Logo full color gradient on white background CMYK CMYK

C0/M50/Y100/K0

C0/M8/Y63/K0

C0/M30/Y100/K0

location C0/M50/Y100/K22 50 50 53.57

0 49.71 66.67 91.81 location

C0/M8/Y63/K0 C0/M50/Y100/K22

C0/M30/Y100/K0 C0/M50/Y100/K0 CZASOPISMO FACHOWE POLSKIEGOTrener ZWIĄZKU PIŁKI NOŻNEJ C0 - M100 - Y100 - K0 NR 1 (117) 2014 CMYK CMYK

ENGEL C0/M30/Y100/K0 C0/M54/Y72/K0

C0/M88/Y100/K33 C0/M100/Y100/K0

Trenerskie puzzle C0/M100/Y100/K34

location location sukcesu 53.57 30.84 65.85 31.82  6-7 75.44 91.81 0 62.58 86.55 100 location location

DUDA C0/M88/Y100/K33 C0/M100/Y100/K0 C0/M100/Y100/K0 C0/M30/Y100/K0 C0/M100/Y100/K34 Intelektualizacja C0/M54/Y72/K0 szkolenia piłkarzy nożnych  26-27 RAMIREZ Skauting personalny  30-31 MOSKAL Gra czwórką obrońców w linii  I-XII

Kasperczak Nie tacy Mali  4-5 W numerze

4 -5 Henryk Kasperczak Trener-selekcjoner reprezentacji Mali

NAUCZANIE – TRENOWANIE

6 -7 Jerzy Engel Trenerskie puzzle sukcesu

8 -13 Miłosz Stępiński Stefan Majewski Andrzej Strejlau Charakterystyka stosowanych systemów i ustawień

14 -19 Andrzej Zieliński Inteligentna Marek Słomkowski Atak pozycyjny – efektywność gra i skuteczność typowych rozwiązań

rzed nami rok 2014 – rok finałów mistrzostw świata, na który to turniej po raz kolejny 20 -22 Henryk Duda nie udało się zakwalifikować polskiej reprezentacji. Wielka szkoda, bo przecież gospodarzami Intelektualizacja nauczania P będą Brazylijczycy! Ale jednocześnie to wielkie zobowiązanie i oczekiwania przed kolejną porcją piłkarzy nożnych gier eliminacyjnych – tym razem w ramach eliminacji mistrzostw Europy. Z nowym Selekcjonerem – istotnym elementem „na pokładzie” – Adamem Nawałką. Panie Adamie chcemy grać we Francji w 2016 roku, efektywnego szkolenia prosimy o awans i moc pozytywnych emocji. W rok 2014 wchodzimy także z nowym Selekcjonerem-Polakiem, który objął w grudniu minionego roku zespół Mali - 43. reprezentację świata wg rankingu FIFA. Ten zaszczyt spotkał trenera Henryka Kasperczaka, który – jak pamiętamy – rywalizował do ostatniej chwili z Franciszkiem Smudą o możliwość przygotowania reprezentacji Polski do EURO 2012. Po niekorzystnym dla Niego rozstrzygnięciu zajął się m.in. aktywną działalnością w Stowarzyszeniu Trenerów Piłki Nożnej (gdzie jest Prezesem Zarządu). I oto po krótkim odpoczynku Henryk Kasperczak powraca na swój ulubiony kontynent afrykański z zadaniem powalczenia o Puchar Afryki. Trzymamy kciuki Panie Henryku! W pierwszym tegorocznym numerze „Trenera” celowo staraliśmy się w wielu tekstach zaakcentować wartości intelektualne, jakie powinny wspierać piłkarzy nożnych w przebiegu ich karier. Bądź co bądź mecz piłki nożnej to „inteligentna gra”. A na jej końcowy wynik ma wpływ postawa i aktywność „kilkudziesięciu aktorów tego widowiska”, że wymienię nie tylko głównych bohaterów (kilkudziesięciu piłkarzy), ale także całe sztaby trenerskie, grupy sędziowskie (które na poziomie mistrzostw świata liczą już 6 osób) oraz liczne osoby wspierająco-decyzyjne, które tworzą grupę działaczy. To dość skomplikowany układ relacji interpersonalnych i bez kompetencji umysłowych, trudno jest we współczesnym futbolu sięgnąć po sukces. Trener Kazimierz Moskal, autor wkładki szkoleniowej, wielokrotnie wspominał, jak istotne znaczenie dla opanowania gry w defensywie i ofensywie w systemie 1-4-4-2 przez Wisłę Kraków, miały systematyczne (przed każdym treningiem!) mini-wykłady trenera H. Kasperczaka. Trener Kasperczak dobrze wiedział, że jak zawodnik nie zrozumie o co chodzi w tym nowym wówczas I–XII WKŁADKA systemie gry, to nie będzie dobrze funkcjonował na boisku np. w fazie obrony strefowej. METODYCZNO Jest tekst naszego hiszpańskiego Autora – Fernando Ramireza. Temat niby klasyczny -SZKOLENIOWA nr 51 – skauting personalny. Ale jednocześnie ten akcent na „głębię obserwacyjną”, na poszukiwanie Kazimierz Moskal tego czegoś, co może stanowić o wartości konkretnego piłkarza. Na inteligentną prognozę możliwości Gra czwórką rozwojowych. A nie jest to łatwe bez swoistych kompetencji selekcyjnych – o czym tak boleśnie obrońców w linii przekonali się np. Koledzy z Legii Warszawa, rezygnując z 19-letniego Roberta Lewandowskiego. – współpraca i doskonalenie Może trzeba częściej sięgać po doświadczenia edukacyjne, jakie także polska myśl szkoleniowa wytworzyła w postaci wielu monografii czy podręczników? (patrz przeglądowy tekst profesora Henryka Dudy). Może trzeba inspirująco i celowo dobierać różnorakie gry treningowe? I stosować je od najmłodszych lat, ale także o nich z zawodnikami rozmawiać i dyskutować, szukając lepszych, 24 -29 Raport techniczny UEFA bardziej skutecznych rozwiązań. Mistrzostwa Europy U-19 Przygotowanie teoretyczne ma wiele form i rozwiązań. Warto po nie sięgać, bo inteligentny piłkarz na Litwie tworzy niepowtarzalne rozwiązania, kreuje grę i stwarza tym samym większe szanse na sukces. A o sukces nam wszystkim chodzi – prawda? 30 -31 Fernando Ramirez Skauting personalny – obserwacja, ocena, wybór

32 -35 Adam Kucharczyk Redaktor naczelny „Trenera” Cardiff City Football Club Dariusz Śledziewski – sprawozdanie ze stażu

Logo full color gradient on white background CMYK CMYK

C0/M50/Y100/K0

C0/M8/Y63/K0

C0/M30/Y100/K0 ul. Bitwy Warszawskiej 1920 r. 7 Zespół wydawniczy Kazimierz Doktór Skład graficzny

location C0/M50/Y100/K22 50 50 53.57

0 49.71 66.67 91.81 location 02-366 Warszawa Dariusz Śledziewski Jerzy Engel Piotr Przychodzeń

C0/M8/Y63/K0 C0/M50/Y100/K22

C0/M30/Y100/K0 C0/M50/Y100/K0 TrenerC0 - M100 - Y100 - K0 tel. +48 (22) 55 12 300 (redaktor naczelny) Adam Kucharczyk CMYK CMYK

C0/M30/Y100/K0 C0/M54/Y72/K0 Wydawca:  C0/M88/Y100/K33 C0/M100/Y100/K0 fax +48 (22) 55 12 240 Adam Sławczyk Piotr Maranda Foto C0/M100/Y100/K34

location location Polski Związek P53.57 iłki No30.84 ż65.85 31.82nej e-mail: [email protected] (sekretarz redakcji) Archiwum, Cyfrasport 75.44 91.81 0 62.58 86.55 100 location location

C0/M88/Y100/K33 C0/M100/Y100/K0 C0/M100/Y100/K0

C0/M30/Y100/K0 C0/M100/Y100/K34 C0/M54/Y72/K0

Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 3

Sp14_TIEMPO_SP_PL_PZPN.indd 1 14-02-13 11:35 Polacy w Afryce Henryk Kasperczak selekcjonerem reprezentacji Mali

Nasz eksportowy szkoleniowiec Henryk Kasperczak podpisał 30 grudnia 2013 roku kontrakt nach 2001/2002 i 2002/2003 Puchar Pol- Henryk Kasperczak Zdaniem Henryka Kasperczaka: ski, w sezonie 2002/2003 1/8 finału Pucharu zimą na prowadzenie reprezentacji narodowej Mali. To aktualnie w rankingu FIFA (styczeń 2014), UEFA, w roku 2002 tytuł trenera roku w ple- biscycie „Piłki Nożnej”. Passę sukcesów Ka- 43. drużyna świata. Podstawowym zadaniem trenera Kasperczaka jest udany występ w Pucharze Perspektywy pracy sperczaka i Wisły Kraków przerwał konflikt z reprezentacją Mali z prezesem klubu, co skończyło się w grud- Narodów Afryki (PNA), którego finałowy turniej zaplanowany jest na 2015 rok w Maroku. niu 2004 roku dymisją i zmianą na stanowi- W piłce nożnej wszystko trzeba robić krok sku pierwszego trenera. po kroku. Reprezentacja Mali od moich cza- W 2006 roku jeszcze raz przyjął ofertę sów (lata 2002-2003) zrobiła spore postępy. pracy w Afryce, tym razem jako selekcjoner W latach 2012 i 2013 w Pucharze Narodów reprezentacji Senegalu. W 2008 roku po po- Afryki zajmowała trzecie miejsca. To druży- wrocie do Polski został trenerem Górnika na o dużym potencjale. Swoista mieszan- Zabrze, z którym rozstał się w czerwcu 2009 ka młodych utalentowanych zawodników roku po spadku tego zespołu do niższej ligi. z doświadczonymi, takim jak Seydou Ke- Wiosną 2010 roku powrócił do krakowskiej ita. Jeśli wszystko pójdzie dobrze, to po- Wisły, z którą zdobył wicemistrzostwo Pol- rozmawiamy z prezesem federacji Mali ski. Jednak po odpadnięciu w eliminacjach o Mundialu 2018. Pucharu UEFA z Karabachem Agdam po- dał się w sierpniu do dymisji. W listopadzie 2010 roku, śladem wielu polskich trene- tach jego piłkarze zdobyli Puchar Francji. rów, pojechał do Grecji (AO Kawala – pierw- W latach 1984-1993 pracował w pierwszo- sza liga), by w marcu 2011 roku powrócić ligowych klubach Francji: AS Saint-Etienne, do kraju. W międzyczasie (rok 2009) starał RC Strassburg, RC Paris (finalista Pucha- się o stanowisko selekcjonera Reprezenta- ru Francji), FC Montpellier Herault S.C. cji Polski, ale Prezes i Zarząd PZPN postawi- (1/4 finału Pucharu Francji). W 1991 roku li (październik 2009 r.) na Franciszka Smudę. otrzymał zaszczytny tytuł Trenera Roku W latach 2011-2013 trener Henryk Ka- wg „France Football”. W następnych latach sperczak nie prowadził drużyny piłkarskiej, trenował piłkarzy OSC Lille. W 1993 roku pełnił funkcję Prezesa Stowarzyszenia Tre-

wyjechał do pracy trenerskiej w Afryce, nerów Piłki Nożnej w Polsce, czyli postawił przyjmując propozycję selekcjonera repre- na pracę organizacyjną dla dobra naszego

zentacji Wybrzeża Kości Słoniowej (zdobył środowiska trenerskiego. trzecie miejsce w Pucharze Narodów Afryki – 1994 r.). W tym samym roku został selek- Henryk Kasperczak cjonerem reprezentacji Tunezji i dyrekto- W opinii miejscowych” działaczy (prezesem eprezentacja Mali już dwu- Eliminacje PNA rozpoczynają się latem rem technicznym w tamtejszej federacji na- krotnie stawała na podium we wrześniu br., a debiut w nowej roli prze- rodowej. Z reprezentacją Tunezji uczestni- Malijskiej Federacji Piłki Nożnej jest Diarra PNA – w latach 2012 i 2013 widziany jest na dzień 5 marca w wyjazdo- czył w IO w Atlancie w 1996 roku – poraż- i zajmowała w tych rozgryw- wym meczu przeciwko Senegalowi. ki z Portugalią i USA, remis z Argentyną. Boubacar) nadszedł czas na „krok do przodu”, kach trzecie miejsca. W opi- Przypomnijmy sobie w skrócie sylwetkę Na mundialu we Francji (1998) Henryk Ka- Rnii miejscowych działaczy (prezesem Ma- trenera Henryka Kasperczaka. sperczak prowadził Tunezję w dwóch me- czyli udział w finale Pucharu Narodów Afryki lijskiej Federacji Piłki Nożnej jest Diarra Bo- Henryk KASPERCZAK urodził się 10 lip- czach: porażki z Anglią 0:2 i Kolumbią 0:1 ubacar) nadszedł czas na „krok do przo- ca 1946 r. w Zabrzu, mieście wielkich sukce- skłoniły Go do złożenia rezygnacji. du”, czyli udział w wielkim finale tych roz- sów słynnego klubu Górnika Zabrze. Ukoń- W 1998 roku wrócił do pracy klubo- grywek. Trener Kasperczak podjął się tego czył studia w warszawskiej AWF, otrzymu- wej we Francji i podjął pracę w S.C. Bastia zadania, a w przypadku jego osiągnięcia jąc dyplomy magistra wychowania fizycz- (I liga), a następnym roku przyjął ofertę klu- Zakres działalności bardzo prawdopodobne jest przedłuże- nego (promotorem jego pracy był prof. bu Al.-Wasl S.C. Dubaj (Zjednoczone Emira- Stowarzyszenia Trenerów nie kontraktu aż do roku 2018 roku, czyli Henryk Sozański) i trenera II klasy, po kursie ty Arabskie). W 2000 roku został selekcjo- Piłki Nożnej w Polsce do turnieju finałowego MŚ w Rosji. specjalizacji piłki nożnej kierowanej przez nerem reprezentacji Maroka, a następnie doc. Jerzego Talagę. wyjechał do Chin, gdzie trenował ligową W planie działalności odpowiednie miejsce Wychowanek Stali Zabrze swoją pro- S.C. Chenyang. W 2001 roku wrócił do Afry- znajduje współpraca z Komisjami i Zespołami fesjonalną karierę zawodniczą rozpoczął ki i został selekcjonerem reprezentacji Mali, PZPN blisko związanymi z działalnością STPN, Wynagrodzenia polskich trenerów w Stali Mielec, z którą zdobył dwa tytuły mi- z którą w Pucharze Narodów Afryki zajął np. z Komisjami Licencyjnymi PZPN i WZPN pracujących w klubach niższych strza Polski. Następnie przeniósł się do Le- czwarte miejsce. W tym samym roku wrócił (sprawy zatrudniania i zwolnień z pracy tre- klas oraz z dziećmi i młodzieżą gii Warszawa, a stąd wyjechał do Francji, do Polski i przyjął ofertę Wisły Kraków. nerów, respektowania dyplomów odpowia- do FC Metz (pierwsza liga). Największe jed- Dwa kolejne lata pracy trenerskiej dającym przepisom państwowym i przepi- To kolejny trudny problem. Mamy wielu wy- nak sukcesy osiągnął jako 73-krotny re- to czas niesamowitych sukcesów trene- som FIFA, UEFA oraz PZPN). Chcemy nawią-

kształconych, przeważnie młodych trene- prezentant Polski (brązowy medal MŚ-74, ra Kasperczaka. Z Wisłą Kraków zdomino- zać ścisłą współpracę z partnerami wspierają- rów, którzy nie podejmują pracy w zawo- srebrny medal Igrzysk Olimpijskich, Mont- wał polską ligę. W sezonach 2002/2003 cymi materialnie PZPN np. z firmą Sport Five

dzie, ponieważ nie są w stanie utrzymać real 1976). W 1976 roku został Piłkarzem i 2003/2004 tytuły mistrza Polski, w sezo- oraz Ekstraklasą w celu wspólnego działania za te pieniądze siebie i rodziny. W ich miej- Roku. Jest członkiem Klubu Wybitnego w sprawie stażów trenerskich zagranicznych sce zbyt często specyficzną pracę z dziećmi Reprezentanta PZPN. i krajowych. Zarząd STPN zajmie się opraco- i młodzieżą, podejmują pasjonaci, którzy W kolejnych latach przyszły sukcesy Wychowanek” Stali Zabrze swoją waniem wzorcowego kontraktu pracy dla nie posiadają odpowiedniego przygotowa- związane z karierą trenerską. Jej podsta- trenerów, zastosowaniem nowoczesnych nia fachowego. Pracują zazwyczaj na kilku wą były kolejne kompetencje zawodowe: profesjonalną karierę zawodniczą rozpoczął technologii elektronicznych w pracy zawodo- etatach i traktują te zajęcie jako źródło do- dyplom DEPF (zawodowego trenera piłki wej trenera, udostępnieniem zagranicznych datkowych zarobków. Będziemy w tej spra- nożnej Francuskiej Federacji Piłki Nożnej), w Stali Mielec, z która zdobył dwa tytuły materiałów doszkoleniowych. Oczywiście wie interweniować w Ministerstwie Sportu a następnie licencja trenera UEFA PRO. są to tylko wybrane problemy i zagadnienia i Turystyki, a także w Polskim Związku Piłki Pracę w zawodzie trenera Henryk Ka- mistrza Polski do wykonania, które mogą pomóc polskim Nożnej. sperczak rozpoczął w 1979 roku we Fran- Henryk Kasperczak trenerom piłki nożnej. cji w I-ligowym FC Metz, gdzie po pięciu la- w roli działacza k a s p ercz

4 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 5 Nauczanie – trenowanie Jerzy Engel Trenerskie puzzle sukcesu

Podczas jednej z konferencji prasowych po meczu Chelsea Londyn, trener Jose Mourinho Finały mistrzostw Europy 2012 przy- niosły już zupełnie nowe „słowa-klucze“. powiedział, że „skoro dzisiaj każde dziecko na świecie wie jakim systemem grają poszczególne Trener mistrzów Europy, Vicente del Bo- sque, za jedno z nich uznał słowo „inicja- drużyny, i jak w trakcie meczu zmieniają się ich ustawienia, to menedżer zespołu musi się znać tywa“. Co to jest inicjatywa w obronie na tysiącu innych ważnych elementech, tworzących taktykę gry drużyny. Wszystko po to, i w ataku? Najprościej można powiedzieć, że w obronie jest to doprowadzenie by doprowadzić klub i prowadzonych przez siebie piłkarzy do sukcesu.“ do odzyskania piłki w strefie, w której ze- spół chce ją odebrać przeciwnikowi i robi to w sposób przygotowany, wytrenowa- a wypowiedź nie jest nowym ny i dokładnie tam, gdzie zamierzał roz- spojrzeniem na pracę trener- Jerzy Engel począć fazę ataku. ską, ale oddaje dokładnie jak Były selekcjoner Znaczy to, że narzucając swój spo- szeroki jest dzisiaj zakres wie- reprezentacji sób bronienia doprowadzamy do tego, dzy i umiejętności, które musi Polski że zmuszamy przeciwnika aby prowadził Tposiadać szkoleniowiec biorący się za pro- grę w taki sposób, jaki my sobie tego ży- wadzenie zespołów najwyższej klasy. Jesz- czymy. To szalenie ważny i trudny ele- cze do niedawna słuchając wykładów ment szkoleniowy, często niedoceniany na konferencjach trenerskich w Europie ją się piłkarze po stracie piłki lub po jej od- w naszych klubach. Ale wystarczy zagrać i na świecie, wyłapywaliśmy różne nowin- zyskaniu jest imponująca, co prócz sposó- z zespołami hiszpańskimi, aby zrozumieć ki techniczno-taktyczne wplatając je póź- bu gry daje również wyznacznik selekcyj- co to oznacza. Nasi piłkarze, którzy gra- niej do swojej pracy z zespołem. Dzisiaj, ny, jakich zawodników potrzebujemy dzi- li mecz towarzyski z Hiszpanią w ramach zgodnie z tym co powiedział Jose Mourin- siaj w zespołach. Tak więc „przeniesienie“ przygotowań do finałów mistrzostw Eu- Fernando Torres ho, koncentrujemy się na zupełnie innych przyjęło się natychmiast i zespoły musiały ropy 2012 podkreślali, że odebrać piłkę i Gainluigi Buffon tematach (szczegółach). nauczyć się błyskawicznej zmiany ustawie- Hiszpanom jest niezmiernie trudno. Ale w pojedynku Finały Mistrzostw Europy 2008 przynio- nia i poruszania się w momencie, kiedy pił- rzeczywisty problem zaczyna się wte- sły dwa kluczowe terminy, jakie w podsu- ka zmieniała „właściciela“. dy, gdy piłkę już się odbierze i jest ona mowaniach po turnieju podkreślali obser- w naszym posiadaniu. Hiszpanie tak agre- nie i w ataku w sposób charakterystyczny towaniem motorycznym, realizowanej watorzy z UEFA Technical Team. Pierwsze to sywnie natychmiast dążą do jej odzyska- tylko dla siebie. Gdyby chcieć podłożyć z ogromnym entuzjazmem i na podło- „utrzymywanie się przy piłce“, zgodnie z za- nia, że nie sposób jest poprowadzić prze- pod wymienione powyżej słowa treść żu przygotowania psychicznego piłkarzy. sadą jaką lubił wypowiadać Kazimierz Gór- ciwko nim grę, jeśli oczywiście dobrze się treningową, która z kolei ma się przeło- To są składowe codziennej, ciężkiej ski – „jeśli my mamy piłkę, a nie przeciwnik, do takiego agresywnego sposobu gry ze- żyć na wyniki osiągane w meczach, rysu- pracy charakteryzujące przygotowanie to nic nam nie grozi“. Na stadionach Austrii społu hiszpańskiego nie przygotuje. Wy- je się nam ogrom pracy techniczno-tak- Robert trenera do pracy na określonym pozio- i Szwajcarii w 2008 roku wszyscy zachwyca- starczy spojrzeć na statystyki, aby stwier- tycznej popartej nienagannym przygo- Lewandowski mie rywalizacji. Oczywiście mówimy tu li się zespołem hiszpańskim, który potrafił dzić jak mało bramek traci reprezentacja na treningu o najwyższym poziomie kunsztu szkole- wymienić prawie sześćset podań w meczu Hiszpanii i zrozumieć wagę tematu pod- niowego, ale jest to poziom, do którego i w takim stylu zdobyć mistrzostwo Europy. noszonego przez jej trenera. należy dążyć i czy chcemy czy nie, nasi Natychmiast zaabsorbowali ten sposób O ile inicjatywa w obronie jest egza- piłkarze na tym poziomie będą musieli gry inni trenerzy, starając się przenieść na minem dyscypliny zespołu i realizowa- rywalizować. Nie ma innej drogi postępu. własny grunt, to czego Hiszpanie uczą się nia przez piłkarzy założeń i wytycznych Dlatego często patrząc na nieporadność od kolebki. Efekt był taki, że podczas mi- trenera, to inicjatywa w grze ofensyw- naszych drużyn klubowych czy reprezen- strzostw Europy 2012 już jedenastu spo- nej jest już zdecydowanie bardziej złożo- tacji grających na poziomie międzynaro- śród szesnastu finalistów wymieniało po- nym tematem. Prowadzenie gry i dopro- dowym, nie zdajemy sobie sprawy co leży nad pięćset podań w trakcie meczu (Hisz- wadzanie do sytuacji bramkowych wy- u podłoża tak słabych występów i widocz- panie wymienili ich już ponad dziewięc- maga skoordynowania i dopracowania nego nieprzygotowania zespołów do gry set w meczu przeciwko Irlandii!). Taki spo- znacznie większej liczby elementów skła- na takim poziomie. Indywidualnie, kry- sób gry przestał się podobać kibicom, dowych z obszaru przygotowania moto- tycznymi ocenami pomeczowymi „płacą“ bo tak grających Hiszpanów zaczęto wy- rycznego, technicznego czy taktycznego. za porażki najczęściej poszczególni piłka- gwizdywać, i mimo ich łatwego zwycię- Przygotowanie różnych sposobów pro- rzy – ale czy na pewno cała odpowiedzial- stwa nikomu się taki nudnawy i usypiający wadzenia ataku szybkiego oraz wielu wa- ność leży wyłącznie po ich stronie? sposób gry nie podobał. riantów ataku pozycyjnego nie jest spra- Zbyt wielu trenerów, szczególnie tych, Ciekawie podsumował ten trend szko- wą łatwą, o czym najlepiej wiedzą szko- którzy szybko osiągną niezły wynik szko- leniowiec reprezentacji Niemiec Joahim leniowcy prowadzący zespoły. Dlatego leniowy lub zaczynają pracować zbyt Loew, który stwierdził, że „jego zespół zde- inicjatywa zawiera w sobie bardzo wiele szybko na najwyższym poziomie zawo- cydowanie za bardzo wziął sobie do ser- elementów, które nie są uniwersalne, ale dowym, przestaje się doszkalać i czerpie ca utrzymywanie się przy piłce, zamiast są wręcz specyficzne dla warsztatu każ- inspiracje tylko z tej wiedzy i doświad-

pędzić jak najkrótszą drogą do bramki, dego szkoleniowca. Są one odwiercie- czeń, które już posiada. Zaczyna się wpa- co zawsze leżało w charakterze piłkarzy dleniem filozofii gry trenera przekładanej dać w rutynę szkoleniową, która zabi-

niemieckich.“ Tak więc jeden z trendów jaki na pracę zespołu i świadectwem grubo- ja postęp i trener zaczyna pracować dzi- wdrażano po finałach mistrzostw Europy ści zapisanych stron w trenerskim „play- siaj tak, jak pracował wczoraj, co niestety w 2008 roku nie dla wszystkich okazał się book’u“. rzadko przynosi pozytywne efekty. Dla- „Utrzymywanie” się przy piłce“ jest zgodne zbawienny. Drugim słowem kluczem jest słowo tego podaję tylko te cztery „słowa-klu- Drugimm słowem kluczem po mistrzo- „dominacja“. Obu słów nie da się od sie- z zasadą, jaką lubił wypowiadać cze“ do przemyśleń dla Nas, Szkoleniow- stwach Europy 2008 było słowo „przenie- bie odseparować. Zespół, który będzie ców, bo każdy z wyżej wymienionych sienie“. Zespoły błyskawicznie przechodzi- umiał przejąć inicjatywę w trakcie gry Kazimierz Górski :– „Jeśli my mamy piłkę, problemów to oddzielny, wielki dział na- ły z fazy atakowania do obrony i z obrony prędzej czy później zdominuje przeciw- szej codziennej pracy. A przecież tych te- do ataku, zmieniając przy tym ustawienie Cristiano Ronaldo nika, a dominując na boisku będzie pro- a nie przeciwnik, to nic nam nie grozi“. matów jest znacznie więcej, ale o tym i sposób gry. Szybość z jaką przemieszcza- w akcji wadził wszystkie swoje działania w obro- może już innym razem... e n gel

