KONDA Barometresi TEMALAR Futbol ve Taraftarlık Ekim 2017 (Bu rapor abonelerimizle yaptığımız sözleşmelere uygun olarak yayınlanmıştır.) İÇİNDEKİLER 1. YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................. 4 2. FUTBOL VE TARAFTARLIK ............................................................................................. 6 2.1 Futbol Taraftarlığı Ve Futbolun Ekonomisi Üzerine ......................................................... 6 2.2 Türkiye’de Sosyo-Demografik Boyutlarıyla Sporseverlik ................................................. 7 2.3 Futbol Taraftarlarının Sosyo-Demografik Özellikleri ..................................................... 14 2.3.1 Taraftarların Siyasi Tercihe Göre Dağılımı ............................................................ 18 2.4 Taraftarlık Kültürü .......................................................................................................... 19 2.4.1 Takımlara Göre Sponsor Firmalara Duyarlılık ....................................................... 32 2.5 Stadyum Siyasetine ve Sporda Şiddete Bakış .............................................................. 32 2.6 Sonuç Yerine ................................................................................................................... 37 3. ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ ............................................................................................ 40 Araştırmanın Genel Tanımı ............................................................................................ 40 Örneklem......................................................................................................................... 40 4. TÜM CEVAP DAĞILIMLARI ........................................................................................... 42 Deneklerin Profili ............................................................................................................ 42 Futbol ve Taraftarlık ....................................................................................................... 48 5. TERİMLER SÖZLÜĞÜ ................................................................................................... 56 Terimlerin Kaynağı Olan Soru ve Veriler ....................................................................... 57 KONDA EKİM’17 FUTBOL VE TARAFTARLIK 2 KONDA EKİM’17 FUTBOL VE TARAFTARLIK 3 1. YÖNETİCİ ÖZETİ Bu rapora esas olan araştırma 30 Eylül - 1 Ekim 2017 tarihlerinde 30 ilin merkez dahil 105 ilçesine bağlı 152 mahalle ve köyünde 2670 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek yapılmıştır. FUTBOL VE TARAFTARLIK Futbolu ve genel olarak spor taraftarlığını sosyal, kültürel, demografik ve ekonomik boyutlarıyla anlamak, sadece oyunun kendisini değil; içinde yaşadığımız topluma dair diğer pek çok dinamiği yorumlamak açısından da eşsiz fırsatlar sunduğu için bu ayın teması olarak ele aldık. İnsanların ilgilendiği sporlar arasında futbol elbette ilk sırada ve bir monokültür oluşturuyor. Ancak ikinci ve üçüncü sırada gelen basketbol ve voleybolla gençlerin genelden daha fazla ilgilenmesi ileride bu sporlara ilginin büyüyebileceğine işaret ediyor. Toplumun yarısı hiçbir sporla ilgilenmediğini söylüyor ve lise altı eğitimde ilgi çok düşükken lise eğitimi ile birden artıyor ama üniversite eğitimi ile daha da değişmiyor. Futbol takımı sorulduğunda ilk sırada yüzde 26 ile Galatasaray gelirken, Fenerbahçe’nin yüzde 21,9 ile ikinci, Beşiktaş’ın yüzde 16,2 ile üçüncü ve Trabzonspor’un 3,4 ile dördüncü sırayı alıyor. Diğer takımlara gönül verenler yüzde 6,5 civarında. Yüzde 26 herhangi bir takımı desteklemiyor. Üç büyüğün taraftarları yaş, cinsiyet, eğitim, meslek, yerleşim yeri açılarından birbirlerine oldukça benziyor, temelde farklılıklar bulunmuyor ve tüm ülkede yaygın durumdalar. Trabzonsporlular ise daha eril, yaş ortalaması daha yüksek, daha eğitimli ve kentli bir taraftar grubu olarak farklılaşıyor. Taraftarlık çoğunlukla aileden, çocukluktan geliyor. Kendi şehrinin, memleketinin takımını tutmak fikren desteklense de, pratikte aileden gelen ve üç büyüğün ağırlığının sözkonusu olduğu bir taraftarlık sözkonusu. “Sadece taraftarım”dan “çok fanatiğim”e giden ölçekte fanatiklik en belirgin olarak yaşta farklılaşıyor ve gençler çok daha fanatik. Beşiktaşlılar, Galatasaraylılardan ve Fenerbahçelilerden daha fanatikler ve bu açıdan Trabzonsporlulara benziyorlar. Maçlar en çok evde, televizyonda izleniyor. Bilgisayar veya tablet üzerinden internetten veya kahvehane, kafe gibi mekanlarda izlemek de azımsanmayacak oranlarda. Televizyondan maç izlemek yaygın olsa da, lig takip etmek için Digitürk’e taraftarların ancak yüzde 10 ila 20’si abone. Stadyumda maça gitmek etrafında şekillenen taraftarlık ise daha kısıtlı bir kesim için sözkonusu. Stadyumda maça