Elmali (Antalya, Bati Toroslar) Kuzeygnde Lgkya Naplarinin JeolojgG
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
S.Ü. Müh.-Mim. Fak. Derg., c.23, s.2, 2008 J. Fac.Eng.Arch. Selcuk Univ., v.23, n.2, 2008 ELMALI (ANTALYA, BATI TOROSLAR) KUZEYGNDE LGKYA NAPLARININ JEOLOJGG Rahmi AKSOY, Süleyman AKSARI Selçuk Ü. Mühendislik – MimarlÍk Fakültesi, Jeoloji MühendisliÂi Bölümü, KONYA ÖZET: ÇalÍóma alanÍ, BatÍ Toroslar’da yer alan, Antalya iline baÂÍ ElmalÍ ilçesinin kuzeyinde HacÍyusuflar, BayÍndÍr, Çobanisa ve Gkizler köyleri arasÍÍ kapsar. Bölgede stratigrafi, litoloji ve yapÍsal özellikleri bakÍÍndan farklÍ kaya birimleri yer alÍr. Üst üste duran tektonik birimlerden oluóan bölgede BeydaÂlarÍ otoktonu ile Likya naplarÍna iliókin birimler izlenmektedir. Burada, bu tektonik istifin en altÍnda BeydaÂlarÍ otoktonuna ait neritik karbonatlardan yapÍÍ, Üst Kretase yaóÍ BeydaÂlarÍ formasyonu yer alÍr. Bunu kaba kÍÍntÍÍ kayaçlardan oluóan Kasaba formasyonu uyumsuz olarak örter. BeydaÂlarÍ otoktonu üzerinde tektonik dokanakla Likya naplarÍna ait birimler bulunur. Kendi içinde önemli ölçüde dilimlenmió olan Likya naplarÍ inceleme alanÍnda; Yeóilbarak napÍ, Alt nap, Ofiyolit napÍ ve Üst nap olmak üzere birbirleriyle tektonik dokanaklÍ dört tektonik birimden oluóur. Tektonik birimler ayrÍca kendi içlerinde de düóük açÍÍ bindirmelerle dilimlenmiótir. Likya naplarÍÍn, BeydaÂlarÍ otoktonu üzerine yerleómesi muhtemelen Erken Langiyen’de olmuótur. Birbirini izleyen bu tektonik hareketler bölgenin yapÍÍÍ karmaóÍk hale getirmiótir. Büyük ölçüde allokton birimlerin yerleómesinden sonra bölge bugünkü morfolojik görünümünü kazanmÍóÍr. Anahtar kelimeler: ElmalÍ, BeydaÂlarÍ otoktonu, Likya naplarÍ, Yeóilbarak napÍ, üzerleme The Geology Of The Lycian Nappes In The North Of ElmalÍ (Antalya, Western Taurides) ABSTRACT: The study area comprises the area between HacÍyusuflar, BayÍndÍr and Gkizler villages north of ElmalÍ (Antalya), Western Taurides, and includes different tectonic units with characteristic stratigraphic, lihologic and structural features. Field studies in the region have revealed two structurally distinct rock units namely the BeydaÂlarÍ autochthonous and the Lycian Nappes. The BeydaÂlarÍ autochthonous forming the base of the study area consists of the BeydaÂlarÍ and Kasaba formations. The upper Cretaceous BeydaÂlarÍ Formation consists of neritic limestone. It is unconformably overlain by the upper Burdigalian-lower Langhian Kasaba Formation composed of coarse grained sediments. The BeydaÂlarÍ autochthonous is tectonically overlain by the Lycian Nappes rock units. In the study area it is imbricated, and includes four main tectonic sheets, the Yeóilbarak Nappe, the Lower Nappe, the Ophiolite Nappe and the Upper Nappe. These tectonic units show internal imbrications along low angle thrusts. These allochthonous rock units were obducted and moved to south and southeast over the BeydaÂlarÍ autochthonous during the lower Langian time. These tectonic movements following each other caused complexities in the structure of the region. Mainly after the emplacement of these allochthonous units, the region has gained its present morphological appearance. Key Words: ElmalÍ, BeydaÂlarÍ Autochthonous, Lycian