6 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 7 Nauczanie – trenowanie

Charakterystyka stosowanych systemów i ustawień Obserwacje zespołów prezentujących najwyższy poziom sportowy, zarówno W systemie 1-4-4-2” tzw. diament/romb reprezentacji narodowych podczas mistrzostw świata i Europy, jak i najlepszych drużyn jest bardzo popularnym ustawieniem, klubowych występujących w Lidze Mistrzów, wskazują, że aktualnie najbardziej choć dużo częściej stosowanym w działaniach popularnymi systemami gry są 1-4-4-2 i 1-4-3-3 w różnych modyfikacjach. ofensywnych niż defensywnych

Miłosz Stępiński Stefan Majewski spół łączy niewidzialna nić, a ruch jedne- ma liniami czteroosobowych formacji Andrzej Strejlau go pociąga za sobą adekwatny ruch po- pomocy i obrony (ryc. 3). zostałych zawodników. System 1-4-4-2 System 1-4-4-2 W praktyce dostrzegalne są dwie od- w „diamencie” i jego modyfikacje miany „linii” – tzw. szeroka i wąska. W mo- Tzw. diament/romb jest bardzo po- System 1-4-4-2 uznawany jest za usta- delu „szerokim” boczni pomocnicy usta- pularnym ustawieniem, choć dużo czę- wienie bardzo elastyczne. Ustawienia wiają się blisko linii bocznych boiska. ściej stosowanym w działaniach ofen- w obrębie systemu 1-4-4-2 można po- W odmianie „wąskiej” natomiast funk- sywnych niż defensywnych. Przed linią dzielić na dwie grupy: cjonują zdecydowanie bliżej środka pola obrony występuje czwórka pomocni- - z jednym cofniętym środkowym po- (ryc. 2). Formę „wąskiej linii” stosuje się ków – dwaj boczni oraz dwaj środkowi mocnikiem – tzw. szóstką (1-4-4-2 w „dia- chcąc maksymalnie zagęścić środek pola ustawieni na różnej wysokości pola gry mencie”, 1-4-4-2 w kształcie litery „T”), i skłonić przeciwnika do gry bokami. („pod sobą”). Rozmieszczenie pomocni- - z dwoma cofniętymi środkowymi ków na boisku przypomina „romb” lub pomocnikami (1-4-4-2 w liniach, 1-4-4-2 System 1-4-4-2 tytułowy „diament”. Jeden ze środko- w „półksiężycu”). w modyfikacji 1-4-4-1-1 wych pomocników pełni rolę cofniętego Jest to jedno z najbardziej powszech- Obecnie coraz częściej obserwuje się (tzw. „6”), którego zadaniem jest zabez- nych ustawień, można nawet powie- ustawienie, w którym jeden z dwójki na- pieczeniem środka pola gry (w defen- dzieć, że obecnie uchodzi już za klasycz- pastników zarówno w grze ofensywnej, sywie) przed czwórką obrońców. Drugi ne. Wszystkie formacje: obrony, pomocy jak i defensywnej ustawia się nieco ni- ze środkowych pomocników ustawiony i ataku są ustawione w charakterystycz- żej (ryc. 3). W grze defensywnej uzysku- jest wyżej pod napastnikami. W prakty- ne trzy linie oddalone od siebie o kilka- je się dzięki temu zagęszczenie środka ce w tej odmianie 1-4-4-2 stosuje się dwa naście metrów (ryc. 1). W defensywie za- pola natomiast w ofensywie tzw. „pod- warianty „diamentu” - tzw. wąski - boczni wodnicy wszystkich formacji przesuwają wieszony / wycofany” napastnik ope- pomocnicy ustawiają się blisko linii bocz- się w synchronizowany sposób w kierun- ruje między formacją pomocy i obrony nych boiska (ryc. 4) i szeroki, gdzie funk- ku piłki, zachowując przy tym odpowied- Miłosz Stepiński, przeciwnika. Ta modyfikacja nosi nazwę cjonują oni zdecydowanie bliżej środka nie odległości od partnerów z formacji asystent 1-4-4-1-1 i w odróżnieniu od 1-4-3-3 pola (ryc. 5). Wąski diament, podobnie Rycina 1. i reszty zespołu. Patrząc z zewnątrz moż- trenera U-21 obaj napastnicy mimo, że ustawieni „pod jak „wąska linia” ma za zadanie zagęsz- na odnieść słuszne wrażenie, że cały ze- Marcina Dorny sobą” znajdują się wyraźnie przed dwo- czenie środka pola.

Rycina 2. Rycina 4.

Rycina 3. Rycina 5. ki, Strejlau Majew s ki, Stępiń s ki,

8 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 9

Nauczanie – trenowanie System 1-4-4-2 w układzie Stefan Majewski W ostatnich” latach, za sprawą trenerów „odwróconej litery T” i Robert Odwrócona litera „T” (ryc. 6) jest usta- Lewandowski włoskich, świat poznał nowe ustawienie wieniem stosowanym obecnie bardzo podczas zajęć rzadko. Podstawę litery „T” stanowi cof- trenimgowych w obrębie systemu gry 1-4-4-2 nięty środkowy pomocnik. Przed nim znajduje się trójka pomocników usta- – mianowicie układ 1-4-3-1-2 wionych na jednej wysokości oraz usytu- owana przed nimi para napastników. Ta- kie zajęcie pozycji jest zaliczane do tzw. układów symetrycznych, gdzie zarówno cje gry drużyn tak grających wskazują, w ataku jak i w obronie występuje nomi- że wyznacznikiem może być charakte- nalnie po pięciu zawodników. rystyka zawodnika ustawionego między napastnikami a pomocnikami. W zależ- System 1-4-4-2 w „półksiężycu” ności od tego im bardziej jego styl gry „Półksiężyc” wykorzystują drużyny, odpowiada grze cofniętego napastnika w których składzie występuje dwójka lub wysuniętego pomocnika, tym bar- ofensywnych (szybkich i skutecznych w dziej ustawienie 1-4-3-1-2 staje się po- grze 1x1) bocznych pomocników, bra- chodną systemów odpowiednio: 1-4-3-3 kuje natomiast typowego środkowego lub 1-4-4-2. Bez względu na to, w środku pomocnika - rozgrywającego. Ciężar gry pola występuje zawsze 3-4 zawodników. defensywnej spoczywa przede wszyst- Przyjęto, że ustawienie 1-4-3-1-2 jest po- kim na sześciu zawodnikach (czterech styczną „kwadratu” jest to, że nominalni chodną systemu 1-4-4-2. obrońcach i dwóch „6”, które z reguły gra- boczni pomocnicy grają w środku pola W tym ustawieniu brakuje nominal- ją blisko stoperów) Boczni pomocnicy przed dwójką defensywnych środkowych nych bocznych pomocników! Boczne mają dużo zadań ofensywnych na skrzy- pomocników (ryc. 8). Boczne sektory są sektory pozostawione są celowo wolne, dłach i dlatego też nie zawsze mają moż- teatrem działań ofensywnych bocznych by mogli je zajmować włączający się do liwość szybkiego powrotu do ustawie- obrońców, którzy jednocześnie włączają ofensywy boczni obrońcy lub wchodzi- nia obronnego. Ich ofensywny charakter się do ataku. Dodatkową zaletą jest obec- li w nie środkowi pomocnicy. Brak skrzy- sprawia, że ustawienie linii pomocy przy- ność aż czterech zawodników w środ- dłowych powoduje, że w środku pola pomina kształtem „półksiężyc” (ryc. 7). ku pola, co pozwala przejąć inicjatywę występuje aż czterech środkowych po- w grze i opanować w ofensywie ten sek- mocników, w tym aż trzech cofniętych. System 1-4-4-2 w „kwadracie” tor boiska. W defensywie boczni pomoc- Co ciekawe, jeden z nich jest z reguły

Tę modyfikację upodobała sobie re- nicy wracają z reguły na swoje nomina- rozgrywającym! W fazie gry defensyw- prezentacja Brazylii. Występuje ona wy- le pozycje, czyli w boczne sektory boiska. nej cała trójka gra obok siebie tzw. trójką

łącznie w ofensywie. Cechą charaktery- w linii przed formacją obrony. W ofensy- System 1-4-4-2 wie ciężar gry spoczywa na trzech ofen- w modyfikacji 1-4-3-1-2 sywnych graczach – dwójce napastni- Cechą charakterystyczną” „kwadratu” jest to, W ostatnich latach, głównie za spra- ków i wycofanemu napastnikowi lub wą trenerów włoskich, którzy pod wzglę- ofensywnemu pomocnikowi. To wła- że nominalni boczni pomocnicy grają w środku dem taktyki uchodzą za światową czo- śnie jego funkcja jest bardzo newralgicz- łówkę, świat poznał nowe ustawienie na, gdyż porusza się on między forma- pola przed dwójką defensywnych środkowych w obrębie systemu gry 1-4-4-2 – miano- cją obrony i pomocy przeciwnika. Jak już wicie układ 1-4-3-1-2 (ryc. 9). Jest spra- wcześniej wspomniano, budowanie gry pomocników wą otwartą, czy tego typu ustawienie i rozgrywanie piłki ma wówczas miejsce jest pochodną - jak wspomniano - syste- w obrębie trzech cofniętych środkowych mu 1-4-4-2, czy może 1-4-3-3? Obserwa- pomocników.

Rycina 6. Rycina 8.

Rycina 7. Rycina 9. ki, Strejlau Majew s ki, Stępiń s ki,

10 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 11 Nauczanie – trenowanie

System 1-4-3-3 przeżywa obecnie „drugą Taktyka atakowania ki gry danych zawodników. Chcąc zabez- System 1-4-3-3 w systemie 1-4-4-2 pieczyć strefę przed linią obrony, szkole- w modyfikacji 1-4-3-2-1 System 1-4-4-2 jest jednym z niewie- niowcy wybiorą grę z dwójką defensyw- Ustawienie 1-4-3-2-1 zwane jest po- młodość”. Obok” systemu 1-4-4-2 jest to lu systemów, który jest dostrzegalny pra- nych pomocników, zorientowanych bar- tocznie choinką lub piramidą ze względu najczęściej wykorzystywane ustawienie wie wyłącznie w defensywie. W fazie ata- dziej na zadania defensywne. Z kolei ma- na charakterystyczną konstelację zawod- ku natomiast ulega daleko idącym mo- jąc w składzie dwóch zawodników ofen- ników (ryc. 13). W oczy rzuca się obec- zespołów prezentujących najwyższy dyfikacjom wewnętrznym dostosowa- sywnych, można zdecydować się na mo- ność aż trzech defensywnych środko- nym do charakterystyki gry określo- del bardziej ofensywny. wych pomocników, przed którymi usta- poziom sportowy nych zawodników w drużynie. W niektó- W ofensywie celem nadrzędnym jest wionych jest dwóch ofensywnych i jeden rych przypadkach do ataku włączać się opanowanie środka pola, co ułatwia trój- wysunięty napastnik. Plusem tego ukła- będą obaj lub tylko jeden obrońca. Cza- ka zawodników w tej strefie. Kolejną za- du jest obecność aż pięciu zawodników sem może być to nawet ten środkowy! letą są dwaj zawodnicy na skrzydłach. w strefie środkowej oraz naturalne za- W ofensywie boczni pomocnicy będą W zależności od typu zawodnika, bocz- gęszczenie tego sektora boiska. Przeciw- grać szeroko lub jeden z nich, a czasem ni napastnicy mogą grać szeroko, lub też nik skłaniany jest do prowadzenia swo- obaj, będą celowo schodzić do środ- schodzić do środka pola. ich akcji głównie bocznymi sektorami. ka pola. Podobnie będzie z napastnika- W grze defensywnej możliwe są różne Boczni obrońcy mają wiele miejsca do mi, którzy mogą grać na jednej wysoko- modyfikacje. Boczni obrońcy mogą zo- włączenia się do ataku i to na nich w du- ści lub pod sobą. Modyfikacji ustawienia stać wysoko, „zejść” do wysokości linii po- żej części spoczywa odpowiedzialność w ofensywie jest mnóstwo, dlatego też mocy (z ustawienia 1-4-3-3 przechodzi za organizację akcji w tych sektorach bo- system 1-4-4-2 jest najlepiej widoczny się do 1-4-1-4-1 lub 1-4-2-3-1) lub prze- iska. Nie są oni jednak jedynymi, którzy w działaniach defensywnych, w ofensy- sunąć się do środka pola (modyfikacja grają na skrzydłach. W boczne sektory wie zaś przybiera różne kształty. 1-4-3-3, tzw. „piramida”, czyli 1-4-3-2-1). wchodzą również ofensywni pomocni- cy, których ustawienie jest również dość System 1-4-3-3 i jego modyfikacje System 1-4-3-3 specyficzne, gdyż funkcjonują między 9 System 1-4-3-3 przeżywa obecnie środkowy w modyfikacji 1-4-2-3-1 formacją obrony i pomocy przeciwnika. napastnik „drugą młodość”. Obok systemu 1-4-4-2 Ustawienie to jest modyfikacją 1-4-3-3, jest to najczęściej wykorzystywane usta- gdzie przed linią obrony występuje para 11 7 System 1-4-3-3 prawoskrzydłowy prawoskrzydłowy wienie zespołów prezentujących naj- cofniętych środkowych pomocników w modyfikacji 1-4-1-4-1 wyższy poziom sportowy. Generalnie zwanych „szóstkami”. Przed tym 6-cio- Ustawienie 1-4-1-4-1 różni od 1-4-2-3-1 można stwierdzić, że system 1-4-3-3 osobowym blokiem występuje trzech wyłącznie proporcją między ofensyw- 8 10 ofensywny ofensywny jest bardziej ofensywny niż defensywny, ofensywnych pomocników i jeden wy- nymi, a defensywnymi środkowymi po- pomocnik pomocnik w którym trójka pomocników dzia- sunięty napastnik zwany „dziewiątką” Andrzej Strejlau mocnikami. W pierwszym z nich wy- ła głównie w środkowej części boiska. (ryc. 12). Trójka środkowych pomocni- i Henryk Apostel grywanie piłki, natomiast jego partner nie i nie mogą zawsze szybko wrócić stępuje jeden nominalny defensywny 6 Tu też organizowana jest gra ofensyw- ków ustawiona jest wyjściowo zawsze w roli koncentruje się bardziej na działaniach do obrony. Szczególnie dotyczy to dwój- i dwóch ofensywnych (ryc. 14). W dzia- ofensywny na oraz rozbijane są ataki przeciwnika. w układzie – dwóch defensywnych i je- obserwatorów defensywnych i stara stale przebywać ki defensywnych pomocników (nr 6, 8), łaniach defensywnych ustawienie po- 5 pomocnik 2 W formacji pomocy występuje jeden den ofensywny. Ten układ przestrzega- „pod piłką” zabezpieczając strefę przed którzy działają między liniami pomocy zostaje niezmienne, natomiast w ofen- lewy prawy z trzech możliwych układów: ny jest szczególnie w działaniach defen- dwójką stoperów. i ataku przeciwnika. Dzięki ich ustawie- sywie – podobnie jak to miało miejsce obrońca obrońca 4 3 – jeden defensywny i dwóch ofensyw- sywnych, natomiast w ofensywie w dru- niu bardzo skutecznie mogą oni zabez- w 1-4-2-3-1 – możliwe są różne modyfi- środkowy środkowy lewy obrońca prawy obrońca nych pomocników (ryc. 10), giej linii dochodzi do różnych modyfika- Moduł 1-4-2-3-1 jest ustawieniem bar- pieczać strefę bezpośredniego zagroże- kacje ustawienia. 1 – dwóch defensywnych i jeden ofen- cji. Boczni pomocnicy mogą grać szero- dzo elastycznym pozwalającym w łatwy nia bramki. Natomiast ofensywny po- bramkarz sywny pomocnik (ryc. 11), ko lub też ustawiać się bliżej środka pola. sposób przejść do innych ustawień np. mocnik (nr 10) operuje między liniami Artykuł – jeden ofensywny, jeden defensywny Środkowi pomocnicy albo rotują, dyna- 1-4-4-1-1 czy 1-4-5-1. Ważną rolę w tym obrony i pomocy przeciwnika. Duża kon- jest fragmentem i jeden pośredni ofensywno-defensywny. micznie wymieniając się pozycjami, lub ustawieniu pełnią zawodnicy występu- centracja sił w środku pola przed wła- szerszego opracowania, też na stałe grają na pierwotnie przypisa- jący w środku pola gry (nr 6, 8, 10), po- sną bramką zwiększa poczucie bezpie- pochodzącego Rycina 10. Wybór ustawienia zawodników dru- nych. Regułą natomiast jest, że w ataku nieważ muszą oni zabezpieczać środ- czeństwa własnej bramki z jednej strony, z materiałów unifikacyjnych giej linii zależy przede wszystkim od za- jeden ze środkowych defensywnych po- kową oraz boczne strefy, jako, że bocz- z drugiej zwielokrotnia prawdopodo- Wydziału Szkolenia PZPN łożeń trenera, a także od charakterysty- mocników bardziej angażuje się w roz- ni pomocnicy grają bardzo ofensyw- bieństwo udanych akcji ofensywnych. z kadencji 2008-2012

Rycina 11. Rycina 13.

9 9 napastnik 9 środkowy środkowy napastnik napastnik 11 7 11 7 lewoskrzydłowy prawoskrzydłowy prawoskrzydłowy prawoskrzydłowy 10 11 ofensywny 7 10 pomocnik 8 10 ofensywny lewy pomocnik prawy pomocnik ofensywny ofensywny pomocnik pomocnik pomocnik 8 6 8 6 6 defensywny defensywny defensywny defensywny defensywny pomocnik pomocnik pomocnik 5 pomocnik 2 3 2 5 pomocnik 2 lewy prawy lewy prawy lewy prawy obrońca 4 3 obrońca obrońca 5 4 obrońca obrońca 4 3 obrońca środkowy środkowy środkowy środkowy środkowy środkowy lewy obrońca prawy obrońca obrońca obrońca lewy obrońca prawy obrońca 1 1 1 bramkarz bramkarz bramkarz

Rycina 12. Rycina 14. ki, Strejlau Majew s ki, Stępiń s ki,

12 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 13 Nauczanie – trenowanie

z momentem uwolnienia się spod Atak pozycyjny jest jedną opieki przeciwnika. Współpraca w sta- łych układach personalnych prowadzi z podstawowych form prowadzenia do uczenia się zachowań partnerów, Atak pozycyjny – efektywność co daje przewidywalność wzajemnych gry ofensywnej, polegającą reakcji poprawiając płynność współ- działania. Indywidualne, świadome na wielopodaniowych akcjach konsekwencji dla przebiegu gry za- chowania stanowią bazę do gry zespo-

przy udziale większej liczby łowej, bez której nie może być mowy i skuteczność typowych rozwiązań o efektywnym atakowaniu pozycyj-

