Energiek en innovatief! en Energiek Eindhoven Metropoolregio (RES)Concept Energiestrategie Regionale Me tr op oo lr egio Ei nd hove n 1 Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 2 Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven van het proces van innovatie. innovatie. van het proces van de basis aan Dat ligt verbinden. te blijven om grensoverschrijdend cruciaal ook voorophet dan Om is lopen te genen. blijven onze in Het zit Brainport. samenwerken van in traditie lange onze aan is te danken denken regionale Wellicht datdit geheel. als voor de is regio redeneren wat vanuit goed gaan dat we zijn écht ik vind regio onze in proces Het dit mooie van samenleving. onze in betrokkenen mogelijk met zoveel spreken blijven en hebben wordt. dus En dat betekent dat we gedragen gesproken breed ze als slagen alleen RES kan De meedoet. iedereen als realiseren we kunnen die opgave een Het is gediscussieerd. we met elkaar intensief hebben tijd afgelopen De avontuur. innovatief en energiek groot een de RES als van de totstandkoming van het proces ervaar denkbaar. Ik bijna niet is schone opgave grotere Een energie. volledig de naar overstap worden over gemaakt afspraken de 30 regio’s van Nederlandeen waarin in Wij zijn (RES). het Klimaatakkoord. onderdeel van als Dit Energiestrategie Regionale een van met hetopstellen begonnen Eindhoven Metropoolregio de uit stakeholders groepen grote en de netbeheerder de provincie, we zijn met de geleden 21 gemeenten, waterschappen, jaar een Ruim innovatief en energiek versterken: optimaal Elkaar Voorwoord V Frans Kuppens, innovatief. en energiek klaren: we moeten samen klus te komen de RES 1.0. grootse van Deze verdere tot invulling een stakeholders, onze met al om, samen nodig stappen veel nog zijn Er zijn. onbevooroordeeld en verbinden netwerken inzetten, onze slim luisteren, elkaar naar we moeten goed Daarvoor proces. regionale het aan kennis lokale van op hetverbinden we in komende De zetten tijd nodig. waar ondersteuning bieden elkaar en andere verschillen en voor deze We zijn. anders respect voor iedereen hebben zal krijgt gestalte uitvoering die Het tempo waarin rol spelen. de subregio’s belangrijke een waarin Plannen partijen. betrokken met alle samen verder uitvoeren, de komende de gaan plannen jaren netbeheer en waterschappen provincie, het hoofd opgaven te Gemeenten, deze helpen ook bieden. gaat ze opgaven; andere van met tal verweven als we de zien energietransitie regio deze In oorzitter stuurgroep RES Metropoolregio RES stuurgroep oorzitter 3 Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 4 Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven en een ruimtelijke opgave. Bovendien is er sprake van een groot aantal aantal groot een van sprake er is opgave. Bovendien ruimtelijke een en financiële maatschappelijke, een ook vooral het is opgave technische grote een Naast document. concept-RES dynamisch De een is voor uligt die Steeds concreter voor de energie-infrastructuur? ontwikkelingen deze wat betekenen woning- ook en (technisch en en financieel) straks (bedrijfs-)pandeigenaren voor de individuele Wat uit? toekomst veranderingen in alle betekenen er de gebouwde omgeving in opwekken? de warmtevoorziening Hoe ziet CO de en energievraag op onze besparen mogelijk we zoveel kunnen hoe zijn: 2050. doorkijk naar Vragen we de eerste ons RES op richten een waar geeft Ook samenwerkende we doelen als welke overheden realiseren. voor 2030 gaan aan RES geeft De elektriciteit. duurzame van de en opwekking omgeving de gebouwde in de warmtetransitie energie, van voor de besparing keuzes gedragen we regionaal maken Eindhoven de de Metropoolregio RESIn van Waar richten we ons op? iedereen. voor biedt kansen die energiestrategie een we de schouders onder zetten Met elkaar is. gezond en schoon die omgeving wonen blijven werken en een te in kunnen om prettig energievoorziening onze van werken de Samen verduurzaming we aan generaties. toekomstige voor te stellen om veilig de oplossingen toekomst naar stakeholders, de verschillende met de netbeheerder samen waterschappen, en provincie de 21 gemeenten, zoeken meer. optie regio wachten geen onze is In Langer onder druk. staan energiebronnen traditionele onze en kwetsbaar is natuur de groeit, rap tempo. bevolking in De hetklimaat ter wereld verandert Overal Eindhoven de Metropoolregio de van RES van hoofdlijnen De Regionale Energiestrategie (RES) Metropoolregio Eindhoven een notedop in 2 -uitstoot verminderen? Hoe en waar kunnen we duurzame elektriciteit elektriciteit we duurzame kunnen verminderen? waar -uitstoot Hoe en adaptief proces, waarin in meerdere ‘rondes’ concreter in de steeds opgave waarin proces, adaptief een van komende sprake er De is te jaren hebben. uitgewerkte strategie compleet een keer één om in het onmogelijk Dat maakt onzekerheden. systeemefficiëntie en maatschappelijk en bestuurlijk draagvlak. bestuurlijk en maatschappelijk en systeemefficiëntie inpassing, onderdelen: vier uit opwek, ruimtelijke kwantiteit dat bestaat afwegingskader een aan gekoppeld zijn leidende principes bovenstaande De 5. 4. 3. 2. 1. leidende principes: vijftal een we van uit gaan aanpak Bij onze op energieneutraliteit. gericht verder is gaat en de regio van ambitie opgave. De deze leveren aan we kunnen bijdrage welke RES aan de concept- in geeft Eindhoven bij.Metropoolregio De regio’s hieraan dragen te verduurzamen de gebouwde omgeving in warmtevoorziening de en op te op land wekken elektriciteit duurzame 35 en TWh op zee 2030 Nederland om afgesproken 49 in in is TWh het Klimaatakkoord In opgaveDe Eindhoven de Metropoolregio van afgewogen keuzes. en gedragen komen Zo we tot kennisinstellingen. en inwoners,stakeholders, bedrijven onze en netbeheerder provincie, met de gemeenten, waterschappen, we inrichten die strategie gezamenlijke RES een is De omgevingsplannen. en tot 2030, onder voor de omgevingsvisie periode in meer tenminste vast, keuzes de overheden RES leggen bestuurlijke van basis Op wordt ingevuld. Een toekomstgerichte strategisch visie strategisch toekomstgerichte Een Maatschappelijk draagvlak en bewustzijn staan centraal staan bewustzijn en draagvlak Maatschappelijk Focus op maximaal behouden van ruimtelijke kwaliteit kwaliteit ruimtelijke van behouden Focus op maximaal Een gezamenlijke opgave en iedereen draagt bij draagt iedereen en opgave gezamenlijke Een De energietransitie als kans voor de regio kans als energietransitie De 1  Daarnaast is er in de opgave rekening gehouden met 7 TWh aan kleinschalige opwek op dak. op opwek kleinschalige aan 7TWh met gehouden rekening opgave de in er is Daarnaast 1 . Alle 30 . Alle 5 Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 6 Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven duurzame energie-initiatieven in 2030. 2030. in energie-initiatieven duurzame grootschalige aan bijdragen Wekunnen 2 TWh totaal dat we in verwachten concept-RES deze in van) die ten en dienste bijdrage opgenomen zijn benutten. significante een (met zoekgebieden de van potentie de van deel een we gaan Daarnaast stallen. grote en bedrijven van zon op daken zoals maatregelen, no-regret van hetrealiseren de ‘pijplijn’. naar eerste we als kijken Aanvullend in projecten er of zitten gerealiseerd voor 0,7 projecten al zijn aan de regio TWh op In nul. we niet Voor beginnen energie duurzame opwek aan de benodigde opwek Duurzame is. al ze wordt groter nog dan energieopwekking voor duurzame opgave regionale we voorkomen dat onze willen op energiebesparing te vol zetten in jaren de komende Door energiestrategie. deze van de basis is op besparing Inzetten de is basis Besparing de opbrengsten. van benutten lokaal het maximaal en participatie lokale maximale naar te streven regio We omde ambitie als hebben gemeenschapszin. grotere en energieprojecten van acceptatie bij mensen projecten, lokale van betrokkenheid grotere een leiden ook tot kan en op geld voor de regio levert eigenaarschap Lokaal de windparken. en eigendom nieuwe 50% zonne- van lokaal naar streven en wind- opgenomen om is te het uitgangspunt waarin bij hetKlimaatakkoord de van profiteren te om Hierbij sluiten we aan opwekken. regio onze we in die zonne-energie bieden kans de iedereen willen We Voor iedereen Warmte, onderdeel van de RES, worden op hoofdlijnen afspraken gemaakt Warmte, gemaakt de RES, onderdeel worden van afspraken op hoofdlijnen Structuur de In Regionale metaardgas. fossiel voornamelijk nog gebouwen en huizen we onze moment dit Op verwarmen voorzien. warmte onze in manier duurzame we op een gaan elektriciteit duurzame opwekNaast van 2030 zicht 2050 op meer en wat en wemeer kunnen. richting te worden. we de komendeIn wordt tijd verder krijgen uitgewerkt dit en energieneutraal regio nemen als om ogenschouw uiteindelijk in technieken we moeten deze kijken de toekomst we naar Als op systeemniveau. analyse brede om een vraagt energietransitie De doen. kunnen mee ons voordeel de RES van het kader we in fuels), waar waterstof metal iets en (batterijen, energie conversie van van opslag op en het gebied benoemd acties aantal een bijvoorbeeld is Nationale Actie-agenda de In Brainport onderzocht. hiervoor worden technologieën kosten?de zijn watmogelijke en De omgeving welke voor toepassing, welke voor tempo, welk in wordenrelevant, technologieën welke zijn: spelen Vragen daarbij die belangrijk. keuzes afgewogen goed zijn welke technologieën gaan de energiemix in de toekomst bepalen? Hiervoor Maar wind. zon en opwek via Nu richten we op ons grootschalige met name En dan? 2030! aard. van inventariserend vooral nog opgenomen is Warmte bij concept-RES die deze Structuur Regionale concept De is vullen. kunnen in duurzaam warmtevraag we onze waarmee infrastructuur, en ruimte warmtebronnen, alternatieve metover beschikbare we hoe omgaan notedop een in Eindhoven Metropoolregio (RES) Energiestrategie Regionale Voorwoord Inhoud 4.4 4.2 4.2 4.3 4.3 4.6 2.2 4.5 4.5 3.2 3.2 3.3 4.1 1.4 1.2 1.2 2.1 2.1 1.3 3.1 1.1 1.1 4. 4. 2. 2. 3. 3. 1.

Vervolg of gepland? Wat gerealiseerd al is zet aan Gebruikers Onze bijdrage richting 2030 richting bijdrage Onze elektriciteit opwek Duurzame Samen de energieambitie van de van deenergieambitie Samen hoe nemenhoe mee? we iedereen realiseren Eindhoven Metropoolregio Het resultaat: zoekgebieden voor duurzame opwek voor duurzame zoekgebieden Het resultaat: Energiebesparingsplan afwegingskader en leidende principes Onze de (concept-)RES voor aanpak Onze communicatie: en Participatie samenwerking Regionale op het elektriciteitsnetwerk Impact volgen we? aanpak zon: en welke wind Zoekgebieden uitvoering Gezamenlijke Besparing regio onze van voor versterking hefboom RES als De Van concept-RES uitvoering naar (RES) Energiestrategie Regionale

34 34 28 22 25 23 37 25 35 21 15 21 10 18 15 11 9 9 9 3 5

documenten Bijlagen Bijlagen 6.4 6.2 6.3 5.2 5.3 5.3 6.1 5.1 6. 6. 5. 5. 4 9 6 8 2 7 3 5 1

Concept Regionale Structuur Warmte Structuur Concept Regionale Participatie Vervolg Ruimtelijke analyse ten behoeve van van ten behoeve analyse Ruimtelijke Resultaten flitspeiling Metropoolregio Eindhoven Metropoolregio concept-RES Eindhoven Metropoolregio warmtenet en gas-, elektriciteits- warmtebronnen duurzame Duurzame Warmte Duurzame uitvoering naar beleid via Van strategie participatie en communicatie Aanpak het de Rijk en provincie van Bijdrage Eindhoven: de Metropoolregio in Infrastructuur Enexis Doorrekening principes Brabantbrede ruimtelijke Eindhoven de Metropoolregio in Het energieverbruik Eindhoven RES Metropoolregio Organisatiestructuur RES A-ZBegrippenlijst Na de concept-RES regels en beleid in Borging Warmtevraag van potentie en

44 48 42 49 47 47 55 52 55 41 41 7 Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven

8 Metropoolregio Eindhoven Concept Regionale Energiestrategie | 1 1 2  2030 (TWh) in aan 35 terawattuur totaal RES-regio’s in van het realiseren is te bijdrage voor de 30 doelstelling belangrijke Een significante de energietransitie. leveren aan een mogelijkheden hun binnen ieder om zet aan (RES) de regio’s opstellen: zijn Energiestrategie Regionale Nederland een 30 regio’s dat alle in de is afspraak het Klimaatakkoord van Onderdeel afspraken. en doelen nationale deze aan gegeven wordt verder invulling Met het Klimaatakkoord te hebben. gereduceerd 1990.van Tussentijds CO 2030 van om in de uitstoot hetstreven is de CO ons land 2050 in dat in aangegeven is waarin het regeerakkoord in vertaald Nederland dit is In te toe roepen. halt de een aarde van om verdere opwarming gemaakt 197 hebben afspraken landen Hierin gesloten. 2015In hetParijs-akkoord is (RES) Energiestrategie Regionale 1.1 voorkomende en eenheden. begrippen de meest van uitleg met een verder.en begrippenlijst u een bijlage 1 vindt In de RES 1.0 naar mijlpaal eerste belangrijke een vooral daarom is daarvan RES concept-RES te komen. Deze gedragen en afgewogen de en uitvoering goed en integrale tot een om uiteindelijk hebben te zetten met elkaar stappen voor genoemde thema’s. weten we dat we denog Tegelijkertijd nodige richtingen over mogelijke we en gesproken is hebben verzameld informatie veel waarin tijd, de afgelopen van op hetproces contouren gebaseerd zijn de en warmtetransitie energie duurzame opwek van grootschalige voor de thema’s de de contouren besparing, de strategie regio van schetst Voor de concept-RES Hierin u ligt Eindhoven. voor de Metropoolregio 1. De RES gaat over de gebouwde omgeving en elektriciteit. De andere klimaattafels klimaattafels andere De elektriciteit. en omgeving gebouwde de over gaat RES De (o.a. industrie en landbouw) worden op andere plekken opgepakt. plekken andere op worden landbouw) en industrie (o.a. Samen de energieambitie van de Metropoolregio Eindhoven realiseren afspraken over hoe wij bijdragen regio aan als We maken breed gedragen regionale We regionale gedragen breed maken de gezamenlijke klimaatopgave. 2 -uitstoot met 95% gereduceerd moet zijn ten zijn opzichte moet met 95% gereduceerd -uitstoot

2 met 49% 2 . Deze . Deze wij als regio bijdragen aan de gezamenlijke klimaatopgave. Op basis van de van basis Op klimaatopgave. de gezamenlijke aan bijdragen regio als wij worden over hoe gemaakt afspraken regionale gedragen breed dat er is doel 2050. doorkijk naar Het een mogelijk waar voor 2030, geeft ambities maar op de RES zich richt De elektriciteit. voor duurzame opwekkingscapaciteit werken met elkaar samen via de subregio's de via de Kempen, de A2- samen Peel, werken met elkaar Noord-Brabant de provincie Dommel, Netbeheer. gemeenten De Enexis en VeldhovenValkenswaard, De en Waalre, Maas en en Aa de waterschappen Reusel-De Nuenen, Oirschot, Someren, Mierden, Son Breugel, en Laarbeek, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Heeze-Leende, Helmond, Eersel, Cranendonck, Bladel, Deurne, Best, Bergeijk, gemeenten Asten, de samenwerking van een is Eindhoven de Metropoolregio RES van De samenwerking Regionale 1.2 aansluit. hierop dat energienetwerk een en nodig daarvoor is beleid provinciaal Rijks- en afgestemd Ook dus en op niveau gemeentelijk landen. lokaal afspraken en doelen zodat verantwoordelijkheid grote een gemeentenMet hebben name dilemma’s en concreet. consequenties ruimtelijke en de maatschappelijke worden projecten en ook locaties naar de klimaatambities van vertaling de in Juist enorm. is de energietransitie van impact deen ruimtelijke complex is opgave De is. onzeker veel nog ook er en te is doen veel nog er we ons dat realiseren Tegelijkertijd energievoorziening. duurzame een naar met de transitie bezig tijd overheden en geruime al organisaties pelijke inwoners, zijn maatschap- ondernemers, Eindhoven de In Metropoolregio duurzame een energievoorziening weg naar Op zetten. gaan stap de belangrijke RES een we nu met waarin aanpak gezamenlijke en gestructureerde om een vraagt die opgave enorme maatschappelijke een is Dit schone energievoorziening. volledig een naar plaatsvinden overstap een RES de gaat komende decennia 9 Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 10

