedrijfsleven. Ze bieden dit aan als een door de klant bepaald. F (088) 83 111 21 om de nummer één regio in Europa te worden en te blijven. Dat doen we door marge. Behalve in de solar industrie werken lokale investeringspropositie. E [email protected] een slimme verbinding van de procesindustrie en logistiek te realiseren en de keten alle andere installatiebedrijven zo. Loodgie- Ook de provincie Noord-Holland helpt hierbij. René Moerman I www.bom.nl ‘Kennis-kunde-kassa’ zo goed mogelijk in te richten en te benutten. ters, elektriciens, tegelzetter et cetera. Voor Hier loopt een actie waarbij de provincie Solar Insurance & Finance 37

$$GY6RODU0DJLQGG  Nederlandse industrie stort zich op gebouwgeïntegreerde zonne-energietoepassingen: ‘Naderende grid parity vegroot roep om esthetisch verantwoorde applicaties’

Geïntegreerde pv-systemen voor de gebouwde omgeving en infrastructuur worden voor Nederland als belangrijke marktkansen gezien. Zonne-energiesystemen worden vooralsnog veelal als toevoeging op bestaande daken geplaatst. Building Integrated PV (BIPV) gaat een stap verder door de pv-functie te integreren in het dak, de gevel, of een ander onderdeel van het gebouw. Binnen Nederland zijn er momenteel diverse ondernemingen en initiatieven op het gebied van BIPV. ‘Het dak wordt dé nieuwe energiecentrale’, stelt Olaf van Vonno van Unidek.

Een van de Nederlandse pioniers op zijn allen niet moeten vergeten dat in de geïntegreerd prefab gemonteerde zon- het domein van gebouwgeïntegreerde zuidelijkere regio’s grid parity al echt om necollector. De lancering van dit product zonne-energietoepassingen is het Does- de hoek ligt. Binnen een tot twee jaar is heeft ontzettend veel aandacht getrok- burgse Ubbink. Het bedrijf lanceerde in Zuid-Italië stroom uit het stopcontact ken omdat wij optrekken met een instal- halverwege vorig jaar een gebouwgeïn- net zo duur als zonnestroom. Als direct latiebedrijf. Dat is redelijk uniek omdat tegreerde zonne-energietoepassing. ‘Dit gevolg zal de vraag naar zonne-energie samenwerking tussen de bouw- en instal- energiedak combineert zonnestroom met sterk toenemen. Hoe meer consumenten latiesector ook niet vaak plaatsvindt.’ zonnewarmte’, vertelt Iwan van Bochove en bedrijven zonnepanelen op hun dak van Ubbink. ‘Wij hebben het product leggen, hoe groter immers de roep om Boot inmiddels in Duitsland, België en Enge- esthetische verantwoorde oplossingen en ‘Aannemers willen bij het bouwen van wo- land geïntroduceerd en verwachten het daarmee BIPV zal worden.’ ningen en gebouwen op een zo goedkoop in de tweede helft van dit jaar in Italië en mogelijke wijze aan de energie prestatie mogelijk ook in Zwitserland op de markt Sandwich coëfficiënt (epc) voldoen’, vult Gerrit-Jan te brengen. Wat je merkt is dat de rijpere ‘Voor 2011– het jaar van de marktintro- Kuiper, manager Product Innovation bij markten – zoals Frankrijk en Duitsland al ductie – is het doel om per land waar Unidek aan. ‘Daardoor worden vaak keu- open staan voor BIPV.’ wij het systeem op de markt brengen, zes gemaakt voor goedkope en niet altijd ‘Nu wij onze eerste stappen in BIPV heb- enkele tientallen systemen te installeren’, kwalitatieve oplossingen. Mede daarom ben gemaakt, zullen de komende jaren besluit Van Bochove. ‘Daarbij hopen wij valt zonne-energie nogal eens buiten de in het teken staan van doorontwikkelen’, dat dit ook in Nederland gaat lukken. Wij boot. Het aanbieden van gebouwgeïnte- vervolgt Van Bochove. ‘Daarbij proberen realiseren ons echter dat de Nederlandse greerde zonnestroomtoepassingen kan wij een stap te maken waarbij wij in een markt nog niet zo ver ontwikkeld is en het hier een einde aan maken. Dit staat in de eerder stadium bij nieuwbouwprojecten voorlopig waarschijnlijk om sporadische solar industrie echter nog in de kinder- betrokken worden. Door een betere aan- installaties zal gaan.’ schoenen. Als je de stap wel kunt zetten, sluiting bij de bouwkolom te verkrijgen, Niet alleen Ubbink begeeft zich actief ben je dan ook spekkoper.’ kan bij het ontwerpen van woningen of op de markt van BIPV. Ook het Gemer- ‘Momenteel zijn wij samen met Ballast andere gebouwen al rekening gehouden tse Unidek – bekend als fabrikant van Nedam en Oskomera Solar Power Solutions worden met de toepassing van zonne- bouw- en isolatiematerialen waaronder met subsidie van het Innovatieprogramma energie. Die aansluiting arrangeren is geëxpandeerd polystyreen (EPS) – zoekt Zonnestroom (IPZ) een haalbaarheids- echter een lastige kwestie. De bouw naar mogelijkheden om een gebouwge- onderzoek uit aan het voeren naar een is bij uitstek een sector die geregeerd ïntegreerde zonnestroomtoepassing te modulair zonnedak’, vervolgt Van Vonno. wordt door de traditie en geld. Het moet lanceren. ‘Wij hebben de overtuiging dat ‘In april krijgen wij daarbij te horen of wij eigenlijk niet anders als gisteren en mag het dak een energiecentrale wordt’, stelt naar een tweede fase van het IPZ mogen. zeker niet meer kosten dan gisteren. Olaf van Vonno, manager New Business Uiteindelijk willen wij binnen twee à drie Gelukkig staan langzamerhand in de Development bij Unidek. ‘Anderhalf jaar jaar een marktrijp geïntegreerd pv-systeem bouw wel partijen op die een langeter- geleden hebben wij daarom al in samen- lanceren. Daarnaast willen wij in die tussen- mijnvisie tentoonspreiden, dat zijn de werking met Nefit de SolarTherm ontwik- periode een aanzienlijk aantal SolarTherms pioniers. Belangrijk is daarbij dat wij met keld. Een ‘sandwich’ dakelement met een in de Nederlandse markt gezet te hebben.’