Nappes, Yeóilbarak Nappe, obduction GGk Gnceleme alanÍ, Antalya ilinin güneybatÍÍnda ElmalÍ ilçesinin 3 km kuzeyinde yer alÍr (kekil 1). Bölgede baóÍca 46 R. AKSOY, S. AKSARI Likya naplarÍna ve az miktarda BeydaÂlarÍ “Toros kireçtaóÍ ekseni” (Ricou ve diÂ., 1974), otoktonuna ait kaya birimleri yüzeylemektedir “Tetis yükseltisi” (Güvenç, 1981), “Toros (Poisson, 1968; Hayward, 1982; Poisson ve diÂ., karbonat platformu” (KoçyiÂit, 1981), 1983; Meóhur ve AkpÍnar, 1984; kenel ve diÂ., “Anadolu-Torid platformu” (kengör ve YÍlmaz, 1992). 1983), “GeyikdaÂÍ birliÂi” (Özgül, 1976), Son otuz-kÍrk yÍldÍr yapÍlan çalÍómalar “BeydaÂlarÍ zonu” (Woodcock ve Robertson, Teke YarÍmadasÍnda Likya naplarÍ ile 1977), “BeydaÂlarÍ masifi” (YÍlmaz ve diÂerleri, BeydaÂlarÍ otoktonu arasÍndaki iliókiyi ve bu 1981) olarak da tasvir edilmiótir. birimlerin stratigrafisini büyük ölçüde ortaya BeydaÂlarÍ otoktonu duraylÍ bir karbonat ³ÍkarmÍóÍr (Colin, 1962; Brunn ve diÂ., 1971; platformu çökellerinden oluóur ve doÂuya Gutnic ve diÂ., 1979; Önalan, 1979; Günay ve doÂru BatÍ Toroslar boyunca naplarÍn önünde diÂ., 1982; Erakman ve diÂ., 1982; DemirtaóÍ, ve gerisinde yer alÍr (kekil 1). ÇalÍóma alanÍnda 1983; kenel, 1986; YalçÍnkaya ver diÂ., 1986; BeydaÂlarÍ otoktonunun Mesozoyik-Tersiyer Ersoy, 1989; Robertson, 1993). Ancak, ElmalÍ zaman aralÍÂÍnda oluómuó birimleri kuzeyinde Likya naplarÍÍn jeolojisi ve yapÍÍ yüzeylemektedir (kekil 2). Bunlar, Üst Kretase hakkÍnda ayrÍntÍÍ veriler çok sÍÍrlÍÍr. yaóÍ neritik kireçtaólarÍndan oluóan BeydaÂlarÍ Gnceleme alanÍ, bölgedeki tektonostratigrafik formasyonu ve Üst Burdigaliyen-Alt Langiyen birimlerin iliókilerini ve yapÍlarÍÍ ortaya yaóÍ konglomera, kumtaóÍ ve çamurtaóÍ ³Íkarmak amacÍyla 1:25 000 ölçekte ardalanmasÍndan yapÍÍ Kasaba haritalanmÍóÍr. Bu yazÍ, bölgenin jeolojik ve formasyonundan oluómuótur. yapÍsal özelliklerini ve bunlardan elde edilen sonuçlarÍ içermektedir. BeydaÂlarÍ Formasyonu STRATGGRAFG Gnceleme alanÍÍn doÂusunda Karaköy, Gölova ve Bozhüyük çevresinde kalÍn Gnceleme alanÍnda yüzeyleyen kaya karbonatlardan yapÍÍ bir birim yüzeyler (kekil birimleri tektonostratigrafik olarak biri 3). Bu birim, Günay ve diÂerleri (1982) otokton diÂeri allokton konumlu iki farklÍ tarafÍndan BeydaÂlarÍ formasyonu olarak topluluktan oluómaktadÍr. Bu otokton ve adlandÍÍlmÍóÍr. allokton konumlu birimler uyumsuz olarak BeydaÂlarÍ formasyonu; alttan üste doÂru Kuvaterner yaóÍ birimler tarafÍndan monoton bir óekilde orta-kalÍn, yer yer ince örtülmektedir. Otokton birlik BeydaÂlarÍ tabakalÍ, gri-koyu gri, bej, krem, beyaz ve açÍk otoktonuna ait kaya birimlerinden, allokton kahve renkli kireçtaóÍ ve dolomitik birlik ise Likya naplarÍna ait kaya kireçtaólarÍndan oluómaktadÍr. Birimin birimlerinden oluómaktadÍr (kekil 2, 3). Likya inceleme alanÍnda tabanÍ görülmemektedir. naplarÍ bölgeye kuzeyden gelerek Gnceleme alanÍ dÍóÍnda kuzeyde, bu yerleómiólerdir (Poisson, 1968; Ersoy, 1990). Bu formasyonun Kasaba formasyonu tarafÍndan birimler tektonostratigrafik konumlarÍ uyumsuz olarak örtüldüÂü gözlenmektedir. itibariyle aóÂÍda kÍsaca tanÍÍlacaktÍr. Teke yarÍmadasÍnda oldukça genió alanlar kaplayan BeydaÂlarÍ formasyonunun yaóÍÍn BEYDA<LARI OTOKTONU önceki çalÍómalara baÂÍ olarak Liyas-Üst