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven De opgave van de energietransitie zal een grote impact hebben op onze manier van onze leven op manier hebben opgave onze grote op De impact omgeving. en een zal van energietransitie de mening gegeven over verschillende aspecten van besparing en duurzame duurzame en besparing van aspecten over verschillende gegeven mening hun 1464 hebben mensen media. social inwoners via de regio gehouden in onder flitspeiling een er is Ook webinar. een van middel door geïnformeerd gemeentelijke en organisaties jongeren Inwoners georganiseerd. worden (sub-)regionaal), en debestuurders(lokaal en interne voor raadsleden stakeholderbijeenkomsten, een-op-een gesprekken en bijeenkomsten en elektriciteitsopwekking. Er meedenkbijeenkomsten, zijn kennissessies, rondomwerkateliers van de thema’sdoor het organiseren besparing warmte, wede gedaan RES. de Datvan hebben achtergrond,in de het proces en opgave momenten over en meegenomen geïnformeerd en geconsulteerd/bevraagd concept-RESop deze verschillende aan voorafgaand partijen de zijn diverse manier. de In periode transparante en open op leveren, een kunnen inbreng worden hun en betrokken tijdig bedrijfsleven en partners maatschappelijke dat inwoners, hetessentieel is Daarom omgeving. levenop en onze van manier op onze hebben impact grote een zal de energietransitie van opgave De  1.3 bijlage 2. uin vindt georganiseerd is samenwerking voor de RES de regionale wijze welke de gemeenteraden. Op concept-RES De Staten. Gedeputeerde aan wordt voorgelegd ter consultatie de DB’s en wethouders, en waterschappen de beide van burgemeester opgenomen datdeis concept-RES van wordt door de colleges vastgesteld voor het RES-proces de In startnotitie het geheel. onderdeel van integraal gemeenten als individuele concept-RES als én met elkaar het Rijk, aan gezamenlijke een nu van is stap hetaanbieden eerste De – te realiseren. tijd te te erkennen en nemenverantwoordelijkheid om de – op opgave gestelde zelf aangegeven voor de RES hebben de startnotitie Staten in Provinciale 21 gemeenteraden, de waterschappen van twee algemeen besturen en de dat RES in is Essentieel Eindhoven. Gebied gemeenten hetStedelijk en Participatie en communicatie: hoe nemen we iedereen mee? iedereen we nemen

bij de uitvoering van de plannen in de komende in de plannen jaren. van bij de uitvoering is ons dat hun cruciaal stem realiseren bestuurders, en Wij, beleidsmakers over hun toekomst. de RES In beslissingen nemen we immers maken. zij om te ook keuzen achterhalen welke belangrijk Het is bij de energiestrategie. we actiever betrekken jongeren Ook activiteiten. en projecten over locaties, inwoners belanghebbenden en met partners, we gesprek concreter in gaan 2021, van 2020 de 1e van in en helft de RES 1.0, de naar helft 2e in het proces In volgen. communicatie en participatie we van op sporen hetgebied welke met vertegenwoordigers). beschreven bijlage gesprekken 3 staat In (via ZLTO van warmtetransitie), en over biomassa de energiecoöperaties van en RES), (brief succesvolle voor een Milieudefensie 14 aanbevelingen (Manifest onder Milieufederatie de meer van Brabantse met de aanbevelingen gehouden we rekening hebben 4). (bijlage energie Daarnaast van opwekking ervaringen nieuwe inzichten krijgen. ervaringen opgedane en vooruitgang door technologische datwij de verwachting is Bovendien zijn. genoeg ambitieus ook en realistisch nog ambities en doelen dewordt of RES. de Dan van plaats beoordeeld herijking een er vindt 2 jaar daarover. 2021 besluit Staten nemen een Elke vóór 1 juli Provinciale en RES definitieve de waterschappen van besturen 1.0. 21 algemeen gemeenteraden, deDe twee in verwerkt worden keuzes en uitwerkingen verdere PBL van en de reactie van aanleiding naar Eventuele aanpassingen elektriciteit. duurzame van productie grootschalige 35 TWh tenminste van de uit 30 concept-RES’enbijdragen optelt samen tot doelstelling de landelijke (PBL). de of hetPlanbureau voor de de Leefomgeving som blijkt van aan Dan RES (NP-RES) voorgelegd voor doorrekening bij en Programma hetNationaal concept-RES vastgestelde bestuurlijk De wordt ingediend uiterlijk 1oktober Van1.4 concept-RES uitvoering naar 2018

de RESvoor en bereiden Regio’s starten

de RES gevormd RES de Regio’s van van Regio’s oktober 2019 feb 2019 potentie perregio opwekmogelijkheden Inzicht in

Definitief Klimaatakkoord Eind 2019 2020 en NPRES analyse doorPBL concept-RES voor Opleveren (voorlopige) wordennaaroplossingen landelijkgezochtkan belemmeringenwaar • Geeftinzichtinde ofRES1.0 wegnaardeconcept-RES vanelkaartelerenop • Bedoeldalsbasisom 1 juni2020 doorberekening PBL concept-RES enstart bestuurlijk vastgestelde Opleveren van landelijkeklimaatopgave • Getoetstaande 1 oktober2020

spannen zich in om de vergunningen voor wind- en zonprojecten voor 2025 zonprojecten en voor wind- om de in vergunningen zich spannen overheden. provincie Gemeenten en de betrokken van omgevingsbeleid het in verankerd energie duurzame opwek van voor grootschalige worden vóór 2030 de de zoekgebieden teOm plannen realiseren uitgewerkt in de komende periode richting RES 1.0. de richting komendeuitgewerkt in periode wordt doen gaan concreet regio Hoe we als dit acties. en concrete projecten we naar vertalen en energiebesparingsplan een in we vast leggen besparing van op het gebied Afspraken gaan. af voor 2030het aardgas er wijken van welke ja of zo en aan zijn, moeten 2021Warmte uiterlijk in die gereed (TVW) Warmte de(RSW). Transitievisies lokale in Gemeenten geven Structuur de Regionale in Voor vastgelegd worden afspraken warmte de regionale het Klimaatakkoord. in bij sluit de aan afspraken planning te verlenen. Deze analyses leveren definitieve PBL enNPRES 1 februari2021

en beroepvoorbetrokkenen mogelijkheid voorbezwaar besluitvorming metde integrale wegingenformele Dat betekent: omgevingsbeleid consequenties inhet Verankeren vanruimtelijke Opdracht: per regio Opleveren RES1.0 1 juli2021 Figuur 1.1 - Tijdlijn RES -Tijdlijn 1.1 Figuur Start uitvoering RES 1.0 maanden na 24 RES 2.0 11 Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 12

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven VDL, DAF en Philips zijn samen met kleinere bedrijven goed voor ruim een een voor ruim goed bedrijven met kleinere samen DAFzijn VDL, Philips en ASML, als Bedrijven ter wereld genoemd. regio worden weniets de slimste Niet voor maken. de producten wereld vernieuwende die en beter machines complexe we maken Samen ontstaan. ideeën nieuwe zoveel dag per waar door. plek goed ter wereld al geen geleden is Er jaar 125 natuur. Philips Dat had samenwerken mooiere Want een toekomst. aan samenwerken onze in zit overheden bedrijven, technologieregioen onderwijsinstellingen waarin Een de industrie. hightech van de bakermat is Brainportregio De wereld. de van de ten opzichte rest van sterkeuitzonderlijk concurrentiepositie voor een zorgt Dit innovatie. in wordt geïnvesteerd regio deze hetmeest In export. Nederlandse alle van kwart een voor ongeveer verantwoordelijk de de pijlers economie Brainportregio is Nederlandse van de drie van één Als Toptechnologieregio energie. duurzame om te komen voor grootschalige analyse tot voor onsonze bod geweest het vertrekpunt zijn gebiedsopgaven onze en landschap Ons geheel. een als functioneren en versterken elkaar gebied het landelijk en stad De maken. sterk regio ons als die de contrasten diversiteit is deze hetzijn en regio onze heide komen voor. veen en hier van kracht De stuifzandgebieden, bosgebied, als natuur. diversiteit grote aan Landschappen een begrippen Nederlandse de kent voor Kempen de en de Peel als Met regio om gebieden de hoek. ligt de en natuur activiteiten veel zijn er het groen, in of de juist stad snel in Je gebied. bent landelijk bewoond gemoedelijk en hotspots innovatieve en economische dynamische erfgoed, cultuurhistorisch aan schatkist grote een natuurgebieden, diverse, fraaie (deels) gecultiveerde (gebruiks)landschappen, dorpen, randgemeenten, stedelijke steden, hecht netwerk een van is Ze uniek. haar Dat maakt contrasten. van regio een is Eindhoven Metropoolregio De Metropool Regio Eindhoven -Sterk door verschillen We scherpen onze visie aan op die gebieden waar innovatie mogelijk is. is. mogelijk innovatie waar gebieden op die aan visie onze We scherpen Nederland. van kerngebieden economische de drie van één als aangewezen door het Rijk Rotterdam, Schiphol de en haven van net als kort, sinds Eindhoven Brainport is Nederland. Ook in patentaanvragen alle derde van RES op door middel van samenwerking van onderop. samenwerking van RES op door van middel we de stellen sterk Dus te worden samenwerking op andere terreinen. als om net zo groeien moeten complex; en zal ze noodzakelijk samenwerking is Die voor de energietransitie. we inzetten ook die kracht een Het is verweven. de Samenwerken cultuur in oudsher geworteld. is van zit de regio in diep voor het feit zijn dat samenwerking kunnen verklaring een zou Dit geweest. hechte een samenwerking altijd – is nazaten zijn – en Philips als bedrijven en de regio in Universiteit andere en kennisinstellingen Eindhoven Tussen te kunnen. om vooruit denken de Technische durven eigenzinnig je ontdekken pionieren en je moet en kun regio onze In thuisbasis. hun logische Eindhoven Brainport in vinden energie en voeding gezondheid, mobiliteit, van op hetgebied Koplopers technologie is. in mogelijk wat technologisch op de niveau, van toppen denkbare we Datwereld. doen op het allerhoogst op de hebben impact producten die We maken en samen. bedenken slim doeners als en werken denkers we als technologieregio innovatieve deze In Samenwerken het DNA zit in ‘Samenwerken’ zit van oudsher in de cultuur van‘Samenwerken’ de cultuur de zit in van oudsher regio verweven.regio kracht we een Het is die gaan ook inzetten voor de energietransitie, een kracht een die voorinzetten energietransitie, de ons gaat helpen bij uitvoering de helpen gaat ons van RES. de 13

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven

14

Metropoolregio Eindhoven Concept Regionale Energiestrategie | 2 2 afspraken die de komende periode worden uitgewerkt. worden periode komende de die afspraken wel uitvoerings- dan voor beleids- de vormen basis leidendeDe principes 5. 4. 3. 2. 1. benoemd: principes leidende we de volgende Voor hebben hoofdlijnen. Eindhoven de Metropoolregio en afspraken richtinggevende (maatschappelijke)van uitgangspunten, kader leidende een RES onze wordt principes: De van uitgewerkt op basis leidende Onze 2.1 principes en afwegingskader de toekomst. houden open richting opties 2050. mogelijk doorkijk naar zoveel We willen we een maken en aanpak toekomstgerichte en RES volgen integrale we een concept- deze In schone energievoorziening. volledig een naar plaatsvinden overstap een gaat de In komende voor aardgas. decennia alternatieven naar het overstappen en voor energiebesparing de en aanpak de mogelijkheden in de RES inzicht geeft Daarnaast wenselijk? en haalbaar maatschappelijk en energie? ruimtelijk Wat hernieuwbare leveren aan regio technisch, is als wij wat kunnen de mogelijkheden: daadwerkelijke van regionale op basis beeld in energie de voor duurzame potentie regio de In RES als brengen wij 2. Een toekomstgerichte strategisch visie strategisch toekomstgerichte Een Maatschappelijk draagvlak en bewustzijn staan centraal staan bewustzijn en draagvlak Maatschappelijk Focus op maximaal behouden van ruimtelijke kwaliteit kwaliteit ruimtelijke van behouden Focus op maximaal Een gezamenlijke opgave en iedereen draagt bij draagt iedereen en opgave gezamenlijke Een De energietransitie als kans voor de regio kans als energietransitie De Onze aanpak voor de (concept-)RES De Metropoolregio Eindhoven ziet de energietransitie niet als geïsoleerde geïsoleerde Eindhoven niet als Metropoolregio zietDe energietransitie de opgave, maar kijkt hier met een brede, integrale blik naar.opgave, blik kijkt integrale maar brede, met een hier • • zijn. zet aan nadrukkelijk de waterschappen en de provincie de regiogemeenten, Eindhoven voor de RES Metropoolregio bij, waarbij draagt iedereen en opgave gezamenlijke een is energietransitie De opgave bij Een gezamenlijke iedereen en 2. draagt 1.0. RES richting de samenwerking werken van borgen we en Het verder vormgeven uit om wehoe borgen. de als en samenwerking vormgeven fasering, en keuzen (2050). termijn middellange en het zowel om gaat de inhoudelijke Daarbij voor (2030)de korte met oog visie, Metstrategische de een RES bieden wij Een toekomstgerichte1. visie strategische

De opgaven zijn regionaal geformuleerd en worden en geformuleerd door de 21 gemeenten regionaal zijn opgaven De op de en impact Vanwege investeringen maatschappelijke de grote gemeente verschillen. kunnen per fasering en kansen en ons dat de mogelijkheden wij realiseren komen Daarbij deEindhoven 21 gemeenten tot onderlinge afspraken. Voor de ingevuld. en verdeeld RES Metropoolregio opgepakt, gezamenlijk sparring-partner. en adviseur belangrijke een hierbij netbeheerder de is en de energietransitie van de realisatie in de regie waterschappen inwoners nemen de de 21 en gemeenten,leefomgeving de en provincie 2020 betekent die visie op 2050 voor het nu, voor de keuzes op korte termijn. termijn. korte op de keuzes voor nu, het voor 2050 op visie die betekent wat (backcasting); we terug kijken de (middel)lange op visie Vanuit een Doorkijk 2030 -2050 2030 Doorkijk Figuur 2.1 Figuur 15

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 16

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven • •

De 21 gemeenten, provincie, waterschappen en netbeheerder communiceren communiceren netbeheerder en waterschappen 21 gemeenten, provincie, De de maar opgave, van deel Iedere voor een gemeente verantwoordelijk is van deze boodschap naar de lokale gemeenschap. de gemeenschap. lokale naar boodschap deze van over de vertaling Iedere voorop gemeente staat. zelf gaat energietransitie de in opgave de regionale waarbij boodschap, gezamenlijke één vanuit vrijheid’). in (‘verbondenheid kaders afgesproken de binnen de uitvoeringsagenda, van realisatie en over invulling zelf gaat 2 3 1 Zonneladder Op daken en gevels en daken Op zonnepanelen Gebouwgebonden gebied stedelijk Binnen zonnepanelen Grondgebonden Buitengebied zonnepanelen Grondgebonden Figuur 2.2 -Zonneladder 2.2 Figuur • • naar: te streven door expliciet kwaliteit We de ruimtelijke bewaken kwaliteit behoud ruimtelijke van Focus3. op maximaal klimaatadaptatie, enzovoort. wonen, mobiliteit & infrastructuur, ecologie, kansen): economie & innovatie, (meekoppel- beleidsterreinen aanpalende in opgaven en ambities regionale met en met lopende initiatieven we de verbinding zoeken Daarbij versterken. te Eindhoven om benutten de Metropoolregio deWe energietransitie willen voor de kans regio als energietransitie De 4. worden de tredes overgeslagen. en voorgaande wordt trede ingevuld laatste voorkom Zo op de dat de enkel opgave je gehele wordenmoeten gerealiseerd. op de volgende dan trede zal over nog is die vraag De trede. op deis eerste wat mogelijk er wordtten benut. dat er Hetvolste betekent is naar gekeken de trede voorgaande als datde wordt volgende pas niet betekent trede ingezet 3. Dit trede 2naar trede via loopt vervolgens 1en bij trede volgorde start voorkeurs- De zonnepanelen. van voorkeursvolgorde de realisatie van weer de geeft zonneladder Deze 2.2. figuur in weergeven wordt zonneladder De 7. bijlage Zie energietransitie). voor de Brabantse (landschap) omgevingskwaliteit principes menlijke (geza- bepaald principes Brabantbrede ruimtelijke/landschappelijke regio’s Brabantse aantal met de een vier samen heeft provincie De • •  

het benutten van de gebiedspecifieke meekoppelkansen; de gebiedspecifieke van het benutten ruimtegebruik; meervoudig en zuinig op besparing, inzet maximale het hanteren van de ‘zonneladder’ bij het bepalen van de locaties voor de locaties van bij het bepalen de ‘zonneladder’ het hanteren van te bij elkaar dicht mogelijk zo -aanbod en energievraag mogelijk waar zonne-energie. houden;