38 Energiedak van Ubbink

Smart Chain-project ontvangt mera Solar Power Solutions en Trespa bij uitstek een kans om lokale werkgele- Pieken in de Delta-subsidie International). ‘Het project kent twee genheid en onderscheidend vermogen peilers’, vertelt Twan Smetsers van Che- te creëren. Het is immers geen com- Aan het begin van dit kalenderjaar heeft matronics. ‘Op de eerste plaats is dit de modity. Bij Smart Chain gaan wij uit van het project ‘Solar Module Value Chain opzet van een esthetisch geaccepteerd een aanwezige pv-functie en levert het for International BIPV Concepts’ – afge- pv-moduleconcept voor grootschalige betrokken consortium antwoord op de kort tot Smart Chain subsidie toegekend toepassing in de gebouwschil – het dak vraag hoe je van die pv-functie tot geïn- gekregen vanuit het Pieken in de Delta- en de gevel. Dit willen we realiseren tegreerde systemen komt. Daarbij moet programma Zuidoost-Nederland. door een of twee pv-moduleconcepten het voor een aantal van de deelnemende te demonstreren. Daarnaast willen we bedrijven een onderscheidende strate- Chematronics is de projectleider en een innovatief en geïntegreerd pro- gie worden en bij voorkeur ontstaat een initiator van Smart Chain. Rimas Solar ductieproces voor deze pv-modules kansrijk cluster. Daarbij gaat het dus niet Production Systems is bereid gevonden ontwikkelen, te realiseren in prototype alleen om een nieuw moduleconcept, om penvoerder te zijn. Andere partners moduleproductieapparatuur.’ maar ook om een nieuwe generatie mo- in Smart Chain zijn drie kennisinstellin- duleproductieapparatuur. Beide zaken gen (ECN, TNO, Hogeschool Zuyd), zes Propositie moeten uiterlijk in 2012 gerealiseerd zijn midden- en kleinbedrijven (naast Rimas ‘Nu we aan de vooravond staan van de want de strijd om de BIPV-markt wordt Solar Production Systems ook XYZ- introductie van BIPV is het zaak dat het binnen nu en vijf jaar gestreden. Smart TEC, GTE Engineering, Solar Modules Nederlandse bedrijfsleven bijbehorende Chain biedt de sector daarbij de moge- Nederland, Solconnex en Chematronics) proposities ontwikkeld’, stelt Smetsers. lijkheid de stap naar een volgend niveau en een drietal grote ondernemingen ‘Vooralsnog lopen we niet voor en niet te maken. Hiermee kunnen Nederlandse (Eurotech Aluminium Castings, Osko- achter. BIPV is daarmee voor Nederland bedrijven internationaal voorop lopen.’

39 Ask again in 25 years.

Why is performance stability so important?

INCREDIBLY STABLE FORECAST. Solar modules from SCHOTT Solar have what it takes for long-term attractive revenues: high performance stability*, the quality of a renowned German technology company and experience in solar technology since 1958. More information at schottsolar.com/solar-yield

* In a long-term study conducted by the Fraunhofer- Institute the SCHOTT Solar modules still achieved over 90% of their original performance even after 25 years.

PP_SC_210x297_Inst-E_220_290_MagazinBelgien.indd 1 14.03.2011 11:29:55 Uhr

Schott Solar Magazin Belgien S60101667 910261 910261 910261

Anzeige 210 mm x 297 mm 210 mm x 297 mm ISO Coated V2 Inst-E inkl. Test 220/290

100 % 14.3.2011 j. luh Paul Breddels, OTB SOlar/Roth & Rau: ‘Eindhoven wordt competence center voor handling’

‘De Eindhovense vestiging van OTB Solar gaat in de komende periode verworden tot het competence center op het gebied van handling voor de Roth & Rau Group. Momenteel wordt daartoe geïnvesteerd in onze automatiseringsgroep’, aldus Paul Breddels van OTB Solar/Roth & Rau.