zawodników. Stawia on piłkarzom nym, np. prowadzenie piłki przez jed- nego gracza zmusza do zaatakowania napastników. Sprawność jest w ści- go przez rywali, co prowadzi do zwięk- wysokie wymagania we wszystkich W warunkach” atakowania pozycyjnego słym związku z techniką, której podsta- szenia swobody działania innych jego obszarach przygotowania. wę stanowi koordynacja i takie jej skła- niezwykle istotne znaczenie ma siła partnerów. Jeśli decyzja o prowadze- dowe jak różnicowanie kinestetyczne niu piłki jest wyborem świadomym i ra- (czuciem piłki) i zdolność dostosowa- i precyzja uderzenia piłki bez przyjęcia cjonalnym, mającym na uwadze wspo- Andrzej Zieliński nia. Poruszanie się, podporządkowa- mniany efekt i wykonanym, np. na Marek Słomkowski ne działaniu z piłką lub bez piłki, połą- i po przyjęciu przedpolu bramki przeciwnika, może AWF Józefa Piłsudskiego Warszawie czone z obserwacją pola gry, nie może przygotować pozycje strzelecką kole- więc sprawiać problemu graczowi. dze z drużyny. Jeśli natomiast prowa- Atak pozycyjny stawia szczególne dzenie piłki nie ma podstaw w czyta- zakresie przygotowania wymagania technice użytkowej, ro- z jednej strony ułatwić rozwiązanie sy- niu i rozumieniu gry, może skutkować umysłowego (mental- zumianej jako narzędzie do rozwiązy- tuacji w grze za pomocą zwiększenia utratą korzystnej pozycji zajmowanej nego) dotyczy szybkości wania doraźnych celów taktycznych najwłaściwszych opcji taktycznych. Po- przez partnera. Takich przykładów do- i dokładności postrzega- np. często koniecznemu przeniesie- szerzenie wachlarza opcji taktycznych tyczących skutków decyzji graczy moż- nia, oceny sytuacji i podej- niu „środka ciężkości gry”. W warun- przygotowanych przez partnerów, na podawać wiele. Wmowania decyzji, których dalszą konse- kach atakowania pozycyjnego niezwy- przyczynia się do wzrostu stopnia swo- Można postawić tezę, że umiejęt- kwencją jest rozumienie zagrożeń i szans kle istotne znaczenie ma siła i precyzja body w grze, co z kolei może doprowa- ność utrzymania piłki przez zespół dla dalszego przebiegu gry. uderzenia piłki bez przyjęcia i po przy- dzić do zmniejszenia, lub też nie, nie- w strefie środkowej boiska i na poło- Szybkość i dokładność postrzegania jęciu. Niezbędne jest przyjęcie piłki bę- pewności zawodnika, co do kierunku wie przeciwnika stanowi podstawę do zmian relacji przestrzennych między dące jednocześnie przygotowaniem jej jaki musi obrać [4]. zakończenia akcji z wykorzystaniem graczami uwarunkowana jest pozio- do podania we wcześniej przewidywa- Drużyny przygotowują schematy typowych bądź zaskakujących roz- mem natężenia uwagi rozumianej [1]. nym kierunku. Stąd niezwykle ważny działań w grze. Schematy te są wdra- wiązań. Posiadanie piłki przez zespół Efektywne postrzeganie nie jest moż- jest kontekst sytuacyjny działania tech- żane w trakcie meczu i powtarzane (ni- stwarza możliwość uzyskania sytuacji liwe bez racjonalnej, stałej obserwa- nicznego, tzn. miejsce działania, gracze gdy jednak nie są identyczne) z okre- strzeleckiej, jednak znalezienie drogi cji pola gry, przede wszystkim „nad pił- współpracujący, czy poziom i kierunek śloną częstotliwością i w określonym do bramki wymaga aktywnego udzia- ką” i zmian w tym polu. Zbieranie i prze- presji ze strony przeciwników. W związ- porządku dostosowując się sponta- łu graczy o relatywnie wysokim po- twarzanie informacji o aktualnym prze- ku z presją, nie do przecenienia jest ła- nicznie do potrzeb i trudności sytuacji ziomie techniki i dobrym przeglądzie biegu ataku pozycyjnego, których źró- twość posługiwania się obiema noga- [4]. pola gry. Gracze występujący nominal- dłem są spostrzeżenia wzrokowe, opie- mi oraz bogaty repertuar uderzeń przy Wydaje się, że postawą gry jest tu nie w bocznych sektorach pola gry po- ra się na procesach umysłowych (pa- podaniach, strzałach czy dośrodkowa- współpraca grupowa (trójkowa, czwór- winni ustawiać się szeroko, co wymu- mięć, wyobrażenia, skojarzenia) oraz niach. W decydujących fazach atako- kowa) pomiędzy zawodnikami wystę- sza również szersze ustawienie bro- wiedzy o sposobie i zasadach rozwiązy- wania kluczowe znaczenie ma łatwość pującymi w sąsiadujących rejonach niących. Poza wykorzystaniem skrzy- wania zadań w grze [2]. Wiedza ta wy- prowadzenia piłki i wykorzystania pola gry. Dla podniesienia efektywno- deł otwiera to rozgrywającym możli- nika między innymi z doświadczenia. zwodów. Swoboda prowadzenia piłki ści operowania piłką mają znaczenie wość podań prostopadłych ze środko- Gracz doświadczony zwraca uwagę na ze zmianą kierunku pozwala na uwol- Mesut Özil jakościowe parametry współpracy ta- wego sektora. Ponadto zapewnia wię- istotne dla dalszego przebiegu gry za- nienie się od presji rywali w sytu- w meczu kie jak: moment, siła, wysokość i kie- cej przestrzeni dla graczy atakujących, chowania partnerów, odrzuca nieistot- acji braku możliwości jej sensownego reprezentacji runek podania piłki skoordynowany co ma znaczenie zwłaszcza dla tych ne, obojętne lub fałszywe [3]. W prak- David Silva przekazania. Poziom techniki powinien Niemiec tyce określane jest to jako „czytanie nemu pogorszeniu, co skutkuje gor- w meczu biegu od truchtu poprzez maksymal- zapewniać swobodę obserwacji pola gry”. W podejmowaniu lepszych decyzji szą oceną warunków działań i w kon- reprezentacji ny bieg do gwałtownego zatrzymania. gry i właściwe tempo przekazania piłki. sprzyjających skutecznej współpracy sekwencji gorszymi decyzjami i słabszą Hiszpanii W związku z koniecznością uwalniania Atak pozycyjny w większym stop- pomiędzy zawodnikami pomocna jest jakościowo ich realizacją [1,3]. Zacho- się czy podejmowania gry 1x1, w klu- niu niż atak szybki wymaga improwiza- także empatia, czyli umiejętność wczu- wanie równowagi emocjonalnej przy czowych momentach gry niezwykłe cji, kreatywności. Stąd istotnego zna- wania się w położenie partnera. Właści- optymalnym pobudzeniu pozwala le- znaczenie ma szybkość startowa. U jej czenia nabiera indywidualna takty- we postrzeganie sytuacji na boisku, ro- piej radzić sobie z piłką w sytuacji pre- podłoża leży wysoki poziom siły dyna- ka zachowania w zakresie utrzymania zumienie możliwości wynikającej z ak- sji ze strony przeciwników, ułatwia za- micznej, przede wszystkim mięśni koń- się przy piłce czy pokazania się part- tualnego ustawienia i kierunków prze- chowania kreatywne i nieszablonowe, czyn dolnych. Taki sposób poruszania nerom. Opiera się ona na czytaniu gry mieszczania się zawodników, trafna jakże potrzebne w atakowaniu pozy- się stawia także wysokie wymagania i w praktyce oznacza zajmowanie do- ocena możliwości poszczególnych gra- cyjnym. Wypracowanie efektywnej sy- koordynacji, głównie szybkości reakcji, godnego, do kontynuowania akcji, czy (w tym również swoich umiejętno- tuacji strzeleckiej wymaga od zespo- orientacji przestrzennej oraz szybkiego miejsca na boisku poprzez „wyjście”

ści) oraz znajomość taktycznych zacho- łu, poza dobrą organizacją gry, konse- dostosowania się do okoliczności. Nie do partnera z piłką, czy pokazanie się wań w grze, prowadzi do skutecznych kwencji, cierpliwości i dyscypliny w re- można również zapominać o skoczno- na wolnym polu.

wyborów dalszego działania. alizacji przygotowanych na treningach ści, ważnej szczególnie dla środkowych Każdy zawodnik w obliczu konkret- Kolejnym istotnym czynnikiem rozwiązań. nej sytuacji gry powinien mieć po- umysłowym wpływającym na spraw- Atak pozycyjny odbywa się w stre- mysł jak ją rozwiązać, dotyczący kie- ność działań w ataku pozycyjnym są fie ataku, na przedpolu bramki prze- Poruszanie się,” podporządkowane działaniu runku, który chce obrać i celu, do któ- procesy emocjonalne. Umiarkowane ciwnika, oraz w strefie środkowej bo- rego chce dotrzeć. Jednak konieczne (optymalne) pobudzenie emocjonalne iska. Znaczy to, że na tej przestrzeni z piłką lub bez piłki, połączone z obserwacją jest, aby równocześnie z podejmowa- podnosi jakość uwagi i sprzyja wybiór- znajduje się kilkunastu zawodników niem decyzji i przeprowadzaniem ak- czemu spostrzeganiu. Zawodnik wów- walczących o utrzymanie lub przeję- pola gry, nie może sprawiać problemu cji, ukierunkował je w taki sposób, aby czas widzi tylko ważne dla efektyw- cie piłki. Z punktu widzenia potrzeb dopasować je do sytuacji, jaki mogą się nej gry czynniki i odrzuca nieistotne. ruchowych konieczna im jest swobo- graczowi utworzyć dookoła niego. W ten sposób Przy zbyt silnym pobudzeniu zdolność da poruszania się przodem, tyłem a na- każdy zawodnik powinien reagować

s ki s ło m kow zieliń s ki, do przerzutności uwagi ulega znacz- wet bokiem, zmiany tempa i kierunku na zmiany kontekstowe, które mogą

14 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 15 Nauczanie – trenowanie

o słabszej technice, potrzebujących Ryc.1 Rzetelność prowadzonych obserwa- Mario Mandžukić – kolejny gracz, do którego adresat więcej czasu i miejsca dla oddania sku- cji wymaga precyzyjnego opisu wspo- w barwach podaje (w przypadku akcji kombina- tecznego strzału. Kolejnym istotnym mnianych wyżej rozwiązań, aby unik- Bayernu cyjnej, podania prostopadłego, poda- czynnikiem jest stałe dążenie do two- nąć dwuznaczności interpretacyjnych Monachium nia z bocznych sektorów, dośrodkowa- rzenia przewagi liczebnej w rejonach uzyskanych wyników obserwacji. Przy- nia z bocznych sektorów); rozgrywania piłki. Kierowanie się za- jęty poziom ogólności podziału i opisu oddał strzał niecelny, strzał zabloko- wodników w miejsca gdzie znajdu- rozwiązań finalnej fazy akcji uwzględ- wany albo efektem jego działania jest je się piłka uwalnia przestrzeń w in- nia, zdaniem autorów, wszystkie moż- opuszczenie przez piłkę pola karnego, nych rejonach boiska, szybkie przenie- liwe sytuacje zachowując przy tym me- strata piłki, bądź SFG (stały fragment sienie tam piłki daje większe możliwo- rytoryczną trafność i poprawność in- gry). ści na skuteczne zakończenie akcji. Klu- terpretacji działań. czem do strategicznych dla przebiegu Przyjęte, typowe rozwiązania to: Analiza ataku pozycyjnego gry zagrań jest czytanie gry oraz stała Strzał z dystansu, czyli strzał wyko- Stwierdzono, że najczęściej wyko- konsekwentna, aktywna postawa part- nany z dowolnego miejsca spoza pola rzystywanymi rozwiązaniami kończą- nerów zawodnika będącego przy piłce. karnego. cymi atak pozycyjny były: podania pro- Polega ona na uwalnianiu się od krycia Akcja indywidualna – wprowadze- stopadłe – 177 (34%) i dośrodkowania i poszukiwaniu wolnego pola do dzia- charowej (1/8 finału, ćwierćfinał, półfi- nie piłki w pole karne spoza pola karne- piłki z bocznych sektorów boiska –123 łania, zwłaszcza „nad piłką” w pobliżu nał i finał). Mecze, w których brały udział go przez jednego gracza. Finał akcji (np. (24%). Zdecydowanie rzadziej piłkarze bramki przeciwnika. Uczestnicy ataku 23 zespoły z 11 krajów Europy, pochodzą strzał) może być zrealizowany przez ini- oddawali strzały z dystansu – 88 razy, pozycyjnego powinni też mieć świado- z archiwum telewizji internetowej cjatora akcji lub adresata podania. co stanowi 17% lub decydowali się mość, że ich zachowanie ma wpływ na www.ipla.tv. Akcja kombinacyjna, czyli akcja zre- na podanie po ziemi z bocznego sekto- sytuację partnerów na boisku. Nawet Zastosowano metodę obserwacji alizowana przez dwóch lub więcej za- ra w pole karne – 75 razy (14%). Akcje nie posiadając piłki mogą ułatwiać wa- pośredniej umożliwiającej wielokrot- wodników, której finał (zakończenie) indywidualną podejmowano 48 razy, runki działania swoim kolegom skupia- ne odtwarzanie wybranego fragmen- przeprowadzony jest w polu karnym, a akcję kombinacyjną z udziałem mini- jąc uwagę obrońców na sobie. Jednak tu meczu. Wykorzystano arkusz ob- tzn. minimum dwa ostatnie poda- mum dwóch graczy rozgrywano tylko głównym kreatorem sytuacji na boisku serwacji opracowany przez dr Andrze- nia poprzedzające strzał lub stratę pił- dziewięciokrotnie (2%) – tabela 1. jest posiadacz piłki. Prawidłowy wybór ja Zielińskiego oraz laptop firmy Hew- ki wykonane są w tym polu. Nie ma tu Efektywne rozwiązania to takie, któ- adresata podania i odpowiedni mo- lett Packard. znaczenia czy podania wykonywane re kończyły się strzałem celnym w świa- ment podania zwiększa szansę na dłuż- Analizie poddano akcje atakowa- były bez przyjęcia piłki czy na przykład tło bramki nawet, jeśli nie dało ono gola. sze utrzymanie piłki przez zespół. Lep- nia pozycyjnego, spełniające waru- po prowadzeniu i zwodzie. Skuteczne to te dające gola. Na 520 szej współpracy w realizacji wspólnego nek wykonania minimum czterech po- Podanie prostopadłe – jest to po- analizowanych akcji tylko 97 trafiało celu służy dobra komunikacja, przede dań w obszarze pola gry, od wysoko- danie po podłożu, półgórne lub górne w bramkę (tabela 1). Najczęściej odby- wszystkim głosowa. Także wykorzy- ści koła środkowego (na własnej poło- wykonane spoza pola karnego (z prze- wało się to po podaniach prostopadłych stanie umówionych gestów może uła- wie) do linii końcowej boiska na poło- strzeni ograniczonej przedłużonymi li- – 34 razy (36% udział w rozwiązaniach twić porozumienie i wpłynąć na celo- wie przeciwnika. Ponadto założono, że niami bocznymi pola karnego). Przyję- efektywnych), oraz po strzałach z dystan- wość i precyzję współdziałania. Utrzy- kluczowe dla zakończenia akcji jest nie to trzy rozwiązania: su – 30 razy. Akcja indywidualna, dośrod- manie piłki wymaga unikania ryzykow- tylko jedno, ale dwa ostatnie podania – piłka podana została w pole karne, kowanie i podanie po ziemi z bocznego nych zagrań, np. długich podań koń- poprzedzające strzał, zwłaszcza gdy przed linię obrony (przed linię spalonego); sektora w podobnym stopniu zagraża- czących się opuszczeniem przez piłkę pierwsze jest długim podaniem spo- – piłka podana została w pole karne, ły bramce przeciwnika po ataku pozycyj- boiska, czy podań do partnera w rejony za pola karnego a drugie krótkim po- poza linię obrony (poza linię spalonego); nym. Tylko czterokrotnie akcja kombina- przewagi liczebnej przeciwnika. Wyko- przedzającym strzał. Ideę takiego po- Łukasz Piszczek – piłka podana została przed pole cyjna kończyła się strzałem celnym. nują je zwykle gracze niepewni swoich dejścia, na przykładzie podania prosto- w barwach karne, poza linię obrony (przed linię Akcje ofensywne skutkujące strza- umiejętności technicznych dla odda- padłego, pokazuje rycina 1. BVB 09 Borussia spalonego). łem niecelnym, strzałem zablokowa- lenia ryzyka bezpośredniej utraty pił- Dortmund Podanie dołem (po podłożu) z sek- ją, że czynnik ten ma strategiczne zna- nym, stratą piłki lub przeniesieniem pił- ki, lub zawodnicy działający pod pre- tora bocznego (na wysokości pola kar- czenie z punktu widzenia efektywności ki poza pole karne uznano za nieefek- sją, pozbawieni wsparcia swoich part- nego) w pole karne. akcji ofensywnej. tywne. Najczęściej taki właśnie finał na- nerów. Podanie dołem (po podłożu) z sek- Za efektywny uznano taki finał -ak stępował po podaniach prostopadłych Opisane uwarunkowania, niezwy- tora bocznego (od wysokości pola kar- cji, gdy: – 143 razy, co stanowi 34% wszystkich kle ważne, nie poddają się łatwo obiek- nego do linii środkowej boiska). – zawodnik (w przypadku strzału nieefektywnych rozwiązań oraz po do- tywnemu opisowi przy pomocy liczb, Przyjęto dwa rozwiązania: z dystansu lub akcji indywidualnej) środkowaniach – 114 przypadków. jednak stanowią podstawowe podłoże – piłka podana przed linię obrony oddał strzał celny, Strzały z dystansu stanowiły 14%, a ak- efektywnego atakowania pozycyjnego. (przed linię spalonego); – adresat podania (w przypadku ak- cje indywidualne 9% nieefektywnych Na ich bazie, w toku wieloletnich do- – piłka podana poza linię obrony cji indywidualnej, akcji kombinacyj- działań w ataku pozycyjnym. świadczeń praktycznych wypracowano (poza linię spalonego). nej, podania prostopadłego, podania W wyniku obserwowanych działań rozwiązania wieńczące akcję ofensyw- Dośrodkowanie z bocznego sekto- z bocznych sektorów, dośrodkowania zdobyto 25 goli, najwięcej, bo 11 było ną i powodujące bezpośrednie zagro- ra (lewego lub prawego - na wysokości z bocznych sektorów) oddał strzał celny, poprzedzonych podaniem prostopa- żenie bramce rywali, a przez to dające pola karnego). – kolejny gracz, do którego adresat dłym – 44%, czyli niemal połowa. Wy- możliwość realizacji zasadniczego celu Dośrodkowanie z bocznego sekto- podaje (w przypadku akcji kombinacyj- raźnie mniej bramek dały pozostałe w atakowaniu, czyli zdobycia gola. Bez ra (od wysokości pola karnego do linii nej, podania prostopadłego, podania rozwiązanie tj. od 1 (akcja kombinacyj- istotnych zastrzeżeń można przyjąć, że środkowej boiska). z bocznych sektorów, dośrodkowania na) do 5 (podanie z bocznego sektora są to: strzał z dystansu, akcja indywi- Przyjęto dwa rozwiązania: z bocznych sektorów) oddał strzał celny. wykonane po podłożu lub nisko nad dualna, akcja kombinacyjna, podanie – piłka dośrodkowana przed linię Za nieefektywne uznano takie za- murawą boiska). Zaskakująco mało prostopadłe, podanie dołem z sektora obrony wyznaczaną przez przedostat- kończenie akcji, gdy: goli padło po dośrodkowaniach, tylko bocznego, czy bardzo powszechne do- niego gracza zespołu broniącego się – zawodnik (w przypadku strzału 3, co stanowi 12% uzyskanych bramek. środkowanie piłki w pole karne. (przed linię spalonego); z dystansu lub akcji indywidualnej); Interesującym pozostaje zatem py- – piłka dośrodkowana poza linię – adresat podania (w przypadku ak- Efektywność zakończenia tanie o efektywność i skuteczność tych obrony wyznaczaną przez przedostat- cji indywidualnej, akcji kombinacyj- akcji ofensywnych rozwiązań na różnych poziomach mi- niego gracza zespołu broniącego się nej, podania prostopadłego, podania Na 88 strzałów z dystansu - celnych strzostwa sportowego. Celem podję- (przed linię spalonego). z bocznych sektorów, dośrodkowania było 30, czyli niemal co trzeci – 34% tych obserwacji była analiza akcji prze- Jak widać, w przypadku poda- z bocznych sektorów); – tabela 2. prowadzonych w ataku pozycyjnym nia prostopadłego, podania dołem w wybranych meczach Ligi Mistrzów z bocznego sektora i dośrodkowania, sezonów 2011/2012 i 2012/2013. Prze- uwzględniono dodatkowy czynnik: analizowano 520 akcji ofensywnych miejsca, w które piłka jest podawana zawierających końcową fazę (zgod- (przejęta przez adresata) w relacji do nie z opisaną niżej metodologią), ustawienia linii obrony (linii spalone- z 25 meczów fazy grupowej i fazy pu- go). Wcześniejsze obserwacje wskazu- s ki s ło m kow zieliń s ki,

16 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 17 W kładka metodyczno-szkoleniowa nr 51

Wladimir Dwaliszwili w otoczeniu kolegów po strzeleniu bramki Gra czwórką obrońców w linii - współpraca i doskonalenie Wyższą efektywność miały rozwią- w pole karne i poza linię obrony do gra- Jednym z coraz częściej stosowa- zania bardziej kreatywne, czyli dwój- cza znajdującego się przed polem kar- nych rozwiązań końcowej fazy atako- kowe, trójkowe akcje kombinacyjne nym. Ten ostatni przypadek może mieć wania jest podanie po ziemi, z boczne- – 44%. Oznacza to, że prawie, co dru- miejsce przy bardzo wysokim ustawie- go sektora boiska, do gracza oddające- W wyniku szybkiego rozwoju piłki gie zespołowe wejście w pole karne da- niu linii obrony, tzn. bliżej linii środkowej go strzał w kierunku bramki. Ma ono wało strzał celny w światło bramki. In- boiska i wymaga podania piłki „w tem- miejsce zwłaszcza wtedy, gdy skrzy- nożnej zmianom ulegają również dywidualne próby dojścia do sytuacji po”, aby ustrzec się przed spalonym. Za- dłowy wygra pojedynek „jeden prze- strzeleckiej okazały się zdecydowanie uważono, że najbardziej efektywne jest ciwko jednemu”. Widać wyraźnie, że są systemy gry. Przez określenie „system” mniej zagrażające bramce rywali, tylko podanie prostopadłe zagrane poza li- to z reguły podania z wysokości pola 2 na 10 prób kończyły się celnym ude- nię obrony w pole karne – skutkuje cel- karnego, a ich efektywność jest bliska rozumieć należy rzeniem – tabela 3. nością zakończenia akcji 29%. Jeśli pił- 20% (dokładnie 17%). Wyższą efektyw- ność przejawiają podania z boczne- ustaloną formę prowadzenia gry go sektora (25%), ale wykonane poza linię obrony, jednak zbyt mała licz- z wyznaczonymi funkcjami ba przypadków (tylko 4) nie pozwala na wyciąganie daleko idących wnios- dla poszczególnych zawodników ków – tabela 5. Jak pokazuje tabela 1, dośrodko- i całej drużyny w fazie ataku wanie, obok podania prostopadłego, było najczęściej stosowanym rozwią- i obrony. To, aby dane ustawienie Dla efektywności podania prosto- ka trafiała do gracza w pole karne oddają- zaniem mającym doprowadzić do sy- padłego nie bez znaczenia jest miejsce cego strzał i mającego przed sobą obroń- tuacji strzeleckiej – 24%. Typowe do- mogło stać się systemem, podania piłki i przejęcia jej w momen- ców, celność spadała do 10% - tabela 4. środkowanie wykonywane jest z sek- cie przejścia do ostatniej fazy, czyli od- Generalnie, co piąte podanie prostopa- tora bocznego na wysokości pola kar- musi być stosowane przez szereg lat, dania strzału do bramki. Stąd rozróż- dłe owocowało strzałem celnym, a jeśli nego. Wówczas, jedynie 8% z nich niono sytuacje na podania przed linię wykonane było poza linię obrony jego skutkuje oddaniem celnego strza- przez dużą liczbę drużyn obrony w pole karne, poza linię obrony efektywność istotnie wzrastała. łu do bramki – 6 na 78 dośrodkowań – tabela 6. Jeśli dośrodkowanie re- na całym świecie. Kierując się alizowano z bocznych rejonów bo- iska, ale bliższych linii środkowej pola tą regułą możemy wyróżnić kilka gry i piłka spadała przed obrońcami to efektywność obniżała się (5%). Na- systemów gry, które przeszły tomiast, gdy piłka lądowała pomiędzy linią obrony a bramkarzem, bardzo do historii piłki nożnej: istotnie wzrastała – do 25%. General- nie dośrodkowania miały 6% efektyw- 1-3-2-2-3 (WM), ność, co jest zdecydowanie gorzej niż podania dołem z tego obszaru boiska 1-4-2-4 (brasiliana), (15%). 1-4-3-3 (futbol totalny), 1-4-4-2 (z libero lub czwórką w linii) oraz 1-3-5-2. Oczywiście na bazie tych uznanych i powszechnie stosowanych systemów powstały różne ich warianty. s ki s ło m kow zieliń s ki,

18 | Nr 5 (116) 2013 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | I W kładka metodyczno-szkoleniowa nr 51

„A” „B” „C” „D” Rys. 2. Zachowanie obrońców w momencie, gdy nie uda się uniknąć Rys. 4. Ustawienie zawodników obrony, gdy piłka znajduje się w bocznym podania za linię obrony pomiędzy środkowym a bocznym obrońcą. sektorze boiska, a przeciwnik gra dwoma napastnikami. Ponownie cała W takiej sytuacji, jeżeli boczny obrońca (nr 2) nie zdąży do „swojego” czwórka defensorów przesuwa się w kierunku piłki. Prawy obrońca 5 3 5 3 zawodnika, który otrzymał podanie, musi go zaasekurować środkowy (nr 4) atakuje zawodnika z piłką. Dwaj środkowi obrońcy (nr 3 i 5) kryją 4 2 obrońca (nr 3) i jak najszybciej dojść do zawodnika z piłką. Skrajny 2 zawodników w swoich strefach, natomiast lewy obrońca (nr 2) asekuruje obrońca (nr 2) przejmuje rolę tego środkowego. Pozostali defensorzy 4 9 partnerów. Przeciwnik po drugiej stronie boiska (nr 7) pozostaje (nr 4 i 5) również przesuwają się w kierunku piłki i asekurują partnerów 7 bez krycia. lub kryją zawodników przeciwnika będących w polu karnym. 14

14

3 2 5 3 5 4 2 11 4 9 7 7 14

Rys. 1. Podstawowe ustawienie czwórki obrońców grających w linii Rys. 3. Ustawienie zawodników w linii obrony w sytuacji, gdy piłka w sytuacji, gdy piłka znajduje się w centralnej części boiska. Wyraźnie znajduje się w bocznym sektorze boiska. Cała czwórka obrońców widać zaznaczone cztery strefy boiska (A, B, C i D), do których przypisani 14 przesuwa się w kierunku piłki. Prawy obrońca (nr 4) atakuje zawodnika są poszczególni obrońcy. Odległości pomiędzy obrońcami wynoszą z piłką (gdyż znajduje się najbliżej piłki). Jeden ze środkowych obrońców 6-8 m. Takie ustawienie ma na celu w szczególności zabezpieczenie (3 lub 5 w zależności od sytuacji) kryje napastnika, a drugi asekuruje. środkowych stref boiska (które są węższe niż zewnętrzne), Natomiast zawodnik grający z lewej strony (nr 2) zawęża pole gry aby nie dopuścić do wykonania przez przeciwnika podania pomiędzy schodząc do środka. Jest on ustawiony trochę „wyżej” niż asekurujący środkowymi obrońcami, bądź pomiędzy jednym z bocznych i jednym środkowy obrońca. Takie ustawienie stosuję w momencie, gdy zespół ze środkowych. W ten sposób staramy się zmusić zespół przeciwny przeciwny gra tylko jednym napastnikiem. Widać tutaj wyraźnie, do zagrania piłki do boku. Ja preferuję ustawienie bocznych obrońców że w tej sytuacji zostawiamy bez opieki przeciwnika po drugiej lekko wysuniętych do przodu w stosunku do środkowych, co moim stronie boiska (nr 7). Gdy nastąpi długie podanie do tego zawodnika zdaniem ułatwia szybsze dojście do przeciwnika, gdy piłka jest to zadaniem całej formacji jest jak najszybsze przemieszczenie się już zagrana do boku, a przede wszystkim taki układ wyraźnie pokazuje, na drugą stronę. którzy zawodnicy wyznaczają linię spalonego.