Figuur 2.3 -Afwegingskader 2.3 Figuur • • • onder andere door: bewustzijn, en draagvlak maatschappelijk naar wij streven Eindhoven Metropoolregio te komen de RES van realisatie én ontwikkeling succesvolle totOm een centraal enbewustzijn Maatschappelijk5. draagvlak

M

a 

a

t

s

c niveau bij de totstand- regionaal en op lokaal participatie zorgvuldige mogelijk en/of energie zoveel duurzame geld, bijvoorbeeld in de opbrengsten, te zorgen dat de energietransitie voor iedereen haalbaar en betaalbaar is; betaalbaar en haalbaar voor iedereen te dat de zorgen energietransitie versterken; continu doelgroepenbenadering en heldere een communicatie we via de RES. kunnen Dit van koming de regio; van de ontwikkeling aan hetzij regio, onze in instellingen en te latenten komen degoede inwoners, aan bedrijven

h

a p

p

e

l

i

j k

e K

n w

b a

e n

s E t

t A le it u r f k

e w t e

u d e

ri it r a g c

l k i it

i s n e j k g g

n W it

i a s d r k

g m a

r t

a e e d a w e

f g r

A

v

l

a

k

A

r

f

e

w

d

e

a

g

k

i

s S

n

g y

g

n

s i

R s

k t g

a

u e e

d

e w

i e f m r

A

t m

e e

g

e c

i b ë

r n

u t i ik e • • • • • • regio’s zijn meegegeven: RES) RES (NP de aan Programma hetNationaal vanuit handreiking als die hoofdcriteria we op vier toetsen en analyseren we maken die keuzes De afwegingskader. een aan gekoppeld zijn leidende principes bovenstaande De Afwegingskader de opbrengsten. van benutten lokaal het maximaal en participatie lokale maximale naar omambitie te streven de We regio als hebben gemeenschapszin. grotere en energieprojecten van acceptatie bij mensen projecten, lokale van betrokkenheid grotere tot een leidenook kan en op geld voor de samenleving levert eigenaarschap Lokaal benoemd. de eigendomwindparken en nieuwe 50% zonne- van lokaal naar hetuitgangspunt/streven staat het Klimaatakkoord In opwekken. regio bieden willen om te profiterenvan dewind- en diezonne-energie wein onze de datwe ook kans betekent iedereen voor iedereen energietransitie Een

   samenwerking tussen de diverse stakeholders en overheden en het stakeholders en de diverse samenwerking tussen naar we streven waarbij energieprojecten, van eigenaarschap lokaal Bestuurlijk en maatschappelijke draagvlak draagvlak maatschappelijke en Bestuurlijk Energiesysteemefficiëntie Ruimtelijke kwaliteit bijdrage Kwantitatieve gezamenlijk ontwikkelen van (ruimtelijke) van ontwikkelen gezamenlijk scenario’s. participatie; lokale maximale 17 Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 18

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven We willen op een slimme manier werken aan de verduurzaming van de van werken de verduurzaming aan manier slimme opWe een willen uitdagingen. voor de ook nodige zelf Eindhoven de Metropoolregio staat komennog en zijn gaande de landbouwsector in die veranderingen grote de Met Peel. de in concentratie flinke een met veehouderij intensieve veel relatief Eindhoven deland-, Metropoolregio akkerbouw. en heeft Ook tuin- de in met activiteiten kent gebieden diverse Eindhoven Metropoolregio De economie agrarische Een vitale 1. komen. te kwaliteitsverbetering die tot om ontwikkelrichtingen vier wij Uitgaande zien de leidende van principes beeld. in eerder opgaven voor komende oplossingen integrale mogelijke (deel de)Hierdoor een zijn. van of de energieprojecten kunnen oplossing te en andere kijken opgaven te aan koppelen doorDit de energietransitie sociaal). en ecologisch economisch, (ruimtelijk, voor kwaliteitsverbetering hefboom als in daarom wij sterker te worden. RES regio zetten De om als kans een én noodzakelijk is energievoorziening onze Verduurzaming van voor hefboom De RES als versterking2.2 onze van regio onderdelen de gekozen. vier is tussen balans goede voor een afzonderlijk regio komt elke tot warmtebronnen stand in dat er en regionale van benutting goede een dater tot optellen 35 TWh, RES’en gezamenlijk de en bijdraagt Uiteindelijk regio heterom gaat datelke uniek. regio elke het onderdelen de voor vier is bij tussen afweging De afweging. deze van maken helpt RES NP van afwegingskader Het energiesysteemefficiëntie. en draagvlak bestuurlijk en maatschappelijk ruimtegebruik, kwantiteit, de doelen tussen concept-RES deze In afweging integrale we een maken tegelijkertijd tetegelijkertijd zorgen voor aanvullende verdienmodellen. bijen te dragen om daaraan kansen er liggen Vanuit de energietransitie landbouwstructuur. economie en gezonde agrarische een en landbouw de Metropoolregio Eindhoven als één groot, levend laboratorium waarin levend waarin laboratorium groot, één als Eindhoven de Metropoolregio We beschouwen de energietransitie. we door naar trekken pioniersgeest en innovatiekracht Onze campussen. Helmond in de en verschillende District’ Smart woonwijk ‘Brainport de slimste van de ontwikkeling naar ook kijk (Metalot). (DIFFER) fuels Maar metal en fuels solar van op het vlak technologie nieuwe van de en ontwikkeling de gebouwde omgeving van verduurzaming voor de zonnefolies grootschalige van productie en de ontwikkeling zonneauto’s, van de productie aan Denk de toekomst. van energiesystemen wordtduurzame Hier gewerkt aan concreet al Nederland daarbuiten. en in technologieregio leidende als innovatieve ontwikkelen verder kan zich zij investeren zodat Brainport als blijft Eindhoven Metropoolregio De Een duurzame3. economie innovatieve en natuurgebieden. en bos- van op de gelet kwetsbaarheid benadering, integrale en zorgvuldige om een nieuwe natuur. van vraagt Dit met hetrealiseren door het te combineren bijdragen daaraan kan energieopwekking Duurzame creëren het aan woon- (vestigingsklimaat). leefomgeving en aantrekkelijker nog een van en inwoners onze van gezondheid de aan bij we dragen het landschap in en natuur onze we investeren in Als de regio. verkeer in door het en de intensieve landbouw, uitstoot industrie het landschap, van ‘verrommeling’ toenemende gevolg van droogte, als echter onder druk staan de regio van de en natuur Het landschap natuurgebieden. en bos- kwetsbare ook mooie grote, maar aantal een heeft Eindhoven Metropoolregio De Een veerkrachtig2. natuurlijk systeem als bouwsteen voor kwaliteitsverbetering te gebruiken. te kwaliteitsverbetering voor bouwsteen als ruimtelijke maatregelen. Het is daarom efficiënt en effectiefklimaatadaptie andere als plaats locatie op dezelfde ingrepen concrete klimaatadaptieve vinden Daarnaast waaronder de energietransitie. opgaven, ruimtelijke meerdere het combineren van in veelal liggen oplossingsrichtingen De gerelateerd. eraan beleidsthema’s zijn veel en belangen hebben partijen opgave. Veel integrale een bij is uitstek omgeving klimaatadaptieve een van Het realiseren ontwrichten. de leefomgeving rivieren en beken vanuit hitte) en overstromingen en droogte extreme buien, (zeer zware weer extreem mate welke in over de gaat vraag Klimaatbestendigheid leefomgeving. woon-, gezonde gevarieerde en werk- aantrekkelijke, veilige, en een van toenemende bij dat in rol het realiseren mate een speelt onderwerp een (en de klimaatbestendigheid) klimaat is Eindhoven de Metropoolregio in Ook Een veerkrachtig4. watersysteem klimaatadaptatie en geven. aan nadere invulling hier vervolgtraject het in kennisinstellingen, en de en onderwijs- demeer arbeidsmarktregio met onder samenspraak in Wij werkgelegenheid. willen, toekomstige voor de kansen oproep tot van wordtDit hetbenutten een als beschouwd de RES’en. in te bedden in deels ook arbeidsmarktbeleid proactief van op hetgebied de energietransitie van 2019 om de uitdagingen geadviseerd Raad Economische (SER) juni in Sociaal De heeft worden opgeschaald. bouwconcepten en kunnen nieuwe en vormen duurzaamheids- standaard de innovatie en vernieuwing waarin test-Een ontwikkelomgeving en bewoners bedrijfsleven, en overhedenkennisinstellingen, samenwerken. Een oproep tot het benutten van kansen voor tot oproep het benutten Een de toekomstige werkgelegenheid. 19

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven

20

Metropoolregio Eindhoven Concept Regionale Energiestrategie | 3 3 ondanks de stapjes die we in de praktijk zetten om energie te besparen. Zo Zo te om besparen. energie zetten de we praktijk in die de stapjes ondanks -convenanten en en klimaatakkoorden de diverse ondanks toegenomen, is maar alleen we echter zien dat ons energieverbruik decennium Het afgelopen door de landbouw TWh 1,53 en door de industrie TWh 4,31 door utiliteitsgebouwen, 3,08 TWh door woningen, TWh 5,33 waarvan energie, aan jaar per TWh 14,25 Eindhoven de Metropoolregio verbruikt CO is energieopwekking devan energievraag, duurzame warmtevoorziening en gebouwgebonden het beperken van combinatie een Door op besparing. in maximaal regio als wij zetten Daarom op te we wekken. niet hoeven ook verbruiken niet we die de energie de energietransitie; in cruciaal is Energiebesparing 3. 3  Eindhoven Metropoolregio 3.1 -Energieverbruik Figuur willen te beginnen, snel mogelijk zo daarmee en op energiebesparing zetten de komende Door te vol in jaren bevolkingsgroei. en groei economische 2018 toenemende door een toegenomen onder met 13%, andere veroorzaakt 2008 en tussen de gebouwde omgeving van energieverbruik het landelijk is Energieverbruik Metropoolregio Eindhoven Metropoolregio Energieverbruik 1,08 Woningen Voor de leesbaarheid van de RES is er gekozen om alle informatie aan te duiden in TWh. TWh. in duiden te aan informatie alle om gekozen er is RES de van Voor leesbaarheid de Als uitgangspunt is gehanteerd dat 1 TWh gelijk staat aan 3,6 petajoule. petajoule. 3,6 aan staat gelijk 1 TWh dat gehanteerd is uitgangspunt Als Besparing Elektriciteit (TWh) 4,25 1,52 Utiliteiten 1,56 Warmte (TWh) Warmte 2 -uitstoot maximaal te reduceren. Momenteelte reduceren. maximaal -uitstoot 2,67 Industrie 1,64 0,28 Landbouw 1,25 3 . (bijlage 5) . (bijlage 5,55 Totaal

8,7

stimuleren en regisseren, waarbij rekening gehouden wordt rekening met landelijke waarbij regisseren, en stimuleren te nemen te en faciliteren, het initiatief de om gemeenten is hierin hierbij en de rol regio De van is. wordt al ze groter nog dan deen warmtetransitie energie-opwek duurzame voor opgave regionale onze dat voorkomen we overheid zien we met name in het vervullen van haar voorbeeldrol (dus voorbeeldrol haar van het vervullen overheid we in met name zien de rol (lokale) De van zet! aan zelf vooral zijn gebruikers en gebouweigenaren de Immers: andere stakeholders. en doelgroepen met de betrokken nauwe we op in samenwerking pakken uitvoering en ontwikkeling De 3. 2. 1. sleutelmomenten: we drie zien voor besparing de ideale aanpak van bepalen Bij het aanpak. integrale en logische op een we in zetten en mee brede zin in Hierbij nemen we zijn. duurzaamheid moet acceptabel maatschappelijk en haalbaar financieel mogelijk, technisch energiebesparing voor aanpak CO en te besparen op energieverbruik om maximaal bedrijven en inwoners,van instellingen krijgen op het daadwerkelijk beweging in we in daarom Met de RES zetten gerealiseerd. zijn deels maar besparingsambities dat eerdere is ervaring De zet Gebruikers aan 3.1 gemeentelijk vastgoed. het van het verduurzamen via bijvoorbeeld de overheid voorbeeldrol, een heeft Daarnaast besparing. van op hetgebied acties en ontwikkelingen Bij gebruik van energie; van Bij gebruik

Bij aankoop van nieuwe (elektrische) apparatuur; van Bij aankoop Bij energiebesparende gebouwaanpassingen maatregelen via (zoals of duurzame energieopwekking. energieopwekking. duurzame of warmtebronnen duurzame van inzet en bouwmaterialen) en/of circulaire demontabel isolatie), verbouwen (zoals bouwen met biobased duurzaam De (lokale)De overheid zet het op actief in Energiebesparing gaat niet vanzelf. niet gaat Energiebesparing stimuleren van duurzaam gedrag. 2 -uitstoot verminderen. Ons uitgangspunt is dat een dateen is uitgangspunt Ons verminderen. -uitstoot 21

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 22

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 4  1. hoofdstappen: we drie zien de energiebesparingsplannen van de ontwikkeling In inzichten. en ervaringen opgedane van de hand aan en innovaties van we continu op basis optimaliseren energiebesparingsplan Het uitdaging. de hierbij grootste is te zetten om besparingsstappen mensen Het van daadwerkelijk activeren doelgroep. bij de betreffende past die participatiestrategie en communicatie- wecombineren met een aanpakken van Het palet te verwijderen. op daken asbest en stimuleren te materiaalgebruik duurzaam te maken, klimaatadaptief de omgeving te realiseren, om laadvoorzieningen de en mobiliteit te verduurzamen kansen zoals voor we meekoppelkansen, aandacht ook hebben Daarbij doelgroepen. op de verschillende afgestemd aanpakken, integrale van palet een uit dat bestaat We energiebesparingsplan werken een aan Energiebesparingsplan 3.2 uitgewerkt. wordtDit de verder komende in periode participatietraject. en communicatie met bijbehorend projecten in hun omgezet rol worden en de aanpakken nemen de gemeenten, provincie, waterschappen en stakeholders samen de In uitvoering gedrag. duurzaam van faciliteren en stimuleren het actief ook als vastgoed), het eigen van volop demet verduurzamen slag aan zelf tot industriële processen wordt opgepakt via de klimaattafel Industrie. klimaattafel de via opgepakt wordt processen industriële tot Het gaat hierbij met name om de gebouwde omgeving. Besparing in relatie relatie in Besparing omgeving. gebouwde de om name met hierbij gaat Het (Sub)Doelgroepen en stakeholders bepalen en betrekken. Onze focus focus Onze betrekken. en bepalen (Sub)Doelgroepen stakeholders en doelgroepen die horen bij Agrarische gebouwen kunnen we komen tot kunnen gebouwen horen die bij Agrarische doelgroepen Woningen, Bedrijven horen op die komt de bij stakeholders te de liggen doelgroepen daarbij Metropoolregio Eindhoven. Metropoolregio de van gebied’ Landelijk ‘Transitie het proces via kennisuitwisseling Het daadwerkelijk activeren van mensen om besparingsstappen te zetten is de grootste uitdaging. de is zetten Het daadwerkelijk te activeren besparingsstappen om van mensen 4 en Maatschappelijk Vastgoed. Voor Maatschappelijk en de (sub)

2. gehouden met 7 TWh aan kleinschalige opwek van zonne-energie op dak. zonne-energie opwek van kleinschalige aan gehouden met 7TWh rekening is opgave de In landelijke opwek. tot de voor grootschalige opgave relatie in autonome meegenomen als al dit is Landelijk ‘besparing’ energie. hernieuwbare grootschalige 35 TWh van doelstelling de landelijk los van opwek staat kleinschalige De over de energietransitie. bewustwording meer voor inwoners aan en de energierekening van verlaging een bij dit aan draagt om ambitie de CO onze aan omdat bijdraagt dit bevorderen extra energie duurzame van opwekking We kleinschalige gaan Kleinschalige opwek 3.