In februari 2010 nam de Duitse en grotere Het inkjetproces in combinatie met de de tweede helft van 2011 denken wij dit pv-machinebouwer Roth & Rau branchege- hardware is een unieke ontwikkeling. niet alleen voor silicium nitride, maar ook noot OTB Solar over. Breddels stelde des- Internationaal snuffelt iedereen aan deze voor silicium oxide en amorf silicium te kun- tijds: ‘Ik ben er van overtuigd dat wij samen technologie. De overname door Roth & nen realiseren. In het derde kwartaal willen met Roth & Rau niet alleen kunnen groeien, Rau zorgt voor schaal- en slagvoordelen wij daartoe alfa tools lanceren.’ maar ook de R&D-activiteiten aanzienlijk en mede daardoor presenteren wij straks Ondanks de overname door een Duitse kunnen versnellen.’ Nu, ruim een jaar later als eerste een inkjet productieapplicatie. partij, blijft voor OTB Solar volgens Breddels kijkt Breddels met plezier terug op het Het is een project met een hoog risico het Nederlandse ecosysteem ongekend afgelopen jaar. ‘Met het Chinees nieuwjaar maar de feasibility is ontzettend hoog als belangrijk. ‘Zo kijken wij met grote interesse is het intregratieproces van de twee be- dit project slaagt.’ naar nieuwe opkomende bedrijven als drijven volledig afgerond. Daarmee is OTB bijvoorbeeld Alinement die naar nieuwe Solar een nieuwe en mooie weg ingeslagen Alfa tools celconcepten kijken, maar ook naar celef- waarbij in Eindhoven de R&D-inspanningen Bij de DEPx van OTB Solar gaat het om op ficiëntie verhogende bedrijven als SoLayTec geïntensiveerd zijn en worden.’ hoge snelheid deponeren van silicium en Levitech. Een initiatief als Solliance komt nitride. Breddels: ‘Zo kunnen onze machi- daar nog eens bovenop, de hele keten is Competence center nes straks met Plasma-Enhanced Chemical dus in beweging. Wij kijken dan ook met De integratie van OTB Solar in Roth & Rau Vapour Deposition (PECVD) zonnecellen plezier naar de dynamische omgeving heeft in de praktijk een aantal belangrijke met een hoger rendement produceren. In waarin wij ons bevinden.’ veranderingen met zich meegebracht. Breddels: ‘Zo beschikte Roth & Rau net als OTB Solar over een turnkey line. Daarom is besloten deze activiteit van OTB Solar in Eindhoven af te bouwen. Daartegenover staat een investering en verdere opbouw van de automatiseringsgroep van OTB So- lar. Deze groep maakte al handlers voor de OTB-machines en gaat dit nu voor de hele Roth & Rau Group doen. Onze Eindhovense vestiging wordt daarmee hét competence center voor handling. Roth & Rau koopt handlers nu namelijk nog in bij externe partijen. In Eindhoven en de regio hebben wij echter de kennis in huis om deze voor de gehele groep te gaan maken. Dit moet leiden tot een nieuw concept met een goe- de prijs en kwaliteit voor de gehele groep.’ ‘Daarnaast focusseren wij ons in toene- mende mate op inkjet printing’, vervolgt Breddels. ‘Voor onze high volume print equipment ligt door deze inspanningen een snelheid van twee à drieduizend wafers per uur in het verschiet. Bovendien verhogen wij met het nieuwe proces de celefficiency met een paartiende procent.

41 Topambtenaar Bert de Vries neemt roadmap Zon op Nederland in ontvangst

Topambtenaar Bert de Vries heeft op 2 maart namens de Rijksoverheid de roadmap Zon op Nederland in ontvangst genomen. Op de High Tech Campus in Eindhoven kwamen zo’n driehonderd vertegenwoordigers van bedrijven en organisaties bijeen om een eigen exemplaar van de roadmap te bemachtigen, lezingen aan te horen over de kansen die zonne-energie biedt en deel te nemen aan de diverse workshops.

Wetenschapper, fabrikant, modulebouwer solar industrie. Bovendien werd op feestelijke kans om in de komende periode − onder en installateur uit de zonnestroomsector wijze afscheid genomen van terugtredend meer via een of twee van de ‘Topteams’ − te kwamen bijeen en aan het woord tijdens ECN-directeur Kees van der Kleijn. kijken waar mogelijkheden liggen om de pv- het congres Zon op Nederland. Niet alleen industrie een steuntje in de rug te geven. de officiële presentatie van de roadmap Bert de Vries maakte kenbaar content te was een van de spreekwoordelijke zijn met de stap van de Nederlandse solar De presentaties die tijdens de overhandiging hoogtepunten van de dag, maar ook industrie om een gezamenlijke roadmap van de roadmap Zon op Nederland gegeven de officiële start van Solliance was een te creëren. Volgens De Vries biedt het zijn en een pdf van de roadmap, zijn te belangrijke mijlpaal voor de Nederlandse einddocument de Rijksoverheid ook de downloaden via www.solarmagazine.nl

42 43

Antoon Wesselink, algemeen directeur van Schott Benelux: ‘Eerste Sunweb-modules voor Nederlandse markt uitgeleverd in juni’

Het Duitse Schott Solar is weliswaar binnen de Benelux niet aanwezig met een productiefabriek of onderzoekslocatie, maar toch zal Schott Solar in Nederland de komende jaren steeds zichtbaarder worden. Zo zal het Nederlandse kantoor van Schott Solar, gevestigd in Tiel, de eerste Sunweb- modules op de Nederlandse markt brengen. Deze modules bevatten de Sunweb-technologie van het Limburgse Solland Solar. ‘Nederland kent weliswaar geen grote pv-markt, maar wij zullen samen met de andere Nederlandse modulefabrikanten ons best doen om daar in de komende jaren verandering in te brengen’, stelt Antoon Wesselink, algemeen directeur van Schott Benelux.

