To wielki zaszczyt być tutaj z Państwem w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, aby wspólnie upamiętnić życie i hojność Dr. Jana Kulczyka, przyznając mu Nagrodę im. Ireny Sendlerowej 2015.

Gdy w lipcu otrzymaliśmy wiadomość o śmierci Dr. Kulczyka, pracowaliśmy nad planami tegorocznej uroczystości wręczenia Nagrody. Po rozmowach z Jego bliskimi doszliśmy do wniosku, że warto zgromadzić w tym miejscu Jego rodzinę, przyjaciół i kolegów, aby razem oddać hołd Jego życiu. Wyrażamy głęboką wdzięczność wobec

Tad Taube Muzeum POLIN, Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, Teatru Wielkiego - Opery Narodowej, oraz – przede wszystkim – dzieci Jana, Dominiki i Sebastiana, za wsparcie i chęć uczestniczenia w tym wydarzeniu.

Oddajemy hołd spuściźnie po Dr. Janie Kulczyku, który w doniosły sposób przyczynił się do budowania mostów w relacjach polsko-żydowskich oraz do odnowienia historii żydowskiej w Polsce.

Zachowajmy Go w naszej pamięci.

Shana Penn Przewodniczący Taube Philanthropies Dyrektor Wykonawcza Taube Philanthropies

It is a privilege to gather with you at the POLIN Museum to commemorate the life and generosity of Dr. Jan Kulczyk, and to honor him with the 2015 Irena Sendler Memorial Award.

At the time that we learned of Dr. Kulczyk’s passing this July, we had already been planning this evening’s award program. After speaking with his family and colleagues, we realized it would be meaningful to bring family, friends, and colleagues together to honor and celebrate his life. We deeply appreciate that the POLIN Museum, the Association of the Jewish Historical Institute of Poland, the Polish National Opera, and most importantly Jan’s children, Dominika and Sebastian, have supported our doing so and wished to be a part of it.

We honor the leadership legacy of Dr. Jan Kulczyk in bridging Polish-Jewish relations and restoring Jewish history in Poland.

May his memory be a blessing.

Tad Taube Shana Penn Chairman, Taube Philanthropies Executive Director, Taube Philanthropies in memoriam Dr. Jan Kulczyk 24 czerwca 1950 – 29 lipca 2015

in memoriam Dr. Jan Kulczyk June 24, 1950 – July 29, 2015

1 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD CEREMONY

Nagroda im. Ireny Sendlerowej

Nagroda im. Ireny Sendlerowej jest przyznawana rokrocznie Polakom, którzy swym działaniem przyczyniają się do zachowania dziedzictwa żydowskiego i odnowy kultury żydowskiej w Polsce. Nagrodę ustanowił w 2008 roku Tad Taube i Fundacja Taubego na rzecz Życia i Kultury Żydowskiej, w celu upamiętnienia Ireny Sendlerowej, która zmarła 12 maja tego roku, w wieku 98 lat. Irena Sendlerowa, uhonorowana tytułem „Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata” przez Instytut Yad Vashem, uratowała setki żydowskich dzieci z warszawskiego getta w okupowanej przez nazistów Polsce. Nawet po aresztowaniu, odmówiła ujawnienia ich tożsamości.

Nominacje do Nagrody im. Ireny Sendlerowej są rozpatrywane przez komitet, w skład którego wchodzą członkowie rady doradczej Fundacji Taubego oraz liderzy społeczności żydowskiej w Polsce. nagrodairenysendlerowej.pl

The Irena Sendler Memorial Award

The Irena Sendler Memorial Award is granted annually to Polish citizens who have worked to preserve Jewish heritage and foster Jewish cultural renewal in Poland. It was established in 2008 by Tad Taube and the Taube Foundation for Jewish Life & Culture to commemorate Irena Sendler, who passed away on May 12 of that year at age ninety- eight. Declared a Righteous Among the Nations by Israel’s Yad Vashem, Irena Sendler rescued hundreds of Jewish children from the Warsaw Ghetto in Nazi-occupied Poland, refusing to reveal their identities even when arrested by the Nazis.

Nominations for the Irena Sendler Memorial Award are reviewed by a panel made up of Taube Foundation advisory board members and leaders of the Jewish community in Poland. nagrodairenysendlerowej.pl

2 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD CEREMONY

Historia Ireny Sendlerowej (15.02.1910 — 12.05.2008)

The Story of Irena Sendler (February 15, 1910 — May 12, 2008)

3 3 THE STORY OF IRENA SENDLER

Irena Sendler (née Krzyżanowska) spent her childhood in the town of Otwock, Poland, about 15 miles southeast of Warsaw. Raised in a Catholic family that was welcoming and inclusive, she learned Yiddish from her Jewish neighbors. “My father was a doc- tor — a humanist — and my mother loved people and helped him in his social work a great deal. I was taught since my earliest years that people are either good or bad. Their race, nationality, and re- ligion do not matter — what matters is the person. This was one truth that was instilled into my young head. The second truth was to remember that if someone is drowning, you must save him.”

After her father’s death in 1917, young Irena moved to Piotrków Trybunalski and later to Warsaw. During her years at the Universi- ty of Warsaw in the 1930s, when Jewish students were segregated and forced to sit together on the left side of the lecture hall, Irena sat with her Jewish friends — an act that nearly got her expelled. In 1931 she married Mieczysław Sendler, an assistant in the classical philology department, and became involved with the Polish Democratic Youth Union as well as the Polish Socialist Party.

At the outbreak of World War II in September 1939, Irena was working in Warsaw’s De- partment of Social Services, a position that gave her access to the Ghetto. “I organized a team among those of my most trusted women friends. This team would help those people who were most vulnerable. I falsified hundreds of documents, substituting real Jewish names with Polish ones. I received money from Social Services for saving hungry fami- lies and I gave the money to the Jewish families …

“After a lot of work, I received a special pass for me and my female friends because the Germans — afraid of an epidemic — entrusted the Department of Health with taking care of sick people in the Ghetto. And employees who were on the list had passes that allowed them to go to the Ghetto. And so I went every day. The situation got worse and worse and the number of people who needed to be saved from starvation was getting larger, espe- cially children. It became necessary to take the children to the Aryan side because it was hell inside the Ghetto. Under Hitler’s and Himmler’s orders, children were dying on the streets with the consent of the entire world.”

In the summer of 1942, Irena witnessed the deportation of Ghetto orphans to death camps. She became even more intent on finding ways to smuggle children out to safe homes. She made contact with Julian Grobelny from the Polish Socialist Party, who directed the Council to Aid Jews in Poland, code-named Żegota. This organization, comprised of Poles and Jews, was receiving funding from international Jewish organizations and the Polish government-in-exile to help save Polish Jews from Hitler’s annihilation plot.

4 HISTORIA IRENY SENDLEROWEJ

Dzieciństwo Ireny Sendlerowej (z domu Krzyżanow­ skiej) upłynęło w Otwocku, niewielkim miasteczku około 25 km na południowy wschód od Warszawy. Wychowała się w katolickiej­ rodz- inie, w duchu tolerancji i otwartości. Od sąsiadów Żydów nauczyła się języka jidysz. „Mój ojciec był lekarzem — humanistą — matka kochała ludzi i pomagała ojcu jak mogła w jego pracy społecznej. Od najmłodszych lat, wpajano mi, że ludzie dzielą się na złych i dobrych. To jakiej są rasy, narodowości czy wyznania nie ma najmniejszego znaczenia — liczy się jakimi są ludźmi. Taką prawdę wbijano mi do mojej małej dziecięcej głowy. Drugą rzeczą do zapamiętania było to, że kiedy ktoś tonie, trzeba go ratować.”

Po śmierci ojca w 1917 roku, młoda Sendlerowa przeprowadziła się razem z matką do Piotrkowa Trybunalskiego, a następnie do Warszawy. Podczas studiów na Uniwersytecie Warszawskim w latach 30-tych - kiedy studenci pocho- dzenia żydowskiego podlegali segregacji i byli zmuszani do siadania razem po lewej stronie sali wykładowej - Irena siadała razem ze swoimi przyjaciółmi Żydami, przez co niemal nie została relegowana z uczelni. W 1931 roku wyszła za mąż za Mieczysława Sendlera - wtedy asystenta na wydziale filologii klasycznej - i zaangażowała się w działalność w Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej i Partii Socjalistycznej.

W momencie wybuchu drugiej wojny światowej, we wrześniu 1939 roku, Sendlerowa pracowała w Departamencie Pomocy Społecznej Miasta Warszawy, dzięki czemu miała wstęp do getta. „Zorganizowałam grupę zaufanych przyjaciółek. Kobiety te pomagały najbardziej potrzebującym. Sfałszowałam tysiące dokumentów, zastępując żydowskie nazwiska polskimi. Dostałam pieniądze z Pomocy Społecznej na żywność dla głodują- cych rodzin i rozdałam je żydowskim rodzinom… W wyniku wielu starań, otrzymałam przepustkę do getta dla mnie i moich przyjaciółek - w obawie przed epidemią, Niemcy powierzyli Departamentowi Zdrowia zadanie opieki nad chorymi w getcie - pracownicy znajdujący się na liście posiadali przepustki do getta. Chodziłam tam każdego dnia. Sytuacja pogarszała się z dnia na dzień. Liczba ludzi, których trzeba było ratować przed śmiercią głodową – zwłaszcza dzieci – stale rosła. W pewnym momencie, nie było już in- nego wyjścia niż przeprowadzić dzieci na Aryjską stronę – po tamtej stronie było piekło. Pod rządami Hitlera i Himmlera, dzieci umierały z głodu na ulicy, przy przyzwoleniu całego świata.”

Latem 1942 roku Sendlerowa była świadkiem deportacji sierot z getta do obozów śmier- ci. Tym bardziej postanowiła znaleźć sposób na szmuglowanie dzieci do bezpiecznych domów za murem. Nawiązała kontakt z Julianem Grobelnym z Polskiej Partii Socja­ listycznej, który przewodniczył Radzie Pomocy Żydom „Żegota”. Złożona zarówno

5 THE STORY OF IRENA SENDLER

In 1943, Irena was placed in charge of a special Żegota division devoted to the welfare of Jewish children. In this new role, she had access to more resources, funds and under- ground liaisons who could help her and her team.

Irena and her colleagues saved the personal data of the children on slips of paper, which became known after the war as “Sendler’s List.” “What we had on those lists was the real first and last name of the child … based on their birth certificate, as well as their current address. This data was necessary in order to be able to provide them with money, cloth- ing, medicine, and also … so that we could find them after the war.”

Like all her colleagues, Irena expected to be arrested by the Gestapo at some point. It hap- pened in 1943, on her name day, October 20, at three in the morning, while she was at home with her mother, her aunt, and her friend and ac- tivist-messenger Janina Grabowska. That night she had put her roll of papers with the children’s names on a table next to the window. In the event of a raid, her plan was to throw it out the window. But unfortunately some of the Gestapo agents were standing right under the window, making her plan impossible. In desperation, as a dozen agents invaded the house, Irena threw the roll at Janina who hid it in her underwear. The agents began tearing the house apart to find incriminating documents. Irena had hidden large sums of money and documents in a hand- bag under the mattress of her bed. When several agents threw themselves on the bed and began ripping up the mattress, the rickety wooden frame collapsed on top of the handbag, hiding it from discovery.