Communicatie- en participatiestrategie per (sub)doelgroep bepalen. De De (sub)doelgroep per bepalen. participatiestrategie en Communicatie- (loyalty). (loyalty). worden ambassadeur een vervolgens hij kan over de is actie, tevreden is diegene Als doorloopt dat iemand over te om gaan. tot actie klantreis het traject De 3.2). figuur (zie centraal ons voor doelgroep/persoon de van klantreis de staat Daarbij nodig. communicatiestrategieën aan palet breed een en stakeholderanalyse gedegen een daarom is doelgroep bij de te vinden aansluiting Om om maatwerk. vraagt en situatie en (sub)doelgroep per varieert tot om actie over te gaan bereidwilligheid Methoden en middelen voor besparing van energie en CO en energie van middelen voor besparing en Methoden Sturingsmaatregelen zijn onder andere bewustwording (organiseren onder zijn andere bewustwording Sturingsmaatregelen sturingsmaatregelen. als isolatie) adviezen (zoals als aanpakken zowel technische Hieronder uitbreiden. en vallen optimaliseren daarbij in beschouwing genomen. beschouwing in daarbij worden Activiteitenbesluit). (zoals opties Alle op wetgeving handhaven cases) hetvoorlichten of mogelijk later business en van (organiseren subsidies), proces visie, (integrale beleid communicatieaanpak), van 2 -uitstoot te verminderen. Ook Ook te verminderen. -uitstoot 2 analyseren, Figuur 3.2 - Klantreis 3.2 Figuur verder uit. verder werken de komende in organiseren periode we dat gaan waarop wijze De concrete projecten. naar maken plannen van doen: naar denken van nodig te komen de stap is de duurzaamheidstransitie van versnelling totOm een organisatie en Programma B. worden de verduurzamingsopgave. in actief ze zodat sturen, tete verleiden nodig waar en te om inspireren, stakeholders ontwikkelen Met besparing kunnen we per direct beginnen. Vandaar dat wij strategieën participatie & Communicatie A. de Wij volgende zetten: daarom stappen gaan langetermijndoelstellingen. de op zowel als de korte met focus overheid vereist, stakeholders en samenwerking tussen betere een is te de realiseren Om ambities Gezamenlijke uitvoering 3.3 ATTENTION INTEREST DESIRE volgende fase van de RES gaan we aan de met de we slag uitvoering. aan devolgende RES gaan van fase de werkende weIn al die mee opdoen. door; we nemen ervaringen manier we op dezelfde ontwikkelen uitvoering De inzichten. en ervaringen opgedane van de we hand continu aan optimaliseren Het energiebesparingsplan om revenuenvorm te deze benutten. lokaal ideale een is de besparingsaanpakken van (van de versnelling) realisatie De energieopwekking. met (grootschalige) bij projecten te behalen voornamelijk zijn opbrengsten De Eindhoven. bij de RES voor deprincipes Metropoolregio de leidende van een de is opbrengsten van benutten lokaal Het maximaal D. Financiën te uit vinden. opnieuw het wiel gemeente zelf elke niet capaciteit. hoeft Zo van benutten en kennis we zorgen Ook voor hetdelen van helpen. hierbij gemeenten als we elkaar gaan de uitvoering In regisseren. en stimuleren faciliteren, van een er is de transitie, in is gemeenten nodig rol van De die capaciteit en kennis Delen van C. ACTION LOYALTY 23

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven

24

Metropoolregio Eindhoven Concept Regionale Energiestrategie | 4 4 op een gedragen manier geladen worden met de energieopwekking van van worden geladen met de energieopwekking manier gedragen op een het landschap tekan hoe om beantwoorden: de vraag onderzoek ontwerpend van gemaakt we onder hebben andere gebruik Daarbij zon. en voor wind concept-RES deze In om te komen tot de zoekgebieden gemaakt is stap  4.1 termijn. korte op 2050 voor hetnu, voor de visie die wat betekent (backcasting); we terug 2050. doorkijk kijken naar Vanuit met een vergund, langetermijnvisie die worden voor 2025 die kunnen windenergie en voor zonne- concrete locaties RES 1.0. We (globale) werken naar toe van voor stap stap zoekgebieden richting het vervolgproces in afwegingen maatschappelijke en bestuurlijke inhoudelijke, de RES in 1.0. Wemet zoekgebieden belangrijke nog maken de concept-RES in de zoekgebieden globale te komen concrete tot kaart een om van nodig is het participatieproces van intensivering een en onderzoek We zijn. Verder doen. het samen moeten gedragen breed ook Eindhoven de Metropoolregio van de en bijdrage datde zoekgebiedenkaart belangrijk Het is Eindhoven. de Metropoolregio in voor iedereen en met iedereen te vorm geven We om de energietransitie aan waarde hechten veel er (zie bijlage inpasbaarheid 6) en opgaven voor deaandacht ruimtelijke met daarbij elektriciteit, over deduurzame opwek van keuzes zorgvuldige We TWh. in maken het bijbehorende bod van is gekomen wat en de hoogte zijn elektriciteit duurzame voor de grootschalige opwek van zoekgebieden we we hoe uit tot leggen globale hoofdstuk dit In wenselijk? en haalbaar maatschappelijk en ruimtelijk technisch, energie: wat is hernieuwbare aan leveren regio Wat als opwekken. moeten wij elektriciteit kunnen duurzame datwe weg Dat ook neemt niet op besparing. in maximaal wij RES zetten onze In 4. Duurzame opwek elektriciteit opwek Duurzame Zoekgebieden en zon: welke wind volgen aanpak we? De energietransitie vormgeven voor energietransitie De en iedereen. met iedereen stakeholders. met besproken en de zijn (tussen)resultaten getoetst bijeenkomsten verschillende In gebruikt. leidraad als hiervoor 2zijn hoofdstuk in genoemd zoals ontwikkelrichtingen De met andere opgaven. gebracht voor verbinding beeld in de zijn Ook kansen opgenomen. is opwekking grootschalige schaal of grotere op kleine waarin landschappen van transformeren en aanpassen gebracht:energiebouwstenen kaart de in mogelijkheden voor het inpassen, zijn en landschapstypes de verschillende van draagvlak landschappelijk het zijn daarvan basis Op de landschapstypes. van omschrijving eenduidige en inventarisatie regiobrede op een gebaseerd is onderbouwing ruimtelijke Deze onderbouwing. ruimtelijke een van op basis anderzijds en haalbaarheid de technische en wet- van op basis regelgeving en te bepalen potentie de maximale gekomen door tot zijn enerzijds zonnevelden stand de concept-RES in en zoekgebieden De de toekomst? voor windturbines Figuur 4.1 4.1 Figuur van 3 MW of 1.100 tot 1.500 ha zonnepark (Bron: NP RES) NP (Bron: zonnepark ha 1.500 of1.100 tot 3MW van of110/130 MW 5,6 windturbines van 50/60 aan windturbines gelijk is 1 TWh Windturbines (5,6 MW) 50 -65 50 Windturbines 110 -130 (3 MW) (3 1.100 - 1.500 ha Zonnepark ha 1.100 -1.500 orientatie en ontwerp) en orientatie (afhankelijk van van (afhankelijk 25

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 26

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven met de stakeholders gekeken in hoeverre de verschillende landschapstypen landschapstypen de verschillende hoeverre in gekeken met de stakeholders samen is Daarnaast energieopwekking. van ten behoeve het landschap van en/of transformatie aanpassing lenen voor inpassing, of zich zij beschreven landschapstype per staat Hierin energiebouwstenenmatrix. een Brabant en Noord- van context de grotere binnen Eindhoven de Metropoolregio van kenmerkende de meest landschapstypen van overzicht een is de analyse van Het resultaat landschapstypen. de verschillende binnen energieopwek van inpassing de ruimtelijke naar verkenning een en te krijgen beeld in kwaliteiten om de de ruimtelijke regio van het landschap van analyse met een We leefomgeving. gestart daarom zijn de fysieke in landt energietransitie De energiebouwstenen; en landschapstypen met regionale analyse Landschappelijke We hebben de volgende stappen doorlopen: De verschillende stappen voorwaarden. welke onder en zijn c.q. wenselijk mogelijk zonnevelden en windmolenparken waar worden keuzes gemaakt weloverwogen dan kunnen participatieproces het van met de uitkomsten samen en beeld in (milieu)effecten Met alle bij op en projectniveau. de verderede uitwerking volgende plaatsvinden fase in zal leefomgeving en natuur landschap, zoals belangen, en beperkingen met de confrontatie ruimtelijke uitgebreide gedetailleerde meer meer Een en Door de energietransitie te koppelen aan andere vraagstukken komen oplossingen eerder in beeld. in vraagstukken eerder andere komen koppelen aan oplossingen te energietransitie de Door gebiedsopgaven zoals het tegengaan van verdroging (klimaatadaptatie), (klimaatadaptatie), verdroging van het tegengaan zoals gebiedsopgaven andere aan Denk zijn. de)van kunnen andere opgaven van oplossing (deel een of om de te energieprojecten onderzoeken verstandig het juist de RES is van het geval in maar op door te ze knippen, kleiner vaak we complexe maken vraagstukken Intuïtief vraagstukken. maatschappelijk complexe ook voor andere relevante, urgente, vaak soms en hebben weHierbij moeten oog elektriciteit. duurzame opwek van grootschalige van inpassing over de ruimtelijke maken keuzes We zorgvuldige moeten opgaven; andere met verbinding door voor energieopwekking Kansen energieopwekking. van ten behoeve het landschap van of transformatie of beschreven zij zich lenen voorlandschapstype inpassing, aanpassing en/ 6) per staat (bijlage de energiebouwstenenmatrix In te schaden. kwaliteiten zonder de landschappelijke kan dit en/ofintensief En hoe windenergie. zon- van opwekking te bieden voor grootschalige om zijn ruimte geschikt Figuur 4.2 Figuur • Energiebouwstenen • Landschapstypen Landschapsanalyse

•  energie-pionieren en Innovatiekracht • • Een veerkrachtig natuurlijk systeem economie agrarische • Een vitale opgaven andere doorKansen verbinding met Een veerkrachtig watersysteem en klimaatadaptatie moet worden woningen, tot ziekenhuizen zoals objecten, gevoelige aangehouden die de afstand is de radar. van andere Een restrictie verstoring met verband in zijn bouwhoogtebeperkingen er vliegverkeer. kunnen Ook voor het op vanwege de veiligheid rondom bouwhoogtebeperkingen de regio en in luchthavens verschillende leggen Zo restricties. harde door enkele mate bepaald wordt belangrijke in windturbines van potentie technische De V wettelijke en mogelijkheden technische De zijn. kunnen zou mogelijk en wenselijk energieopwekking waar met gebieden kansenkaart de leveren eerste samen koppelkansen en energiebouwstenen landschapsanalyse, De met energieopwekking. combinatie in op gebiedsopgaven gericht bouwstenen ook opwekking energie- op gericht bouwstenen behalve daarom bevat stenenmatrix energiebouw- De de en landbouwtransitie. bossen),leg natuurontwikkeling aan- (beekdalherstel, het landschap van het versterken of herstellen oor zonnevelden windturbineparken. en mogelijkheden Technische en wettelijke • Zachte belemmeringen • Harde belemmeringen

restricties en belemmeringen. restricties RES 1.0 verder. mogelijke en alle wordt naar Dan uitgebreider gekeken richting concrete zoekgebieden naar zoektocht onze we in tegenkomen die de belemmeringen van beeld heteen geeft Ook zoekgebieden. kansrijke de van beeld eerste we een hebben (kansenkaart) kansen de ruimtelijke met aangegeven zijn de restricties waarop de belemmeringenkaart van confrontatie Door natuurgebieden. in wind zon en van voor de ontwikkeling restricties er gelden Daarnaast of hoogspanningslijnen. wegen bijvoorbeeld rondom tot veiligheid relatie in of de afstand of onderwijsgebouwen Zoekgebieden

27

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 28

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven de zoekgebieden zijn opgenomen in de afzonderlijke raadsvoorstellen van de van de opgenomen afzonderlijke raadsvoorstellen zijn in de zoekgebieden de gemeenteraden. Ook aan aangeboden ter vaststelling is HetKempen. beleid De in windenergieopwekking en zonne- grootschalige van milieueffecten de naar onderzoek uitvoerig een en van) hetparticipatietraject uitkomsten onderdelen (de zijn belangrijkste doorlopen. De al gedeelte groot voor een proces te zorgvuldig komen een er is tot beleid-Om dit toetsingskader en worden. mag opgewekt windenergie en zonne- grootschalige voorwaarden wordt onder en opgenomen welke waar,beleid- toetsingskader wanneer en dit In Kempen. De in windenergie en zonne- voor grootschalige beleid gezamenlijk een met hettoewerken naar gestart eerder al Mierden zijn Reusel-De en Oirschot Eersel, Bladel, KempengemeentenDe Bergeijk, Kempen De in windenergie en zonne- Grootschalige uitgewerkt. principes landschappelijke Brabantbrede ruimtelijke/ RESde aantal regio’s. 4 Brabantse een bijlage 7 is In tussen geweest afstemming er is principes ruimtelijke de gehanteerde Over Kempen. De gehouden met de in opwekpotentie rekening is Eindhoven de Metropoolregio van de bijdrage van dede In bepaling raden. worden er en nu aan concrete voorgelegd gebieden afgevallen zoekgebieden zijn Na procedure de planMER uitgevoerd. is planMER een al daar aangezien andere status, een ook daarmee Kempen hebben De in zoekgebieden De gezet. gang om in te eerder hetproces Kempen komen is De totIn zoekgebieden de concept-RES in deze zoals gebieden opgenomen. zijn om te komen toegelicht tot de zoek- analyse de bijlage ruimtelijke 6 is In plaatsvinden tijdens de verschillende raadsvergaderingen. verschillende de tijdens plaatsvinden Kempengemeenten. deIn komende maanden hierover zal besluitvorming 5  gemeenten hebben beleid opgesteld, waarin staat dat een stal moet worden afgebroken en de zonnepanelen op het bouwblok geplaatst mogen worden. mogen geplaatst bouwblok het op zonnepanelen de en afgebroken worden moet stal een dat staat waarin opgesteld, beleid hebben gemeenten Op de kaart zijn zowel de daken van toekomstbestendige stallen als de daken van Vrijkomende Agrarische Bebouwing (VAB) weergegeven. Enkele Enkele (VAB) weergegeven. Bebouwing Agrarische Vrijkomende van daken de als stallen toekomstbestendige van daken de zowel zijn kaart de Op samengebracht en vertaald naar de wijze waarop we energie duurzaam gaan gaan duurzaam we energie waarop de wijze naar vertaald samengebracht en getoetst, is tot nu het proces opgehaald is in toe die informatie De Het resultaat:4.2 zoekgebieden voor duurzame opwek pauzelandschap kunnen worden pauzelandschap kunnen aangewezen. deze Op gebieden is eventueel als daarom en zijn transitie in die of gebieden op of nabij vliegvelden bijvoorbeeld voor zonnevelden, zijn mogelijkheden waar restruimten gebied hetstedelijk binnen er liggen Daarnaast te onderzoeken. parkeerterreinen overdekte niet boven zonnepanelen van de mogelijkheden door bijvoorbeeld ruimtegebruik meervoudig en oplossingen innovatieve we naar zoeken Ook mogelijk. efficiënt zo elektriciteitsnetwerk het gebruiken en impact visuele de beperken dubbel, manier op deze de ruimte dicht bij We elkaar. gebruiken elektriciteit van aanbod en we vraag organiseren op daken zonnepanelen voor zonne-energie maximaal mogelijk we waar benutten stallen, bijvoorbeeld van het buitengebied, in daken grote Ook bedrijven. van daken zon op grote op opwek in via we maximaal zetten gebied het stedelijk Binnen No-regret maatregelen 1. bijdrage. regionale onze van bepaling de gehouden in mate - rekening beperkte relatief -in categorie met deze is Wel weergegeven. op kaart niet te daarom brengen en beeld in concreet niet zijn op de (figuur4.8 kaart en 4.9) weergegeven; delaatste categorie is nu nog categorieën twee eerste De uitgewerkt. categorieën drie deze zijn Hieronder 3. 2. 1. bepaald: categorieën de volgendezijn drie daarvan basis Op regio. onze in opwekken Via no-regret maatregelen; no-regret Via Via energie-opwek ten dienste van andere opgaven en doelen. en andere opgaven van ten Via dienste energie-opwek In zoekgebieden voor grootschalige opwek; voor grootschalige zoekgebieden In 5 . Met kunnen komen als energielandschap. als komen kunnen aanmerking in mogelijk die gebieden er zijn Daarnaast snelwegen. van taluds en voor bermen ook Dat geldt bijvoorbeeld voor zonnevelden. ruimte richting de RES 1.0.richting wordtDit regio. het onderzoek onze meegenomen in in andere infrastructuur langs kansen mogelijk er zijn Daarnaast werkzaamheden. van combineren mogelijke en koppelkansen en mogelijkheden van voor de inventarisatie belangrijk is Samenwerking met Rijkswaterstaat voor energie-initiatieven. proeftuin we A58 als zien De verschillen. met andere opgaven verbinding de of in cluster ruimtelijk identiteit per De identiteit kan eigen heeft. zijn iedere kraal waarbij kralensnoer een refererend de aan regio, van bij hetmozaïeklandschap het beste passen infrastructuur Clusters langs zonne-energie. met grootschalige combinatie in niet dan al windenergie, voor de A67 Langs we de mogelijkheden ook zien A2 van het zuiden en de snelweg. langs clustering of via op de geluidsschermen zonnepanelen van voor de integratie de kansen snelweg weleidend. vooral Langs zien A2 ruimtelijk mozaïeklandschap het Brabantse is Voor hiervan de inpassing leidingenstraten. Genoemde snelwegen duiden we ‘energiecorridor’. als aan aanwezige via bijvoorbeeld energie, duurzame van voor hettransport kansen A50, biedt de A58 ook A2, A67. en doorkruisen, hoofdinfrastructuur De regio de onze snelwegen die worden. langs We kansen met name zien gekoppeld infrastructuur grootschalige aan kunnen Energiemaatregelen infrastructuur langs Energie weergegeven. zijn op afzonderlijk kaart de die bijgaande zoekgebieden, type drie in wordt Daarbij onderscheid gemaakt zoekgebieden. zogenaamde significante een waaruit van worden, de kan geleverd regio de voor onze opwekpotentie aan bijdrage opgenomen gebieden de zijn 4.9 figuur In energie-opwek Zoekgebieden voor2. grootschalige 29

