Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz ODOLANÓW (657)

Warszawa 2004

Autorzy: Mirosław Kuliński*, Jacek Gruszecki*, Alicja Maćków*, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator Mapy: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska**

* Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Spis treści

I. Wstęp – M. Kuliński...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – M. Kuliński ...... 4 III. Budowa geologiczna – M. Kuliński ...... 6 IV. Złoża kopalin – M. Kuliński, J. Gruszecki...... 9 1. Gaz ziemny...... 9 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej...... 14 3. Kruszywo naturalne...... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – M. Kuliński, J. Gruszecki ...... 17 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – M. Kuliński, J. Gruszecki ...... 20 VII. Warunki wodne – M. Kuliński...... 21 1. Wody powierzchniowe...... 21 2. Wody podziemne...... 22 VIII. Geochemia środowiska...... 25 1. Gleby – J. Lis, A. Pasieczna...... 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – S. Wołkowicz ...... 27 IX. Składowanie odpadów - A. Maćków ……………………………………………………..29 X. Warunki podłoża budowlanego – M. Kuliński, J. Gruszecki ...... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – M. Kuliński, J. Gruszecki...... 38 XII. Zabytki kultury – M. Kuliński, J. Gruszecki...... 43 XIII. Podsumowanie – M. Kuliński...... 44 XIV. Literatura...... 45

I. Wstęp

Przy opracowaniu arkusza Odolanów Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Odolanów Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1998 we Wrocławskim Przedsię- biorstwie Geologicznym PROXIMA S.A (Golczak, 1998). Opracowanie zostało wykonane zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja ..., 2002). Za podkład po- służyła mapa topograficzna w skali 1:50 000 w układzie „1942”, arkusz Odolanów Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska + warstwa odpadowa), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w: wydziałach Delegatury Wielkopol- skiego Urzędu Wojewódzkiego Oddział Zamiejscowy w Kaliszu, Przedsiębiorstwa Geolo- gicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A., Państwowego Instytutu Geologicznego, Okręgowej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu Wykorzystano też informacje uzyskane w sta- rostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż oraz pochodzące z bazy danych Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MIDAS. Zostały one zweryfiko- wane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z Mapą geośrodowiskową Polski w skali 1:50 000. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice obszaru arkusza Odolanów wyznaczają współrzędne geograficzne 17o30’- 17o45’ długości geograficznej wschodniej oraz 51o30’-51o40’ szerokości geograficznej pół- nocnej. Administracyjnie, część południowo-zachodnia terenu arkusza należy do województwa dolnośląskiego i obejmuje fragmenty gmin powiatu milickiego: Krośnice i Milicz. Pozostała część arkusza leży w województwie wielkopolskim. Na północnym zachodzie powiat kroto- szyński z gminami: Krotoszyn, Zduny i miastem Sulmierzyce oraz w centralnej i zachodniej części powiat ostrowski z gminami: Odolanów, Ostrów Wielkopolski, Przygodzice, Sośnie Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) północny rejon obszaru arkusza należy do mezoregionu Wysoczyzna Kaliska makroregionu Nizina Południowowiel- kopolska, a południowy do mezoregionu Kotlina Milicka makroregionu Obniżenie Milicko- Głogowskie (fig. 1). Morfologicznie omawiany teren jest mało zróżnicowany. Północna jego część to wysoczyzna morenowa, płaska (równiny sandrowe) lub falista, odwadniana przez dopływy Bary- czy. Wysokości terenu kształtują się w granicach 120-150 m n.p.m. Większe kulminacje two- rzą tu wydmy i pola piasków eolicznych. Południową część arkusza stanowi kotlina, będąca szerokim obniżeniem o wyrównanej powierzchni i wysokościach wynoszących 113,0- 143,9 m n.p.m. Jest ona silnie zdenudowana. Krawędzie tarasów akumulacyjnych rzek: Bary- czy, Kurocha i Złotnicy są zniszczone, a powierzchnie wcześniejszych form morfologicznych przeobrażone eolicznie. Wysokości względne wydm osiągają 15 m. Obszar omawianego arkusza należy do łódzkiej dzielnicy klimatycznej. Średnia roczna temperatura tego rejonu wynosi 7,5oC, suma opadów rocznych kształtuje się na poziomie 600 mm, czas utrzymywania się pokrywy śnieżnej 60-75 dni, a okres wegetacyjny trwa 210- 220 dni (Kondracki, 1988). W klimacie lokalnym obserwuje się pewne zróżnicowania wyni- kające z dwudzielności morfologicznej. Przeważają wiatry zachodnie i południowo- zachodnie. Niewielką część obszaru arkusza pokrywają grunty orne I-IVa klas bonitacyjnych i łąki na glebach pochodzenia organicznego podlegające ochronie. Większość to gleby V i VI klasy bonitacyjnej, dlatego oprócz upraw polowych, intensywnie rozwija się sadownictwo i wa- rzywnictwo oraz hodowla zwierząt rzeźnych i ryb. Duże powierzchnie zajmują dwa kompleksy lasów rozdzielone doliną rzeki Barycz. Pierwszy z nich znajduje się na północ od Odolanowa, natomiast drugi zajmuje obszar na

4 południe od linii miejscowości Wróbliniec-Garki-Świeca. W obrębie omawianego terenu znajdują się dwa ośrodki miejskie: Sulmierzyce i Odola-

nów. Pełnią one funkcje administracyjno-kulturalne, usługowo-handlowe i przemysłowe

Fig. 1. Położenie arkusza Odolanów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998)

1 − granica makroregionu; 2 − granica mezoregionu

Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.12 – Wysoczyzna Kaliska; 318.21 – Kotlina Grabowska; 318.24 – Wysoczyzna Wieru- szowska Mezoregion Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.34 – Kotlina Milicka Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.45 – Wzgórza Twardogórskie; 318.46 – Wzgórza Ostrzeszowskie

5 dla regionu. Miasto Sulmierzyce zamieszkuje około 4 tysiące osób. Do największych zakła- dów przemysłowych działających na jego terenie należą: mleczarnia, wytwórnia cukierków „EWA” i ośrodek maszynowo-transportowy. Odolanów pełni funkcję ośrodka miejskiego i gminnego. Liczba mieszkańców wynosi ponad 5 tysięcy. Największymi zakładami przemy- słowymi są: Zakład Odazotowania Gazu KRIO, Palarnia Kawy „WOSEBA”, „SKOPLAST”- zakład zajmujący się produkcją rur PCV, „DOZAMECH” -produkujący mieszalniki do pasz, „ODOLPLUSZ” -produkujący zabawki, „SOLARBUD” -wytwarzający kostkę brukową, Za- kład odzieżowy „KREKI”, „DOMBUD” - firma budowlana wykonująca kompleksowo obiekty przemysłowe. Przemysł wydobywczo-przetwórczy kopalin jest dobrze rozwinięty. Na obszarze arkusza udokumentowano 3 złoża gazu ziemnego, 1 złoże surowców ilastych oraz 25 złóż kruszywa naturalnego. W południowo-wschodniej części terenu arkusza przebiega trasa kolejowa Wrocław- Warszawa o znaczeniu międzynarodowym. Sieć dróg lokalnych i dwie krajowe: nr 444 Kro- toszyn - Ostrzeszów i nr 445 Ostrów Wielkopolski - Odolanów, tworzą dogodne warunki komunikacyjne na omawianym obszarze.

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna arkusza Odolanów została przedstawiona na podstawie Objaśnień do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Odolanów (Cha- chaj, 2003). Obszar arkusza Odolanów leży w obrębie monokliny przedsudeckiej, rozdzielonej na część północną i południową, rowem tektonicznym Sulmierzyc, biegnącym równoleżnikowo przez centralną część terenu. Podłoże piętra podkenozoicznego jest zbudowane z utworów paleozoicznych (karbonu i permu) oraz mezozoicznych (triasu, jury i kredy). Karbon reprezentowany jest przez mułowce, piaskowce szarogłazowe i iłołupki. Powy- żej niezgodnie zalega kompleks skał osadowych permu (czerwonego spągowca i cechsztynu). Utwory czerwonego spągowca zostały wykształcone w środowisku lądowym w postaci serii piaskowców kwarcowych, różnoziarnistych o spoiwie ilasto-wapienno-żelazistym, bar- wy czerwonej, ku stropowi przechodzące w biało-szare o spoiwie ilasto-wapiennym, słaboz- więzłe (fig. 2).

Fig. 2. Położenie arkusza Wieruszów na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühle (1986)

Czwartorzęd, holocen: 1 - mady, iły i piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy, 2 - piaski akumulacji eolicz- nej, plejstocen: 3 - piaski miejscami ze żwirem akumulacji rzecznej,4 - iły, mułki i piaski akumulacji zastoiskowej, 5 - piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 6 - moreny czołowe wszystkich stadiałów, 7 - moreny czołowe stadiału mazowiecko-podlaskiego, 8 - gliny zwałowe, ich eluwia piaszczyste i piaski z głazami akumulacji lodowcowej. Trzeciorzęd, pliocen: 9 - iły, iłowce, piaski, lokalnie z wkład- kami węgli brunatnych

Sedymentacja osadów cechsztynu nastąpiła w czterech cyklotemach, o niejednakowym zasięgu i charakterze. Powstawały one w środowisku płytkomorskim. Rozpoczyna je cyklo- tem Werra warstwą iłołupków o miąższości od kilku do kilkunastu centymetrów, na których zalega seria węglanowa wapienia podstawowego. Wraz z niżej zalegającymi piaskowcami tworzy ona pierwszy z gazonośnych horyzontów omawianego rejonu, który od góry jest izo- lowany serią anhydrytowo-solną. Cyklotemy Stassfurt i Leine stanowią dolomity i anhydryty przeławicone iłowcami i warstwami soli. Powyżej zalegają iłowce z wkładkami anhydrytów

7 i soli, należące do cyklotemu Aller. W utworach dolomitu głównego występują również dogodne warunki do akumulacji gazu ziemnego. Jest to drugi z gazonośnych horyzontów tego rejonu. Utwory triasu zalegają niezgodnie na osadach permu i należą do pstrego piaskowca (dolnego, środkowego), retu, wapienia muszlowego i kajpru. Reprezentują je facje: mułow- cowa, piaskowcowa, węglanowa i iłowcowa. Osady jury wykształcone są najpełniej w północno-wschodniej części obszaru arkusza w postaci iłowców, piaskowców, wapieni, margli i wapieni ze szczelinami. Utwory kredy są dość silnie wyerodowane. Zachowały się jedynie w obrębie rowów tektonicznych, w rejonie Wierzbna i Nabyszyc. Reprezentowane są przez wapienie z liczną fauną małży i otwornic. Trzeciorzęd zalega niezgodnie na mezozoicznych utworach monokliny przedsudeckiej. Dolnomioceńskie osady piaszczyste i ilaste z soczewkami węgla brunatnego wypełniły obni- żenia powierzchni. Na tym kompleksie zalegają środkowomioceńskie piaski z przewarstwie- niami mułków serii Mużakowa oraz pokład węgla brunatnego Henryk, przykryty poziomem iłów szarych. Miocen górny reprezentowany jest przez serię poznańską w skład której wcho- dzą iły i mułki ilaste z soczewkami iłów - zielonych i niebieskich w spągu,a płomienistych w stropie. Osady pliocenu występują w części centralnej obszaru arkusza, w dnie kopalnej doliny pra-Baryczy. Są to piaski należące do serii Gozdnicy. Utwory czwartorzędowe pokrywają całą powierzchnię obszaru arkusza. Miąższość tej pokrywy jest zmienna i wynosi od 7,9 m w rejonie Kolędy, położonej w strefie krawędzi wysoczyzny morenowej, do 112,0 m w okolicy Huty, znajdującej się w rejonie kopalnej doliny Baryczy. Reprezentowane są one przez osady plejstoceńskie związane z okresami zlodowaceń: południowopolskich (zlodowacenie Nidy i Sanu), środkowopolskich (zlodowacenie Odry i Warty), północnopolskich (stadiał Leszna). Do najstarszych osadów należą dwa poziomy gliny zwałowej, rozdzielone mułkami, piaskami i żwirami z okresu zlodowaceń południowo- polskich. Utwory wodnolodowcowe, zastoiskowe, rzecznolodowcowe i glacjalne powstały w czasie trwania zlodowacenia środkowopolskiego. Reprezentują je iły, mułki i piaski zastoiskowe, osiągające znaczne miąższości w południowej części doliny pra-Baryczy. Piaski i żwiry pochodzenia wodnolodowcowego zalegają pod osadami glacjalnymi. W niektórych miejscach (południowo-wschodnia, centralna, północno-zachodnia część arkusza) tworzą one owalne, niewielkie powierzchnie lub wąskie pasma wychodni odsłoniętych erozyjnie. Powy-

8 żej występuje poziom gliny zwałowej zlodowacenia Odry, zachowany na obszarze wysoczyzny morenowej, na północ od osi współczesnej doliny Baryczy, o miąższości 10-26 m oraz w formie płatów w rejonie Granowca i Bonikowa, o miąższości do 12 m. Nad nimi leżą, głównie w północno-zachodniej części obszaru arkusza (rejon Kolędy) piaski, żwiry i głazy moren czołowych, o miąższości do 2,5 m. Natomiast trzy izolowane kemy wydzielono na obszarze ablacyjnych piasków i żwirów lodowcowych w rejonie Wierzbna. Z okresu zlodo- waceń północnopolskich pochodzą osady zastoiskowe, występujące w formie płatów w środ- kowej części obszaru, wzdłuż doliny Baryczy oraz piaski i żwiry tarasu niskiego. Na przełomie plejstocenu i holocenu nasiliły się procesy erozyjne, w wyniku czego po- wstały piaski, mułki i gliny deluwialne (rejon Chwaliszewa i Sulmierzyc) oraz procesy eoliczne. Obrazują je duże formy wydmowe i pokrywy eoliczne na powierzchni osadów wodnolodowcowych zlodowacenia Warty (rejon Granowca, Bogdaja, Chwaliszewa), a mniejsze formy na powierzchni tarasu zalewowego Baryczy. Utwory holoceńskie reprezentowane są przez piaski i żwiry rzeczne tarasów zalewowych wyższych i niższych. Osady te, o miąższości 3-5 m, charakteryzują się dobrze obtoczo- nym ziarnem. W obrębie niższego tarasu zalewowego występują mady, namuły torfiaste i torfy typu turzycowo-olesowego, a czasami turzycowo-trzcinowego o miąższości do 1,5 m.