Sir Alex Fergusson: „Piłka nożna to będą piłkarze, z jakimi umiejętnościami Kazimierz Moskal co prawda gra zespołowa, ale w grun- i cechami charakteru, w dużej mierze za- cie rzeczy wszystko sprowadza się do gry leżeć będzie efektywność gry obronnej 1x1”), umiejętność właściwego ustawie- całego zespołu. Należy także pamiętać nalizy międzynarodowych tur- nia się względem piłki, partnerów i prze- o tym, jak duże znaczenie w skuteczno- niejów piłkarskich najwyższej ciwnika oraz zdolność do przewidywania ści działań defensywnych odgrywa dys- klasy pokazują, że obecnie zde- np. kiedy się cofnąć, a kiedy zaatakować. cyplina taktyczna wszystkich piłkarzy, cydowana większość drużyn na- Nadrzędnym celem obrony strefowej a nie tylko tych w formacji obrony. rodowych, jak i klubowych gra jest wywalczenie lub przechwycenie pił- Jak zatem powinni być ustawie- nominalnieA czwórką obrońców ustawio- ki, bo wówczas można przejść do działań ni obrońcy grający w linii, gdy zespół nych w linii, stosując obronę strefową. ofensywnych. W sytuacji, gdy piłkę po- jest w defensywie? To oczywiście zale- Obserwując dzisiaj mecze piłkarskie siada przeciwnik, zadaniem zespołu bro- ży od tego, gdzie w danym momencie nikt nie ma wątpliwości co do tego, że niącego jest jak najszybsze jej odebranie jest piłka (zawsze ustawiamy się wzglę- piłka nożna cały czas się zmienia. Przede poprzez uformowanie właściwego usta- dem piłki), ilu napastników występuje

wszystkim gra stała się dużo szybsza wienia drużyny w defensywie, ruch ca- w drużynie przeciwnej (jak są ustawie- i agresywniejsza. Nowoczesna gra łego zespołu w kierunku piłki oraz agre- ni) i od przyjętej taktyki (w którym rejo-

obronna (niezależnie od systemu) pole- sywny atak na zawodnika z piłką. Jedno- nie boiska chcemy odebrać piłkę prze- ga między innymi na stosowaniu krycia cześnie staramy się zawęzić i skrócić pole ciwnikowi). Ogólnie przyjmuje się, że li- strefowego, ustawieniu bloku defensy- gry w celu osiągnięcia przewagi liczeb- nia obrońców powinna być ustawiona wy w linii, ciągłym zawężaniu i skracaniu Nadrzędnym” celem obrony strefowej jest nej w określonej strefie boiska, nie zapo- ok. 20-25 m od własnej bramki, a odle- pola gry, ruchu w kierunku piłki oraz sto- minając o właściwej asekuracji. Znacze- głości pomiędzy poszczególnymi obroń- sowaniu podwojeń. Krycie w strefie wią- wywalczenie lub przechwycenie piłki, nie gry defensywnej jest nie do przece- cami z reguły wynoszą 6-8 m. Takie usta- że się przede wszystkim ze współdzia- nienia. Jak mówi stare piłkarskie powie- wienie ma zmuszać przeciwnika do pro- łaniem z partnerami z formacji i między bo wówczas można przejść do działań dzenie: „Dobrym atakiem wygrasz bitwę, wadzenia ataku bocznymi sektorami bo- formacjami. Gra strefą to gra zespołowa, ale dobrą obroną wygrasz wojnę”. Trene- iska, skąd trudniej zdobywa się bramki, o której skuteczności decydują indywi- ofensywnych rzy zaczynający budowę każdego zespo- a także dlatego, że łatwiej będzie ode- dualne możliwości gry „jeden na jeden” łu powinni skupić się najpierw na zesta- brać piłkę w sytuacji, gdy przeciwnika każdego z obrońców (jak powiedział wieniu formacji obrony. Od tego jacy to ogranicza linia boczna. niezbędnik trenera niezbędnik

II | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | III W kładka metodyczno-szkoleniowa nr 51

Rys. 8. Propozycja rozgrzewki. Zawodnicy ustawieni czwórkami jak na rysunku. Bieg rozpoczyna pierwsza czwórka, kiedy dobiegnie Rys. 6. Zachowanie się obrońców w sytuacji, gdy jeden ze środkowych do pierwszego rzędu pachołków wykonuje określone ćwiczenie (nr 3) wychodzi „wysoko” za napastnikiem. Obowiązkiem pozostałych (np. zatrzymuje się lub obiega pachołek w koło itp.) Następnie biegną partnerów (nr 2, 4 i 5) jest zagęszczenie środka pola. Tworzymy do kolejnego rzędu pachołków i przy każdym wykonują to samo w ten sposób tzw. trójkąt asekuracji. Nie dopuszczamy również ćwiczenie. Kiedy kończą ostatnie powtórzenie otrzymują podanie piłki w ten sposób do wykonania podania prostopadłego pomiędzy od partnerów ustawionych po drugiej stronie. Prowadząc piłkę zamieniają obrońcami. się miejscami. W tym samym czasie bieg rozpoczyna następna czwórka 5 3 2 zawodników. Zmieniamy ćwiczenia wykonywane przy pachołkach 4 5 2 i stosujemy różne formy podania i przyjęcia piłki. Należy zwracać uwagę na właściwe wykonywanie ćwiczeń, a przede wszystkim na zachowanie 4 9 11 3 linii (wszyscy muszą biec w tym samym tempie i w tym samym czasie 7 11 7 wykonywać dane ćwiczenie). Możemy podobną rozgrzewkę zrobić bez 9 piłek. Wtedy na przykład bieg będzie rozpoczynał zawodnik, który jest 14 14 najbliżej zielonego pachołka i on też będzie demonstrował, jakie ćwiczenie należy wykonać. Następnie zmienia się prowadzący na tego, który jest najbliżej kolejnego zielonego pachołka.

4 5 2 3 11 7 9 10 6 8 13 4 5 3 2

14

Rys. 5. Następny przykład ustawienia w defensywie, gdy piłka znajduje Rys. 7. Zachowanie obrońców w sytuacji, kiedy jest dwóch napastników się w bocznym sektorze boiska, a przeciwnik gra dwoma napastnikami. (nr 9 i 14). Środkowy obrońca (nr 3) atakuje zawodnika z piłką, W tej sytuacji zadaniem prawego obrońcy (nr 4) jest atak na przeciwnika który znajduje się w jego strefie. Pozostali obrońcy (nr 2, 4 i 5) powinni z piłką. Jeden ze środkowych obrońców (nr 5) asekuruje, natomiast drugi zagęścić środek pola celem uniemożliwienia wykonania podania pomiędzy środkowy obrońca (nr 3) oraz lewy obrońca (nr 2) kryją napastników nimi. W chwili gdy zawodnik atakujący (nr 9) poda piłkę do swojego drużyny przeciwnej. Wszyscy obrońcy przemieścili się w kierunku piłki. partnera (nr 14) to natychmiast środkowy obrońca (nr 3) wraca do linii Zawodnik drużyny przeciwnej (nr 7) znajdujący się po drugiej stronie obrony, a przeciwnika z piłką (nr 14) atakuje drugi ze środkowych obrońców nie jest groźny w tej sytuacji. (nr 5). Pamiętamy ponownie o zagęszczeniu środka pola przez pozostałych 11 7 9 14 partnerów (nr 2, 3 i 4).

Podstawowym celem ustawienia obrońców w strefie jest to, aby przede wszystkim zabezpieczone były zawsze środkowe strefy boiska, a nie bocz- ne. Sytuacje, w których piłka znajdu- je się na wprost bramki, są zdecydowa- nie groźniejsze dla obrony, niż w mo- mencie, gdy piłka będzie z boku boiska. Dlatego staramy się zmusić przeciw- nika do gry bocznymi sektorami. Kon- W obronie dążymy do uzyskania, jak szybko dana drużyna jest w stanie sekwencją przesunięcia całej formacji możliwie w każdej sytuacji, przewagi li- przechodzić z fazy ataku do fazy obro- obrony na jedną ze stron jest oczywi- czebnej defensorów nad atakującymi. ny i odwrotnie. Musimy mieć bowiem ście brak obrońców na stronie przeciw- Zasada ta obowiązuje zarówno w cza- świadomość, że każdy system ma swo- nej do tej, na której znajduje się piłka. sie bronienia, jak i atakowania. je plusy i minusy. Wynika to z założenia, że podanie pił- Zachowanie właściwych odległości ki z jednej strony na drugą zawsze zaj- pomiędzy zawodnikami w danych for- Zalety obrony strefowej muje przeciwnikowi co najmniej kil- macjach, a także między formacjami.  Możliwość stworzenia przewa- ka sekund. To w zupełności wystarcza Prawidłowa asekuracja partnerów. gi liczebnej w określonej strefie boiska. na przemieszczenie się całej formacji Umiejętne zmuszanie rywala do pro-  Dzięki przewadze liczebnej moż- w kierunku piłki na drugą stronę, gdy za- wadzenia gry bocznymi strefami bo- na łatwiej zneutralizować napastników

istnieje taka konieczność. iska. przeciwnika. Strefowa gra obronna z całą pew- Przemyślany ruch i kierunek poru-  Skuteczność bronienia przeciw-

nością nie jest łatwa do opanowania. szania się zawodników w stronę piłki. ko drużynie stosującej zmianę pozycji Wymaga od zawodników nieustan- Zdolność do przewidywania kierun- i mającej przewagę w szybkości. nej koncentracji, myślenia boiskowego ku ataku drużyny przeciwnej.  Zawodnicy drużyny broniącej nie i oczywiście wysokich umiejętności W obronie dążymy” do uzyskania, możliwie Właściwe ustawienie się bramkarza muszą wykonywać tak dużej pracy bie- czysto piłkarskich. Jest natomiast bar- podczas skracania pola gry. gowej, gdyż następuje przekazanie prze- dzo ekonomiczna. Trzeba tylko pamię- w każdej sytuacji, przewagi liczebnej defensorów System gry musi być dopasowany ciwników w strefach. tać o tym, że prawidłowa i skutecz- do zawodników jakich mamy w swoim  Skuteczność gry przeciwko dru- na organizacja gry obronnej zależy od nad atakującymi. Zasada ta obowiązuje zespole. To nie determinuje, co praw- żynie, która inicjuje indywidualne ak- właściwego ustawienia i współdziała- da sukcesu drużyny, ale z całą pewno- cje ofensywne. nia formacji obrony, pomocy i ataku. zarówno w czasie bronienia, jak i atakowania ścią mówi wiele o filozofii gry, zarówno  Podczas skracania pola gry moż- Szczególną uwagę należy zwracać w defensywie jak i ofensywie. Waż- na łatwiej wykorzystać przepis o spa- na następujące kwestie. niejsze od systemu wydaje się być to, lonym. niezbędnik trenera niezbędnik

IV | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | V W kładka metodyczno-szkoleniowa nr 51

Rys. 12. Ćwiczenie pomocnicze. Obrońcy ustawieni na linii pola karnego mają za zadanie umiejętne przesuwanie się w kierunku piłki tak, aby nie dopuścić do straty gola. Mogą poruszać się tylko wzdłuż linii szesnastego metra. Czterech zawodników ofensywnych ma Rys. 10. Ćwiczenie pomocnicze. Czwórka obrońców ustawiona jest za zadanie zdobyć bramkę (bez bramkarza) po wcześniejszej wymianie na linii pola karnego. W odpowiedniej odległości od nich ustawionych podań między sobą. Mogą tego dokonać zawodnicy nr 6 i 8 uderzając jest czterech zawodników ofensywnych, którzy wymieniają między piłkę między czwórką obrońców, ale też mogą to uczynić zawodnicy sobą podania. Na początku zadaniem obrońców jest tylko przesuwanie 4 5 3 2 nr 7 i 11, w momencie, kiedy otrzymają podanie od jednego z partnerów, się w kierunku piłki. Następnie zawodnicy ofensywni wymieniają bardzo a skrajny obrońca nie zdąży zablokować uderzenia. Ważne, 6 8 10 13 wolno (min. na dwa kontakty) podania między sobą, a obrońcy muszą aby zawodnicy nr 6 i 8 nie byli ustawieni zbyt blisko obrońców. Następnie wyjść do zawodnika w swojej strefie, który jest w posiadaniu piłki. 11 9 7 możemy wykorzystać w tym ćwiczeniu dodatkowo jednego lub dwóch Zwracamy uwagę na prawidłową asekurację. napastników. Zasady będą podobne z tym, że jeżeli piłka zostanie podana do jednego z napastników to będzie mógł piłkę przyjąć, odwrócić się 8 i zdobyć bramkę. Ma to na celu wymusić na obrońcach wyjście 10 6 do zawodnika z piłką będącego w danej strefie i właściwe ustawienie N 4 5 3 2 N pozostałej trójki obrońców.

T

4 5 3 11 14 2 7 9 11 7 4 5 3 2 9 10 11 7

8 6

Rys. 9. Ćwiczenie pomocnicze. W środku czerwonej strefy znajduje Rys. 11. Ćwiczenie pomocnicze. Obrońcy ustawieni na linii pola karnego. się czwórka obrońców. Po obu stronach ustawiają się dwie grupy Trzech zawodników ofensywnych na niebieskiej linii wymienia między po czterech zawodników, które rozgrywają piłkę między sobą, próbując sobą podania. Następna trójka zawodników znajduje się na linii wykonać jak najwięcej prostopadłych podań pomiędzy obrońcami. czerwonej, natomiast trener ustawiony jest na drugiej połowie. Obrońcy Zadaniem obrońców jest przesuwanie się za piłką (zawężając pole gry) mają za zadanie przesuwać się w kierunku piłki. W momencie kiedy w ten sposób, aby uniemożliwić wykonanie prostopadłego podania piłka zostanie podana do tyłu (do zawodników na czerwonej linii), na drugą stronę. Ja czasami ustawiam dodatkowo po bokach czerwonej muszą skrócić pole gry i zostawić tym samym przeciwnika na spalonym. strefy dwóch zawodników neutralnych, którzy również mogą zagrać Ponownie przesuwają się w kierunku piłki, a gdy ta zostanie podana piłkę na drugą stronę. Mogą tego dokonać używając minimum dwóch do trenera znowu powinni skrócić pole gry. Ważna tutaj rola jednego kontaktów z piłką. Ma to na celu wymusić na skrajnych obrońcach ze środkowych obrońców, który musi być liderem tej grupy. szybkie dojście do przeciwnika z piłką będącego w bocznej strefie boiska (blisko pola karnego).

 Lepsze możliwości po przejęciu piłki do rozpoczęcia akcji ofensywnej.  Po stracie piłki każdy zawodnik wie, w jaki sposób należy odbudować ustawienie w defensywie. Współpraca czwórki obrońców najlepsze efekty. Ja osobiście staram się  Ekonomiczny, mało wyczerpujący – doskonalenie gry obronnej w swojej pracy klubowej „przyzwycza- sposób bronienia. i ofensywnej jać” zawodników do współdziałania Aby współpraca obrońców grają- w czwórkach, wykorzystując do tego Wady obrony strefowej cych w linii zaczęła przynosić poprawę celu również rozgrzewki. Na przy-  Pozostawienie przeciwnikowi du- jakości gry w obronie, musi minąć dużo kład podczas ćwiczeń biegowo-gim- żej swobody w rozgrywaniu piłki. czasu. Potrzeba do tego przeprowa- nastycznych zawodnicy ustawiani są  Problemy z przekazywaniem dzenia wielu jednostek treningowych, po czterech i mają za zadanie, nie tylko krycia przy ciągłych rotacjach i zmia- aby mogły zacząć działać wypracowa- wykonywać ściśle określone ćwiczenia, nach pozycji napastników i pomocni- ne automatyzmy w zachowaniu się ca- ale również kontrolować swoje usta- ków. łej czwórki defensorów. Dlatego wszel- wienie względem partnerów.  Przy szybkim przejściu drużyny kie nowości staramy się wprowadzać W dalszej części pracy chciałbym

przeciwnej z fazy obrony do fazy ata- w okresie przygotowawczym. Jest wte- zaprezentować kilka ćwiczeń, z któ- ku, zawodnicy mogą nie zdążyć na czas dy więcej czasu, a przede wszystkim są rych korzystam. Jestem pewien, że nie-

odbudować ustawienia w obronie. gry kontrolne, gdzie bez większego ry- które są wszystkim dobrze znane, ale  Pozostawienie nie bronionej czę- zyka można wypróbować nowe roz- nie ukrywam, że niektóre z nich przy- ści boiska (w przypadku szybkiego wiązania taktyczne czy nowe ustawie- stosowałem do własnych potrzeb nie- przerzutu piłki w tzw. „wolne pole”). Każdy trener” ma swoje ulubione metody nie. Należy pamiętać też o tym, że na- znacznie je modyfikując.  Podczas skracania pola gry brak wet, jeżeli dany element opanujemy Każdy trener z całą pewnością po- ataku na przeciwnika z piłką może dać i własne sposoby doskonalenia gry w dostatecznym stopniu, to nie ozna- siada w swoim „warsztacie” mnóstwo szansę na podanie piłki za linię obrony cza, że już nie musimy nad nim praco- innych rozwiązań, jakie stosuje w pra- i włączenie się gracza ze środka pola. w defensywie. Wszyscy jednak muszą pamiętać, wać w dalszej części sezonu. Każdy tre- cy z drużyną. Ja przedstawiłem tylko  Ten sposób ustawienia obrońców ner ma swoje ulubione metody i wła- wybrane przykłady, które najczęściej wymaga dobrego zrozumienia i współ- że systematyczność przynosi najlepsze efekty sne sposoby doskonalenia gry w de- wykorzystuję w doskonaleniu i współ- działania partnerów, a tym samym fensywie. Wszyscy jednak muszą pa- pracy czwórki obrońców grających dłuższego czasu szkolenia. miętać, że systematyczność przynosi w linii. niezbędnik trenera niezbędnik

VI | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | VII W kładka metodyczno-szkoleniowa nr 51

Rys. 14. Fragment gry 5x5 + 1 neutralny + bramkarz. Ćwiczenie Rys. 16. Gra 7 x7 + 1 na trzy bramki z bramkarzami. W tej grze można rozpoczyna bramkarz od wznowienia gry od bramki. Zadaniem czwórki wymusić na zespole broniącym dwóch bramek przesunięcia całej drużyny obrońców (wraz ze środkowym pomocnikiem i zawodnikiem neutralnym) w kierunku piłki w sytuacji, gdy znajduje się ona w bocznej strefie boiska. 1 jest odpowiednie rozegranie piłki między sobą tak, aby zakończyć akcję 1 Jak widać często stosuję gry z zawodnikiem neutralnym. Decyduję zdobyciem gola na jedną z dwóch małych bramek znajdujących się się na takie rozwiązanie dlatego, gdyż chcąc uzyskać konkretny efekt na połowie boiska w bocznych sektorach. Trener w każdej chwili może (w tym wypadku przesunięcie wszystkich zawodników w kierunku piłki), dać sygnał i podać drugą piłkę zawodnikowi neutralnemu. W tej sytuacji przeciwnik poprzez utrzymanie się przy piłce zmusza zespół broniący tamta piłka, w której posiadaniu byli obrońcy już nas nie interesuje. 5 3 do takiego zachowania. Często grając w takich samych liczbowo składach 4 2 4 5 3 2 W ataku znajduje się zespół przeciwny, co oznacza, że obrońcy muszą jest trudno to osiągnąć (częste straty piłki). Możemy zwiększyć liczbę 11 9 jak najszybciej odbudować ustawienie w defensywie i nie dopuścić zawodników jak również pole gry w zależności od potrzeb. 7 do utraty bramki. Celem tego ćwiczenia jest, aby obrońcy cały czas N N właściwie się poruszali w sytuacji, gdy rozgrywają piłkę między sobą 10 (jeżeli piłka jest w posiadaniu lewego obrońcy to prawy obrońca musi 11 10 7 się przesunąć do środka), a przede wszystkim muszą być cały czas 9 1 8 6 skoncentrowani i przygotowani gdyby nastąpiła strata piłki. 5 3 2 4 8 11 7 1 N 7 8 11

2 3 5 4 5 3 1 1 9 4 6 2 11 7 10 8 6 Rys. 13. Fragment gry 6x4 + bramkarz. Bardzo popularne i znane Rys. 15. Gra 4 x4 + 2 + bramkarz. Obrońcy + bramkarz bronią jednej dużej ćwiczenie doskonalące grę w defensywie, ale również umiejętność gry bramki, natomiast zespół przeciwny ma za zadanie bronienie dostępu w ataku pozycyjnym. Zadaniem zawodników ofensywnych jest zdobycie T do czterech małych bramek. Drużyna będąca przy piłce gra w przewadze bramki. Obrońcy poprzez odpowiednie zachowanie i współpracę dwóch zawodników. Zmieniamy strony co kilka minut. Grę rozpoczyna mają temu zapobiec. Wykorzystujemy przepisy do gry w piłkę nożną zespół atakujący jedną bramkę. Możemy też rozpoczynać grę w sytuacji, (m.in. przepis o spalonym). Ja często zmieniam ten układ grając czasami gdy oba zespoły ustawione są za liniami końcowymi wyznaczającymi pole 7x5, 8x6 czy 8x5. W zależności od potrzeb zmieniam również sposób do gry, a zawodnicy neutralni na środku tego pola. Bramkarz wykonuje rozpoczęcia gry. W pierwszej wersji może zaczynać bramkarz wybiciem długie podanie do zespołu przeciwnego, czym zmusza swoich obrońców piłki od bramki i wtedy obrońcy zmuszeni są do skrócenia pola gry. do szybkiego wyjścia i skrócenia pola gry w celu niedopuszczenia Rozpoczęcie może także nastąpić po dośrodkowaniu ze stałego fragmentu do oddania strzału. gry w bocznej strefie boiska lub od wyrzutu piłki z autu. W zależności od sposobu rozpoczęcia gry obrońcy muszą się odpowiednio ustawić i właściwe reagować. To w jaki sposób rozpoczynamy grę uzależnione dzą sobie w czasie trwania zajęć z wyko- my, jeżeli przeciwnik wygrał pojedy- ne w momencie, gdy następowało dłu- jest od obserwacji spotkań mistrzowskich. Jeżeli widzimy, że drużyna nywaniem określonych założeń. Czasami nek 1x1. Mógł wtedy swobodnie wejść gie podanie na drugą stronę boiska. ma jakieś problemy z danym elementem, to staramy się to ćwiczyć. trzeba będzie dostosować (powiększyć z piłką w pole karne i np. wykonać do- W sytuacji, gdy drużyna przeciwna lub zmniejszyć) pole do gry. Innym ra- kładne dośrodkowanie. decydowała się na dalekie górne po- zem może będziemy musieli ograniczyć W podobnej sytuacji, ale tym razem danie, bywało tak, że jeden ze środko- W dzisiejszych czasach znalezie- lub wydłużyć czas trwania ćwiczenia, środkowy obrońca zbyt szybko i za bli- wych obrońców posiadający dobre wa- nie odpowiednich materiałów (ćwi- czy skorygować liczbę graczy (wykorzy- sko linii bocznej schodził na asekura- runki fizyczne starał się walczyć o piłkę czeń, gier itp.) nie powinno sprawić ni- stać jednego czy dwóch neutralnych za- cję partnera z obrony. To z kolei po- w powietrzu, chociaż ta była w strefie komu żadnych problemów. Należy tyl- wodników). A jeszcze innym razem okaże wodowało, że pozostali dwaj obrońcy działania bocznego obrońcy (np. dwaj ko pamiętać o jednej rzeczy, która moim się, że należałoby zwiększyć lub zmniej- mieli w polu karnym czasami do krycia nasi zawodnicy skakali do piłki). W ta- zdaniem jest bardzo istotna. Czasami szyć liczbę kontaktów z piłką tak, aby dwóch napastników drużyny przeciw- kim przypadku, jeżeli nie udało się wy- można bowiem znaleźć (w Internecie warunki były optymalne do celów ja- nej, co też jest ryzykowne. grać pojedynku główkowego, to stwa- czy będąc na stażu) dobre przykłady, kie chcemy osiągnąć oraz możliwości Ponownie w sytuacji, gdy boczny rzało czasami korzystniejsze możliwo- czy schematy ćwiczeń i przygotować zawodników. Tutaj właśnie pojawia się obrońca atakował przeciwnika z piłką ści przeciwnikowi. (zaplanować), wydawałoby się fanta- ważna rola trenera, aby odpowiednio re- w bocznym sektorze boiska, tym razem Bardzo często zdarza się, że jeden styczny trening, a w praktyce okazuje agował na wydarzenia jakie mają miejsce obaj środkowi obrońcy zbyt blisko linii z bocznych obrońców nie kontroluje się, że delikatnie mówiąc, słabo to wy- w czasie treningu, a nie „ślepo” powie- bocznej schodzili do asekuracji. Zmu- swojego ustawienia względem środko- glądało podczas zajęć z danym zespo- lał wzorce stosowane (nawet) przez naj- szali w ten sposób drugiego skrajne- wych obrońców. W tej sytuacji, mówiąc łem. Dzieje się tak dlatego, ponieważ większych specjalistów w tej dziedzinie. go obrońcę do przesunięcia w kierun- kolokwialnie, skrajny obrońca „łamiąc najkrócej mówiąc, to co sprawdza się Analizując grę drużyn, z którymi mia- ku piłki i czasem znajdował się on poza linię spalonego” ułatwia przeciwnikowi

w jednej drużynie, niekoniecznie musi łem okazję pracować do tej pory jako osią środka boiska. Było to niekorzyst- stworzenie groźnej sytuacji. przynosić dobre efekty w innej. Zawsze pierwszy trener czy asystent trenera, za- W sytuacji, gdy na przykład prawy

trzeba brać poprawkę na warunki w ja- uważyłem kilka podstawowych błędów pomocnik przegrał pojedynek z bocz- kich przychodzi nam pracować. Ważną jakie popełniali zawodnicy formacji Najważniejszy jest jednak czynnik ludzki nym obrońcą przeciwnika (wykonując rolę odgrywa stan boiska, ale także ja- obrony przy ustawieniu w linii. Najczę- ” np. wślizg) w okolicy środka boiska, nato- kość sprzętu czy warunki atmosferyczne. ściej spotykane problemy pojawiały się: – to jakie umiejętności techniczno-taktyczne miast nasz prawy obrońca krył we właści- Najważniejszy jest jednak (jak już wspo- W sytuacji, gdy boczny obrońca ata- wy sposób swojego przeciwnika w bocz- minałem) czynnik ludzki - to jakie umie- kował zawodnika drużyny przeciwnej posiadają zawodnicy, których mamy nej strefie i decydował się na pozosta- jętności techniczno-taktyczne posiada- będącego w posiadaniu piłki w bocz- wienie go i wyjście do zawodnika z piłką. ją zawodnicy, których mamy do dyspo- nej strefie boiska, a środkowy obroń- do dyspozycji w klubie To sprawiało, że nominalnie groźniejszy zycji w klubie. Dlatego też musimy cią- ca zbyt późno schodził na asekurację. zawodnik przeciwnika (będący bliżej na- gle obserwować jak nasi podopieczni ra- To często powodowało duże proble- szej bramki) był pozostawiony bez opieki. niezbędnik trenera niezbędnik