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 30

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven Enkele voorbeelden energiebouwstenen zonnepanelen op geluidswal toepassing door ruimtegebruik -Meervoudig 4.3 Figuur recreatie en energie en recreatie waterberging met combinatie in natuurgebied -Uitbreiding 4.6 Figuur niet overdekte parkeerterreinen boven -Zonnepanelen 4.4 Figuur met energie met combinatie in natuurgebieden bos/ 4.7 -Verbinding Figuur voor zonnepanelen voor restruimte van -Gebruik 4.5 Figuur gebeuren in relatie tot de bestaande natuurgebieden. Afhankelijk van het van Afhankelijk natuurgebieden. tot de relatie bestaande in gebeuren moeten dat zorgvuldig Uiteraard te verbinden. zal te breiden met elkaar en uit natuurgebieden en bossen om bestaande we inzetten kunnen Energie systeem. natuurlijk veerkrachtig een naar regio We onze in streven natuurontwikkeling voor Energie regio. onze in sector agrarische toekomstbestendige vitale een van behoud het aan bijdragen met landbouw combinatie in kunnen zonnevelden en Windturbines windturbineparken. en zonne- met grootschalige verenigen te het beste gebieden deze zijn landschappelijk Ook de landbouwstructuur. economie en de agrarische van voor de versterking kansen regio onze in er zijn ontginningen de jonge In grootschalige veranderingen. grote van de vooravond aan namelijk staat landbouw economie. De de agrarische van op ook versterken, het gebied regio we onze willen aangegeven Zoals Energie voor economie de versterking de agrarische van beleid. landelijk bieden voor een versterken inspiratie ook en Nederland van regio Noord-Brabant kan slimme te geven, als imago zijn vorm snelwegenhet onderhoud zijn op manier deze Door van de wegen. van gehouden wordt rekening met de uiteraard planning waarbij de provincie, snelwegen A58 te in uit rollen over alle de Energiecorridor van voorbeeld uitgerold wordt. het is ambitie provinciebreed die De aanpak een van en verwachtingen de en worden bij het opstellen gebruikt kunnen partijen betrokken van cases kennis business technologieën, tot betrekking met lessen Geleerde snelwegen. langs en in innovatie voor energie aanpak proeftuin belangrijke een vormt en daardoor Eindhoven Metropoolregio provincie-brede een A58A58. loopt door De de regio’s West-Brabant, de Brabant en naar van Hart opstap als Energiecorridor moment dit A58 Op wordt het initiatief gewerkt aan er Energiecorridor Energie als kans voor als opgaven.Energie andere

zowel de natuurzones als voor de omliggende landbouwgebieden. Bij voorkeur landbouwgebieden. voor de omliggende als zowel de natuurzones voor buffer een vormen productiebossen De natuurwaarde. hogere met een of omloop bossen met korte productiebossen de van vorm in ‘windbossen’ van worden voor de aanleg bijvoorbeeld gekozen kan verbinding, type water- en biodiversiteitsdiensten. worden met gecombineerd bodem-, ter ook plekke dan Zonnevelden moeten de Peel. de rondom mantel in groenblauwe veengebieden in de beschermde ligt voorbeeld Een liggen. opgaven de grootste de waar gebieden in urgent hetmeest is bedrijfsmodellen deze van Het ontwikkelen opvangen. kunnen te functie de agrarische van om de extensivering stabiele bedrijfsinkomsten voldoende bij aan dragen energieopwekking duurzame uit inkomsten De energieproductie. en waterdiensten), en ecosysteem- voedselproductie (landschaps-, op omgevingskwaliteit gericht zijn die bedrijfsmodellen agrarische nieuw te ontwikkelen van uit deel integraal hierbij maakt boeren Energieopwekking boeren. voor natuurinclusief biedt kansen Energie natuurinclusief voor Energie gebied en andere gebiedsopgaven spelen. die daar het kenmerken van bij de passend landschappelijke energieopwekking, van toepassing voor deze liggen kansen kunnen degemeente regio in elke In beekdalherstel. (de) bijvoorbeeld van zoals andere gebiedsopgaven, ten dienste hier staat energieopgave andere opgave. De een van behoeve ten te zetten in om energie over derde de gaat mogelijkheden De categorie andere Energie opgaven ten3. van dienste doelen en te laten samen gaan. natuurontwikkeling en om energie manieren andere ook zijn mate Er nodig. mindere of in niet dan ontwatering is bos van het aanleggen Door gebied. groter een van leiden totlandbouw drainage voor de nu die door op de percelen ontwateringseisen aan we bossen leggen 31

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 32

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven Figuur 4.8 - No regret maatregelen - No regret 4.8 Figuur Figuur 4.9 - Zoekgebieden voor grootschalige energie-opwek grootschalige voor 4.9 -Zoekgebieden Figuur 33

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 34

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven van de warmtetransitie. Dit moet nader onderzocht worden. onderzocht nader Dit moet de warmtetransitie. van ten behoeve met opslag worden ingezet kan zonthermie ook gebieden deze Helmond rond Veldhoven. en Eindhoven, voornamelijk dat in zich Mogelijk leent bevindt hiervoor zone zich die De het verdienmodel. onderdeel van zijn hierbij kan Energie de stad. aan aanbieden diensten die en ketens korte via produceren die of stadsboeren, natuurboeren voedselbossen, herenboeren, met concepten zoals combinatie in kan Dit voor nieuwe woonmilieus. met ruimte voor recreatie, gebieden aantrekkelijke naar transformeren uitloopgebieden regio’s de stedelijke van te om helpen uitloopgebieden kan Energie stedelijke in Energie intacte realiseren; energieopwekking. uitgesloten van zijn beekdalen delen van kunnen te opgaven de om financieringsmogelijkheid een nadrukkelijk hierbij is Energie reikten. beekdallandschappen tot de referentiekader hoever oorspronkelijke als dienen kan kaart historische Een beperkingen. beleidsmatige op mogelijke gelet nodig, is onderzoek wegen). begeleidende honderd de Nader beek paar meter, een tussen vaak (gemiddelde breedte van beekdallandschap het totale we hier bedoelen Metde beekdal te landbouw, voeren. af om water snel mogelijk zo ingericht van ten behoeve ruilverkaveling door bijvoorbeeld immers, zijn beekdalen Veel fungeren. kan spons wordt als mogelijk en lang vastgehouden zo water te waarbij brengen, terug staat hun oorspronkelijke in mogelijk zoveel landschapsherstel voor beekdalsystemen worden beschadigde om bijvoorbeeld ingezet kan Energie kans als Energie gerealiseerd en welke grootschalige hernieuwbare elektriciteitsprojecten elektriciteitsprojecten hernieuwbare grootschalige welke en gerealiseerd opwek is grootschalige aan Voor gebracht wat al er beeld in is de regio Wat4.3 gerealiseerd isal of gepland? welke zoekgebieden de projecten in potentie zouden kunnen landen. Voordat landen. zouden kunnen potentie in de projecten zoekgebieden welke in en 35 TWh van doelstelling de landelijke aan bijdrage onze van geven concept-RESWe klaar. deze we in niet nog zijn kunnen inschatting een genomen omWe stappen te veel komen al tot de hebben concept-RES, maar bijdrage Onze 4.4 richting 2030 4.10 Figuur projecten. geplande en projecten 0,7heid bestaande van aan TWh komen hoeveel- totale wordt. we op een uit Daarmee werkelijk gerealiseerd SDE+ daad- zonnevelden en zon-op-dak subsidie de beschikte 50% van dat uitgegaan -van ervaringscijfers eerdere van wepijplijn -op zijn er basis 15 kWh) dan (groter Voor de nu de pijplijn in zitten. in plannen en de projecten Huidige stand realisatie +pijplijn realisatie stand Huidige 0 GWh 1 GWh = 0,001 TWh TWh =0,001 1 GWh Zon, gerealiseerd 500 GWh 500 Wind, gerealiseerd 1.000 GWh Zon, in ontwikkeling in Zon, (50% SDE beschikt) SDE (50% 1.500 GWh 1.500 Wind, in ontwikkeling 2.000 GWh

zijn. Hieronder volgen eerst de belangrijkste bevindingen, conclusies en bevindingen, de Hieronder belangrijkste zijn. volgen eerst nodig uitbreidingen termijn middellange op en de korte waar aan geven en te benutten beter infrastructuur om de bestaande de mogelijkheden partners met de samen daarom onderzoeken netbeheerders De investeringen. om grote vraagt de elektriciteitsinfrastructuur van Het aanpassen ruimtebeslag. en geld op tijd, op het net met betrekking wind en zon opwek via duurzame voor grootschalige zoekgebieden de verschillende van is wat de is Netbeheer. impact doorgerekend Onderzocht zijn door Enexis opwekvermogens aan potentie gekoppelde met de daaraan zoekgebieden De te beperken. daarvan kosten om en de maatschappelijke te transporteren hiervan sluiten, de energie te opwek kunnen aan voor duurzame initiatieven capaciteit om om de te genoeg nodig hebben Dat is aanpakken. samenhang in en efficiënt uitbreidingen deze we dat belangrijk is Het elektriciteitsnet. het aan omook aanpassingen vraagt de energie-opwek van verduurzaming De Impact op4.5 het elektriciteitsnetwerk 2030. in energie-initiatieven duurzame grootschalige aan bijdragen kunnen 2 TWh concept-RESdeze We opgenomen zijn benutten. totaal datwe in verwachten van de zoekgebieden (met een bijdragesignificante en tendienste van) die in de potentie van deel we een gaan Daarnaast stallen. grote en bedrijven van zon op daken zoals no-regret maatregelen, van het realiseren naar eerste als we kijken Aanvullend hebben. de regio in projecten geplande en bestaande We is. wat bekend naar We weten dat we 0,7 eerst daarom aan kijken TWh nodig. onderzoek echter aanvullend is aanwijzen we concrete zoekgebieden We verwachten 2TWh we dat totaal in bijdragen aan kunnen grootschalige duurzame energie-initiatieven in 2030. in energie-initiatieven duurzame grootschalige opwekvermogens en stations. Bijlage 8 bevat de doorrekening zelf. de doorrekening Bijlage 8 bevat stations. en opwekvermogens gekoppelde daaraan en zoekgebieden van de set aangeleverde van de hand aan 2 TWh RES-bod hetconcept van van de doorrekening van aanbevelingen • met de volgende stations, aandachtspunten: bestaande 11 van uitbreiding en nodig nieuwe stations twee knelpunten zijn deze van vóór 2030 het net. Voor ontstaan knelpunten in scenario het aanpakken dit Bij 2 TWh. van het doorgerekende HS/MS-stationsscenario van uitgaande bij knelpunten ontstaan er of wanneer en 4.11 weergegeven is afbeelding In Algemene conclusies doorrekening liggen. Eindhoven de net buiten RES-regiodie de Metropoolregio van op HS/MS-stations nodig aansluitingen zijn de opgenomen zoekgebieden RES-regio’s. omliggende 3in en Eindhoven Voor van Metropoolregio deel een de van hetgebied in 10 spanningsstations liggen (HS/MS)-stations. Hiervan Middenspanning Hoogspanning-/ 13 op impact de naar gekeken specifiek Hierbij is bepaald. hiervan doorgerekend de en denetimpact regio in opwek grootschalige aan voor 2TWh hetscenario heeft Netbeheer Enexis situatie doorrekening van Beschrijving

De individuele doorlooptijden van deze aanpassingen aan hetnetwerk zijn aan aanpassingen deze doorlooptijden van individuele De opwekpotentie te zijn (te denken valt aan minimaal 300 MW aan opwek); 300 aan MW minimaal te (teopwekpotentie zijn aan valt denken substantiële een er dient station nieuw een van bouwen het Bij worden. met TenneT nieuw HS/MS-station geen geplaatst door er Enexis kan samenwerking en Zonder denieuwe stations. goedkeuring bouwen van Uiteindelijk TenneT is stations. bij het bestaande de partij doorslaggevende van zo’n voor nieuwe HS/MS-stations voor uitbreidingen 6-8 4-6 jaar en jaar 35

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 36

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven • • worden. moeten gebouwd of zijn nieuwe stations nodig uitbreidingen stations RES-bod bijdeze dit al van dat voor het realiseren betekent Dit knelpunt. we 2030 RES-bod voor verwachten of dit in vanuit een geprojecteerd wordt de zoekgebieden HS/MS-stations 12 de van potentie waarop alle Op conclusies Specifieke aanbevelingen en • •