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Odolanów udokumentowano 29 złoża kopalin, w tym: 3 złóża gazu ziemnego, 1 złoże surowców ilastych ceramiki budowlanej i 25 złóż kruszywa naturalnego (tab. 1). Trzy złoża zostały wykreślone z „Bilansu zasobów…” (Przeniosło, 2003). Złoża gazu ziemnego zaliczono do kopalin podstawowych, a pozostałe do kopalin pospolitych.

1. Gaz ziemny

Największe znaczenie surowcowe mają złoża gazu ziemnego zaazotowanego, bezgazolinowego lub gazolinowego, z helem jako kopaliną współwystępującą, wykorzystywane do celów energetycznych. Zakumulowane są one w utworach permu, reprezentowanych przez

9 Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby geologiczne Stan Nr Wiek Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja bilansowe zagospodarowania złoża Nazwa Rodzaj kompleksu rozpoznania (tys. t, mln m3*) kopaliny złóż Przyczyny (tys. t, mln m3*, złoża na złoża Kopaliny litologiczno- konfliktowości tys. m3**) mapie surowcowego Klasy Klasy wg stanu na rok 2002 (Przeniosło, 2003) 1-4 A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 Sulmierzyce g(gc) Q 59** C1* Z - Scb 4 A - 2 Biadaszki pż Q 868 C2 N - Skb, Sd 4 B L Tarchały (dolomit główny + 1768.92* 17.86* 3 czerwony spą- G P A, B G E 2 B K, U gowiec) 5.11* 0,05

5 Gliśnica II pż Q 26 C1 G 4 Skb, Sd 4 A -

6 Gliśnica p Q 6 C1 G 3 Skb, Sd 4 A -

7 Raczyce IV p Q 28 C1 G 5 Skb, Sd 4 A -

8 Raczyce III p Q 24 C1 G 0 Skb, Sd 4 A -

9 Raczyce V p Q 58 C1 G - Skb, Sd 4 A -

10 Raczyce VI p Q 118 C1 G 0 Skb, Sd 4 A -

11 Raczyce II p Q 85 C1* Z - Skb, Sd 4 A -

12 Raczyce pż Q 394 C1* Z - Skb, Sd 4 A - 13 Henrykowice E G P 142.39* B, C G 0 E 2 B K, U Bogdaj- 5 050.27* 163.71* 14 G P A G E 2 B K, U Uciechów ** 17.59* 0,57

15 Gliśnica IV p Q 88 C1 N - Skb, Sd 4 A -

16 Gliśnica III p Q 16 C1 G 2 Skb, Sd 4 A -

17 Gliśnica V* p Q 84 C1 G - Skb, Sd 4 A -

18 Raczyce XVII p Q 88 C1 G 0 Skb, Sd 4 A -

19 Raczyce XIV p Q 14 C1 G 1 Skb, Sd 4 A -

20 Raczyce XII p Q 24 C1 G 10 Skb, Sd 4 A -

21 Raczyce XVIII* p Q 43 C1 G - Skb, Sd 4 A - Raczyce XVI p 22 p Q 53 C G 0 Skb, Sd 4 A - A i B 1

23 Raczyce XV p Q 17 C1 G 5 Skb, Sd 4 A -

24 Raczyce XIII p Q 36 C1 G 3 Skb, Sd 4 A -

25 Raczyce VII p Q 22 C1 G 2 Skb, Sd 4 A -

26 Raczyce VIII p Q 17 C1 G 3 Skb, Sd 4 A -

27 Raczyce XI p Q 21 C1 G - Skb, Sd 4 A -

28 Raczyce IX p Q 35 C1 G 0 Skb, Sd 4 A - Raczyce- 29 p Q 78 C G - Skb, Sd 4 A - Rzepiska 1

30 Raczyce X p Q 73 C1 G - Skb, Sd 4 A -

Biadaszki p Q - - ZWB - - - - - Bartniki G P - - ZWB - - - - - Odolanów g(gc) Q -. - ZWB - - - - -

Rubryka 2: * - złoże jeszcze nie ujęte w Bilansie zasobów, ** - złoże częściowo na arkuszu Międzybórz (693) Rubryka 3: G - gaz ziemny, p – piaski, pż – piaski i żwiry, g (gc) – gliny ceramiki budowlanej Rubryka 4: Q – czwartorzęd, P - perm Rubryka 5, 8: - dla gazu ziemnego w mianowniku podano zasoby i wydobycie helu Rubryka 6: C1* − złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z − zaniechane, ZWB - złoże skreślone z Bilansu zasobów (zlokalizowane na mapie dokumen- tacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: E – energetyczne; kopaliny skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe; Scb – ceramiki budowlanej Rubryka 10: złoża: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w określonym regionie; 3 – rzadkie tylko w regionie, w którym występuje udokumentowane złoże; 4 – powszechne; licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: L - ochrona lasów, K - ochrona krajobrazu, U – ogólna uciążliwość dla środowiska

kompleks piaskowców czerwonego spągowca oraz wapieni dolomitycznych i dolomitów cechsztynu. Złoże gazu ziemnego „Tarchały” udokumentowano w dwu poziomach jako: „Tarchały - wapień podstawowy i czerwony spągowiec” rozpoznane w kategorii A i „Tarchały - dolomit główny” w kategorii B, jedną dokumentacją geologiczną (Mularczyk, Pyzik, 1983). Związane są one ze strukturą brachyantyklinalną o wydłużonej formie, w kierunku północny wschód - południowy zachód o amplitudzie 170 m, z kulminacją w południowej jej części. Od połu- dniowego i północnego zachodu obcinają ją dyslokacje o amplitudzie 20-35 m, a od połu- dniowego wschodu strefa dyslokacyjna o szerokości około 250-500 m. Na mapie granice zło- ża zaznaczono jako maksymalny zasięg obu połączonych poziomów. Głębiej zalegający poziom gazu ziemnego (bezgazolinowego) „Tarchały - wapień podstawowy i czerwony spągowiec” tworzy zbiornik typu masywowego o powierzchni 860 ha, w piaskowcach kwarcowych drobnoziarnistych o lepiszczu ilasto-żelazistym czerwonego spągowca i w utworach węglanowych wapienia podstawowego. Występujący pomiędzy nimi łupek miedzionośny o miąższości do kilku centymetrów, nie stanowi przeszkody dla migracji gazu. Amplituda złoża wynosi 112,6 m. Dolną jego granicę stanowią wody podścielające, które występują na głębokości -1620 m a górną seria anhydrytowo-solna cyklotemu Werra na głębokości -1507,4 m. Miąższość efektywna złoża równa się 51,3 m, w tym wapienia podstawowego 8,27 m, a czerwonego spągowca 49,34 m. Średnia porowatość efektywna utwo- rów wapienia podstawowego wynosi 4,76 %, a czerwonego spągowca 10,15 %, natomiast ich średnia przepuszczalność równa się 5,064 mdcy i 32,6-0,040 mdcy. W wyniku rozpoczęcia eksploatacji złoża, średni skład gazu ziemnego ustabilizował się. Zawartość w średnim skła- dzie gazu ziemnego w % objętościowych: metanu wynosi 54,36, azotu – 44,54, a towarzyszą- cego mu helu - 0,309. Wartość opałowa 11,49 MJ/m3. Drugi poziom gazu ziemnego (gazolinowego) „Tarchały – dolomit główny”, zalega znacznie płycej, w węglanowych utworach dolomitu głównego. Jego powierzchnia wynosi 747 ha, maksymalna miąższość 50,5 m, a średnia efektywna 30,5 m. Od dołu jest ono ograniczone poziomem wody podścielającej na głębokości -1380 m, a od góry serią anhydrytów cyklotemu Stassfurt. Złoże to należy również do typu masywowego. Produktywne utwory dolomitu głównego charakteryzują się porowatością 8,16 % i przepuszczalnością 0,376 mdcy. W średnim składzie gazu ziemnego zawartość w % objętościowych: metanu wynosi 58,60, azotu – 37,27, a towarzyszącego mu helu - 0,375. Wartość opałowa 13,69 MJ/m3.

12 Złoże „Henrykowice E” udokumentowano w kategorii B i C (Czekański, Żołnierczuk, 1978). Jest ono wschodnim elementem strukturalnym złoża „Henrykowice”, którego zachodnia część, oddzielona płaskim przegięciem, znajduje się w obrębie arkusza Milicz. Jest to złoże gazu ziemnego bezgazolinowego, typu masywowego, związane z piaskowcami kwar- cowymi o różnorodnym spoiwie, czerwonego spągowca oraz z utworami węglanowymi wapienia podstawowego. Złoże ma miąższość maksymalną 32,5 m, a efektywną 15,65 m. Od dołu jest ono ograniczone poziomem wody podścielającej na głębokości -1425 m, a od góry serią anhydrytowo-solną cyklotemu Werra. Pod względem własności kolektorskich czerwony spągowiec charakteryzuje się porowatością 14,60 % i przepuszczalnością 15 mdcy, a wapień podstawowy odpowiednio wartością 5,33 % i 0,3572 mdcy (według badań laboratoryjnych). W południowej części złoża ulegają one pogorszeniu. Średnia zawartość w gazie ziemnym w % objętościowych: metanu wynosi 69,23, azotu - 30,01, a towarzyszącego mu helu - 0,21. Wartość opałowa 14,18 MJ/m3. Złoże „Bogdaj - Uciechów” zostało udokumentowane w kategorii A (Mularczyk., Py- zik, 1990). Należy ono do największych ze względu na obszar i zasoby. Południowa jego część przechodzi na teren arkusza Międzybórz. Złoże to związane jest z powaryscyjską grzę- dą żerkowsko-rawicko-ostrzeszowską, tworząc strukturę z trzema kulminacjami, typu bra- chyantyklinalnego. W północnej części jest ona rozcięta dyslokacją o przebiegu południowy zachód - północny wschód, która jednak nie stanowi ekranu między nimi. Złoże należy do masywowego, a poziom produktywny stanowią utwory wapienia podstawowego i czerwonego spągowca, o maksymalnej miąższości 103 m. Występujący pomiędzy nimi łupek miedzio- nośny o miąższości 0,1-2 m nie stanowi przeszkody dla migracji gazu. Wapień podstawowy o miąższości 10-23 m jest wykształcony w postaci dolomitów i wapieni dolomitycznych, zbi- tych, spękanych, o porowatości 0,1-12,3 %, a przepuszczalności 0,03-32,95 mdcy. Natomiast czerwony spągowiec reprezentuje seria piaskowców kwarcowych, drobnoziarnistych, o spoiwie ilasto-żelazistym ku stropowi przechodzącym w ilasto-wapniste. Ich porowatość wynosi 3,31-25,53 %, a przepuszczalność 0,19-280,50 mdcy. W oparciu o przedstawione dane można stwierdzić, iż własności kolektorskie tych horyzontów są zmienne i silnie uzależnione od wy- kształcenia litofacjalnego skał zbiornikowych. Dolną granicę złoża stanowi poziom wody podścielającej na głębokości -1400 m, a górną nieprzepuszczalny kompleks anhydrytowo- solny cyklotemu Werra. Średnia zawartość w gazie ziemnym w % objętościowych: metanu wynosi 54,54, azotu - 44,51, a towarzyszącego mu helu - 0,41. Wartość opałowa 19,88 MJ/m3.

13 Najmniejsze ze złóż gazu ziemnego – „Bartniki” zostało w 1995 roku skreślone z „Bi- lansu zasobów (Przeniosło, 2002).

2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej

Na omawianym obszarze surowce ceramiki budowlanej związane są z utworami czwar- torzędowymi. Złoże glin „Sulmierzyce” (Chlebowski, 1987) położone jest na terenie administracyjnie należącym do miasta Sulmierzyce, w jego północnej części. Charakteryzuje się ono pionową zmiennością kopaliny. Wydzielono w nim poziom gliny jasnej i ciemnej, wyraźnie różniące się parametrami jakościowymi. Gliny obu poziomów spełniają wymagania stawiane dla su- rowców do produkcji wyrobów grubościennych. Nie zawierają one dużej ilości margla (do 0,4%) i domieszek trudnorozpuszczalnych (do 3,3 %). Po wypaleniu wyroby posiadają dobrą mrozoodporność oraz wytrzymałość na ściskanie: gliny jasnej – średnio 19,2 MPa, gliny ciemnej – średnio 24,5 MPa, a także nasiąkliwość (odpowiednio) – 13,3 i 9,4 %. W złożu „Odolanów” (Jachmann-Mrówczyńska, 1958) przedmiotem eksploatacji były gliny zwałowe wykorzystywane do produkcji cegły pełnej. Złoże zostało wykreślone z bilansu zasobów ( Przeniosło, 2003), figurują tam jedynie zasoby pozabilansowe.