Irena soon found herself sitting in a small room at Pawiak Prison. Over the next few weeks she was taken several times to the Ge-

Żydowskie dzieci ukrywane wraz z polskimi stapo interrogation center in Warsaw and dziećmi w klasztorze w Turkowicach, 1944 interrogated and tortured for the names of her co-workers in the Polish Underground. She refused to divulge anything. “Fear about what was waiting for me was every- where around me. However, my anger was stronger than fear. I cannot describe in a few words my experience with the Gestapo on Aleja Szucha [Gestapo headquarters] or in Pawiak. In the museum in Pawiak there is a special cabinet with the tools that the Übermenschen used on us prisoners. I have marks on my body … until today. I was

6 HISTORIA IRENY SENDLEROWEJ

z Polaków jak i Żydów, Żegota była finansowana przez międzynarodowe organizacje żydowskie i polski rząd na uchodźctwie. Jej zadaniem było ocalenie polskich Żydów przed hitlerowskim planem eksterminacji. W 1943 Sendlerowa została odpowiedzialna­ za specjalną komórkę Żegoty, mającą za zadanie niesienie pomocy żydowskim dzieci- om. Dzięki temu zyskała nowe źródła finansowania, zasoby i kontakty, które mogły być pomocne jej i jej współpracownikom.

Sendlerowa i jej przyjaciele zachowali dane wyprowa­ dzanych dzieci na skrawkach papieru, które po wojnie określono mianem „Listy Sendlerowej”. Listy te zawierały prawdziwe imiona i nazwiska dzieci po- dane w aktach urodzenia oraz bieżący adres. Dane te były niezbędne dla zapewnienia pieniędzy, ubrania, lekarstw, a także … aby umożliwić odnalezienie ich po wojnie.” Dzieci w Getcie Podobnie jak większość jej przyjaciół, Irena Sendlerowa spodziewała się aresztowa- Warszawskim nia przez Gestapo. Nastąpiło to w 1943 roku, w jej imieniny, 20-go października, o trzeciej nad ranem, kiedy była w domu z matką, ciotką i przyjaciółką - łączniczką Janiną Grabowską. Tej nocy, odłożyła rolkę z nazwiskami dzieci na stole pod oknem. W razie aresztowania, miała ją wyrzucić przez okno. Niestety, część Gestapowców została na dole i stała dokładnie pod jej oknem, udaremniając jej plany. Podczas najścia kilkunastu Gestapowców, zdesperowana Sendlerowa rzuciła rolkę z imionami do Janiny Grabow­ skiej a ta ukryła ją w bieliźnie. Naziści przetrząsnęli całe mieszkanie w poszukiwaniu tych dokumentów. Irena ukryła sporo pieniędzy i dokumentów pod materacem łóżka. Kiedy kilku żołnierzy rzuciło się na łóżko w ich poszukiwaniu, rama starego łóżka złamała się i zawaliła, ukrywając torbę.

Wkrótce Sendlerowa trafiła do więzienia na Pawiaku. W ciągu kilku następnych tygodni była kilkakrotnie przesłuchiwana przez Gestapo i torturowana w celu wydobycia z niej nazwisk współpracowników – działaczy polskiego podziemia. Niczego się od niej nie dowiedzie- li. „Strach przed tym, co mnie czeka towarzyszył mi cały czas. Ale moja złość była silniejsza niż strach. Nie umiem w kilku słowach opisać tego, co spotkało mnie w Alei Szucha [siedziba Gestapo] czy na Pawiaku. W muzeum na Pawiaku jest sala, w której znajdu- je się ekspozycja narzędzi, których „Übermenschen” używali przy przesłuchiwaniu więźniów. Blizny pozostały do dziś… Zostałam ska- zana na śmierć. Żegota wysyłała do mnie grypsy z zapewnieniami, że robią wszystko, co w ich mocy żeby mnie wydostać. Ale podobne listy dostawali wszyscy więźniowie. Przywódcy Żegoty bardzo mnie lubili. Jednak ich wysiłki mające na celu utrzymanie mnie przy życiu wynikały z czegoś więcej niż tylko sentymentu. Wiedzieli, że jeśli

7 THE STORY OF IRENA SENDLER

sentenced to death. Żegota sent me letters so that I would be assured that they were doing everything possible to get me out. But all the prisoners got these letters. The entire leadership of Żegota liked me very much. But their great efforts to keep me alive were due to something greater than sentiment. They knew that if I die, the only trace of the children will die too. The index [list of names] was the only chance of finding the children and returning them to Jewish society. And Żegota did not know that my liaison officer hid the index. They only knew from my letters that the Germans did not find the index.”

One day, a Gestapo officer entered and then, under the pretext of having to take her elsewhere for interrogation, walked her outside the Pawiak and released her. When Irena asked if he could return her documents, the officer punched her in the face and walked away. At home Irena learned Adolf Berman that her release from the Pawiak was thanks to the intervention of Maria Palester from Żegota. She also learned that her friend Janina had managed to safeguard the precious lists. Irena Sendler buried them under an apple tree in the garden of activist-messenger Jadwiga Piotrowska at ul. Lekarska 9 (the tree is there today, and the home is occupied by Jadwiga’s daughter and granddaughter). At war’s end Irena and Jadwiga searched for the lists but Jadwiga’s home and yard had been looted and destroyed during the Warsaw

„Kiedy Irena Sendlerowa wróciła z więzienia, odzyskała listę żydowskich dzieci, które zostały przemycone z getta i zakopała ją pod jabłonią w ogródku łączniczki Jadwigi Piotrowskiej. Dziś drzewo to jest symbolem wytrwałości i ciągłości. Jabłoń ta, podobnie jak drzewo znajdujące się w logo Fundacji Taubego, zachwala życie i wiedzę”. —Shana Penn, dyrektor wykonawczy, Fundacji Taubego na rzecz Życia i Kultury Żydowskiej

“When Irena Sendler returned from prison, she recovered the lists of Jewish children who had been rescued from the Ghetto and buried them under an apple tree in the garden of the activist-courier Jadwiga Piotrowska. The tree stands today, a symbol of perseverance and continuity. That apple tree, like the apple tree comprising the Taube Foundation logo, resonates life and knowledge.” —Shana Penn, Executive Director, Taube Foundation for Jewish Life & Culture

Drzewo dzisiaj, w roku 2015

8 HISTORIA IRENY SENDLEROWEJ

umrę, razem ze mną przepadnie jedyny ślad po tych dzieciach. Lista [nazwisk] była jedy- ną szansą na ich odnalezienie i przywrócenie ich społeczności żydowskiej. Żegota nie wie­ działa jednak, że mój oficer łącznikowy ukrył listę. Z moich grypsów wiedzieli jedynie, że Niemcy nie weszli w posiadanie wykazu.”

Pewnego dnia oficer Gestapo przyszedł po Sendlerową i pod pretekstem przewiezienia jej na przesłuchanie, wyprowadził ją z Pawiaka i uwolnił. Kiedy zapytała czy mógłby jej zwrócić dokumenty, uderzył ją w twarz i odszedł. Po powrocie do domu dowiedziała się, że została uwolniona dzięki interwencji Marii Palester z Żegoty. Dowiedziała się również, że jej przyjaciółka Janina zdołała ocalić cenne listy z nazwiskami. Irena Sendlerowa zakopała je pod jabłonią w ogrodzie łączniczki Jadwigi Irena Sendlerowa Piotrowska na ul. Lekarskiej 9 (drzewo nadal tam rośnie a córka i wnuczka Jadwigi i córka Janina, 1949 mieszkają pod tym samym adresem). Po wojnie, Irena Sendlerowa razem z Jadwigą Piotrowską próbowały odnaleźć zakopane listy, ale zarówno dom jak i ogród zostały splądrowane i zniszczone w czasie Powstania Warszawskiego; dokumentów nigdy nie odnaleziono. Sendlerowa odtworzyła znaczną ich część z pamięci i przekazała Adolfowi Bermanowi, późniejszemu szefowi Centralnego Komitetu Żydów w Polsce, który zabrał je do Izraela. Sendlerowa nie przestała angażować się w sprawy socjalne – pracowała w Czerwonym Krzyżu i Wydziale Opieki Społecznej Urzędu Miasta Warszawy.

Ona i jej mąż, który całą wojnę spędził w obozie jenieckim, nie potrafili odbudować swojego małżeństwa - para rozwiodła się kilka miesięcy później. Sendlerowa wyszła ponownie za mąż za Stefana Zgrzembskiego – Żyda, z którym współpracowała w czasie wojny. Urodziła mu dwójkę dzieci: córkę Janinę i syna Adama. Adam zmarł na serce w wieku 48 lat. Para rozwiodła się w 1959 roku a Sendlerowa wyszła ponownie za mąż za pierwszego męża, Mieczysła- wa Sendlera. Niestety, małżeństwo to rozpadło się ponownie pod koniec lat sześćdziesiątych.

W roku 1949 Irena Sendlerowa była przesłuchiwa- na przez Urząd Bezpieczeństwa, według którego ukrywała członków Armii Krajowej. W wyniku prze­ słuchań jej trzecie dziecko urodziło się za wcześnie i zmarło po kilku tygodniach. Została wypuszczona dzięki interwencji Ireny Majewskiej – jednej z osób uratowanych w czasie wojny. Tablica na cześć Ireny Sendlerowej. Piotrków Trybunalski

9 THE STORY OF IRENA SENDLER

Uprising, and they were never found. Irena recreated much of the information from memory and gave it to Adolf Berman, later head of the Central Committee of Jews in Poland, who took it to Israel. Irena continued her involvement in social issues by working with the Red Cross, as well as the city’s welfare department.

She and her husband, who had spent the war in a POW camp, found it difficult to resume their marriage when he returned, and the couple divorced a few months later. Irena then married a Jewish wartime co-worker, Stefan Zgrzembski, and they had two children, a daugh- ter, Janina, and a son, Adam. Adam died of heart trouble at the age of 48. Irena divorced Stefan Zgrzembski in 1959 and remarried her first husband, Mieczysław Sendler. Unfortunately, their marriage failed for a second time at the end of the 1960s.

In 1949, agents of the Security Agency (Urząd Bezpieczeństwa), who believed she was hiding members of the anti-Communist Home Army (AK), interrogated her so brutally that a third child was born prematurely and died after three weeks. Through the in- tervention of Irena Majewska, one of the Jewish people she had helped to save, Irena was kept out of prison.

Irena lived quietly and shunned publicity. Nevertheless, on October 19, 1965, Yad Vashem bestowed upon her the honor of being named Righteous Among The Nations. Other Pol- ish members of Żegota were also recognized around the same time, including Władysław Bartoszewski and Jadwiga Piotrowska.