Voor de stations Helmond Zuid in De Peel en Hapert in De Kempen geldt De dat in Voor Hapert en Peel Helmond De de stations Zuid in om knelpunten bij zijn deze de nodig HS/ die kosten maatschappelijke De Voor aan 2 nieuwe HS/MS-stations 3 van tot is 8hectare de realisatie Voor Noord/Oost/Zuid/ Eindhoven de Best, HS/MS-stations Aarle-Rixtel, West, Helmond Oost, Maarheeze, Eerde en Weertheide zijn uitbreidingen uitbreidingen zijn Eerde West,Weertheide en Maarheeze, Helmond Oost, wind. zonen via gebieden voor opwek van specificeren nader bij het wordt teAanbevolen houden om ontwikkelingen rekening met deze Kempen. De en Peel de De gebieden van ten behoeve nieuwe stations van TenneT Enexis, gemeenten over het plaatsen tussen denodig en betrokken overleg er blijft en is Daarnaast te prioriteren. termijn voor dedeze korte worden en kunnen aangesloten direct die initiatieven naar te kijken eerst wordt Aanbevolen om daar daarom zijn. nodig Kempen nieuwe stations De en te Peel sluiten RES-bod aan dat voordit De en vanuit initiatieven alle om zijn mogelijk opstations meer deze uitbreidingen geen oper termijn TenneT de exclusief en voor het kosten onderliggend net. door het hoogspanningsnet aan de exclusief voor kosten aanpassingen is euro. Dit de 153 196 en tussen miljoen bedragen teMS-stations pakken aan HS/MS-station; opwek het betreffende en grootschalige voor locaties tussen voor de tracés ruimte te uit breiden, evenals stations HS/MS- om bestaande nodig ruimte er is Daarnaast nodig. ruimte Voordat we definitieve een de brengen we eerst keuze maken, beeld. in enzonneveldenverder gebieden (milieu)effecten die in van windturbines

Figuur 4.11 -Knelpunten 4.11 Figuur worden. worden. moeten gefaseerd goed dat initiatieven betekent Dit zijn. gekoppeld stations deze aan die de initiatieven van deel een van realisatietijd gehouden worden moeten langere met een rekening daarom zal hier Ook te realiseren. deRES-bod vanuit helemaal MRE om het ingediende nodig RES MRE bod vanuit impact Geen RES MRE bod vanuit knelpunt nu is Er een RES MRE bod vanuit 2025 of eerder in verwacht Knelpunt RES MRE bod 2025 vanuit na verwacht Knelpunt verwacht knelpunt Geen 1 stations 1 stations 3 stations 8 stations 0 stations Voordat we definitieve een de brengen we eerst keuze maken, beeld. in enzonneveldenverder gebieden (milieu)effecten die in van windturbines bijlage 8, doorrekening Enexis) bijlage doorrekening 8, (zie belang. groot van blijven en zijn aanbod en vraag brengen van elkaar opwek het bij de en duurzame van over de programmering afstemming en Overleg te faciliteren. bieden om de initiatieven ruimte en handelen op tijd Enexis kan rondom zekerheid is er de Zodra investeren. initiatieven gaan kan daar te worden voordat Enexis gespecificeerd nader en geconcretiseerd RES 1.0 ook de dienen intenties richting waarmaken te kunnen de praktijk Echter, is. bod om in dit maakbaar redelijk een 2TWh waarmee optreden, voordat knelpunten er te vooren te realiseren nieuwe bereiden stations en de uitbreidingen van deel belangrijk om een tijd er Hierdoor is 2 TWh. van bij de ontstaan realisatie knelpunten gaan waar de stations 12 8 van betreft dit 2025 na ontstaan; knelpunten pas dat veel zien laat analyse De • • elektriciteitsnetwerk Algemene aandachtspunten duurzame opwek i.r.t. het en informeel) om hierover mee te denken. Daarnaast kunnen we op basis we op basis kunnen Daarnaast om te mee hierover denken. informeel) en (formeel de mogelijkheid andere stakeholders en belangenorganisaties inwoners, aan bovendien geeft Dit onder planMER. andere met een beeld, verder in eerst gebieden die in zonnevelden en windturbines van effecten andere en brengen we de doen, milieu- we willen dit voorwaarden welke onder en waar maken keuze definitieve een Voordatwe realiseren. moeten zonnevelden grondgebonden en dat we windturbines ook bewust echter van We bij no-regret maatregelen. ons er zijn om is te starten Het uitgangspunt Vervolg4.6 • • • • •   Onderzoek de mogelijkheden van zon op dak (of zon op dak van de gevel). van de deel Een mogelijkheden Onderzoek op te wekken. niet ook je hoef Wat verbruikt niet Bespaar! je Ga samen op zoek naar de juiste vorm van samenwerking en program- samenwerking en van vorm de juiste naar op zoek samen Ga voor met opwek buur-RES-regio’s. af initiatieven Stem aansluit die energiemix Zorg voor een zon-Combineer windprojecten. en en/of zonnevelden grotere meerdere windturbines te bevelen aan Het is of gepland bestaand een van de buurt in locatie voor opwekKies een mering van opwek in de opwek tijd. in van mering ​ energie. naar op de vraag voorkomen. worden te omdat netinvesteringen clusteren, rond hoge locatie zo één afname. voor capaciteit de en mogelijkheden met de beschikbare houd rekening elektriciteitsvraag; hoge met een locatie een van de buurt of in station, net terechtkomt. op het(bestaande) deel kleiner een waardoor verbruikt, direct al wordt namelijk dan elektriciteit, opgewekte 37

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 38

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven niveau een zienswijze te geven op de keuzes en afwegingen. en op te de geven keuzes zienswijze niveau een om op regionaal de ook mogelijkheid biedt het belanghebbenden Daarnaast plaatsvinden. kan -plannen en deRES gemeentelijke omgevingsvisie in de van vertaling goede een zodat (planMER), milieueffectenonderzoek een m.e.r.) RES NP Commissie en van pilot van (landelijke voor het uitvoeren aangemeld pilotregio als ook Eindhoven We de RES Metropoolregio hebben de RES. Kempen van nemen De het proces we mee van in ervaringen De uitgevoerd. Kempen’ De milieueffectenonderzoek in een al windenergie en zonne- ‘Grootschalige voor Kempengemeenten hun beleid De hebben gebracht. beeld in worden politiek-bestuurlijke en overwegingen sociale economische, ruimtelijke, andere Ook zijn. wenselijk zonnevelden en windmolenparken waar maken keuze weloverwogen we een kunnen het participatieproces van uitkomsten de en beeld in (milieu)effecten Met intensiveren. alle participatietraject het we bovendien kunnen zijn bekend Nu zoekgebieden de mogelijke leefomgeving. en natuur landschap, zoals belangen, de verschillende op in We dieper nog bewandelen. gaan afweging zorgvuldige een van lijn opwek we de blijven gekozen grootschalige van andere effecten van het bezien en milieueffectenonderzoek een van het uitvoeren Door beperken ongewenste van (milieu)effecten. het voorkomen en zonne-energie en en wind- grootschalige van inpassen het aan te geven om sturing ontwikkelen instrumenten en kaders daarvan 39

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven

40

Metropoolregio Eindhoven Concept Regionale Energiestrategie | 5 5 6  niveau lokaal Op afspraken. en concrete acties naar gemaakt de vertaling wordt en verricht vervolgonderzoek wordt 1.0 RES definitieve de Richting de regio. in de warmtevoorziening van de verduurzaming in zien knelpunten en kansen stakeholders waar geïnventariseerd is bijeenkomsten deze In georganiseerd. bijeenkomst rondom er is aparte een biomassa Vanwege stakeholders de in complexiteit verscheidenheid de en grote bijeenkomsten. verschillende tijdens gebracht geïnformeerd en kaart in (concept)-RSW voor deze zijn de regio in stakeholders De warmte. duurzame mogelijkheden voor samenwerking gemeenten tussen het van in realiseren de en warmte-infrastructuur de huidige warmtebronnen, de beschikbare de van potentie warmtevraag, de regionale (concept) in De inzicht RSW geeft 9) (bijlage aard. van inventariserend vooral moment de concept-RSW. opgenomen zijn in moment op dit is Deze nog tot resultaten op De dit warmtevoorziening. voor onze infrastructuur en bronnen, ruimte met de beschikbare gaan omde nabije willen toekomst in over we hoe staan Warmte afspraken (RWS) regionale Structuur op waarin Regionale een wede onderdeel daarom RES stellen van Als afstemming. samenwerking en om onderzoek, vraagt en afhankelijk zaken veel van is bronnen deze van daadwerkelijke De toepassing warmtebronnen. duurzame mogelijk van door de inzet warmtevoorziening toekomstbestendige op een we overstappen willen de toekomst nabije In aardgas. fossiel van middel (20,9Brabant 5,81 TWh PJ Zuidoost- in bedrijven en moment voor dit woningen Op de is warmtevraag 5. energie aan warmte. Een PJ is een biljard joule. Het totale energieverbruik (elektriciteit en warmte) in Nederland is ongeveer 3000 PJ per jaar. PJ jaar. 3000 per ongeveer is Nederland in warmte) en (elektriciteit energieverbruik totale Het joule. biljard PJ Een een is warmte. aan energie Een joule is een natuurkundige eenheid voor energieverbruik. Een MJ is een miljoen joule. Een gemiddeld huishouden verbruikt jaarlijks 54 MJ MJ 54 jaarlijks verbruikt huishouden gemiddeld Een joule. miljoen een is MJ Een energieverbruik. voor eenheid natuurkundige een is joule Een Duurzame Warmte Duurzame 6 ). In een groot deel daarvan wordt door voorzien daarvan deel ). groot een In We afspraken maken over met beschikbare hoe de we gaan willen om bronnen, ruimte en infrastructuur voor infrastructuur en onze warmtevoorziening. ruimte bronnen, 2021 gereed moeten zijn. moeten 2021 gereed Warmte uiterlijk eind die (TVW), Transitievisies de zogeheten verder in uit warmte voor duurzame de plannen werken de gemeenten hun en partners kan over 5 jaar wel haalbaar zijn. Dit vereist nog vervolgonderzoek richting richting vervolgonderzoek nog vereist Dit zijn. wel haalbaar over 5 jaar kan is, haalbaar niet nu of financieel technisch- wat tijdsafhankelijk: en locatie- bovendien momenteel en is bekend potentieel niet daadwerkelijk toepasbare Het op besparing. in eerste We als ook locatie. en daarom zetten draagvlak kosten, ruimte, factoren zoals beperkende gevolg van als uitkomen lager echter vele malen zal potentieel) economisch en het maatschappelijk zeggen (dat potentieel wil Het de daadwerkelijk regio. in toepasbare omgeving de gebouwde van warmte de (toekomstige) naar vraag ruimschoots theorie het in overstijgt en 15,4 TWh liefst maar is warmtebronnen duurzame deze van potentieel (theoretisch) energetisch Het totaal restwarmte, biomassa en biogas. (LTA), aquathermie, zonthermie, warmte-koudeopslag (WKO), all-electric, aardwarmte temperatuur lage geothermie, zijn warmtebronnen duurzame 24%. van Mogelijke besparing bij een jaar per TWh op 4,4 uit verwachting 2050 In naar komt 5,81 TWh. de warmtevraag bedraagt Eindhoven de Metropoolregio in bedrijven en voor woningen warmtevraag huidige De  5.1 Warmtevraag en potentie van duurzame warmtebronnen duurzame

41

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 42

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven die op hun beurt weer leiden tot een versnelling in het proces. Op korte korte Op het proces. in leiden versnelling weer tot een op hundie beurt opleveren ervaring en nieuwe kennis de praktijk in het toepassen en experimenten van het aangaan onderzoek, dat ook het intensiveren van We tot de hunrelatie en toepassing. warmtebronnen echter verwachten in onbekendheden en door onzekerheden de huidige ingegeven opstarten, zal langzaam warmte duurzame van We dat de ontwikkeling verwachten potentie voorde de typen gebouwde omgeving weergegeven. RES 1.0 en 2.0 en verdere inzet op innovatie. In figuur 5.1 is de relatie tussen Maatschappelijk Warmtevraag Energetisch potentieel potentieel potentieel Praktisch In 2050 Figuur 5.1 - Verschillende vormen vormen 5.1 -Verschillende Figuur van potentie (ter illustratie), (ter illustratie), potentie van waarbij het huidige huidige het waarbij maatschappelijke potentieel kleiner is dan dan is kleiner potentieel de verwachte vraag vraag de verwachte in 2050. In de loop de loop 2050. In in van de tijd kan het het kan de tijd van maatschappelijk potentieel potentieel dan de behoefte. dan meer tot toenemen een volledige verduurzaming van de warmtevraag in 2050. in de warmtevraag van verduurzaming volledige een op bronnen gericht duurzame van toepassing in als besparingsmaatregelen zowel in om te nodig komen versnelling tot een inspanningen zijn termijn • ontwikkelingen: en relevante aandachtspunten aantal een nog tot de relatie infrastructuur we in zien warmtevoorziening duurzame een naar het traject In 16.500 ongeveer van aansluitingen. aandeel beperkt momentop relatief dit een Eindhoven maar nog de Metropoolregio in dewarmtenetten huidige hebben Waalre.en Bij elkaar Asten in warmtenetten kleinere aantal Helmond, en een en Eindhoven in warmtenetten, middelgrote twee er zijn Daarnaast 350.000 aansluitingen. ongeveer ieder tellen Netbeheer. elektriciteitsnet Het en gas- Enexis worden door beheerd die het elektriciteitsnet, en het gas- uit namelijk voor- bestaat Eindhoven de Metropoolregio in infrastructuur huidige De  5.2

Toepassing van een warmtenet is vooral interessant in stedelijk gebied gebied stedelijk in interessant vooral is warmtenet een Toepassing van met Enpuls. met Enpuls. ‘Warme kernen’ samenwerking in het initiatief in warmtenetten kleinere de van toepasbaarheid toekomstige en de huidige naar plaats onderzoek vindt bronnen. Daarnaast de gebruikte van verduurzaming naar en regio de Helmond en voor van de Eindhoven rest in netten de middelgrote van de potentie naar plaats Momenteel te verbinden. onderzoek vindt elkaar (duurzame) met locaties om verschillende bronnen op verschillende Warmtenetten het mogelijk maken woningen. aan dichtheid hoge met een Infrastructuur in de Metropoolregio in Infrastructuur Eindhoven: gas-, elektriciteits- warmtenet en

•

Verduurzamen van het huidige gasnetwerk door grootschalige toepassing toepassing Verduurzamen door gasnetwerk grootschalige het huidige van kunnen blijven spelen. Hiervoor is nader onderzoek noodzakelijk. noodzakelijk. onderzoek nader is Hiervoor spelen. blijven kunnen rol belangrijke een manier op die aardgasnet het huidige zou wijken of aardgasvrije warmtevoorziening aardgasvrije een van Bij hetrealiseren Eindhoven. de Metropoolregio in nu plaats niet nog vindt maar realiseren of te waterstof, gas op termijn is groen bijvoorbeeld gas, duurzaam van •  met gemiddeld 33% toenemen. Als de gehele warmtevraag gedekt kan kan gedekt de warmtevraag gehele 33%met Als gemiddeld toenemen. warmtetransitie TWh) de (in ten duurzame gevolge van de elektriciteitsvraag zal bronnen technieken en de gekozen van Afhankelijk het elektriciteitsnet. van belasting extra tot een leidt (hulp)energie en daarmee elektrische van hetgebruik in toename een ook meestal warmtebron, duurzame toegepaste de van afhankelijk betekent, warmte op duurzame Het overschakelen Figuur 5.2 Figuur 43

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 44

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 7  de RESkomen in 1.0. terug resultaten daarvan De zien. kan/zal uit de toekomst in er betrokkenheid sessie(s) dehoe op de we vraag in nader Hierbij gaan met stakeholders. we (een) de RES 1.0 naar organiseren verdiepende de aanloop In innovatie. werkingsmodellen (governance), exploitatiemogelijkheden en sociale samen- naar ook maar mogelijkheden, technische naar verder onderzoek de RES 1.0 we naar doen het proces In aard. van inventariserend lijk 9), RSW opgestelde (bijlage De behorend bij de concept-RES, voorname- is Vervolg 5.3 •

Eindhoven in 2017 ongeveer 1,08 TWh (volgens Klimaatmonitor). (volgens TWh 1,08 2017 in ongeveer Eindhoven Ter vergelijking was het elektriciteitsverbruik van alle woningen in de Metropoolregio Metropoolregio de in woningen alle van elektriciteitsverbruik het was Ter vergelijking Met de inzet van laagwaardige duurzame energiebronnen en zonthermie zal zal zonthermie en energiebronnen duurzame laagwaardige van Met de inzet de warmtetransitie. de van uitrol en bij de verdere ontwikkeling risicobeheersing goede om een de grondwaterkwaliteit. van op hetbehoud vraagt Dit het risico verhoogt de ondergrond van en op het gebruik druk een geeft ontwikkeling Deze uitgevoerd. of collectief individueel of gesloten systemen, open via de bodem koude en warmte in worden van de opslag van gaan gemaakt gebruik meer zijn. zal hoger nog op het net oplocaties deze bijvoorbeeld), wat dat de betekent belasting (met oplossingen warmtepompen individuele elektrische komen volledig uit elektriciteitsnet het op de belasting van is forse toename een dater betekent Dit elektriciteit. aan TWh 1,5 ofwel TWh 4,4 van de warmtevraag derde verwachte een van 2050 datdus In is komen elektriciteit. uit warmteproductie deze derde van worden door duurzame warmtebronnen moet gemiddeld genomen een 7 . Op sommige plekken in de regio zal de warmtevraag de warmtevraag zal de regio in plekken sommige . Op 45