3. Kruszywo naturalne

Liczne złoża kruszywa naturalnego - piasków oraz piasków i żwirów wodnolodowcowych znajdują się w centralnej części arkusza, pomiędzy Sulmierzycami a Odolanowem. Wy- stępują one w formie pokładowej i w większości są suche. Natomiast częściowo zawodnione są złoża: „Biedaszki”, „Raczyce – Rzepińska” oraz Raczyce: VII, XII – XVII. Kopalina z tych złóż może być wykorzystana w budownictwie i drogownictwie. Podstawowe parametry złóż kruszywa przedstawiono w tabeli 2.Złoże piasków i żwirów „Biadaszki” (Łuciuk, 1968) zostało udokumentowane w czterech polach w kategorii C2. Między Gaśnicą a Biedaszkami udokumentowano kilka złóż kruszywa naturalnego: „Gliśnica” (Szuszkiewicz, 1994), „Gliśnica II” (Szuszkiewicz, 1998b), „Gliśnica III” (Szusz- kiewicz , 1998a), „Gliśnica IV” (Szuszkiewicz, 2002a), „Gliśnica V” (Szuszkiewicz, 2003a). To ostatnie złoże nie jest jeszcze ujęte w bilansie zasobów (Przeniosło, red., 2003). Na południe od drogi Sulmierzyce-Odolanów, położone jest wybilansowane złoże pia- sków „Biadaszki”. Zdjęcie z Bilansu zasobów złoża „Biadaszki” oraz decyzja Wojewody Kaliskiego zwalniająca z obowiązku wykonania dodatku rozliczeniowego, pozwoliło na udo- kumentowanie w jego granicach oraz w jego pobliżu kilkunastu małych złóż piasku: „Raczy-

14 ce XVII” (Szuszkiewicz, 2002b), „Raczyce XII” (Szuszkiewicz, 2000a), “Raczyce III” (Przy- słup, 1996a), „Raczyce XVIII” (Szuszkiewicz, 2003b) “Raczyce IV” (Przysłup, 1995), Ra- czyce V” (Przysłup, 1996b), “Raczyce VI” - pole B i A (Szuszkiewicz, 1996), „Raczyce XVI p A i B” (Szuszkiewicz, 2002c), „Raczyce XIV” (Kasprzak, Szuszkiewicz, 2001), „Raczyce XV”, w dwóch polach (Szuszkiewicz, 2000b), „Raczyce XIII” (Szuszkiewicz, 2000c), „Ra- czyce VII” (Szuszkiewicz, 1998c), „Raczyce VIII” (Szuszkiewicz, 1998d), „Raczyce XI” (Szuszkiewicz, 2000d), „Raczyce IX” w dwóch polach (Szuszkiewicz, 1998e) dla których przyjęto nazwę od pobliskiej wsi Raczyce. Złoże „Raczyce XVIII” nie jest ujęte w ostatnim „Bilansie zasobów”. Złoża piasków „Raczyce-Rzepiska” (Szulc, 2001), „Raczyce X” (Szuszkiewicz, 1999), „Raczyce II” (Przy- słup, 1992) oraz piasków i żwirów „Raczyce” (Śliwiński, 1986), zlokalizowane są, w odle- głości około 5 km na zachód od Odolanowa.

Tabela 2 Zestawienie najważniejszych parametrów geologiczno-górniczych i jakościowych złóż kruszyw naturalnych Grubość Parametry jakościowe w (%) Miąższość Stosunek Nr Nazwa nadkładu Zawartość Rodzaj Złoża N/Z Punkt złoża złoża od-do pyłów kopaliny od-do od-do piaskowy na Powierzchnia (ha) śr. mineralnych śr. śr. od-do mapie (m) od-do (m.) (m) śr. śr. 1 2 3 4 5 6 7 8 Biadaszki 0,6-2,7 2,5-4,2 46,8-70,0 0,7-3,9 2 pż 0,53 19,3 1,5 3,06 60,7 1,9 Gliśnica II 0,0-1,0 2,0-4,7 0,0-0,33 54,0-87,1 2,6-4,7 5 pż 0,91 0,53 3,39 0,21 70,0 3,8 Gliśnica 0,2-0,8 2,4-5,0 75,5-85,7 1,5-5,6 6 p 0,08 1,22 0,37 4,0 79,7 3,4 Raczyce IV 0,4-1,5 2,0-5,4 74,0-94,8 1,2-7,6 7 p 0,21 3,7 0,7 3,3 86,9 4,3 Raczyce III 0,3-0,8 3,1-6,4 88,1-97,0 1,6-6,0 8 p 0,09 0,41 0,45 5,0 92,0 4,1 Raczyce V 0,4-3,2 2,6-7,6 86,5-91,2 0,6-6,4 9 p 0,25 0,66 1,25 5,05 87,9 3,8 A-0,3-0,4 A-3,6-5,0 A-0,06-0,11 A-80,0-91,2 A-2,3-03,6 Raczyce VI 0,34 4,3 0,08 88,4 2,9 10 p A-1,59 B-1,97 B-0,0-1,9 B-2,7-3,6 B-0,0-0,67 B-88,2-88,6 B-0,9-1,3 1,16 3,1 0,46 88,4 1,1 Raczyce II 0,3-0,8 4,2-5,2 0,06-0,15 85,8-97,3 0,3-6,6 11 p 1,51 0, 5 4,9 0,1 92,1 3,6 Raczyce 0,4-0,9 1,2-6,7 0,04-0,5 42,6-96,5 5,3-19,5 12 pż 2,67 0,5 5,3 0,2 69,2 11,2

15 1 2 3 4 5 6 7 8 Gliśnica IV 0,2-1,8 2,8-3,8 72,1-88,2 0,8-5,0 15 p 0,38 1,57 1,25 3,25 80,8 2,4 Gliśnica III 0,6-2,0 1,9-3,5 0,25-0,7 63,3-87,2 3,0-6,3 16 p 0,98 1,22 2,66 0,6 77,2 4,6 Gliśnica V 0,7-2,5 2,3-6,0 79,1-94,0 4,4-8,4 17 p 0,38 1,23 1,54 4,0 88,0 6,5 Raczyce XVII 0,2-1,6 1,5-5,9 90,0-96,4 1,9-8,4 18 p 0,14 1,28 0,57 3,99 93,6 5,5 Raczyce XIV 3,4-3,5 75,3-92,2 1,0-1,3 19 p 0,3 0,09 0,3 3,45 83,4 1,2 Raczyce XII 0,3-0,4 3,0-4,6 84,6-95,2 2,6-4,7 20 p 0,1 0,63 0,35 3,67 91,0 nie obliczono Raczyce XVIII 0,4-1,4 2,6-3,8 68,1-90,0 4,1-6,2 21 p 0,33 0,8 1,08 3,3 83,9 5,6 A-0,7-2,4 A-4,6-05,9 A-75,9-91,4 A-2,2-5,2 Raczyce XVI p A i 1,37 5,2 A-0,23 84,4 3,6 22 B p B-0,2-0,6 B-1,8-4,1 B-0,11 B-94,3-98,0 B-2,7-5,4 0,82 0,35 3,0 95,1 4,2 Raczyce XV 1,2-2,5 2,6-6,0 0,25-0,42 84,2-92,0 1,8-2,4 23 p 0,34 1,47 4,3 0,34 86,4 2,2 Raczyce XIII 1,4-2,0 3,4-5,4 0,26-0,39 84,1-90,0 2,3-3,5 24 p 0,65 1,62 4,52 0,33 88,05 2,88 Raczyce VII 1,2-2,0 2,5-3,9 0,32-0,8 77,7-93,3 1,4-5,0 25 p 0,57 1,6 3,2 0,56 86,7 2,8 Raczyce VIII 1,0-2,0 2,5-4,3 0,32-0,8 81,3-93,3 1,4-5,0 26 p 0,55 1,5 3,4 0,56 87,9 2,7 Raczyce XI 0,9-1,8 4,2-4,8 0,26-0,43 80,7-91,3 1,5-3,9 27 p 0,27 1,3 4,45 0,35 87,1 2,9 A-0,31-0,57 Raczyce IX 1,35-1,7 3,2-4,0 0,44 82,4-91,9 2,6-3,5 28 p 0,75 1,5 3,6 B-0,24-0,47 nie oblicz. nie oblicz. 0,35 Raczyce-Rzepiska 86,9-93,4 2,3-8,2 29 p 0,3 4,7 0,06 0,94 90,4 4,2 Raczyce X 0,2-1,3 1,9-3,5 0,08-0,58 82,3-97,5 2,1-4,8 30 p 1,56 0,51 2,72 0,33 89,5 3,2

Rubryka 3: p – piaski, pż – piaski i żwiry

Wyżej omawiane złoża występują w granicach administracyjnych województwa wielkopolskiego, z wyjątkiem złoża gazu ziemnego „Henrykowice E”, którego część znajduje się w województwie dolnośląskim. Klasyfikację tych złóż, z punktu widzenia ich ochrony oraz z punktu widzenia ochrony środowiska, uzgodniono z Geologiem Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu.

16 Złoże piasków i żwirów „Biedaszki” uznano za konfliktowe w związku z występowa- niem na jego obszarze lasów. Pozostałe złoża kruszywa naturalnego zakwalifikowano do złóż małokonfliktowych. Złoża gazu ziemnego: „Tarchały – dolomit główny + czerwony spągowiec”, „Henry- kowice E”, oraz „Bogdaj - Uciechów”, zakwalifikowano do złóż konfliktowych. Znajdują się one prawie w całości w obrębie Parku Krajobrazowego „Doliny Baryczy” oraz częściowo w obszarze gleb i lasów ochronnych. Należy podkreślić, iż szyby eksploatacyjne i obiekty kopalń gazu ziemnego mają odpowiednie, wymagane dla nich obligatoryjnie, zabezpieczenia oraz ustanowione strefy ochrony pośredniej zewnętrznej, które minimalizują negatywne od- działywanie na środowisko, a zarazem skutecznie ochraniają przed nadzwyczajnymi zagroże- niami środowiska (chemicznymi, wybuchowymi, erupcyjnymi, pożarowymi).

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Odolanów przemysł wydobywczy jest dobrze rozwinięty. Eksplo- atowane są dwa złoża gazu ziemnego w systemie ciągłym, otworowym, oraz jedno złoże cha- rakteryzujące się eksploatacją okresową. Złoże „Henrykowice E” eksploatowane jest okreso- wo jednym szybem, w obszarze i terenie górniczym o powierzchni 100 ha. Złoże „Bogdaj - Uciechów” eksploatowane jest 40 szybami (na arkuszu Odoloanów jest ich 38) przez Kopal- nię Gazu Ziemnego Bogdaj - Uciechów, w obszarze i terenie górniczym o powierzchni 3 482 ha. Złoże „Tarchały – dolomit główny + wapień podstawowy i czerwony spągowiec” eksploatowane jest 17 szybami przez Kopalnię Gazu Ziemnego Tarchały w Tarchałach Wiel- kich w jednym obszarze i terenie górniczym „Tarchały” o powierzchni 2 076 ha. Kopalnie należą do Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A. w Warszawie, Oddział Zielo- nogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu w Zielonej Górze. Kopalnie po wstępnym osuszeniu wydobytej kopaliny w miejscowościach: Garki i Gorzyce Małe, przesyłają ją gazociągami do Zakładu Odazotowania KRIO w Odolanowie, gdzie następuje jej dosuszenie, odazotowanie i oddzielenie helu. Tak przygotowany gaz ziemny przekazywany jest do krajowego systemu gazowniczego. Natomiast hel jest sprzedawany na bieżąco. W centralnej części arkusza eksploatowane jest kilkanaście małych złóż kruszywa naturalnego. Eksploatacją ciągłą objętych jest dziesięć złóż: „Gliśnica III”, „Gliśnica II”, „Gliśni- ca”, „Raczyce XII”, „Raczyce IV”, „Raczyce XIV”, „Raczyce XV”, „Raczyce XIII”, „Raczy- ce VII”, „Raczyce VIII”.