In 1983 Sendler was invited to Israel to speak to schoolchildren on the fate of Jewish children during the Holocaust period. During this trip she participat- ed in a ceremony where an olive tree was planted in her name at Yad Vashem. She had been invit- ed to visit Israel before and tried thirteen times to get a passport/visa from the Polish Communist au- thorities. In 1991 Irena received honorary Israeli citizenship.

In 1986 the Jewish Foundation for the Righteous was established in the U.S. to provide financial support to non-Jews who rescued and protected Jews during the Holocaust. Irena Sendler was among the first re- cipients of their aid. The organization also provided educational outreach about Righteous Gentiles. As Córka Ireny Sendlerowej, Janina a result, Irena began receiving letters from Jewish Zgrzembska oraz jej wnuczka stoją przy drzewku matki i babki w Yad Vashem. children in the U.S. who were studying her story,

10 HISTORIA IRENY SENDLEROWEJ

Sendlerowa żyła cichym i spokojnym życiem unikając rozgłosu. 19 października 1965 roku instytut Yad Vashem przyznał jej tytuł Sprawiedli- wego Wśród Narodów Świata. Mniej więcej w tym samym czasie, uhonorowano też pozostałych dzia­ łaczy Żegoty, m.in. Władysława Bartoszewskiego i Jadwigę Piotrowską.

W roku 1983 Sendlerowa została zaproszona do Izraela, aby porozmawiać z uczniami tamtejszych szkół na temat losu żydowskich dzieci w czasach Holokaustu. W trakcie tej podróży wzięła udział w ceremonii, podczas której zasadzone zos- tało drzewo jej imienia w Alei Sprawiedliwych w Instytucie Yad Vashem. Zanim udała się w tę podróż, była zapraszana do Izraela wiele razy – komunistyczne władze odmawiały jej wydania paszportu i wizy aż trzynaście razy. W roku 1991 Irena Sendlerowa otrzymała honorowe obywa- telstwo Izraela. Drzewko Ireny Sendlerowej w Yad Vashem W roku 1986 w USA powstała Żydowska Fundacja dla Sprawiedliwych oferująca wsparcie finansowe dla ludzi innych narodowości, którzy ratowali i ukrywali Żydów w czasach Holokaustu. Irena Sendlerowa była jedną z osób, która otrzymała tak- ie wsparcie. Drugim zadaniem tej organizacji jest popularyzacja wiedzy o czynach „Sprawiedliwych”. Irena zaczęła dostawać listy od żydowskich dzieci z USA, które słyszały jej historię. Zaczęli też pisać do niej ludzie poszukujący informacji o dzieciach ukrywanych podczas Holokaustu.

W 1999 roku podczas zorganizowanego w szkole Dnia Histo- rii, pewien nauczyciel z USA - Norman Conard wystawił ze swoimi uczennicami sztukę “Life in a Jar” (pol. „Życie w Słoiku”), opowiadającą historię Ireny Sendlerowej. Sztuka odbiła się szerokim echem w mediach i doczekała się ponad 200 spektakli w całych Stanach i Europie.

Wkrótce zaczęły napływać wyrazy uznania i nagro- dy. Między innymi przyznana w 2002 roku nagroda świątyni B’nai Jehudah za „wkład w naprawę świata” (Tikkun Olam), Order Orła Białego, przyznany w 2003 roku przez prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego.

W tym samym roku otrzymała nagrodę im. Jana Karskiego za Męstwo i Odwagę od Amerykańskiego Centrum Kul- Medal Sprawiedliwych tury Polskiej w Waszyngtonie. Stowarzyszenie Dzieci Wśród Narodów Świata przyznany Irenie Sendlerowej

11 THE STORY OF IRENA SENDLER

and people began contacting her who were searching for information about hidden Jewish children of the Holocaust.

In 1999, an American teacher, Norman Conard, pro- duced a student theatrical performance, Life in a Jar, which told Irena Sendler’s life story for a National History Day competition. The play received great media coverage and enjoyed more than 200 perfor- mances in the United States and Europe.

Honors and awards soon began pouring in. To name a few, in 2002 Temple B’nai Jehudah in Kansas City presented Irena with its annual award “for contribu- tions made to saving the world” (Tikkun Olam). In 2003 she received the Order of the White Eagle from the President of Poland, Aleksander Kwaśniewski. That same year she also received the Jan Karski Award for Bravery and Courage from the American Center for Polish Culture in Washington, D.C. In addition, the Children of the Holo- caust Society began a letter-writing campaign in an effort to have her considered for the Nobel Peace Prize. Beginning in 2006, the American foundation Life in a Jar and the Polish Ministry of Foreign Affairs began jointly giving an award named for Irena Sendler to those who help “save the world.”

In 2007 Irena received the Medal of the Smile (Order Uśmiechu). She especially trea- sured the award, along with a 2003 congratulatory letter from Pope John Paul II and her Righteous Among The Nations Medal. She died on May 12, 2008, at age ninety-eight.

In 2010, on the 100th Anniversary of her birth in Warsaw, the documentary film Irena Sendler: In the Name of Their Mothers premiered in Poland, hosted by POLIN Museum of the History of Polish Jews, and was broadcast on TV Poland. The film, by Mary Skin- ner, features the last long interviews Irena Sendler gave before she died. It won several awards and continues to be broadcast in the U.S. on National Public Broadcasting and on Polish, Scandinavian, and Italian TV, with DVDs now available in several languages.

12 HISTORIA IRENY SENDLEROWEJ

Holokaustu zainicjowało akcję pisania listów, ma- jącą na celu zwrócenie uwagi Norweskiego Komitetu Nagrody Nobla na kandydaturę Ireny Sendlerowej do Pokojowej Nagrody Nobla. Począwszy od 2006, Amerykańska Fundacja “Life in a Jar” (Życie w Słoi- ku) razem z Ministerstwem Spraw Zagranicznych RP przyznają wspólnie nagrodę imienia Ireny Send- lerowej „za ratowanie świata”.

W roku 2007 Irena została uhonorowana Order- em Uśmiechu. To jedno z jej najbardziej ulubionych wyróżnień - obok listu z gratulacjami z 2003 roku od papieża Jana Pawła II i tytułu Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata. Irena Sendlerowa zmarła 12 maja 2008 roku, w wieku 98 lat.

W roku 2010 - w setną rocznicę jej urodzin – powstał film dokumentalny pt. „W imię ich Matek. Historia Ireny Sendlerowej”, którego premiera odbyła się w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie. Został również pokazany w polskiej telewiz- ji. Film Mary Skinner zawiera ostatnie wywiady, których Ireną Sendlerowa udzieliła przed śmiercią. Dokument Skinner zdobył kilka nagród i nadal jest nadawany przez stacje telewizyjne w USA, Polsce, Skandynawii i we Włoszech. Jest także dostępny na DVD w kilku językach.

13 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD CEREMONY

Ceremonia odsłonięcia Alei Ireny Sendlerowej, 13 maja 2013 r.

Unveiling Ceremony of Irena Sendler Walkway, May 13, 2013 Joanna Król, MHŻP Joanna Król, MHŻP Krzysztof Bielawski, MHŻP Krzysztof Bielawski, MHŻP

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Bronisław Komorowski oraz Prezydent m.st. Warszawy, Hanna Gronkiewicz-Waltz byli obecni na uroczystości odsłonięcia Alei Ireny Sendlerowej. Obecna była również córka, Janina Zgrzembska, która przekazała Medal Spraw- iedliwych Wśród Narodów Świata swojej matki dla Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

14 CEREMONIA WRĘCZENIA NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ

Aleja im. Ireny Sendlerowej

Aleja Ireny Sendlerowej, otwarta 13 maja 2013 r., mieści się pomiędzy Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN a Pomnikiem Bohaterów Getta. Ceremonię otwarcia uświetniła m. in. Janina Zgrzembska, córka Ireny Sendlerowej, a ówczesny Prezydent RP Bronisław Komorowski przypomniał, że Irena Sendlerowa była symbolem odwagi i przyzwoitości w czasach, gdy świat wykazywał się obojętnością wobec brutalności i cierpienia zadawanego przez hitlerowskie Niemcy. Na zakończenie uroczystości otwarcia alei Janina Zgrzembska podarowała Muzeum POLIN kilka przedmiotów o znaczeniu historycznym, w tym medal Sprawiedliwych wśród Narodów Świata przyznany Jej matce w 1965 r.

Irena Sendler Walkway

The Irena Sendler Walkway, dedicated on May 13, 2013, is located fittingly between POLIN Museum of the History of Polish Jews and the Monument to the Warsaw Ghetto Heroes. At the unveiling ceremony, with guests including Janina Zgrzembska (Irena Sendler’s daughter), then-President Bronisław Komorowski declared Irena Sendler to be a symbol of bravery and decency at a time when most of the world remained indifferent to the brutality and suffering wrought by Nazi Germany. At the conclusion of the walkway dedication, Mrs. Zgrzembska presented POLIN Museum with several items of historical importance, including the Righteous Among The Nations Medal bestowed upon her mother in 1965.

15 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD CEREMONY

RECIPIENT OF THE 2015 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD

Dr. Jan Kulczyk (1950-2015)

Founder, Kulczyk Investments S.A.

Distinguished Benefactor, POLIN Museum of the History of Polish Jews

Dr. Jan Kulczyk, who died suddenly on July 29 of this year, was Poland’s wealthiest businessman and an influential entrepreneur throughout Central and Eastern Europe. He was a generous philanthropist and a patron of many cultural institutions. In 2012 he donated the largest single gift (20,000,000 PLN) to the new POLIN Museum of the History of Polish Jews in Warsaw, then under construction. Without Dr. Kulczyk’s support for the Museum at a critical juncture in its development, this world- acclaimed institution would not be the stunning success it has already become.

16 CEREMONIA WRĘCZENIA NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ

LAUREAT NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ ZA 2015 ROK

Dr. Jan Kulczyk (1950-2015)

Założyciel Kulczyk Investments S.A.

Znamienity Darczyńca Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Dr. Jan Kulczyk, który odszedł nagle w dn. 29 lipca br., był najzamożniejszym polskim przedsiębiorcą oraz wpływowym człowiekiem biznesu w Europie Środkowo-Wschodniej. Dał się poznać jako hojny filantrop i mecenas wielu instytucji kulturalnych. W 2012 r. przekazał najwyższą darowiznę, w wysokości 20 milionów złotych, na wznoszone wtedy Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Bez wsparcia Dr. Kulczyka w momencie krytycznym dla Muzeum ta uznana na całym świecie instytucja nie odniosłaby tak spektakularnych sukcesów, które dzisiaj są jej udziałem.

17 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD CEREMONY

Dr Jan Kulczyk z córką Dominiką i partnerem biznesowym Larry Silversteinem. A third-generation Polish businessman born in 1950, Dr. Kulczyk founded and directed Kulczyk Investments S.A., headquartered in Warsaw with offices in Dubai, Kiev, London, and Luxembourg. His son, Sebastian, has headed the firm since 2013. In 2012, Dr. Kulczyk and New York real-estate magnate Larry Silverstein established the Warsaw-based Kulczyk Silverstein Properties. Dr. Kulczyk also established a philanthropic foundation, which his daughter, Dominika, oversees.