Vorig jaar kondigde Schott Solar en Solland geleiders eerst naar centrale punten en efficiëntie van 17,6 procent met haar zelf Solar tijdens de PV-SEC aan een strategische vervolgens naar de achterkant van de ontwikkelde multi-kristallijn silicium mo- alliantie te hebben gesloten. De Duitse module geleid. Dankzij deze metal wrap dules. ‘De opvolging van wereldrecords modulemaker maakte bekend samen met through-technologie (MWT) is er meer geeft aan het snel de ontwikkeling gaan Solland Solar een overeenkomst te hebben oppervlak beschikbaar voor het genereren binnen het solar veld’, vertelt Wesselink. gesloten om de Sunweb-zonnecellen niet van zonne-elektriciteit. ‘Daarbij behalen wij ‘Als Nederlands kantoor van Schott bie- alleen te gebruiken voor moduleproductie, met onze moduleproductie een efficiëntie den deze voortschrijdende verbeteringen maar ook om gezamenlijk op te trekken in van zestien procent, gemeten op module- ons de mogelijkheid om meer en meer technologieontwikkeling en productie. In niveau’, stelt Wesselink. ‘Via gezamenlijke zonnepanelen in de markt te zetten. De het kader van de overeenkomst is inmiddels R&D-inspanningen gaan we dat rendement business case wordt immers steeds beter. onder meer een pilotlijn voor moduleproduc- in de komende jaren verder verhogen.’ Net als voor veel andere Nederlandse tie opgezet op het terrein van Solland Solar modulefabrikanten geldt daarbij ook voor op businesspark Avantis. ‘Inmiddels gaat de Marktaandelen ons dat we het afgelopen kalenderjaar serieproductie nagenoeg van start en zullen Die R&D-inspanningen resulteerden in ontzettend veel panelen op de Belgische in Nederland in de maanden mei en juni de nog een ander succes, ditmaal echter markt hebben afgezet. De ambitie is om eerste Sunweb-modules uitgeleverd worden met de conventionele celtechnologie de komende jaren fors te groeien met ons en daadwerkelijk op de daken verschijnen.’ met front- en rugcontacten. Dit terwijl de Nederlandse kantoor. Schott Solar wil na- voorbereiding van het in productie ne- melijk in de ‘voor het huis liggende’ markt Wereldrecords men van modules met de Sunweb-tech- dezelfde marktaandelen behalen als in Meest bijzonder aan de Sunweb-zonnecel nologie in volle gang is, behaalde Schott Duitsland. Een flinke ambitie en voor ons zijn de afwezige geleidende stroken aan eind vorig jaar schijnbaar en passant een is het belang dan ook groot om net als in de voorkant. In plaats daarvan wordt de wereldrecord qua modulerendement. België, ook in Nederland een aanzienlijke zonnestroom via ‘sneeuwvlokvormige’ De Duitse onderneming bereikte een marktvraag te creëren.’

45 ‘Schuddelen en snotteren in Nederlandse PV keuken’