17 We wszystkich złożach kruszywa naturalnego kopalina eksploatowane jest mechanicz- nie jednym poziomem wydobywczym i sprzedawana odbiorcom bez przeróbki. Ze złoża „Gliśnica III” wydobywa się piaski. Koncesję na wydobywanie kopaliny waż- ną do 2008 r. posiada osoba prywatna. W 1998 r. ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 0,98 ha oraz teren górniczy zajmujący 1,26 ha. Eksploatację piasku i żwiru ze złoża „Gliśnica II” prowadzi od 1998 r. osoba prywatna na podstawie koncesji ważnej do 2008 r. Obszar górniczy ma powierzchnie 0,96 ha, a teren górniczy – 1,6 ha. Na złożu „Gliśnica” wydobycie rozpoczęto w 1994 r. Koncesje na wydobywanie kopaliny otrzymała osoba prywatna. Okres ważności koncesji mija w lipcu 2004 r. Koncesjobiorca nie wystąpił na razie z wnioskiem o jej przedłużenie. Powierzchnie obszaru i terenu górnicze- go wynoszą odpowiednio 1,22 ha i 1,88 ha. Złoże piasków „Raczyce XII”, zaczęła eksploatować osoba prywatna w 2001 r., na podstawie koncesji ważnej do 2008 r. Dla złoża ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 0,72 ha oraz teren górniczy – 0,76 ha. Koncesja na wydobywanie piasków ze złoża „Raczyce IV” została udzielona osobie prywatnej. Jej okres ważności upływa w 2010 r. Obszar i teren górniczy mają odpowiednio: 3,8 ha i 4,7 ha. Eksploatacja złoża rozpoczęła się w 1996 r. Wydobycie kruszywa naturalnego ze złoża „Raczyce XIV” prowadzone jest od 2001 r. Koncesję na wydobycie piasku ważną do 2009 r. otrzymała osoba prywatna. Powierzchnia obszaru górniczego wynosi – 0,3 ha i terenu górniczego – 0,48 ha. W roku 2001 rozpoczęto eksploatację złoża „Raczyce XV” w dwóch polach. Koncesje na wydobycie otrzymała osoba prywatna, której okres ważności upływa w 2007 r. Dla złoża w 2001 r. ustanowiono jeden obszar górniczy o powierzchni 0,35 ha oraz teren górniczy – 0,73 ha. Złoże „Raczyce XIII” rozpoczęto eksploatować w roku 2001. Wydobycie prowadzone jest na podstawie koncesji ważnej do 2008 r. wydanej osobie prywatnej. W wyżej wymienionej ustanowiono obszar i teren górniczy odpowiednio o powierzchniach 0,65 ha i 0,82 ha. Eksploatacja piasków ze złóż „Raczyce VII”, „Raczyce VIII” prowadzona jest na podstawie koncesji wydanych spółce cywilnej „Piaskownie Raczyce”. Koncesja na wydobycie piasków ze złoża „Raczyce VII” ważna jest do końca 2004 r. na tomista ze złoża „Raczy- ce VIII” do 2009 r. W koncesjach do wyżej wymienionych złóż ustanowiono obszary i tereny górnicze, odpowiednio: „Raczyce VII” – 0,62 ha i 0,79 ha, „Raczyce VIII” – 0,55 ha i

18 0,69 ha. Eksploatacją okresową objęto złoża: „Raczyce XVII”, „Raczyce III”, „Raczyce VI”, „Raczyce XVI p. A i B”, „Raczyce IX”. Wydobycie na złożu „Raczyce XVII” rozpoczęła się w 2003 r. Koncesję na wydobywanie kopaliny wydano osobie prywatnej. Ważność wyżej wymienionej upływa 28.02.2013 r. Ustanowiono w niej obszar górniczy o powierzchni 1,16 ha oraz teren górniczy o powierzchni 1,9 ha. W roku 1996 rozpoczęto eksploatacje złoża piasków „Raczyce III”. Eksploatacja prowadzona jest na podstawie koncesji ważnej do 2006 r. wydanej osobie prywatnej. Dla złoża ustanowiono obszar i teren górniczy o powierzchniach – 0,52 ha i 0,74 ha. Złoże „Raczyce VI” obejmuje dwa pola eksploatacyjne, dla których wydano koncesję osobie prywatnej. Wydobycie prowadzone jest od 1996 r. jedynie z pola A. Pole B nie jest eksploatowane. Ważność koncesji upływa w 2011 r. W ramach koncesji ustanowiono obszary i tereny górnicze dla obu pól: pole A – 1,67 ha i 2,04 ha, pole B – 0,36 ha i 0,44 ha. Eksploatacja dwóch pół złoża „Raczyce XVI p. A i B” prowadzona jest na podstawie koncesji od, której ważność upływa 31.10.2012 r. Wydana została ona osobie prywatnej i ustanowiono w niej obszary i tereny górnicze dla obu pół (pole A: OG – 0,31 ha, TG – 0,40 ha; pole B: OG - 0,47 ha, TG – 0,82 ha). Wydobycie kruszywa naturalnego – piasku – z dwóch pól złoża „Raczyce IX” prowa- dzą od 2000 r. „Piaskownie Raczyce” spółka cywilna. Koncesja na wydobywanie kopaliny traci swoja ważność w2009 r. Ustanowiono w niej obszary i tereny górnicze dla obu pól. Pole A ma powierzchnię obszaru i terenu górniczego odpowiednio 0,59 ha i 0,95 ha oraz pole B odpowiednio 0,36 ha i 0,59 ha. W tym samym rejonie arkusza występuje sześć złóż kruszywa naturalnego: „Gliśnica V”, „Raczyce XVIII”, „Raczyce XI”, „Raczyce - Rzepiska”, „Raczyce X”, „Raczyce V” któ- re formalnie są zagospodarowane, lecz nie są eksploatowane. Na wszystkie z wyżej wymienionych złóż koncesje otrzymały osoby prywatne. Ustanowiono obszary i tereny górnicze: „Gliśnica V” – ważność koncesji do14.10.2013 r., OG – 1,17 ha, TG – 1,94 ha, „Raczyce XVIII” – ważność koncesji do 31.03.2014 r., OG – 0,8 ha, TG -1,0 ha, „Raczyce XI” – ważność koncesji do 2008 r., OG – 0,32 ha, TG – 0,43 ha, „Raczyce - Rzepiska” – ważność koncesji do 28.02.2013 r., OG – 0,69 ha, TG – 1,06 ha, „Raczyce X” – ważność koncesji do 01.03.2013 r., OG – 1,48 ha, TG – 2,47 ha, „Raczyce V” – ważność koncesji do 2007 r., OG – 1,1 ha, TG – 1,55 ha.

Do 1990 roku eksploatowane było złoże gliny zwałowej „Odolanów”. Obecnie jego wyrobiska poeksploatacyjne zostały zrekultywowane. W planie zagospodarowania przestrzennego miasta Odolanów zmieniono przeznaczenie tego terenu na cele rolnicze i pod zabudowę mieszkaniową. Znajdująca się obok cegielnia jest nieczynna, a obecni wła- ściciele nie podjęli żadnych kroków celem jej likwidacji. Eksploatacja złoża glin „Sulmierzyce” została zaniechana, w 1994 r. Obecnie wyrobiska częściowo wypełnione są wodą. Budynki cegielni zlokalizowane w pobliżu złoża nie ule- gły likwidacji. W okresie poprzedzającym wstrzymanie działalności gospodarczej, z wydo- bywanej gliny były produkowane cegły pełne i dziurawki klasy 100. Wydobycie piasków i żwirów ze złóż „Raczyce” i „Raczyce II” zostało zaniechane po wygaśnięciu ważności koncesji w 2003 r. Wnioski o przedłużenie wyżej wymienionych nie zostały wniesione. Dodatki rozliczające zasoby nie zostały wykonane. W czasie wizji terenowej stwierdzono 11 punktów, w których wydobywane są piaski. Wykonano dla nich karty informacyjne, ze względu na intensywność prowadzonej eksploatacji (przy użyciu koparek samojezdnych) oraz wielkość powstałych wyrobisk.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze arkusza Odolanów wyznaczono dwa obszary perspektywiczne dla kruszywa naturalnego. Obszarów prognostycznych nie wyznaczono. Na podstawie obserwacji terenowych poczynionych w punktach występowania kopaliny wyznaczono niewielki obszar perspektywiczny w pobliżu wsi Huta i Świeca. Występują tu w wydmach drobnoziarniste piaski eoliczne. Drugi obszar perspektywiczny otacza udokumentowane w czterech polach złoże pia- sków i żwirów „Biadaszki”. Wytypowano go na podstawie otworów badawczych wykonanych na terenie o powierzchni około 170 ha w celu okonturowania tego złoża. Profile otwo- rów i przekroje geologiczne wskazują na to, że piaski i żwiry występują w formie pokładowej. Zawartość ziarn poniżej 2 mm waha się od 46,8% do 70%, a zawartość ziarn powyżej 40 mm od 2,5% do 22,8%. Surowiec ten może być wykorzystany w budownictwie i drogownictwie. Jednakże występowanie w obrębie omawianego terenu gleb chronionych i lasów ochronnych oraz położenie w obszarze chronionego krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie Baszków- Rochy”, nie pozwala go uznać za prognostyczny.

20 Geologiczno-penetracyjne prace podejmowane za kruszywem naturalnym rejonie Góry Latkowa i miejscowości Kaczor, nie przyniosły pozytywnych wyników (Gizara., 1987, Łu- ciuk, 1968). W obrębie omawianego obszaru podejmowano także prace poszukiwawcze za kopali- nami energetycznymi. W wyniku prac geologiczno-wiertniczych za węglem brunatnym w rejonie Tarchał Małych (Nosek, 1966) stwierdzono jego występowanie w pokładach o miąż- szości do 3 m, na głębokości poniżej 160 m. W chwili obecnej te węgle brunatne nie przed- stawiają znaczenia gospodarczego, gdyż nie spełniają wymogów kryteriów bilansowości. Rejon ten zaznaczono na mapie jako obszar o negatywnych wynikach rozpoznania. Wyniki badań sejsmicznych rejonu występowania złóż gazu ziemnego „Bogdaj - Uciechów” i „Tarchały - wapień podstawowy i czerwony spągowiec” nie wykluczają wystę- powania nagromadzeń gazu ziemnego w pułapkach litologiczno - strukturalnych. W obrębie obszaru arkusza Odolanów nie podjęto nowych prac poszukiwawczych za tą kopaliną.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Odolanów leży w zlewni Baryczy, prawobrzeżnego dopływu Odry. Pły- nie ona dnem pradoliny w kierunku zachodnim. Prostopadle do niej, od północy wpadają pra- wobrzeżne dopływy: Czarna Woda, Zimna Woda, Kuroch i kilka mniejszych cieków, a od południa lewobrzeżne dopływy Złotnica i Polska Woda, mające swe źródła w obszarze Wzgórz Ostrzeszowskich oraz Olszówka. Wszystkie dopływy w dolnych swych biegach pły- ną równolegle do Baryczy tworząc wraz z nią szeroką sieć hydrograficzną, połączoną kana- łami. W jej obrębie powstały hodowlane stawy rybne o znacznych powierzchniach - Staw Jan, Górnik, Brzesławicki, Sarni i Kaczy, znajdujące się w południowo-zachodniej części arkusza. Dolina Baryczy i posiada dobrze rozwiniętą sieć rzeczną, z licznymi starorzeczami, rowami z wystąpieniami podmokłości oraz zabagnień. W obrębie obszaru arkusza nie ma większych naturalnych zbiorników wód powierzchniowych. W obrębie obszarów dolin rzek: Baryczy, Kurocha, Olszówki, Złotnicy i Polskiej Wo- dy były w znacznym stopniu objęte powodzią w 1997 roku. Na terenie arkusza Odolanów w 2002 r. monitoringiem objęto rzekę Barycz. Stanowiska pomiarowe funkcjonują w ramach sieci krajowej monitoringu powierzchniowych wód płynących z lokalizacją w Odolanowie

21 (Pułyk, Tybiszewska, 2003) oraz we Wróblińcu (Kwiatkowska - Szygulska, 2003), Jakość wód Baryczy nie odpowiada normom. O dyskwalifikacji cieku zadecydowały zanieczyszczenia z grupy fizyko – chemicznej (azot azotynowy, fosfor ogólny) i bakteriologia (miano Coli). Stężenie pozostałych biogenów mieści się w granicach I-III klasy. (według klasyfikacji obo- wiązującej do 2003 r.). Obciążenie materią organiczną osiągnęło poziom III klasy. Nie stwierdzono przekroczeń granicy I klasy dla badanych metali (za wyjątkiem żelaza – II klasa i man- ganu – II-III klasa).