Dr Jan Kulczyk odbiera Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski z rąk Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, czerwiec 2015.

Dr. Kulczyk was a leader in Polish cultural and civic life. He served as the Board Chair of Green Cross International since 2007, and Kulczyk Investments was a strategic sponsor of the Polish Olympic team. Dr. Kulczyk received many awards, including the Patron of Culture 2012 from the Minister of Culture and National Heritage for supporting the POLIN Museum. In

18 CEREMONIĘ WRĘCZENIA NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ

Przekazanie dotacji dla Muzeum POLIN, od lewej do prawej: Piotr Wiślicki, Minister Bogdan Zdrojewski, Dr. Jan Kulczyk oraz Marian Turski, czerwiec 2012. Reprezentując trzecie pokolenie przedsiębiorców w swojej rodzinie, urodzony w 1950 r. Dr Kulczyk był właścicielem i Prezesem spółki Kulczyk Investments S.A. z siedzibą w Warszawie, prowadzonej od 2013 r. przez jego syna Sebastiana, a także domu inwestycyjnego z oddziałami w Dubaju, Kijowie, Londynie i Luksemburgu. W 2012 r. Dr Kulczyk wraz z potentatem na nowojorskim rynku nieruchomości Larrym Silversteinem utworzył spółkę Kulczyk Silverstein Properties z siedzibą w Warszawie. Razem z córką Dominiką założył również działającą

zagranicą fundację filantropijną. Dr Kulczyk zajmował czołową pozycję w polskim życiu kulturalnym i obywatelskim.

Od 2007 r. pełnił funkcję przewodniczącego Rady Dyrektorów Międzynarodowego Zielonego Krzyża, a Kulczyk Investments było strategicznym sponsorem polskiej reprezentacji olimpijskiej.

Laureat licznych nagród, w tym nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Mecenas kultury 2012” za wsparcie

19 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD CEREMONY

June 2015, he was awarded the Officer’s Cross of the Order of Polonia Restituta by President Bronisław Komorowski for outstanding achievements in activities that support Polish culture and national heritage.

In describing his gift to the Museum, Dr. Kulczyk spoke prophetically: “For me, POLIN Museum is a moral compass. It teaches us that there are no shortcuts without tolerance, respect, and forgive- ness. It reminds us of our obligation to Dr Jan Kulczyk i Tad Taube, Wielkie otwarcie POLIN leave a trace of all that we value when we are no longer here.”

Dr. Jan Kulczyk embodies the deep awareness shared by so many Poles that Jewish history is integral to their national history. His own personal history was profoundly shaped by the aftermath of World War II and the Communist regime that presided over Poland for the ensuing four decades. As a third generation Pole with remarkable financial acumen and passion for his country, Jan’s worldwide business investments have supported the development of essential infrastructure and energy resources that have helped stimulate the Polish economy. And Jan truly understood the spirit of collaborative giving, having joined in the international efforts to support the Museum.

—Tad Taube, Chairman, Taube Philanthropies

20 CEREMONIĘ WRĘCZENIA NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ

Muzeum POLIN. W czerwcu 2015 r. Prezydent RP Bronisław Komorowski przyznał mu Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Polonia Restituta za wyjątkowe dokonania dla polskiej kultury i dziedzictwa narodowego.

Mówiąc o swoim wkładzie na rzecz Muzeum POLIN, Dr Kulczyk użył niezwykle proroczych słów: „Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN jest dla mnie jak kompas moralny. Uczy nas, że do prawdy nie dojdzie się na skróty − bez tolerancji, szacunku i przebaczenia. Przypomina, że trzeba zostawić ślad po tym, co dla nas ważne i wartościowe.”

Dr Jan Kulczyk ucieleśniał głęboką świadomość wielu Polaków, w myśl której historia żydowska jest integralną częścią ich historii narodowej. Wielki wpływ na Jego osobiste koleje losu miał okres po drugiej wojnie światowej oraz następujące po niej cztery dziesięciolecia rządów komunistycznych w Polsce. Jako przedstawiciel trzeciego pokolenia Polaków, mając niesamowitą smykałkę do interesów i wielką pasję dla swojego kraju, Jan Kulczyk realizował na całym świecie przedsięwzięcia, które wspierały rozwój podstawowej infrastruktury i zasobów energetycznych napędzających polską gospodarkę. Najważniejsze jest jednak to, że Jan świetnie rozumiał, na czym polega duch dobroczynności, dlatego dołączył do międzynarodowych wysiłków na rzecz wsparcia Muzeum POLIN.

—Tad Taube, Przewodniczący Taube Philanthropies

21 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD CEREMONY

I still find it hard to talk about Jan in the past tense. He had a passion and genuine interest in the arts. He was present in our lives not just as a spectator, but as a great patron. He was an exceptional human being, and I believe that for this he earned the Irena Sendler Memorial Award. If you took Jan and Irena, two completely different people living during completely different points in history, their shared extraordinary qualities would include honesty, kindness, the ability to share, and tremendous personal courage. I hope his accomplishments will serve as an obligation for the entire business community to help develop a better, wiser, and more beautiful Poland.

—Waldemar Dąbrowski, General Director, Teatr Wielki, Polish National Opera

Jan Kulczyk was a man who crossed all boundaries, who had a vision and knew how to realize it. I am proud to say that I convinced him to join this great project of the POLIN Museum of the History of Polish Jews. When we visited the exhibit together on the day of its Grand Opening, it was clear how satisfied he was that his contributions had helped to establish an institution with an impact not only in Poland, but all over the world.

—The Honorable Aleksander Kwaśniewski, President of Poland (1995-2005)

I admired most Jan’s openness, generosity, and kindness toward others. I was personally very pleased that he decided to present such a wonderful gift to the POLIN Museum. His donation, the largest individual gift to the Museum, benefits reconciliation between Poles and Jews; it serves to show the history of Polish Jews to the world. Jan was clearly a leader in Polish business; he also became a leader in Polish charity.

—Małgorzata Niezabitowska, Author

22 CEREMONIĘ WRĘCZENIA NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ

Wciąż niezwykle trudno mi mówić o Janie w czasie przeszłym. Miał w sobie pasję i szczere zainteresowanie sztuką. W naszym życiu był obecny nie tylko jako widz, ale także jako wielki mecenas. To człowiek absolutnie niezwykły i myślę, że zdecydowanie zasłużył na nagrodę Ireny Sendlerowej. Bo gdy spojrzymy na te dwie postaci, przecież tak różne, działające w zupełnie innym czasie historycznym, i porównamy ich nadzwyczajne zalety, to przychodzi nam na myśl szczerość, dobro, umiejętność dzielenia się i wielka odwaga cywilna. Chciałbym, żeby ogrom jego dokonań był zobowiązaniem dla całego środowiska ludzi biznesu w dążeniu do kształtowania lepszej, mądrzejszej i jeszcze piękniejszej Polski.

—Waldemar Dąbrowski, Dyrektor Naczelny Teatru Wielkiego – Opery Narodowej

Jan Kulczyk był człowiekiem, który przekraczał granice, miał wizję i potrafił ją realizować. Mogę o tym powiedzieć głośno – przekonałem go do tego, aby włączył się do wielkiego projektu Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Kiedy w dniu otwarcia wspólnie zwiedzaliśmy wystawę, nie krył satysfakcji z tego, że jego wkład pomógł stworzyć instytucję, która będzie mieć wpływ nie tylko na Polskę, ale także na cały świat.

—Aleksander Kwaśniewski, Prezydent RP w latach 1995 – 2005

W Janie ceniłam szczególnie jego otwartość, hojność i życzliwość dla ludzi. Osobiście czerpałam nadzwyczajną satysfakcję z tego, że zdecydował się na ten wspaniały dar dla Muzeum POLIN. Ta największa pojedyncza darowizna przekazana na rzecz muzeum służy pojednaniu polsko-żydowskiemu i umożliwia pokazanie historii polskich Żydów całemu światu. Jan był niewątpliwie liderem polskiego biznesu – stał się także liderem polskiej dobroczynności.

—Małgorzata Niezabitowska, Autorka

23 The determination to bestow this honor upon Jan Kulczyk is not only appropriate, it is highly purposeful. He is eminently deserving. His deep, almost emotional, feeling for the plight of the Jewish people in Poland before and after the war was such as to move me in recognizing the importance that this had on his life. He was clearly focused, highly dedicated, and very committed — the extent of his philanthropy in this regard was legion. In terms of Jewish history in Poland, Jan Kulczyk’s name will be enshrined in the house of those whose names should go on for eternity — because of his impact on Poland and the Polish people.

—Larry Silverstein, General Director, Chairman, Silverstein Properties

I remember meeting Dr. Jan Kulczyk at the Ministry of Culture in 2012 like it was yesterday; the Museum project was well underway, but the production money was gone. He handed me a check for 20 million zlotys, a gift that led us to new opportunities and greatly accelerated construction work. The most important thing, however, was that suddenly, a Pole, a Catholic, gave this great donation. I believe he realized after his first visit that he had to take part because Polish history was very important to him – and there is no Polish history without the Jews.

—Piotr Wiślicki, Chairman, Association of the Jewish Historical Institute of Poland

24 Determinacja w dążeniu do uhonorowania Jana Kulczyka jest nie tylko właściwa, lecz także niezwykle ważna. Jego osoba w pełni na to zasługuje. Głębokie, niemal emocjonalne, współczucie żywione przez niego dla polskich Żydów znoszących niedolę w czasach przed wojną i po niej było tak wielkie, że skłoniło mnie do pochylenia się nad znaczeniem tego tematu w jego życiu. Był na nim wyraźnie skupiony i wielce mu oddany. Bardzo angażował się w tę sprawę, a zakres jego działalności filantropijnej był ogromny. W kwestii historii Żydów polskich i ze względu na swoją działalność na rzecz Polski i Polaków, Jan Kulczyk zostanie zaliczony w poczet tych, których zasługi powinno się pamiętać wiecznie.

—Larry Silverstein, Prezes Silverstein Properties

Pamiętam, jakby to było wczoraj. W 2012 roku spotkaliśmy się u Ministra Kultury i Sztuki. Prace nad budową muzeum były na bardzo zaawansowanym etapie i nagle skończyły się pieniądze na produkcję wystawy. Wtedy dr Jan Kulczyk wręczył mi czek na 20 milionów złotych. To otworzyło przed nami zupełnie nowe możliwości i pozwoliło na znaczące przyśpieszenie naszych działań. Jednak najważniejsze było to, że to Polak, katolik, nagle wręczył ten olbrzymi dar. Myślę, że po swojej pierwszej wizycie zrozumiał, że musi być częścią tego przedsięwzięcia, bo tak ważna była dla niego historia Polski – a historii Polski bez Żydów nie ma.