Ando Kuypers (TNO) verwoordde het on- van de beste dunne laag. Materiaalkeuze en open onderzoekslijn voor fabricage van re- langs tijdens een workshop van Mikrocen- de keuze van productiemethode zijn van ferentie- en demonstrator CIGS-zonnecellen trum zeer treffend. Dunne filmtechnologie belang voor het te behalen rendement. Het en -panelen omvatten. Een lijn die op basis vergeleek hij met de opkomst van de Ne- maakt daarbij een groot verschil of je cellen van standaard processtappen state-of-the- derlandse keuken. De beroemde Spaanse maakt uit cadmium, indium, gallium of silici- art CIGS-technologie produceert en daarmee chef-kok Martín Berasategui (dertien um, maar tegelijkertijd zijn er veel technische een faciliteit biedt om eigen processtap- restaurants met een Michelin-ster) zei over overeenkomsten in de verschillende wijzen pen in samenhang met het totaal van de de Hollandse keuken: ‘De Nederlandse waarop je deze kunt vervaardigen. fabricage te bestuderen en te optimaliseren. gastronomie is vers, spannend en elegant. Momenteel is wereldwijd geen open on- Het is een open gastronomie. De koks Elke processtap beheersen we, maar het derzoekslijn voor CIGS beschikbaar, omdat hebben geen geheimen voor elkaar. Door aaneenrijgen van deze stappen om ze met de bestaande onderzoekslijnen inmiddels die kruisbestuiving gaat de kwaliteit meerwaarde in de markt te zetten, deden gelieerd zijn aan marktpartijen. omhoog. De tafel wordt wat dat betreft we nog niet of onvoldoende. Elke kok hield steeds belangrijker. Daar wordt aan zijn processtap voor zichzelf. Wil Nederland In de regio Brabant zijn voor elke individuele gepraat, daar delen mensen hun gehei- een toppositie veroveren op de wereldmarkt processtap in de fabricage van een CIGS cel men.’ Jonnie Boer (Librije): ‘Vroeger was dan is samenwerking een noodzakelijke zowel leveranciers van procesapparatuur en dat allemaal moeilijker. Dan wilden koks voorwaarde. Een mooi voorbeeld van het processen als materialen aanwezig. Tevens niets tegen elkaar vertellen. De huidige samenwerken in de keten is het project ‘CIG- zijn er partijen aanwezig die CIGS-zonne- generatie doet dat wel.’ Self verbeteren’. Verschillende bedrijven in de cellen en -panelen commercieel willen pro- regio, en ook TNO, hebben eigen kennis en duceren en als modules op de markt willen Dat deze metafoor in toenemende mate IP opgebouwd op het gebied van vervaar- brengen, en zij zijn bereid de realisatie van opgaat voor de Nederlandse pv-sector valt diging, samenstellingen en concepten van een onderzoekslijn actief te ondersteunen. gelukkig te prijzen. In mijn eerste column voor CIGS-zonnecellen. De leveranciers van indi- Tenslotte is er ook een partij gevonden met dit blad noemde ik dit met mooie woorden viduele materialen, processen en procesap- vijfentwintig jaar ervaring in CIGS onderzoek innovatieve cohesie en cumulatieve R&D. paratuur hebben echter onvoldoende inzicht die bereid is om onderzoeksapparatuur te Met het eerste bedoel ik de samenhang in de mate waarin en de wijze waarop hun leveren in combinatie met de voor realisatie tussen de partijen die wordt gedreven door aandeel bijdraagt aan het totale celrende- van state-of-the-art referentiecellen vereiste technologie en marktwerking. U en ik kunnen ment. De opeenvolgende lagen waaruit de proceskennis. Het project landt dit jaar in samen iets maken wat we kunnen verkopen. cellen zijn opgebouwd en de processtappen de open keuken die we Solliance noemen. En het tweede, cumulatieve R&D, wil zeggen die hierbij worden gevolgd beïnvloeden Solliance heeft de ambitie, Nederland als dat we alle pv-gerelateerde R&D optellen we elkaar in hoge mate. Daarom hebben de wereldspeler in PV op de kaart te zetten. Met beschikken over een gigantisch concurrerend bedrijven die materialen en deelprocessen Solliance ontstaat een synergie van ruim kennispotentieel. De pv-koks in Nederland leveren behoefte aan een platform waarop tweehonderdvijftig onderzoekers met ge- komen ook tot het inzicht van hun culinaire deze onderlinge beïnvloeding onderzocht lijke ambities. De voorwaarden die daarvoor broeders. Voor het ontwikkelen van recepten kan worden, zodat ze hun producten verder nodig zijn, bewerkstelligt Solliance door om tot goed functionerende cellen te komen, kunnen ontwikkelen. Celfabrikanten zijn ech- bundeling van de infrastructuur, onderlinge is kennis nodig van materialen (ingrediënten) ter niet bereid om toeleveranciers inzicht te afstemming van de onderzoekprogramma’s en van de processtappen (bereidingswijzen). geven in de procesvoering waarmee zij zich van ECN, TU/e, TNO en Holst Centre, en inten- En hierbij gaat het niet alleen om ingrediën- juist onderscheidend kunnen positioneren sieve samenwerking met het bedrijfsleven. ten en techniek, maar ook om de geheime in de markt. Het project moet mede gezien finesses, verhullend aangeduid met termen worden in het streven om te komen tot een John Blankendaal als ‘schuddelen’ en ‘snotteren’ voor het maken CIGS-demofaciliteit. Deze faciliteit zal een N.V. Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij

46 Smart Energy Collective van start: ‘Grootschalige ontwikkeling van slimme energiediensten voor succesvolle introductie zon-pv en elektrische auto’

Aan het eind van vorig jaar zocht het Smart Energy Collective de buitenwereld op. In december maakte het brancheoverstijgend samenwerkingsverband bekend om in een cluster van dertig bedrijven gezamenlijk te gaan werken aan de ontwikkeling van intelligente energieconcepten. ‘Het Smart Energy Collective moet grootschalige demonstratieprojecten voor intelligente netten opzetten’, vertelt programmamanager Frits Bliek. ‘Zie het maar als een overstijgend initiatief boven de vele individuele en respectievelijk kleinere projecten die momenteel al verspreid door Nederland uitgevoerd worden. Het Smart Energy Collective gaat namelijk testen uitvoeren met zo’n vijfduizend particuliere en zakelijke consumenten. Kortom, testen met een substantiële omvang.’