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven

46

Metropoolregio Eindhoven Concept Regionale Energiestrategie | 6 6 consequenties voor de energie-infrastructuur; consequenties de in inzicht wordt opslag geeft en uitgevoerd benodigde deen daarvoor de gebouwde omgeving in de warmtetransitie elektriciteit, duurzame van opwekking voor besparing, de inzet waarop de wijze bevat Dit programma RES. uitvoeringsprogramma tot uit een afspraken de gemaakte stakeholders de In volgende de werken en diverse fase met de we netbeheerder samen maken. te 2050 haalbaar termijn de voor de opgave lange van omDit de realisatie provincie. de hetRijk en van inspanningen en bijdragen belangrijke ook uitvoering de Natuurlijk vraagt deweover de boeken. resultaten die monitoring van en energiebesparingsplan het van uitvoering de over participatie, financiële en over sociale beleid, provinciaal en lokaal in leidende onze principes van de concept-RES van over de uitwerking te maken afspraken de en verankering om voor 2025 belang wordenmogelijk van zoveel verleend. daarom Het is voor projecten dat vergunningen afgesproken het Klimaatakkoord in is Zo projecten. en met concrete plannen de strategie van de uitvoering is daarbij aspect belangrijk Een brengen. moeten tot uitvoering strategie de regionale die de samenwerking met partijen van de RES afhankelijk is van Het succes 6. Van strategie beleid via naar uitvoering om in de aanloop naar 2030 zo min mogelijk 2030 mogelijk zo min naar aanloop de in om onomkeerbare, belemmerende ruimtelijke belemmerende onomkeerbare, besluiten of maatregelen te nemen. nemen. te of maatregelen besluiten Punt van aandacht voor de RES is Punt is voor van aandacht RES de De RES 1.0 De de gemeenteraden wordtdeelnemende gemeenten de van en alle in beleid in Borging en regels6.1 worden vastgelegd. de uit RES daadwerkelijk beleid gemeentelijk in afspraken en principes We maatwerk. voor lokaal dat de ruimtelijke af wel samen spreken ruimte onderling. is Er verschilt 21 maken gemeenten waarop beleid manier De • • • • • dat: Dat opgenomen. betekent regels en beleid Noord-Brabant. de uit van RES leidende worden en principes in afspraken De wordt Staten door Gedeputeerde de RES vastgesteld beleidskader. Daarnaast als vastgesteld Dommel De en Maas en Aa de waterschappen van besturen algemeen

gemeenten uiterlijk 2021 in Warmte Transitievisie een Deze vaststellen. voor om procedures inspannen gemeenten en zich provincie en of actualiseren maken en/of voor zonne- gemeenten beleid windenergie zijn, moeten 2030 in ingevuld die voor wind gemeenten de zoekgebieden gemeenten en stakeholders afspraken uit het energiebesparingsplan dit via de adviseurs Aardgasvrije Wijken. Aardgasvrije de adviseurs via dit ondersteunt provincie De af. op elkaar verband regionaal in zij stemmen over RES-projecten voor 2025; procedures van MWp). dus voor de Zij zijn verantwoordelijk afwikkeling (tot voor zonneprojecten 50 gezag 1005 en gemeenten bevoegd en zijn MW) (tussen voor windprojecten gezag bevoegd is 2025 te ronden. provincie af De voor strategie deze uit zonprojecten en voor wind- vergunningverlening hun omgevingsbeleid; in verankeren eveneens dit hun beleid; in ruimte bieden deze de en waterschappen de Ook provincie hun omgevingsbeleid. in verankeren beleid; hun in opnemen 47

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 48

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven Metropoolregio Eindhoven is om tot regionaal gedragen keuzes te komen keuzes gedragen om is tot regionaal Eindhoven Metropoolregio de de RES van van Het doel belang. cruciaal van daarbij zijn projecten van onder omwonenden de uit omgeving andere inwonersen bedrijven en acceptatie en zichtbaarder. Draagvlak steeds energievoorziening duurzame wordt wind de zon en als energiebronnen Met de van komst uitzien. de er komende anders ons landschap gaat jaren de energietransitie Door Participatie 6.2 • • • volgende worden De bereikt: verbeterdoelen zo het omgevingsbeleid. in leefomgeving de fysieke van benadering voor de samenhangende basis water. en vormt natuur de dewet Daarmee milieu, energie, infrastructuur, wonen, bundelt de overheid voor ruimte, deMet regels de Omgevingswet Omgevingsbeleid • • • • door: 1.0 RES van Borging     Besluitvormingsprocessen wordenBesluitvormingsprocessen verbeterd en versneld. en warmtebronnen windparken, zonnevelden, zoals projecten, Duurzame natuur en milieu energie, ordening, voor ruimtelijke Verschillende plannen hun jaar- in bedrijfsplannen. en organisaties Maatschappelijke TenneT en Netbeheer Enexis (of de opnetbeheerders) aansluiting gericht gebiedsplannen; en waterbeheerplannen de in Waterschappen omgevingsbeleid; het ruimtelijk in Gemeente provincie en worden gestimuleerd. worden andere en energie-infrastructuur leidingen en kabels benodigde daarvoor afgestemd. op elkaar beter zijn investeringsagenda; hun opwek meerjaren in grootschalige van participatie van de lokale omgeving bij duurzame energie. bij duurzame de omgeving lokale van participatie mate grotere van op een We in daarom zetten energie-infrastructuur. benodigde de en daarvoor de gebouwde omgeving in warmtetransitie de en energiebesparing elektriciteit, duurzame van voor de opwekking een eigen plek en waar nodig verantwoordelijkheid te geven. Op zo’n manier zo’n Op manier te geven. verantwoordelijkheid nodig plek waar en eigen een daarin om belanghebbenden diversiteit ambitie deRES. grote aan Met als gedragen een bij aan draagt communicatie van inzetten Het strategisch ondersteuning. gewenst biedt indien regio De gemeenten zelf. bij met name met ligt inwoners te organiseren participatie maatschappelijke om Het initiatief worden die bij gemaakt. keuzes te betrekken stakeholders door draagvlak aan ook bouwen ze maar de uit regio, specifieke kennis inhoudelijke over denken te mee de van gebruik de werkgroepen maken om de RES. Hiermee van aspecten betrekken regio creëren. de te in stakeholders Eindhoven Metropoolregio de we waarbij Wewerkgroepen, ambtelijke in samen werken de regio in in energietransitie de voor de RES om is draagvlak binnen participatie maatschappelijke van Het doel • • • participatie: We van vormen onderscheiden verschillende  Participatie bij energieprojecten: via lokaal eigenaarschap en financiële financiële en eigenaarschap lokaal via energieprojecten: bij Participatie brengen van positie de juiste in het tijdig Volksvertegenwoordiging: de en RES: betrokken- bij de energietransitie participatie Maatschappelijke participatie. waterschappen; colleges, gemeenteraden, Staten Provinciale en algemene de van besturen onderwijs en burgerinitiatieven; groenpartijen, ZLTO, energiecoöperaties, bedrijfsleven, woningcorporaties, VNO-NCW/ milieuorganisaties, aan hierbij de RES. Denk van ontwikkelen inwoners en bij het bedrijfsleven organisaties, maatschappelijke heid van 1. worden mogelijk benut. Hierbij volgen wegoed de volgende sporen: vier dat kennis, ideeën van en betrokken ervaringen mensen en organisaties zo maatwerkoplossingen. Ook de provincies werken hieraan mee. werken de Ook hieraan provincies maatwerkoplossingen. de om regio’s wet- in in te komen ‘ruimte’ regelgeving tot en naar het zoeken dat het Rijk ondersteunt bij maar te realiseren, wetswijzigingen generieke om termijn is op korte dat hetlastig is bij aanpak deze Het uitgangspunt zien, waarbij belemmeringen ze we oplossingen. naar zoeken gezamenlijk waar onderwerpen over verschillende gesprek met hetRijk in inmiddels regio’s De zijn te verwezenlijken. regio hetRijk om onze devan RES in regio(’s) wat ook we als hebben maar (aanvullend) nodig regelgeving, en door zijn wet- er die belemmeringen van het opheffen aan hierbij Denk met hetRijk over randvoorwaarden. gemaakt afspraken voorkant geen zijn de de aan samenwerking en van RES’enDe op basis Nederland ontstaan in Bijdrage6.3 het van Rijk en de provincie bijlage 3. in verder toegelicht is communicatie-aanpak De 4. 3. 2. het informeren en betrekken van gemeenteraden en colleges van B&W; van gemeenteraden colleges en van betrekken en het informeren het gebruiken van kennis en ideeën van ‘hoog betrokkenen’; ‘hoog van ideeën en kennis van het gebruiken het informeren en betrekken van de ambtelijke organisaties; de ambtelijke van betrekken en het informeren

het ondersteunen van gemeenten bij het informeren van inwoners van gemeenten het bijen het ondersteunen van het informeren vormen van maatschappelijk draagvlak voor de energietransitie. voor de energietransitie. draagvlak maatschappelijk van vormen 49

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 50

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven • • • • • onder om daarbij meer degaat volgende elementen: Het brengen. te RES deze kunnen tot uit stand afspraken en om de projecten noodzakelijk het Rijkde en provincie van middelen en regels instrumenten, aanvullende ook de RES dan zijn van Voor uitvoering succesvolle een   I van op basis voor de samenleving betaalbaarheid en haalbaarheid De overheid, dus (o.a. één op ook Rijksniveau als Het opereren Rijkswater- en Voldoende onder andere van installateurs voor scholing budget kleine en grootschalige- voor stimulering financiële aan pakket Een het aardgas woninggebonden (bijvoorbeeld financiering ofeen energiefonds). van afkoppeling en de woning van maken voor het energiezuinig investering oplossingen, wordt geborgd. en warmte- woonlastenneutraliteit bij verschillende woningtypen van clustering en de mate, spreiding naar onder het onderzoek meer energiecorridor. hetwoord: als voor verkeer en van de brede zin in infrastructuur als te en benaderen breder te opgave om trekken die Rijkswegen, van bij het vernieuwen Zoals de energiedoelstellingen. van tot hetbehalen relatie in nodig afstemming is Rijksvastgoedbedrijf) Defensie, staat, specificeren. nader de vanuit regio dit wij RES 1.0 gaan de In etc. omgevingsdienst woningbouwcorporaties, energiecoöperaties, waterschappen, gemeenten, netbeheerders, bij uitvoeringscapaciteit tot 2030. wordt gegarandeerd transitie de energie- van maken/houden op het betaalbaar gericht saldering), ring, financie- gebouwgebonden regelingen, fiscale (subsidie, energieprojecten nstrumenten die het mogelijk maken de energierekening in te zetten als als te zetten in de energierekening maken het mogelijk die nstrumenten • • • •   • • • • • • • Afspraken over collectieve warmte gemaakt, waarbij we - waar hetzinvol we -waar waarbij gemaakt, warmte over collectieve Afspraken Besparen van energie in de gebouwde omgeving willen we stimuleren we stimuleren willen de gebouwde omgeving in energie van Besparen door: op ‘zon dak’ van stimuleren Het extra de schaarse van We voor de kader verdeling komen gezamenlijk tot een aanleg van warmtenetten. warmtenetten. van aanleg de bij lopen tegenaan gemeenten nu waar belemmeringen financiële van - komenOnder andere dooris het wegnemen tot nieuwe warmtesystemen. te vervangen door een isolatie-/duurzaamheidssubsidie. isolatie-/duurzaamheidssubsidie. door een te vervangen woningcorporaties voor heffingskorting de Rijk het we vragen verlengde het windturbines). In participatie opbrengsten en (pensioenfondsen kapitaal maatschappelijk met gefinancierd programma, provinciaal een met te kan Dit laten isoleren. woningen schaal opdoor grote de markt op de netcapaciteit, onder andere door: sturen om te kunnen mogelijkheden netcapaciteit extra hetbieden van en   het voor particulieren aantrekkelijk te maken om meer zonne-energie op om zonne-energie meer te maken aantrekkelijk het voor particulieren bij nieuwbouw door verplichtingen te stimuleren op‘zon bedrijfsdaken’ te verlenensubsidie voor ‘niet-aan-het-net-leveren’; voor om nieuwe ‘wachtlijst bronnen maken op een mogelijk het wettelijk Aansluiting Een Op ‘Meerdere Leveranciers van maken het mogelijk in reservecapaciteit de van inzet flexibele een van maken mogelijk het op piekmomenten elektriciteitsbronnen te maken mogelijk het wettelijk te wekken dan voor eigen gebruik nodig is. is. nodig gebruik voor eigen dan te wekken bijvoorbeeld; impulsen financiële en te zetten. aansluiting’ windpark; en zonnepark van voor de combinatie bijvoorbeeld (‘Mloea’), het net; en de stations te koppelen; af 51

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 52

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven andere randvoorwaarden naar voren komen. naar andere randvoorwaarden de concept-RES’en. van indiening de nog komende in dat er Mogelijk periode bijwordt de het Rijk meegegeven de vanuit RES aan regio’s de en Provincie met randvoorwaarden lijst Deze over deplaatsgevonden randvoorwoorden. afstemming Met regio’s de andere Brabantse heeft de en provincie • • •  We verzoeken het Rijk om, in samenspraak met provincies en net- en met provincies We samenspraak het Rijk om, in verzoeken Regels en middelen die leiden business-cases totaantrekkelijke financieel met beperkingen te maken verwachting naar hebben Windturbines netbeheerders. netbeheerders. en met provincies samenspraak door het Rijk in regio's, te ontwikkelen RES- toetsings-/monitoringstool voor alle uniforme een beheerders, warmte(net)projecten. voor realiseren van windturbines. gevolgen voor het veel mogelijk regio onze in heeft voor vliegverkeer radar stelt. De voldoendehet Rijk er voor beschikbaar als zijn subsidie baar haal- (technisch-financieel) alleen die turbines lagere met ondervangen worden soms voor vliegverkeer. kan Dit vanwege radarinstallaties De eerstvolgendeDe stappen de concept-RES na zijn: 6.4 Na de concept-RES andere: andere: worden onder zijn de RES 1.0 opgepakt richting die Onderwerpen faciliteren. te uitvoering richting andere stakeholders en Netbeheer, provincie Enexis deom slag verder gemeenten, waterschappen, gaat aan RES-organisatie De uitvoering stapDe naar bij het RES-proces. te betrekken geïnteresseerden andere en belanghebbenden om alle voort participatieproces ons eigen we zetten het Milieueffectenrapport, aan en Detailniveau en Reikwijdte de Notitie aan gekoppeld volgens is de Wet die procedure milieubeheer, de Naast formele zienswijze de planMER. ondervan andere op basis beeld, verder in de zoekgebieden in zonnevelden en windturbines van effecten de (milieu-) brengen en vervolgens We voor de het kader planMER bepalen Uitvoeren planMER een van uitvoeringsrichtlijnen. en beleid naar uit de leidende principes periode werken Ook deze we in windturbines. solitaire van toestaan niet dan het al bijvoorbeeld zoals bespreekpunten, aantal over een wordenkeuzes gemaakt bestuurlijke er zullen en opwek warmte en grootschalige thema’s besparing, de van plaats verdieping en hetPBL. Verdervan nadere uitwerking een vinden doorrekening het Rijk na van de terugkoppeling evenals worden verwerkt, concept-RES. van RES 1.0De de op is uitwerking de concept-RES reacties De Verwerking raden reacties Rijk en overschrijden, zoals De Peel, de aansluiting op stations van Enexis Netbeheer Netbeheer Enexis van op stations de aansluiting Peel, De zoals overschrijden, regiogrenzen die gebieden over gezocht wordt Afstemming België. met en Noord-Midden met de regio regio’sandere Brabantse afstemming er is Limburg de Naast de en landsgrens. bij de stopt niet regiogrenzen energietransitie De met buurregio’sAfstemming  • • •  •  • •   • •  Electriciteitsnetwerk - Electriciteitsnetwerk - onderwijsbeleid en Arbeidsmarkt- - energiefonds Regionaal - netwerken Bestaande - de uitvoering van Organisatie - grondbeleid Actief - participatie Financiële - energiebesparingsplan Een en afstemmen van de intenties op het gebied van duurzame opwek. duurzame de van intenties op hetgebied van afstemmen en Eindhoven. de Metropoolregio in onderwijsbeleid en arbeidsmarkt- afgestemd en regionaal energiefonds. regionaal uitvoeren? de kunnen opgave van deel een die we aansluiten kunnen netwerken samenwerkingsverbanden en bestaande Bij welke opgaven. voor bestaande samenwerkingsverbanden om realiseren? de RES-opgave te kunnen gemeenten en provincie. met samen tot de relatie energietransitie in grondbeleid actief nadelen van Welke wordenhaalbaar? kunnen instrumenten ingezet? Wat bij gemeenten? wordt de is behoefte gerealiseerd. Watparticipatie is de uitvoering. van borgen Verkenning naar de mogelijkheden en voor- en Verkenning de en mogelijkheden naar Samen met Enexis en andere partners concretiseren concretiseren andere partners en met Enexis Samen In beeld brengen hoe het streven naar maximale maximale naar brengen het streven hoe beeld In Gebruik maken van bestaande netwerken en bestaande van maken Gebruik We voor een verkennen de mogelijkheden Uitwerken van het plan en voorbereiden en en Uitwerken voorbereiden en hetplan van Wat is er nodig aan kennis en capaciteit en Wat kennis aan nodig er is Het ontwikkelen van proactief proactief van Het ontwikkelen regio’s vindt deze afstemming inmiddels plaats. inmiddels afstemming regio’s deze vindt de buurgemeentenverschillende in tussen Ook warmtebronnen. van inzet de en mogelijke landsgrens en de regiogrenzen aan energieprojecten van TenneTen of gemeentegebonden), regio- (deze heteffect niet namelijk zijn 53