2. Wody podziemne

Obszar arkusza Odolanów położony jest w podregionie wielkopolsko-śląskim wcho- dzącym w skład regionu wielkopolskiego, gdzie warunki hydrogeologiczne są bardzo zróżni- cowane (Wojciechowski, 1990 a b). W południowej części arkusza wydzielono rejon Kotliny Odolanowskiej. Na zróżnicowanie wodonośności regionu miało wpływ kilka cyklów erozyj- no-sedymentacyjnych, glacitektonika i morfologia. Występują tu trzy piętra wodonośne: czwartorzędowe, trzeciorzędowe i jurajskie. Charakter użytkowy mają piętra czwartorzędowe i trzeciorzędowe (Krawczyk, Jędrusiak, 1998). Piętro czwartorzędowe obejmuje około 80 % powierzchni arkusza. Z uwagi na zasob- ność i niewielką głębokość zalegania, stanowi ono główne źródło zaopatrzenia w wodę. Jego wodonośność związana jest z przepuszczalnymi osadami pochodzenia glacjalnego, fluwiogla- cjalnego i rzecznego. W obrębie arkusza zaznacza się zróżnicowanie występowania pozio- mów wodonośnych, związanych z osadami Kotliny Odolanowskiej na południu i Wysoczy- zny Kaliskiej na północy. W południowej części poziom wodonośny związany jest ściśle z pradoliną barycko- głogowską. Warstwę wodonośną tworzą osady piaszczysto-żwirowe o miąższości 10-40 m, która wzrasta powyżej 40 m w centralnej, osiowej części doliny. Górną warstwę utworów czwartorzędowych stanowią drobno- i średnioziarniste piaski, a dolną - średnio- i gruboziar- niste, przeławicone żwirami. Charakteryzują się one różnorodnością wykształcenia litofacjalnego, a zatem zmienne są ich parametry filtracyjne w przekroju pionowym i poziomym. Czwartorzędowy poziom wodonośny w obrębie pradoliny prowadzi wody o reżimie swobod- nym i słabonaporowym, przy głębokości zalegania poniżej 5 m, na rzędnych 105-119 m. Za- sobność tego poziomu jest zróżnicowana i lokalnie może być znaczna. Z wód tego poziomu korzysta ujęcie komunalne i przemysłowe w Odolanowie, o zatwierdzonych zasobach 120 m3/h i 160 m3/h. Występowanie czwartorzędowego poziomu wodonośnego w północnej części obszaru

22 arkusza, w obrębie Wysoczyzny Kaliskiej, związane jest z przegłębieniami podłoża o charakterze dolin kopalnych. Jest on związany z osadami piaszczystymi sandrów i tarasów dolin rzecznych o zróżnicowanej miąższości 5-20 m, prowadzących wody o reżimie naporowym. W obrębie przegłębień czwartorzędu o charakterze dolin kopalnych, w rejonie Chwaliszew - Sulmierzyce i Lamki - Gorzyce Wielkie występuje również głębszy poziom wodonośny, miąszości 40-60 m, reprezentujący osady interglacjalne. Założone w tym rejonie wielootwo- rowe ujęcia komunalne wód podziemnych dla Chwaliszewa i Sulmierzyc mają zatwierdzone zasoby 189 m3/h i 90 m3/h. Podobne ujęcie dla Zdun położone jest na zachód, poza obszarem arkusza. Zasilanie wód podziemnych poziomu czwartorzędowego zachodzi głównie na drodze bezpośredniej infiltracji opadów do warstwy wodonośnej (dolina Baryczy), bądź poprzez nad- kład utworów słabo przepuszczalnych (pas wysoczyznowy). Trzeciorzędowe piętro wodonośne jest dość zróżnicowane. Związane jest ono z seriami piasków, głównie drobnoziarnistych miocenu, basenu wielkopolskiego. Na obszarze objętym arkuszem, poziom ten sięga południowo-wschodniej jego części, występując w postaci jednej warstwy wodonośnej, o miąższości 5-15 m. Utwory piaszczyste zalegają na iłach starszego miocenu lub w północno-wschodniej części arkusza, bezpośrednio na piaskowcach dolnej jury. Wody tego poziomu, o charakterze subartezyjskim, nawiercić można na głębokościach 100-150 m. Zasilanie zbiornika odbywa się na drodze przesączania się wód z wyżej ległych poziomów czwartorzędowych, w mniejszym stopniu na bezpośredniej infiltracji opadów w rejonach położonych w obrębie wysoczyzny morenowej. Poziom ten charakteryzuje się zmienną i zróżnicowaną odnawialnością zasobów wody. Trzeciorzędowe piętro wodonośne ujmowane jest przez ujęcie komunalne w Tarchałach Wielkich, o zatwierdzonych zasobach 112,0 m3/h przy depresji 11,0 m. Jurajskie piętro wodonośne występuje w północno-wschodniej części arkusza (rejon Łąkocin). Związane jest z występującymi tam piaskowcami i zlepieńcami. Prowadzi ono wody pod ciśnieniem. Na terenie objętym arkuszem nie zostało ono ujęte. Na mapę zostały naniesione ujęcia wód podziemnych, które znajdują się w miejscowo- ściach: Chwaliszew, Gorzyce Wielkie, Odolanów i Tarchały Wielkie. Dla ujęć komunalnych w Chwaliszewie (Hercka, Ziółkowski, 1996), Odolanowie i Smoszewie ustanowiono granice stref ochrony pośredniej. Ostatnia z nich ku północnemu zachodowi przechodzi na obszar arkusza Milicz. Chemizm wód podziemnych w utworach czwartorzędowych jest zróżnicowany. Klasy-

23 fikuje się je jako niezdatne do picia bez uzdatniania, ze względu na wysoką suchą pozostałość wynoszącą 346-1100 mg/dm3 i ponadnormatywną zawartość jonów Fe i Mn oraz azotanów. Wody poziomu trzeciorzędowego charakteryzują się dużą stabilnością składu chemicz- nego. W zakresie głównych składników nie obserwuje się podwyższonych ilości, za wyjąt- kiem jonów Fe i Mn występujących w ponadnormatywnych ilościach. Wody te zostały zaliczone do II klasy jakości (Krawczyk, Jędrusiak , 1998).

Fig. 3. Położenie arkusza Wieruszów na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A.S. Kleczkowskiego (1990) 1 - obszar najwyższej ochrony (ONO), 2 - obszar wysokiej ochrony (OWO), 3 - granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo- porowym. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 303 - Pradolina Barycz – Głogów (E), czwartorzęd (Q), 309 - Zbiornik międzymorenowy Smoszew - Chwaliszew - Sulmierzyce, czwartorzęd (Q), 310 - Dolina kopalna rzeki Ołobok, czwartorzęd (Q), 322 - Zbiornik Oleśnica, czwartorzęd (Q)

24 Największe zagrożenie dla wód podziemnych czwartorzędu występuje w dolinie Bary- czy, ze względu na brak izolacji poziomu wodonośnego oraz na bezpośredni kontakt jego wód z pozaklasowymi wodami Baryczy. W obrębie arkusza Odolanów znajdują się fragmenty dwóch czwartorzędowych Głów- nych Zbiorników Wód Podziemnych - GZWP (Kleczkowski, 1990). W części południowej występuje zbiornik nr 303 Pradolina Barycz – Głogów (E), natomiast w północno-zachodniej niewielki wschodni kraniec zbiornika międzymorenowego nr 309 Smoszew – Chwaliszew - Sulmierzyce. Północno-wschodnia krawędź arkusza styka się bezpośrednio z granicą czwar- torzędowego zbiornika nr 310 doliny kopalnej rzeki Ołobok.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie- czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 657-Odolanów zamieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przecięt- nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. poko- jowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 go- dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej

25 spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Tabela 3 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Wartość Wartość przecięt- Wartości dopuszczalne stężeń w gle- zawartości przeciętnych nych (median) w bie lub ziemi (Rozporządzenie Mini- w glebach (median) w glebach obszarów stra Środowiska z dnia 9 września na arkuszu glebach na niezabudowanych 2002 r.) 657- arkuszu 657- Polski 4) Metale Odolanów Odolanów N=6522 N=7 N=7 Frakcja ziarnowa < 1mm, Grupa B 2) Grupa C 3) mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Głębokość (m ppt) Głębokość (m ppt) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-7 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 5-27 12 27 Cr Chrom 50 150 500 <1-3 1 4 Zn Cynk 100 300 1000 4-19 13 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-<1 <1 2 Cu Miedź 30 150 600 <1-2 1 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-4 1 3 Pb Ołów 50 100 600 1,5-14 7 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-<0,05 <0,05 <0,05 1) grupa A Ilość badanych próbek gleb z arkusza 657- a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład ob- Odolanów w poszczególnych grupach użytkowania szaru poddanego ochronie na podstawie przepisów terenu ustawy Prawo wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego As Arsen 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Ba Bar 7 grożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cr Chrom 7 szarów tych stężenia zachowują standardy wynikające Zn Cynk 7 ze stanu faktycznego, Cd Kadm 7 2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z Co Kobalt 7 wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Cu Miedź 7 rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewio- Ni Nikiel 7 ne, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbani- zowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, Pb Ołów 7 użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, Hg Rtęć 7 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tere- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ny komunikacyjne, arkusza 657-Odolanów do poszczególnych grup 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski użytkowania terenu (ilość próbek) 1: 2 500 000 7 N – ilość próbek

26 Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych lo- sowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka na 1 cm2 mapy). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypeł- nionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporządze- niem...,2002). Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 3). Przeciętne wartości arsenu, chromu, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, ołowiu i rtęci w glebach arkusza są identyczne lub zbliżone do wartości przeciętnych (median) w glebach ob- szarów niezabudowanych Polski. Nieco niższe wartości zanotowano dla baru i cynku. Pod względem zawartości metali badane próbki spełniają warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożliwiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przecinają- cych Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwier- dzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda

27 pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomia- ru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000 oraz że dysponowano danymi tylko z profilu zachodniego, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla zachodniej krawędzi arkusza mapy (fig. 4). Zabieg taki jest możliwy, gdyż krawędź ta jest zbieżna z generalnym przebiegiem profilu pomiarowego. Wy- kresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilu na arkuszu sąsiadu- jącym wzdłuż zachodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki: Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 15 do około 35 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 20 nGy/h i jest istotnie niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Powierzchnię obszaru arkusza Odolanów budują utwory czwartorzędowe o generalnie niskich wartościach promieniowania gamma. Na badanym obszarze przeważają utwory plejstoceńskie: gliny zwa- łowe, piaski i żwiry rzeczne, wodnolodowcowe i lodowcowe. W mniejszych ilościach wystę- pują holoceńskie osady rzeczne (mady, piaski, żwiry i mułki), głównie w południowej części arkusza. Podrzędnie pojawiają się piaski eoliczne. Najwyższe wartości promieniowania gamma na omawianym arkuszu (30-35 nGy/h) zarejestrowano w północnej części profilu, w miejscach występowania plejstoceńskich utworów wodnolodowcowych stadiału mazowiecko- podlaskiego. Najniższymi dawkami promieniowania (około 15 nGy/h) charakteryzują się plejstoceńskie oraz holoceńskie osady rzeczne. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż profilu zachodniego są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się w przedziale od około 0,1 do około 5,0 kBq/m2.

657W PROFIL ZACHODNI

Dawka promieniowania gamma

5724531

5721678

m 5718702

5714829

5711556

0 5 10 15 20 25 30 35 40 nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5724531

5721678

m 5718702

5714829

5711556

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza) IX. Składowanie odpadów Celem opracowania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów” jest wskazanie ob- szarów, które są predysponowane do lokalizacji w ich obrębie składowisk odpadów, przy

29 jednoczesnym respektowaniu ograniczeń wynikających z wymagań ochrony środowiska przyrodniczego. Generalnie obszary te powinny spełniać kryteria lokalizacji składowisk odpadów zgodnie z wymaganiami zawartymi w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r, o odpadach [Dz. U. Nr 62, poz. 628] oraz w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r, w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknię- cia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549]. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do aktualnie obowiązujących aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Warunki lokalizacyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróżnicowane w zależno- ści od wyróżnionych 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, O − odpadów obojętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania litosfery, hydrosfery, atmosfery, biosfery oraz dziedzictwa przyrodniczo- kulturowego. Specyfikacja ta obejmuje: • wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować żadnych typów składowisk odpadów, • wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp wyróżnionych ty- pów potencjalnych składowisk • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb. Uwzględniając powyższe kryteria na terenie arkusza Odolanów wyznaczono: 1. obszary bezwzględnego zakazu lokalizowania wszelkich typów składowisk odpadów, 2. obszary preferowane, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów, ze względu na występowanie na powierzchni terenu lub płytko w podłożu (do głębokości 2,5 m) gruntów spełniających wymagania naturalnej warstwy izolacyjnej, 3. obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej, na których lokalizacja składowisk odpadów jest możliwa, ale wymaga zastosowania sztucznie wykonanych barier geologicznych lub syntetycznych uszczelnień,

30 4. wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą stanowić potencjalne miejsca składowania odpadów po przeprowadzeniu odpowiednich badań i wykonaniu systemów zabezpieczeń. Zwarte rejony występowania na powierzchni terenu lub do głębokości 2,5 m gruntów spoistych o wymaganej izolacyjności, stanowią preferowane obszary lokalizowania składo- wisk. W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań uwzględniając: - izolacyjne właściwości podłoża – odpowiadające wyróżnionym dla poszczególnych ty- pów składowisk wymaganiom składowania odpadów (tabela 4), - przestrzenne warunkowe ograniczenia wynikające z przyjętych terenów ochronnych (b – zabudowy i stref ochronnych związanych z infrastrukturą, w – ochrony wód podziemnych, z –ochrony udokumentowanych złóż kopalin, p – ochrony przyrody), - punktowe warunkowe ograniczenia, odniesione do wytypowanego wyrobiska eksploata- cyjnego, oznaczone na mapie symbolami: (p) i (z) wynikające z ochrony obiektów dziedzictwa kulturowego i ochrony złóż kopalin. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie rejonów posiadających ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami administracyjnymi i zgodności z planem zagospodarowania przestrzennego gmin. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża potencjalnych składo- wisk przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4 Kryteria oceny naturalnej bariery geologicznej Wymagania dotyczące naturalnej bariery Typ geologicznej składowiska miąższość wsp. filtracji k rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1·10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1 - 5 ≤ 1·10-9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1·10-7 gliny