Tot de deelnemers van het initiatief testen. De testen behelzen de derde fase worden. Hier komen technologische en in- behoren onder meer energiebedrijven en en die moet in 2012 aanvangen. Voor de novatieve ontwikkelingen uit voort die toe- netbeheerders als Alliander, Enexis, Eneco solar en automotive industrie is dit interes- pasbaar zullen zijn in heel Europa en voor en Essent, maar ook industriële partijen sant omdat met deze ontwikkeling van alle energievormen. Zonne-energie en de als Philips, NXP, Siemens en Heijmans. slimme energieproducten en -diensten elektrische auto nemen daarbij een cruciale Daarnaast nemen it-bedrijven als Logica, een succesvolle grootschalige introductie positie in omdat zij een van de belangrijke IBM en Imtech deel. Het Smart Energy van zonne-energie en de elektrische auto en drijvende factoren zullen zijn die de Collective sluit daarbij aan bij het visie- en mogelijk gemaakt wordt.’ noodzaak en urgentie van smart grids gaan actieprogramma dat de Taskforce Intelli- bepalen. Doordat opslag van energie mo- gente Netten in opdracht van het ministe- Kritische massa gelijk wordt met elektrisch vervoer kunnen rie van Economische Zaken, Landbouw en ‘Dit initiatief heeft namelijk de benodigde zij daarmee een cruciale rol vervullen in het Innovatie heeft opgesteld. kritische massa om daadwerkelijk zaken te handhaven van de balans van de vraag en ‘Het Smart Energy Collective kent drie realiseren op het gebied van intelligente het aanbod op het energiedistributienet. projectfasen’, vertelt Bliek. ‘In de eerste netten en de voorbereiding op die groot- Naar ons idee is de technologie grotendeels fase die momenteel afgerond wordt, is een schalige introductie van zonnepanelen voor handen en is het nu zaak een aantal conceptueel ontwerp gemaakt van een en elektrische auto’s’, vervolgt Bliek. ‘Dit dingen succesvol te combineren. Dat is de combinatie van geïntegreerde, interopera- initiatief is geen proeftuin om een proeftuin cruciale succesfactor, naast het gegeven bele diensten met bijbehorende beschikba- neer te zetten, maar een initiatief waarbin- om de eindgebruiker – de consument – te re technologieën. In de tweede fase worden nen concreet producten getoetst gaan overtuigen van de toegevoegde waarde de uitrollocaties gekozen om de diensten te worden om vervolgens in de markt gezet te van de ontwikkelde toepassingen.’

Doelstellingen

Het Smart Energy Collective kent drie doelstellingen: • ontwikkelen en testen van een set geïntegreerde, interoperabele slim me energiediensten met bijbehoren- de technologieën en infrastructuren met een positieve business case; • het opzetten van een open innova- tieomgeving waarmee deze energie- producten en -diensten ontwikkeld, gedemonstreerd en grootschalig toegepast kunnen worden; • het ontwikkelen van een gemeen- schappelijke markt voor slimme energiediensten met ruim voldoen- de schaalgrootte.

47 Solar Activiteitenkalender

Congres Innovative realiseren? Daarover gaat de Amro aan de Amsterdamse stroom initiatieven en financie- Building 2011 studiemiddag Vastgoed Ener- Zuidas tijdens het IIR-congres ring van de duurzame toe- dinsdag 5 april tot en met gie 2011 in de Zilveren Toren ‘Succesvol exploiteren van uw komst. Na deze sessies komen donderdag 7 april op Amsterdam CS. Sprekers lokale duurzame energiebe- nog drie prominente sprekers Een zuiniger, flexibeler en tijdens zijn onder meer prof. drijf’. De prijs is bedoeld voor aan bod. Jochen Schönfelder comfortabeler gebouw? Om dr. Jacqueline Cramer (direc- lokale duurzame energiepro- van Roland Berger Strategy antwoord te geven aan deze teur van Utrecht Centrum jecten en is een initiatief van Consultants schetst de inter- uitdaging, organiseert In- voor Aarde en Duurzaamheid), NEWNRG in samenwerking nationale pv-roadmap. Mario novative Building een nieuw Gert-Joost Peek (knowledge met congresorganisatie IIR. Zen van LDK Solar staat stil bij jaarlijks professioneel evene- manager Fakton), Hans Korbee In Nederland zijn al veel de ervaringen en visie van ’s ment voor een efficiënt, slim (programma-adviseur Agent- bedrijven en organisaties die werelds grootste volledig ge- en duurzaam gebouw. Dit schap NL), Alex Vermeulen lokaal en duurzaam energie ïntegreerde fabrikant. Jeremy evenement zal voor de eerste (directeur Advies & Architec- opwekken. Zij zorgen voor Leggett is een maatschappe- keer plaatsvinden op in Parijs ten Rijksgebouwendienst) en nieuwe bedrijvigheid en een lijke ondernemer en interna- Porte de Versailles in combina- Jim Schuyt (voorzitter directie nieuwe duurzame economie. tionale goeroe pv-gebied. Hij tie met Bureaux Expo (nieuwe de Alliantie). De P-NUTS Awards wil deze is een campagneleider tegen naam SISEG), lounge facilitei- Kijk voor meer informatie op- voorlopers op het gebied van klimaatverandering en auteur ten, diensten en oplossingen managementproducties.com lokale en duurzame energie- van onder meer het boek ‘The voor een efficiënte werk- opwekking belonen. Solar Century’. Legett geeft omgeving. De Nederlands- Lokale Duurzame Kijk voor meer informatie op zijn visie op hoe zonne-energie Franse Kamer van Koophandel Energiebedrijven www.iir.nl/energy/event/ de wereld gaat veranderen. bemiddelt voor Nederlandse woensdag 13 en donderdag 14 april Kijk voor meer informatie op exposanten en bezoekers. Dit jaar vindt voor de derde The Solar Future III www.thesolarfuture.nl Kijk voor meer informatie op keer de conferentie Lokale donderdag 21 april www.innovative-building.fr Duurzame Energiebedrijven Tijdens de derde Nederlandse Solar Days plaats. Dit jaar staat de vraag editie van The Solar Future zaterdag 7 tot en met zondag 15 mei Vastgoed Energie 2011 centraal: hoe exploiteer ik een komen ondernemers, inves- Met de campagne ‘Solar Days’ donderdag 7 april lokaal duurzaam energiebe- teerders, regionale overhe- wil de zonne-energiesector Door de aandacht voor duur- drijf? Hoor hoe u een rendabel den en andere mensen die door heel Europa bedrijven, zaamheid en daarbij de on- bedrijf organiseert. Ontmoet geïnteresseerd zijn in of een overheden en particulieren langs verscherpte regelgeving het juiste netwerk om de beste belangrijke rol spelen op het informeren over het gebruik van energielabels, zijn de kan- beslissingen te nemen en ga in gebied van zonne-energie van de zon als belangrijke en sen voor duurzame energie gesprek tijdens de thematafels. bijeen in het Mediaplaza-com- aantrekkelijke energiebron. en energiebesparing in een Kijk voor meer informatie op plex in Utrecht. In de ochtend De Solar Days vinden in 2011 stroomversnelling geraakt. www.klimaatverbond.nl vindt onder meer een lezing plaats van 7 tot en met 15 mei. Vooral de mogelijkheden voor van Wim Sinke plaats en een Tijdens deze dagen vinden in bestaande gebouwen worden P-NUTS Awards debat. In de middag vinden Nederland en in 16 andere Eu- steeds concreter. Waar liggen woensdag 13 april diverse parallelsessies plaats ropese landen meer dan 8.000 de energiekansen als beleg- De P-NUTS Awards worden uit- rond de thema’s kansen voor verschillende evenementen ger, corporatie, ontwikkelaar, gereikt door Herman en Herma de Nederlandse pv-industrie, plaats met zonne-energie - ten gemeente en retailer? Wat zijn Wijffels. De uitreiking vindt investeringsmogelijkheden in behoeve van verwarming en de opties? En hoe zijn die te plaats in het gebouw van ABN zonne-energie, lokale zonne- elektriciteit - in de hoofdrol.