—Piotr Wiślicki, Prezes Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny

25 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD CEREMONY

RECIPIENT OF THE 2015 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD Photo: Łukasz Olearczyk Krzysztof Czyżewski

Director, Borderland Foundation

Presented at the Jewish Culture Festival

Kraków, July 3, 2015

A pioneer in multicultural engagement in Poland, Krzysztof Czyżewski, a social activist and scholar, is the founding director of the Borderland Foundation (Fundacja Pogranicze) in Sejny. The Foundation, established in 1990, combines hands-on cultural activism with literary and intellectual endeavors to recover the East European borderlands’ diverse and multilingual heritage. Mr. Czyżewski also established the Borderland Center of Arts, Cultures, and Nations in 1991 and Borderland Publishing House (Wydawnictwo Pogranicze), as well as the magazine Krasnogruda, in 1993. His publishing house was the first to print Jan T. Gross’s transformative historical account, Neighbors (Sąsiedzi) in 2000.

In 2014 he received Israel’s prestigious Dan David Prize.

26 CEREMONIĘ WRĘCZENIA NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ

LAUREAT NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ 2015

Krzysztof Czyżewski

Dyrektor Fundacji Pogranicze

Wręczona podczas Festiwalu Kultury Żydowskiej

Kraków, 3 lipca 2015 r.

Pionier wielokulturowego zaangażowania obywatelskiego, Krzysztof Czyżewski, jest działaczem społecznym i intelektualistą, współzałożycielem i dyrektorem Fundacji Pograniczne w Sejnach. Założona w 1990 r. Fundacja realizuje inicjatywy w obszarze kultury i literatury na rzecz odnowienia różnorodnego i wielojęzycznego dziedzictwa regionów pogranicza Europy Wschodniej. W 1991 r. Krzysztof Czyżewski założył również Ośrodek – Pogranicze sztuk, kultur, narodów, Wydawnictwo Pogranicze a w 1993 r. pismo Krasnogruda. To jego wydawnictwo w 2000 r jako pierwsze wydało przełomową publikację historyczną Jana T. Grossa pt. Sąsiedzi.

W 2014 r. otrzymał prestiżową izraelską Nagrodę Dana Davida.

27 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD CEREMONY

As he accepted the Irena Sendler Memorial Award, Mr. Czyżewski said he has always fought for the inclusion of Jewish heritage in the living stream of Polish culture. He commented on lessons he has learned from his pursuits: “We often are the builders of bridges, yet making it to the other side is only half of the bridge, because what the bridge really enables is the return to ourselves.” He also observed, “Our world gets ruined from the top down; we won’t save it unless we start building centers of the world in small towns and unless we respect small numbers. The number of children saved by Irena Sendler is huge, but it is based on a small number added to a small number, an individual human being added to an individual human being. Let’s remember here in this Jewish temple the Jewish message that the center of the world is where there are interpersonal relations—in small communities where people come together. If we work to save these small communities, we are working to save the world.”

Krzysz Czyżewski’s vision isn’t nostalgia. It isn’t utopian. His vision is radical recovery of memory space for the purpose of civic and multicultural engagement. Czyżewski’s Borderland Foundation reinvents a democratic space for the open exchange of ideas to recover the East European borderlands’ rich cultural diversity and multilingual heritage.

—Shana Penn, Executive Director, Taube Philanthropies

28 CEREMONIĘ WRĘCZENIA NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ

Odbierając Nagrodę, Krzysztof Czyżewski powiedział, że zawsze walczył o to, aby dziedzictwo żydowskie znalazło się w żywym nurcie polskiej kultury. Przywołał również lekcje, których nauczył się dzięki swoim projektom, i zauważył: „Często będąc budowniczymi mostów zapominamy o tym, że przejście na druga stronę to tylko połowa mostu, który służy tak naprawdę do powrotu do nas samych”. Dodał też: „Nasz świat psuje się od góry – i Zrekonstruowany dlatego nie uratujemy go, jeśli nie zaczniemy budować centrum dwór w Krasnogrudzie, wszechświata w małych miasteczkach. Jeśli nie przywrócimy niegdyś własność rodziny Czesława szacunku dla małej liczby. Liczba dzieci, które uratowała Irena Miłosza Sendlerowa jest ogromna, ale to zawsze mała liczba dodana do małej. Małe istnienie dodane do drugiego małego istnienia. Pamiętajmy w tej żydowskiej świątyni o żydowskim przesłaniu, że centrum wszechświata jest tam, gdzie relacje międzyludzkie – w małych społecznościach, w których ludzie się do siebie zbliżają. Jeśli zadbamy o zachowanie tych małych społeczności, zadbamy o ocalenie całego wszechświata.”

Małgorzata Sporek- Czyżewska i Wizja Krzysztofa Czyżewskiego nie jest nostalgiczna. Nie jest Krzysztof Czyżewski utopijna. Zakłada radykalne odzyskiwanie przestrzeni pamięci dla działań obywatelskich i wielokulturowych. Fundacja Pogranicze Krzysztofa Czyżewskiego na nowo definiuje przestrzeń demokratyczną, w której otwarcie wymieniamy się ideami, aby odzyskiwać bogactwo kulturowe i wielojęzyczne dziedzictwo regionów pogranicza Europy Wschodniej.

—Shana Penn, Dyrektor Wykonawcza Taube Philanthropies

29 Irena Sendler Memorial Award Recipients, 2008-2014

2014 2014 Małgorzata Niezabitowska, Małgorzata Niezabitowska, Autorka, dziennikarka, aktywistka Author, Journalist, Political Activist polityczna Presented at the Jewish Culture Festival Wręczona podczas Festiwalu Kultury Kraków, July 4, 2014 Żydowskiej Kraków, 4 lipca 2014 r. Małgorzata Niezabitowska co-created the award-winning photo-essay book Remnants Małgorzata Niezabitowska jest współau- — The Last Jews of Poland with photographer- torką nagradzanego fotoreportażu „Ostatni husband Tomasz Tomaszewski. Due to the współcześni Żydzi polscy”, który stworzyła taboo nature of the subject the book could wraz z mężem – fotografem Tomaszem only be released in Poland after the 1989 Tomaszewskim. Książka w Polsce mogła Solidarity victory even though it had been ujrzeć światło dzienne dopiero po zwycięst- published in the U.S. and in Western Europe wie Solidarności w 1989 r., choć w USA i in 1986-87. w Europie Zachodniej została wydana już w latach 1986-87. Ms. Niezabitowska went on to found a publishing house and public relations firm, Małgorzata Niezabitowska założyła następnie dedicating herself to supporting foundations wydawnictwo i firmę public relations, oddając focused on the preservation of Polish and się wspieraniu fundacji, których celem było Jewish heritage. In 2001 Polish President zachowanie polsko-żydowskiego dziedzictwa. Aleksander Kwaśniewski presented her with W 2001 r. prezydent Aleksander Kwaśniews- the Officer’s Cross of Polonia Restituta; in ki odznaczył ją Krzyżem Oficerskim Orderu July 2013, U.S. Ambassador Stephen Mull Odrodzenia Polski Polonia Restituta, a w 2013 r. ambasador USA Stephen Mull przyznał jej gave her the prestigious Czesław Miłosz prestiżową Nagrodę im. Czesława Miłosza za Award for Contributions to U.S.–Polish wkład w porozumienie amerykańsko-polskie. Understanding.

Małgorzata Niezabitowska od samego Ms. Niezabitowska has been involved in the początku angażowała się w tworzenie Muze- creation of POLIN Museum of the History of um Historii Żydów Polskich POLIN. W lipcu Polish Jews since its inception. In July 2013, 2013 r. została wybrana do Rady Muzeum, she was elected to the Museum Council, and a w październiku 2013 r. prowadziła galę in October 2013 she served as Master of wręczenia Nagrody im. Ireny Sendlerowej w Ceremonies for the 2013 Irena Sendler Award Muzeum. presentations.

Małgorzata Niezabitowska ukończyła prawo Ms. Niezabitowska graduated from Warsaw i dziennikarstwo na Uniwersytecie Warsza- University with degrees in Law and wskim. Komunistyczna cenzura zmusiła ją do Journalism. An advocate of independent rezygnacji z dziennikarstwa, ale działaczka media in Communist times, she resigned nawet wtedy nie porzuciła propagowania idei from journalism when her work was severely niezależności mediów. Podczas stanu wojen- censored. During Martial Law, she sent Sara i Rafael Ader, nego w latach 80. XX wieku Niezabitowska Włodawa reports through diplomatic channels to the wysyłała dyplomatycznymi kanałami spra- West, where they were published in Stern, wozdania na Zachód, gdzie publikowały je Paris Match, La Repubblica, La Vie, and czołowe gazety, takie jak Stern, Paris Match, other prominent media. La Repubblica czy La Vie.

30 Laureaci nagrody im. Ireny Sendlerowej 2008-2014

2014 2014 Tomasz Pietrasiewicz, Tomasz Pietrasiewicz, Dyrektor Bramy Grodzkiej - Teatru NN w Director, Grodzka Gate—NN Theatre Lublinie Center Wręczona podczas Festiwalu Kultury Presented at the Jewish Culture Festival Żydowskiej Kraków, July 4, 2014 Kraków, 4 lipca 2014 r. Tomasz Pietrasiewicz is the visionary Tomasz Pietrasiewicz to wizjoner, założyciel founder and director of the highly acclaimed i dyrektor uznanej instytucji Brama Grodz- Grodzka Gate—NN Theatre Center, in ka – Teatr NN w Lublinie. Pełniąc tę funkc- Lublin. In this capacity, he has worked to ję działał na rzecz uczczenia pamięci 45 000 honor and remember the city’s 45,000 Jews lubelskich Żydów i kwitnącej przed wojną and the thriving prewar Jewish culture żydowskiej kultury zniszczonej przez na- destroyed by the Nazis. He first learned of zistów. Dyrektor Pietrasiewicz usłyszał po raz the history of the area (called the Jewish pierwszy o historii tego budynku (zwanego Gate because it served as a passage between także Bramą Żydowską, jako że służyła ona the Old Town and the Jewish district) in za przejście między Starym Miastem a dziel- the early 1990s and immediately realized nicą żydowską) na początku lat 90. XX wieku that the city’s rich, complex i od razu uświadomił sobie, że w tym miejscu Jewish history was literally została dosłownie pogrzebana bogata, złożo- buried there. Through theater na historia Żydów. Wykorzystał teatr i inne and other artistic ventures, he artystyczne przedsięwzięcia, by rzucić świ- began to shine a light on lost atło na utraconą pamięć tego, co kiedyś było memories of what was once tętniącą życiem metropolią żydowskiego oraz a vital metropolis of Polish polskiego życia i zaprezentować je ogółowi. Jewish life. His perseverance Uparcie i nieprzerwanie realizowane odd- and sustained, grassroots olne inicjatywy i działania pomogły stworzyć action helped spawn a vibrant tętniące życiem centrum kulturalne zapełni- cultural center with cafes, exhibitions, one kawiarniami, wystawami, pamiątkami, memorabilia, workshops, and numerous warsztatami i licznymi artystycznymi wy - artistic events. When neo-Nazis attacked darzeniami. Po tym jak w 2010 r. neonaziści his apartment in 2010 with swastika-painted zaatakowali jego mieszkanie, rzucając cegła- bricks, he publicly pledged that nothing mi z namalowanymi na nich swastykami, Pi- would deter him from commemorating etrasiewicz przyrzekł kontynuować upamięt- Lublin’s Jewish history and promoting nianie bogatego lubelskiego żydowskiego tolerance. In 2008 he was awarded the dziedzictwa i uczyć o nim poprzez sztukę, Officer’s Cross of the Order of Polonia promując tym samym tolerancję. W 2008 r. Restituta and in 2011 he received the Jerzy został odznaczony Krzyżem Oficerskim -Or Giedroyc Prize for “creating a socio-artistic deru Odrodzenia Polski Polonia Restituta, a movement of universal significance, which is w 2011 r. otrzymał nagrodę im. Jerzego Gie- a reflection on a difficult past, but also builds droycia za „stworzenie ruchu społeczno-ar- tystycznego o uniwersalnym znaczeniu, który contemporary life free from intolerance służy refleksji nad trudną przeszłością, ale and xenophobia.” także buduje współczesność wolną od nietol- erancji i ksenofobii”. Brama Grodzka