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wchodzi w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i jest przedstawiona na Planszy B mapy. Dane i oceny za- prezentowane na tej planszy zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy opty- malnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izola- cyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć stan środowiska. Infor- macje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowa-

31 nych. Plansza B prezentuje więc zarówno wybrane aspekty odporności środowiska jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią. Tło dla przedstawionych informacji na Planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Odolanów Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Krawczyk, Jędrusiak 1998). Jak wynika z przytoczonych poniżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych jest zależy nie tylko od wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także od czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszach B terenami pod składowiska odpa- dów. Stopień zagrożenia wód podziemnych przedstawionych na MHP wyznaczono w pięcio- stopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny: - stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych, - stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych, - stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego ale ograniczonej dostęp- ności: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne („dostępność obszaru” jako jeden z ele- mentów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowane do 2000 roku), bez ogniska zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, - stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego bez ognisk zanieczysz- czeń, - stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej od- porności poziomu i ograniczonej dostępności. Na omawianym terenie największe powierzchnie zajmują obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wydzielono je ze względu na: - tereny bagienne i podmokłe, w tym łąki chronione na glebach pochodzenia organicznego, - zbiorniki wód powierzchniowych,

32 - kompleksy leśne o powierzchni powyżej 100 ha położone głownie w południowej, pół- nocnej i centralnej części arkusza, - erozyjne i akumulacyjne tarasy holoceńskie dolin rzek: Barycz, Olszówka, Polska Woda, Czarna Woda, Zimna Woda, Kuroch, Złotnica i mniejszych cieków, - zwartą zabudowę miast: Odolanów i Sulmierzyce, - tereny zalane w czasie powodzi w 1997 r (doliny rzek: Barycz, Kuroch, Olszówka, Złot- nica, Polska Woda i mniejszych cieków). Obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów wydzielono w rejonach występowania gruntów spoistych, spełniających wymagania izolacyjności podłoża określone dla naturalnych barier geologicznych (tabela 5). Wymagania te przewidują występowanie co najmniej jednometrowej warstwy gruntów spoistych bezpośrednio w podłożu składowiska, której współczynnik przepuszczalności jest < 1·10-7 m/s. Na badanym obszarze takie warunki spełniają: czwartorzędowe gliny zwałowe zlodo- waceń środkowopolskich (zlodowacenie Warty). Występują one na powierzchni w północnej części omawianego terenu. Są to w przewadze gliny piaszczyste, przeważnie o miąższości w granicach 3 - 6 m. Omawiane osady często zalegają na starszych glinach zwałowych z okresu zlodowacenia Odry. Dlatego też uzyskane informacje z otworów archiwalnych doku- mentują większe miąższości glin, w przedziale 7,5 – 42,5 m. Wydzielone na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Odolanów (Chachaj, 2003) wystąpienia glin zwałowych zgodnie z przyjętymi kryteriami, stanowią preferowane przez autorów obszary lokalizowania składowisk. Zajmują one około 13% powierzchni arkusza. Miąższość warstwy izolacyjnej oraz warunki hydrogeologiczne udokumentowane zostały archiwalnymi profilami otworów wiertniczych (tabela 5). Głębokość do zwierciadła wody podziemnej, występującego pod warstwą izolacyjną wynosi 10,4 - 43 m. W otworze zlokalizowanym na zachód od Wierzbna wody podziemnej nie nawiercono do głębo- kości 30 m. Obszary te podzielono na mniejsze jednostki – tzw. rejony wyspecyfikowanych uwa- runkowań, uwzględniając dwa kryteria: - wymagania izolacyjności podłoża dla różnych typów składowisk, - warunkowe ograniczenia lokalizacyjne. Gliny zwałowe o współczynniku filtracji ≤ 1 · 10-7 m/s, spełniają wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej jedynie dla składowisk odpadów obojętnych, i w związku z tym wyróżniono dla nich:

33 - obszary o warunkach izolacyjnych podłoża zgodnych z przyjętymi wymaganiami, - obszary o zmiennych właściwościach izolacyjnych podłoża. Obszary o warunkach izolacyjnych podłoża zgodnych z wymaganiami dla składowisk odpadów obojętnych położone są w pobliżu miejscowości: Chwaliszew, Palczew, Chruszczy- ny, Daniszyn, Łąkociny, Lamki, Gorzyce Wielkie, Wierzbno, Radziwiłów, Tarchały Małe, Gorzyce Małe, Baby, Tarchały Wielkie, Gliśnica, Kolęda, Raczyce oraz miast Sulmierzyce i Odolanów. W rejonach tych na powierzchni terenu występują gliny o miąższości od 7,5 m do 42,3 m. Obszary o zmiennych warunkach izolacyjnych podłoża, w których warstwa izolująca jest przykryta piaskami znajdują się w rejonie miejscowości: Chruszczyny, Daniszyn, Wierz- bno, Padłów, Gorzyce Wielkie, Nabyszyce, Gliśnica, Raczyce i Kolęda. Miąższość piasków i żwirów wodnolodowcowych stanowiących nadkład warstwy izolacyjnej nie przekracza 2,5 m. Warunkowe ograniczenia lokalizacyjne dla składowania odpadów na obszarze arkusza Odolanów spowodowane są występowaniem: - strefy najwyższej (ONO) ochrony głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 309 (Kleczkowski, red., 1990), - obszaru chronionego krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie Baszków Rochy”, - terenów w odległości do 1 km od zwartej zabudowy: miast Sulmierzyce i Odolanów, Najkorzystniejsze warunki pod względem geologicznym i środowiskowym dla lokalizacji składowisk występują w północno-wschodniej części arkusza. Wyróżnione tutaj rejony posiadają ograniczenia warunkowe ze względu na położenie w granicach obszaru chronionego krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie Baszków Rochy”. Znaczna część obszarów jest poło- żona poza obszarem chronionego krajobrazu (rejon Lamek, Gorzyc Wielkich, Tarchałów Ma- łych, Bab, Gorzyc Małych i Tarchałów Wielkich). Mniej korzystne warunki mają obszary położone w północno-zachodniej części arkusza. Ograniczenia warunkowe wynikają z ochrony wód podziemnych, ochrony przyrody i istniejącej zabudowy. Obszary pozbawione ograni- czeń w północno-zachodniej części arkusza położone są w odległości 1 km na zachód i połu- dnie od Sulmierzyc. Stosunkowo najmniej korzystne warunki panują w północnej i centralnej części arkusza. Wydzielone tu obszary posiadają ograniczenia związane z ochroną przyrody i istniejącą zabudową. Dodatkowymi (punktowymi) warunkowymi ograniczeniami dla rejonów położonych w południowej części arkusza są obiekty należące do dziedzictwa kultury (głównie stanowiska

34 archeologiczne a w mniejszym stopniu zabytki architektoniczne) oraz obiekty chronione przyrody (pomniki przyrody ożywionej). Warunkowym ograniczeniem jest też zwarta oraz rozproszona zabudowa mieszkaniowa. Mało korzystne warunki ze względu na bliskość zwartej zabudowy mieszkaniowej posiadają rejony w pobliżu miejscowości: Daniszyn, Łąkocin, Lamki, Chwaliszew, Chruszczyny, Wierzbno, Gorzyce Wielkie, Tarchały Małe, Gorzyce Ma- łe i Baby. Na mapie zaznaczono ponadto, wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą stanowić potencjalne miejsca składowania odpadów po przeprowadzeniu badań geologiczno- inżynierskich i hydrogeologicznych oraz wykonaniu systemów zabezpieczeń. Na północ od Sulmierzyc znajduje się wyrobisko po eksploatacji glin. Jest ono położo- ne przy drodze z Sulmierzyc do Chwaliszewa. Omawiane wyrobisko objęte jest jednak warunkowymi ograniczeniami, które wynikają z ochrony wód podziemnych, ochrony złóż kopalin i istniejącej zabudowy. Dodatkowe (punktowe) ograniczanie związane jest z położeniem w odległości mniejszej niż 0,5 km od obszaru chronionego krajobrazu. W pobliżu miejscowości Biadaszki oraz na zachód od Gliśnicy i pomiędzy Uciecho- wem a Raczycami znajduje się w sumie sześć wyrobisk po eksploatacji kruszywa naturalnego. Wszystkie te wyrobiska są dogodnie ulokowane względem istniejących dróg. Każde z nich również posiada ograniczenia wynikające z położenia w obrębie lub bliskim sąsiedz- twie udokumentowanych złóż kruszywa. Wyrobisko na zachód od Gliśnicy oraz na północny wschód od Biadaszek ogranicza położenie w obrębie obszaru chronionego krajobrazu. Wyro- bisko usytuowane na północny wschód od Biadaszek posiada dodatkowo ograniczenie punktowe z uwagi na bliskość obiektów zabudowy miejscowości Biadaszki. Pozostałe z omawia- nych wyrobisk posiadają ograniczenia punktowe które warunkuje położenie w odległości poniżej 1 km od obszaru chronionego krajobrazu oraz stanowisk archeologicznych oraz zabudowy miejscowości Biadaszki i Raczyce. Lokalizacja składowiska odpadów we wskazanych wyrobiskach będzie bezwzględnie wymagać zastosowania sztucznych barier izolacyjnych i określenia warunków geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych. Ze względu na wykształcenie litologiczne warstwy izolującej wytypowane obszary spełniają tylko wymagania dla składowisk odpadów obojętnych. Lokalizacja w ich granicach odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne może być dopuszczalna tylko w przypadku zastosowania sztucznej warstwy izolującej. Przedstawione na mapie obszary i miejsca preferowanych lokalizacji składowisk odpa- dów, należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych

35 i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiedniego zakresu badań geologicznych, hydro- logicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r, w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549] inwestycja polegająca na budowie składowiska odpadów musi posiadać opracowaną dokumentację geologiczno-inżynierską i hydrogeologiczną, które stanowią za- łącznik do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują zasię- gi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących dobrą naturalną izolację dla położonych niżej poziomów wodonośnych. Innym elementem niezwy- kle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach warstwy tematycznej „geochemia środowiska” przedstawianej wraz z warstwą „składowanie odpa- dów” na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Tabela 5 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie preferowanych obszarów lokalizowania składowisk Głębokość do zwierciadła wody podziemnej Nr otw. Archiwum Profil geologiczny Miąższość występującego pod warstwą na mapie i nr otworu warstwy izolacyjną dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej strop [m] B litologia i wiek zwierciadło zwierciadło warstwy warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 BH 1* 0,0 Gleba 43,0 11,8 6570058 0,5 Glina 42,5 4,2 Glina zwałowa 43,0 Piasek drobnoziarnisty Q 48,0 Piasek drobnoziarnisty BH 2* 0,0 Gleba 6570049 0,3 Glina zwałowa 13,0 Piasek drobnoziarnisty, glina 14,2 Glina zwałowa 12,7 19,5 11,1 19,5 Piasek średnioziarnisty, żwir z otoczakami 23,0 Piasek średnioziarnisty, żwir Q 24,5 Piasek średnioziarnisty, żwir BH 3 0,0 Gleba, glina 6570010 0,5 Glina piaszczysta, otoczaki 9,9 10,4 9,0 1,5 Glina piaszczysta

36 3,0 Glina zwałowa, otoczaki 10,4 Piasek gruboziarnisty, żwir 11,0 Żwir 12,9 Żwir różnoziarnisty, otoczaki Q 16,0 Piasek ze żwirem, otoczaki BH 4* 0,0 Gleba 6570015 0,3 Glina piaszczysta 10,0 Piasek średnioziarnisty, glina 9,7 n.w. n.w. 11,8 Glina zwałowa Q 21,5 Ił pstry Tr 30,0 Ił pstry BH 5* 0,0 Gleba 6570081 0,5 Glina 8,0 Piasek 9,5 Glina 7,5 17,0 12,0 17,0 Piasek 18,0 Glina Q 22,0 Glina BH 6 0,0 Gleba 6570028 0,63 Glina piaszczysta 11,0 Glina zwałowa 15,3 Pył 15,0 17,2 9,2 17,2 Żwir 20,0 Piasek ze żwirem Q 22,2 Piasek ze żwirem BH 7* 0,0 Gleba 6570084 0,4 Glina zwałowa 8,0 Glina zwałowa, otoczaki 14,0 Glina zwałowa 16,4 16,8 7,9 16,8 Piasek ze żwirem, glina 18,7 Glina zwałowa 21,0 Piasek drobnoziarnisty Q 22,0 Glina zwałowa

Objaśnienia: BH – Bank HYDRO, wiek utworów: Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd, n. w. – nie występuje, * - otwór wiertniczy zlokalizowany również na MGP – Plansza B

X. Warunki podłoża budowlanego

Na obszarze arkusza Odolanów warunki podłoża budowlanego wyznaczono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Odolanów (Cha- chaj, 2003). Warunków podłoża budowlanego nie ustalano dla terenów leśnych, rolnych o klasie gruntów I-IVa, łąk na glebach pochodzenia organicznego, przyrodniczych obszarów chronionych, obszarów występowania przypowierzchniowych złóż kopalin oraz zwartej zabudowy miejskiej. Obszary wyłączone z analizy zajmują w sumie około 75% powierzchni obszaru arkusza. Wyróżniono dwa rodzaje obszarów: o warunkach korzystnych i niekorzystnych dla budownictwa. Obszary o warunkach korzystnych to grunty spoiste: zwarte, półzwarte i twardopla- styczne, grunty sypkie średniozagęszczone, gdzie głębokość zalegania zwierciadła wody