48 IN HET ZONNETJE 49 - - - natie deden maakt 45 het lastig. In 2010 teams mee. Solar De Frisian Challenge de is grootste zonnebootrace ter wereld. Kijk voor meer informatie op www.frisiansolarchallenge.nl naast moet het ontwerp constructief veilig zijn uitgevoerd. moet hij En elektrisch goed zijn gemaakt want elektriciteit en water zijn geen vrienden Die van elkaar. combi puitdaging voor de deelnemers. De boot moet hydrodynamisch goed zijn zodat de boot weinig weerstand ondervindt, daar De totale challenge-karavaan bestaat uit meer dan 450 mensen. De deelnemers strijden tegen elkaar in drie verschillende klasses, de Challengeklasse voor één- en twee persoonsboten en de Top-klasse. In de Top-klasse is het ontwerp en het gebruik van zonnepanelen vrij. Een zonneboot een is complexe ontwer - Van vrijdag 8 tot en met zondag17 juli vindt de DONG Energy Frisian Solar Challenge plaats. In zes dagen tijd leggen zonneboten van over de hele wereld de route van de traditionele elfstedentocht De af. 220 kilometer lange route gaat langs Sneek, Stavo ren, Bolsward, Franeker, Dokkum en weer terug naar Leeuwarden. De Frisian Solar Challenge is uitgegroeid tot een van de grootste duurzame evenementen in Nederland. De race met voornamelijk jonge deelnemers uit de hele wereld wordt dit jaar voor de vierde keer gehouden. De deelnemers moeten het traject met zijn vele bruggen in zes dagen afleggen in zelf ontwikkelde boten, die slechts worden voortgedreven door zonne-energie. Onderweg overnachten de teams in de etappeplaatsen op de route op speciaal ingerichte campings. Frisian Solar Challenge Frisian ------Kijk voor meer informatie op Kijk meer informatie op voor www.cleantechholland.nl sie naar Italië voor de duur zame energiesector. De missie heeft als doel het leggen van nieuwe handelscontacten en informatie verzamelen over duurzame energie projecten in Italië. De focusbinnen de doel groep ligt op zonne- en wind energie en energie uit bio matieve sessies georganiseerd. De missie wordt in opdracht van NL EVD Internationaal georganiseerd, deze financiert de activiteit in het kader van CPA-programma. het Handelsmissie Italië Italië Handelsmissie mei en tot 22 met 24 Cleantech Holland en Link2Ita ly organiseren een handelsmis massa. Naast een uitgebreid matchmakingprogramma voor deelnemende bedrijven wordt een seminar en diverse infor Kijk voor meer informatie en Kijk informatie en meer voor op www. alle evenementen solardays.nl nisatie voor zonne-energie), ODE(belangenorganisatie voor gebruikers van duurzame UNETO-VNI (onderne energie), mersorganisatie voor instal lateurs) en Agentschap NL (agentschap van het ministerie van Economische Zaken, Land bouw en Innovatie). In Nederland worden de Solar georganiseerdDays door een van samenwerkingsverband HollandSolar (brancheorga Solar Industrie Register COLOFON