VIII | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | IX W kładka metodyczno-szkoleniowa nr 51

Rys. 20. Ustawienie obrońców w fazie ataku, gdy prawy obrońca (nr 4) bierze udział w akcji ofensywnej, a drużyna przeciwna zostawiła dwóch Rys. 18. Ustawienie zawodników formacji obrony w sytuacji, zawodników w linii ataku. W takiej sytuacji środkowy obrońca (nr 5) 1 gdy bramkarz wznawia grę od bramki. Wyraźnie widać duże odległości kryje ściśle jednego zawodnika rywala (nr 9), za drugiego przeciwnika pomiędzy obrońcami. Takie ustawienie ma na celu ułatwić rozpoczęcie (nr 7) odpowiada lewy obrońca (nr 2), natomiast drugi środkowy obrońca akcji poprzez krótkie podania pomiędzy obrońcami. Przeciwnik grający 1 (nr 3) asekuruje partnerów. Takie ustawienie potwierdza stosowanie zasady, najczęściej jednym napastnikiem będzie miał kłopot z zablokowaniem że w defensywie ciągle dążymy do uzyskania przewagi liczebnej obrońców podania do któregoś ze środkowych obrońców. nad napastnikami bez względu na to w jakiej fazie aktualnie się znajdujemy.

5 3 4 2 9 1 11 7 6 8 10 3 5 1 8 6 10 9 2 4 5 3 3 5 2 8 1 10 6 4 6 3 2 7 5 2 4 11 8 9 10 3 11 9 7 7 2 5 4 8 12 6 10 4 6 Rys. 17. Gra na skróconym polu 10x7 lub 10x8 z bramkarzami. Zespół Rys. 19. Ustawienie obrońców w fazie ataku, gdy prawy obrońca 11 8 9 grający w przewadze liczebnej, aby zdobyć bramkę musi wykonać (nr 4) włączył się do akcji ofensywnej, a w zespole przeciwnym występuje 10 11 prostopadłe podanie do strefy obrony przeciwnika, którą wyznacza jeden napastnik. W takiej sytuacji jeden ze środkowych obrońców (nr 5) 3 czerwona linia. W takim przypadku tylko czterech obrońców drużyny kryje ściśle napastnika (nr 9), drugi środkowy obrońca (nr 3) asekuruje 7 2 5 4 broniącej może wejść do tej strefy i dalej bronić dostępu do własnej bramki. partnera, a lewy skrajny obrońca (nr 2) ustawiony jest znacznie wyżej. 12 Zespół będący w ofensywie może wprowadzić dowolną ilość zawodników Takie rozwiązanie daje nam możliwość przejęcia piłki przez lewego do strefy obronnej przeciwnika, pamiętając jednak o właściwej asekuracji obrońcę w momencie, gdy zostanie ona wybita po dośrodkowaniu w razie straty piłki. z prawej strony.

W sytuacji, gdy mówimy o grze w obronie dużego zaangażowania od sytuacji, gdy bramkarz mając piłkę ustawienie i zachowanie się pozostałej czwórką obrońców w linii, mamy oczy- w akcje ofensywne swojego zespołu. decyduje się na dalekie wybicie. Dru- trójki obrońców uzależnione jest moim wiście na myśli czterech zawodników Dotyczy to zwłaszcza zawodników gra- żyny chcą mieć większy wpływ na roz- zdaniem od następujących czynników: ustawionych obok siebie i kryjących jących na bokach obrony. To oni bardzo poczęcie i przebieg akcji ofensywnych – filozofii gry, jaką wyznaje trener, przeciwnika w swojej strefie. Zdarza- często są tymi graczami, którzy robią swojego zespołu. Przy dalekim wy- – liczby napastników drużyny prze- ją się jednak sytuacje, kiedy drużyna „różnicę” w danym meczu. Ważną rolę biciu piłki liczymy w większym stop- ciwnej, przeciwna wystawia do gry tylko jed- spełniają także obaj środkowi obrońcy, niu na szczęście lub przypadek, które – aktualnego wyniku meczu, nego napastnika, a w dodatku nasta- którzy niejednokrotnie mają najwięcej może nam pomóc w dalszym jej posia- – umiejętności jakie posiadają dani wiona jest wyjątkowo defensywnie. kontaktów z piłką w czasie meczu spo- daniu, niż na to, że uda się napastniko- obrońcy. Trudno, aby w takim wypadku obroń- śród wszystkich zawodników. Szczegól- wi wygrać pojedynek z rosłymi obroń- Najczęściej trenerzy wyznają zasa- cy kurczowo pilnowali linii i wszyscy nie teraz, gdy panuje tendencja długie- cami przeciwnika. O ile w działaniach dę, że w sytuacji, gdy jeden z bocznych czterej zajmowali się kryciem jednego go utrzymywania się przy piłce, to wła- defensywnych wymagaliśmy od obroń- obrońców bierze udział w akcji ofensyw- zawodnika. Takie sytuacje wymuszają śnie do obrońców należy w zdecydo- ców, aby byli blisko siebie i starali się nej, to drugi ma obowiązek zostać. To czę- czasami na bocznych obrońcach wyj- wanej większości rozpoczynanie akcji kontrolować odległości między sobą sto powoduje, że trzech obrońców zaję- ścia i „złamania” linii obrony. ofensywnych. Oni jako pierwsi doko- (gdy bronimy obowiązuje zasada „ma- tych jest kryciem jednego napastnika dru- Zapewne każdy z nas słyszał takie nują wyboru, którą stroną boiska bę- łego boiska”), to w przypadku, gdy je- żyny przeciwnej. W takim wypadku uwa- powiedzenie, że piłka nożna to pro- dzie prowadzona akcja i w jaki sposób steśmy w posiadaniu piłki chcemy aby żam, że drugi z bocznych obrońców po- sta gra. Może i jest w tym stwierdzeniu będziemy chcieli ją rozegrać. Obserwu- obrońcy boczni ustawieni byli jak naj- winien być ustawiony nie w linii ze środ- dużo racji, ale nie sposób szukać w fut- jemy obecnie coraz częściej jak zespo- szerzej i zdecydowanie wyżej niż środ- kowymi obrońcami tylko wyżej. Jeżeli na- bolu samych prostych rozwiązań i ła- ły wznawiając grę od własnej bramki, kowi obrońcy (gdy atakujemy obowią- tomiast przeciwnik ma w swoim składzie twych decyzji. Czasami ważniejsze od starają się rozgrywać piłkę poprzez sto- zuje zasada „dużego boiska”). dwóch napastników, to jest to sygnał dla umiejętności czy przygotowania za- sowanie krótkich podań do własnych Z tej czwórki obrońców dużo więk- skrajnego obrońcy, że musi asekurować

wodnika staje się myślenie. Decyzje obrońców. Odchodzi się mianowicie sze wymagania w akcjach ofensyw- partnerów z defensywy lub kryć któregoś podejmowane przez piłkarzy podczas nych spoczywają na skrajnych obroń- z napastników drużyny przeciwnej. Mu-

trwania spotkania w ułamkach sekund cach. Oczekuje się od nich wspierania szę przyznać, że spotkałem się już z takim bywaj kluczowe dla losów drużyny. Do- Współczesny futbol wymaga od piłkarzy partnera występującego po tej samej zachowaniem, kiedy to bez względu na bry piłkarz musi wykazywać się boisko- ” stronie boiska w każdej akcji na poło- to, czy przeciwnik grał jednym czy dwo- wą inteligencją na wysokim poziomie. występujących nominalnie w obronie wie przeciwnika. To oni mają stwarzać ma napastnikami, to obaj boczni obrońcy Wszyscy szkoleniowcy doskona- przewagę liczebną w bocznych stre- brali równocześnie udział w akcji ofensyw- le wiedzą, że gra zawodników wystę- dużego zaangażowania w akcje ofensywne fach boiska poprzez odpowiednie włą- nej. Jest to uzasadnione moim zdaniem pujących w formacji obrony nie ogra- czenie się do akcji, a także dzięki umie- tylko wtedy, gdy obaj środkowi obrońcy nicza się tylko do zadań w destrukcji. swojego zespołu jętności gry 1x1 w ofensywie. W takiej prezentują bardzo wysokie umiejętności Współczesny futbol wymaga bowiem sytuacji, gdy jeden z bocznych obroń- (w szczególności doskonale radzą sobie od piłkarzy występujących nominalnie ców bierze udział w akcji ofensywnej, w pojedynkach 1x1). niezbędnik trenera niezbędnik

X | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | XI Nauczanie – trenowanie

1

5 3 2 Kluczowym pytaniem dla każdego Jeśli dośrodkowanie wykonywane było działania boiskowego, czy to indywidu- z przestrzeni bocznej sektora środkowe- 9 alnego, czy zespołowego jest pytanie go boiska, a piłka kierowana była za linię o skuteczność, czyli realizację głównych obrony, skuteczność wyraźnie wzrastała. celów w grze. Podstawowym celem gry Strzały zza pola karnego stanowi- 8 w atakowaniu jest zdobycie bramki. ły 17% wśród przyjętych rozwiązań, 6 10 W kontekście podjętych obserwacji co trzeci z nich trafiał w światło bramki, jest to pytanie o liczbę zdobytych goli a tylko około jeden na pięćdziesiąt przy- 4 6 przypadających na poszczególne roz- nosił gola (2%). wiązania akcji ofensywnych atakowa- Podanie dołem z bocznego sektora 11 8 9 7 nia pozycyjnego – tabela 7. Najwię- było stosowane w podobnym wymia- cej goli przyniosły podania prostopa- rze (14%). Kiedy wykonywane było z wy- 10 11 3 dłe – 11. Już zdecydowanie mniej poda- sokości pola karnego, to prawie co piąte 7 2 5 4 nia po ziemi z bocznego sektora boiska skutkowało celnym strzałem. Gdy reali- 12 – 5 bramek. Pozostałe rozwiązania dały zowano je z przestrzeni bliższej linii środ- od 1 do 3 goli. Jeżeli jednak odniesiemy kowej boiska i trafiało przed linię obrony liczbę bramek do liczby przeprowadzo- zawsze oznaczało stratę piłki, natomiast nych rozwiązań (akcji) to zauważymy, czterokrotnie skierowane za linię obrony że relatywnie najwyższą skutecznością (na wbiegających partnerów) przyniosło Rys. 21. Przykładowe ustawienie obrońców w fazie ataku, gdy prawy wykazują się akcje kombinacyjne (11%), jedną bramkę. Na tle pozostałych roz- obrońca (nr 4) bierze udział w akcji ofensywnej, a zespół przeciwny gra a podania po ziemi z bocznego sektora wiązań podanie dołem z bocznego sek- jednym wysuniętym napastnikiem. W tej sytuacji jest to najczęściej boiska, podania prostopadłe i akcje in- tora miało średnią skuteczność 7%. popełniany błąd w kryciu. Mało tego, że trzech obrońców (nr 2, 3 i 5) dywidualne mają 6-7% skuteczność. Naj- Akcje indywidualne podejmowane odpowiedzialni są za jednego napastnika (nr 9), to w dodatku nikt z nich niższą skutecznością wykazują się często spoza pola karnego stanowiły mniej nie kryje go ściśle. Taka sytuacja powoduje, że w momencie wybicia piłki wykorzystywane, ale także najprostsze niż 10%, co piąta kończyła się celnym przez zespół broniący, ten osamotniony napastnik ma możliwość przyjęcia rozwiązania, czyli strzały z dystansu i do- strzałem, a skuteczność ich była po- piłki, odwrócenia się z nią (lub poczekania na wsparcie partnerów) środkowania - 2% skuteczność. dobna jak podań prostopadłych i po- i przeprowadzenia groźnej akcji.

Jeżeli chodzi natomiast o środko- W nowoczesnym futbolu nie ma zawodników na boisku z zachowaniem wych obrońców to nie oczekuje się już sztywnego podziału zadań, w któ- stałych odległości, ciągłego skracania od nich tak dużego zaangażowania w ak- rym to napastnik brał udział wyłącznie i zawężania pola gry, stosowania pres- cje ofensywne, jak od ich partnerów wy- w ofensywie, a obrońca tylko zajmował singu grupowego, asekuracji i podwa- stępujących w bocznych sektorach. Oczy- się powstrzymywaniem ataków rywali. jania. W każdej sytuacji na boisku musi wiście będą zdarzać się sytuacje, gdy je- Zanika także podział na pozycje i strefy być stosowana aktywna obrona, która den z nich będzie musiał próbować działania poszczególnych zawodników. nie tylko ma przeszkadzać przeciwni- wprowadzić piłkę na połowę przeciwni- Dlatego tak cenni i poszukiwani są za- kowi w rozgrywaniu akcji, ale również ka. Jest to niewątpliwie cenna umiejęt- wodnicy wszechstronni, mogący grać dąży do szybkiego odbioru piłki, naj- ność, szczególnie wtedy, gdy zespół prze- na różnych pozycjach oraz spełniają- lepiej jak najdalej od własnej bramki. ciwny ustawiony jest bardzo defensyw- cy różne zadania w zależności od tego, O ile w działaniach ofensywnych wska- nie i nie ma możliwości wykonania poda- w której strefie boiska aktualnie się zana jest kreatywność i improwizacja, nia do partnerów występujących w for- znajdują. Obecnie, aby zespół skutecz- to w działaniach defensywnych naj- W Lidze Mistrzów sezonów 2011/2012 dań po ziemi z bocznego sektora macji pomocy lub ataku. Musi to być ja- nie grał w ofensywie i defensywie po- ważniejsza jest dyscyplina. Słowa Fran- i 2012/2013 najczęściej wykorzystywa- boiska. Najbardziej skuteczną (11%), kiś element zaskoczenia, który pozwoli na trzebny jest udział w tych działaniach za Beckenbauera są bardzo wymowne: nym rozwiązaniem finalnej fazy akcji ata- a jednocześnie najrzadziej wykorzysty- stworzenie dogodnej sytuacji. Trzeba jed- wszystkich zawodników. Niewątpliwie „W grze zespołowej jaką jest piłka noż- ku pozycyjnego było podanie prostopa- waną formą zakończenia ataku pozy- nak pamiętać, że takie rozwiązania niosą jednak we współczesnej piłce, to sku- na musi panować porządek i dyscypli- dłe, które średnio w co piątym przypad- cyjnego, była akcja kombinacyjna re- Jack Wilshere za sobą duży stopień ryzyka. Najczęściej teczna gra w defensywie jest jednym na taktyczna na boisku. To jest jeden ku kończyło się strzałem celnym (19%). alizowana przy bezpośrednim udziale w barwach widzimy środkowych obrońców w pobli- z najważniejszych środków prowadzą- z gwarantów sukcesu”. Jeśli podanie trafiało do partnera przej- minimum dwóch graczy. F.C. Arsenal Piśmiennictwo żu pola karnego przeciwnika przy stałych cym do sukcesu. Kanony gry obronnej, Ważnym elementem działań obron- mującego je poza linią obrony, efek- Wydaje się, że droga do podniesie- Londyn fragmentach gry. Również presja wyniku bez względu na stosowany system, wy- nych jest także odpowiedzialność tywność wzrastała do 29%. Jednak, aby nia efektywności, a przede wszystkim Czajkowski Z. Nauczanie techniki sportowej.

i brak czasu powoduje, że przesuwamy magają utrzymania symetrii ustawienia nie tylko za zadania indywidualne, ale zdobyć gola, trzeba było wykonać nie- skuteczności akcji w atakowaniu pozy- Warszawa 1991. RCMSKFiS. jednego z nich na pozycję najbardziej wy- również zespołowe. Wymaga to od mal 20 podań prostopadłych w prze- cyjnym na najwyższym poziomie mi- Czabański B.: Kształcenie psychomotoryczne.

suniętego zawodnika, licząc na dobre wa- obrońców stałej czujności, koncentra- strzeni środkowego sektora pola gry. strzostwa w piłce nożnej, wiedzie: Wrocław 2000. AWF. runki fizyczne i umiejętność gry głową. W każdej sytuacji na boisku musi być cji i umiejętności przewidywania po- Mimo tego, stosowano je tak często, że – przez zwiększenie liczby zespoło- Duda H.: Intelektualizacja procesu nauczania gry Jednak podstawowym zadaniem ” dań przeciwnika. Formacja obrony dały niemal połowę goli (44% zdobytych wych akcji kombinacyjnych; w piłkę nożną. Studia i Monografie Nr 23. Kraków środkowych obrońców w fazie ataku stosowana aktywna obrona, która nie tylko zbudowana z czterech obrońców jest w obserwowanych meczach). – przez zwiększenie liczby podań pił- 2004. jest właściwa organizacja gry w defen- obecnie (dzięki aktywności we wza- Dośrodkowanie z bocznego sekto- ki „w tempo” do napastników poza linię Jorge Castelo, Luis de Matos: Piłka nożna sywie. To szczególnie na nich spoczywa ma przeszkadzać przeciwnikowi w rozgrywaniu jemnym współdziałaniu) najskutecz- ra pola gry, to drugie co do częstotli- obrony; – formy i metody treningowe. Warszawa 2011. obowiązek zabezpieczenia się przed niejszą i najczęściej stosowaną receptą wości rozwiązanie kończące atak pozy- – ograniczenie najprostszych roz- PZPN. kontratakiem przeciwnika w przypad- akcji, ale również dąży do szybkiego odbioru piłki na przeciwstawienie się atakowi pozy- cyjny. Rzadko jednak skutkowało odda- wiązań (dośrodkowań, strzałów zza Stępiński M.: Taktyka atakowania we współ- ku straty piłki przez któregoś z partne- cyjnemu drużyny przeciwnej oraz za- niem celnego strzału, tylko 6% z nich, pola karnego) lub wyraźną jakościową czesnej piłce nożnej. Szczecin 2008. PPH Zapol. rów. bezpiecza przed kontratakami rywala. a 2% kończyło się zdobyciem bramki. ich poprawę. niezbędnik trenera niezbędnik