31 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD RECIPIENTS, 2008-2014

2013 2013 Bogdan Zdrojewski, Hon. Bogdan Zdrojewski, Minister Kultury i Dziedzictwa Minister of Culture and National Narodowego RP w latach 2007-2014 Heritage for the Republic of Poland, Wręczona w Muzeum Historii Żydów 2007-2014 Polskich POLIN Presented at POLIN Museum of the Warszawa, 23 października 2013 r. History of Polish Jews Warsaw, October 23, 2013 Podczas swojej siedmioletniej kadencji jako Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego During his seven-year term as Minister of Bogdan Zdrojewski wykazał się ogromną Culture and National Heritage, Bogdan determinacją w urzeczywistnieniu idei Zdrojewski showed unwavering commitment Muzeum Historii Żydów Polskich. „Jestem to bringing the dream of the POLIN Museum dumny” – powiedział – „że mój ministerialny of the History of Polish Jews to reality. “I am czas przypada po części na ten jedyny w proud that my time in the Ministry coincides swoim rodzaju akt kreacji, jakim jest budowa with this act of creation, the construction of swoistego Muzeum Pamięci - Muzeum an exceptional museum of remembrance,” Historii Żydów Polskich. Jako minister said Zdrojewski. “As minister, I support the wspieram Muzeum finansowo; jako obywatel Museum financially; as a citizen, spiritually duchem i sercem.” and emotionally.”

Po upadku komunizmu Minister Zdrojew- Minister Zdrojewski was the first Mayor of ski pełnił funkcję pierwszego Prezydenta Wrocław after the fall of Communism and Wrocławia, a w 1997 roku został wybrany was elected to the Sejm (Polish Parliament) posłem na Sejm. W roku 2002 roku został in 1997, receiving the Golden Cross of Merit odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi przez Award from Polish President Aleksander Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego. Kwaśniewski in 2002. From 2007 to 2014, he served as Minister of Culture and National W latach 2007-2014 sprawował urząd Min- Heritage (the longest-serving holder of that istra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, office during the Third Polish Republic). pełniąc tę funkcję najdłużej w historii III Since July 2014 he has been a Member of Rzeczypospolitej. Od lipca 2014 r. Minister European Parliament as part of the Platforma Zdrojewski jest Posłem do Parlamentu Eu- Obywatelska delegation. ropejskiego z ramienia Platformy Obywatel- skiej. Minister Zdrojewski has often emphasized the importance of the Museum in uniting Minister Zdrojewski często podkreśla znacze- Jews and Poles: “This is the last moment to nie Muzeum w procesie pojednania Żydów i refresh the memory of both, fed not only by Polaków: „To ostatni moment, aby odświeżyć ages of suffering, but also by a common joy, pamięć obu narodów – nie tylko pamięć o tradition, language, and identity.” At a press cierpieniu, ale także o wspólnej radości, tra- conference for the POLIN Museum in New dycji, języku i tożsamości.” Na konferencji York in October 2012, he stressed that the prasowej dotyczącej Muzeum, która odbyła Museum will be an important institution not się w Nowym Jorku w październiku 2012 only in Europe, but in the world. roku, szczególnie podkreślił nie tylko europe- jską, ale i światową wagę tej instytucji.

32 LAUREACI NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ 2008-2014

2013 2013 Hanna Gronkiewicz-Waltz, Hon. Hanna Gronkiewicz-Waltz, Prezydent m.st. Warszawy Mayor of Warsaw Wręczona w Muzeum Historii Żydów Presented at POLIN Museum of the Polskich POLIN History of Polish Jews Warszawa, 23 października 2013 r. Warsaw, October 23, 2013

Hanna Gronkiewicz-Waltz nadała kwestii From the moment Hanna Gronkiewicz- budowy Muzeum Historii Żydów Polskich na- Waltz was elected Mayor of Warsaw in 2006, jwyższy priorytet od początku swoich rządów she made the POLIN Museum of the History w Warszawie w 2006 roku i uważnie nadzo- of Polish Jews a priority and carefully over- rowała jego budowę. Wychowana i wyksz- saw its construction. Born and educated in tałcona w Warszawie, Hanna Gronkiewicz- Warsaw, she served as chair of the National Waltz w latach 1995-2000 pełniła funkcję Bank of Poland, 1995-2000, before becoming Prezesa Narodowego Banku Polskiego, aby deputy chairman of the European Bank for następnie objąć stanowisko Wiceprezesa Reconstruction and Development, a position Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwo- she held between 2001-2004. In September ju (w latach 2001-2004). We wrześniu 2005 2005 she was elected to the Sejm (Polish Par- roku została wybrana na posła na Sejm, a rok liament) and the following year became the później − jako pierwsza kobieta − objęła sta- first woman Mayor of Warsaw. nowisko Prezydenta Warszawy. W roku 2010 She was reelected in 2010. została wybrana na ten urząd ponownie. At a ceremony in 2009 to clear Podczas ceremonii uroczystego otwarcia the way for construction of budowy Muzeum w 2009 roku Pani Prezydent POLIN Museum of the His- Hanna Gronkiewicz-Waltz utorowała drogę tory of Polish Jews, Mayor budowie Muzeum Historii Żydów Polskich, Gronkiewicz-Waltz symbol- symbolicznie rozbijając pozostałości budyn- ically removed bricks from ku znajdującego się na działce, położonej the remains of a building on na terenie byłego getta i przekazanej przez city-donated land at the site miasto pod budowę muzeum. Trzymając w of the Warsaw Ghetto. As she held a small dłoni niewielki młotek, mówiła wówczas: hammer she told the assembled guests, “The „Mury tego muzeum pomieszczą nie tylko za- walls of the Museum will enclose not only a pis naszej wspólnej historii, ale również lekc- record of our common history but also con- ję tolerancji dla przyszłych pokoleń.” tain a powerful moral message of tolerance for future generations.” Podczas uroczystego otwarcia stałej ek- spozycji w Muzeum w październiku 2014r., At the Museum’s Grand Opening ceremony Pani Prezydent Hanna Gronkiewicz-Waltz in October 2014, she added to her message, dodała następujące słowa: „Narody, które “Peoples that lose their memory, lose their tracą pamięć, tracą życie. Muzeum Historii life. POLIN Museum of the History of Polish Żydów Polskich POLIN to dzieło tworzone po Jews is being created so that we remember.” to, byśmy pamiętali.”

33 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD RECIPIENTS, 2008-2014

2012 2012 Prof. Dr Maria Janion, Prof. Dr. Maria Janion, Instytut Badań Literackich Polskiej Institute of Literary Research, Polish Akademii Nauk w Warszawie Academy of Sciences, Warsaw Wręczona w Sejmie RP 03.07.2012 Presented at the Sejm (Polish Parliament), July 3, 2012 Prof. Dr Maria Janion, szanowany naukowiec i intelektualistka, prze­ Prof. Dr. Maria Janion, a revered scholar in analizowała dokładnie przypadki anty- Polish humanities, has carefully analyzed an- semityzmu i innych form dyskryminacji ti-Semitism and other forms of discrimination w Polsce przed demokratycznym przełomem in Poland before, during, and after the demo- 1989 roku, w jego trakcie i po nim. Jest au- cratic breakthrough of 1989. At the University torką ponad 20 książek o fundamentalnym of Warsaw, she graduated from the Institute znaczeniu i kilkuset prac of Polish Philology in 1951. naukowych a także laure - Author of more than 20 fun- atką wszystkich ważnych damental books and several polskich nagród z dz- hundred scholarly papers, iedziny nauki i kultury. she has received every major W ostatnich latach praca Polish academic and cultural naukowa profesor Janion award. skupiona była na pozy- In recent years, Prof. Janion’s cji Żyda w myśli i życiu Kazimiera Szczuka przyjmuje nagrodę polskiego romantyzmu. W w imieniu Profesor Marii Janion. academic discourse has fo- książce „Bohater, spisek, cused on the position of the śmierć: wykłady żydowskie” (2009) anal- Jew in Polish Romantic thought and life. In her izowała stereotyp Żyda w polskim społec­ seminal work, The Hero, the Plot, and Death zeństwie. Wreszcie, jej analiza polskiego — Jewish Lectures (2009), she deconstruct- romantyzmu pokazuje, że Żydzi i Polacy ed the stereotype of the Jew in Polish society. mogą uporać się z ograniczającymi ich stereo- Ultimately, her analysis of the Polish Romantic typami i razem zostać spadkobiercami wspól- mythos enables us to see how Jews and Poles nej tradycji. might escape the constraints of stereotype and engage as heirs of a shared tradition. Nagrodę w imieniu profesor Janion odebrała w Sejmie Kazimiera Szczuka, komentatorka In accepting the award on Prof. Janion’s kultury, która powiedziała: „Janion, zwykle behalf at the Sejm, cultural commentator wypowiadająca się zwięźle i niemoralizują- Kazimiera Szczuka said: “Janion, usually ca, uważa obecnie za swój moralny obowiązek short on moralizing, now believes it is przywrócenie Żydom ich miejsca w historii her moral duty to restore to the Jews their Polski, odbudowanie marzenia o wolności, place in Polish history, to reconstruct the która została wywalczona podczas powstania dream of freedom that was won during the kościuszkowskiego oraz zdemaskowanie anty- Kosciuszko-led insurrection, and to expose semickich urojeń, które ciążyły nad polską the anti-Semitic delusions that have bur- kulturą co najmniej od początku XIX wieku”. dened Polish culture from at least the 1800s.”