Door uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het Solar Industrie Jaargang 2 - nr. 1 maart/april 2011 Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht Solar Magazine is een onafhankelijk gebracht bij duizenden solar professionals, van zonnecelproducenten, tot vakblad en verschijnt vier keer per jaar modulebouwers, onderzoekers en investeerders.Ask again in 25 years. Vul het ‘Solar Industrie Register’ in een oplage van 5.000 exemplaren. formulier digitaal in via www.solarmagazine.nl/industrieregister Why is performance stability so important? Uitgever & Hoofdredacteur Edwin Gelissen-Van Gastel (EG Media) (E). [email protected]

Avantis GOB NV Scheuten Solar Vormgeving European Science & Business Park Design, productie, installatie pv zonnepanelen Bette van Loenen (EG Media) Snellius 8, 6422 RM Heerlen Van Heemskerckweg 30, 5928 LL Venlo (E). [email protected] T. 045-5688110 T. 077-3247599 / E. [email protected] E. [email protected] / I. www.avantis.org I. www.scheutensolar.com Fotografie Coverfoto: DONG Frisian Solar Challenge Vincent Knoops

Druk ECP Holland Smit Ovens BV Roto Smeets Contractor utility en process piping Productiesystemen voor dunne film pv Nieuwstadterweg 21, 6136 KN Sittard Ekkersrijt 4302, 5692 DH Son Abonnementen & Advertenties T. 046-4203010INCREDIBLY STABLE FORECAST. T. 0499-494549 www.solarmagazine.nl of Solar modules from SCHOTT Solar have what it takes for long-term attractive E. [email protected]: high performance stability*,/ I. www.ecpholland.nl the quality of a renowned German E. [email protected] / I. www.smitovens.nl [email protected] technology company and experience in solar technology since 1958. More information at schottsolar.com/solar-yield Redactieadviesraadleden John Blankendaal (N.V. BOM); Paul Wyers (ECN); Ando Kuypers (TNO) * In a long-term study conducted by the Fraunhofer- Institute the SCHOTT Solar modules still achieved over Hielkema90% of their Testequipment original performance even after 25 years. BV SCHOTT SOLAR AG en Arthur de Vries (Holland Solar)

ProducentPP_SC_210x297_Inst-E_220_290_MagazinBelgien.indd klimaatkamers 1 zonnepanelen Producent van wafers,14.03.2011 11:29:55 Uhrcellen en IEC 61215/IEC 61646 zonnepanelen (kristallijn en thin-film) Schott Solar Magazin Belgien S60101667 910261 910261 910261

Vluchtoord 23, 5406XPAnzeige Uden Marconistraat 36, 4000 HA Tiel 210 mm x 297 mm 210 mm x 297 mm ISO Coated V2 Inst-E inkl. Test 220/290

E. [email protected] 100 % 14.3.2011 j. luh E. [email protected] I. www.hielkematest.nl I. www.schott.com

Partners Solar Magazine Lamers High Tech Systems Tempress Systems Turn key projects en equipment building Producent van diffussieovensystemen De Vlotkampweg 36-38, 6545 AG Nijmegen Radeweg 31, 8171 MD Vaassen T. 024-3716777 / E. [email protected] T. 0578-699200 I. www.lamershightechsystems.com E. [email protected] / I. www.tempress.nl

N.V. BOM Ontwikkelingsmaatschappij van de Ambassadeurs Solar Magazine provincie Noord-Brabant Goirleseweg 15, 5026 PB Tilburg T. 088-8311120 / I. www.bom.nl

© EG Media 2011 - Niets uit deze uitgave mag worden OTB Solar – Roth & Rau overgenomen zonder toestemming van de uitgever. Zonnecellen productiesystemen Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Luchthavenweg 10, 5657 EB Eindhoven Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid T. 040-2581581 / E. [email protected] aanvaarden voor eventueel voorkomende onjuistheden. I. www.roth-rau.com/otb-solar

50 Improve your productivity with our innovative products

AT OTB SOLAR WE PUSH THE BOUNDARIES OF INNOVATION. WITH NEW BREAKTHROUGH TECHNOLOGIES AND PRODUCTS, EXTENSIVE EXPERIENCE AND IN-DEPTH PROCESS KNOWLEDGE WE OFFER CUSTOMERS THE BEST SOLUTIONS FOR AUTOMATIC SOLAR CELL MANUFACTURING.

LiNEX from raw wafer until sorted cells – turnkey solar cell production solutions with the highest level of automation

DEPX the world’s highest SiNx deposition rate The equipment incorporates new technologies, capable to deposit Silicon Nitrides with high throughput in a very compact foot print

MET X screen printer, easy to operate Stand-alone or inline solution with compact footprint

PiXDRO the path for inkjet printing from product development to pilot and mass production www.roth-rau.com/otb-solar Powerful PV Solutions

Scheuten Solar is een wereldwijde speler op het gebied van design, productie, distributie en installatie van zonnepanelen. Wij focussen op de kwaliteit van onze producten en toegevoegde waarde voor onze klanten.

Omdat we controle hebben over elke fase van de waardeketen is de kwaliteit en de performance van onze producten voor meer dan 25 jaar gegarandeerd. De succesvolle oplossingen van Scheuten Solar zijn uw rendement voor de toekomst.

www.scheutensolar.com see it. feel it