37 przekracza 2 m p.p.t. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa znajdują się poza dolinami rzecznymi. Ich większe kompleksy występują w rejonie wsi Granowiec, Raczyce, Tarchały Wielkie, Wierzbno, Gorzyce Wielkie, Gliśnica, Nabyszyce i Gotków oraz pomiędzy miejscowościami Kolęda i Uciechów. Są to w przewadze plejstoceńskie piaski i żwiry wodnolodowcowe, a także piaski, żwiry i głazy lodowcowe oraz skonsolidowane gliny zwałowe zlodowacenia Warty. Występujące lokalnie na wysoczyznach w formie wydm, piaski eoliczne stanowią mniej korzystne obszary dla budownictwa, z uwagi na luźny stan gruntów, chociaż nie obserwuje się tu spadków terenu powyżej 12%. Znajdują się one w rejonie wsi Granowiec i Świeca. Tereny możliwe do zabudowy o korzystnych warunkach geologiczno-inżynierskich zajmują około 15% obszaru objętego niniejszą analizą na arkuszu Odolanów. Natomiast obszary o warunkach niekorzystnych charakteryzują się obecnością: gruntów słabonośnych, obszarów podmokłych i zabagnionych oraz terenami zmienionymi w wyniku działalności człowieka. Obszary o warunkach niekorzystnych dla budownictwa występują na terenach holoceń- skich tarasów zalewowych Baryczy i jej dopływów: Czarnej Wody, Zimnej Wody, Kurocha, Złotnicy i Młyńskiego Rowu. Są to tereny gruntów słabonośnych (mad, luźnych piasków, namułów i torfów), często wilgotnych, mokrych i zawodnionych, o płytkim występowaniu zwierciadła wód gruntowych na głębokości do 2 m. Dodatkowym czynnikiem niekorzystnym dla wyżej opisanych terenów jest możliwość podtopień i zalań powodziowych, w czasie wy- sokich stanów wód, jakie obserwowano w dolinie Baryczy, Kurocha i Złotnicy w czasie powodzi w lipcu 1997 r. Poszczególne gminy w obrębie arkusza Odolanów wprowadzają zaka- zy zabudowy rozproszonej, mając na uwadze ograniczone możliwości rozbudowy, spowodowane występowaniem gleb prawnie chronionych.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Odolanów ochronie podlegają: gleby, lasy, park krajobrazowy, rezerwaty, pomniki przyrody żywej i użytek ekologiczny. Mniej niż połowę obszaru zajmują grunty rolne, z których około 30% stanowią gleby chronione I-IVa klas bonitacyjnych. Największe ich powierzchnie spotyka się w okolicy Sul- mierzyc i Chwaliszewa, Łąkocin, Tarchał Małych i Gorzyc Małych. Ponadto niewielkie powierzchnie zajmują łąki na glebach pochodzenia organicznego, występujące głównie w dolinie Baryczy, a w mniejszym stopniu Czarnej Wody, Kurocha i Złotnicy.

38 Większe kompleksy leśne rozciągają się na północ i południe od doliny Baryczy, nale- żąc do Nadleśnictw: Krotoszyn, Antonin i Milicz. Zalicza się je do wielkopolsko-pomorskiej krainy przyrodniczo-leśnej. Zajmują one około 45% powierzchni terenu, gdzie zdecydowana ich większość pełni funkcje wodochronne i rekreacyjne. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna i dąb, a w domieszce występują: brzoza, olsza, świerk, jesion i grab. Dominują sie- dliska boru suchego, boru świeżego mieszanego, lasu mieszanego oraz boru wilgotnego i ba- giennego. Podobne powierzchnie zajmują lasy gospodarcze. W północnej części obszaru arkusza utworzono w 1993 r. obszar chronionego krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie Baszków Rochy” o powierzchni 55 800 ha. Obejmuje on kompleks leśny, rozdzielony strefą występowania gleb chronionych. Wyróżnia się on dużym zróż- nicowaniem siedlisk i bogactwem flory. W obrębie tego obszaru utworzono dwa leśne rezerwaty przyrody. „Dąbrowa Smo- szew”, o powierzchni 13,46 ha znajdujący się na północny zachód od Chwaliszewa. Chroni on grąd z fragmentami łęgów: jesionowo-wiązowego i olszowego. Występujący w nim drzewostan dębowy osiągnął wiek 140 lat. Do ciekawszych okazów roślin można zaliczyć: wiąz górski, wawrzynek wilczełyko i jaskier kaszubski oraz wiele rzadkich gatunków runa leśnego, takich jak: przetacznik górski, perłówka jednokwiatowa, podkolan zielony i marzanka wonna. Na północ od Chruszczyny utworzono drugi rezerwat – „Dąbrowa koło Biadek Kroto- szyńskich”, o powierzchni 16,62 ha. Przedmiotem ochrony jest unikatowy drzewostan dębu szypułkowego w wieku 255 lat, z wieloma drzewami o charakterze pomnikowym. Ponadto projektuje się utworzenie trzech rezerwatów leśnych, w północnej części obszaru arkusza. W 1996 r., na obszarze 87 040 ha, utworzono Park Krajobrazowy „Doliny Baryczy”, gdzie występują różne typy siedliskowe, od boru świeżego suchego do lasów silnie wilgotnych oraz kompleksy seminaturalnych zbiorowisk turzycowych i trawiastych, naturalnej ro- ślinności wodnej i bagiennej - towarzyszącej wodom płynącym i stojącym. Południowo-wschodnią część terenu arkusza obejmuje fragment obszaru chronionego krajobrazu „Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska”, utworzonego w 1995 r. Wy- różnia się on unikatowym krajobrazem związanym ze spiętrzonymi glacitektonicznie wznie- sieniami morenowymi oraz dużym kompleksem lasów sosnowych i mieszanych, porastają- cych taras wydmowy między doliną Baryczy a Wzgórzami Ostrzeszowskimi. Występuje tutaj bogactwo roślin i ptaków. Na północ od Granowca zaprojektowano florystyczny rezerwat przyrody „Czarny Kał”, celem którego będzie ochrona rzadkich gatunków roślin wodnych i wodno-lądowych, takich jak: kruszyna pospolita i rosiczka okrągłolistna. Natomiast na za-

39 chód od Wróblińca utworzony został w 1963 r. faunistyczny rezerwat przyrody „Stawy Mi- lickie”. Obejmuje on obszar pięciu zespołów stawów, lasów i innych gruntów, o łącznej powierzchni 5 324 ha, z czego w obręb arkusza wchodzi jedynie Kompleks Potasznia (474,2 ha). Omawiany rezerwat jest położony w szerokiej, zabagnionej dolinie Baryczy, gdzie około XII wieku założono pierwsze stawy hodowlane. Obecnie prowadzi się na nich inten- sywną gospodarkę rybacką. Roślinność rezerwatu charakteryzuje się dużą różnorodnością. Poza zbiorowiskami wodnymi i szuwarowymi występują również łąkowe i leśne, które towa- rzyszą liniom brzegowym stawów. Na terenie rezerwatu występuje 548 gatunków roślin na- czyniowych i 55 zbiorowisk florystycznych. Stwierdzono obecność 17 gatunków roślin pod- legających ochronie, w tym 8 chronionych całkowicie. Należą do nich między innymi: bluszcz, długosz królewski, widłaki, rośliny storczykowate i grzybienie. Powstałe środowisko wodno-leśne jest miejscem gniazdowania 125 gatunków ptaków i 50 gatunków znanych jako przelotne. Najczęściej spotykane są łabędzie nieme, kaczki krzyżówki, łyski, rybitwy, mewy, bociany czarne i remizy. Występują tu również owady i drobne ssaki Na obszarze rezerwatu wyznaczone są ścieżki dydaktyczne a na północ od niego zaprojektowano użytek ekologiczny „Staw Przyleśny”, charakteryzujący się fitocenozą bardzo rzadkiego w Polsce zespołu wodnego. Z ustanowionych pomników przyrody, wymienionych w rejestrze Wojewódzkich Kon- serwatorów Przyrody w Poznaniu i we Wrocławiu, znajdują się dęby szypułkowe w miejsco- wościach: Młynik, Gliśnica, Odolanów, Tarchały Wielkie, Granowiec, Możdżanów, Łąkoci- ny, Chruszczony, przy leśniczówce Wisławka (na północ od drogi Sulmierzyce - Odolanów), lipca drobnolistna w Odolanowie oraz pomnik przyrody nieożywionej w Piaskach. Drzewa osiągnęły wiek 140-255 lat, mają 320-420 cm obwodów pierśnicy, a wysokość ich wynosi 28-31 m. Rezerwaty, pomniki przyrody i użytek ekologiczny zamieszczono w tabeli 6. Tabela 6

Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i użytków ekologicznych.

Lp. Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość ochrony Powiat zatwierdze- (powierzchnia w ha) nia Fa – „Stawy Milickie” Milicz 1 R Potasznia * 1963 - Kompleks Potasznia milicki (474,2) R Chwaliszew Krotoszyn 1962 L − „Dąbrowa Smo- 2 krotoszyński szew” (13,46)

40 L – „Dąbrowa koło Ostrów Wlkp. 3 R Chruszczyny 1963 Biadek Krotoszyń- ostrowski skich” (16,62) Odolanów Granowiec Fl – „Czarny Kał” 4 R ostrowski * Ostrów Wlkp. R Łąkociny L - bez nazwy 5 ostrowski * Ostrów Wlkp. R Łąkociny L - bez nazwy 6 ostrowski * Ostrów Wlkp. R Chruszczyny L - bez nazwy 7 ostrowski * Krotoszyn Pn, G - 8 P Piaski krotoszyński 1982 głaz narzutowy Ostrów Wlkp. Pż - dąb szypułkowy 9 P Chruszczyny ostrowski 1959 Ostrów Wlkp. Pż - dąb szypułkowy 10 P Chruszczony ostrowski 1959 Ostrów Wlkp. Pż - dąb szypułkowy 11 P Chruszczyny ostrowski 1959 Ostrów Wlkp. Pż - dąb szypułkowy 12 P Chruszczyny ostrowski 1959 Ostrów Wlkp. Pż - dąb szypułkowy 13 P Chruszczyny ostrowski 1959 Ostrów Wlkp. Pż - dąb szypułkowy 14 P Chruszczyny ostrowski 1959 Ostrów Wlkp. Pż - dąb szypułkowy 15 P Łąkociny ostrowski 1989 Odolanów Pż - 3 dęby szypułko- 16 P Gliśnica ostrowski 1958 we Odolanów P Leśniczówka Wisław- 17 ostrowski 1980 Pż - dąb szypułkowy ka Odolanów P Tarchały Wielkie Pż - dąb szypułkowy 18 ostrowski 1978 Odolanów P Odolanów Pż - lipa drobnolistna 19 ostrowski 1980 Odolanów P Odolanów Pż - dąb szypułkowy 20 ostrowski 1980 Sośnie Pż - dąb szypułkowy 21 P Możdżanów ostrowski 1958 Sośnie P Młynik Pż - dąb szypułkowy 22 ostrowski 1958 Sośnie Pż – „Dąb Daniel”, 23 P Granowiec ostrowski 1958 dąb szypułkowy „Staw Przyleśny”, Milicz 24 U Potasznia * fitocenozy bardzo milicki rzadkiego w Polsce zespołu wodnego

Rubryka 2: R - rezerwat, U - użytek ekologiczny, P - pomnik przyrody Rubryka 3: * - częściowo na arkuszu Milicz (656) Rubryka 5: * - projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L - leśny, Fa - faunistyczny, Fl - florystyczny rodzaj pomnika przyrody: Pż - żywej, Pn – nieożywionej rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

41 Według CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) w granicach arkusza Odolanów wydzielono europejskie ostoje przyrody (tabela 7 ).

Fig. 5. Położenie arkusza Odolanów na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NARURA 2000 (Dyduch – Falniowska, i in., 1999)

System ECONET 1 − granice międzynarodowych obszarów węzłowych, ich numery i nazwy: 18M – Milicki; 2 − krajowe korytarze ekologiczne, ich numery i nazwy: 37k – Prosny System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody, ich numery i nazwy: 3 - o powierzchni większej niż 100 ha: 331 – Dolina Górnej Baryczy, 331a – Stawy w Przygodzicach, 333 – Dolina Baryczy, 333a – Stawy w Stawnie, 333b – Stawy w Potaszni, 333f – Stawy Krośnice – Żelaźniki; 4 − o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 338 – Moja Wola

Tabela 7 Proponowane ostoje przyrody wg CORINE/NATURA 2000

Numer NATURA 2000 Nazwa Powierzchnia Motyw Status na Typ Ilość sie- ostoi (ha) wyboru ostoi Gatunki fig.5 dlisk 1 2 3 4 5 6 7 8 Dolina 331 Górnej 10758 M, T, W Pt (E) Pt - Baryczy Dolina M, W, L, 333 60 733 Pt, Kb - Bk - Baryczy R Stawy 333b 1 778 W, T, L, R Pt R, IBA Pt - w Potaszni

Rubryka 4: M – murawy i łąki, T – tereny podmokłe, W – wody śródlądowe, L – lasy, R – tereny rolnicze Rubryka 5, 7:Pt – ptaki, Bk – bezkręgowce, Kb – kolonia bociana białego Rubryka 6: R – ostoja, IBA – ostoja ptasia o znaczeniu europejskim wg Grimmeta i Jonesa, 1989, (E) – ostoja ptasia o znaczeniu europejskim zaproponowana przez Gromadzkiego i in. (1994), a nie uwzględniona w opracowaniu Grimmeta i Jonesa (1989)

Według systemu ECONET (Liro, 1998), centralna część arkusza Odolanów leży w obszarze węzłowym o znaczeniu międzynarodowym 18M - Milicki (fig. 5).