34 LAUREACI NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ 2008-2012

2012 2012 Dr Jolanta Ambrosewicz-Jacobs, Dr. Jolanta Ambrosewicz-Jacobs, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Jagiellonian University, Kraków Wręczona na Festiwalu Kultury Presented at the Jewish Culture Festival, Żydowskiej 04.07.2012 Kraków, July 4, 2012

Dr Jolanta Ambrosewicz-Jacobs jest pier- Dr. Jolanta Ambrosewicz-Jacobs is the wszą dyrektorką Centrum Badań Holokaustu first director of the Center for Holocaust i adiunktem w Instytucie Europejskim Uni- Studies and a professor at the Institute of Eu- wersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Cen- ropean Studies at Jagiellonian University in trum Badań Holokaustu UJ powstało w 2008 Kraków. The Center for Holocaust Studies roku, jako pierwsza instytucja w randze was established in 2008 as the first universi- uniwersytetu, całkowicie poświęcona bada- ty-level body devoted solely to studying the niu Holokaustu. Badania naukowe centrum Holocaust. It conducts research as the basis stanowią podstawę jego zaangażowania w for public outreach and commemoration. dyskusję publiczną i działania upamiętnia- jące. Dzięki dr Ambrosewicz-Jacobs kurs o Dr. Ambrosewicz-Jacobs holds a Ph.D. in the Holokauście włączono do programu studiów humanities from Jagiellonian University. Her medycznych Collegium Medicum. academic honors have included a Pew Fel- lowship at the Center for the Study of Human Pani Ambrosewicz-Jacobs ma tytuł dok- Rights at Columbia University, a visiting fel- tora nauk humanistycznych Uniwersytetu lowship at Oxford and Cambridge Universi- Jagiellońskiego. Jest stypendystką Pew w ties, and a DAAD fellowship at the Memorial Centrum Praw Człowieka Uniwersytetu and Educational Site House of the Wannsee Columbia i DAAD w Domu Konferencji Conference. Dr. Ambrosewicz-Jacobs is the Wannsee w Berlinie. Prowadziła badania na author of Me-Us-Them. Ethnic Prejudices and Uniwersytecie w Oksfordzie i Cambridge. Alternative Methods of Education: The Case Jest autorką wielu publikacji, w tym “Me- of Poland (Kraków, 2003) and Tolerancja. Tol- Us-Them. Ethnic Prejudices and Alternative erance. How to Teach Ourselves and Others Methods of Education: The Case of Poland” (Kraków, 2003, 2004). Dr. Ambrosewicz-Ja- (Kraków, 2003), i „Tolerancja. Jak uczyć sie- cobs held a year-long fellowship (2011-12) bie i innych” (Kraków, 2003, 2004). W latach at the U.S. Holocaust Memorial Museum in 2011 – 2012, dr Ambrosewicz-Jacobs odbyła Washington, DC, where she investigated the roczne stypendium w Muzeum Holokaustu development of education about the Holo- w Waszyngtonie, gdzie prowadziła badania caust in comparative context and conducted porównawcze nad procesem edukacji o Ho- empirical studies on attitudes toward Jews and lokauście, a także badania doświadczalne nad the memory of the Jewish past. nastawieniem do Żydów oraz ich przeszłości. In commenting on POLIN Museum of the Zapytana o opinię na temat Muzeum Historii History of Polish Jews, Dr. Ambrosewicz- Żydów Polskich POLIN, dr Ambrosewicz-Ja- Jacobs remarked, “The Museum fills a gap cobs odpowiedziała - „Muzeum to wypełni of national remembrance that the nation des- lukę w zbiorowej pamięci, czego nasz naród perately needed.” bardzo potrzebuje.”

35 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD RECIPIENTS, 2008-2014

2011 2011 Magdalena (Magda) Magdalena (Magda) Grodzka-Gużkowska, 1925-2014 Grodzka-Gużkowska, 1925-2014 Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata Righteous Gentile Wręczona w Synagodze Nożyków w Presented at the Nożyk Synagogue, Warszawie 29.06.2011 Warsaw, June 29, 2011

Magdalena (Magda) Grodzka-Gużkowska, Magdalena (Magda) Grodzka-Gużkowska, z domu Rusinek, miała 15 lat kiedy w née Rusinek, was fifteen years old when she 1943 roku wstąpiła w struktury pols­ joined Warsaw’s anti-Nazi underground in kiego podziemia, walczącego z Nazistami. 1943. Working secretly with a network of Współpracując z innymi odważnymi Polka- other brave Poles led by Irena Sendler, she mi pod przywództwem Ireny Sendlerowej, began assisting with the rescue of Jewish uczestniczyła w ratowaniu żydowskich dzie­ children from the Warsaw Ghetto. ci z warszawskiego getta. One child she saved was five-year-old Jednym z uratowanych przez nią dzieci był Włodzio Berg. His parents managed to pięcioletni Włodzio Berg. Jego rodzicie remove him from the Ghetto and bring him zdołali wyprowadzić go z getta i ukryć u to an elderly Polish couple. When someone starszego polskiego małżeństwa. denounced the couple, Magda moved him Po tym jak ktoś zadenuncjował to an empty apartment and smuggled food ich na Gestapo, Magda umieściła to him every day, as well as crayons for Włodzia w pustym mieszkaniu i drawing. Eventually he was brought to a codziennie przynosiła mu jedzenie convent in Otwock and renamed William i kredki. Po jakimś czasie prze- Donat. After the war young William was niosła go do klasztoru w Otwocku, reunited with his parents, who had survived pod nazwiskiem William Donat. Po several concentration camps. They moved to wojnie młody William odnalazł rodziców, New York City, where William grew up and którzy przeżyli pobyt w kilku obozach kon- had a successful career in book publishing. centracyjnych. Wspólnie przenieśli się do When William discovered that his rescuer Nowego Jorku, gdzie William dorósł i zro- was still alive, he petitioned Yad Vashem to bił karierę w branży wydawniczej. Kiedy recognize Magda Grodzka-Gużkowska as a odkrył, że kobieta, która go ocaliła nadal Righteous Among The Nations, which it did żyje, wystąpił do instytutu Yad Vashem o in 2009. nadanie Magdzie Grodzkiej-Gużkowskiej ty- tułu Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata, Magda Grodzka-Gużkowska discovered late co nastąpiło w roku 2009. in life that she herself was Jewish, and until Magdalena her death she was a respected member of Grodzka-Gużkowska Po wielu latach Magda Grodzka-Gużkowska Warsaw’s Jewish community. In her Polish i William Donat odkryła, że sama jest Żydówką i w ostat- memoir, Lucky, she wrote: “I know that life nich latach życia była szanowaną członkinią is worth living if you help at least one family, warszawskiej gminy żydowskiej. W swoich one child. I have had that joy, that luck.” opublikowanych w Polsce wspomnieniach pt. „Szczęściara” napisała - „Wiem, że war- to przeżyć życie, jeśli pomoże się choć jednej rodzinie, jednemu dziecku – napisała. – Ja miałam to szczęście”.

36 LAUREACI NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ 2008-2014

2010 2010 Jego Ekscelencja Aleksander Hon. Aleksander Kwaśniewski, Kwaśniewski, President of the Republic of Poland Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w 1995-2005 latach 1995-2005 Presented at Dom Polski Restaurant, Wręczona w restauracji Dom Polski w Warsaw, June 30, 2010 Warszawie 30.06.2010 During his two terms as president of Poland Piastując stanowisko Prezydenta Rzeczypos­ (1995-2005) Aleksander Kwaśniewski was politej Polskiej przez dwie kadencje w latach a strong supporter of Poland’s Jewish revival. 1995-2005, Aleksander Kwaśniewski in- “We in Poland are now happy to witness a tensywnie wspierał proces odnowy kultury growing interest in Jewish culture, especially żydowskiej w Polsce. „Jesteśmy w Polsce among the younger generation,” he has ogromnie szczęśliwi obserwując rosnące observed. Although he ran his presidential zainteresowanie kulturą żydowską, zwłaszc- campaign under the slogan, “Let’s choose za wśród młodego pokolenia,” - stwierdził. the future,” he has understood the need to Mimo, że hasło jego kampanii prezydenckiej remember and honor the past: “Poland, brzmiało „Wybierzmy przyszłość”, doskonale mindful of our history, is building the future rozumiał wagę przeszłości - „Pomna swo- on foundations of dialogue and respect jej historii, Polska buduje swoją przyszłość among peoples.” na fundamentach z dialogu i poszanowania innych ludzi.” One of President Kwaśniewski’s most significant initiatives was Jedną z najbardziej znaczących inicjatyw support of POLIN Museum of the Prezydenta Kwaśniewskiego było wspar- History of Polish Jews. Under his cie udzielone Muzeum Historii Żydów direction the Museum was grant- Polskich POLIN. Dzięki niemu, muzeum ed the land in front of the Warsaw otrzymało ziemię pod budowę obok Pomni- Ghetto memorial and the funds to ka Bohaterów Getta oraz środki finansowe na launch its construction. rozpoczęcie budowy. A giant of a leader, an intellectual, and a Ten wielki lider, intelektualista i uznany na globally respected visionary, President świecie wizjoner był pierwszym prezyden- Kwaśniewski was the first president of Poland tem Polski, który oficjalnie przeprosił za to deliver an official acknowledgment for okrucieństwa Polaków wobec Żydów w the atrocities committed by Poles against czasie Drugiej Wojny Światowej. Zrobił to Jews during World War II. He did so at an w lipcu 2001 roku w trakcie międzynaro- international ceremony in July dowych obchodów 60-tej rocznicy pogromu 2001 marking the 60th anniversary 1 800 Żydów dokonanego przez ich polskich of the mass murder of 1,800 Jewish sąsiadów w miasteczku Jedwabne, na wscho- citizens by their Polish neighbors dzie Polski. Tad Taube określił to publiczne wystąpienie Prezydenta Kwaśniewskiego in the town of Jedwabne, in mianem „odważnego posunięcia o historyc- eastern Poland. Tad Taube praised znym znaczeniu, świadczącego o politycznej President Kwaśniewski’s public dojrzałości Polski - młodej demokracji statement as “a bold and historic będącej na najlepszej drodze do akceptacji move, signaling Poland’s political maturation swojej przeszłości związanej z Holokaustem.” as a democratic nation moving toward reconciliation with its Holocaust past.”