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven Bijlagen 54

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven Bijlagen Bijlage 1-Begrippenlijst RES A -Z klimaat. Onder klimaatadaptatie valt ook het verminderen van de van het verminderen ook valt Onder klimaatadaptatie klimaat. veranderend een zoals veranderende omstandigheden aan bijvoorbeeld probleem, een de gevolgen omvatvan Adaptatie aan hetaanpassen Adaptatie worden gas toegepast. groen kan er gasloos; niet Niet betekent Dit op de aangesloten fossiele aardgas. brandstof Aardgasvrij opgesteld. begrippenlijst concept-RES de is onderstaande worden regelmatig gebruikt, de Ter in ander en jargon die de begrippen van verduidelijking kanalen), uit (gezuiverd)afvalwater of uit drinkwater. uit of (gezuiverd)afvalwater uit kanalen), en meren, rivieren (zoals wordt oppervlaktewater gewonnen uit daarbij en/of warmte De koude gebouwen. van en/of koeling voor de verwarming het water van de temperatuur van gemaakt wordt gebruik Bij aquathermie Aquathermie de concept-RES in staat hiervan beschreven. nadereEen uitwerking • • • • onderdelen: Dit omvat viertal een afwegingskader. een van op basis de RES worden van gemaakt ten aanzien keuzes en Afwegingen Afwegingskader bieden. kan klimaat een veranderend die profiterenkansen de van of het voor klimaatverandering de samenleving van kwetsbaarheid    Bestuurlijk en maatschappelijke draagvlak maatschappelijke en Bestuurlijk Energiesysteemefficiëntie Ruimtelijke kwaliteit bijdrage Kwantitatieve Bij de verbranding van deze materialen komt energie vrij en die energie energie die en komt vrij energie materialen deze van Bij de verbranding fruitresten. en groente- planten, zoals afval, hout uit organisch en bestaat gewonnen Biomassa wordt die bio-energie. Energie heet biomassa uit biomassa en Bio-energie en verwachte archeologische waarden. archeologische verwachte en historische groenwaarden, erfgoedhet en historisch-geografisch debekende de erfgoed, het stedenbouwkundig houdend erfgoed, met hetbouwkundig verband aanwezige zaken, Waardenof daar gebied een kenmerken en van kenmerken en waarden Cultuurhistorische broeikaseffect. noemtDit met het versterkte de klimaatverandering. aan bijdragen die fossielevan brandstoffen worden uitgestoten, er meer broeikasgassen verbranding waterdamp. en koolstofdioxide Door onderzijn andere methaan, zo’n gemiddeld Broeikasgassen -30 zijn. namelijk Celsius hier zou graden Het mogelijk. leven opniet is aarde Zonder broeikaseffect vasthouden. aarde op warmte die de atmosfeer in gassen van de werking is Het broeikaseffect Broeikaseffect gas’. ‘groen we spreken van gebeurt, Wanneer laatste dit aardgasnet. of worden het bijgemengd in warmtekrachtcentrales, in brandstof als worden gebruikt GFT-afval, kan Het gas zoals of mest rioolslib. materiaal, biologisch van gisting gevolg van datontstaat als gasmengsel een is Biogas Biogas noemen we bio-energie. 55

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 56

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven wordt opgewekt. wordt bronnen duurzame/hernieuwbare uit energie gebruikte houdtDit dat alle in Energieneutraal opgewekt. wordt duurzame/groene snelweg) energie veel een waarlangs Zone (bijvoorbeeld Energiecorridor warmte-infrastructuur. en elektriciteitsinfrastructuur bijvoorbeeld worden uitgesplitst, energietype per kan Dit de gebruiker. naar verdeelinstallaties de leidingen, de energiebron via van energie, van omvat opwek transport netwerk en hetgehele van infrastructuur energie De infrastructuur Energie natuurgebieden zorgen dat zij ervoor dieren en planten geïsoleerd niet raken. van de tussen te leggen verbindingen bouwsteen groene Brabant. Door het Natuurnetwerk essentiële een vormen verbindingszones ecologische De (EVZ) verbindingszone Ecologisch ofVoorbeelden zonne-energie. windenergie zijn voor het klimaat. effecten schadelijke nauwelijks er zijn energie duurzame van omzetting en Bij winning energiebronnen. hernieuwbare duurzame, van met behulp opgewekt is die energie is energie of groene energie Duurzame energie Duurzame akkoord. akkoord. het Parijs- overeengekomen in zoals energiebronnen, duurzame naar fossiele energiebronnen omvat van het omschakelen energietransitie De Energietransitie grote schaal, met name zonneparken en windparken. windparken. en zonneparken met name schaal, grote de concept-RESBinnen deschone/duurzame dit opwek is van op energie opwek Grootschalige zijn. voor het klimaat effecten schadelijke nauwelijks omzetting en winning bij dat er en is betrouwbaar en schoon energie dat de groene is, onuitputtelijk dat de betekent energiebron Duurzaam energiebronnen. duurzame van met behulp opgewekt is die energie is energie of duurzame Groene energie energie Groene voor aardgas. dienen alternatief als kan Dit te verwarmen. warmtenet een water in omgepompt bijvoorbeeld Warm de uit omhoog grond. waterwarmte wordt van hieruit gemaakt wordt gebruik Bij geothermie genoemd. wordtDit aardwarmte vaak ook Geothermie omgeving. de gebouwde onderdeel van uit geen maken landbouw en de industrie in Bedrijfsprocessen bedrijfsgebouwen). (incl. vastgoed commercieel en maatschappelijk en waaronder woningen gebouwen, alle van verzameling De Gebouwde omgeving de klimaatverandering. aan bijdraagt opwek worden deze niet waardoor uitgestoten, broeikasgassen wordt geen gebruikt die de energie van datbij betekent Dit hetopwekken Klimaatneutraal elektriciteit. en gebouwde omgeving RES over de gaat De klimaattafels het Klimaatakkoord. in de afspraken niveau wordt aan de RES gegeven onder vorm andere via regionaal Op te gaan. tegen broeikasgassen van om de uitstoot afspraken 600 dan meer staan het akkoord In met de uitvoering. wezijn begonnen gepresenteerd en 2019 hetKlimaatakkoord hetkabinet 28juni Op heeft Klimaatakkoord TWh. duiden in te aan Voor informatie om alle de gekozen RESer is van de leesbaarheid (elektriciteit warmte) en 3.000 Nederland ongeveer is in PJ jaar. per Het energieverbruik totale (PJ) joule. biljard petajoule een Een is energie. aan huishouden 65.880 dus een MJ gebruikt totaal In elektriciteit. 11.880 MJ aan en warmte 54.000 MJ aan jaarlijks aan gelijk staat Dit 3.300 en KWh. m3 gas 1.500 circa huishouden verbruikt gemiddeld Een joule. miljoen een is (MJ) megajoule Een voor energieverbruik. eenheid de natuurkundige is joule Een Joule en Landgebruik en Mobiliteit. Daarnaast en ten dienste van die tafels hebben hebben tafels die van ten en dienste Mobiliteit. en Daarnaast Landgebruik en Landbouw Omgeving, Gebouwde Industrie, over Elektriciteit, klimaattafels vijf aan hetKlimaatakkoord van hetkader overlegden in 150 partijen Circa Klimaattafels aspecten. recreatieve en cultuurhistorische ecologische, ruimtelijke, op gericht hetlandschap, van toekomstwaarde en belevingswaarde Gebruikswaarde, kenmerken en waarden Landschappelijke Petajoule. 3,6 aan staat gelijk dat1TWh gehanteerd is uitgangspunt Als TWh. te duiden in aan Voor om de cijfers daarom meeste de gekozen er RES is van de leesbaarheid TWh. van op basis is elektriciteit opwek van voor grootschalige Het bod nodig. of 5,6 3MW of 1100 MW 110/130van van tot 1500 zonnepark HA windturbines 50/60 circa er zijn op te kWh. wekken 1 TWh Om windturbines 1 miljard is (TWh). Dit terrawattuur in uitgedrukt niveau vaak regionaal en op nationaal wordt Het 15.000warmte. elektriciteitsverbruik en aan KWh elektriciteit aan 3.300 ongeveer kWh jaarlijks huishoudengemiddelde Nederlandse gebruikt (kWh). Het 1 kilowattuur het energieverbruik is draait, kW) uur een die en 1.000 Watt van (1 vermogen met een machine een uur. van per Bijvoorbeeld Watt het aantal in uitgedrukt veelal energie NederlandIn wordt elektrische Kilowattuur de en financiering arbeidsmarkt. innovatie, zoals thema’s gemeenschappelijke aan en onderdelen sectoren gewerkt aan van taakgroepen en vele werkgroepen 57

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 58

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven Europees netwerk beschermde van natuurgebieden. 2000. Natura er een is is Dit te beschermen natuurgebieden kwetsbare Om Natura 2000 opwek. duurzame en besparing te via reduceren broeikasgassen van de uitstoot door bijvoorbeeld te de gaan, tegen aarde van opwarming om omvat de maatregelen dit het klimaat van te het geval nemen. In weg probleem door de een oorzaak van omvatMitigatie hetaanpakken Mitigatie genomen. worden mee kunnen klimaatmaatregelen waarin bouwprojecten, aan hierbij ontstaat. Denk situatie win-win een er waardoor andere projecten, aan om de RES aandienen te zich koppelen die de zijn kansen Meekoppelkansen Meekoppelkansen centraal. staan bewustzijn en draagvlak 5. Maatschappelijk voor de regio; kans als energietransitie De 4. kwaliteit; ruimtelijke van behouden 3. Focus op maximaal bij; draagt iedereen en opgave gezamenlijke Een 2. visie; strategisch toekomstgerichte Een 1. dezijn volgende benoemd: leidende principes Voor de zijn leidende dit Eindhoven hoofdlijnen: principes. de Metropoolregio en afspraken richtinggevende (maatschappelijke) uitgangspunten, concept-RESDe van kader een wordt van uitgewerkt op basis Leidende principes de daarbij behorende soorten bestaande uit de meest waardevolle natuur- waardevolle de uit meest bestaande behorendede soorten daarbij met ecosystemen van de veiligstelling doel met als belang internationaal en nationaal van natuurgebieden netwerk van Samenhangend Natuur Netwerk Brabant warmtenet. warmtenet. met een door koppeling worden nuttig en ingezet worden opgevangen kan warmte Deze productieproces. ontstaat bij die een warmte Bijvoorbeeld energieomzetting. bij een overblijft die warmte-energie is Restwarmte Restwarmte warmte. transitievisie een naar vertaald door wijkniveau en gemeenten op lokaal RSW De warmte. wordt van ten aanzien infrastructuur en bronnen, ruimte met de om de beschikbare te nabije toekomst over in hoe gaan afspraken regionale op hoofdlijnen Eindhoven de Metropoolregio in deen netbeheerder gemeenten, waterschappen maken de onderdeel RES. Hierin van een is Dit Warmte Structuur Regionale (RSW) op te wekken. elektriciteit schone aan 35 TWh om voor is 2030 opgave landelijke ten minste De Opgave Noord-Brabantde provincie Enexis. dit is Voor het elektriciteitsnet. van voor hetbeheer verantwoordelijk Het bedrijf Netbeheerder natuurwaarden. ontwikkelen en bosgebieden en andere gebieden aanwezige met belangrijke en te warmtevoorziening wil realiseren. wil warmtevoorziening duurzame een de naar gemeente, overstap ondereen andere op wijkniveau, hoe omschreven de aanpak staat Warmte Hierin (TVW). Transitievisies de zogeheten verder in uit warmte voor duurzame niveau de plannen lokaal op de RES werken van de gemeenten met hun partners aanleiding Naar WarmteTransitievisies (TVW) of 3MW 1100van tot nodig. 1500 zonnepark HA 5,6 of 50/60 MW 110/130 van circa er zijn wekken windturbines windturbines op te kWh. 1TWh Om (TWh). 1miljard is Dit terrawattuur in uitgedrukt niveau vaak regionaal wordt en op nationaal Het elektriciteitsverbruik Terrawattuur (TWh) (non-profit) en op bedrijven met name zich richt regeling De organisaties. SDE+. latere zoals versies verschillende SDE++. Vanaf 2020 regeling deze heet kent subsidie Deze energiebronnen. schone duurzame van en het realiseren omvatDit voor Energieproductie. subsidies Duurzame Stimuleringsregeling SDE toekomstwaarde. herkomstwaarde, van en samenspel gebruikswaarde belevingswaarde, wordt goed door een bepaald plek die of gebied een van kwaliteit De kwaliteit Ruimtelijke te verwarmen. Het water in een warmtenet kan verwarmd worden door verwarmd kan warmtenet een Het water in te verwarmen. gebouwen en om huizen water wordtwater Dat warme stroomt. gebruikt warm onder waardoor de grond, leidingen netwerk van een is warmtenet Een Warmtenet omgezet in elektriciteit. Zonne-energie is een duurzame energiebron. duurzame een is Zonne-energie elektriciteit. in omgezet direct en op zonnepanelen wordt opgevangen Bij zonlicht zonne-energie Zonne-energie warmte. in maar elektriciteit, in omzetten niet de zon van de energie die zonnepanelen als dit Zie door zonnecollectoren. gebeurt Dit zonlicht. water van met behulp van het opwarmen is Zonthermie Zonthermie en inwoners. met gemeenteraden getoetst draagvlak bestuurlijk en het maatschappelijk wordt Ook PlanMER. een door van middel gewogen verder op milieueffecten RES 1.0 naar worden het vervolgproces in zoekgebieden De onderbouwing. ruimtelijke en haalbaarheid technische de geldende van restricties, op basis concept-RES te potentie bepalen gekomen door tot de zijn stand maximale in zoekgebieden De te realiseren. opwek windparken en door zonneparken komen om kunnen grootschalige aanmerking in potentieel die Gebieden Zoekgebieden brandt. aardgas cv-ketel een op huis ieder die in te meer hangen niet er hoeft Daardoor aquathermie. en geothermie zonthermie, zoals warmtebronnen duurzame 59

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven 60

Concept Regionale Energiestrategie | Metropoolregio Eindhoven April 2020 April Metropoolregio Eindhoven Concept Regionale Energiestrategie (RES) Me tr op oo lr egio Ei nd hove n