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Odolanów istniały sprzyjające warunki do osadnictwa. Świadczy o tym znaczna ilość zinwentaryzowanych stanowisk archeologicznych, takich jak: grodziska, cmentarzyska i osady wielokulturowe. Grodziska w okresie średniowiecza były obiektami obronnymi, a obecnie wyraźnie za- znaczają się w krajobrazie, tworząc kopulaste wzniesienia. Położone są one w rejonie Sulmie- rzyc, Nabyszyc, Raczyc i Wrocławic. Cmentarzyska występują na północ od Kolędy, na za- chód od Sulmierzyc i Gotkowa. Osady wielokulturowe zostały zlokalizowane w rejonie Chruszczyny, Daniszyna, Gliśnicy, Nabyszyc, Łąkociny, Tarchał Wielkich, Wróblińca, Kolę- dy i Gotkowa. Reprezentują one stanowiska od epoki kamienia (neolitu) do wczesnego śre- dniowiecza, występując najczęściej w dolinach rzecznych. Na obszarze arkusza Odolanów ochroną konserwatorską zostały objęte następujące ko- ścioły: w Sulmierzycach klasycystyczny kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP z 1809 roku, odbudowany w stylu neobarokowym.

43 W Odolanowie - poewangelicki wybudowany w latach 1770-1780, parafialny, późnoba- rokowy pod wezwaniem Świętego Marcina z 1794 r. oraz cmentarny, drewniany pod wezwaniem Świętej Barbary z 1784 r. W Sulmierzycach zabytkiem architektonicznym jest drewniany ratusz z podcieniem wspartym na dębowych słupach i gontowym dachem z 1743 r., a technicznym wiatrak- koźlak. Z innych obiektów należy wymienić zespół pałacowy z XIX wieku w Kolędzie.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Odolanów ma charakter rolniczo-leśny, z intensywnie rozwijającą się gospodarką hodowlaną zwierząt rzeźnych i ryb. Wynika to z przewagi gleb mało urodzaj- nych, występowania dużych obszarów podmokłych, kompleksu stawów na zachód od Wró- blińca oraz wyrobisk po eksploatacji glin zwałowych, w zachodniej części Odolanowa. Lasy obejmują około 45% terenu. Mają one duży wpływ na mikroklimat regionu i jego walory krajobrazowe. Obecnie około 85% obszaru arkusza podlega ochronie przyrody, ze względu na jej unikatowy charakter. Od wielu lat szczególnie ważną rolę na obszarze arkusza Odolanów odgrywa eksploatacja złóż gazu ziemnego. Będzie ona kontynuowana w przyszłości. W związku z tym, że wszystkie złoża znajdują się na terenach objętych ochroną, posiadają one wszystkie, wymagane dla nich przepisami, zabezpieczenia z zakresu ochrony środowiska. Natomiast eksploatacja kruszywa naturalnego ze złóż jest prowadzona tylko w części centralnej arkusza. Przeważnie są to niewielkie złoża, udokumentowane w granicach własno- ści działek rolniczych, na glebach V i VI klasy bonitacji. W małym stopniu wydobycie po- krywa potrzeby rynku na surowiec budowlany i drogowy. Świadczą o tym dość liczne miejsca niekoncesjonowanej eksploatacji okresowej piasków oraz piasków i żwirów. W opracowaniu wyznaczono dwa obszary perspektywiczne występowania kruszywa naturalnego. Komunalne ujęcia wód na obszarze arkusza Odolanów zaopatrywane są najczęściej z czwartorzędowego poziomu wodonośnego zaspokajając potrzeby okolicznej ludności w wo- dę. Tereny możliwe do zabudowy o korzystnych warunkach geologiczno-inżynierskich zajmują około 15% obszaru objętego omawianym arkuszem. Przemysł na obszarze arkusza związany jest z przeróbką gazu ziemnego oraz z prze- twórstwem rolno-spożywczym.

44 Biorąc pod uwagę uwarunkowania przyrodnicze, duże kompleksy leśne i zbiorniki wodne o unikatowej ornitofaunie oraz bliskość dużych aglomeracji miejskich, Wrocławia i Kalisza, powinien być preferowany turystyczno-rekreacyjny kierunek rozwoju tego obszaru. Nie wyklucza to jednak istnienia niekonfliktowych zakładów górniczych. W granicach arkusza Odolanów preferowane obszary lokalizowania składowisk grupują się w części północnej i związane są z wystąpieniami glin zwałowych zlodowaceń środkowopol- skich (zlodowacenie Warty). W ich obrębie wyznaczono obszary predysponowane tylko do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych (O), ze względu na właściwości naturalnej bariery izolacyjnej. Ewentu- alne składowanie odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (w tym komunalnych) w ob- rębie obszarów predysponowanych do składowania odpadów obojętnych może być dopuszczalna tylko w przypadku zastosowania sztucznej bariery izolacyjnej. Za najbardziej korzystne, ze względu na wykształcenie warstwy izolacyjnej, można uznać obszary położone w po- bliżu miejscowości: Łąkociny, Lamki i na zachód od miasta Odolanów. Wskazane na mapie wyrobiska po eksploatacji kopalin, mogą stanowić też potencjalne miejsca składowania odpadów po przeprowadzeniu badań i wykonaniu systemów zabezpie- czeń. Za najbardziej przydatne do składowania odpadów uważa się wyrobisko położone na północ od miasta Sulmierzyce. Posiada ono dogodną lokalizację i jest wykonane w obrębie glin zwałowych. Wytypowane obszary należy brać pod uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowisk odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi środowiska w ustawodawstwie polskim.

XIV. Literatura

AKERBLOM G., 1986 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden. CHACHAJ J., 2003 − Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Odola- nów wraz z Objaśnieniami. Arch. Państw. Inst. Geol., Warszawa. CHLEBOWSKI Z., 1987 − Karta rejestracyjna złoża surowca ceramiki budowlanej „Sulmie- rzyce”. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu. CZEKAŃSKI E., ŻOŁNIERCZUK A., 1978 − Dokumentacja geologiczna złoża gazu ziemnego „Henrykowice”. Arch. ZZGNiG, Zielona Góra.

45 DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 − Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. GIZARA D., 1987 − Sprawozdanie z prac geologiczno-penetracyjnych za złożem kruszywa naturalnego w rejonie gmin Milicz i Krośnice. Arch. Przed. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. GOLCZAK I., 1998 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Odo- lanów. CAG, Państw. Inst. Geol., Warszawa. HERCKA A., ZIÓŁKOWSKI M., 1996 − Dokumentacja określająca warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia stref ochronnych ujęć wód wgłębnych, Zduny – Smoszew - Chwaliszew, w gm. Zduny i Krotoszyn, woj. kaliskie. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002. CAG, Państw. Inst. Geol., Warszawa. JACHMANN-MRÓWCZYŃSKA M., 1958 − Karta rejestracyjna złoża „Ceg. Odolanów”. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu. KASPRZAK W, SZUSZKIEWICZ K., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat

C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce XIV”. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim. KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1: 500 000. AGH, Kra- ków. KONDRACKI J., 1988 − Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. KONDRACKI J., 1998 − Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KRAWCZYK J., JĘDRUSIAK M., 1998 − Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Odolanów wraz z Objaśnieniami. Arch. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KWIATKOWSKA-SZYGULSKA B. (red.), 2003 − Raport o stanie środowiska w woj. dol- nośląskim w 2002 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Bi- blioteka Monitoringu Środowiska, Wrocław. LIRO A. (red.), 1998 − Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995a − Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995b − Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000, Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa.

46 ŁUCIUK J., 1968 − Sprawozdanie z badań geologicznych w kat. C2 złoża kruszywa naturalnego „Kaczory - Biadaszki”. Arch. Przed. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. Mapa terenów zalanych na obszarze województwa kaliskiego w wyniku powodzi w 1997 roku (praca zbiorowa), 1998 - Woj. Biuro Geodezji i Terenów Rolnych. Kalisz. Mapa terenów zalanych na obszarze województwa wrocławskiego w wyniku powodzi w 1997 roku (praca zbiorowa) 1997 - Woj. Biuro Geodezji i Terenów Rolnych. Wrocław. MULARCZYK A., PYZIK M., 1983 – Dokumentacja geologiczna złoża gazu ziemnego „Tarchały” (dodatek nr 2). Arch. ZZGNiG, Zielona Góra. MULARCZYK A., PYZIK M., 1990 − Analiza geologiczno-złożowa struktury “Bogdaj- Uciechów” w wapieniu podstawowym i czerwonym spągowcu z uwzględnieniem przebiegu eksploatacji oraz kontrolne przeliczenie zasobów złoża metodami standartowymi i metodą bilansu mas z modyfikacjami. Dodatek nr 4 do Dokumentacji geologicznej złoża gazu ziemnego “Bogdaj-Uciechów”. Arch. ZZGNiG, Zielona Góra. NOSEK M., 1966 − Sprawozdanie z prac wykonanych w latach 1964/66, za węglem brunatnym w rejonie Sulmierzyc. Arch. Państw. Inst. Geol. w Warszawie. PRZENIOSŁO S. (red.), 2003 − Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce we- dług stanu na 31 XII 2002 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PRZYSŁUP S., 1992 − Karta rejestracyjna złoża „Raczyce II”. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu.

PRZYSŁUP S., 1995 − Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce IV”. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu.

PRZYSŁUP S., 1996a − Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce III”. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu.

PRZYSŁUP S., 1996b - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce V”. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu. PUŁYK M, TYBISZEWSKA E., (red.), 2003 − Raport o stanie środowiska w woj. wielkopolskim w 2002 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku (Dz. U. Nr 165 z 4 października 2002 r., poz. 1359), Warszawa. RÜHLE E., 1986 − Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Państw. Inst. Geol., Wyd. Geol., Warszawa. SZULC S., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego w kat. C1 „ Raczyce-Rzepiska”. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielkopol-

47 skim. SZUSZKIEWICZ K., 1994 − Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Gliśnica”. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu. SZUSZKIEWICZ K., 1996 − Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Raczyce VI” - pole A i B. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu.

SZUSZKIEWICZ K., 1998a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Gliśnica III”v. Arch. Geol. w Kaliszu.

SZUSZKIEWICZ K., 1998b − Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C1 złoża kruszywa naturalnego „Gliśnica II” wraz ze sprawozdaniem z wykonanych prac geologiczno- rozpoznawczych. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu.

SZUSZKIEWICZ K., 1998c – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce VII”. Arch. Geol. w Kaliszu.

SZUSZKIEWICZ K., 1998d – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat.C1 złóża kruszywa naturalnego „Raczyce VIII”. Arch. Geol. w Kaliszu.

SZUSZKIEWICZ K., 1998e – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce IX” – pole A i B. Arch. Geol. w Kaliszu.

SZUSZKIEWICZ K., 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce X”. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielko- polskim.

SZUSZKIEWICZ K., 2000a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce XII”. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielko- polskim.

SZUSZKIEWICZ K., 2000b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce XV”. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielko- polskim.

SZUSZKIEWICZ K., 2000c – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce XIII”. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielko- polskim.

SZUSZKIEWICZ K., 2000d – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat C1 złoża kruszywa naturalnego „Raczyce XI”. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielko- polskim. SZUSZKIEWICZ K., 2002a – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Gli-

śnica IV” w kat. C1. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim.

48 SZUSZKIEWICZ K., 2002b – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Ra- czyce XVII” w kat. C1. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim. SZUSZKIEWICZ K., 2002c – Dokumentacja złoża kruszywa naturalnego „Raczyce XVI- pole A, B” w kat. C1. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim. SZUSZKIEWICZ K., 2003a – Dokumentacja geologiczna złoża Kruszywa naturalnego „Gli-

śnica V” w kat. C1. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim. SZUSZKIEWICZ K., 2003b – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Ra- czyce XVIII” w kat. C1. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wielkopolskim. ŚLIWIŃSKI S., 1986 − Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Raczyce”. Woj. Arch. Geol. w Kaliszu. WOJCIECHOWSKI J., 1990 a − Mapa hydrogeologiczna w skali 1:200 000, arkusz Ostrów Wielkopolski. Państw. Inst. Geol., Warszawa. WOJCIECHOWSKI J., 1990 b – Objaśnienia do Mapy hydrogeologicznej w skali 1:200 000, arkusz Ostrów Wielkopolski. Państw. Inst. Geol., Warszawa.