Kretase arasÍnda deÂótiÂi bilinmektedir GüneybatÍ Türkiye’de Teke YarÍmadasÍÍn (Colin, 1962; Pisoni, 1967; Poisson, 1977; güney ve iç kesimindeki kuzeydoÂu-güneybatÍ Önalan, 1979). kenel ve diÂ. (1989), ElmalÍ uzanÍmlÍ (kekil 1), platform tipi dolayÍnda yaptÍklarÍ çalÍómalarda birimin karbonatlardan yapÍÍ birim, BeydaÂlarÍ yaóÍÍn Senomaniyen-Maasrihtiyen olduÂunu otoktonu olarak tanÍmlanÍr (Colin, 1962; Brunn belirtmiólerdir. Buna göre, formasyonun yaóÍ ve diÂ., 1971,1973; Poisson, 1977; Marcoux, 1977; Üst Kretase olarak kabul edilmiótir. Önalan, 1979; kenel, 1984). BunlarÍn dÍóÍnda BeydaÂlarÍ otoktonu deÂóik isimler altÍnda Kasaba Formasyonu ElmalÍ (Antalya, BatÍ Toroslar) Kuzeyinde Likya NaplarÍÍn Jeolojisi 47 Bölgede Likya NaplarÍ birbirinden farklÍ Gnceleme alanÍnda Çobanisa ve Çukurelma pek çok tali tektonik birimlerden medyana köylerinin kuzeyinde küçük alanlarda yüzlek gelmektedir. Bu tektonik birimler Yeóilbarak veren formasyon (kekil 3), Rathur (1967), IÂÍr napÍ, Alt nap, Ofiyolit napÍ ve Üst nap’dan ve diÂ. (1979) ve Önalan (1979) tarafÍndan ibarettir (Graciansky, 1968, 1972; Poisson, 1977; adlandÍÍlmÍóÍr. Önalan, 1979; Erakman ve diÂ., 1982; YÍlmaz ve Kasaba formasyonu; baóÍca açÍk gri- Maxwell, 1982; kenel ve diÂ., 1986, 1987; kahverengimsi gri, yeóil-kirli sarÍ renkli, orta BölükbaóÍ, 1987; Konak ve diÂ., 1987) (kekil 2). boylanmalÍ, kalÍn tabakalÍ polijenik Bu tektonik birliklerin litolojik ve stratigrafik konglomera, kaba kumtaóÍ ve çamurtaóÍndan özellikleri ve içyapÍlarÍ aóÂÍda tanÍÍlacaktÍr. oluómaktadÍr. Çukurelma köyü kuzeyinde genellikle iri çakÍllÍ, çok kalÍn tabakalÍ konglomeralarla temsil edilen birim, Çobanisa köyü kuzeyinde ise ince-orta tabakalÍ, yeóilimsi renkli, yer yer serpiótirilmió çakÍllar YEkGLBARAK NAPI içeren kaba kumtaólarÍ ile karakteristiktir. Konglomeralar ile kumtaólarÍ içersinde ince Bölgede Likya NaplarÍ içinde süreklilik seviyeler halinde çamurtaólarÍ bulunur. Bu gösteren Tersiyer yaóÍ flió benzeri çökeller, litolojiler genelde ardalanmalÍ bir yapÍ kenel ve diÂ. (1994) tarafÍndan Yeóilbarak napÍ sunarlar. olarak adlandÍÍlmÍóÍr. Yeóilbarak napÍ KD- Kasaba formasyonun BeydaÂlarÍ GB uzanÍmlÍ iki birimden oluómuótur: ElmalÍ formasyonu ile olan sÍÍÍ uyumsuzdur. formasyonu ve Yavuz formasyonu (kekil 3). Uyumsuz dokanak iliókisi inceleme alanÍn ÍóÍnda kuzeyde izlenmektedir. Birimin ElmalÍ Formasyonu üzerine ise Yavuz formasyonu tektonik olarak gelmektedir. Formasyon içerisinde gastropod, Gnceleme alanÍÍn güneydoÂusu ile lamellibranó, mercan ve alg fosillerine Çukurelma arasÍnda mostra veren kumtaóÍ, rastlanÍlmaktadÍr. Formasyonun yaóÍ, kenel ve kiltaóÍ ve silttaóÍ ardalanmasÍndan yapÍÍ birim diÂ. (1989) ElmalÍ dolayÍnda yaptÍklarÍ ElmalÍ formasyonu olarak isimlendirilmiótir çalÍómalara göre Üst Burdigaliyen-Alt (Önalan, 1979). ElmalÍ formasyonunun en alt Langiyen’dir. kesiminde, ince tabakalÍ, planktonik foraminifer kapsayan kalkarenit ara katmanlÍ GKYA NAPLARI (ALLOKTON BGGMLER) kumtaóÍ, silttaóÍ, kiltaóÍ ve marn yer almaktadÍr. Klastikler üste doÂru süreksiz, GüneybatÍ Türkiye’de Menderes Masifi ile mercek geometrili konglomera ara seviyeli BeydaÂlarÍ otoktonu arasÍnda kalan jeolojik kumtaóÍ, silttaóÍ ve kiltaóÍ ardalanmasÍ ile ünite Likya NaplarÍ