XII | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 5 (116) 2013 | 19 Nauczanie – trenowanie

kie postępowanie nie może być dominują- do pełnego rozwoju sensorycznych, moto- rycznych, emocjonalnych oraz wolicjonal- cym rozwiązaniem w pracy trenerów, gdyż Walory intelektualne” sportowca nie zawsze droga taka jest szkodliwa i mało efektywna. nych właściwości sportowca, o tyle jego Intelektualizacja nauczania Pamiętać należy, że sukces może przynieść walory intelektualne nie zawsze są w peł- są w pełni doceniane, a w konsekwencji tylko skumulowanie efektów wieloletnich ni doceniane, a w konsekwencji wystarcza- oddziaływań w obszarach wszystkich ro- jąco rozwijane i kształtowane w procesie wystarczająco rozwijane i kształtowane dzajów przygotowań przyszłego sportow- uprawiania sportu. Problem ten był daw- piłkarzy nożnych ca, w tym także w zakresie przekazywania niej, jak i obecnie jest poruszany w wielu w procesie uprawiania sportu wiedzy. pracach z zakresu teorii sportu i teorii tre- Problem racjonalizacji i intelektuali- ningu sportowego. zacji nauczania winien być akcentowany W problematyce intelektualizacji pro- Z prac zagranicznych poruszających i przestrzegany na wszystkich etapach cesu nauczania osobne miejsce zaj- problematykę intelektualnego szkole- – istotnym elementem szkolenia młodych zawodników, przy za- mują zespołowe gry sportowe. Roz- nia piłkarzy nożnych na uwagę zasługu- łożeniu, że priorytetem jest nauczanie wija się tutaj specjalistyczna dziedzi- je opracowanie Schellenbergera (1990). i doskonalenie efektywnego działania gra- na wiedzy (play theory), uświadamiają- Autor ten zajmując się badaniami cen- cza, tj. poprzez świadome zaangażowanie ca relacje zachodzące między: sytuacjami tralnych mechanizmów operacyjnych efektywnego szkolenia w proces trenowania nabycie umiejętno- w grze a działaniami graczy, stanem ich cech w grze, przyznaje znaczącą rolę sprawności ści rozwiązywania sytuacji powstających i zdolnościami a osiąganymi w grze rezul- procesów myślowych oraz wiedzy o działa- w grze. Zastanawiając się nad istotą inte- tatami, sposobami przygotowania graczy niu. Zadania piłkarzy nożnych pod kątem Celowe kierowanie procesem szkolenia gracza lektualizacji w procesie efektywnego szko- a efektami ich działania. Znaczące były tu- podejmowania decyzji oraz szybkości pro- Prof. dr hab. Henryk Duda lenia zawodnika, popatrzmy jak wygląda taj przemyślenia zawarte w opracowa- cesów przetwarzania informacji przedsta- Katedra Teorii i Metodyki wymaga nie tylko trafnego oddziaływania w tym zakresie stan wiedzy (na podstawie niu pt. „A Model for the Teaching of Ga- wili Vom Hofe i Lerda (1995). Z badań tych Gier Sportowych i Rekreacyjnych syntetycznego przeglądu literatury przed- mes in Secondary School”, którego au- jednoznacznie wynika, iż sprawność decy- Zakład Teorii i Metodyki Piłki Nożnej na sferę fizyczną i ruchową, ale – co jest bardzo miotu). torzy Bunker i Thorpe ukazali model gry zyjna gracza jest w dużym stopniu uzależ- AWF Kraków Problematyka intelektualizacji naucza- ze zrozumieniem. Z koncepcji tej wyni- niona od sprawności jego dyspozycji umy- istotne – na jego sferę umysłową stanowiącą bazę nia w zakresie oddziaływania ruchem była ka, iż w procesie nauczania gry sporto- słowych. dość wyraźnie poruszana dla celów edu- wej szczególną uwagę należy zwrócić W polskiej myśli teoretycznej z zakresu oszukując dróg usprawnie- kompleksowego działania w specyfice gry sportowej. kacji dzieci i młodzieży w systemie wycho- na procesy poznawcze oraz wiedzę o dzia- gry w piłkę nożną problematyka intelektu- nia efektywności szkolenia Na- wania fizycznego. Prace Demela, Pawłuc- łaniu. Proces mentalnego przygotowa- alizacji procesu nauczania nie była silnie ak- glak (2010) wskazuje na potrze- kiego, Bukowca, Okonia, Krawczyka, Osiń- nia zawodnika w grze sportowej przed- centowana. Wprawdzie w licznych publika- bę zespolenia działań rozwi- Celem tego opracowania jest przy- Według Słownika języka polskiego, pod skiego, Górnej, Grabaciaka, Maszczaka, stawili Turner i Martinek (1995), którzy cjach z teorii sportu z końca XX wieku wy- jających: zdolności motorycz- bliżenie problematyki intelektualiza- pojęciem „intelektualizacja” należy rozu- a szczególnie Grabowskiego problematy- w sposób kompleksowy opracowali model raźnie podkreślano potrzebę uwzględnie- ne,P specjalne zdolności ruchowe i zdolno- cji nauczania w szkoleniu piłkarzy noż- mieć „zdolność rozumienia otaczających kę tę przedstawiają w świetle świadome- gry, czyli system opierający się na wiedzy nia intelektualizacji w sprawnym naucza- ści umysłowe. Proces ten sprzyja tworze- nych. Biorąc pod uwagę fakt, iż gra sytuacji i znajdowania na nie właściwych, go i aktywnego udziału uczniów w proce- o działaniu oraz świadomym uczestnictwie niu działań ruchowych, to jednak w facho- niu interdyspozycji osobniczej, która jest w piłkę nożną ma charakter wielopod- celowych reakcji: zdolność rozumienia sie nauczania działań ruchowych i wyro- gracza w procesie podejmowania decyzji. wych podręcznikach z zakresu gry w piłkę nadrzędnym celem treningu sportowego miotowy, gdzie działania i współdzia- w ogóle, bystrość, pojętność” (Szymczak, bienia trwałego nawyku rekreacji ruchowej Liczne badania i obserwacje w tym zakresie nożną problem ten był przedstawiany dość w grze sportowej (ryc.1). łania graczy oparte są na sytuacyjnym 1998). dla celów kształtowania własnego ciała, jak dowodzą, że skuteczne nauczanie gry wy- pobieżnie. Aby takie efekty osiągnąć, niezbęd- sposobie rozwiązywania zadań w grze Zdaniem Panfila (2007) pod pojęciem również dla kształtowania osobowości pod maga jej wcześniejszego, dogłębnego zro- W literaturze przedmiotu zagadnie- na jest większa troska o rozwój dyspozy- wymagającym kreatywności, istnieje intelektualizacji nauczania czynności ru- kątem dbałości o ciało (zdrowie, spraw- zumienia. Bez tego nie będzie kreatywności nie intelektualizacji nauczania gry w pił- cji umysłowych, które w działaniu sytu- konieczność stosowania metod opar- chowej należy rozumieć „zastępowanie ność, uroda). W pojęciu tym proces intelek- w grze, czyli szybkiego myślenia, traf- kę nożną zaczyna wyraźnie dominować acyjnym (dominującym w grze sporto- tych na intelektualnym szkoleniu. Inte- zachowania niekontrolowanego stero- tualizacji pomaga zrozumieć aktualne cele nych decyzji, niekonwencjonalnych roz- w latach dziewięćdziesiątych, gdy na kan- wej) odgrywają znamienną rolę. Chodzi tu lektualizacja nauczania działań w grze waniem intelektualnym, czyli rozumnym, i zadania kształcenia, wyzwolić aktywność wiązań czy umiejętności współpracy Wybór wariantu wie podręczników z dziedziny psychologii więc o szeroko pojęty proces intelektuali- piłkarza może znacznie rozwijać jego umysłowym sportowca”. Chodzi tu więc i samodzielność. W procesie wychowania z innymi graczami ze względu na przyję- technicznego (m.in. Gracz, Cramer & Jackschath) oraz teo- zacji procesu szkolenia sportowca (Duda kreatywność. Niestety – w szkoleniu o świadome odbieranie bodźców czyn- fizycznego intelektualizacja zmierza do za- ty cel. też wymaga rii sportu pojawiły się pierwsze wskazówki 2012). Termin ten jest bardzo często sto- praktycznym metody te są mało zna- ności ruchowej, czyli tzw. percepcji ruchu pewnienia ciągu między kształceniem i wy- inteligencji dotyczące specyficznego i celowego od- sowany w naukach o kulturze fizycznej, ne i niewykorzystywane (Duda 1999, – opartej na myśleniu, którego czynności chowaniem pod kierunkiem nauczyciela działywania na gracza, a przede wszystkim jednak w praktyce więcej się na ten temat 2004, 2008, Naglak 2005, Panfil 2006, umysłowe dotyczą rozumienia, przewidy- a samodzielną aktywnością rekreacyjną opartego wpływu procesów myślowych mówi, niż stosuje w rzeczywistości. 2007). wania, oceniania i wnioskowania. Wysoka w życiu późniejszym. Stanowi ona obok na sprawność zachowania się gracza w wa- efektywność w zdobywaniu specjalnych oddziaływania na sferę emocjonalną i dzia- runkach walki sportowej. Rola i znaczenie zdolności ruchowych nie jest obecnie moż- łaniową integralny składnik procesu kształ- procesów myślowych w grach zespołowych, liwa bez intelektualizacji wysiłków gracza. cenia postaw prosomatycznych. Intelektu- a tym samym i w grze w piłkę nożną, wy- Tezę tę potwierdza Paluszek (2004) przyzna- alizacja jest rozumiana jako oddziaływanie raźnie została podkreślona w monogra- jąc znaczny udział celowemu, świadome- na samoświadomość potrzeb i możliwości fii „Prakseologia gier sportowych” (Panfil mu działaniu gracza w zwiększaniu zakresu własnego ciała. 2006) oraz w podręcznikach: „Nauczanie i poziomu umiejętności skutecznego wy- W sporcie klasyfikowanym pod po- i uczenie się wielopodmiotowej gry z pił- konania przez niego działań występują- jęciem intelektualizacji procesu trenin- ką” (Naglak 2005), „Coaching uzdolnione- cych w grze. gowego rozumiemy zastępowanie za- go gracza” (Panfil 2007), „Kształcenie gracza Rola intelektualizacji powinna zajmo- chowania się niekontrolowanego tre- na podstawowym etapie” (Naglak 2010). wać szczególne miejsce w procesie naucza- nerów i graczy sterowaniem intelektu- W opracowaniach tych, autorzy uważają, nia – uczenia się w piłce nożnej. Zdobywa- alnym, czyli rozumnym, umysłowym. że sprawność umysłowa stanowi podbu- na specjalistyczna wiedza o czynnościach W takim rozumieniu oddziaływanie oparte dowę możliwości dyspozycyjnych zawod- ruchowych i współdziałaniu graczy jest bo- na intelektualizacji ma na celu przygotowa- nika, decydując o jakości jego działania wiem podstawą rozwijania samodzielno- nie zawodnika do osiągania wysokich wy- w grze.

ści, szczególnie potrzebnej przy rozwiązy- ników sportowych bez zakłócenia jego sta- Niestety praktyka sportowa dowo- waniu sytuacji w grze. W skutecznym szko- nu zdrowia. Uzyskuje się to poprzez stawia- dzi, że w tradycyjnej metodologii naucza-

leniu należy przyjąć zasadę, iż bez wzmo- nie trenera i zawodnika w sytuacjach pro- nia w szkoleniu piłkarskim główny ak- żonego udziału samodzielnego twórcze- blemowych, których rozwiązywanie wy- cent kładzie się na sferę motoryczną i ru- go myślenia gracza trudno będzie uzyski- maga świadomego zaangażowania. Inte- chową, natomiast mniejszą uwagę kie- Długie i umiejętne” utrzymywanie się wać wyniki sportowe, szczególnie w ze- lektualizacja w sporcie wiąże się również ruje się na emocjonalne zaangażowa- społowych grach, gdzie występują działa- z przekazywaniem optymalnej wiedzy nie ćwiczących, a już znaczne niedostatki przy piłce to podstawa filozofii według, nia o złożonej strukturze nawyków rucho- specjalistycznej zawodnikowi, który wyko- tkwią w sferze intelektualnej, co w znacz- wych. W procesie tym niezbędne jest syste- rzystując swoją inteligencję oraz posiada- nym stopniu może ograniczyć efektyw- której posiadanie piłki uniemożliwia strzelenie matyczne przekazywanie graczom wiado- ne wiadomości o czynnościach ruchowych ność nauczania. Badania Autora wykazały, mości o wykonywanych ćwiczeniach-dzia- w sposób świadomy podejmuje trafne de- że problem intelektualizacji nauczania Ryc. 1. bramki przez przeciwnika łaniach, zwłaszcza w szkoleniu młodzieży, cyzje w działaniu. W odniesieniu do sportu w polskich klubach piłkarskich występu- Przykład tworzenia się inderdyspozycji gdzie z reguły efekty uzyskuje się zwiększa- klasyfikowanego można stwierdzić, że o ile je w niewystarczającym stopniu nie tylko w grze sportowej (Superlak 2008) jąc obciążenia treningowe (wysiłkowe). Ta- na ogół przywiązuje się dostateczną wagę w nauczaniu działań ruchowych (technika), duda

20 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 21 (szczegóły w licznych pracach Dudy, Panfila i innych). Piśmiennictwo: Skuteczniejsze nauczanie działań tech- nicznych i taktycznych wymaga także roz- wijania specjalnych zdolności ruchowych, 1.Bunker D., Thorpe R. 1982: A model for których stosowanie oddziałuje na tzw. in- the teaching of games in secondary school. Bulle- telekt piłkarski. W literaturze przedmiotu tin of Physical Education, 18 (1), 5-8. opracowania w tym zakresie dotyczą roz- 2.Cramer D., Jackschath B.1995: wijania w ćwiczeniach praktycznych spe- Fuβballpsychologie. Meyer, Meyer, Verlag, Ger- cjalnych zdolności, stosowania ćwiczeń in- many. telektualizujących oraz uwzględnienia ćwi- 3.Dańczyk R. 1985. Wpływ pamięci na sku- czeń kreatywnych. teczność strzelecką w piłce nożnej. Sport Wyczy- Całościowe ujęcie problemu intelek- nowy, 2, 11-21. tualizacji procesu nauczania gry na przy- 4.Duda H. 1995. Umiejętności taktyczne i ich kładzie piłki nożnej zostało przedsta- uwarunkowania u zawodników uprawiających wione w monografiach: „Procesy myślo- grę w piłkę nożną. Dysertacja doktorska. AWF Kra- we a intelektualizacja w nauczaniu tak- ków, Maszynopis. tyki gry w piłkę nożną” (Duda 1999) oraz 5.Duda H. 1996. Nauczanie taktyki gry w sy- Utrzymać „Intelektualizacja procesu nauczania gry mulowanych warunkach laboratoryjnych. Trener, ale też w szkoleniu działań grupowych (tak- koncentrację w piłkę nożną” (Duda 2004). Zawarto PZN Warszawa, 4, 7-11. tyka), gdzie można zaobserwować małe w takich chwilach w nich przesłanki teoretyczne oraz meto- 6.Duda H. 1999. Procesy myślowe a intelektu- zainteresowanie metodami wspomaga- też trzeba umieć dykę nauczania gry ze zrozumieniem. Fi- alizacja w nauczaniu taktyki gry w piłkę nożną. Se- nia, które zdaniem Panfila (2000) w znacz- nalnym opracowaniem tych zagadnień ria: studia i Monografie nr 6, AWF, Kraków. nym stopniu angażują procesy myślowe była kolejna monografia „Intelektualiza- 7.Duda H. 2004. Intelektualizacja procesu na- w nauczaniu działań techniczno-taktycz- cja procesu nauczania a rozwój dyspozycji uczania gry w piłkę nożną. Seria Studia i Monogra- nych. do gry sportowej (na przykładzie piłki noż- fie nr 23, AWF Kraków. Oficjalny sponsor Reprezentacji Polski W procesie intelektualizacji naucza- nej)” (Duda 2008). Autor w opracowaniu 8.Duda H.2008. Intelektualizacja procesu na- nia znaczącą rolę stanowi wiedza specja- tym weryfikuje intelektualne metody w na- uczania a rozwój dyspozycji do gry sportowej (na listyczna o grze. Wiedza ta może w znacz- uczaniu działań ruchowych (technicznych) przykładzie piłki nożnej), Seria Studia i Monogra- nym stopniu decydować o efektywno- i grupowych (taktycznych) na przykładzie fie, AWF Kraków, 50. ści gry. Badania prowadzone w tym za- młodych uzdolnionych graczy (w katego- 9.Duda H. 2011. Intelektualizacja jako nowy

kresie w polskich zespołach wykazały ni- rii juniora młodszego i juniora starszego). paradygmat nauczania gry sportowej, Sport Wy- ski poziom wiedzy specjalistycznej wśród Na zakończenie warto zaznaczyć, iż stan czynowy IS Warszawa, 4, 45-55.

graczy uprawiających piłkę nożną! Praca dotychczasowych badań nad problema- 10.Duda H. 2012. Uwarunkowania osobni- H. Dudy (2004) dostarcza wskazówek me- cze działań w grze sportowej – rozważania teore- todologicznych dotyczących przeka- tyczno-aplikacyjne. (w:) Zdebska H. (red.) W krę- zywania wiedzy o działaniu w warun- Niestety praktyka” sportowa dowodzi, gu ludzi zespołowych gier sportowych, AWF Wro- kach laboratoryjnych. Optymalna wiedza cław, 69-81. o grze pozwala zawodnikowi podjąć ra- że w tradycyjnej metodologii nauczania 11.Gracz J. 2010. Wybrane elementy przygo- cjonalną decyzję w działaniu, sytuacje towania psychologicznego w treningu młodego w grze z reguły mają bowiem charakter w szkoleniu piłkarskim główny akcent sportowca (w:) Krawczyński M (red.) Psychologia alternatywny. Nieograniczone możliwo- sportu dzieci i młodzieży – wybrane zagadnienia ści w tym zakresie stwarzają nowoczesne kładzie się na sferę motoryczną i ruchową 12.Naglak Z. 2001. Teoria Zespołowej Gry technologie informatyczne, tak popular- Sportowej Kształcenie Gracza, AWF Wrocław. 13.Naglak Z. 2005. Nauczanie i uczenie się wielopodmiotowej gry z piłką , AWF Wrocław 14.Naglak Z. 2010. Kształcenie gracza na pod- stawowym etapie, AWF Wrocław. 15.Paluszek K. 2003: Nowoczesne naucza- nie gry w piłkę nożną, BK Wydawnictwo i Księgar- nia, Wrocław. 16.Panfil R. 1990. Dyspozycje sportowców do gry zespołowej a kierowanie nimi. Studia i Mono- grafie nr 23, AWF, Wrocław. 17.Panfil R. 2000. Edukacja uzdolnionego gracza i zarządzanie zespołem sportowym. AWF, Wrocław. 18.Panfil R. 2006. Prakseologia gier sporto- Bez antycypacji wych, Studia i Monografie nr 82, AWF Wrocław trudno jest 19.Panfil R. 2007. Coaching uzdolnionego obronić gracza, [in Polisch], Akademia Umiejętności – rzut karny Management & Coaching, Wrocław. 20.Panfil R. 2012. Pragmatyka współdziała- ne wśród adeptów futbolu. Warto ten kie- tyką intelektualizacji nauczania gry spor- nia w grach sportowych – podręcznik refleksyjne- runek rozwijać, na bazie dotychczasowych towej najlepiej określają słowa: to skąpość go trenera, WSzZiC Wrocław. osiągnięć polskich metodyków i naukow- materiału, poważne niedostatki metodolo- 21.Superlak E. 2008. The structure of ontoge- ców. W procesie intelektualizacji naucza- giczne, słabo akcentowana atrybucja spor- netic dispositions in young volleyball players – Eu- nia istotną rolę odgrywa bowiem nie tylko towa oraz niewykorzystywane szanse teo- ropean cadet volleyball champions, Hum Mov, 9, werbalizacja, ale i też wizualizacja. Wśród retyczne i aplikacyjne. Jednocześnie zaś 84-91. narzędzi stosowanych do przekazywa- niemała liczba badaczy podkreśla znacze- 22.Szymczak M. (red.).1988. Słownik języ- nia i sprawdzania wiedzy o czynnościach nie dyspozycji umysłowych w procesie na- ka polskiego, PWN Warszawa. gracza, warto wymienić: metodę tachisto- uczania gry sportowej. Zapraszam zatem 23.Turner A., Martinek T.J. 1995. Teaching skopii, wizualną metodę alternatywnych do rzeczowej dyskusji, a na ten moment for understanding: A model for improving decision rozwiązań, metodę filmu dydaktyczne- zgłaszam metodyczną zasadę: „intelektu- making during game play. Quest 47, 44-63. go, wspomagającą metodę filmowo-gra- alizacja to paradygmat nauczania gry w pił- Ps. Obszerna literatura problematyki ficzną, a także metody oparte na naucza- kę nożną, stanowiący podstawę kreatyw- dostępna u Autora: [email protected]. niu programowanym oraz problemowym nego szkolenia piłkarzy”. duda

22 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 23 Nauczanie – trenowanie Mistrzostwa Europy UEFA U-19 na Litwie

Nacisk na atak Jedynie Litwa często nastawiała się wodnicy oraz bardzo duża ruchliwość i na powroty skrzydłowych na grę z kontrataku. w środku pola. „Wygrały Serbia i Fran- Nacisk położony był na grę ofensyw- Serbia zdobyła tytuł mistrza Euro- cja, zespoły, które może nie grały bar- ną w głównej mierze opartą na próbie py, wyróżniając się dobrą współpracą dzo spektakularnie, ale z pewnością dominacji środka pola. Większość ze- bloku defensywnego, stosując szybkie wybrały właściwą taktykę, aby zwycię- społów stosowała dużą wymienność przejście od obrony do ataku i skutecz- żyć” - powiedział Stefan Majewski. „Je- pozycji. Dotyczyła ona wszystkich za- nie wykorzystując swoich aktywnych śli przyjrzymy się ostatnim wydarze- wodników oprócz linii obrony. Skrzy- bocznych obrońców. Zgraną i skutecz- niom, to zwykle w turniejach przecho- dłowi często zmieniali się miejscami ną trójkę pomocników w środku pola dzą dalej nie te zespoły, które strzela- ze sobą, a także z zawodnikami ze środ- uzupełniał świetny egzekutor z przo- ją najwięcej bramek, ale te, które naj- ka pola. du, Aleksandar Mitrović. Dobra współ- mniej ich tracą. I to znalazło odbicie

Jednym z kluczowych aspektów praca między formacjami, wysoki po- w tym turnieju.” rundy finałowej było odrodzenie się ziom sprawnościowy oraz pełna zaan- „W większości zespołów - zauwa-

roli skrzydłowych i zastosowania ata- żył Majewski - mieliśmy formację zło- ków skrzydłami w grze ofensywnej. żoną z czterech obrońców, dwóch de- Osiem z 47 strzelonych bramek po- fensywnych pomocników i trzech po- Jednym z kluczowych” aspektów rundy chodziło z dośrodkowań z bocznych mocników, którzy kreowali grę. Bardzo stref boiska. Większość drużyn mia- finałowej było odrodzenie się roli skrzydłowych ważną rolę odgrywali skrzydłowi. Rola ła w swych szeregach dobrze przygo- tych zawodników była bardzo zauwa- towanych fizycznie skrzydłowych, któ- i zastosowania ataków skrzydłami w grze żalna podczas tego turnieju. Jeśli zwró- rzy nie bali się podejmować pojedyn- cimy uwagę, jak wiele zagrano dośrod- ków jeden na jeden. Z pewnością dało ofensywnej kowań, dostrzeżemy ten trend.” się zaobserwować ogólną tenden- „To, czy zespół grał z jednym czy cję do atakowania skrzydłami oraz to, z dwoma defensywnymi pomocni- że podobnie jak w grze seniorów, ze- społy, z powodu zagęszczonego środ- ka, próbowały znaleźć drogę do bramki przeciwnika z bocznych sektorów. Kontynuując temat gry skrzydła- mi zauważamy, że we wszystkich dru- żynach bardzo aktywni w akcjach ofen- sywnych byli boczni obrońcy. W niektó- rych zespołach, np. w Hiszpanii i Portu- galii, do przodu podłączali się obaj bocz- ni obrońcy. W takiej sytuacji defensywny pomocnik zostawał z tyłu tworząc trójkąt

z obrońcami środkowymi. Inne zespo- ły nie były już tak odważne i ich obroń-

cy boczni nie podłączali się jednocześnie do akcji w ataku, aby zachować z tyłu za- wsze trzech defensywnych graczy. Hisz- Zagadnienia techniczne Wszystkie zespoły” preferowały ofensywny „Niemal wszystkie drużyny chciały pania zastosowała szczególny wariant: Mistrzostwa Europy UEFA U-19 na Li- grać ofensywnie” - dodał kolega Scur- ich skrzydłowi byli gotowi wchodzić do twie, pełne zróżnicowanych stylów gry, styl gry. A to jest bardzo satysfakcjonujące, tula, inny obserwator techniczny Ste- środka pola, aby robić miejsce wbiegają- rozwiązań technicznych, zawodników, fan Majewski. „Zatem tendencja do cym bocznym obrońcom. którzy w kluczowy sposób decydowali gdyż to jest przyszłość piłki nożnej i to daje czynienia futbolu bardziej widowisko- o losach meczu, oraz bramek, które pozo- wym i do strzelania jak najwięcej bra- Systemy gry staną w pamięci kibiców – były kolejnym widzom zadowolenie z gry mek jest zachowana także wśród gra- i mocne strony drużyny fascynującym wydarzeniem z technicz- czy w wieku, w którym decyduje się Popularnym systemem gry w tur- gażowania praca zespołowa były głów- kami decydowało o tym, czy zespół nego i taktycznego punktu widzenia. Tur- ścieżka ich piłkarskiej kariery.” nieju finałowym 2013 roku był system nymi czynnikami w ich walce o tytuł. był nastawiony bardziej ofensywnie niej zapewnił także wiele rozrywki, ponie- 1-4-2-3-1. Litwa, Holandia, Serbia i Tur- O zdobyciu trofeum zadecydowała czy mniej. Innym aspektem zauważal- waż nacisk położony był na grę do przodu cja grały tym systemem w pewnych fa- również świetna postawa bramkarza nym podczas tego turnieju było to, że w poszukiwaniu szans na zdobycie goli. zach meczu; Francja, Gruzja i Portuga- Predraga Rajkovica, który obronił dwa natychmiast po objęciu prowadzenia „Wszystkie drużyny występujące lia zastosowały formację 1-4-3-3 jako strzały w rozstrzygających rzutach kar- zespół starał się utrzymać je do koń- w turnieju finałowym zasługują na do- swój system domyślny, Serbia również nych w półfinale z Portugalią. ca, pozostawiając jednego napastnika cenienie; każdy zespół miał swój własny uciekała się do tego systemu. Litwa Cechy mentalne i odporność na pre- z przodu i wycofując resztę do tyłu.” styl, co jest niezwykle istotne dla roz- jako jedyna zastosowała ustawienie sje były podstawowymi kryteriami se- woju piłki nożnej w Europie i na świe- 1-4-4-2 w meczu przeciwko Hiszpanii. lekcji dla trenera Ljubinko Drulovicia. Kwestia krycia cie” - powiedział obserwator techniczny Na mistrzostwach dało się zauważyć Pomogło to im w trudnych momen- przy stałych fragmentach gry ze strony UEFA, Ghenadie Scurtul. ogólną tendencję do stosowania pres- tach, które każdy zespół musi przejść Jak zwykle, stałe fragmenty gry zaję- „Każda drużyna wyróżniała się pod singu na połowie przeciwnika. Po stra- podczas turniejowej przygody. ły sporą część omówienia. Na przykład względem technicznym i taktycznym. Obserwatorzy cie piłki tak wysoki pressing pozwa- obserwatorzy techniczni zanotowali, Dodatkowo, każda drużyna była inte- UEFA: Stefan lał na sprawne ustawienie się bloku Zyski z obrony że rzuty rożne nie zawsze były uderza- resująca na swój własny sposób. Rze- Majewski obrony. Do finału dotarły drużyny z najbar- ne bezpośrednio w pole karne. Zespoły czą najbardziej pozytywną był fakt, że (Polska), Na mistrzostwach dalej można było dziej szczelną obroną. Drużyny mistrza często grały „krótko” ten stały fragment wszystkie zespoły preferowały ofen- Ioan Lupescu zaobserwować trend konsekwentne- i wicemistrza turnieju: Serbia i Francja gry. Dawało to możliwość utrzymywa- sywny styl gry. A to jest bardzo satys- (Rumunia), go budowania akcji od tyłu, bez czę- - straciły po cztery gole w pięciu me- nia się w posiadaniu piłki i minimalizo- fakcjonujące, gdyż to jest przyszłość Ghenadie Scurtul stego stosowania długich przerzutów czach; średnio 0,8 na mecz. Podstawą wało ryzyko kontrataku po przejęciu pił- piłki nożnej i to daje widzom zadowo- (Mołdawia) do przodu. pracy defensywy byli silni fizycznie za- ki z bezpośredniego dośrodkowania. u-19 lenie z gry.”