37 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD RECIPIENTS, 2008-2014

2009 2009 Jan Jagielski, Jan Jagielski, Kierownik działu dokumentacji zabytków Director, Historical Documentation Żydowskiego Instytutu Historycznego Department, Emanuel Ringelblum Jewish imienia Emanuela Ringelbluma Historical Institute Wręczona na Festiwalu Kultury Żydows- Presented at the Jewish Culture Festival, kiej w Krakowie 01.07.2009 Kraków, July 1, 2009

Kariera zawodowa Jana Jagielskiego up- Jan Jagielski has spent his professional ca- łynęła na konserwacji i katalogowaniu za- reer working to conserve and catalogue Jew- bytków kultury żydowskiej w Polsce. Jako ish monuments in Poland. As chief archivist kierownik działu dokumentacji zabytków at the Emanuel Ringelblum Jewish Historical w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Institute in Warsaw, he was the first in the Emanuela Ringelbluma, jako pierwszy w Communist era to begin documenting and Polsce - jeszcze w czasach komunizmu – roz- ultimately preserving his country’s Jewish począł proces dokumentacji i - w ostatecznym cemeteries and syngogues. Jan Jagielski is rozrachunku - ochrony żydowskich cmentarzy acknowledged as one of the top authorities i synagog. Jan Jagielski jest uznawany za on Poland’s Jewish monuments. jednego z najlepszych w Polsce specjalistów w dziedzinie zabytków żydowskich. The Emanuel Ringelblum Jewish Historical Institute is the world’s largest repository of Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Polish Jewish historical records, documents, Ringelbluma jest największą na świecie skarb- artifacts, and art. It is named to honor his- nicą dokumentów, nagrań, artefaktów i sztuki torian Emanuel Ringelblum, who organized stworzonej przez polskich Żydów. Nadano mu the Oneg Shabbat, a clandestine network of imię historyka Emanuela Ringelbluma, który writers, journalists, historians, and artists to zorganizował Oneg Shabbat – tajne koło pis- document Jewish life and death in the Ghet- arzy, dziennikarzy, historyków i artystów, to for use, they hoped, in postwar tribunals których zadaniem było zbieranie dokumentacji against the Nazis. Most of the documents na temat życia i śmierci Żydów w getcie. Mieli were later recovered and became the basis nadzieję wykorzystać ją po wojnie w procesach for the Institute’s most valuable collection. przeciwko Nazistom. Większość dokumentów The Institute is currently digitizing its entire została odtworzona po wojnie i stała się podsta­ collection, making it accessible online for a wą najbardziej wartościowej kolekcji Instytutu. global audience. Obecnie, Instytut jest w trakcie digitalizac- ji zbiorów, w celu udostępnienia ich online Jan Jagielski gained his remarkable exper- odbiorcom na całym świecie. tise during the Communist era, when, acting alone and solely in his personal capacity, he Swoją ogromną wiedzę Jan Jagielski zgro- started photographing neglected cemeteries madził w czasach komunizmu. Działając and ruined synagogues and collecting doc- na własną rękę, rozpoczął fotografowanie umentation on their former appearance and zapomnianych cmentarzy i zrujnowanych syn- agog oraz zbieranie dokumentacji na temat ich importance. Since the fall of Communism in poprzedniego wyglądu i znaczenia. Po upad- 1989, in collaboration with the City of War- ku komunizmu w 1989 roku, we współpracy z saw, he has produced important guides to Miastem Stołecznym Warszawą, przystąpił do Warsaw’s Jewish history. pisania niezwykle ważnych przewodników po żydowskiej historii Warszawy.

38 LAUREACI NAGRODY IM. IRENY SENDLEROWEJ 2008-2014

2008 2008 Janusz Makuch, Janusz Makuch, Dyrektor Festiwalu Kultury Żydowskiej Director, Jewish Culture Festival, w Krakowie Kraków Wręczona podczas Festiwalu Kultury Presented at the Jewish Culture Festival, Żydowskiej w Krakowie 04.07.2008 Kraków, July 4, 2008

Janusz Makuch, współzałożyciel i dyrektor Janusz Makuch, co-founder and director of Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie. the Jewish Culture Festival in Kraków, was Urodził się w Puławach w 1960 roku, stu- born in Puławy in 1960 and studied Polish diował filologię polską na Uniwersytecie philology at Kraków’s Jagiellonian Universi- Jagiellońskim w Krakowie. W 1988 roku ty. He and Krzysztof Gierat jointly organized razem z Krzysztofem Gieratem zorganizował the first Jewish Culture Festival in Kraków pierwszy Festiwal Kultury Żydowskiej w in 1988. That first festival, devoted to a cul- Krakowie. Miał on ogromne znaczenie sym- ture that had been sentenced to oblivion in boliczne w kraju, gdzie kultura żydowska Communist Poland, had enormous symbolic została skazana przez komunistyczne władze significance and has grown to become the na kompletne zapomnienie. Rozwinął się w largest Jewish culture festival in the world. największą tego typu imprezę na świecie. The Festival looks to the fu- Festiwal patrzy w przyszłość kultury ży- ture of Jewish culture while dowskiej, pozostając wiernym jej historii i remaining true to history and tradycji. Każdego lata, artyści i publiczność tradition. Each summer per- z obu Ameryk, Europy i Izraela zjeżdżają na formers and audiences from Kazimierz – żydowską dzielnicę Krakowa – North and South America, aby w ciągu dziesięciu dni tego kulturalnego Europe, and Israel flock to i edukacyjnego przedsięwzięcia celebrować Kazimierz, the Jewish dis- współczesną kulturę żydowską. Nawet 25 trict of Kraków, for ten days tysięcy gości uczestniczy co roku w setkach of cultural and educational events celebrating koncertów, warsztatów, wystaw, wykładów, contemporary Jewish culture. Audiences of pokazów filmów i spektakli. up to 30,000 delight in the hundreds of con- certs, workshops, exhibitions, lectures, film Zapytany o to, dlaczego poświęcił życie or- screenings, and theatrical productions. ganizacji Festiwalu Kultury Żydowskiej, Janusz Makuch odpowiedział pytaniem - Asked why he has dedicated his life to the „Skoro my – Polacy – uznajemy fundamen- Jewish Culture Festival, Janusz Makuch re- talny wkład, jaki mieli i nadal mają Żydzi w plied with his own question: “If we Poles ad- kulturę Polski i Europy oraz to, że byli i nadal mit that Jews made and continue to make fun- stanowią organiczną część polskiej historii i damental contributions to Polish and indeed kultury, to po Holokauście jesteśmy szczegól- European culture, and if they were and are nie zobowiązani do jej pielęgnacji. Jeśli nie an organic part of the Polish history and cul- my to kto? Jeśli nie tutaj, to gdzie? Jeśli nie ture, then after the Shoah we are especially teraz, to kiedy?” obliged to take this Jewish heritage into our care. If not us, then who? If not here, where? If not now, when?”

39 IRENA SENDLER MEMORIAL AWARD CEREMONY

Fundacja Taubego na rzecz Życia i Kultury Żydowskiej (The Taube Foundation for Jewish Life & Culture, TFJLC), powołana do życia w 2001 r., dokonuje inwestycji na cele dobroczynne przede wszystkim w Rejonie Zatoki San Francisco i w Polsce. TFJLC promuje żydowskość, mając na celu umocnienie społeczności żydowskiej i podtrzymanie kulturowego dziedzictwa. Fundacja działa na rzecz przyspieszenia reformy żydowskich instytucji, które bardzo często tracą łączność z ludźmi, którym służą. Fundacja pozyskuje również dodatkowych partnerów w celu zwiększenia efektywności podejmowanych działań dobroczynnych i aktywnie współpracuje zarówno z prywatnymi darczyńcami, jak i innymi fundacjami.

W 2003 roku Fundacja Taubego utworzyła Inicjatywę Dziedzictwa Żydowskiego w Polsce (Jewish Heritage Initiative in Poland, JHIP), która pielęgnuje odrodzenie życia żydowskiego w Polsce, promuje świadomość o tym odradzającym się życiu wśród Żydów i nie-Żydów, a także wspiera pozytywne zainteresowanie Polską i polskimi Żydami wśród Żydów na całym świecie. Działająca od 10 lat Inicjatywa wspiera kluczowe programy kulturalne, edukacyjne i społeczne, obejmujące działalność naukową i wydawniczą, działania z zakresu genealogii, turystyki, sztuki i mediów, żydowskiego piśmiennictwa oraz szkoleń liderów dla młodych dorosłych. Prowadząc biuro w Warszawie, JHIP spełnia zróżnicowane i złożone potrzeby kształtujących się na nowo żydowskich społeczności. Biuro w Warszawie prowadzi również program Jewish Heritage Tours Taubego, który łączy polską i żydowską diasporę z Polską.

Konsul honorowy Tad Taube Shana Penn Helise Lieberman Założyciel i Przewodniczący Dyrektor Wykonawcza Dyrektor Centrum Taubego w Polsce

The Taube Foundation for Jewish Life & Culture (TFJLC), established in 2001, makes philan- thropic investments in the U.S. (primarily in the San Francisco Bay Area), Poland, and Israel. TFJLC promotes Jewish Peoplehood in order to strengthen Jewish communities and sustain Jewish heritage. The Foundation seeks to advance the reform of Jewish institutions, which have often become disconnected from the people they serve. The Foundation is committed to collabo- rative giving for the greatest charitable impact and actively partners with individual donors and other foundations.

In 2003, the Taube Foundation established the Jewish Heritage Initiative in Poland to nurture the revival of Jewish life in Poland, further awareness of this resurgence among Jews and non-Jews, and foster positive interest in Poland and Polish Jews among Jews worldwide. The Initiative, active for more than a dozen years, supports key cultural, educational, and communal programs in academia and publishing, genealogy, heritage tourism, the arts and media, and Jewish literacy and leadership training for young adults. With an office in Warsaw, the JHIP strategically meets the diverse and complex needs of reemerging Jewish communities. The Warsaw office also oper- ates Taube Jewish Heritage Tours, which connects the Polish and Jewish Diaspora with Poland.

Honorary Consul Tad Taube Shana Penn Helise Lieberman Founder and Chairman Executive Director Warsaw Director

40 HOSTS GOSPODARZE

master of ceremonies mistrz ceremonii Waldemar Dąbrowski, Waldemar Dąbrowski, Director, Teatr Wielki – Dyrektor Teatru Wielkiego – Polish National Opera Opery Narodowej

film presentation* prezentacja filmu* Recognizing the Dotychczasowe Nagrody im. Irena Sendler Awards and in Ireny Sendlerowej oraz w hołdzie Memory of Dr. Jan Kulczyk pamięci Dr. Jana Kulczyka

award presentation wręczenie nagrody i uczczenie and commemoration pamięci dr. jana kulczyka Honorary Consul Tadeusz Taube, Konsul honorowy Tadeusz Taube, Chairman, Taube Philanthropies Przewodniczący Taube Philanthropies and oraz Shana Penn, Shana Penn, Executive Director, Dyrektor Wykonawcza Taube Philanthropies Taube Philanthropies

acceptance of award przyjęcie nagrody Kulczyk Family Rodzina Kulczyk

remarks wystąpienia Piotr Wiślicki, Piotr Wiślicki, Chairman, Association of the Przewodniczący Stowarzyszenia Jewish Historical Institute of Poland Żydowski Instytut Historyczny w Polsce Dr. Dariusz Stola, Director, POLIN Dr. Dariusz Stola, Dyrektor Muzeum Museum of The History of Polish Jews Historii Żydów Polskich POLIN

musical performance występ muzyczny Young Artists from Młodych artystów z Akademia Operowa Akademii Operowej

closing remarks podsumowanie Tad Taube and Tad Taube i Waldemar Dąbrowski Waldemar Dąbrowski

*Special thanks to Mary Skinner for use of excerpts from *Specjalne podziękowanie dla Mary Skinner za użyczenie her film “Irena Sendler: In the Name of Their Mothers” przez nią fragmentów jej filmu “ Irena Sendler: W imię ich irenasendlerfilm.com matek” irenasendlerfilm.com nagrodairenysendlerowej.pl

Żydowskie dzieci były w czasie wojny ukrywane wraz z polskimi dziećmi w klasztorze w Turkowicach, c. 1943

taubephilanthropies.org