gidenler, gitmeyenlere kıyasla daha olumlu baksalar da gitme sıklığı arttıkça uygun bulmayanların oranı kısmen artıyor. Futbol taraftarları aynı zamanda endüstriyel futbol dünyasında futbol müşterisi olduklarını, pratikleri ile gösteriyorlar. Kombine bilet, forma, atkı, kupa gibi ürünler, sponsorların ürünlerini tercih etme, bahis oynama nispeten yaygın. Her beş taraftarın ikisi “alışverişte takımıma sponsor olan markanın ürününü tercih ederim” diyor. Kendini Modern olarak tanımlayanlarda ve geliri daha yüksek olanlarda bu ifade artıyor. KONDA EKİM’17 FUTBOL VE TARAFTARLIK 4 Forma sahipliği de oldukça yüksek ve kadınlarda da bu tür ürünlere azımsanmayacak oranda ilgi görülüyor. Türkiye’de beş kişinin biri nadiren de olsa İddaa, spor-toto gibi bahis oyunları oynuyor. Her zaman veya sık sık oynayanlarsa yüzde 6 oranında ve bu kesimin oldukça daha genç olması her zaman oynayanlarda Fenerbahçe’nin ağırlıkta olması dikkat çekiyor. Toplum maçlarda siyasi içerikli marş ve tezahürata genel olarak olarak karşı ve bu durum siyasi görüşe veya hayat tarzına göre pek değişmediği için toplumun hemfikir olması dikkat çekici. Maçta şiddeti destekleyen veya amaca yönelik kural dışılığı destekleyen taraftar ise sayıca oldukça az ve tahmin edilebileceği gibi fanatiklik arttıkça o da artıyor. KONDA EKİM’17 FUTBOL VE TARAFTARLIK 5 2. FUTBOL VE TARAFTARLIK 2.1 Futbol Taraftarlığı Ve Futbolun Ekonomisi Üzerine “Kimisi futbolu biraz sever, mesela ıspanaklı böreği, TV’de bir diziyi sever gibi. Sevgisi, ilgisi zamanla ve zeminle sınırlıdır. Maç seyretmediği zaman futbol düşünmez. Kimisi çok sever; durup dururken de futbol düşünür, her fırsatta futbol konuşsun ister, futbola ayırdığı zamanı çoğaltmak için her fırsatı kullanır (televizyon başında zaplaya zaplaya maç –herhangi bir maç!- arar sözgelimi). Kimisi de sevdalıdır futbola; günlük maneviyatını, yaşam ritmini futbolla ilgili her şey belirler (maç sonucu, maç gününün yaklaşması, transfer haberleri vb.). Bu sonuncular arasında sıkı/fanatik taraftarlar çoğunluktadır.’’ (Tanıl Bora, Karhanede Romantizm, 2006.) Bora, taraftarlık seviyelerini tarif ederken, aslında futbolun her şeyden önce çok sevilen bir olgu olduğuna parmak basıyordu. Dünya üzerinde futbol kadar popüler ve evrensel bir başka meşgale yok. 1,6 trilyon dolarlık bir değere sahip olduğu iddia edilen küresel spor endüstrisinde aslan payı, tahmin edilebileceği gibi futbolun. Futbol ekonomisinin yarattığı hacmin büyüklüğü, dünyanın milli geliri en yüksek 20. ekonomisinin yarattığı yıllık milli gelir düzeyine yakın bir büyüklüğü ifade ediyor. Memleket futbolu da bu büyük ve biraz da arsız sevgiden payını almış durumda. Öncelikle işin ekonomik boyutuna bir göz atalım: EkoLig 2017 raporuna göre, 2016-17 futbol sezonunda Türkiye Süper Ligi’nin toplam geliri 2,3 milyar TL’ye ulaştı. Bu, yalnızca son bir yılda yüzde 15’lik bir büyüme anlamına geliyor. Türkiye futboluna bu ekonomik büyüklüğü kazandıran en önemli kaynak ise naklen yayın gelirleri. 1 milyar TL’lik geliri ile Türkiye Süper Ligi, Avrupa’nın en fazla yayın gelirine sahip altıncı ligi olarak dikkat çekiyor. Futbol şüphesiz ki ‘bir oyundan fazlası’; ama ülkemizde futbolu sadece sporla değil; bizatihi hayatın kendisiyle özdeş kılan, aşkın bir ilgi söz konusu. Bu rapora esas olan araştırma, Türkiye’de genel olarak spor; ama özelde futbol sevgisinin--taraftar kimliğini doğuran ve taraftarlığı sürdürülebilir kılan motivasyonların--izini sürüyor. Araştırmamız spor izleyiciliğine ve taraftarlık kültürüne ilişkin genel eğilimlerin yanı sıra taraftarların sosyo-demografik özellikleri ve takımlarına bağlılık derecelerini de mercek altına alıyor. Takıma bağlılık… Bora’nın ifadesiyle; kim ıspanaklı böreği, kim futbolu daha çok seviyor? Bu çalışma futbol taraftarlığını yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, yaşam tarzı, siyasi tercih, internet kullanıcılığı, bahis, stadyum deneyimi ve futbol takip alışkanlıkları gibi farklı boyutları içinde irdeliyor. Ancak Türkiye’de taraftarlığın nasıl gerçekleştiğini anlamaya çalışırken, fanatizm, cinsiyetçilik, şiddet eğilimi, şikeye yaklaşım gibi ilişkiler aramaya yarar nitelikte birtakım bilgileri de dikkate almak gerekiyor. Elinizdeki bu rapor, işte böyle çok yönlü bir çabanın ürünü. Ayrıca, tüm bunlarla beraber, endüstriyel futbol çağında futbolseverin futbol müşterisine ne kadar dönüştüğü de bu çalışmanın temel ‘mesele’lerinden… KONDA EKİM’17 FUTBOL VE TARAFTARLIK 6 Futbol taraftarının takımına duyduğu aidiyet ve sadakat; klasik iktisat teorisinin tüketim tercihlerinde ‘usçuluğa’ yaslanan rasyonel modeline ters düşüyor. Yani; taraftar takımının performansından memnun olmasa dahi, onu takip etmeye; ona ilişkin hizmet ve ürünleri satın almaya; daha geniş bir ifadeyle futbolu tüketmeye devam ediyor. Futbol ekonomisti Tuğrul Akşar’ın ‘bağlılık körlüğü’