24 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 25 Nauczanie – trenowanie

„To było także charakterystyczne - po- lub drybling i podanie, co świadczy nio 19,8 na mecz. To można porów- ki poziom przygotowania, szczególnie „Jeśli dobrze przyjrzeć się zespołom, to piła mieszanka kolektywnej gry zespoło- wiedział Majewski - że przy stałych frag- o wysokiej technice użytkowej, jaką nać z 323 strzałami na bramkę (średnio w zakresie taktyki. Szkoleniow- widać, że ich celem jest posiadanie lidera wej i indywidualnych umiejętności piłkar- mentach gry w defensywie dziesięciu demonstrowało wielu zawodników. 21,5 na mecz) w 2012 roku. W 2013 było cy właściwie odnajdują te klucze, w każdej formacji” – powiedział S. Majew- skich, a to jest gwarancją sukcesu.” graczy natychmiast wracało na własną Siedem akcji zakończyło się bramką w sumie 143 celnych strzałów (48%), które otwierają zawodnikom dro- ski. „Zespoły, które mają takich liderów są połowę i nawet w przypadku rzutów roż- po zagraniu piłki prostopadłej pomię- wobec 150 (46%) w poprzednim roku. gę do demonstrowania swoich naj- silne; jednak z przebiegu turnieju widać, Rozwijać się czy zwyciężać? nych ustawiali się w polu karnym tak, dzy obrońców lub za plecy obrońców. lepszych umiejętności indywi- że większość drużyn miała takiego gra- Trenerom zespołów uczestniczących żeby nie stracić bramki… Innym zjawi- Wykonywanie tego rodzaju zagrań Wysoki poziom dualnych przy jednoczesnym re- cza, który potrafił wziąć na siebie odpo- w turnieju zadano pytanie: co było ich skiem godnym uwagi było to, że zespo- było szczególnie trudne ze względu Turniej na Litwie ujawnił wysoki po- alizowaniu założeń taktycznych, wiedzialność za grę, szczególnie, kiedy pił- głównym celem, czy wychowywać ły nie ustawiały się najlepiej do obrony na zwartą i uważną grę w obronie. ziom sprawnościowy oraz świadomość co jest z korzyścią dla całego zespołu. ka przychodziła z tyłu, potrafił zaskoczyć i rozwijać piłkarzy na przyszłość, czy przy stałych fragmentach. Zdarzało się, Innym skutecznym sposobem zdo- i dyscyplinę taktyczną zawodników. „Tutaj mogliśmy zaobserwować za- przeciwnika niekonwencjonalnym zagra- wygrać mecze i skupić się na uzyskaniu że – czasem niepotrzebnie - przy stałym bycia gola była gra kombinacyjna. Pokazano także wysoki poziom tech- wodników, którzy chcą grać w pił- niem. To określa ich wartość i klasę jako tytułu mistrza Europy już na tym po- fragmencie było trzech, czterech lub pię- Pięć takich akcji zakończyło się sukce- niczny, w szczególności umiejętność kę, chcą pokazać co potrafią, bo jest piłkarzy. Spójrzmy na Hiszpanię, gdzie jest ziomie wiekowym? Trenerzy byli jed- ciu graczy przy jednym przeciwniku. My- sem. Ciekawym spostrzeżeniem jest to, gry pod pressingiem oraz przenosze- to dla nich ważne” - dodał Stefan Ma- kilku piłkarzy zdatnych do tej roli, ale tak- nomyślni zapewniając, że rozwój był ślę, że można było wzmocnić siłę ofen- że w turnieju tylko dwie bramki padły nie ciężaru gry wykorzystując długie jewski. „Są oni takimi młodymi gwiaz- że w innych zespołach są zawodnicy, któ- priorytetem, ale ideałem jest kombina- sywną, jeśli trener wprowadziłby zmiany w wyniku dalekich podań i tylko je- dami, małymi diamentami, które mu- rzy nie tylko dobrze grają w obronie, ale cja obu elementów – zwycięska men- – na przykład zostawiając przy zawodni- den gol padł po podaniu po przekątnej szą być odpowiednio oszlifowane. Je- potrafią znaleźć swojego, podać dokład- talność kształtuje się także w tym wie- ku przeciwnika jednego gracza i jednego na pole karne. śli spojrzeć na odpowiednie podej- nie i indywidualnie wpłynąć na wynik me- ku, kiedy młody zawodnik rozwija się. w asekuracji, zamiast trzech czy czterech ście trenerów do takich doskonale wy- czu. Myślę, że każda z drużyn ma swojego Obserwatorzy techniczni UEFA, któ- w asekuracji dla jednego gracza.” Głowy do góry szkolonych technicznie zawodników tak zwanego lidera, który potrafi dobrze rzy odbyli długą rozmowę z trenerami, Rok wcześniej ciągłym tematem to oznacza, że futbol zmierza w do- podać piłkę, zagrać nią niekonwencjonal- podkreślali potrzebę uznania ważności Ilość zdobytych bramek omówień były bramki strzelone głową. brym kierunku.” nie i optymalnie - i to określa siłę zespołu.” każdego z dwóch aspektów. „Oczywi- Podczas mistrzostw na Litwie strze- Chociaż na UEFA EURO 2012 padł re- ście każdy piłkarz chce się rozwijać, tre- lono 47 bramek – o jedną więcej niż kord – 22 bramki strzelone tym sposo- nerzy także przyznają, że najważniej- szy jest rozwój piłkarzy” - powiedział jeden z obserwatorów, Stefan Majew- ski. „Ale jeśli z nimi trochę pogadać, to widać, że żaden gracz nigdy nie po-

wie, że nie chce wygrać meczu. Rozwój zawodnika jest bardzo istotny, ale nie

zapominajmy, że każdy zawodnik i każ- dy trener potrzebuje zwycięstw, aby zespół mógł poczuć swoją wartość.” Każda z drużyn” ma swojego tak zwanego lidera, który potrafi dobrze podać piłkę, zagrać nią w Rumunii w 2011, o dwie więcej niż we Francji w 2010, jednak o dwie mniej niekonwencjonalnie i optymalnie - i to określa niż w Estonii w 2012 roku. Ewidentnie ilość zdobywanych bra- siłę zespołu mek na turniejach finałowych U-19 utrzymuje się na podobnym pozio- mie. Mistrzostwa z 2013 przyniosły 35 bramek (74%) strzelonych z otwar- Liczy się dobry charakter tej gry oraz 12 strzelonych po stałych Trenerzy silnie podkreślali koniecz- fragmentach (26%). Najwięcej bramek ność powoływania do składu zawodni- strzeliła Portugalia – 10 goli w czterech ków z dobrym nastawieniem mentalnym meczach, średnio 2,5 na mecz. oraz to, że nie ma miejsca w drużynie dla graczy o konfliktowych czy trudnych cha- Bramki rakterach, którzy mogą mieć niepożądany po stałych fragmentach gry wpływ na ducha zespołu lub sprawiać kło- Liczba 12 bramek strzelonych po sta- poty trenerom. Kilku trenerów przyznało, łych fragmentach to jedna bramka więcej że zostawili niektórych piłkarzy poza skła- niż na ME U-19 w 2012 roku. Na Litwie na te dem nie zważając na ich możliwości, po- 12 bramek złożyły się: cztery strzelone bez- zostali użyli prawa do pominięcia pew- pośrednio z lub po rzucie rożnym; trzy bez- nych graczy, aby skłonić ich do przemy- pośrednio z rzutu wolnego; cztery z karne- bem, to na turniejach finałowych U-17 dokładne podania po przekątnej. Fran- ślenia swojego postępowania. Serbia się- go lub z dobitki po karnym oraz jeden po i U-19 w 2011 roku nie strzelono żad- cja zwróciła na siebie uwagę techni- gnęła po tytuł, a jednym z ich najważniej- wrzucie z autu. 26%; to więcej niż 24% w Ru- nej bramki głową. Od tego czasu liczba ką indywidualną swoich zawodników. szych przedsięwzięć było wyselekcjono- munii w 2011 roku i 22% w Estonii w 2012. ta rosła jedynie na poziomie U-19. Niektóre drużyny, szczególnie Hiszpa- wanie zawodników z odpowiednim cha- W Estonii w 2012 roku padło siedem nia i Portugalia, stylem gry dały się ła- rakterem, aby zapewnić właściwą chemię, Bramki z akcji bramek z główki, a na Litwie liczba ta two identyfikować z drużynami senio- która okazała się receptą na sukces. Zanotowano niewielki spadek w licz- wzrosła do 11 strzałów głową, które rów ze swoich krajów. Wszyscy trenerzy mówili o umie- bie bramek z akcji – 35 w porównaniu znalazły drogę do bramki. Spory pro- „Myślę, że wszystkie zespoły pokaza- Podążając „Jednym z dobrych znaków turnieju jętnościach psychologicznych wyma- z 37 w 2012 roku. Liczba bramek po błę- cent tych goli padło po dośrodkowa- ły wysoki poziom dyscypliny w zakresie za liderami jest to, że każdy team miał dobrych gra- ganych do prowadzenia zawodników dach obronnych była minimalna – tylko niach skrzydłowych, co jeszcze raz realizowania wskazówek trenerskich Każdy z zespołów miał przynajmniej czy” - dodał G. Scurtul. „U jednych było w tym wieku. Podkreślali ważność dwie, w tym jedna samobójcza, co było przywołuje powracający wątek zespo- jak i założeń taktycznych” – powiedział jednego gracza, który na boisku „robił ich więcej, u innych mniej. W ostatecz- wprowadzania ich w swoistą kulturę zasługą gorliwości defensywy. Jedenaście łów używających bocznych stref bo- Ghenadie Scurtul. „Po analizie możemy różnicę” lub przynajmniej jednego wy- nym rachunku to wpływało na wyniki, drużyny narodowej na takich mistrzo- pochodziło z bocznych sektorów boiska iska w grze ofensywnej. Niektóre dru- dojść do konkluzji, że ci chłopcy gra- różniającego piłkarza w każdej forma- gdyż im więcej utalentowanych graczy stwach oraz udzielania im pomocy – osiem z dośrodkowań ze skrzydła i trzy żyny używały dośrodkowań z dużą re- li w piłkę nożną jak dorośli. A tenden- cji. Przywództwo było istotną warto- w zespole, tym większa szansa na wygra- w ich osobowym rozwoju. Celem jest podania z okolic linii końcowej, wśród gularnością – prawoskrzydłowy na- cje rozwojowe seniorskiego futbolu ścią. Aleksandar Mitrović z Serbii, Ad- nie turnieju. W ME U-19 uczestniczyły ze- połączenie tych dwóch elementów: do- tych ostatnich rozstrzygający gol w finale. pastnik Holandii Bilal Basacikoglu wy- w Europie i na świecie są zgodne z tym, rien Rabiot z Francji, Recep Niyaz z Tur- społy, w których grali bardzo dobrzy piłka- bry człowiek = dobry piłkarz. „Oczywi- różniał się szczególnie dużą ilością do- co widzieliśmy na tym turnieju. cji i Yassine Ayoub z Holandii to przy- rze oraz liderzy i to sprawiło, że te zespoły ście, każdy trener sam decyduje, jakich Jak padały bramki środkowań w każdym meczu. Trenerzy są świadomi, że w tym kie- kłady zawodników, którzy w swoich awansowały w turnieju, w którym zagrało zawodników wybierze do swojej druży- Siedem bramek padło po prowa- Turniej z 2013 roku przyniósł w su- runku zmierza piłka nożna i wprowa- drużynach byli siłą napędową oraz in- osiem najlepszych drużyn europejskich. ny” - powiedział obserwator techniczny dzeniu piłki – drybling i strzał z bliska mie 297 strzałów na bramkę, czyli śred- dzają do swoich drużyn bardzo wyso- spiracją dla swoich kolegów. Z drugiej strony, w każdym zespole wystą- UEFA Ghenadie Scurtul. „Ale ogólna ten- u-19

26 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 27 Nauczanie – trenowanie

dencja była, żeby to nie byli gracze ego- wodów. Po pierwsze – zespół, który do- przygotowywanych na mistrzostwa Eu- Trener istyczni. Zawodnik może mieć dobre in- trze do finału zagra 5 spotkań, zatem ropy. Zespół ten udowodnił, że w ma- Ljubinko Drulović dywidualne umiejętności, ale jeśli nie pa- problem z czerwonymi i żółtymi kart- łym kraju można osiągnąć znaczące re- (11.09.1968) suje mentalnie do zespołu, wtedy trene- kami czy kontuzjami mógłby wyelimi- zultaty w rozwoju piłkarzy, jeśli odpo- i ustawienie rzy wolą nie powoływać takich graczy.” nować z gry w finale kilku kluczowych wiednio podejdzie się do tego tematu.” zespołu Serbii zawodników, a to – jak zauważyli trene- Zaproszenie dla trenerów rzy - nie byłoby dobre dla futbolu. Wy- Czy przyszłość jest jasna? Podczas dyskusji w czasie finałów U-19 rażono także opinię, że skoro niektó- Podczas ME U-19 obserwatorów padła propozycja zachęcenia większej licz- re reprezentacje przygotowywały się technicznych UEFA zapytano: czy pa- by trenerów do przyjazdu na turniej mi- do turnieju w składach większych niż trząc na jutrzejsze światowe gwiazdy strzowski, aby zobaczyć piłkarzy z tej gru- 18, to byłoby korzystnie, aby mogły za- byli zadowoleni z tego, co widzieli na py wiekowej i obserwowanie taktycznych brać na turniej tych dodatkowych gra- Litwie? „Tak, ponieważ w każdym ze- i technicznych trendów w dynamicznie czy, by dać im możliwość zebrania do- spole był jeden lub dwóch zawodni- rozwijającej się piłce nożnej. Zasugerowa- świadczenia w uczestnictwie w takim ków gotowych do gry na wysokim po-

no połączenie spotkań trenerów z konfe- turnieju, nawet gdyby byli tylko rezer- ziomie w seniorskich reprezentacjach” rencjami pod auspicjami UEFA Study Gro- wowymi. Innym argumentem przema- - powiedział G. Scurtul. „Jestem pe-

up Scheme, gdzie krajowe stowarzyszenia wiającym za zwiększeniem liczby za- wien, że przyszłość europejskiego fut- wymieniają techniczny know-how. Kolej- bolu jest zdecydowanie pozytywna, ną sugestią było, aby korzystać z lokalnych bo istnieje symbioza dojrzałego pro- trenerów z krajów-gospodarzy w pracy ze- „Myślę, że przykład” Litwy pokazuje, wadzenia taktycznego przez trenera społów technicznych podczas takich tur- i młodzieńczego zapału, jaki gracze niejów, dając im dzięki temu możliwość jak na młodzieżowym turnieju mały kraj wykazali w turnieju. Naprawdę, niektó- zdobycia bogatego doświadczenia. rzy zawodnicy zademonstrowali wyso- może osiągnąć znaczący postęp w rozwoju ki poziom techniczny i taktyczny.” Powód do zastanowienia „Dostrzeżenie tego czegoś w piłka- Lipcowy termin zawodów daje po- futbolu” - zauważył Ghenadie Scurtul rzu jest zawsze przyjemnością dla tre- wód do zastanowienia. Czas na przygo- nera” - dodał Majewski. „Jeśli wypa- trzy dobrego młodego zawodnika, ob- ten ostatni z bardzo ofensywnym na- w następnym spotkaniu. Oczywiście, był – pewna gra kombinacyjna i szukanie serwuje się go potem. Tutaj była gru- stawieniem; to dla nas dobry turniej, ale zawsze wra- kreatywnych rozwiązań przez zawodni- pa dziesięciu, dwudziestu zawodni- – egzekutor, samotny strzelec Alek- casz do domu z pewnym niedosytem, jeśli ków posiadających piłkę, w szczególno- ków, którzy z pewnością odegrają waż- sandar Mitrović (nr 14); nie wygrywasz. Bez wątpienia to doświad- ści: Adrien Rabiot (nr 11), Adrien Hunou ną rolę w przyszłości. Inna kwestia, – dominacja w powietrzu / w grze czenie ugruntuje przyszłość tych piłkarzy. (nr 8) i Larry Azouni (nr 6); czy będą mieć dość wytrwałości i cha- górą; Teraz niektórzy przejdą do reprezentacji – stosowanie podań otwierających ryzmy, aby się rozwijać, żeby zostać – dobre połączenie pomiędzy for- U-21, inni będą pracować w swoich klu- poprzez zagrania piłki po przekątnej: w przyszłości graczem pierwszej repre- macjami w zespole; bach. Mamy pięciu piłkarzy urodzonych Aymeric Laporte (nr 13) i Adrien Ra- zentacji. Ich właściwy rozwój to pewna – wysoki poziom sprawnościowy w 1995 roku, którzy mogą zagrać w tym biot; oraz podań pomiędzy obrońców szansa dla nas, że będziemy ich podzi- i siłowy połączony z silną mentalno- turnieju w przyszłym roku i spożytkować drużyny przeciwnej: Adrien Rabiot wiać nie tylko w ich klubach, ale i w re- ścią, zaangażowaniem w grze obron- zdobyte na Litwie doświadczenie – po- i Larry Azouni; prezentacjach krajowych.” nej i świetnym duchem całego zespołu; wiedział trener Francis Smerecki. – szybcy zawodnicy, szczególnie: Yas- – dobrze wykonywane stałe frag- sine Benzia (nr 9), Lenny Nangis (nr 10), Serbia – mistrz Europy U-19 menty gry. Analiza gry Anthony Martial (nr 14) i Corentin Jean Ci chłopcy zasłużyli, aby być boha- reprezentacji Francji (nr 17); terami swojego kraju, zasłużyli na mi- Francja – wicemistrz Europy U-19 Podstawowy system: 1-4-3-3; – największy wpływ na grę zespołu strzostwo. To jest niewątpliwie naj- W rzeczywistości graliśmy na Litwie – dobra współpraca między formacjami; miał Adrien Rabiot; większy piłkarski sukces w historii Ser- dwa finały. Pierwszy to półfinał z Hisz- – zwarta obrona i dobra organiza- – dobra technika indywidualna i wy- bii. Oni wszyscy zrobią dużą karierę panią, drugim był mecz finałowy. Prze- cja przy stałych fragmentach gry prze- sokie umiejętności gry 1:1; w futbolu. Byli fantastyczni od począt- graliśmy ten mecz, być może z powo- ciwnika; – elastyczność i ruchliwość, determi- ku i zawsze w nich wierzyłem. Nasi gra- du tego, ile wysiłku włożyliśmy w zwy- – cierpliwe budowanie akcji od tyłu, nacja i taktyczna elastyczność. cze mają silne charaktery i to zdecydowa- cięstwo nad Hiszpanią; nie byliśmy a także umiejętność szybkiego przej- Tłumaczenie ło o zwycięstwie w turnieju. Jestem szczę- w stanie osiągnąć tego samego poziomu ścia z obrony do ataku; Piotr Śledziewski śliwy, że rok temu wybrałem właśnie tych towania był krótki – w większości wy- wodników w kadrze jest aspekt biolo- chłopców. Nagrodą za ten rok jest speł- padków od dziesięciu dni do dwóch ty- giczny: w sytuacji, gdy w reprezentacji nienie swojego wielkiego marzenia o wy- godni, stąd dla niektórych drużyn ich jedni zawodnicy wchodzą w dorosłość, graniu mistrzostw Europy. Miałem długą pierwszy wspólnie zagrany mecz był inni zaś wciąż dojrzewają, większe skła- karierę zawodniczą. Grałem na mistrzo- jednocześnie ich pierwszym meczem dy pomogłyby sprostać wymaganiom stwach świata i Europy, ale to jest najwięk- w rundzie finałowej. Niektórzy trene- tym graczom, którzy w swoim wieku są sze zwycięstwo w moim życiu, gdyż jest to rzy wspomnieli o trudnościach z po- mniej dojrzali fizycznie. pierwsze trofeum, które zdobyłem dla Ser- wołaniem pewnych kluczowych graczy, bii - powiedział trener Ljubinko Drolović. z powodu zobowiązań klubowych wy- Litwa się uczy nikających z udziału w kwalifikacjach Korzyści płynące z organizacji mi- Analiza gry do rozgrywek klubowych UEFA lub strzostw Europy U-19 UEFA widać było reprezentacji Serbii z powodu niechęci klubów do zwalnia- jasno na przykładzie Litwy. Chociaż ze- Podstawowy system: 1-4-2-3-1; Ser- nia piłkarzy w fazie przygotowań do se- spół przegrał swoje trzy mecze, to i tak gej Milinković-Savić (nr 4) i Nemanja zonu. Utrudnieniem byli także zawod- pokazali się z dobrej strony, strzelili kil- Maksimović (nr 18) jako dwójka zdecy- nicy, którzy przyjeżdżali prosto z waka- ka świetnych bramek, a zawodnicy zy- dowanie wyróżniających się pomocni- cji, aby zacząć treningi z reprezentacją skali bezcenne doświadczenie – wy- ków; w ataku ustawienie zmieniało się na U-19, zarówno w zakresie przygoto- stępowali przed dużą widownią: 7436 na 1-4-3-3; wania jak i treningu do gry w meczach. przeciwko Holandii, 8900 przeciwko – bramkarz Predrag Rajković (nr 1) Dodatkowo, trenerzy musieli się obyć Hiszpanii i 8075 przeciwko Portuga- był pewnym punktem swojej drużyny; bez tych zawodników, którzy dokona- lii. „Myślę, że przykład Litwy pokazu- – głęboki, zwarty blok defensywny li własnego wyboru i zostali w klubach, je, jak na młodzieżowym turnieju mały i szybkie przejście z obrony do ataku; na przykład po to, aby pokazać się z do- kraj może osiągnąć znaczący postęp – aktywni boczni obrońcy, szczegól- Trener brej strony nowemu trenerowi. w rozwoju futbolu” - zauważył Ghena- nie Petar Golubović (nr 2); Francis Smerecki Trenerzy zaproponowali również die Scurtul. „Nie jest tajemnicą, że z my- – skuteczny trójkąt w środku: Sergej (25.07.1949) zwiększenie składów z 18 do 20 gra- ślą o tym turnieju Litwini stworzyli aka- Milinković-Savić, Nemanja Maksimo- i ustawienie czy, lub nawet więcej – z różnych po- demię oraz specjalną grupę piłkarzy wić i kapitan Marko Pavlovski (nr 10), zespołu Francji u-19

28 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 29 Nauczanie – trenowanie Skauting personalny – obserwacja, ocena, wybór

Utalentowany piłkarz może Odpowiednie wsparcie zawodnika może Z drugiej strony, każdy zespół powi- Ryc. 3. nak musi on ułatwiać i wpływać na budowę wpłynąć na jego lepszą i szybszą adapta- nien odpowiedzieć sobie na te pytania Elementy kompetencji piłkarskich „dobrej chemii” w zespole. wygrać mecz. Ale mistrzostwo cje w nowym miejscu. Psycholog sporto- z uwzględnieniem potrzeb pierwszej druży- ocenianych podczas profesjonalnego Są zawodnicy, który mogliby grać w każ- wy, ze swoim doświadczeniem, może oka- ny. Nie możemy zapomnieć, że ostatecznie skautingu dym klubie świata. Są tacy, którzy dobrze zdobywają utalentowani, zać się bardzo pomocny w tym procesie. głównym odpowiedzialnym za sukces pił- grają tylko w jednym. Są również tacy, któ- Z drugiej strony, kluby znużone ekono- karza z młodzieżowych drużyn jest trener rzy grają inaczej w zależności od poziomu inteligentni i współpracujący. micznym i społecznym kryzysem, chcą- pierwszego zespołu. jaki prezentuje klub. ce w krótkim okresie przetrwać – powin- Musimy pamiętać, że proces selekcji Wielu piłkarzy, którym nie udało się ny szybko i bez przerwy szukać innych for- piłkarzy z potencjałem wymaga również osiągnąć sukcesu w wielkich klubach, sta- Fernando Ramirez muł na pozyskiwanie dobrych i perspek- zwrócenia uwagi na odpowiedni charakter ją się gwiazdami w mniejszych, w których tywicznych zawodników. i umiejętności psychologiczne zawodnika. nie ma takiej presji na wynik i sukces. Z eko- Najbardziej opłacalną drogą jest korzy- Wiąże się to ze zmniejszeniem ryzyka w wy- nomicznego punktu widzenia jest to klu- yły trener i piłkarz Realu Ma- stanie z młodych zawodników z akademii. borze piłkarzy do bycia częścią procesu two- czowe. Po pierwsze, wybór właściwego za- dryt – Jorge Valdano – powie- Co ciekawe, większość klubów korzysta rzenia zespołu. wodnika zmniejszy negatywny efekt z wy- dział kiedyś o Raulu Gonzalezie: z tego rozwiązania dopiero wtedy, kiedy Wpływ marketingu i mediów jest rów- brania mniej odpowiedniego piłkarza. „Bez wyróżniającej szybkości, siły wszystkie inne możliwości się nie spraw- nież niepodważalny. Wielu piłkarzy jest Po drugie, wybór czy wychowanie zawod- czy zwinności, Raul zdobywał dziły. Jednak jeszcze ciekawszy jest fakt, przecenianych lub niedowartościowanych ników w odpowiedni sposób, może pomóc wieleB bramek dzięki swojej inteligencji”. że nawet kiedy korzystanie z wychowan- ze względu na ich charyzmę czy popular- klubowi w kształtowaniu ich wartości, dzię- Stwierdzeniem tym chciałbym pod- ków sprawdza się, bardzo często kluby ność medialną. Ostatecznym celem powin- ki czemu mogą oni odnieść większe korzyści kreślić syntezę całego artykułu. Obecnie, wracają do starych, nieefektywnych me- no być jednak stworzenie profilu piłkarza z późniejszej sprzedaży tych zawodników podczas selekcji młodych zawodników, tod. Na przykład zyski, które uda im się odpowiadającego stylowi i filozofii klubu. do innych klubów. wielu piłkarskich skautów skupia się tyl- osiągnąć po sprzedaży młodych, utalen- Najlepszym tego przykładem jest FC Bar- Czasami zdarza się, że podpisywany jest ko na pierwszych aspektach wspomnia- towanych zawodników, inwestują w pozy- celona. Klub ten ma swoich skautów w każ- kontrakt z piłkarzem na podstawie jego po- nych w cytacie. Z tego powodu nie wspar- skanie droższych i niekoniecznie lepszych dym zakątku świata. W drużynach najniż- tencjału a nie aktualnej formy i występów. liby oni wystarczająco i nie zaufali Raulo- zawodników z innych klubów. A wcale nie szych kategorii wiekowych możemy spo- Zwiększa to szanse popełnienia błędu. wi, który mógłby nie stać się legendą jed- na rozwój swojej akademii! tkać zawodników z całego świata. Kiedy zo- Normalnie metodologia skautów składa nego z największych klubów na świecie. Innym sposobem na obniżenie kosz- staną oni wybrani do klubu, od najmłod- się z elementów: obserwacji – porównania W Hiszpanii mówi się, że „nikt nie jest tów i zwiększenie zysków jest inwestowa- szych lat uczeni są określonej filozofii życio- – wyboru. Chciałbym zaproponować inną, prorokiem we własnym kraju”. Raul tak- nie w stosunkowo nieznanych, a poten- wej. Jako część procesu wychowawczego, prawdopodobnie efektywniejszą metodę. że pokonał typowe „myślenie” i doszedł cjalnie bardzo dobrych piłkarzy ze słab- trenerzy i nauczyciele uczą ich jak być do- Zinédine Zidane Najpierw wymaga ona obserwacji piłkarza.

do mistrzostwa inną (swoją!) drogą. szych lig. Jednak obie te metody wyma- brym piłkarzem, ale przede wszystkim jak – wyjątkowo Później dokonanie wspólnej oceny piłkarza Aby zrozumieć i docenić El Quijite, Ody- gają profesjonalnych i dobrze wyszkolo- być wartościową osobą. utalentowany przez współpracujących ze sobą trenerów,

seję, Kaplice Sykstyńską, Chopina czy Mo- nych skautów, którzy znają wymagania Piłkarscy skauci w największych euro- piłkarz byłych piłkarzy i sportowego psychologa. zarta – nie można być powierzchownym i możliwości klubu. pejskich klubach mogą wykonywać jeszcze Kolejnym krokiem jest wybór piłkarzy, któ- obserwatorem – trzeba pogłębić wiedzę W przypadku postawienia na akademie jedno bardzo ważne zadanie. Powinni zaj- ry spełniają kryteria – zarówno sportowe jak i zobaczyć wszystkie szczegóły, by zrozu- szkolącą młodych graczy, odpowiedzialne mować się analizą przeciwnej drużyny (oce- Josep Guardiola” wielokrotnie podkreślał i psychologiczne – wymagane w danym klu- mieć i docenić arcydzieło. osoby – dyrektorzy i pracownicy odpowie- niać ich mocne i słabe strony) – to tzw. skau- bie. Następnie rozpoczyna się proces kształ- Podobnie jest z pracą skauta - nie po- Arjen Robben dzialni za skauting – muszą odpowiedzieć ting taktyczny. w wywiadach, że najważniejszą i najbardziej towania, trenowania i edukowania ich we winna być ograniczana tylko do wizual- Często czyta i słyszy się, że pieniądze są z Pucharem sobie na dwa kluczowe pytania: „jaki rodzaj Josep Guardiola wielokrotnie podkre- właściwym kierunku, zgodnie z oczekiwa- nych aspektów gry. „Niewidzialne” atry- jedynym czynnikiem wpływającym na de- Ligii Mistrzów zawodnika chcemy i potrzebujemy „stwo- ślał w wywiadach, że najważniejszą i naj- ekscytującą częścią jego pracy jest niami nowego klubu. Ale to już jest proces buty są równie niezbędne. By dostrzec cyzję zawodnika o transferze. Nie jest to rzyć”? oraz „jakie procedury pozwolą nam bardziej ekscytującą częścią jego pracy jest stosunkowo łatwy, bo przecież wybraliśmy takie cechy jak emocjonalna inteligencja, prawda. A nawet, jeżeli są one ważną skła- zwiększyć prawdopodobieństwo osiągnię- wielogodzinna analiza zachowań i cech ry- wielogodzinna analiza zachowań i cech rywali odpowiedniego kandydata. koncentracja, motywacja, przywództwo dową, to inne elementy także wpływają cia tego celu”? (Ryc. 1). wali, dzięki której może dostrzec ich słabe Podsumowując, wielu skautów uczest- czy charakter zwycięzcy niezbędny jest na jego optymalną formę sportową. Za- Oba pytania wymagają odpowiednie- strony i lepiej przygotować swoją drużynę. niczy w procesie rekrutacji oraz wyszukiwa- „przenikliwy wzrok”. I nie zapominajmy, wodnik, który chce osiągnąć swój najwyż- go planu, pociągającego za sobą efek- Także i tutaj sportowy psycholog może po- nia młodych talentów z innych klubów. Nie że nie byłoby wody bez cząsteczek wo- szy poziom, musi być gotowy na zmie- tywną metodologię obserwacji i selekcji magać szkoleniowcowi i przygotowywać jest jednak klarowne, czy używają oni moż- doru i tlenu. rzenie się z tymi, jakże często odmienny- oraz programu i planu szkolenia i rozwoju specjalistyczne raporty psychologiczne ry- liwie najlepszej metodologii selekcji. W celu mi wymaganiami czy okolicznościami. w każdej grupie wiekowej. wali, skupiając się na ich psychologicznych zoptymalizowania tego procesu, skauci oraz Skauci w Europie zdolnościach, podkreślając ich lepsze i gor- menadżerowie klubowi, powinni uwzględ- Wielkie europejskie kluby, takie jak sze strony. niać zarówno raporty o sportowych osią- Real Madryt, FC Barcelona czy Bayern Mo- Dla przykładu, po obserwacji i ana- gnięciach jak i psychologiczne profile anali- nachium, przed podpisaniem kontraktu lizie taktycznych, technicznych i stra- zowanych zawodników. W znaczącym stop- z nowym zawodnikiem starannie go tegicznych zalet i wad przeciwników niu obniży to ryzyko popełnienia błędu obserwują na boisku, jak i poza nim. skauci, trenerzy i psycholog sporto- i wybrania niewłaściwego zawod- Ze względu na wysokie sportowe jak wy powinni współpracować i opraco- nika do klubu. i ekonomiczne ryzyko związane z takim wać kompletny i wielokierunkowy ra- Nie zapominajmy, że coraz transferem, jest to niezbędna czynność. port. Może to ułatwić odniesienie suk- więcej klubów ma problemy Podczas tych obserwacji powstaje wie- cesu i dać przewagę nad rywalami z egzystencją ekonomiczną, le raportów opartych na własnych obser- w bardzo konkurencyjnym świecie. a co za tym idzie również ze wacjach oraz danych uwzględniających sportową. Odpowiedni system przede wszystkim taktyczne, fizyczne Konkluzja selekcji i optymalnego treningu i techniczne walory zawodnika. Ryc. 1. W nowoczesnym świecie piłki nożnej, mógłbym w dużym stopniu załagodzić Oczywiście, sukces w pozyskaniu Schemat nowej w którym zespoły budowane są w oparciu tę sytuacje. I nie zapominajmy, że dość pro- określonego zawodnika zależy od wielu metodologii o zawodników z całego świata, kluby mogą stą rzeczą jest obserwacja „powierzchow- zmiennych. Adaptacja piłkarza w nowym skautingu korzystać z posiadania w drużynie piłkarzy na”. Od skauta wymagamy zdolności innego klubie czy mieście to czynniki wpływają- opierającej się z różnym podejściem do gry. Z tego powo- Ryc. 2. typu - sztuki obserwacji na poziomie „ma- ce na jego sportowe występy. Okazuje się, na selekcji du kluczowym zadaniem stało się wybranie Schemat współpracy łych detali”, które są często ukryte dla nie- że czasami nawet adaptacja środowisko- i kształtowaniu zawodnika najlepiej pasującego do całości różnych specjalistów wprawnego oka, a które mogą być decydu- wa rodziny zawodnika również wpływa na utalentowanych zespołu. Nie zawsze jest to zawodnik o naj- w procesie skautingu jące w perspektywie rozwoju sportowego. jego poczynania na boisku. piłkarzy lepszych umiejętnościach piłkarskich, jed- i treningu. Tłumaczenie tekstu Piotr Śledziewski ra m irez

30 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 31 Nauczanie – trenowanie Cardiff City Football Club - sprawozdanie ze stażu Cardiff City Football Club ma tradycje sięgające XIX wieku. Założony został w 1899 roku. – rozumienie systemu gry drużyny, – rozumienie Samo miasto Cardiff ma ponad 350 tysięcy mieszkańców i leży na południu Walii. Ze względów – kształtowanie wytrzymałości tleno- znaczenia konkret- wej i beztlenowej piłkarza, nych działań w ataku prestiżowych i finansowych klub uczestniczy w angielskim systemie rozgrywek ligowych. – kształtowanie siły, które powinno być i w obronie, zoptymalizowane do indywidualnego – radzenie sobie z fizycznymi i mentalny- rozwoju nerwowo-mięśniowego każdego mi wymaganiami gry w pierwszym zespole zawodnika. lub zespole rezerw.

Training To Win (pow. 18 roku życia) Filozofia szkolenia w Akademii zawie- W tym etapie coraz bardziej istotne są: ra się w zdaniu: „Należy tworzyć pozytyw- – dalszy rozwój siły, szybkości i mocy, ną atmosferę treningu, która będzie spra- – świadomość znaczenia założeń tak- wiała radość i zapewni swobodę wyraża- tycznych i zachowań poza boiskowych nia siebie na boisku, a także pozwoli gra- dla dobra drużyny, czom rozwijać ich wrodzone zdolności”.

piłkarz Arsenalu Aaron Ramsey. Skauting z gry 8x8 do gry 11x11. Istotne jest wtedy Adam Kucharczyk opiera się głównie na graczach z regionu wprowadzenie do nauki ról i obowiązków południowej Walii. na poszczególnych pozycjach. Szkolenie w Akademii Cardiff City FC ależy wspomnieć, że spor- odbywa się w czterech podstawowych Training To Train (12-14 lat) tem narodowym w Walii jest etapach. W tym etapie nacisk kładziony jest na: rugby. Duże emocje towarzy- – I etap, 7-11 lat, „FUNdamental Phase”. – intelektualizacje procesu treningo- szą corocznym rozgrywkom – II etap, 12-14 lat, „Training to Train” . wego (znaczenie: rozgrzewki, odpoczyn- „Pucharu sześciu narodów”, – III etap, 15-18 lat, „Training to Compete”. ku, odnowy biologicznej, żywienie itp.), Nw którym Walijczycy rywalizują ze swo- – IV etap, 18+ „Training to Win”. – doskonalenie techniki piłkarskiej, imi sąsiadami Anglikami. Jednak rywali- – wprowadzenie do treningu siłowego zacja sportowa w rugby pomiędzy tymi Fundamental Phase (7-11 lat) i wytrzymałościowego, krajami odbywa się średnio dwa razy W tym etapie kładziony jest nacisk – wprowadzenie szerszego zakresu za- w roku. Między innymi z tego powodu na rozwijanie cech takich jak: gadnień taktycznych, na popularności zyskuje futbol i częsta – zwinność, Zawodnicy na tym etapie dalej zachę- rywalizacja w rozgrywkach ligowych – równowaga, cani są do gry na różnych pozycjach, ale walijskiego Cardiff City FC z angielski- – koordynacja, pod koniec tego okresu szkolenia są one mi klubami. – szybkość. coraz bardziej zawężane. W 2013 roku klub uzyskał awans do naj- Gracze w tym wieku, poznają technicz- wyższego szczebla rozgrywek i w sezonie ne aspekty gry w środowisku zabawy. Pił- Training To Compete (15-18 lat) 2013/2014 gra w Premiere League. Piłkarze karze zachęcani są do gry na różnych pozy- W tym etapie nacisk kładziony jest na: pierwszej drużyny rozgrywają swoje mecze cjach. Boiskowa kreatywność kształtowana – specyficzne umiejętności i zrozu- na nowoczesnym obiekcie Cardiff City Sta- jest podczas małych gier (4x4, 3x3, 4x3 itd.). mienie roli i obowiązków gry poszcze- dium. Pod koniec tego etapu następuję przejście gólnych pozycjach, Klub Cardiff City FC posiada także druży- nę kobiet, która uczestniczy w rozgrywkach walijskiej Women’s Premier League. W se- Tab. 1. zonie 2012/2013 drużyna uzyskała awans Zakres nauczania do UEFA Women’s Champions League. elementów taktycznych Akademia Cardiff City FC w Cardiff City FC Akademia piłkarska klubu szkoli dzie- Academy ci i młodzież od 7 do 21 roku życia. Naj- słynniejszymi wychowankami Akademii są: Joe Ledley (Celtic Glasgow) oraz były KU CH AR C Z Y K

32 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 33 Nauczanie – trenowanie

W 2008 roku Cardiff City FC wprowa- szkolenia sportowe, organizacyjne i biz- dził internetową platformę komunikacyj- nesowe dla dorosłych. ną „Team Academy Pro”. System ten sto- Wszystkie te działania promocyjne sowany jest przez najlepsze akademie pił- zmierzają do stworzenia zhierarchizowa- karskie w całej Wielkiej Brytanii. Uspraw- nej piramidy uczestnictwa w strukturach nia on przekaz informacji pomiędzy rodzi- Cardiff City FC. cami zawodników a pracownikami klubu. Po zalogowaniu zainteresowani otrzymu- ACADEMY ją nie tylko informacje dotyczące termi- CARDIFF CITY FC nów treningów i meczów, ale także infor- macje dotyczące higieny żywienia, postę- ADVANCED pów i spraw organizacyjnych. DEVELOPMEMENT Pracownicy klubu mają dostęp do ar- CENTER chiwalnych informacji dotyczących kwe- stii medycznych i zakresu obciążeń tre- ADVANCED COACHING CENTER ningowych każdego zawodnika. Takie informacje pozwalają na dostosowanie FOOTBALL 4 ALL (10-15 ośrodków dla dzieci i udoskonalanie procesu szkolenia w ca- w wieku: 4-6, 7-9, 10-11 lat); „Trainings Day”; łej akademii. System „Team Academy Pro” „Holidays Clubs”; „Street Soccer Program” jest narzędziem, które usprawnia i uła- twia pracę trenerom. Podstawą tej piramidy jest szereg pro- gramów skierowanych dla dzieci i mło- Programy edukacyjne i społeczne dzieży w wieku 7-21 lat z całego regionu Wydawać by się mogło, że szeroki za- Cardiff. Pierwszy etap selekcji obejmować kres projektów edukacyjnych i społecz- będzie szkolenie w tzw. Advanced Co- nych nie ma znaczenia dla funkcjonowa- aching Center. Pod okiem licencjonowa- nia akademii piłkarskiej. Jednak w Car- nych trenerów, wykorzystując infrastruk- diff mają świadomość, że nawet najlep- turę różnych ośrodków, zajęcia będą pro- sze szkolenie młodych zawodników zda wadzone także pod marką klubu. Najlep- się na nic, jeśli nie będzie odpowiednie- si mają szansę rozwoju w Advanced Deve- go systemu naboru i selekcji. lopment Center. Programy społeczne powodują pozy- Wierzchołkiem tej piramidy jest profe- tywne odbieranie marki klubu w regio- sjonalna Akademia Piłkarska, której człon- nie. Dzięki temu w Wielkiej Brytanii nie kami jest grupa wyselekcjonowanych za- mają problemów z frekwencją na stadio- wodników. Żeby to osiągnąć potrzebne nach. Zakup biletu w dniu meczu w Pre- są właśnie te wspomniane projekty i pro- miership graniczy z cudem. Każde dziec- gramy obejmujące tysiące młodych osób ko w południowej Walii marzy o tym żeby w Południowej Walii. zagrać w czerwono-czarnych strojach klubu Cardiff City FC na stadionie z 26 ty- Integracja społeczna siącami kibiców. Cardiff City FC jest organizacją świa- Programy edukacyjne pozwalają domą swojej odpowiedzialności spo- na prześwietlenie i obserwacje tysię- łecznej i dlatego wprowadza szereg pro- cy dzieci pod kątem predyspozycji pił- jektów wykorzystujących markę klubu karskich. Taka działalność na różnych wśród społeczności lokalnej w celu pro- płaszczyznach jest jedyną drogą, żeby mocji zdrowia, edukacji, integracji spo- zmniejszyć ryzyko niedostrzeżenia ja- łecznej oraz sportu. kiegoś talentu. W Cardiff City Football Program „Sportu niepełnospraw- Club są tego świadomi. W Walii pamięta- nych” obejmuje obecnie ponad 200 ją o tym, że jeden z najlepszych i najdroż- uczestników. Podzielony jest na sześć szy obecnie piłkarz na świecie, Gareth grup związanych ze stopniem niepełno- Bale urodził się i wychowywał w Cardiff. sprawności. Są to drużyny piłki nożnej: Ale nigdy nie zagrał meczu w barwach na wózkach, niewidomych, głuchych, największego klubu w tym mieście. z niepełnosprawnością intelektualną, z syndromem Downa oraz dzieci niepeł- Edukacja i promocja sportu nosprawnych. Przy prowadzeniu takich Program „Football 4 all”, czyli „Piłka noż- zespołów trenerom pomagają wolonta- na dla wszystkich” obejmuje inicjatywy riusze. Takie drużyny uczestniczą w ry- mające na celu popularyzację piłki nożnej. walizacji zarówno krajowej jak i zagra- Zaadresowany jest on do dzieci i młodzie- nicznej. ży w wieku 4-19 lat. Obejmuje region mia- łego regionu. Organizowane są także wy- kresie organizacji i promocji sportu z na po- tyfikaty: BTEC Level 3 Extended Diploma Od grudnia 2013 roku Akademia Cardiff Jednym z głównych celów Departa- sta Cardiff i inne hrabstwa południowej cieczki klasowe na Cardiff City Stadium ziomie profesjonalnym, jak i amatorskim. in Sport, FAW Football Leaders Award, City FC nawiązała współpracę z bośniac- mentu Integracji Społecznej jest działal- Walii. Oprócz promocji piłki nożnej przed- tzw. „School Stadium Visits”. „Futsal Education Programme” są to FAW Introduction to Coaching Futsal. kim klubem FK Sarajewo. Oba te projek- ność na rzecz osób zaliczonych do ka- sięwzięcie pozwala na obserwacje i wyła- Inną inicjatywą jest współpraca z tzw. zajęcia dzięki, którym można uzyskać „Girls Only Soccer Schools” to ofer- ty związane są z działalnością właściciela tegorii zagrożenia wykluczeniem spo- wianie zawodników o najlepszych predys- „After school clubs”. To popularne w Wiel- uprawnienia trenera futsalu. Organizo- ta skierowana dla dziewcząt, które chcą Cardiff City FC, malezyjskiego biznesme- łecznym. We współpracy m.in. z funda- pozycjach do Akademii Cardiff FC. kiej Brytanii ośrodki działające na zasa- wany jest przez specjalny departament sprawdzić swoje możliwości w konfron- na Vincenta Tana. cją „Princes trust” organizowane są pro- Współpraca ze szkołami podstawo- dzie świetlic pozaszkolnych. Przebywa- „Edukacji i sportu” wraz ze szkołami w re- tacji z innymi rówieśniczkami. Sesje tre- Cardiff City FC, jako klub uczestniczą- gramy rozwoju kwalifikacji zawodowych, wymi obejmuje m.in. prowadzenie za- ją w nich uczniowie, których rodzice nie gionie Cardiff. Odbywa się to w ramach ningowe odbywają się oczywiście pod cy w najwyższej klasie rozgrywkowej skierowane do osób z obszarów ubó- jęć edukacyjnych i ogólno-sportowych mogą odebrać ze szkoły bezpośrednio istniejącego w Wielkiej Brytanii systemu okiem trenerów z Akademii Cardiff City w Wielkiej Brytanii, zobowiązany jest stwa, bezrobotnych, a także byłych więź- przez pracowników Cardiff City FC w ra- po lekcjach. We współpracujących pla- edukacji szkolnej. FC. Projekt ten skierowany jest do dziew- także do udziału w projektach organi- niów. mach tzw. „PPA time”. cówkach zajęcia sportowe prowadzo- Młodzież, w wieku 16-19 lat fakulta- cząt w wieku 7-14 lat. zowanych przez Fundację Premiere Le- Różnorodny charakter programów, „Planning, Preparation and Asses- ne są przez wykwalifikowanych pracow- tywnie może wybrać zajęcia związane ze Fundacja Cardiff City FC włącza się ague. Mają one na celu promocje spor- w których uczestniczy Cardiff City FC sment Time” to szkolny obowiązek prze- ników Cardiff City FC. Oprócz korzysta- sportem. Dzięki współpracy ze szkołami także w inne programy edukacyjne obej- tu, a przede wszystkim piłki nożnej po- pozwala na korzystanie z różnych fun- prowadzenia 10% zajęć lekcyjnych nia z zaplecza sportowego Uniwersytetu średnimi (colleges) i Walijską Federacją mujące tysiące dzieci i dotyczą one np.: przez m.in. organizacje turniejów, do- duszy i źródeł finansowania. Jedno- we współpracy ze specjalistami z innych w Cardiff, współpraca z University of So- Piłki Nożnej (FAW) można uzyskać w ten ochrony zdrowia i ochrony środowiska. datkowych zajęć dla chłopców i dziew- cześnie taki rodzaj działalności buduje dziedzin. W 2012 roku takim progra- uth Wales obejmuje m.in. teoretyczne sposób dyplomy potwierdzające zdoby- Współpraca międzynarodowa obej- cząt w różnym wieku. Programy firmowa- i wzmacnia markę klubu jako odpowie- mem zostało objętych 2500 dzieci z ca- i praktyczne kształcenie studentów w za- te kwalifikacje zawodowe. Są to m.in. cer- muje m.in. promocje futbolu w Malezji. ne przez Premier League obejmują także dzialnej organizacji. KU CH AR C Z Y K

34 | Nr 1 (117) 2014 Trener Trener Nr 1 (117) 2014 | 35 Trener